nieuwsbrief Jaargang 6 nummer 2 mei 2012 Contact loket:

nieuwsbrief Jaargang 6 – nummer 2 – mei 2012 Contact loket: [email protected]

Temidden van alle voorjaarsfeestdagen hebben we in deze nieuwsbrief wederom tal van interessante berichten bij elkaar weten te brengen. Hieronder een kort puntsgewijs overzicht van de diverse nieuwspunten. We wensen iedereen veel leesplezier.

1

Opening DIFFER

Opening MAGNUM-PSI

Fusion Academy

EPS Plasma Physics PhD Prize voor Bart Hennen

SOFT2012 in Luik

Universiteit Twente test JT-60SA supergeleiders

Nieuws van het ILO netwerk

Nieuws van de ILO

Nieuw, ITER relevant, in-line ECE systeem voor ASDEX

Nieuwsbrief 2 mei 2012

Opening Dutch Institute for Fundamental Energy Research (door Gieljan de Vries) Op 16 april heeft dhr. Halbe Zijlstra, staatssecretaris voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, het FOM-Instituut DIFFER te Nieuwegein geopend. Het Dutch Institute for Fundamental Energy Research stond voorheen bekend als het FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen. In 2011 besloten FOM en NWO om de missie van het in 1959 opgerichte instituut te verbreden tot fundamenteel energieonderzoek. Het motto van DIFFER is Science for Future Energ. Het instituut beoogt uit te groeien tot een toonaangevend instituut voor funderend energieonderzoek. Het instituut zal doorgaan met het fusie-onderzoek, en er zal een nieuwe onderzoekslijn worden opgestart op het gebied van Solar Fuels, de opslag van fluctuerende duurzame energie in de vorm van chemische brandstoffen. Om een nauwere samenwerking met universitaire onderzoekers op deze gebieden te vergemakkelijken, zal DIFFER in 2015 verhuizen naar een nieuw laboratoriumgebouw op de campus van de Technische Universiteit Eindhoven. Tijdens het openingssymposium, gaven vooraanstaande internationale sprekers uit de politiek, bedrijfsleven en wetenschap hun visie op het belang van het funderend energieonderzoek. Steven E. Koonin, voormalig staatssecretaris voor Wetenschap in het Amerikaanse ministerie van Energie opende het symposium. Er waren toespraken van o.a. Dirk Smit (Shell), Bert Hesselink (Stanford University) en de DIFFER directeur Richard van de Sanden.

<<< terug naar inhoudsopgave

2


Opening MAGNUM-PSI (door Tony Donné) Het creëren van hetere, dichtere plasma's dan ooit tevoren: dat is het doel van de nieuwe Magnum-PSI faciliteit in FOM-DIFFER. Op 22 maart, vierde het instituut de start van de experimentele exploitatie van Magnum-PSI met een wetenschappelijk symposium. MagnumPSI is ontworpen om de wisselwerking tussen het plasma in een fusie reactor en de materialen van de reactorwand te bestuderen. Na een spectaculaire onthullingsceremonie, opende directeur-generaal Motojima van de Internationale ITER-Organisatie het symposium. Magnum-PSI is de eerste faciliteit ter wereld die in staat is om de intense plasmacondities in de buurt van de wand van de toekomstige fusiereactor ITER na te bootsen. Magnum-PSI zal helpen bij het ontwerpen van verbeterde materialen voor de wand en de divertor van ITER. Fusieonderzoekers uit heel Europa woonden het MagnumPSI openingssymposium bij.


3


Fusion Academy (door Roger Jaspers) De ontwikkeling van kernfusie is door de beslissing om ITER te gaan bouwen in een versnelling gekomen. Dit veld trekt nu meer en meer ingenieurs aan, die perfect in staat zijn om hun technische expertise hiervoor in te zetten, maar vaak ontbreekt het hen aan de diepere inzichten in de fysische uitdagingen binnen het fusieveld. De mogelijkheden die hen geboden worden om dit bij te spijkeren zijn schaars: zomerscholen en cursussen op universiteiten zijn voornamelijk gericht op PhD studenten, gaan te diep of zijn te uitgebreid. De Fusion Academy probeert dit gat op te vullen door een driedaagse stoomcursus aan te bieden over de wetenschap en technologie van kernfusie. In samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven, heeft de Fusion Academy een uniek programma ontwikkeld, op maat gesneden voor professionals in de fusieonderzoek veld. De cursus wordt gegeven volgens een interactief onderwijs programma, en om die reden zal de groep worden beperkt tot maximaal 10 personen. Het eerste twee evenementen zijn gepland voor 20-22 juni 2012 en 19-21 september 2012, en vinden plaats in Conferentiecentrum Kapellerput in Heeze, in de buurt van Eindhoven. Meer informatie is te vinden op http://www.fusionacademy.eu/ of kan gevraagd worden door het sturen van een e-mail naar [email protected]


4


EPS Plasma Physics PhD Prize voor Bart Hennen (door Tony Donné) Door te laten zien hoe groeiende instabiliteiten in het inwendige van een heet fusieplasma te detecteren en te controleren zijn, heeft Bart Hennen in 2012 de promotieprijs van de European Physical Society gewonnen. Tijdens zijn promotie heeft Hennen een systeem ontwikkeld dat in staat is om op betrouwbare wijze zogenaamde magnetische instabiliteiten in het hete plasma te onderdrukken. Bart Hennen deed zijn promotieonderzoek bij zowel de Technische Universiteit Eindhoven en het FOM-Instituut DIFFER. De experimentele demonstratie werd uitgevoerd op de Duitse tokamak TEXTOR. De resultaten van Hennen maken een verbeterde (=stabielere) opsluiting mogelijk van plasma’s in fusiereactoren als ITER. <<< terug naar inhoudsopgave

5


SOFT2012 in Luik (door Toon Verhoeven)

Van 24 tot 28 september 2012 wordt in Luik het Symposium on Fusion Technologies (SOFT) gehouden. De deadline voor de wetenschappelijke abstracts is inmiddels verstreken. Het enorme aantal van meer dan 830 abstracts is binnengekomen, waarschijnlijk meer dan ooit. De deadline voor registratie tegen gereduceerde prijs is 1 juli 2012. Zoals gebruikelijk wordt er dit jaar ook weer een industriële tentoonstelling opgezet. Een gouden kans voor Nederlandse bedrijven nu deze conferentie zo dicht in de buurt wordt georganiseerd. Alle stands zijn al verhuurd, maar (met enige trots) kan ik wel zeggen dat ITER-NL de allergrootste stand heeft (van 3 eenheden) wat de mogelijkheid biedt nog een aantal Nederlandse bedrijven onderdak te bieden òf in persoon òf met demonstratiemateriaal. Meer informatie: [email protected]. Er wordt verder een speciale sessie voor het bedrijfsleven georganiseerd. Hiervoor worden de kopstukken van ITERIO en F4E uitgenodigd om over de komende tenderacties duidelijkheid te verschaffen. Waarschijnlijk wordt deze bijeenkomst gehouden op dinsdagmiddag. Graag suggesties hiervoor. Op dinsdag ochtend wordt een interessante paneldiscussie georganiseerd over hoe toekomstige fusiecentrales kunnen worden ingepast het elektriciteitsnet. Hieraan zal ook Jillis Raadschelders van KEMA deelnemen. Hij is expert op het gebied van energieopslag.

<<< terug naar inhoudsopgave 6


Universiteit Twente test JT-60SA supergeleiders (door Arend Nijhuis) De Universiteit Twente is geselecteerd voor de F4E Tender “Expertise Support on JT-60SA TF Strand and Conductor Manufacture” (F4E-OPE-381). Het contract met een waarde van 130.000 euro omvat de karakterisering van supergeleidende NbTi samples uit de productie voor de JT-60SA toroidale magneet veld spoelen (TF). De overeenkomst betreft een onafhankelijke kwaliteitscontrole van de TF NbTi multifilament draden bij cryogene temperaturen tussen 4.2 en 7 K en magneetvelden tot 7 T. De stroom voerende eigenschappen van de supergeleidende draden moeten voldoen aan een aantal criteria om toegepast te kunnen worden in de magneetspoelen van de JT-60SA fusiereactor. De groep Energy, Materials & Systems (EMS) van de Universiteit Twente heeft veel ervaring and kennis op het gebied van supergeleiding en werkt al vele jaren samen met ITER Organisation, EFDA en F4E aan onderzoek en het verbeteren van supergeleiders voor toepassing in fusiemagneten. Het onderzoek aan fusiegeleiders, uitgevoerd onder leiding van Arend Nijhuis, wordt ondersteund door meerdere langlopende contracten met o.a. ITER Organisation, EFDA en F4E. De EMS groep is gekwalificeerd als “ITER reference laboratory” en voldoet aan de hoogste eisen voor het testen van supergeleiders. Voor zover het JT60SA betreft lopen er al samenwerkingen tussen EMS en het Japan Atomic Energy Agency (JAEA) en National Institute for Fusion Science (NIFS), waarbij de nadruk ligt op het experimenteel testen en modeleren van supergeleiders. Het JT-60SA-programma is een samenwerkingsproject tussen Japan en de EU, binnen het JA-EU Satellite Tokamak programma en valt binnen de zogenaamde “Broader Approach” (BA). De missie van de JT-60SA-project is om een bijdrage te leveren tot het fusieonderzoek ter ondersteuning van ITER en DEMO. Om de geplande operationele scenario’s uit te voeren, heeft de JT-60SA Tokamak een supergeleidend magneetsysteem nodig dat uit vier belangrijke subsystemen bestaat: de 18 Toroidal veld spoelen (TF spoelen), de centrale solenoïde (CS), de 6 evenwicht veld spoelen (EF spoelen) en de correctie spoelen (CC spoelen). De TF geleider is een zogenaamde Cable-InConduit Conductor (CICC) en is gebaseerd op “verkabelde” draden (diameter 0.8 mm) van op hun beurt weer getwiste multifilament NbTi samengestelde strengen ingebed in een koperen matrix (zie foto met een doorsnede van een supergeleidende draad met koperen kern en schil met daartussen de fijne NbTi filamenten, foto J.P. Lee, Florida State University, US). De kwaliteit van de draden zal worden onderzocht direct na productie maar ook wordt de invloed van het verkabelingproces bestudeerd. De duur van het onderzoek is twee jaar. <<< terug naar inhoudsopgave 7


Nieuws van het ILO netwerk (door Rob Klöpping en Toon Verhoeven) Zoals eerder bericht werken de diverse Big Science Industrial Liaison officers nauwer samen. Zo waren we op de Hannover Messe vertegenwoordigd in het Holland High Tech House; een initiatief van de Topsector HTSM. Boegbeeld Amandus Lundqvist en FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming bezochten het High Tech House vergezeld van Duitse handelspartners en diplomaten. Vele lovende woorden werden gesproken in diverse toespraken aan het adres van de Nederlandse industrie die vooral opvalt door betrouwbaarheid en kwaliteit naast het constant hoge vakmanschap. In het Holland High Tech House konden bezoekers kennis maken met de Big Science projecten waar Nederland aan deelneemt, maar vooral ook konden ze zien welke Nederlandse bedrijven leverancier zijn van Big Science en wat dat hen brengt. Daarvoor hadden we onder andere de brochure, waarin die bedrijven zich presenteren met een profielpagina, in een speciale Hannover Messe uitgave meegenomen. Een aantal bedrijven heeft van de gelegenheid gebruikgemaakt om nieuwe informatie aan te leveren. Ook had een aantal nieuwe bedrijven zich gemeld met een profielpagina die voortaan ook in de op de beurs gretig gewilde brochure zijn terug te vinden. In de meest recente opmaak is de vernieuwde Big Science brochure ook on line te raadplegen en te downloaden: http://www.bigscience4business.com/presentatie/[email protected] Bij volgende ILO-net activiteiten zullen we op basis van deze brochure speciaal gericht op de activiteit steeds weer nieuwe uitgaven maken en meenemen. Zie voor de agenda van evenementen ons activiteitenplan: http://www.bigscience4business.com/beursactiviteiten.php De eerstvolgende activiteit zal de International Particle Acceleration Conference (IPAC) 2012 zijn. Wilt u uw bedrijf ook opgenomen zien in de Big Science Basisbrochure, dan kunt u een email sturen naar [email protected] met daarin de gewenste tekst, zonder opmaak (zie de Hannover Brochure als voorbeeld), uw bedrijfslogo (liefst in vectorformaat) en een foto (jpg of tiff) in hoge resolutie. Als u anders dan via een vermelding in de brochure op de IPAC uw bedrijf vertegenwoordigd wilt zien, kunt u zich nog aanmelden. Graag bieden we standruimte voor brochures of andere te exposeren zaken zoals voorbeelden van uw producten. Natuurlijk kunt u ook zelf een afgevaardigde sturen naar New Orleans; niemand weet beter dan uw eigen technici wat er in uw bedrijf omgaat. Graag worden we al dan niet vergezeld van uw technici op de IPAC 8


gezien om de Hollandse Big Science industrie onder de aandacht te brengen van een breed publiek van wetenschappers en technici . Aanmelden kan nog via de inschrijfpagina op de site: http://www.bigscience4business.com/ipac.php , of met een mail aan [email protected] Nieuwe ILO's (door Rob Klöpping en Toon Verhoeven) Recentelijk is een nieuwe ILO toegetreden tot het ILO-net. Martin van Breukelen. Hij is ILO voor het HFML, het hoge veld magnetenlaboratorium van de Radboud Universiteit. HFML is onlangs beloond door NWO met een plaats op de Fysica Roadmap. HFML werkt in een samenwerkingsverband met alle magneetveldlaboratoria in Europa, o.a .dat in Grenoble waar de Big Science faciliteit ESRF ook is gevestigd. Meer over HMFL op hun web site: http://www.ru.nl/hfml/ We verwachten in de toekomst speciaal aandacht te zullen besteden aan de kansen die een dergelijk laboratorium biedt voor de Nederlandse Big Science Industrie Binnenkort hopen we ook nieuwe ILO's voor het NIOZ en voor CWI te mogen begroeten. <<< terug naar inhoudsopgave

9


Nieuws van de ILO (Toon Verhoeven) ILO bijeenkomst, 25 april 2012, Barcelona Allebei de afdelingshoofden van F4E waren deze keer van de partij, zowel Jean-Marc Filhol, head of ITER department en Hans Jahreiss, head of Administration (waaronder ook Procurement). Veel discussie over de supergeleidende spoelen: moeten deze al dan niet koud (bij 4 K) getest worden ? Erg kostbaar, maar misschien toch wel nodig. Het eerste ITER gebouw is inmiddels klaar, het PF coil winding building: het gebouw waarin de allergrootste spoelen, de poloïdale veldspoelen gewikkeld gaan worden omdat ze te groot zijn om ze over de weg te transporteren. Het contract voor het fabriceren van de PF spoelen wordt waarschijnlijk nog voor de zomer getekend. Over de diverter cassettes is er een interessante informatiedag geweest op 27 maart 2012 in Barcelona. De presentaties staan nu op het web: https://industryportal.f4e.europa.eu/Lists/News/AllItems.aspx 27/03/2012. Er is een nieuw overzicht van de strategie voor de gebouwen uitgekomen (portal, 14/03/2012) De mapping voor de gebouwen is vernieuwd (2 april 2012, zie de portal) Voor de pre-compression rings is er nu een onderhandelingsfase gestart met 3 bedrijven. Veel nieuws van het tender-front: • De universiteit van Twente heeft van de Broader Approach van F4E het contract gewonnen: "Expertise support on JT-60 SA TF Strand and conductor manufacture". Zie elders in deze nieuwsbrief. • Voor zowel de cryoplant als het vacuümvat van NBTF (Neutral Beam Test Facility) worden met nadruk potentiële leveranciers gezocht.

10


•

•

•

Voor de drie Remote-Handling procurement pakketten waren er méér dan voldoende aanbiedingen, De onderhandelingen zullen starten in mei 2012. De tender van de diagnostiek poortplug integratie is onder evaluatie. Voor het mechanische en elektrische gedeelte van alle gebouwen is de volgende lijst bekend gemaakt voor de overlegfase: Omega (Fr, D); Sener Ingenieria (Sp, D); Ferrovial (Sp); Iberdrola (Sp) Voor de radial plates van de toroïdale veldspoelen is de volgende lijst bekend gemaakt voor de overlegfase: Andritz (Oost); Ansaldo (I); Metso (F); Simic (I).

De belangrijkste F4E tenders die net zijn uitgekomen: • De cryopomp tenderactie (het pré-productie exemplaar) is net uitgekomen (deadline 30 mei 2012) • Gas and Vacuum Plant (deadline 30 mei 2012) • Fabrication of a standard semi-prototype of the ITER NHF First Wall (FW) panels (deadline 11 juni 2012) • Bovenstaande procurements en grants zijn allemaal te vinden op: https://industryportal.f4e.europa.eu/EXT_IP_APPLICATION_PAGES/CallSearch.aspx Aarzelt u niet bij vragen hierover contact op te nemen met [email protected] • De hoogspanningsvoeding voor ECRH komt er aan. Er is net een markt onderzoek gestart (20 april 2012, zie de F4E portal) ITER IO Calls • Remote Handling Control System engineer (deadline 18 mei 2012) • Detailed design of CODAC, CIS and CSS networking infrastructure (nu net opnieuw uitgebracht op 26 april 2012) • Regelmatig zijn er interessante oproepen voor deskundigen voor het ITER centrale team in Cadarache. De laatste oproepen zijn te vinden op: http://www.fusionforenergy.europa.eu/procurementsgrants/itercalls.aspx Of: http://www.iter.org/org/team/adm/proc/expert <<< terug naar inhoudsopgave

11


Nieuw, ITER relevant, in-line ECE systeem voor de ASDEX Upgrade tokamak (door Marco de Baar) Instabiliteiten in een heet gemagnetiseerd plasma zijn te herkennen in metingen aan het dynamisch gedrag van de temperatuur. Een standaard manier om de temperatuur in een heet plasma te bepalen is door het meten van microgolfstraling die de elektronen in het plasma uitzenden in het frequentiegebied van 100-150 GHz. Deze straling, die Elektronen Cyclotron Emissie (ECE) wordt genoemd heeft een typisch vermogen van enkele tientallen nanoWatt. De instabiliteiten zelf kunnen worden bestreden door straling, met een scherpe frequentie in hetzelfde frequentiegebied em et een vermogen in de orde van 1 MegaWatt in te stralen. Dit heet Elektronen Cyclotron Resonante Verhtting (ECRH). ITER-NL heeft nu een systeem ontwikkeld dat in staat is om de laagvermogens ECE straling vanuit het plasma te meten via de golfpijp waarmee de hoog-vermogensstraling het plasma wordt ingestuurd. Op deze manier kan direct worden bestudeerd of de ingezonden straling het gewenste (instabiliteitsonderdrukkende) effect heeft. De eerste test van zo’n in-line ECE systeem was uitgevoerd op de TEXTOR tokamak en, zoals u elders kunt lezen, daar heeft Bart Hennen de EPS PhD Prize voor gekregen. Dit systeem was quasi-optisch en daardoor eigenlijk niet relevant voor ITER. In de afgelopen maanden is een nieuw, ITER relevant, in-line ECE systeem voor controle van plasmainstabiliteiten is door ITER-NL geïnstalleerd en getest op de ASDEX Upgrade (AUG) tokamak in Garching bei München (Duitsland). AUG is uitgerust met een ECRH verhittingssysteem met multi-frequentie gyrotrons, die in vier stappen afstembaar zijn in het frequentiegebied van 105 tot 140 GHz. Het AUG ECRH system beschikt over de ‘fast directional switch’ FADIS om snel tussen de diverse gyrotrons te kunnen schakelen. FADIS is ontwikkeld door het IPF in Stuttgart en vormt de eerste trap van het in-line ECE 12


systeem. In januari/februari is de FADIS cavity controle getest in Stuttgart. Een door FOM ontwikkeld sensorsysteem meet de vermogensverliezen en fase aan de FADIS uitgangen. Closed-loop experimenten met een door TNO ontwikkelde mover coil en controlesysteem tonen aan dat FADIS afgestemd kan blijven: De FADIS notch wordt binnen 5 ms gelocked op de -de door thermische effecten- variërende gyrotronfrequentie. Hiermee is het issue van waveguide compatibility en continuous wave operation van een in-line ece systeem opgelost. Een Mach-Zehnder interferentiefilter is de tweede trap van AUG systeem (zie figuur). Dit filter, gebouwd door Heeze Mechanics, werkt in tandem met FADIS en neemt strooistraling van het gyrotron en de cross talk tussen de twee uitgangen voor zijn rekening. De acceptatietests van het systeem toonden een perfecte overeenkomst met de fase afhankelijke berekeningen. Het volledige systeem is inmiddels op succesvolle wijze getest met plasma. ECE metingen kunnen inderdaad worden uitgevoerd terwijl er tegelijkertijd straling met hoog vermogen het plasma wordt ingestraald. Het nieuwe systeem maakt de controle van tal van plasma instabiliteiten mogelijk. Een verscheidenheid aan controllers en real-time detectie technieken (ontwikkeld door TUE) zullen daartoe in de komende twee jaar geïmplementeerd worden. <<< terug naar inhoudsopgave

Uitschrijven ITER-NL Nieuwsbrief Wilt u deze nieuwsbrief niet meer ontvangen, stuur dan een e-mail met als onderwerp “Uitschrijven ITER-NL nieuwsbrief” naar [email protected]

13

nieuwsbrief Jaargang 6 nummer 2 mei 2012 Contact loket:

Recommend Documents