Ouderinformatiebrief
Astma & kinderfysiotherapie
Wat is Astma? Astma is een chronische (blijvende) ontsteking van de longen. Deze ontsteking bestaat uit zwelling en roodheid van de binnenwand van de luchtwegen en gaat gepaard met verhoogde slijmproductie. Daarbij treedt periodiek luchtwegobstructie op, enerzijds door de ontsteking zelf, anderzijds door verkramping van de spiertjes in de luchtwegwand. Dit veroorzaakt benauwdheid, hoesten, piepend ademen en kortademigheid.
Waardoor wordt astma veroorzaakt? De oorzaak van astma is niet bekend, maar we kennen wel een aantal factoren dat astma kan uitlokken. Specifieke prikkels ook wel allergenen genoemd en niet-specifieke prikkels. Allergenen; prikkelende stoffen van planten en dieren Huisstof Honden Katten Cavia’s Boom-en graspollen Stuifmeel
Niet-specifieke prikkels Virale infecties; griep en verkoudheid Inspanning Rook Mist, kou, temperatuurwisselingen Uitlaatgassen Parfum Verflucht
Als astma in de familie voorkomt, bijvoorbeeld bij een vader of moeder, is de kans op astma een stuk groter. Bij astmapatiënten krijgt één op de vier kinderen (25%) zelf ook astma. De mate waarin een kind last heeft van astma kan heel verschillend zijn, maar met de meeste vormen van astma is prima te leven indien er enkele leefregels in acht worden genomen.
Auteursrechten voorbehouden aan Leentje Lotje
Hoe vaak komt astma voor? In iedere klas zitten wel 2 of meer kinderen die astma hebben. Astma komt vaker bij jongens dan bij meisjes voor, maar bij het toenemen van de leeftijd neemt het voorkomen van luchtwegsymptomen af waardoor het verschil tussen jongens en meisjes kleiner wordt. Hoe wordt de diagnose gesteld? De huisarts, kinderarts of longarts stelt de diagnose. Bij kinderen jonger dan 4 jaar is het soms lastig om de diagnose te stellen. Op basis van een uitgebreid vraaggesprek over de klachten en soms aanvullend onderzoek wordt de diagnose gesteld. Bij kinderen van 4 jaar en ouder is astma waarschijnlijk bij: • het in periodes optreden van benauwdheid/kortademigheid en piepende uitademing, al dan niet bij inspanning, waarbij de klachten verbeteren bij het toedienen van een medicijn dat de vernauwing van de luchtwegen tegengaat (bronchusverwijder). • óf bij het ten minste 5 keer per jaar optreden van hoesten gedurende langer dan 10 dagen, waarbij de klachten verbeteren bij het toedienen van medicijnen die de luchtwegen verwijden (bronchusverwijders) of een medicijn dat de ontsteking in de longen onderdrukt (inhalatiecorticosteroïd). • óf bij het optreden van benauwdheid/kortademigheid, piepen of hoesten gepaard gaande met een omkeerbare obstructie van de luchtpijptakjes, al dan niet in kaart gebracht door middel van het bijhouden van een piekstroomdagboek of door meting van het ‘Forced Expired Volume’ in 1 seconde. Het ‘Forced Expired Volume’ is de hoeveelheid lucht die je na een maximale inademing binnen een seconde maximaal kunt uitblazen. Hoe ernstig is de astma van uw kind? • Licht: klachten minder dan 1x per maand • Matig: klachten 1 x per week tot 1 x per maand • Ernstig: klachten meer dan 1x per week Wat kunnen u en uw kind zelf doen om de klachten zoveel mogelijk te voorkomen? 1. Voorkom dat uw kind in de buurt van prikkels komt die bij uw kind de astma beïnvloeden: • Blijf uit de buurt bij rokers en rook zelf niet. • Zorg voor voldoende frisse lucht in de slaapkamer. • Voorkom wollige vloerbedekking en pluizige dekens; kies liever voor een gladde vloer en een synthetisch dekbed. • Huisstofmijt zitten vooral in matrassen en hoofdkussens. Er bestaan speciale hoezen voor de matras. • Blijf uit de buurt van huisdieren, tenminste als deze de astma verergeren. • Vermijd pluizige knuffels op de slaapkamer. 2. Zorg dat uw kind voldoende beweegt en sport. • Een goede warming-up is van belang. • Let op bij griep en verkoudheid. De longen zijn dan extra gevoelig. 3. Zorg dat uw kind op tijd en op de juiste manier de medicijnen gebruikt.
Auteursrechten voorbehouden aan Leentje Lotje
Wat is een astma aanval? Bij een astma-aanval lijkt het of uw kind niet genoeg lucht kan krijgen. Toch beginnen de problemen niet bij het inademen, maar bij het uitademen. Dat komt omdat de luchtwegen bij de uitademing het smalst zijn. De lucht kan er nog wel in maar kan er niet goed uit. Uw kind gaat wel door met ademen. Daardoor raken de longen overvol met lucht. Om de longen meer ruimte te geven, gaat uw kind dan de schouders optrekken. Hijsen heet dat. Dat is niet de goede manier van ademhalen. Maar het gaat vanzelf. We zeggen: het is een natuurlijke reactie. Wat moet u doen bij een astma aanval? • Klachten herkennen: benauwdheid, piepen, hoesten enz. • Prikkels vermijden. • Een luchtwegverwijder laten nemen. • Een uitgangshouding zoeken waarbij uw kind zo ontspannen mogelijk kan ademhalen. • Na 10-15 minuten werkt de luchtwegverwijder. Worden de klachten dan niet minder of verergeren ze, dan moet u de (huis)arts raadplegen. Wanneer moet ik met mijn kind naar de kinderfysiotherapeut? • Moeite met lichamelijke inspanning. • Angst voor bewegen/inspanning. • Aangepaste of verkeerde houding waardoor het ademen moeizaam gaat. • Problemen met het ophoesten van het slijm. • Problemen met therapietrouw en/of het zelfmanagement. Wat doet de kinderfysiotherapeut? • Conditietest. • Observeert en analyseert de ademhaling en leert een optimale ademhaling aan. • Observeert de houding en leert een optimale houding aan. • Test de lengte van (ademhalings)spieren en leert deze spieren te rekken en ontspannen. • Test de kracht van de (ademhalings)spieren en leert deze te versterken. • Geeft adviezen voor een effectieve hoesttechniek. • Geeft adviezen ten aanzien van sport en spel. • Geeft adviezen ten aanzien van leefregels en zelfmanagement. • Geeft advies over het inhaleren en innemen van medicatie. • Geeft advies over het gebruik van een piekstroommeter. Problemen bij inspanning Veel kinderen met astma hebben een verminderde conditie of zijn angstig om te bewegen. Zij kunnen hierdoor onvoldoende deelnemen aan sporten of vallen uit tijdens de gymles, terwijl kinderen met astma net zo’n goede conditie kunnen hebben als kinderen zonder astma. Door sporten en bewegen worden de ademhalingsspieren sterker en neemt de longinhoud toe, maar het is wel belangrijk om de juiste te sport te kiezen. Binnen sporten kan een allergische reactie op stof teweeg brengen terwijl bij buiten sporten de koude droge lucht of mist zo kan prikkelen dat het tot een aanval kan leiden.
Auteursrechten voorbehouden aan Leentje Lotje
In principe zijn alle sporten mogelijk. Wel kan onderscheid gemaakt worden in twee groepen sport: een groep sporten waarbij minder risico bestaat op het uitlokken van klachten en een groep sporten waarbij de klachten sneller worden opgeroepen. • Laag provocatiesporten; tennis, handbal, gymnastiek, karate, voetbal, sprinten, zwemmen waterpolo en duiken. • Hoog provocatiesporten; lange afstand lopen, fietsen, basketbal, ijshockey, schaatsen en voetbal (in de winter). Zwemmen; indien uw kind allergisch is voor chloor kunt u gebruik maken van een zwembad zonder chloor. Algemene tips bij het sporten: • Laat uw kind de medicatie innemen. • Vertel aan de coach/trainer dat uw kind astma heeft en waar hij/zij de medicijnen bewaart. • Bij benauwdheid rustiger aan doen. • Sporten in koude en droge lucht wekken eerder klachten op dan sporten in warmere en vochtige lucht. Daarom kan uw kind in de winter beter binnen sporten. Indien uw kind in de winter toch buiten sport en klachten krijgt, probeer uw kind dan door de neus adem te laten halen of bedek het gezicht van uw kind met een sjaal. Hierdoor wordt de lucht opgewarmd voordat deze wordt ingeademd. • Bij sporten in een sportzaal; zorg dat deze goed schoon is. • Laat uw kind niet sporten als het ziek is en zeker niet bij koorts. Wacht een paar dagen met sporten tot uw kind hersteld is. Inspanningsastma Veel kinderen met astma (50-80%) hebben ook inspanningsastma wat een grote rol speelt bij het angstig zijn voor bewegen. Inspanningsastma ontstaat zoals het woord doet vermoeden na enkele minuten flinke inspanning. Uw kind klaagt over benauwdheid en hoesten tijdens en na inspanning. Tijdens inspanning is er een toename van het ademminuutvolume. Dit is het volume lucht dat per minuut wordt ingeademd. De neusademhaling gaat na enige inspanning over in mondademhaling. De ingeademde lucht wordt dan niet meer gezuiverd van stofdeeltjes, bevochtigd en opgewarmd in de neus. Het slijm in de longen verliest hierdoor vocht en daalt in temperatuur. Door het vochtverlies verandert het slijm van samenstelling en dit werkt het vrijkomen van ontstekingsfactoren, een toename van de bloedstroom en samentrekken van gladde spiertjes in de hand. Of er sprake is van inspanningsastma kan getest worden door het gebruik van een piekstroommeter. De arts of kinderfysiotherapeut meet het longvolume voor de inspanning en na de inspanning. Is er een daling van het longvolume van 15% of meer dan is sprake van inspanningsastma. Tips bij inspanningsastma: • Laat uw kind 15 minuten voordat het gaat sporten een kortwerkende luchtwegverwijder gebruiken. • Doe en goede warming up: Gedurende 10 à 15 minuten voor de aanvang van de sportactiviteiten, kan uw kind beginnen met de warming-up. Door lichte oefeningen zoals warm lopen en op de plaats springen wordt het lichaam al opgewarmd en kunnen de longen wennen aan de overgang van rust naar de activiteit sporten. • Maak gebruik maken van het ‘run-through’ fenomeen. Dit houdt in dat 5 tot 10 minuten na de start van de inspanning een maximale obstructie optreedt, gevolgd door geleidelijke spontane afname van de obstructie bij duuractiviteiten. Leg uw kind uit dat
Auteursrechten voorbehouden aan Leentje Lotje
• • • •
•
dit op kan treden en dat hij of zij dus niet bang hoeft te zijn voor de opkomende klachten en dat deze vanzelf afnemen bij het voortzetten van de inspanning. Koude en droge lucht, mist vermijden. Zorg samen met uw kind ervoor dat uw kind over een goede conditie beschikt. Vermijd stress en hevige emoties; deze kunnen inspanningsastma uitlokken. Bijna de helft van de kinderen met astma heeft een zogeheten refractaire periode. Dat wil zeggen dat een herhaalde inspanning binnen 1 tot 4 uur tot een minder ernstige reactie leidt. Ook hier kun je bij het plannen van de sportactiviteiten rekening mee houden. Ontstaat er toch benauwdheid? Laat uw kind langzaam uitademen terwijl de lippen getuit zijn. Dit wordt ook wel pursed lip breathing genoemd.
Voorbeelden van piekstroommeters
Aangepaste of verkeerde houding Kinderen met langdurige of zware astma kunnen soms door de benauwdheid een veranderde stand van de ribben, schouders of rug ontwikkelen. Meestal ontstaat deze veranderende houding alleen tijdens een astma-aanval en dan is behandeling onnodig. Maar als na de aanval de veranderde stand aanhoudt, is kinderfysiotherapie verstandig. De aangepaste houding kan ook leiden tot een veranderd adempatroon. De kinderfysiotherapeut is gespecialiseerd in het geven van oefeningen die de mobiliteit (beweeglijkheid) bevorderen, het leren rekken van verkorte spieren of versterken van verzwakte spieren waardoor de houding verbetert. Problemen met het ophoesten van sputum Door de luchtwegontsteking kan het zijn dat er problemen zijn in het omhoog krijgen van sputum (= slijm). De trilharen werken minder goed door de infecties en/of taai secreet waardoor sputum in de longen achter blijft wat extra irritatie geeft. In deze gevallen neemt het sputumtransport op basis van luchtstroming een belangrijkere plaats in. Door oefeningen kan de kinderfysiotherapeut helpen bij het omhoog krijgen van sputum door de uitgaande luchtstroming, de houding en het brengen van lucht achter het sputum. De oefeningen verschillen per leeftijdsfase. • 0-2 jaar; inspanning en comprimeren. • 2-4 jaar; inspanning, huff techniek, ademspelletjes, comprimeren. • 4-10 jaar; inspanning, huff techniek, ACTB, PEP masker. • 10 jaar en ouder; inspanning, huff technieken, ACTB, PEP masker, flutter, autogene drainage.
Auteursrechten voorbehouden aan Leentje Lotje
Moeite met therapietrouw en/of zelfmanagement Medicatie is zeer belangrijk bij de behandeling van astma. Het is dan ook van groot belang om de medicatie zorgvuldig te gebruiken. Dit zorgt ervoor dat de klachten verminderen of zelfs langdurig wegblijven. Toch blijkt het vaak lastig om, zeker in periodes van weinig klachten, de medicatie consequent te blijven gebruiken. De kinderfysiotherapeut zal samen met u en uw kind kijken waarom het consequent gebruiken van de medicatie problemen oplevert. Is bijvoorbeeld sprake van weerstand tegen de medicatie? Wordt de medicatie niet goed ingenomen? Is sprake van een onregelmatige levensstijl of weinig vertrouwen in de therapie? Of is er nog onvoldoende inzicht in welke factoren de astma beïnvloeden? Dit zijn allemaal vragen die de fysiotherapeut met u zal nagaan. Wordt kinderfysiotherapie vergoed? Ondanks het feit dat astma een chronische aandoening is, staat astma niet vermeld op de lijst van chronische aandoeningen voor de fysiotherapie. Deze lijst is door de overheid opgesteld. Dit houdt in dat fysiotherapeutische behandeling niet langdurig maar kortdurend vergoed wordt uit de basisverzekering voor kinderen tot 18 jaar. Praktisch komt het erop neer dat uw kind in de meeste gevallen 2 x 9 = 18 behandelingen vergoed krijgt per kalenderjaar. Hoeveel behandelingen uw kind exact vergoed krijgt, moet u zelf navragen bij uw zorgverzekeraar.
Auteursrechten voorbehouden aan Leentje Lotje
