NATUURTOPPERS Nieuwsbrief voor vrijwilligers van Team Communicatie Noord-Brabant Jaargang 3 ; Nummer 1; 1 januari 2011 Een nieuwe Natuurtopper van al weer onze derde jaargang. Deze keer besteden we vooral veel aandacht aan de ontwikkelingen binnen Natuurmonumenten. Daarnaast een startartikel over Brabantse Natura 2000 gebieden en een bijdrage van Ad Engel over de cultuurhistorie van Plantloon. Voor wie interesse heeft in de cultuurhistorie, doe dan vooral mee op zondag 13 februari met de wandeling over de cultuurhistorie van Huis ter Heide. Ad weet er heel veel van! Dit alles pas na onderstaande Nieuwjaarswens:
VREDE – door Herman de Coninck ‘Tussen de aarde van onze daden en de hemel van onze dromen waast de mist zijn draden vrede, de zachte universele gedachte van verwachten’
Kersttoespraak Anya : We werken hard, omdat we hart hebben voor de natuur Dit is het thema zo op de grens tussen het oude en het nieuwe jaar. We hebben in 2010 keihard gewerkt. Omdat we zo graag anderen enthousiast willen maken voor de natuur. Net zo enthousiast als we zelf zijn. En toch, als we de resultaten bekijken, dan is alles in 2010 wat minder gegaan. Minder bezoekersaantallen, minder kinderfeestjes, minder speurtochten, minder deelnemers aan excursies.
De maatschappij om ons heen verandert. En niet ten gunste van de natuur. Het meest beangstigende is dat de rijksoverheid fors gaat bezuinigen op de natuur. Eigenlijk trekt het nieuwe kabinet de handen af van de natuur. De regering wil niet meer investeren in het vergroten en verbinden van natuurgebieden en heeft aangekondigd maar liefst 40% te gaan bezuinigen op het budget voor natuur. Hoe dat Natuurmonumenten gaat raken zal volgend jaar duidelijk worden. Blijkbaar wordt de natuur door het kabinet gezien als een luxe. Terwijl natuur een onmisbare levensvoorwaarde is. Dat ervaren we allemaal aan den lijve. Als we over de Kampina wandelen en de wind om onze oren voelen waaien, of als we in de Drunense Duinen de weidse zandvlakte zien. Of als we ons in de Oisterwijkse Bossen weer verwonderen over de kleurenpracht in de herfst. Dit gunnen we ons nageslacht ook! Ik ben er van overtuigd dat we de komende tijd steun krijgen van de mensen die deze natuurervaringen ook waarderen. En dat zijn er een boel. Het is een uitdaging voor ons om met deze mensen in contact te komen. Nu de overheid zich niet meer verantwoordelijk lijkt te voelen voor deze natuur, wordt het steeds duidelijker dat Natuurmonumenten onmisbaar is. En dat zullen we in 2011 flink duidelijk maken! Maar even terug naar 2010. Ik ga nu niet opnoemen hoeveel excursies we hebben gegeven. Dat is zo’n getallenregen. We hebben nu onze eigen nieuwsbrief, en daar zal alles netjes inkomen. Wibet, bedankt voor het steeds weer in elkaar zetten van onze informatieve Natuurtoppers.
Wat in 2010 ook is opgevallen is ons getob met de bijen. Ons volk is zelfs dood gegaan. Gelukkig hebben we weer een blakend volk nu, dankzij de inzet van Jan en Cor. Ik heb begrepen dat Jan zijn zorg voor de bijen aan het afbouwen is. Anderen hebben zijn zorg harder nodig. Daarom wil ik Jan nu ‘ns extra bedanken voor zijn jarenlange inzet. Het zien van bijen in het Bezoekerscentrum is ook zo’n natuurervaring die vele harten heeft geraakt. Jan bedankt! Toch nu wat getallen over onze resultaten van 2010. Ledenwerving. Daar hebben we dit jaar echt extra aan getrokken. Met een training er bij met een echte acteur. Een barometer in de keuken met de resultaten er op. We hebben dit jaar ruim 90 leden geworven en 35 proefleden via de herfstpakketten. Dat is best goed als je bedenkt dat door heel NM 8000 leden zijn geworven. We hebben onze target ongeveer gehaald (wat zijn we toch realistische mensen!). En we hebben onze Limburgse collega’s overtroffen. En als we e kijken naar de herfstpakketten, dan staan we op de 2 plaats van alle bezoekerscentra. Kei goed!
In 2010 hebben we ook 2 keer leden speciaal uitgenodigd. Voor de open dag op Huis ter Heide, ivm de oplevering van de nieuwe natuur van het project Lobelia. Toen zijn zo’n 11.000 leden uitgenodigd. En voor een excursie in de Noordpolder (ook de oplevering van nieuwe natuur) zijn omwonende leden benaderd. Wat opvalt is dat deze leden het waanzinnig waarderen om zo persoonlijk uitgenodigd te worden voor iets bij hen in de buurt. Mensen willen gewoon weten wat er in hun omgeving speelt. Daar hebben we ze ook goed over geïnformeerd rond de Loonse en Drunense Duinen. Veel informatieavonden, goede panelen in het gebied, veel excursies voor belangstellenden. En dat allemaal ruim op tijd. We hadden bij de Ledenservice een nummer laten aanmaken waarop klachten geregistreerd konden worden. Blijkt voor niks te zijn! Zo effectief kan contact zijn.
Wat gaan we in 2011 doen – spoor naar de toekomst?
Contact, contact, contact, dat zijn de toverwoorden. Daar gaan we in investeren. Contact maken en contact onderhouden. En op zo’n manier dat mensen zich persoonlijk aangesproken voelen. Begin 2011 komt er een digitale nieuwsbrief op maat. Afhankelijk van je woonplek en je interesses wordt er een nieuwsbrief samengesteld speciaal voor jou. (geautomatiseerd). Natuurlijk gaan we proberen om zoveel mogelijk mensen voor die Nieuwsbrief te interesseren. Daarvoor zullen we in onze informatie ook het beleven en genieten van de natuur centraal stellen. Want dat raakt. We zullen onze feitenkennis dus soms wat moeten opzouten. Maar ja, die interne drijfveer, het genieten van de natuur, die hebben we ook! Laten we die delen! Maar hoe vertaal je je motivatie voor Natuurmonumenten in een bijdrage voor Natuurmonumenten. Vrijwillige inzet kennen we. Lidmaatschap kennen we. En in 2010 is ook geëxperimenteerd met het werven van donateurs. BV voor de Schotse Hooglanders op Huis ter Heide.
Maar we gaan nog verder kijken. Misschien kunnen we geld verdienen met biomassa uit onze gebieden. Of met bedrijfsuitjes, of outdoor-activiteiten of noem maar op. We zijn nu aan het brainstormen en in 2011 gaan we wat uitproberen. Duidelijk is dat we ondernemender / creatiever moeten worden. Op de studiedag van de informatieteams zullen we hier nog dieper op in gaan. Hoe kunnen wij handen en voeten geven aan de koersverandering die nodig is? Tja, en dan de overheid. Het is duidelijk dat we meer afstand gaan nemen van de overheid. Waar we eerst niet durfden te schoppen omdat we bang waren subsidies te verliezen, zullen we nu luid en duidelijk onze mening laten horen. Waarbij we wel een verschil maken tussen de rijksoverheid en de Provincies. Provincie Noord Brabant neemt tot nu toe haar verantwoordelijkheid voor onze leefomgeving heel serieus op. Hoe dat uitpakt na de provinciale verkiezingen, dat is nog spannend. We zijn bezig om een soort provinciale groene kieswijzer te maken, waardoor mensen bij het bepalen van hun stem rekening kunnen houden met de natuurambities van partijen.
Op zondag 2 januari gaan we een ludieke actie doen. Samen met een flinke coalitie van andere natuurorganisaties “Hart voor Natuur”. Op een aantal plekken in ons land zullen we mensen welkom heten. Ik hoop dat jullie allemaal mee doen met het uitdelen van flyers, en , belangrijker nog: met contact maken. Want dat is echt wezenlijk. Niet alleen mensen informeren, maar vanuit oprechte interesse, luisteren naar wat mensen beweegt en daarop aanhaken. Ik daag jullie ook uit om voor de rest van deze avond ‘ns goed te luisteren naar je buurman of buurvrouw. Wat is ie mee bezig? Ik hoop dat er boeiende gesprekken op gang komen.
De actietafel op 2 januari NATUURMONUMENTEN BEZORGD OM DALEND LEDENAANTAL - persbericht Het aantal leden van Natuurmonumenten is dit jaar gedaald van 830.000 naar 767.000. De financiële bijdrage van de leden is met 19,5 miljoen euro wel licht gestegen ten opzichte van die van 2009 (19 miljoen euro). Natuurmonumenten is bezorgd om het dalend ledenaantal. Financiële steun leden onmisbaar “Ik baal van het feit dat het ledenaantal van Natuurmonumenten de afgelopen jaren zo fors is teruggelopen”, aldus algemeen directeur Jan Jaap de Graeff. “Maar ik ben ook al die honderdduizenden mensen die ons trouw steunen bijzonder dankbaar. En ik ben trots op het werk
dat wij doen. Dankzij Natuurmonumenten is in ruim 100 jaar tijd meer dan 100.000 hectare natuur veiliggesteld en opengesteld voor iedereen die er maar van wil genieten. En dat doen miljoenen mensen. De maatschappelijke waardering voor natuur is onverminderd hoog. Dat is iets waar ik heel blij om ben. Maar tegelijkertijd neemt het aantal mensen af dat bereid is de natuur financieel te ondersteunen. En daar maak ik me ernstig zorgen over. Door deze maatschappelijke paradox komt de natuur ernstig in het gedrang. Voor niets gaat de zon op. Veel mensen beseffen onvoldoende hoe dringend noodzakelijk het is om de natuur financieel te steunen. Voor elke euro subsidie die we van de overheid krijgen, moeten wij er drie bij leggen om die 350 natuurgebieden te beheren. Daarvoor is de steun van leden onmisbaar. En die steun is des te noodzakelijker nu het nieuwe kabinet het natuurbeleid aan het afbreken is en maar liefst 40% op het budget voor natuur gaat bezuinigen. Ik roep alle mensen die genieten van de natuur dan ook op om ons te steunen door lid te worden. Alleen samen kunnen we de natuur in ons land blijven beschermen”, aldus De Graeff.
De natuur beleven, gebruiken en beschermen. Daar draait het om in de Natura 2000-gebieden. Recreanten en ondernemers maken gebruik van de gebieden. Planten, vogels en andere dieren vinden er de bescherming die nodig is om de soorten en leefgebieden in stand te houden. Nederland telt 162 Natura 2000-gebieden. Ze maken deel uit van een samenhangend netwerk van natuurgebieden in de Europese Unie. In de komende nummers zullen we de actuele stand van zaken weergeven voor wat betreft de Brabantse gebieden, die door Natuurmonumenten beheerd worden. Hoe het landschap er uit ziet, dat weten we (waarschijnlijk?) wel, maar we gaan de beheerders interviewen/bellen met vragen als: - wat maakt dit gebied tot de moeite waard op Europese schaal (wat springt er uit?) - wat loopt soepel in het proces - wat maakt het proces lastig? - welke stap wordt er nu gezet? Wat is Natura 2000? Natura 2000 is de benaming voor een Europees netwerk van natuurgebieden waarin belangrijke flora en fauna voorkomen, gezien vanuit een Europees perspectief. Met Natura 2000 willen we deze flora en fauna duurzaam beschermen. In juridische zin komt Natura 2000 voort uit de Europese Vogelen Habitatrichtlijnen; in Nederland vertaald in de Natuurbeschermingswet
Waarom Natura 2000? De biodiversiteit (soortenrijkdom) in Europa gaat al jaren snel achteruit. Duurzame bescherming van flora en fauna is hard nodig. Planten en dieren trekken zich weinig aan van landsgrenzen en het is daarom belangrijk om natuurbescherming in Europees verband aan te pakken. Zo voorkomen we dat de natuur in Europa en in Nederland steeds eenvormiger wordt.
Brabantse Wal: aangewezen juni 2010 – beheerplan klaar augustus 2012 Deurnse Peel : september 2009 – mei 2010 Kampina en Oisterwijkse bossen en vennen: juni 2010 – december 2010 Loonse en Drunense Duinen: juni 2010 – december 2010 Plateaux: april 2010 – december 2011 Vlijmens Ven : september 2010 – december 2010
Wat doet Nederland? Nederland heeft in eerste instantie totaal 162 gebieden aangemeld om onderdeel uit te maken van het Nederlandse deel van het Natura 2000 netwerk. Inmiddels zijn daar 5 gebieden op de Noordzee bijgekomen. Wat doen we in een gebied? Aanwijzing van gebieden De minister heeft de gebieden inmiddels aangewezen als Natura 2000-gebied door middel van een aanwijzingsbesluit. Hierin staat welke natuurwaarden (vogels, planten, dieren en hun leefgebieden) we in welke kwaliteit ( de doelen) willen beschermen en waar dat moet gebeuren (de exacte begrenzing van het gebied). Voor Brabant, zijn de volgende gebieden, die (deels) in bezit zijn van Natuurmonumenten als Natura 2000 aangewezen: Brabantse Wal, Deurnse Peel, Kampina en Oisterwijkse bossen en vennen, Loonse en Drunense Duinen, Plateaux en Vlijmens Ven.
Beheerplannen Voor elk Natura 2000-gebied moet een beheerplan worden opgesteld. Hierin staat wat er moet gebeuren om de natuurdoelen voor dat gebied te halen en wie dat gaat doen. Beheerplannen worden opgesteld in nauw overleg met eigenaren, gebruikers en andere betrokken overheden, vooral gemeenten, waterschappen en provincies. In de meeste gevallen neemt de provincie het initiatief bij het opstellen van het beheerplan, in andere gevallen is dat het Rijk. Wanneer moet alles klaar zijn? In december 2010 moeten alle 162 gebieden definitief zijn aangewezen, dat wil zeggen dat de definitieve aanwijzingsbesluiten rond moeten zijn. Binnen drie jaar na de definitieve aanwijzing van een gebied moet een beheerplan zijn opgesteld dat vervolgens zes jaar geldig is. Uiterlijk december 2013 moeten er dus definitieve beheerplannen zijn voor alle 162 gebieden. Voor de 5 gebieden op de Noordzee hangt het verdere verloop af van het moment dat de gebieden op de officiële Europese lijst van te beschermen gebieden worden geplaatst door de EU.
Brabantse gebieden Natura 2000 - Gebied aangewezen per.. - Beheerplan klaar per …
Oisterwijkse Bossen en Vennen Cultuurhistorische Kernpunten op het Landgoed Plantloon door Ad Engel. Introductie. Ten zuiden van Waalwijk, grenzend aan De Loonse- en Drunense Duinen, is een prachtig landgoed met de naam Plantloon gelegen. Een landgoed dat oorspronkelijk is aangelegd in Engelse landschapsstijl en een bijzondere natuurwaarde herbergt. Bovendien gelegen in een gebied met een interessante cultuurhistorische geschiedenis. Het gebied waarin het landgoed is gelegen vormde namelijk eeuwenlang het toneel van de mens in gevecht tegen water en stuivend zand, maar ook dat van grensconflicten tussen de rivaliserende Heren van Loon op Zand, Waalwijk en Baardwijk (Destijds twee verschillende heerlijkheden. Waalwijk was Brabants en Baardwijk Hollands gebied). De oppervlakte van het huidige landgoed bedraagt 280 ha. Het landgoed zoals dat er thans uitziet werd gevormd door aankoop van gronden, heideontginning en aanplant van bomen door toedoen van de familie Timmermans uit Waalwijk tevens eigenaar van de “N.V. Noord-Brabant verzekeringen voor het leven”. De basis e e daarvoor werd gelegd in de 2 helft van de 19 eeuw. Het landgoed omvat landbouwgronden, afgewisseld met natuurlijk aandoende loof- en naaldbossen, hoeves en weilanden, lanen, houtsingels en dijken. Het gehele landgoed is thans in beheer van de Natuurmonumenten die tevens eigenaar is. Ook maakt het landgoed sedert 2002 deel uit van het Nationaal Park De Loonse- en Drunense Duinen.
met stilstaand water. Een brede sloot die zich aan de overkant van een bospad voortzet. Hoewel door de mensen deze sloot vaak de "Bossche sloot" of ook wel “Het Verlaat” of “Verleden Loonse Turfvaert” wordt genoemd, gaat het in werkelijkheid over de restanten van de roemruchte Loonse Turfvaart, waaraan onder andere het Loonse Vaartskwartier (Kaatsheuvel) zijn naam ontleent. Deze Turfvaart vormt hier een nog zichtbaar stuk cultuurhistorie met een boeiende geschiedenis, die teruggrijpt tot in de veertiende eeuw.
Belangrijke herkenbare Cultuurhistorische kernpunten op het landgoed Plantloon zijn met name: De (Loonse)Turfvaart waarvan de aanleg plaats vond vanaf 1397; e e De Achterste Hoef, als ontginningshoeve uit de 12 – 13 eeuw; Het Galgenwiel, als overblijfsel van een dijkdoorbraak in 1659; Het huidige Landgoed Plantloon en de ontwikkeling daarvan vanaf ca:1850.
De Heerlijkheid Venloon in ’n notendop. Voor 1269 behoorde het huidige Loon op Zand tot de domeinen van de Hertogen van Brabant (waaronder Jan van Brabant). In dat jaar werd Willem III van Horne (volgens de Historici - Willem II van Horne) beleend met de Heerlijkheid Venloon (Venloon, de Middeleeuwse naam voor Loon op Zand. Ter wille van de leesbaarheid wordt in de overige tekst van dit document de huidige naam Loon op Zand gebezigd.) en kwam zo ook in het bezit van de heide, moerassen en veengebieden in Kaatsheuvel en De Moer. Ruim 100 jaar lang bleef de Heerlijkheid in handen van deze adellijke familie van Horne en Altena. In 1383 kwam de Heerlijkheid ter “kwijting van een schuld” door Zweder van Abcoude in handen van zijn neef Paulus (Pauwels) van Haastrecht. Paulus van Haastrecht en de Turfvaart. Als Heer van de Heerlijkheid Loon op Zand pakte Paulus van Haastrecht het idee op om turf te gaan afsteken in de uitgestrekte moerassen en veengebieden ten westen en ten noorden van de Heerlijkheid. Gedroogd veen, turf genaamd, kwam juist in die tijd in opkomst om te worden toegepast als brandstof voor het verwarmen van huizen en het stoken van ovens, met name ook in de steden. Een tweede en niet onbelangrijk aspect is dat de ontveende bodems (idealiter) in landbouwgrond konden worden omgezet. Vaak lukte dat niet en werd het heide waarop vee werd geweid. Omdat er nog nauwelijks een goed wegenstelsel bestond was het een groot probleem de afgegraven turf over grote afstanden te vervoeren. Vervoer per paard en kar was daardoor veel te tijdrovend en kostbaar. Paulus van Haastrecht bedacht dan ook een andere oplossing. Hij kwam met een plan om een grote vaart te graven vanuit zijn Heerlijkheid naar ‘s- Hertogenbosch. Door de turf naar deze grote stad te vervoeren kon het vandaar verder verhandeld worden naar de Hollandse steden.
Kernpunt: De (Loonse)Turfvaart waarvan de aanleg plaats vond vanaf 1397 De Turfvaart, een stuk cultuur historie. De Turfvaart heeft een belangrijke rol gespeeld voor de werkgelegenheid van de bewoners in Loon op Zand alsook in die van omliggende gemeenten. Ook in politieke zin heeft de Turfvaart geschiedenis geschreven met name in het gebied waar het huidige landgoed Plantloon is gelegen. Centraal op het landgoed Plantloon, direct achter de boerderij met de gelijkluidende naam en het houten landhuisje, ligt omzoomd door majestueuze bomen, een lange brede sloot
Op 13 december 1396 ontving Paulus van de Hertogin van Brabant toestemming voor het graven van deze vaart naar ‘sHertogenbosch. De loop van de vaart, de Turfvaart genoemd, werd daarbij als volgt bepaald: vanaf Kaatsheuvel west via het Loons Hoekske, over het gebied van het huidige Plantloon richting Drunen om vervolgens langs Nieuwkuijk en Vlijmen nabij Engelen aan te sluiten op de Dieze die vervolgens, zoals ook nu nog, de verbinding vormde met ‘s- Hertogenbosch. In het westen sloot de vaart aan naar ’s Gravenmoer (De aansluiting kwam er pas in of kort na 1520 en hoorde zeker niet tot het oorspronkelijke plan van Paulus. Hij wilde juist heel nadrukkelijk een vaart die overal (en uitsluitend) door Brabants gebied ging.)
De lengte van de Turfvaart bedroeg zo’n 3 mijl oftewel 4 uur gaans (dit is tussen de 15 en 20 kilometer) en had een breedte van 1 roede (dit is ruim 3,5 meter). Ook werden de nodige sluizen en spuien ingebouwd om de waterstand te kunnen regelen en op peil te houden. Daarnaast kreeg Paulus ook toestemming tol te heffen op de turf die over het water zou worden vervoerd. De kosten van de aanleg en het onderhoud van de vaart waren natuurlijk voor rekening van Paulus van Haastrecht. Daar stonden echter de inkomsten van tol- en spuigelden tegenover Het graven met primitieve middelen en het verkrijgen van benodigde toestemming van grondeigenaren en concessies voor het maken van bruggen en sluizen nam een lange tijd in beslag. Door deze stagnatie heeft Paulus van Haastrecht, als initiatiefnemer van de aanleg van de vaart, de voltooiing zelf niet meer mogen mee maken. (Volgens Lauran Toorians is de vaart vrij snel na 1400 in gebruik genomen) vergelijkbaar sluisje uit 1634
platte boten). Het ging daarbij om een jaarlijkse opbrengst van ongeveer duizend gulden, hetgeen voor die tijd een behoorlijk inkomen betekende. Voorbeeld turfpleiten
Activiteitenkalender 2011 JAAR VAN HET BOS JAAR VAN DE VLEERMUIS za 29/1:Roepende bosuilen – OB&V za 5/2: Roepende bosuilen – OB&V zo 13/2: Cultuurhistorie van Huis ter Heide zo 13/3: Vroege Lente excursie Huis ter Heide
De strijd rond de Turfvaart. De Turfvaart was nog maar goed en wel gereed of de Heer van Waalwijk (Foijke Foijkensz . van Wermonde) maakte aanspraak op de inkomsten van Loon op Zand welke door de tolheffing (spuigelden) werd verkregen. Hij moest immers toezien hoe de Heer van Venloon ieder jaar een behoorlijk geldbedrag ontving aan tol van de met turf geladen pleiten (=
Reacties, nieuwtjes naar: nieuwsbriefnmgmail.com Volgende nummer:eind maart Redactie: Wibet Eshuis
