Nederlandse samenvatting. WERELDBEVOLKINGSRAPPORT 2006 van UNFPA (Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties)

Nederlandse samenvatting WERELDBEVOLKINGSRAPPORT 2006 van UNFPA (Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties)

Op weg naar hoop:

vrouwen en internationale migratie

onder embargo tot 6 september 2006

vertaald en gerealiseerd door: World Population Foundation (WPF)

WPF

Samenvatting

Wereldbevolkingsrapport 2006 2004 state of world population Op weg naar hoop: Vrouwen en internationale migratie (onder embargo tot 6 september 2006) Elk jaar sturen miljoenen vrouwen die werken in het buitenland honderden miljoenen dollars naar hun families in hun geboorteland. Dit geld wordt besteed aan voeding en onderwijs voor kinderen, investeringen in kleine bedrijven, gezondheidszorg, huisvesting en over het algemeen helpt het de levensstandaard verbeteren van degenen die zijn achtergebleven in het thuisland. Voor de gastlanden is het werk van migrantenvrouwen zo ingebed in de samenleving en zo vanzelfsprekend dat het nauwelijks opvalt. Migrantenvrouwen doen zwaar werk in de huishoudens van werkende families, zorgen voor de zieken en beuren de ouderen op. Deze vrouwen leveren professionele en technische kennis, betalen belastingen en dragen stilzwijgend bij aan een kwaliteit van leven dat velen voor lief nemen.

Onzichtbaar en niet erkend Migrantenvrouwen verhuizen om te trouwen, te werken of om zich bij hun echtgenoten en familie te kunnen voegen. Ze zijn schoonmaaksters, huishoudpersoneel of verzorgers voor de zieken, ouderen of kinderen. Ze zijn boerinnen, serveersters of worden uitgebuit in zogenaamde ‘sweatshops’1. Verder zijn ze hoogopgeleide professionals, leraressen, verpleegsters, artiesten, prostituees, gastvrouwen, vluchtelingen en asielzoekers. Ze zijn jong, oud, getrouwd, alleenstaand, gescheiden en weduwe. Veel vrouwen migreren met kinderen. Anderen worden gedwongen om hun kinderen achter te laten. Wereldwijd gezien bestaat bijna de helft van alle internationale migranten uit vrouwen – dat zijn er 95 miljoen, ofwel 49,6 procent. Maar het is pas sinds kort dat de internationale gemeenschap inziet hoeveel migrantenvrouwen bijdragen aan de economie en het sociale welzijn van samenlevingen in zowel de gast- als de thuislanden. Ook beleidsmakers hebben pas sinds kort oog voor de bijzondere obstakels en risico’s waarmee vrouwen geconfronteerd worden als ze op goed geluk naar een nieuw land vertrekken.

1 Sweatshops zijn vaak illegale fabrieken of naaiateliers waar mensen onder erbarmelijke omstandigheden moeten werken met lange werktijden, tegen een schamel loon.

Een stille maar machtige rivier In 2005 stuurden migranten naar schatting 232 miljard dollar naar hun geboorteland. Daarvan ging 167 miljard dollar naar ontwikkelingslanden. Dit bedrag is veel hoger dan het bedrag dat er aan officiële ontwikkelingshulp (ODA) wordt besteed en het is de grootste bron van externe financiering voor ontwikkelingslanden op buitenlandse directe investeringen (foreign direct investments, FDI) na. Experts denken dat het eigenlijke bedrag veel hoger ligt, omdat bij deze schatting geen rekening is gehouden met de informele kanalen waarlangs geld wordt overgemaakt. Ondanks het gebrek aan betrouwbare mondiale gegevens, onthult een aantal onderzoeken over bepaalde landen hoe belangrijk de overboekingen van vrouwelijke migranten zijn. Van de ruim een miljard dollar die in 1999 naar Sri Lanka werd gestuurd, besloeg de bijdrage van vrouwen 62 procent van het totaal. En van de zes miljard dollar die eind jaren negentig jaarlijks naar de Filippijnen gingen, namen vrouwen eenderde deel voor hun rekening. Hoewel vrouwen over het algemeen een kleiner bedrag sturen dan mannen, blijkt uit studies dat vrouwen een groter deel van hun loon naar hun families thuis sturen,

1

gezondheidszorg verder af. Een goed voorbeeld hiervan is Ghana, waar in 2000 twee keer zoveel verpleegkundigen vertrokken als dat er hun diploma haalden. Twee jaar later schatte het Ghanese Ministerie van Volksgezondheid dat 57 procent van de vacatures voor verpleegkundigen niet wordt vervuld. Jamaica en Trinidad en Tobago, rapporteerden in 2003 dat er respectievelijk 58 en 53 procent van de vacatures voor verpleegkundigen open stonden. En in 2003 werkte ongeveer 85 procent van de Filippijnse verpleegkundigen in het buitenland. Het is onnodig te zeggen dat de migratie van verpleegkundigen tot aanzienlijke problemen leidt. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert een minimum van honderd verpleegkundigen per 100.000 mensen, maar veel arme landen komen niet eens in buurt van dat aantal. In sommige landen (Centraal Afrikaanse Republiek, Liberia, Oeganda) is het aantal verpleegkundigen per 100.000 inwoners lager dan tien; dit in vergelijking met rijke landen (Finland en Noorwegen) waar er 2000 verpleegkundigen zijn per 100.000 inwoners. In Europa is het gemiddelde tien keer zo hoog als in Afrika en Zuid-Oost Azië. Bovendien, maatregelen om een halt toe te roepen aan de instroom van verpleegkundigen, zoals in Canada en GrootBrittannië - lijken de vraag niet te verminderen. Voor 2008 schat de WHO dat Groot-Brittannië 25.000 artsen en 250.000 verpleegkundigen meer nodig heeft dan in 1997. De regering van de VS schat dat in 2020 meer dan een miljoen vacatures voor verpleegkundigen vervuld moeten worden. Canada en Australië schatten dat de komende vier tot vijf jaar het tekort aan verpleegkundigen op respectievelijk 78.000 en 40.000. Dit komt deels door de vergrijzing als gevolg van lagere geboortecijfers en een hogere levensverwachting in de geïndustrialiseerde landen.

terwijl ze vaak minder verdienen. Een onderzoek van de Verenigde Naties toonde aan dat vrouwen uit Bangladesh, werkend in het Midden-Oosten, 72 procent van hun loon naar hun thuisland sturen, waarbij 56 procent van dit geld bestemd is voor dagelijkse behoeften, gezondheidszorg en onderwijs. Dit geeft een duidelijk beeld van waar migrantenvrouwen de prioriteiten leggen in hun bestedingspatroon. Behalve met het overboeken van geld dragen vrouwelijke migranten ook op andere manieren bij aan de gemeenschap in hun thuisland. Zo schrijft De Wereldbank de lagere sterftecijfers en de verbeterde gezondheid van kinderen toe aan de medische opleidingen die vrouwen hebben gevolgd in het buitenland. Braindrain Een van de grootste uitdagingen van de hedendaagse internationale migratie is de massale uittocht van verpleegsters, vroedvrouwen en artsen van de arme naar rijkere landen. Aan de ene kant zien opgeleide mannen en vrouwen in migratie meer en meer een middel om hun leven en dat van hun familie te verbeteren, maar aan de andere kant raakt de gezondheidszorg in hun thuisland in een crisis, een crisis zoals nog niet eerder voorkwam in de moderne wereld. Het effect van deze ‘braindrain’ wordt waarschijnlijk nergens zo acuut gevoeld als in de al kwetsbare gezondheidszorg van ontwikkelingslanden. Recente onderzoeken tonen aan dat het voornemen te migreren het grootst is onder gezondheidswerkers die werkzaam zijn in de regio’s die het hardst getroffen zijn door hiv/aids – 68 procent van de ondervraagde gezondheidswerkers uit Zimbabwe en 26 procent uit Oeganda heeft de wens hun land te verlaten en naar het buitenland te verhuizen. De Mondiale Commissie voor Internationale Migratie constateerde dat er momenteel meer artsen uit Malawi werkzaam zijn in het Engelse Manchester dan in heel Malawi. Slechts vijftig van de 600 artsen die zijn opgeleid in Zambia na de onafhankelijkheid, zijn nog werkzaam in dat land. De motieven om te migreren zijn talrijk. In veel landen stort de gezondheidszorg in, vanwege gebrek aan fondsen en door een chronisch tekort aan basisvoorzieningen, materieel en personeel. Dit wordt verergerd door de immense behoefte aan gezondheidszorg. Terwijl Afrika ten Zuiden van de Sahara lijdt onder het grootste aantal infectieziekten van de wereld (25 procent), werkt er in die regio slechts 1,3 procent van alle gezondheidswerkers wereldwijd. Meer nog dan artsen, zijn het de verpleegkundigen, die de ‘fronttroepen’ vormen in de patiëntenzorg. Wanneer verpleegkundigen vertrekken als gevolg van lage lonen, slechte werkomstandigheden en een gebrek aan mogelijkheden om te werken, zijn de patiënten het slachtoffer en brokkelt de

Hoop verkopen en dromen stelen Voor veel vrouwen opent migratie de deur naar een nieuwe wereld van grotere gelijkheid en een ontkomen aan onderdrukking en discriminatie die hun vrijheid beperkt en die hen belemmert in hun mogelijkheden. Voor de thuislanden (waar het geld ontvangen wordt) kan de bijdrage van de migrantenvrouwen letterlijk een verbetering van de kwaliteit van leven tot stand brengen. Maar deze voordelen komen tegen een hoge prijs: migratie heeft ook een keerzijde. Van de moderne slavernij waarin slachtoffers van mensenhandel terecht komen tot uitbuiting van vrouwen die werken in de huishouding, lopen miljoenen migrantenvrouwen het risico in situaties te belanden zonder voldoende bescherming van hun rechten en mogelijkheden veilig en legaal te migreren. Discriminatie maakt ook deel uit van het beleid waarin vrou-

2

zelfs geleid tot zware verwondingen en zelfs tot de dood. Huishoudelijk personeel wordt zelden beschermd door arbeidswetten en het wordt hen niet toegestaan lid te worden van een vakbond. Het feit dat ze werken in een besloten sfeer maakt ze extra gevoelig voor misbruik en uitbuiting. Tot nu toe hebben slechts negentien landen wetten en/of maatregelen specifiek gericht op het doen van huishoudelijk werk. Werkgevers die personeel misbruiken worden zelden vervolgd en veroordeeld – hoewel in Hongkong, China en Singapore verschillende zaken van uiterst slechte behandeling het tot de rechtbank hebben gehaald. Doordat er geen enkele vorm van hulp is waarop huishoudpersoneel kan terugvallen, proberen velen van hen weg te lopen.

wen - impliciet of expliciet - uitgesloten worden om legaal te migreren of waarin vrouwen verbannen worden naar ongereguleerde sectoren die hen kwetsbaarder maakt voor misbruik en uitbuiting. Zwakke multilaterale samenwerking en het falen om beleid en maatregelen op te stellen voor de bescherming van migrantenvrouwen tegen exploitatie en misbruik, betekent dat de allerzwaksten dit soms met hun leven moeten bekopen. Mensenhandel Mensenhandel is niet alleen een van de meest verschrikkelijke uitingen van migratie ‘op zijn slechtst’, het ondermijnt ook de nationale veiligheid en stabiliteit. De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) schat dat wereldwijd 2,45 miljoen slachtoffers van mensenhandel werken in omstandigheden waarin ze uitgebuit worden. Geschat wordt dat 600.000 tot 800.000 vrouwen, mannen en kinderen verhandeld worden over de internationale grenzen heen. Hiervan bestaat 80 procent uit vrouwen en meisjes. Vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel worden meestal gedwongen te werken in de seksindustrie, in het huishouden of worden uitgebuit in ‘sweatshops’. Mensenhandel is, na drugs- en wapenhandel, de meest lucratieve illegale handel en het brengt gemiddeld 7 tot 12 miljard dollar per jaar op. Deze cijfers zijn echter gebaseerd op de winst die wordt gemaakt als iemand voor de eerste keer wordt verkocht. De Internationale Arbeidsorganisatie schat dat als slachtoffers aankomen in het land van bestemming, criminele organisaties er nog eens ruim 32 miljard per jaar aan verdienen - de helft hiervan wordt gegenereerd in geïndustrialiseerde landen en eenderde in Azië. Bevordering van gendergelijkheid en vermindering van de armoede is de sleutel om mensenhandel en andere vormen van slavernij een halt toe te roepen. Vrouwen die wanhopig op zoek zijn naar werk – ook al moeten ze daarvoor naar een ander land verhuizen – zijn een gemakkelijke prooi voor mensenhandelaren.

Door dwang, niet uit vrije wil Hoewel gedwongen migratie risico’s meebrengt voor iedereen, zijn het vooral vrouwen en meisjes die gevaar lopen – tijdens de vlucht, in tijdelijke toevluchtsoorden en op de plaats van bestemming. In 2005 bestond de helft van de 12,7 miljoen vluchtelingen in de wereld uit vrouwen. Wat daarbij opvalt is dat vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in het aantal asielzoekers. Dit komt door het feit dat bij het asielverzoek vervolging op grond van gender vaak wordt genegeerd. Wanneer gewapende conflicten tot een uitbarsting komen, zijn het vooral vrouwen en meisjes die de verzorging van de jongsten, de bejaarden en de zwaksten van de samenleving op zich nemen. Gewapende milities verkrachten vaak doelbewust vrouwen en meisjes en velen van hen worstelen met ongewenste zwangerschappen, besmetting met hiv en andere ziekten en infecties aan de geslachtsorganen. Geschat wordt dat 25 procent van de vrouwelijke vluchtelingen die vruchtbaar zijn, zwanger is. Bepaalde groepen vrouwen – zoals vrouwen die aan het hoofd van een huishouding staan, ex-soldaten, bejaarden, gehandicapten, weduwen, jonge moeders en adolescente meisjes zonder begeleiding – zijn het meest kwetsbaar. Dit vraagt om speciale bescherming en hulp. Vrouwelijke vluchtelingen hebben te maken met specifieke risico’s. Hoewel ze vaak betere toegang hebben tot reproductieve gezondheidszorg in een vluchtelingenkamp dan in hun eigen omgeving, hebben vrouwen en meisjes nog steeds geen gelijke inbreng als het gaat om het plannen van kampen, bij vredesopbouw en bij herhuisvesting. Dit is een serieuze vergissing die op den duur de wederopbouw in de weg staat.

Huishoudelijk personeel Huishoudelijk werk is een van de grootste sectoren van de internationale migratie waarin vrouwen werken. Ook al heeft het miljoenen migrantenvrouwen een kans gegeven hun leven en dat van hun kinderen te verbeteren, het besloten karakter van het werk kan de vrouwen in groot gevaar brengen. Overal ter wereld verschijnen rapporten over misbruik en uitbuiting. Huishoudelijk personeel wordt lastig gevallen, verkracht, niet betaald, krijgt geen vrije dagen, geen privacy en geen toegang tot medische zorg. Daarnaast worden ze verbaal en mentaal mishandeld en wordt hun paspoort achtergehouden. De meest extreme vormen van uitbuiting hebben

Verhuizen op jonge leeftijd Jonge mensen zijn meer en meer onderweg. Velen vertrekken met enkele bezittingen, met weinig geld en geringe informatie over waar ze hopen terecht te komen. Maar wat

3

Mensenrechten beschermen, culturele verschillen omarmen Wereldwijde communicatie en transport hebben het mogelijk gemaakt dat individuen meer bewegingsvrijheid hebben dan ooit tevoren. Maar mensen moeten niet alleen tot migratie worden overgehaald door ongelijkheid, onveiligheid, uitsluiting en beperkte mogelijkheden in hun thuisland. Terwijl overheden en experts discussiëren over hoe om te gaan met migratie, blijft het feit dat migranten in de eerste en laatste plaats mensen zijn met mensenrechten. Opvoering van maatregelen om armoede te verminderen bewerkstelligen gendergelijkheid en bevorderen ontwikkeling en komen tegemoet aan het bereiken van een meer ordelijk migratiesysteem. Deze maatregelen zijn nodig om de kloof tussen rijk en arm te verkleinen en om de mogelijkheden voor iedereen te vergroten, ook voor vrouwen die in te veel landen met grote ongelijkheid te maken hebben. Solide immigratiebeleid dat beantwoordt aan de economische belangen en waarbij mensen verzekerd zijn van mensenrechten en gendergelijkheid, is cruciaal. Vrouwen migreren en dat zullen ze blijven doen. Hoewel vrouwen en jongeren altijd al een belangrijk deel van de internationale migranten vormen, zijn hun bijdragen altijd onopgemerkt gebleven. Hun stem moet worden gehoord. Inspanningen om vreemdelingenhaat, geweld, uitbuiting en mensenhandel tegen te gaan moeten worden uitgebreid en beleid moet omgewerkt worden om de werkelijkheid van migranten en hun motieven weer te kunnen geven. Visie en leiderschap is nodig om het publieke debat weg te houden van reactionaire sensatiezucht en de nadruk op het ‘anders zijn’, voor de erkenning dat onze menselijkheid ons bindt in een wereld met steeds minder grenzen.

ze meenemen zijn de voordelen van jong zijn: veerkracht, inventiviteit en doorzettingsvermogen. Jonge mensen tussen de 10 en 24 jaar vormen ongeveer eenderde van de internationale migranten. Bijvoorbeeld: in 1997 bestond 15 procent van alle werkzoekende Mexicanen in de Verenigde Staten uit jongeren. Onderzoeksresultaten uit opvanghuizen op doorgangsplaatsen laten zien dat 40 procent van de migranten op weg naar de Verenigde Staten vanuit Centraal Amerika jongeren zijn tussen de 14 en 17 jaar oud. Onderzoeken die zijn gedaan naar de grensgebieden tussen Thailand, Myanmar en China laten zien dat jongeren van 13 jaar al alleen de grenzen oversteken. Ontwikkelde landen, in het bijzonder de landen die te maken hebben met vergrijzing, profiteren van jonge migranten, die niet alleen de banen aannemen die niemand anders wil, maar die ook deel uitmaken van het groeiende aantal hoogopgeleide werkenden. Jonge mensen verhuizen omdat ze ofwel geen werk kunnen vinden, verder te gaan studeren, of ze verhuizen om enige veiligheid te vinden. Ze migreren omdat ze deze omstandigheden thuis niet hebben. Een groeiend aantal van hen zijn studenten die ervoor kiezen na het afstuderen in het gastland te blijven. Hoewel de emigratie van jonge mensen het aantal arbeidskrachten in het thuisland verlaagt in een hoog productieve leeftijdsgroep, sturen jonge migranten geld naar hun thuisland en nemen ze hun vaardigheden en ervaringen mee als ze terugkeren. Desalniettemin, ondanks het feit dat jonge mensen veel te bieden hebben, zorgt hun jonge leeftijd ervoor dat ze extra risico lopen te worden misbruikt en uitgebuit. Dit geldt in het bijzonder voor jonge meisjes die kwetsbaarder zijn voor verkrachting en andere vormen van geweld tegen vrouwen. Een bijna compleet gebrek aan onderzoeksgegevens zorgt ervoor dat het nog moeilijker wordt voor beleidsmakers te peilen hoeveel jonge mensen er elk jaar migreren. Een ding is zeker en dat is dat de kans om legaal te migreren vaak aan jonge mensen wordt ontzegd simpelweg vanwege hun leeftijd. Om zeker te weten dat hun stem wordt gehoord, introduceert the State of World Population 2006, een speciale ‘jongeren editie’, Moving Young (Verhuizen op jonge leeftijd), dat zich richt op de verhalen van jonge migranten, verteld in hun eigen woorden.

4

5

Het volledige rapport en de samenvatting in het Engels, Frans, Spaans, Russisch en Arabisch, alsmede nieuwsberichten zijn te vinden op de website van UNFPA. www.unfpa.org. De Nederlandse samenvatting en berichtgeving is te vinden op de website van World Population Foundation. www.wpf.org

Voor meer informatie:

WORLD POPULATION FOUNDATION

UNFPA (United Nations Population Fund)

World Population Foundation (WPF)

Information, Executive Board and Resoursce Mobilization Division 220 East 42nd Street, 23rd Floor, New York 100017, USA

Amperestraat 10, 1221 GJ Hilversum Tel: +31 35 6422304 Fax: +31 35 6421462 E-mail: offi[email protected]

Tel: +1 (212) 297 5020; Fax: +1 (212) 557 6416 E-mail: [email protected]

6