Nederland heeft Europese primeur met

OP KOERS

Uitgave 3 I 2010

Noviteitenkrant met nieuws uit de wereld van water, energie en bodem

Waar water is... is energie!

Aanleg combidijk Electrabel Vertrouwde klus voor GMB

2

4

GMB onder­ zoekt centrale slibverwerking voor Rotterdamse haven

GMB reduceert CO2-emissie

5

7

Impuls voor nieuwe sanitatie SaNiPhos® is ook een belangrijke aanzet voor ‘nieuwe sanitatie’ op grote schaal. Bij locaties met ‘nieuwe sanitatie’ wordt urine als een afzonderlijke afvalstroom ingezameld én afzonderlijk verwerkt. Zo heeft bijvoorbeeld Hogeschool Windesheim in Zwolle bij de nieuwbouw 110 toiletten en 30 uri­noirs laten plaatsen waarbij de urine apart wordt afgevoerd. Dit levert hen besparingen in watergebruik op, zorgt voor een schoner opper­­vlaktewater én maakt het mogelijk na verwerking van urine de nuttige stoffen als fosfaat en stikstof opnieuw toe te passen in de voedselketen. Een win-winsituatie!

Ook organisatoren van grote publieks­ evenementen met gescheiden urineopvang (popconcerten, sportevenementen, festivals etc.) zijn enthousiast over deze duurzame oplossing. En voor het aanleveren van urine is eveneens het farmaceutisch bedrijf MSD wederom een partner. Met het programma Moeders voor Moeders werd al eerder de resturine (waar het hormoon hCG al uitgehaald is voor het maken van vruchtbaar­ heids­medicijnen) geleverd voor een pilot. Wilschut’s verhaal geeft aan dat betrokken partijen met SaNiPhos® nadrukkelijk een bijdrage willen leveren aan de verbetering van de kwaliteit van de waterketen. Mens en milieu zijn hiermee gebaat.

Hergebruik urine voor een duurzamere waterketen

Nederland heeft Europese primeur met Bij GMB in Zutphen werd op 13 oktober jongstleden SaNiPhos® geopend: een full scale installatie gebouwd voor het winnen van nuttige meststoffen uit humane urine. Annelies van der Kolk, gedeputeerde van de provincie Gelderland, verrichtte de openingshandeling in het bijzijn van betrokkenen en genodigden. Naast een rondleiding werden door onder meer STOWA, LeAF en gemeente Zutphen lezingen gegeven over innovaties in de water­ keten en duurzame ontwikkelingen. Scheiding aan de bron ‘Met deze innovatieve verwerking én terug­ winning van fosfaat en stikstof uit urine levert SaNiPhos® een belangrijke bijdrage aan de in­­­­­­­­richting van een duurzame waterketen.’ Aan het woord is Martin Wilschut, bedrijfsleider GMB Watertechnologie. ‘Deze verontreinigende stoffen kunnen nu namelijk direct aan de bron – het toilet – uit onverdunde urine terug­ gewonnen worden voor nuttig hergebruik. Gewoonlijk komen ze via urinelozing op het riool, zeer sterk verdund met ander afvalwater, bij de rioolwaterzuivering terecht.’ Afval is voedsel Door scheiding aan de bron kan deze afval­ stroom beter en efficiënter worden verwerkt. Het levert, naast stikstof, ook fosfaat op, een snel oprakende grondstof van levensbelang voor alle groei en bloei op aarde. Van de teruggewonnen stoffen worden ammoniumsulfaat en struviet gemaakt. Beide stoffen dienen als grondstof voor

schone kunstmest in de voedselketen. Voor de productie van stikstof- en fosfaathoudende meststoffen zullen door SaNiPhos® minder energie en schaarse delfstoffen nodig zijn. ‘De installatie kan maximaal 5.000 m3 urine per jaar verwerken, equivalent aan ruim 13 miljoen ‘kleine bood­schappen’. In de pilot ‘Betuwse Kunstmest’ heeft GMB in 2009 reeds aangetoond dat verwerking van urine op dergelijke industriële schaal mogelijk is,’ aldus Wilschut. Verbetering kwaliteit waterketen ‘Slechts één procent van het totale afvalwater is urine. Deze relatief kleine stroom zorgt echter wel voor 85 procent van de stikstof en 45 procent van het fosfaat in het afvalwater. Door urine uit het afvalwater te houden, kunnen waterzuiveringen door een evenwichtiger mix van afvalstoffen beter renderen en eenvoudiger aan de Europese eisen (KRW-eisen) voldoen. Bovendien zal de kwaliteit van het gereinigde water nog verder verbeteren.’

➤ Wilt u meer weten over SaNiPhos, mail dan naar [email protected]

gmb introduceert SaNiPhos®: Europa’s eerste full scale urineverwerkingslijn

Verwerken en winnen van nuttige meststoffen uit urine

Succesvolle evenementen met duurzame sanitaire oplossingen

Duurzame zorg voor waterketen en volksgezondheid

Scheiding aan de bron draagt bij aan efficiënte waterketen

Pagina 2 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

Waar water is… is energie! Het project ‘Waterkrachtcentrale Hezenbergerstuw’ is gedurfd, innova­ tief en draagt bij aan maatschappelijke bewustwording. GMB ziet dit project dan ook als een grote stap in de richting van duurzame energie uit water op kleine schaal.

WinLiner: prima techniek én goed verhaal Duurzaam, efficiënt en gegarandeerd waterdicht. Volgens Wim Stobbink, technisch commercieel adviseur van GMB, blijven de kwaliteiten van WinLiner, een innovatieve techniek voor deelreparatie van riolen, niet onopgemerkt in de markt.

‘Het past perfect bij onze activiteiten op het gebied van water, energie en bodem’, vertelt bedrijfsleider Michiel Kaatman. GMB heeft de opdracht ontvangen voor de renovatie van de Hezenbergerstuw die tevens uit­­­­­­­gerust zal worden met een waterkracht­ turbine. ‘De hoeveelheid vallend water -gemiddeld 1.600 liter per seconde- in combinatie met de renovatie was een mooie kans om te kijken naar de mogelijkheden van energieopwekking. In opdracht van Waterschap Veluwe heeft ingenieursbureau Tauw een vraagspecificatie opgesteld. Zowel op prijs als kwaliteit is GMB de winnende partij.’ De Hezenbergerstuw dateert uit 1879 en ligt aan het Apeldoorns kanaal, iets ten noorden van Wapenveld. De stuw zorgt ervoor dat overtollig water uit het Apeldoorns kanaal via de Grift terechtkomt in de IJssel. Door schade aan de fundatie is een grootschalige renovatie nodig. Het ‘vallende’ water heeft het stortebed grotendeels weggespoeld. De oude fundatie bestaat uit een houten skelet met daarop een gemetselde stenen fundatie. Deze fundatie heeft meer dan een eeuw goed gefunctioneerd.

de wanden. Zo blijft de authentieke ui­tstraling van de Hezenbergerstuw ondanks toevoeging van de waterkrachtturbine grotendeels behouden.’ Deze turbine van de Duitse leverancier Ritz Atro is een vijzelturbine van 2,1 diameter en wordt aan de noordzijde van de stuw gepositioneerd. De vijzel drijft een gene­rator aan en levert 28 kilowatt. ‘In totaal worden circa 44 huishoudens door de turbine van energie voorzien,’ aldus Kaatman.

Na enkele succesvolle projecten in het land, gaat de WinLiner de komende tijd aan de slag in Nijkerk en Nijmegen. Verder is er serieuze belangstelling vanuit de gemeenten Zwolle, Eindhoven en Arnhem. Stobbink: ‘Een prima techniek en tegelijk een ideaal middel voor acquisitie. Het is iets compleet nieuws in de markt waarmee we ons onderscheiden ten opzichte van de concurrentie.’ Grote voordelen Samengevat is het grote voordeel van de WinLiner dat deze direct een aantal problemen wegneemt die je normaal tegenkomt bij deelreparatie. Stobbink: ‘Normaal gesproken

moet je na een deelreparatie de inlaten openfrezen en houd je problemen met lekken bij de inlaten. Met de WinLiner is al dat graaf- en freeswerk niet nodig. De glasvezeldeel­reparatie die we in de beschadigde rioolbuis brengen, passen we ook direct toe in de inlaatconstructie, waarna deze 100 procent waterdicht is. Dat gebeurt allemaal in één arbeidsgang. Daarmee beperken we de over­­last voor de omgeving enorm en voor de opdrachtgevers is het ook prijstechnisch zeer interessant.’

➤W  ilt u meer weten over WinLiner, mail dan naar [email protected]

Het bijzondere aan dit project? Kaatman: ‘Waterkrachtcentrale Hezenbergerstuw is uniek als het gaat om energiewinning uit water. De waterkracht als energiebron is in de lage landen in het verleden als niet haalbaar bestempeld, maar door de moderne vijzelturbines toch binnen handbereik gekomen. Mogelijk is de Hezenbergerstuw met waterkrachtturbine een voorbeeld om de haalbaarheid opnieuw te bekijken.’ Foto’s: Waterschap Veluwe

Kaatman: ‘De renovatie van de stuw bestaat uit het herstellen van de bestaande wanden, het verwijderen van overtollige constructies en het opnieuw aanbrengen van een constructieve vloer die bestand is tegen het ‘vallende’ water van 2,5 meter hoogte. Vervolgens worden de oevers hersteld en ook de bodem wordt na de constructieve vloer uitgerust met doek met daarop stortsteen.’ Bij dit project past GMB ook duurzaamheid toe. Kaatman: ‘De bestaande onderdelen worden zoveel mogelijk hergebruikt. De stenen vanuit de fundatie worden bijvoorbeeld gebruikt bij de renovatie van

➤W  ilt u meer weten over waterkrachtcentrale Hezenbergerstuw, mail dan naar [email protected]

De duurzame 100 in de Stedendriehoek Welke ondernemende mensen in de Stedendriehoek zijn niet alleen in woord, maar vooral in daad bezig om ambities op een maatschappelijk verantwoorde wijze te realiseren? VNO-NCW Stedendriehoek en het samenwerkingsverband Regio Stedendriehoek verenigen in ‘De Duurzame 100’ de honderd beste voorbeelden van duurzame initiatieven in de gemeenten Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen. Inmiddels zijn de eerste ‘Duurzame 100’-speldjes uitgereikt door Andries Heidema, burgemeester van Deventer. Ook GMB viel deze eer te beurt. De burgemeester roemde met name het ‘bouwen op de belt’, waarbij de voormalige vuilnisbelt van Zutphen na sanering weer een nuttige duurzame toepassing heeft gekregen, als locatie voor de innovatieve urineverwerkingsinstallatie SaNiPhos.

OP KOERS - GMB Noviteitenkrant - Pagina 3

De Meerlanden neemt unieke tunnelcompostering in bedrijf Afvalverwerker De Meerlanden in Rijsenhout heeft onlangs het com­ posteringsdeel van een compleet nieuwe verwerkingsinstallatie voor het vergisten en nacomposteren van groente-, fruit- en tuinafval in bedrijf genomen. GMB zorgde voor het ontwerp en de bouw van de composteringstunnels.

stromen als zuiveringsslib. In het geval van de Meerlanden wordt digestaat uit de vergister nagecomposteerd. De warmte die bij dit composteringsproces vrijkomt, levert De Meerlanden als ‘groene warmte’ aan kassen van een kwekerij.

Marc Bennenbroek, projectmanager bij GMB: ‘Het unieke van de tunnels is, dat ze zijn afgeleid van bestaande tunnels op locaties van GMB die worden gebruikt voor vochtige

Bennenbroek vertelt dat GMB al twintig jaar ervaring heeft met het composteren in tunnels van bijvoorbeeld ingedikt zuiveringsslib van waterschappen en rioolwaterzuiverings­

Naast het ontwerp en de bouw van de composteringstunnels is GMB ook betrokken bij de opstart en de begeleiding van het composteringsproces.

installaties. Bennenbroek: ‘In Zutphen verwerken we jaarlijks 150.000 ton zuiveringsslib. Wij beschikken als enige partij in Nederland over alle benodigde expertise voor het ontwerpen, bouwen en beheren van dergelijke installaties.’ De bouw van de vijf composteringstunnels voor De Meerlanden noemt hij ‘bijzonder uniek’. ‘Het vernieuwende van dit project is dat de techniek van tunnelcompostering nu voor de eerste keer wordt toegepast voor ingezameld groente-, fruit- en tuinafval. Wij hebben dit proces uitgetest bij de slibinstallaties in Tiel en Zutphen. Daaruit bleek dat de tunnels met enkele technische modificaties prima geschikt gemaakt konden

VolkerWessels, GMB en Van den Herik leggen Zuid-Willemsvaart om De combinatie WillemsUnie (een samenwerkingsverband tussen Van Hattum en Blankevoort, KWS Infra (beide onderdeel van VolkerWessels), GMB en Van den Herik) heeft van Rijkswaterstaat de opdracht gekregen voor het omleggen van de Zuid-Willemsvaart tussen de Maas en Den Dungen. Met deze opdracht is een bedrag gemoeid van 150 miljoen euro. Vanwege het groeiende scheepvaartverkeer en de overlast voor het verkeer in de binnenstad van Den Bosch is het omleggen van de Zuid-Willemsvaart noodzakelijk. De nieuwe verbinding wordt negen kilometer lang en loopt langs de oostzijde van de stad. De aftakking van het bestaande kanaal begint bij de Dungensebrug en loopt via Rosmalen en de Koornwaard nagenoeg evenwijdig aan de A2 richting de Maas bij Empel. Economische ontwikkeling Doordat het nieuwe kanaal geschikt is voor grotere schepen wordt de bereikbaarheid van de terminal in Veghel verbeterd. Vanaf 2015 kunnen grotere schepen van de Maas richting Limburg varen. Dit biedt nieuwe kansen voor de ontwikkeling van de economische bedrijvigheid in het gebied.

Aanbesteding RWS is het aanbestedingstraject ingegaan met zeven bedrijven. Na de beoordeling van de plannen van aanpak bleven er drie grote combinaties over. Vervolgens werd er op het werk geboden, waarna het project in september gegund is aan de WillemsUnie. Volgens GMB-man Fred Moll, manager projectbeheersing bij WillemsUnie, zijn de gesprekken tijdens de aanbesteding gevoerd op basis van een concurrentiegerichte dialoog. ‘Daarbij ga je met name in op hoe je met bepaalde zaken om wilt gaan, denk aan omgevingsfactoren, technieken en duurzaamheid. Aanbesteding verliep via de economisch meest voordelige inschrijving en heeft al met al een half jaar geduurd. Uiteindelijk is de WillemsUnie als beste partij uit de bus gekomen.’

worden voor het composteren van GFT-afval.’ Bennenbroek benadrukt wel dat hier -ondanks dat deze tunnels hun première beleven in afvalland- gesproken kan worden van bewezen techniek. ‘De praktijk toont aan dat het vergisten en composteren van groente-, fruit- en tuinafval en de productie van warmte en schone compost met gebruik van de GMBtunnel goed werkt. We kunnen daarom zelfs procesgaranties geven.’

➤ Wilt u meer weten over tunnelcompostering, mail dan naar [email protected]

Verder streven we naar maximaal hergebruik van materialen.’

Multidisciplinair Na de aanbesteding in september jl. is de WillemsUnie gestart met de voorbereidingen voor de fysieke werkzaamheden die medio 2011 van start gaan. Aangezien het om een Design & Construct-contract gaat is volgens Fred Moll in de aanbestedingsfase bewust gekozen voor een vrij hoog abstractieniveau. ‘We hebben eigenlijk alleen een schets gemaakt, die we nu uitwerken in een ontwerp. De omlegging is een groot en multidisciplinair project. Er moet twee miljoen kuub grond uitgraven worden en we gaan zes vaste bruggen en twee grote sluizen realiseren. Ook het omgevingsmanagement met alle betrokken partijen is een belangrijk aspect.’ Duurzaamheid Bij de aanbesteding waren het beperken van hinder en duurzaamheid behoorlijk zwaarwegende onderwerpen. Moll: ‘Vooral op duurzaamheid heeft de WillemsUnie goed gescoord. Daarmee konden we ons onderscheiden van de rest van de inschrijvers. We hebben bijvoorbeeld energieopwekking bij de sluizen in ons plan verwerkt, daarmee worden deze installaties energieneutraal.

Communicatie De ervaring met omgevingscommunicatie bij het project Verbreding Rondweg ’s-Hertogenbosch waaraan dezelfde VolkerWessels Infrabedrijven hebben meegewerkt, zal door de WillemsUnie worden gebruikt. Samen met Rijkswaterstaat vindt er regulier overleg plaats met overheden, ondernemers en omwonenden. Moll: ‘Zo’n project heeft enorm veel impact op de omgeving. Je merkt ook dat het echt leeft in het gebied. Er wordt al 35 jaar over gepraat, de mensen zijn er nu ook echt klaar voor.’ Impressie Graafsebaan Tracébesluit omlegging Zuid-Willemsvaart

09 V7/09-12 -2007

➤W  ilt u meer weten over het omleggen van de Zuid-Willemsvaart, mail dan naar [email protected]

Pagina 4 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

Aanleg combidijk Electrabel vertrouwde klus voor GMB Voor de nieuwe energiecentrale die Electrabel op de Eerste Maasvlakte in Rotterdam gaat bouwen, legt GMB een combidijk aan. Dit dijklichaam wordt het voedingskanaal voor de kolengestookte centrale. Op de 860 meter lange combidijk komen naast een onderhoudsweg ook twee kraanrails te liggen. Deze zijn bedoeld voor de reclaimer, een grote graafmachine die kolen opschept en op een transportband stort. Deze kolen dienen als brandstof voor de energieopwekking. Het dijk­­­­­­­lichaam wordt door GMB in twee fasen gebouwd. Tijdens de eerste fase, die medio december start, legt GMB de eerste 150 meter aan. Daarop wordt vervolgens de reclaimer opgebouwd. In fase twee wordt de rest van de combidijk aangelegd. De oplevering vindt eind 2011 plaats waarna de centrale in gebruik wordt genomen. EMO De dijk komt op het terrein van het Europees Massagoed Overslag­bedrijf (EMO) te liggen. EMO is gespecialiseerd in de overslag en opslag van ijzererts en kolen vanuit de hele wereld en beschikt over de grootste droge bulk terminal van Europa. Een indrukwekkend terrein volgens Erik Vis, werkvoorbereider namens GMB. ‘Wie de barbecue weleens aansteekt, heeft ongetwijfeld een zakje briketten in huis. Op het EMO-terrein liggen miljoenen tonnen briketten opgeslagen.’ Vertrouwd EMO is al zeker 30 jaar een vaste klant van GMB. Vis: ‘Met de uitvoering van zowel grote als kleinere projecten hebben we in die jaren het vertrouwen gewonnen en geïnvesteerd in een optimale samenwerking. Electrabel is opdrachtgever voor de aanleg van de combidijk en terrein­eigenaar EMO heeft voor dit project aangegeven dat zij graag met ons in zee willen gaan. Vanwege de vertrouwde samenwerking en natuurlijk onze ervaring met de

aanleg van combi­dijken. Het project is vervolgens meer­voudig onderhands aanbesteed, waarin we met ons plan van aanpak, de prijsstelling en het eindgesprek het project gegund hebben gekregen.’ Voor de aanleg van kraan­rails heeft GMB Volker Rail als partner voor dergelijk werk aangetrokken als onderaannemer. Zetting Vanwege het zware verkeer op de dijk is het van belang dat de onder­grond zich niet gaat zetten. Vis: ‘Tijdens het vooronderzoek is de ondergrond gesondeerd om tot een inschatting te komen van de zetting over de komende 30 jaar. Mocht zo’n zettingsberekening negatief uitpakken, dan wordt de ondergrond dynamisch geconsoli­deerd om de eindzetting te versnellen. Daarvoor laten we een grote stalen bal vanaf een bepaalde hoogte herhaaldelijk op de grond vallen. Door de schok die dit teweegbrengt wordt ook de diepere ondergrond verdicht, waardoor je de kans op zetting minimaliseert.’

➤W  ilt u meer weten over combidijk Electrabel, mail dan naar [email protected]

Projectpartners geven BoxBarrier® nieuwe impuls Als het aan de genie-troepen van defensie ligt, worden alle zandzak­ ken bij watersnood per direct vervangen door de BoxBarrier®. Helaas stuit deze innovatieve oplossing van BAM en GMB bij de waterschappen nog op de nodige terughoudendheid. Reden genoeg om deze noviteit op het gebied van tijdelijke waterkering een nieuwe impuls te geven. Stijging van de zeespiegel en toenemende regenval zijn voor Nederland belangrijke consequenties van de wereldwijde klimaat­ veranderingen. Om ervoor te zorgen dat we hier de voeten droog kunnen houden, ontwikkelde GMB in samenwerking met BAM en Movares de BoxBarrier®. Deze innovatie bestaat uit een aaneenschakeling van kunst­­­stofbakken, die met water gevuld water kunnen keren.

gebied werd verhoogd tot tien centimeter onder de bovenkant van de geplaatste BoxBarriers. Daarmee werd bewezen dat water prima met water gekeerd kan worden. Defensie In navolging op de geslaagde proefprojecten volgde het nodige lobbywerk bij de Water­ schappen. ‘Maar vooralsnog reageren deze zeer terughoudend op deze nieuwe techniek’, laat Jaap Roele namens GMB weten. ‘En dat terwijl we van de genie-troepen van de land­macht een prachtige innovatieprijs hebben gekregen. Defensie wil de BoxBarrier® graag toepassen, alleen moeten de boxen wel beschikbaar zijn in het gebied. Bij die dijk­ doorbraak langs de A1 bij Enschede had deze techniek perfect uitkomst kunnen bieden.’ Doorontwikkeld In tegenstelling tot ons eigen land is er nu al volop interesse vanuit Duitsland, Italië, Engeland en Spanje. Daarom wordt de proefopstelling met reguliere kunststofbakken (die bij iedere bouwmarkt verkrijgbaar zijn) nu vervangen door een doorontwikkelde constructie. Als de BoxBarrier® in februari in zijn definitieve vorm beschikbaar is, worden de Nederlandse partijen opnieuw benaderd.

Pilots Vorig jaar werd met de BoxBarrier®een aantal succesvolle pilots gehouden. Zo werd in november 2009 in Bodegraven voor het Hoogheemraadschap Rijnland onder praktijk­ omstandigheden een testopstelling van honderd meter getest. Nadat een dijkje gedeeltelijk was verlaagd door af te graven, werden de boxen in korte tijd opgesteld en ➤ Wilt u meer weten over BoxBarrier®, met water gevuld, waarna het waterpeil in het mail dan naar [email protected]

OP KOERS - GMB Noviteitenkrant - Pagina 5

In de Rotterdamse haven hebben veel bedrijven een eigen bio­ logische afvalwaterzuiverings­ installatie (awzi). Uit deze awzi komen forse hoe­veelheden bio­logisch zuiveringsslib vrij. De bedrijven streven na het vrijkomende slib op efficiënte, verantwoorde en duurzame wijze te laten verwerken. GMB zag de grote gemene deler, nam het initiatief en onderzoekt met ondersteuning van het Rotterdam Climate Initiative (RCI) de mogelijkheden voor Centrale Slibverwerking Rijnmond (CSR). Een centrale en duurzame voorziening waar veel bedrijven in de Rotterdamse haven van kunnen gaan profiteren.

Het idee voor de CSR komt voort uit een notitie die GMB en Tauw in 2009 opstelden over verwerking van zuiveringsslib in het Rotterdamse havengebied. Uit de genoemde notitie kwam naar voren dat het centraal verwerken van slib een aantal voordelen heeft boven de huidige versnipperde verwerkingswijze. Duurzaam Uit gesprekken met onder meer Havenbedrijf Rotterdam (HbR) en het RCI bleek dat het idee

GMB onderzoekt centrale slibverwerking voor Rotterdamse haven

voor een CSR goed aansluit bij de doel­ stellingen van het RCI. Met name de vermindering van transportbewegingen, de productie van gistingsgas (groen gas) en de productie van een biobrandstof die kan worden ingezet bij elektriciteitscentrales scoren goed bij het RCI. Dit leidt tot minder uitstoot van kooldioxide en op termijn bestaat bij een CSR de mogelijkheid voor terugwinning van fosfor, van gereduceerde stikstof en van zoet water.

Tsjetjenië (Rusland) Grozny

Zwarte Zee

Business case De eerste stap op weg naar een CSR was het uitvoeren van een inventarisatie naar de kwantiteit en kwaliteit van het eerder­ genoemde slib. In samenwerking met TAUW, RCI en GMB wordt deze inventarisatie uitgevoerd. Van ruim vijftig bedrijven werd informatie ontvangen met betrekking tot de productie van slib en overige organische reststoffen. Op basis van deze inventarisatie werkt GMB een business case uit om te zien in

hoeverre het bedrijfsmatig mogelijk en verantwoord is om een CSR te realiseren.

➤W  ilt u meer weten over centrale slibverwerking voor de Rotterdamse haven, mail dan naar [email protected]

Organisatie­wijziging GMB Kaspische Zee

Georgië

Vanaf 1 januari 2011 zal de organisatie­structuur van GMB worden gewijzigd. Alle projecten worden ondergebracht binnen GMB Civiel B.V. Dit betekent dat werkzaam­heden op het gebied van infra, beton- en industriebouw, installatietechniek en milieu­techniek vanuit één organisatie worden aangestuurd om een optimaal resultaat voor de klant te bereiken. Op dezelfde wijze worden alle kleinschalige en onderhouds­werkzaamheden onderge­bracht in GMB Services B.V. De derde divisie van GMB is GMB Slibverwerking B.V. Deze drie pijlers van de organisatie zorgen voor een duidelijke structuur en efficiëntere organisatie.

Turkije

GMB ervaart de uitdaging van werken in Rusland GMB kreeg van bureau SmitsRinsma uit Zutphen een bijzondere op­ dracht: ontwikkel een waterhuishoudingsysteem voor de waterpartijen van het presidentiële paleis in Tsjetsjenië (Grozny). Martin Pelle van GMB geeft tekst en uitleg bij de inhoudelijke opzet en de uitdagingen van dit internationale project.

Het nieuwe paleis wordt gerealiseerd in Kirov Park, een bijna geheel omsloten stuk land in de oksel van een bocht van de Sunzha rivier. De rivier is ter plekke doorgetrokken en de riviertak afgedamd, zodat een eiland midde­n­ in de stad ontstond. De waterpartijen op het eiland liggen inmiddels op hun plek en begin volgend jaar is ook het waterhuishouding­ systeem gereed. Bij de ontwikkeling van het GMB-advies is de kennis van verschillende divisies binnen GMB ingebracht.

Jetskivijver Pelle: ‘De waterpartijen worden gevoed met water uit de rivier. Dit water wordt in een technische ruimte in het dijklichaam voor­ behandeld en naar de jetskivijver geleid. Van daaruit circuleert het over een helofytenfilter. Onder dit filter liggen drainage­ buizen die het gezuiverde water opvangen, zodat het via een ringleiding rond de jetskivijver opnieuw geïnjecteerd kan worden.’

Formele vijvers Een deel van het water wordt vanuit de jetskivijver doorgeleid naar de ‘formele vijvers’. Dit zijn de Franse vijver, de moskee­ vijver, de Paleisvijver en de Berceau ‘staande wand’ waterval. Dan is er ook nog de Japanse vijver waarin Koi karpers gehouden zullen worden. Gelet op de bijzonder hoge eisen die deze vissen aan de waterkwaliteit stellen, wordt de zuiveringsinstallatie voor deze vijver ontwikkeld door Koi-specialisten. Uitdaging Volgens Martin Pelle lag de grootste uitdaging letterlijk in de samenwerking met de Russen. ‘Om een ontwerp te kunnen maken, heb je bepaalde informatie nodig. In Rusland is nog relatief weinig ervaring met waterbehande­ling, daardoor wordt het

belang van de juiste uitgangsgegevens onderschat. Wat is bijvoor­beeld de kwaliteit van het rivierwater? Pas toen wij met al onze vragen kwamen, zijn ze zich achter de oren gaan krabben. Het is belangrijk dat je alles vanaf het begin goed aanpakt. Anders zit je straks met de situatie dat je dagelijks dertig trucks moet laten rijden om het slib uit de vijvers af te voeren.’

➤W  ilt u meer weten over het waterhuishoudingsysteem voor de waterpartijen in Rusland, mail dan naar [email protected]

Pagina 6 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

GMB Innovatiehal

‘Samenwerken om nieuwe technologie te bewijzen’ In de nieuwe Innovatiehal van GMB in Zutphen start volgend voorjaar een proef naar de verwijdering van medicijnresten en hormoonverstorende stoffen uit afvalwaterstromen. Verschillende partijen voeren samen verkennend onderzoek uit naar een effectieve en efficiënte zuiveringsmethode.

In het afvalwater worden steeds meer resten van medicijnen aange­ troffen. Omdat rioolwaterzuiveringen er niet op ingericht zijn dergelijke stoffen uit het water te verwijderen, komen deze uiteindelijk terecht in het oppervlakte- en grondwater. Door de groei van de bevolking en de toenemende vergrijzing neemt het medicijngebruik in Nederland steeds verder toe. Handen ineen Een aantal partijen heeft de handen ineengeslagen om te komen tot een kosteneffectieve verwijdering van medicijnresten uit het afval­ water. De pilot haakt aan op SaNiPhos® door het effluent van de nieuwe urineverwerkingslijn te gebruiken. Het onderzoek vindt plaats in de Innovatiehal en is een samenwerking tussen Norit Process Technology / X-Flow, Norit Activated Carbon, Saxion, Stichting Huize Aarde, Waterschap Regge en Dinkel en GMB. Uitgestoken hand ‘SaNiPhos® komt voort uit het succesvolle proefproject Betuwse Kunstmest dat gehouden werd op de GMB-locatie in Tiel’, vertelt Martin Pelle, senior afvalwatertechnoloog en projectleider namens GMB. ‘Omdat we voortdurend konden beschikken over de kennis en kunde van verschillende partijen is deze proef bijzonder succesvol verlopen. Dat zetten we nu voort met SaNiPhos® in onze Innovatiehal en gaan we zelfs uitbreiden met deze nieuwe samenwerking. De Innovatiehal is dan ook bedoeld als uitgestoken hand naar derden. Maak gebruik van onze voorzieningen, faciliteiten, vergunningen, noem maar op.’

FSC-certificaat

Innovators Volgens Harry Futselaar, manager business & technology development van Norit Process Technology, is samenwerking essentieel. ‘In Nederland hebben innovators op het gebied van waterbehandeling elkaar nodig om samen nieuwe technologie te bewijzen. Als je daarnaast in het buitenland voet aan de grond wilt krijgen, moet je op zijn minst op demoschaal in je thuismarkt hebben aangetoond dat de technologie werkt. Vandaar dat wij actief naar partners in het veld zoeken. Met de proef bij GMB hopen we een flinke stap te kunnen maken.’ ➤W  ilt u meer weten over de GMB Innovatiehal, mail dan naar [email protected]

GMB hecht waarde aan duur­ zaam ondernemen en een zo breed mogelijke toepassing. Een voorbeeld daarvan is het gebruik van FSC-gecertificeerde materialen. Niet alleen als het gaat om inkoop van materialen voor projecten, maar ook bij­ voorbeeld bij papiergebruik. Vrijwel alle publicaties van GMB, zo ook deze Op Koers, worden op FSC-gecertificeerd papier gedrukt. Jaarlijks wordt GMB getoetst door de certificerende instelling SGS om te bepalen of zij het FSC-certificaat als onderneming mogen blijven voeren. In september 2010 heeft dit wederom plaatsgevonden met een positief resultaat.

Big Float bewijst zijn waarde

Reiniging en inspectie voor ProRail In 2009 heeft GMB Rioleringstechnieken duikers tussen Nijmegen en Den Bosch gereinigd en geïnspecteerd voor ProRail Regio Zuid. In aanvulling daarop ontving GMB van ProRail dezelfde opdracht voor een duiker die niet in het inspectiecontract zat. Aan het woord is Richard Meijer, uitvoerder bij GMB: ‘Reiniging en inspectie leek niet uitvoerbaar door ongunstige bereikbaarheid. Door de aanwezigheid van bedrijfshallen en een grote waterpartij was de duiker niet met materieel te bereiken. Ook werken vanaf het spoor maakte de uitvoering niet eenvoudiger.’ Na het succes van de eerste uitvoeringssessie en de introductie van de Big Float is GMB in gesprek gegaan met ProRail om deze duiker te kunnen afsluiten. Meijer: ‘Voor de uiteindelijke uitvoeringswijze is gekozen om een zijde af te sluiten met een rioolafsluiter. De andere zijde moest met een u-vormige taludbak worden afgesloten voor het water, waarbij een werkopening ontstond om te reinigen en inspecteren. Het plaatsen van deze bak was echter alleen mogelijk door een hydraulische kraan, die door de ondiepe waterpartij niet was te benaderen.’ De Big Float kwam goed van pas. ‘Deze drijvende rupskraan is in staat om tot twee meter diepte over de waterbodem te manoeuvreren. Bij waterdieptes van meer dan twee meter kunnen drijvers aan het kraanonderstel worden bevestigd waardoor de kraan blijft drijven op het

oppervlaktewater,’ licht Meijer toe. ‘Doordat de gehele oever niet met rijdend materieel te bereiken was, heeft GMB ervoor gekozen om de afstand te overbruggen met behulp van een quad en haspelwagen. De Big Float kon hierbij assisteren om zowel de hogedruk- als vacuümslang naar de andere zijde van de waterpartij te dragen en diende tijdens de reiniging ter ondersteuning van de slangen om het doorhangen te beperken.’ Op voorhand is met ProRail afgesproken dat bij een schade direct gerepareerd zou worden om de kosten voor het afsluiten voor de renovatie­ werkzaamheden te beperken. Meijer: ‘Tijdens de inspectie bleek de duiker een aanzienlijke radiale scheur te bevatten. Gezien de dia­ meter, 960 millimeter, is de reparatie uitge­ voerd met een IR380 RVS manchet, die in de koker door GMB in elkaar is gebouwd en op spanning wordt gedraaid met behulp van moeren op draadeinden. Het resultaat is een duiker die weer jaren mee kan, een tevreden klant en een mooi werk voor GMB!’

➤ Wilt u meer weten over reiniging en inspectie met Big Float, mail dan naar [email protected]

OP KOERS - GMB Noviteitenkrant - Pagina 7

Interdisciplinaire kennis GMB ondersteunt North Water en AVEBE bij het verduurzamen van de bedrijfsvoering In Ter Apelkanaal is GMB betrokken bij het realiseren van droogvelden voor ijzerhoudend slib uit de zetmeel­ fabriek van AVEBE. Opdrachtgever North Water, een samenwerking tussen waterbedrijf Groningen, Drenthe en Evides, streeft ernaar het slib dat in de fabriek vrijkomt volledig in te zetten voor herge­ bruik in onder andere de biogas­ industrie. De tijdsdruk is groot. Aangezien de aardappel­ campagne al is gestart moet het eerste droog­veld in december operationeel zijn. Vanwege dat korte tijdsbestek is een bouw­ team geformeerd. Binnen dit team heeft GMB haar steentje bijgedragen door in de ontwerpfase kennis en ervaring in te brengen over aanleg, exploitatie en het indrogen van ijzerhoudend slib. Meerwaarde in huis Zowel met het waterbedrijf Groningen als met Evides onderhoudt GMB al jaren een goede werkrelatie. Na de voorbereidende fase kreeg GMB het werk gegund op basis van een open begroting. ‘De kracht van GMB is dat hier in huis kennis en kunde uit verschillende disciplines samenkomt’, vertelt Jan van Doorn van GMB. ‘We weten hoe we slibvelden aan moeten leggen en kennen tegelijk de afzet­ mogelijkheden. Zo kunnen wij ook in het optimaliseren van de exploitatie een rol spelen. Richting opdrachtgevers geeft zoiets een belangrijke meerwaarde.’

Momenteel wordt het slib ontwaterd met een decanter; een grote centrifuge die het water uit het slib slingert. Alleen blijkt deze over onvoldoende capaciteit te beschikken. Daar komt bij dat het gebruik van energie en toeslagstoffen deze manier van ontwateren kostbaar en arbeidsintensief maken. Jan: ‘Medio november starten we met de aanleg van het eerste droogveld. Dat is een grote bak omrand door grondwallen. Die bak bekleden we gedeeltelijk met folie met daarop een drainagesysteem. Een aanvoerleiding voert het slib aan en het water wordt met een leidingsysteem afgevoerd. Verder zorgen we ook voor infrastructuur zoals de aanvoerweg.’ Oppervlaktewater In 2009 nam North Water bij AVEBE al een nieuwe proceswaterfabriek in gebruik. Deze fabriek heeft een capaciteit van ruim 600 kubieke meter water per uur en levert jaarlijks zo’n drie miljoen kubieke meter proceswater. Met deze faciliteit heeft AVEBE de kwaliteit van het water, dat in diverse processen in aan­ raking komt met zetmeelproducten, verbeterd. Tegelijk is sprake van verduur­ zaming van de bedrijfsvoering. Voorheen gebruikte AVEBE zowel grond- als opper­ vlaktewater in haar processen. In de proces­ waterfabriek van North Water wordt alleen nog maar oppervlaktewater uit het Stadskanaal en het IJsselmeer gebruikt. Hierdoor wordt het milieu minder belast en voorkom je verdroging van het gebied.

Duurzamer drogen ➤ Wilt u meer weten over het realiseren van droog­ In het voortraject speelde duurzaamheid een velden, mail dan naar [email protected] belangrijke rol in de keuze voor droogvelden.

GMB reduceert CO2-emissie GMB hecht waarde aan duurzaamheid. We focussen op het zorgvuldig omgaan met mens, omgeving en middelen over de volle breedte van het werkveld van GMB: water, energie en bodem.

CO2 footprint GMB 2009 0%

0%

Gasverbruik kantoren (scope 1)

2% 13%

10%

44% 31%

Diverse innovatieve concepten zoals de BIR, YOSS en SaNiPhos zijn ontwikkeld en leveren bijdragen aan een duurzame samenleving. Een van de aspecten van duurzaamheid is de energieproblematiek. Om inzicht te krijgen in eigen energieverbruik heeft GMB haar CO2-emissie bepaald. Er is daarbij onderscheid gemaakt in directe emissie (scope 1) en indirecte emissie (scope 2). Directe emissie wordt veroorzaakt door directe verbranding zoals brandstofverbruik van ons wagenpark en materieel op de werken. Indirecte emissie wordt veroorzaakt door inkoop van energie, bijvoorbeeld de elektriciteit voor onze vestigingen. GMB wil bijdragen aan een reductie van de CO2- emissie van door ons uitgevoerde projecten. Om de reductie te concretiseren heeft GMB een aantal reductiedoelstellingen geformuleerd.

Een concreet voorbeeld hiervan is dat we met ingang van 2010 alleen nog maar nieuwe auto’s leasen met een A of B energielabel. Dit moet leiden tot een reductie van de CO2uitstoot van ons wagenpark met minimaal 5 procent per gereden kilometer in 2015. Daarnaast wordt er in de door ons uitge­ voerde projecten kritisch gekeken naar de CO2-uitstoot van het in te zetten materieel en toe te passen materialen.

➤V  oor meer informatie over ons energiebeleid, doelstellingen en voortgang kunt u terecht op onze website: www.gmb.eu

Brandstof lease auto's (scope 1) Brandstof verbruik materieel op de weg (scope 1) Brandstof verbruik materieel op de werken (scope 1) Ingekochte elektriciteit (scope 2) Zakelijke ritten privé auto (scope 2) Zakelijk vliegverkeer (scope 2)

Scope

Emissiebron

Scope 1: Gasverbruik

Aardgas

Scope 1: Brandstof lease auto’s

Diesel

Scope 1: Brandstof lease auto’s

Benzine

Scope 1: Brandstof verbruik transport

Diesel

1538,9

Scope 1: Brandstof verbruik materieel

Diesel

4902,9

Scope 2: Ingekochte elektriciteit

Elektriciteit

6989,4

Scope 2: Zakelijke ritten privé auto

Brandstof

12,6

Scope 2: Zakelijk vliegverkeer

Brandstof

-

Totaal De totale CO2-emissie voor het jaar 2009 is 15.832 ton/CO2.

Uitstoot CO2 in ton 254,4 1994,3 139,5

15.832 ton CO2

Pagina 8 - OP KOERS - GMB Noviteitenkrant

Design & Construct: vertrekpunt voor toegevoegde waarde In opdracht van het Waterschap Rijn en IJssel realiseert GMB rond Borculo twee persleidingen voor het transport van rioolwater. Om optimaal te profiteren van de kennis in de markt, koos het water­ schap voor aanbesteding op basis van het Design & Construct model.

Als opdrachtnemer heeft GMB de nodige ervaring met Design & Construct contracten. ‘Als aannemer ben je dan verantwoordelijk voor alle fasen van het werk’, zegt Fred Moll, project­directeur namens GMB. ‘Het ontwerp, de vergunningen, het contact met de om­­­­­­­­geving en de uiteindelijke realisatie. Zo wordt je kennis en creativiteit aange­ sproken om toegevoegde waarde te creëren.’ Gunnen op waarde Bij een aanbesteding volgens de economisch meest voordelige inschrijving (EMVI) spelen de zogenoemde Total Costs of Ownership (TCO) een belangrijke rol. Zo is bijvoorbeeld ook het energieverbruik over twintig jaar meegewogen. Moll: ‘Samen met Royal Haskoning hebben we een installatie ont­ worpen die qua energieverbruik enorm goed presteert. Dit ontwerp scoorde veel beter dan die van de overige inschrijvers. Het lagere energieverbruik kun je kapita­liseren en zo hebben we het project ondanks een hogere inschrijfsom toch gegund gekregen.’ Dat is niet alleen in het voortraject een item geweest. De mannen die het project realiseren zijn er van doordrongen dat energieverbruik een belangrijk onderdeel van de scope is. Uitvoerder Pascal Ogink: ‘De leiding wordt gelegd met machines die door middel van GPS worden aangestuurd, op deze manier borgen we het vlak leggen van de leiding en beperken we het uiteindelijke energieverbruik.’

Grotere uitdaging Een ander voordeel voor de aanbestedende partij is dat een deel van de risico’s bij de opdrachtnemer komt te liggen. ‘Bij projecten in een landelijk gebied is de omgeving een belangrijke risicofactor. In dit geval hebben we de medewerking nodig van verschillende landeigenaren op het tracé om de pers­ leidingen aan te kunnen leggen. Dat vraagt om maatwerk. Daarnaast heb je te maken met stakeholders als gemeenten, provincies en bedrijven. Kortom, je hebt met een veel groter speelveld te maken dan bij traditioneel werk. Dat maakt de uitdaging voor het team dat erop zit veel groter.’ Keurslijf Waterschap Rijn en IJssel heeft inmiddels een jaar of zes ervaring met geïntegreerde contractvormen als Design & Construct. ‘Het traditionele opbreken en herstellen uit de RAW-contracten biedt niet altijd de juiste oplossing’, licht Diederik Speksnijder van het waterschap toe. ‘Je legt je vast in een keurslijf waarin alles strikt omschreven staat en zo haal je niet het optimale uit de markt. Je komt bij een dergelijke aanbesteding een hoop vragen tegen, waarbij je je kunt afvragen: moeten wij dat beantwoorden? Daarnaast vonden we het ook gewoon leuk om iets nieuws te proberen.’ ➤W  ilt u meer weten over de realisatie van persleidingen in Borculo, mail dan naar [email protected]

Van Uden Group: ‘Ook binnen GMB geldt op alle niveaus een uitgesproken klantfocus’ Ten zuiden van Alphen aan den Rijn, tussen het spoor, de N207 en de Gouwe ligt de Steekterpoort. Dit gebied wordt de spil van de economische ontwikkeling van de regio. GMB is bij twee van de drie deelprojecten betrokken: het omleggen en verbreden van de N207 en de realisatie van de Over­ slagterminal Alphen aan den Rijn (OTA) voor de Van Uden Group. Het begon vorig jaar allemaal met de werk­ zaamheden aan de N207, een van de drukste provinciale wegen van Zuid-Holland. Ter hoogte van de kruising met de rijksweg N11 wordt de weg omgelegd om ruimte te maken voor de containerterminal. De provincie wil zoveel mogelijk voorkomen dat de tien miljoen extra containers die vanaf de Tweede Maasvlakte West-Europa instromen, de regionale snelwegen nóg zwaarder belasten. Hoofdaannemer ‘Als hoofdaannemer zorgt GMB voor het hei­­­­­­werk, de wegconstructie, de bouw van een viaduct en een overkluizing’, vertelt Bert Vissers, projectleider namens GMB. ‘In juli dit jaar hebben we 57 prefab betonnen koker­ liggers geplaatst voor het viaduct over de N11. De overkluizing is gereed en begin oktober zijn we begonnen met de eerste asfaltlagen. Eind april leveren we de nieuwe N207 op.’

Van werk komt werk Tijdens het werk aan de weg werd GMB door de Van Uden Group gevraagd om een prijs­opgave te geven voor de riolering en bestrating van het naastgelegen terminal­ terrein. GMB kreeg de opdracht en voerde de klus uit. Vanwege de goede samenwerking met opdrachtgever Van Uden volgde opnieuw een uitnodiging om in te schrijven. Ditmaal ging het om het uitgraven van de containerhaven. Containerterminal ‘Omdat GMB sterk is in haventerreinen, hebben wij tijdens de planvorming al advies uitgebracht’, laat John Moerenhout weten. Namens GMB is hij projectleider voor het uitgraven van de haven. ‘Na de aanbesteding hebben we in een tijdsbestek van vijf weken in totaal 40.000 kuub klei afgegraven. Daardoor ontstond een haven van ruim vijf meter diep. Begin oktober is de containerterminal in gebruik genomen en varen de schepen in en uit.’ Samenwerking Zowel Vissers als Moerenhout noemen het een voordeel dat zij als buren personeel

en materieel uit konden wisselen als dat nodig was. Mogelijk dat de samenwerking tussen GMB en Van Uden opnieuw een vervolg krijgt. Moerenhout: ‘Als de N207 op 1 mei 2011 klaar is en de tijdelijke weg om het haventerrein wordt verwijderd, dan kan Van Uden deze ruimte toevoegen aan het terrein voor tijdelijke opslag. Ook voor de bestrating van dit gedeelte zal GMB een prijs uitbrengen.’ Focus op de klant De goede samenwerking met GMB komt volgens Floris Buné, projectleider namens de Van Uden Group, voort uit de bedrijfs­menta­ liteit die veel overeenkomsten heeft. ‘De Van Uden Group is gebaseerd op een traditionele familiecultuur. We leveren veelzijdige logi­stieke oplossingen en

beschikken via onze medewerkers over waardevolle expertise. Op elk operationeel niveau geldt bij ons een uitgesproken focus op de klant. Al die zaken zie ik ook bij GMB heel sterk naar voren komen.’

➤W  ilt u meer weten over het project N207, mail dan naar [email protected]

OP KOERS is een uitgave van GMB Postbus 2, 4043 ZG Opheusden T (0488) 44 94 49 F (0488) 44 28 98 E [email protected] I www.gmb.eu © Zonder schriftelijke toestemming van GMB is gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s, illustraties en onderwerpen verboden. Disclaimer: wijzigingen voorbehouden. Aan de in deze uitgave vermelde gegevens kunnen geen rechten worden ontleend.