De lindesoorten
Maes
Bert
platyphyllos
spontaneously. Among
which may be
belonging to indigenous
vulgaris.
x
material.
natural woodlands
both
are
older trees
rare
indigenous species.
(of girth
4.5
>
in
m)
About 50 of them have been located
original.
Tilia
Utrecht)
the Netherlands
cordata and T.
occur
JJ
(Achter Clarenburg 2, 3511
The Limetree in
Tilia
Nederland
van
This
Propagation
hybrid
also
was
of originally
in the Netherlands.
Also their
villages or and
are
indigenous specimens
Older cultivars
are
of
some
century,
important in
is
importancefor
x
vulgaris,
specimens
in this paper,
described
cultivated since the 17th
Tilia
hybrid,
estates
can
are found
most of them
possibly starting
from
order to
more
restoration
develop
of historical sites.
Inleiding
In de
is periode 1987-89
gevoerd
doel was inzicht de
en
land
in
verkrijgen voor
van
hebben,
algemeen
aan boomsoorten
de linde
ten
Zomer-
gerekend
Gebruik
De
en
linde is
derijen,
een
straat-
landschap.
wegkruisen. lindes van
en
we
zijn
-
taxus
afgerond. Het
de inheemse lindesoorten
van
meeste
de
bossen
zeer
houtwallen in
en
eenzijdig
zelfs de niet-exoten
als
ons
van samenstel-
eik
en
beuk zijn
of geen economische waarde
weinig
echter terug willen processen
naar meer
op gang
natuurlijke
kunnen komen, is
noodzakelijk.
Winterlinde (tot
T.
vroeger In
x
en
kort ook wel Groot-
voor
misschien bepaalde typen
auct.),
europaea
Kleinbladige de Hollandse
de meest zeldzame plantesoor-
tot
feite is de linde in heel
en
van
Noordwest-Europa weinig alge-
is de linde weer minder zeldzaam.
Oost-Europa
legende
in
vertrouwde boom
de
Limburg
en
beplantingen.
met name
De laatste
door
tijd
de bekende leilindes
woonomgeving: van
de dorps-
rivieren vormt
en
op
en
stadspleinen,
Zuid-Beveland
de linde het
wordt de linde ook
herdenkingsboom
verdwenen
de
dijken langs
In Brabant
Als
de
laanbomen, de bomen
en
buitenplaatsen. Op het
staat
natuurlijke
T. cordata L.)
worden.
moeten
Midden- en
en
en
vulgaris Hayne,
x
meen. In
De
over
land ook is, uit het onderzoek 1 is gebleken dat de inheem-
in ons
linde; Tiliaplatyphyllos L. linde (T.
verspreiding
grote plaats in,
meer
projekt
een
immers voorop
verdwenen. Als
zijn langzamerhand
lindesoorten, de
se
was
buitenlandse herkomst. Boomsoorten die
grotere diversiteit
Hoe
Eerder
de natuurlijke
bossen, of althans bossen waarin een
1
verantwoorde aanplant.
nemen exoten een
uit-
Stichting Kritisch Bosbeheer een onderzoekprojekt
land.
ons
waarbij de houtproduktie
ling. Veelal vaak
te
mogelijkheden
-
door de
de linde in
over
perfecte
graag
er een
de boeren
zijn het de bakens in
decor Na
gebruikt.
wegverbreding, wegverharding
is
voor
landgoederen
voor
kapellen
1945 zijn
er
en
veel
onnodige veijonging
en
hernieuwde belangstelling
te
bespeuren
voor
de
linde, vooral de leilinde. Rond de linde bestaan allerhande legendes vische en
en
religies
werd de linde in verband
gerechtigheid,
zoals
Freija.
de aanplant bevorderd.
Gorteria
16
(1990)
De
In
de
oudste
en
gebracht
verhalen. Binnen met
godinnen
Karolingische tijd vermeldingen
in
de
van
werd de linde
Nederland
gaan
Germaanse
en
Sla-
vruchtbaarheid, liefde
belangrijk gevonden terug
tot de
14e
eeuw
61
Fig.
1.
Vermoedelijk
omtrek van
(o.a.
van
één of
ca.
Goirle
meer
oudste linde
van ons
en
Oirschot)
etages
hemel,
plaats
te
Sambeek
(gem. Boxmeer).
en
hebben betrekking op
gesnoeide lindebomen, waarbij
onderstut. De etages symboliseren wel
land
aarde en onderwereld.
of brink. Bekend is dat
ook
ze
een
hiërarchie
Etagelindes
62
vulgaris
met
een
stam-
van
staan
zogenaamde etagelindes (fig. 16):
nemen.
een
zoals
ze
een
centrale plek,
eeuw
er in
ons
zoals een op
te
waarop muzikanten
komen nog
in
Midden-
en
markt-
prikken. Er
land vóór de refor-
in Duitsland nog wel voorkomen.
plankier aangebracht,
Etagelindes uit de 17 e
in
God, geestelijkheid en wereld, dan
op
gebruikt werden om openbare berichten
lindedansfeesten gehouden,
onderste etage wordt dan kunnen
x
de onderste etage door palen werd
werd onder vergaderd, rechtgesproken. Vermoedelijk werden matie
Tilia
8 meter.
en
Op
de
dansparen plaats
Oost-Brabant
Gorteria
16
voor:
(1990)
Fig.
2.
Een
etagelinde (Tilia
x
vulgaris)
geplant in
te Hilvarenbeek,
1676,
met
een
stamomvang
van
565
cm.
Nuenen, Oisterwijk, Tilburg, Hilvarenbeek en misschien Sambeek. in
ieder geval ook
in
Limburg
voor
(o.
Swalmen).
In
een
belangrijke
rol.
leven speelde de linde op velerlei wijze een
lindeboom, waarbij
steeds
te
zien is.
voorbijgangers
In
haar
Bergeijk
de stuipen
koortsbomen stonden die of
beeltenis in
op
met kind
Brabant het
genezing
joeg
een
lijf, terwijl
Jezus
in
In
het
en
Gorteria
de ooievaar.
16
(1990)
Bij
van
deze boom
een
naburige dorp
brachten. In Utrecht stond
toeval is
een
en
takje
kwamen
tot
in het
een
en
Maria
aldaar
in
nog
lindeboom huisde,
Eersel
1851
ze
bovennatuurlijke
Tilburg verscheen
Kindertjesboom, waaruit ouders hun kinderen konden plukken,
renkool
Vroeger
de bast achterbleef
spookpater, die bij
in
2
het sociale
a. te
de
en in
Alphen
Munnikenboom
variant op de boe-
Rijksherbarium
terecht
63
Fig.
Fig. sale
64
3. Tilia cordata
4. Kottenforst
(Ter Apel)
bij
Bonn
met de karakteristieke
opgerichte bloeiwijze.
(West-Duitsland). Stellario-Carpinetum met
Winterlinde
(Tilia cordata).
Mas-
verjonging!
Gorteria
16
(1990)
gekomen, zodat in een
borgen
dat het
we weten
Te
oude linde.
eronder; in Balk
leugenbank geliefden.
In
overdekte
wandelpaden)
Oisterwijk
linde hebben
te
Friesland
staat een
in
Prinsenbeek
en
In
Zomerlinde betrof.
een
bekend als
Maastricht
staat
Heukelum in Zuid-Holland
is een
schat
fluisterlinde
een
boom-der-zuchten ten dienste van
Brabant
In
trouwlaantjes.
lindenberceaus
staan
Vorden
zou
ver-
met een
jonge
(met loofgewelf
Lodewijk
XIV
onder
een
gerust.
Ouderdom
Over
de hoge
Leeftijden
500
van
van
lindes is veel geschreven
zijn
zelfs 1000 jaar
en
Hollandse linde, wordt
een
veer
tussen de
350
dik
staat
even
en
linde op het 565
jaar,
een
Hilvarenbeek is
geschat
omtrek is
cm
op
meter
omtrek) bleek, van
het
van
150
in 1795.
België (bij
In
de Haarlemmerhout die
op
ca.
over
de grens bij Bourtange in Duitsland,
jaar
met
enkele uitschieters
het dorp Heede. Het is een
Vermoedelijk
takken
zijn
Oude
solitaire
het eertijds
was
op zich al
stammen van
lindes
in
veer
50 lindebomen
staan
450
omdat
zijn
jaar.
ze
en
restauratie een
De
meer
en
zijn
meter
300
te
zijn.
van
die
Tilburg,
een
geschat
ca.
180 jaar
Wezep,
Tongerlo)
stamomtrek
te
en
omtrek die
jaar geschat nog uit
van ca.
Een linde
van ca.
470
oud
zijn.
werkelijk-
West-Europa in
op
etagelinde bij
een
burcht.
jaar
in
17 meter(!).
De
van
Enkele kilometers van
goede standplaats
250
jaar
zijn
een
staat
meter om-
Lochum
300
ca.
3
6
Terheij-
zijn. De in
in Engeland (Lon-
worden 1800.
ca.
wordt op
van
te
van
en
veel later
Mogelijk
is nog
zeer
uitgelopen
oud.
de Bomenstichting is gebleken dat
landgoederen, deels
van
van ca.
die
van historische
450
cm
aanspraak
of
meer
maken
er in ons
hebben
land onge-
(fig. 15).
op leeftijden
tussen
Dit
200
betekenis als genenbron van inheems materiaal,
afkomstig zijn
lanen en
die inmiddels niet
tussen
zitten die
gebruikt
meer
bestaan. Ook
kunnen worden bij
landgoederen. Veel thans gekweekte lindeovereen stemt met
de oorspron-
situatie.
betreffen.
vulgaris) soort
België)
stamomtrek
nu een
oud bekende linde
jaar
volkomen ander ruimtelijk beeld dat niet
Opvallend is dat
bij
bomen
Zoutleeuw in
de omvangrijkste linde
staat
boom
een
ca.
a
belang omdat er oude cultuurrassen
klonen geven
kelijke
bomen
De
misschien nog uit bostypen
ze van
herstel
Deze
land
is in werkelijkheid onge-
(bij
heeft
in 1985,
te
abdij
4 è 5
200
die een stamomtrek
zijn bomen op dorpspleinen en
ons
Deze boom,
meter.
land
ons
Uit de inventarisatie van onder
en
IJsselvliedt
de
van
Zomerlindemet
een
dergelijke linde 1000 jaar oud.
vitaal.
1676
misschien
heid
is
in
velling
na
landgoed
den, Watford) zijn lindelanen met bomen De linden
geplant
400 jaar, bleek nog geen 200 jaar
geplant
8
ca.
maar
dikke linde op de Heuvel in
even
april 1989 omgewaaide linde trek en
van
kapel uit 1542. Wellicht is deze boom nog uit de bouwtijd.
ook ongeveer 325 jaar zijn. De als 500
Breda (van 4
bij
den
bij
Vrijthof van
zal
geschat,
overdrijving.
De dikste boom in
450 jaar oud. Een Winterlinde te Geetbets
en
(fig. 2). De vrijwel
cm
800
ca.
stamomvang
op 1000 jaar
algemeen
zonder
zeker niet
en
ongebruikelijk.
niet
Sambeek (gem. Boxmeer; fig. 1) heeft een
in
is
leeftijden
België
de en
meeste
eeuwenoude
Duitsland is juist
de oude solitaire bomen. Drie bomen
zijn
spreiding,
Gorteria
verreweg In
Zomerlindes ( Tilia
maar komt
16
(1990)
platyphyllos).
vooral in de
oostelijke
zijn
de
bomen
de Hollandse linde ((Tilia
Winterlindes ( Tilia cordata)
en
negen
De Hollandse linde heeft de grootste
helft
x
Zomerlinde de meest voorkomende
van ons
land
voor.
In
Zuid-Limburg
ver-
ont-
65
Fig. en
5. ‘Schone Grub’
Tilia
(Savelsbos)
in
Zuid-Limburg. Erosiedal
met
Melico-Fagetum
waarin Tilia
breekt deze
exemplaar
soort, maar even over
met een
omtrek
van
ca.
de grens in Aken (Aachen-Forst) komt juist 11 meter voor.
Deze boom wijkt echter af
Nederlandse lindemateriaal.De Zomerlinde komt in Midden-Brabant voor
Nuenen), in de Achterhoek bij komen
voor
verspreiding verspreiding
in
Ter
van
van
juist samenhangt
66
cordata
platyphyllos.
Vorden
Apel (Groningen),
de oude Winter-
en
en
in Zuid-
Losser
(Twente)
Zomerlindes sluit
de inheemse lindes in bossen met
en
en
in
van de
meeste
dele
aan
en
Winterlindes
Stramproy (Limburg).
maar ten
houtwallen. Het is
de vroegere grotere verspreiding
zeer oud
het
(Oisterwijk
Midden-Limburg. en
een
van
op
de
De
huidige
goed mogelijk
dat dit
lindes.
Gorteria
16
(1990)
Fig.
Ecologie
van
de
6.
voedselarme linde
voor
stelt
4 5
De
grond
hebben voorkeur
Tilia cordata in het Savelsbos.
voorkomen,
hogere eisen
aan
de
rijke
Ca, K, Mg,
op dekalkhoudende rivieroevers
16 (1990)
voor
en
voor.
de rijke bodems: leem, löss
echter een breder
Winterlinde heeft
vochtige kalkhellingen, grubben
Gorteria
van
lindesoorten
De beide lindesoorten
bodemtypen.
Uitgelopen linde-stobben
typen en N.
van
6
De
spectrum
en kalkhoudende
en kan
nog
op
tamelijk
het Wintereiken-Beukenbos. De ZomerZomerlindeis de karakteristieke boom
dergelijke. Mogelijk kwam de Zomerlinde vroeger
Lindes hebben een gunstige werking
op
het bodem-
67
Fig.
7.
Austiberg
Tilia cordata
profiel de
es,
keur
met
te
vanwege
maar
voor
Beuningen (Twente)
opslag aan
de
bij
sneller dan
zoals
vochtige gronden,
de
linde kan ook
is de Winterlinde
in zeer natte
Tijdelijke overstroming
zijn
verhouding
in de
strenge winters
ontkiemen wel,
dat de
soms
insektenbestuivers.
gunstig.
en
kele tientallen meters
pseudogleybodems,
bestand
die
met
maar
kan
nog
zoekt
daar
wel
de
van
voor-
de Winterlinde is op
tamelijk droge
tegen uitdrogende winden.
maar
De
Winter-
drogere plekken op.
kan doorstaan worden.
zomers
gunstig zijn
voor
kieming
Licht bevordert de ontkieming
en
van
groei,
lindezaad. maar
naar
uitgroeien.
Vraat kan
een
belangrijke beperkende
faktor
Hollandse linde zich minder gemakkelijk uit zaad vermeerdert. maar ze
groeien
zelden
vandaan. Allerlei dieren kunnen
spelen. Vegetatieve vermeerdering speelt bij opslag vanuit de stamvoet
68
en
uit.
vruchten vallen in het algemeen dicht er
vergelijkbaar
goed verdragen. Op schaduwrijke plekken kunnen beide
zelfs massaal,
De
goed
warme
kan de linde schaduw
Het lijkt erop
en
is
vertering
de beuk. Beide lindesoorten hebben een
vochtomstandigheden
winterperiode
lindesoorten goed ontkiemen
zijn.
en
bossen voorkomen,
Verondersteld wordt wel dat Misschien
eik
gley-
het best bestand tegen veranderende Ook
De
gemakkelijke bladvertering.
gaat veel
grond groeien.
menging van Milio-Fagetum en Stellario-Carpinetum. Links
met
de stamvoet.
en
in
ingerotte
de
linde
een
stamholtes. Soms
bij
Lindes
bij
zijn zowel
de boom,
wind-
hooguit
de zaad verspreiding
grote rol, in de
groeien
vorm
als
tot en-
een
rol
van tak-
adventiefwortels uit
Gorteria
Ze
16
tot
(1990)
Fig.
Verspreiding van
8.
nà
1950; cirkels:
7
wijst wel
tamelijk
met
de Nederlandse Flora
takken
hangende
is
behoren tot
de hoogste
en een
dan
1000
afhankelijk
van
Hollandse linde
al
hoge SO2
en
dikste bomen
van
17
van
meter
zijn dergelijke
8 9
Bij
zeer
en
driehoekjes:
opgaven
vóór
wortels kunnen
uitlopen
tot
groeien gemiddeld
concentraties. Ander onderzoek
Europa,
de lindesoorten
weinig
ze
soorten
kunnen
voorbeelden
zeer
schaars. remt
stammen en
takken, zijn
met name reeën
negatieve invloed op
Gorteria
16
(1990)
de
zoogdieren. Vanwege ze
en
Lindes
meter
hoog
oud worden,
groeisnelheid is
tot
sterk
de diktegroei. Zomerlinde en
geschikt
voor
de
veelvuldig
van
en
lindes.
schuilgelegendheid
aan
voorkomende holtes in de
boombewonende vogels
woelmuizen, hebben vermoedelijk
vetjonging
De
zeer
40
harder dan de Winterlinde.
Lindebomen bieden rijkelijk mogelijkheden als voedselbron en
zijn verscheidene
specifiek zijn.
tot meer dan
bereiken. Lindes kunnen
allerlei milieufaktoren. Intensieve snoei
invertebraten, vogels
dieren,
3:
stedelijk gebied. Verminderde vitaliteit wordt
mycorrhiza-aktiviteit.
stamomvang
jaar,
voor
in
bekend, hoewel slechts
mycorrhiza-paddestoelen
meer
gevoelig
afnemende fotosynthese-aktiviteit
verband gebracht
worden
van
resistent beschouwd tegen luchtverontreiniging. Uit onder-
dat deWinterlinde
blijkt
op
in
de Atlas
bomen.
De linde wordt als zoek
volgens
boomstammen. Op de grond
zelfstandige nieuwe
de lindes
1950.
en
een
vleermuizen.
niet
te
Zoog-
onderschatten
10
69
Achteruitgang
Vast
dat Winter-
staat
linde
samen in
Zomerlinde
en
1112
in het
Atlanticum heeft gelegen
den. Ook op
het verleden
land hebben gehad. Uit stuifmeelonderzoek
in ons
gebied
linde
de
van
minder
die thans ecologisch
plaatsen
1200
tot ca.
Oost Drenthe
bij Nijmegen
en
Chr. in
pollendiagrammen
700
Chr., in de omgeving
na
tot ca.
na
tot zeer recent.
in
in het
wild voorkomen
geschonken
door
straffen
strenge
Swentibold
Koning
gesteld
verleden. De
is het
de
met
In
het Uddelermeer
De oudste
tot in
de 7 e en
name van
kwam
was
de
van
samengaan
20
Het
Graetbos
werd toen
in
de drie
dat bos
werden
voorkomende
linde.
achteruitgang
van
omgehakt zijn
de linde
vezels. Het lindes
de linde is niet
van
klimaatveranderingen
van
met
de
opkomst
op
een
groot lindenareaalin het
en
geheel opgehelderd. Vermoedelijk
menselijke
invloeden. Omdat lindesoor-
gebruik
van
bron
veevoer,
hooi, suikerbieten, hennep
van
voor-
de landbouw in het Neolithicum. Heel
van
economische betekenis:
nagenoeg overbodig gemaakt.
behoeve
het
op
schriftelijke vermelding van
omliggende dorpen. Daarbij
zeven
eeuw
bij voorkeur op vrij rijke bodems groeien, zullen vele bossen waarin de linde
ten
zo-
Den Haag is de
1400 aanwezig
tot ca.
talrijke linde-toponiemen wijst
van
gevon-
lindes gestaan,
Peel.
de
13
oorzaak een
en
van
het Graetbos uit 905.
aan
houtdiefstal,
op
hoofdboomsoorten: eik, beuk Ook het voorkomen
van
van de
plaats
aantoonbaar, bij het Zwarte Meer in Zuid-
tot zeer recent.
de linde is
van
delen
is de linde
Bij Nijmegen
Kopse Plateau in de omgeving, zelfs
hebben
geschikt zijn,
als op de Veluwe, langs de binnenduinrand en zelfs linde
dat het hoogtepunt voor
afname heeft
geleidelijke
waarna
veel groter verspreidings-
een
blijkt
Andere
en
voor
vlas heeft
honing
aanplant
gebruiksmogelijkheden tekenborden
buskruid), houtsnijwerk, pianotoetsen,
en
en
en
als
bron
van
lang bast-
exploitatie houtskool
van
(ten
bloesemthee blijven
beperkt.
De
lindesoorten
Het
er
geslacht Tilia is beperkt
behalve de Zomer-
laris. Ze komen
voor
en
in
genoemd worden, die kunnen
goed-
soms,
of
tot het
Zuidoost-Europa
in
twee
en
telt ca. 45 soorten. In
Europa zijn
Zilverlinden: Tilia tomentosa
Klein-Azië. Daarnaast kan Tilia
het Krimgebied voorkomt.
Een
evenals de Zilverlindes, onderdeel uitmaken
aantal
van
en
T. petio-
dasystyla
nog
uitheemse lindesoorten
de boometage
van een
land-
parkbos.
Zowel voor de Zomerlinde van
noordelijk halfrond en
Winterlinde nog de
hun
verspreidingsgebied.
als de Winterlinde
ligt
Nederland
in
De Winterlinde komt echter nog
Zomerlinde. Voor Engeland is het inheemse karakter
van
de
noord-westelijke
noordelijker
voor
rand
dan de
de Zomerlindeaannemelijk ge-
maakt. 4 De Hollandse linde is spontaan
aangetroffen
landse lindes nog x
en
voor zover
verder
geëxporteerd
steeds. Ze
blijken
naar
bekend niet
gekweekt.
Engeland.
uit tenminste
twee
kunstmatig gekweekt
Reeds in de 17 e
14
eeuw
Lindelanenuit die
klonen
te
bestaan. 14
vulgaris materiaal uit Nederland afkomstig is is niet bekend,
zakelijk
te
zijn.
De
aanwezigheid
Nederlandse herkomst kunnen
70
van
maar
ooit
toevallig
werden duizenden
tijd
bestaan
Of het
er in
oorspronkelijke
maar het
eeuwenoude Hollandse lindes op
Hol-
Engeland
behoeft niet
Tilia nood-
dorpspleinen
zou
Gorteria
(1990)
op
wijzen.
16
Determinatiekenmerken
de bladkenmerken
Let op: aan
het eind
takken
tenminste
behaard. Knoppen
de onderzijde,
aan
opslag
van
aan
vooral
de bovenzijde
zijde heldergroen,
niet
uitgespreid.
Bloeitijd
loten (dus niet
die
voor
de stam!).
vaak donkerder; tertiare
eind
houtig,
de kelk
met
aan
de
lichter dan
meestal
de
lang,
cm
de onder-
aan
onderzijde opval-
witachtig. Bloeiwijze hangend,
juni-begin juli,
groot,
nerven
bladkleur
zelden
meer
dan
kroon; stijl behaard, stempels
meestal enkele weken eerder dan de
opvallende ribben; ongeribde
variëteiten
Winterlinde: kaal.
Jonge takken
zijden vrijwel kaal,
Knoppen
in het
tertiaire nerven
vruchttijd) stijl kaal Vrucht
aan
de
aan
de
de
soms
wat
want verzonken
weinig
behaard,
lang,
aan
beide
de bovenzijde,
aan
duidelijk blauwachtig);
in
het blad; haartoefjes in
zelfs wit).
tot
enigszins opgericht, 5-12-bloemig;
voet
glimmend
schaduw niet of veel minder
schaduw veel lichter
cm
haren of sterharen die later
verspreide enkelvoudige
de onderzijde onopvallend,
afstaand of
of
grote schubben. Bladen 3-7
twee
met
vrij donkergroen,
groen (in
roestbruin (in
de nerfoksels
met
voorjaar
het jaar afvallen; bladkleur
onderzijde blauwachtig
bloemen
Bloeiwijze (ook
lichtgeel
stempel uitgespreid. Bloeitijd
eind
in
de
roomwit;
tot
juni-begin juli.
dunwandigmet zwak zichtbare ribben, veel kleiner dan die van de Zomerlinde.
Tilia x vulgaris
Hollandse linde:
Jonge takken kaal. Knoppen al in de top wel
korte
voet van
voor.
Tilia cordata
in
de
van
of de
sterk behaard;
de nerven
op
Bloemen nogal donkergeel,
Winterlinde. Vrucht komen
stam
drie grote schubben. Bladen 7—10(—15)
met
lend; haartoefjes in de nerfoksels meestal
5-bloemig.
de
Zomerlinde:
Tilia platyphyllos
Jonge
alleen voor bladen
gelden
de takken of
van
de kroon
van
soms
altijd enigszins verspreid
(waardoor verwarring kan
met twee
grote
schubben.
aanzienlijk kleiner,
behaard;
aan
Bladen (4 —)7—10 de
onderzijde
bladonderzijde lichtgroen,
ontstaan met
op
cm
de
maar soms
de Winterlinde); tertiaire nerven
aan
lang,
voor-
vrij-
nerven
blauwachtig
de onderzijde
altijd duidelijk zichtbaar; haartoefjes in de nerfoksels bruinachtig, minder roestkleurig dan bij
de Winterlinde. Bloeiwijze
voet
behaard.
Bloeitijd
altijd hangend, 3-7-bloemig;
eind juni-begin
De Hollandse linde houdt het midden naar
ring
met de
Zomerlinde
onderzijde,
tertiaire
nerven
Het materiaal zeer
van
heterogeen
typen is
cv.
mogelijk,
zijn
er een
de
tussen
maar
jonge
bij
witachtig, stijl
aan
de
Winter-
en
Zomerlinde, maar neigt het
Vanwege
de Hollandse
takken kaal. Door de
de grotere bladen is
linde ontbreekt
de
sterke
hangende bloeiwijze
en
meest
verwar-
beharing
duidelijke
goed onderscheid met de Winterlinde.
Zomer-, Winter-
van
tot nu toe
linde zijn: de ris
is
en
bloemen
Vruchten onduidelijk geribd.
de Winterlindeen wordt daarmee vaak verward.
de
aan
juli.
aard
te
en
Hollandse lindein Nederland, maar ook elders,
zijn. Analyse
daarvan
onvoldoende onderzocht.
Koningslinde (Tilia
x
De
en
eventuele regionale
belangrijkste
vulgaris cv.'Pallida')
en
oude
klonen
blijkt
verspreiding van de
van
Hollandse
de Zwarte linde (Tilia
x
vulga-
'Zwarte linde').
Gorteria
16
(1990)
71
Fig.
9. Bladvariaties
Oldenkemper (Ov.); (W.-Duitsl.);
Verkorte
bij 6
Tilia
cordata:
1
Duivelsberg (Gld.);
Winterswijk (Gld.);
10 Draved Skov
7 Zoutleeuw
(Denemarken);
11
2 Losser
(Belgie);
Wageleibos (L.);
(Ov.);
3 Echt
(L.);
8 Woensdrecht
12 Imsterade
4 Ter
(N.-Br.);
Apel (Gr.);
5
9 Kottenforst
(L.).
determinatiesleutel
la
Bladen aan de onderzijde
lb
Bladen
aan
de
met
onderzijde
duidelijke
met
tertiaire
onduidelijke
nerven.
tertiaire
Bloeiwijze hangend:
nerven,
opvallend
2
blauwachtig
groen. Bloeiwijze opgericht. Vruchtwand vrij zacht: Tilia cordata / Winterlinde
2a
Bladonderzijde sterk
geribd:
tenminste op de
nerven
sterk behaard. Vruchtwand meestal
2b Bladonderzijde verspreid behaard, later in het jaar ribben: Tilia
72
hard
en
Tiliaplatyphyllos / Zomerlinde
x
vulgaris
weinig
behaard. Vrucht zonder sterke
/ Hollandse linde
Gorteria
16
(1990)
Fig.
10. Bladvariaties
Gasthuis
(L.);
Gorteria
6
bij
Tilia
platyphyllos:
Oisterwijk (N.-Br.);
16 (1990)
1
7 Nuenen
Vijlen (L.); (N.-Br.);
2 Cotessen
8 Heede
(L.);
3 Obbicht
(L.);
4
Maastricht;
5
(W.-Duitsl.).
73
Fig.
11. Bladvariaties
4 Oele
(Ov.);
5
Verspreiding
Westhoff
bij
Tilia
x
vulgaris:
Tilburg; 6 Domburg (Z.);
van
en Den
de
Held
1 Sambeek
(N.-Br.);
7 Bameveld
(Gld.);
lindesoorten
15
rekenen
de
en
8
2
Achterberg (U.);
Wezep (Gld.);
vegetatietypen
met
Winterlinde tot de kentaxa
(Haagbeukenverbond) en de associatie Stellario-Carpinetum. linde
gerekend
tot
de differentiërende taxa
Sleedoornstruweel). Dit is het
Carpinion
betuli.
De
een
van het
74
bostypologie
linde
van
het
Daarnaast
Carpinion
lastige
oorspronkelijk zijn
van
S.
van
der Werf
in 16
betuli
wordt de Winter-
van
de minder voedselrijke bossen
Zomerlinde en Hollandse linde worden door Westhoff
deze beide lindesoorten niet recentere
(N.-Br.);
(W.-Duitsl.)
Carpino-Prunetum spinosae (Haagbeuk-
mantelgemeenschap
Held niet genoemd. De reden hiervoor is de
de
3 Hilvarenbeek
9 Aachen-Forst
determinatie en de ons
land
wordt
van
Den dat
veronderstelling
(mededeling
een
en
V. Westhoff).
andere visie gehanteerd
Gorteria
16
In
met
(1990)
name op het
(of
die
Carpinion. Bostypen
bij Westhoff en worden
Querceto-Carpinetum) vallen,
vroeger
der Werf komt de Winterlinde
Van
Volgens
Den
voor
onder
Held
deels
nu
bij
in: het
Stellario-Carpinetum
het Fagetum
gerekend.
Fago-Quercetum
Melico-Fagetum (Parelgras-Beukenbos), Carici-Fagetum (Kalk-Beukenbos), pinetum (Gewoon Eiken-Haagbeukenbos) het
Carici-Fagetum
Carpinetum,
het
weinig
tot
in
de
Winterlinde In
het determineren
met en
onvolledig.
17
schaars.
Toen
eigenlijk
al
wordt de
in
de
Winterlinde
als
te
In
het
voor, een
bos
in
een
voor met
slecht ontwikkelde
bij
zeldzame
en
2 meter 5
langs
de
te
oever.
verwant
als
Milioen/of linde.
In
andere
het
Slinge
Wageler-
De
met
zeer
waren
ze
vrij
en
komt
een
op
de
om-
en
bos
een
bij
de
vegetatietypen in deze en
naar
overgangen
oud exemplaar
het
de Taxus
van
langs
allerlei
de
de
Paaschberg (gem. Losser),
Dinkel. Bij de Lutte komen
verstoringen zijn in ze
neigen
naar:
de St.
de
houtwal-
Fago-Querce-
Het
houtmeest
zijn
Stellario-Carpinetum (periclymentosum) oude
uitgelopen
stobbe
voor
voor
op
op de
de Wylerberg (gem. Ubbergen) is
verjongen
de
zich hier spontaan. hier.
Het bos
op
Groesbeek is
op
de
in het Savelsbos
de
met
een
fraai
jaar
na-
met
zijn exemplaren van
De negatieve invloed
te merken.
Jansberg bij
Er
en
zandige,
stuwwallen
een
oude lindebomen van zo'n 150
van reeënvraat
Wylerberg
kan
verwantschap
gere-
tot
het
houtwal met Winter-
Maasdalhellingen en verder onder
Schweibergerbos, Mettenberg (fig. 5)
in
vrij rijke groei-
de Achterhoek rond Winterswijk zijn
hoogopgaande
lindes
is de Schone Grub
16 (1990)
een
Fago-Quercetum (Wintereiken-Beukenbos)
telijke Maasdalhelling.
Gorteria
In
Zuid-Limburg komt de Winterlinde voor
groeiplaats
De
Rond Nijmegen komt de Winterlinde
Melico-Fagetum. Op
in het
en de
land
boerenbosjes
en
boom. Twee
Milio-Fagetum
en
Door
Ook de Wintereik veijongt zich
tot
opgaande
onderscheiden,
aan
op de verjonging is hier overigens duidelijk kend worden
in ons
Slinge, Willinkbeek en Rathemse beek.
de Wylerberg. Vooral
stamomvang.
jaar.
Twente
Zuid-Limburg,
inheemse boomsoort. Houtwallen met Winterlinde
fraaie oude lindestoven.
tuurlijk aandoend bosgedeelte
tot ca.
veldwaar-
eigen
belangstelling kwam,
de Bornsesteeg (gem. Hengelo), bij
vegetatietypen
overstroomde,
bij Groesbeek
in de
de Austiberg komt ook
Pruno-Fraxinetum. Langs de soms
het Meli-
verspreidingskaarten
Winterlinde zijn
waterloopje (Beuningen).
duidelijke vegetatietypen
Winterlinde
met
voor
met
aantal houtwallen
soms
Milio-Fagetum en Stellario-Carpinetum.
wallen
de bestaande
zeldzaam
als Stellario-Carpinetum,
eveneens
meer aan
len meestal geen tum,
zijn
bostypen
Hooge Venterink (gem. Losser, nabij Oldenzaal), houtwallen
In
in de andere
voor,
de Weerselerbeek (gem. Weerselo)
aan
met een
eveneens
omschrijven
onder
we
weinig
zeer
meer voorhanden.
hakhoutbosje
een
Alno-Padion.
zien
Aceri-Fraxinetum.
Het onderstaande berust op
bostypologie
komt de Winterlinde voor
Austiberg (fig. 7),
baccata
de
Oldenzaal, deels als hakhout,
plaatsen zijn
bosjes zijn
jaren dertig
nauwelijks
van
en
tot
in: Melico-Fagetum, Stellario-
voor
(fig. 12)
Achterhoek opgegeven. Mooi ontwikkelde
In Twente
in de overige typen weinig
voor,
der Werf
1987-89.
periode
de literatuur
geving
weinig
zeer
Van
volgens
Stellario-Car-
vrij weinig.
(fig. 8) weinig betrouwbaar nemingen
Winterlinde
Fraxino-Ulmetum komt de Zomerlinde
Vanwege de problemen
1
sub-
Aceri-Fraxinetum (Esdoorn-Essenbos). In
en
Fraxino-Ulmetum (Droog Essen-Iepenbos)
co-Fagetum en typen
komt de
Zomerlindekomt
De
vrij weinig.
ca.
petraea
molinietosum (Wintereiken-Beukenbos), Milio-Fagetum (Gierstgras-Beukenbos),
ass.
en
Riesenberg.
(fig. 6),
Sedert 1955 heeft de Schone Grub de
een
Een schitterende
corrosiegeul
status
van
in de oos-
strikt reservaat.
75
Fig.
12—14.
Verspreiding van Tilia
platyphyllos;
76
14: Tilia
x
in Nederland
(in
bossen
en
houtwallen). — 12:
Tilia
cordata;
13: Tilia
vulgaris.
Gorteria 16
(1990)
Uit 18
e
eeuw
is
op vroegere akkergronden
aangeplant
hier geen volstrekt natuurlijk bos betreft
Begin
exoten.
gespaard, van
vang
deze
van
waaronder linden.18 ruim 250
dateren wellicht
uit
In
de eerste
Melico-Fagetum.
het bos
19
In
stamomtrek
19
een
van
van
die kan
de
van
enkele oudere werden
aantal bomen
linden hebben
stamom-
een
hakhoutstoven. De oudste linden
eeuw.
Overigens komt hier
de
naast
in
het Milio-
en
Zuid-Limburg komt de Winterlinde nog
in
linde
De
voor.
aantal varianten onderscheiden
een
bossen
cm,
waarbij
opgaande
e
loop
zich
het Schweibergerbos
315
van
uit het voorkomen
ook de Zomerlinde
mate,
overige
de
van
de
als middenbos werd beheerd. Dat het
uitgelopen
om
helft
worden
voor. In
het Fago-Quercetum met een
de
blijkt ook
Een aantal grotere
Winterlinde, zij het in mindere de Schone Grub.
en
de Grub gekapt
Deels gaat het
cm.
nog
er in
werd
eeuw
in
bestaat de indruk dat het Savelsbos
kaarten
oude
met
vergelijking
de rand
staat aan
wijzen
op
een
vetjongt
van
Winterlinde
oude
het vanouds voorkomen
van
deze
soort.
Het
er
op
bant
voorkomen
kunnen
van
de hoge oevers
op
zeer oude
dat
wijzen
Winterlindes
boerderijerven
op
van
de Oosterschelde is
houtwal
een
in
Midden-Limburg
In Woensdrecht
daar vroeger ook voorkwamen.
ze
met
uitgelopen
zou
in West-Bra-
Winterlinde-
stobben. In
de direkte omgeving
saksen
van ons
land zien
en Westerstede
(bij Oldenburg
we
onder
Winterlinde in West-Duitsland in
andere)
en in
Zuid-Jutland). Grotere groeiplaatsen zijn de hogere Rijnoevers en Bonn
(fig.
Zomerlinde In
de
4).
De
mooiste
Neder-
Denemarken (Draved Skov in
de omgeving
van
in
Keulen
groeiplaatsen zijn Stellario-Carpinetum bostypen.
(fig. 13)
bostypologie
16
Van der Werf
van
21 typen vermeld. Ook Weeda
noemt in
de
wordt de Zomerlinde
Oecologische
Flora
voor een
aantal vegetatie-
natuurlijk ogende groeiplaat-
sen.
Ook hier geldt dat goed ontwikkelde bostypen meer
voorkomen. De
de parkbossen
langs
oorspronkelijke bostypen
de IJssel
de Zomerlinderelatief veel
in
en
in
18
e
bodem
en
Ruurlo.
Zomerlindes. Die
eeuwse
afhangende
takken
Bij
van
Vorden
Den
Het
en
Den Bramel
Den Bramel is wel
wortelen
parkbos
rakter, terwijl Enghuizen in
deze drie typen in
ontwikkeld. Soms
plaatsen bij
te
zijn
de IJssel
verband is de eerder
van
en
jonge
bomen
delen.
er,
Bij
zoals
zou op een
genoemde
staan
bijzonder
vormen in
kasteel Vorden heeft
naar een
land nauwelijks
de IJssel komt
nog oude
vermoedelijk
curieus omdat de
de houtwallen
fluviatiel karakter Zomerlinde
Karthuizerklooster stond, interessant.
In
in
zijn
oude
schoolvoorbeeld
een
meer een
de
van
vaak
fragmentarischer
de Zomerlinde kunnen
de
ka-
eveneens
Een aantal groei-
stoven.
Utrecht, die tot 1851
Zuid-Limburg zijn
de
van een
Stellario-Carpinetum
vegetaties
uitgelopen
tot
meerdere cirkels rondom
Fago-Quercetum neigt. Andere parkbossen zijn
bij Wichmond,
bij
te zien
Bramel, Enghuizen, Boekhorst, Hack-
de oude moederstam. Hackfort kan beschouwd worden als
Milio-Fagetum.
ons
de houtwallen. Mooie voorbeelden zijn
Middachten, kasteelpark Vorden, Wichmond, fort, de Wildenborch
Zomerlinde in
Zuid-Limburg. Op landgoederen nabij
ook
voor,
met
worden wellicht enigszins benaderd door
op
wijzen.
het terrein
In
dit het
van
Maasdalhellingen belang-
wekkend. Vooral de bij de Winterlinde besproken Schone Grub is interessant. Het betreffen daar Milio-
Wittem),
een
en
Melico-Fagetumtypen.
fraai voorbeeld van
subassociatie circaeetosum, bos
staan
Gorteria
een
naast
Opmerkelijk
(1990)
landgoed
Melico-Fagetum typicum
het
Stellario-Carpinetum.
verscheidene oude Zomereiken, beuken
16
is het
en
essen
In
met
dit
met
Goedenraad (gem.
onder van
een
aan
de
helling
de
oorsprong midden-
stamomvang
van
3,5
77
Fig.
15. De
verspreiding van
eeuwenoude
(op dorpspleinen en landgoederen).
tot 4 meter.
op de
Op
helling
te
gen
van
boerderij lindes
78
nemen.
een
in de
bij
rij
met x
van
een
stamomvang
21
geen
kan
van >
4,5
hoge Zomerlindes, de
die zich
Schaelsberg
verjonging plaats. Vermoedelijk
de Zomerlinde wellicht
Roermond op de flanken
m
T. platyphyllos.
van
de
is
van nature
Maasoevers.
Deze
weinig natuurlijke indruk. Het betreffen eerder uitzaaiin-
nabijheid.
als we
cordata;
Melico-Fagetum. Bovenop
oude lindebomen. Hier vindt echter
maken echter
Nederland,
T.
staat een
een
sterk uitgeloogd. Volgens Weeda
burg wordt aannemelijk
beschouwing
in
vulgaris;
Schaelsberg bij Valkenburg
voorkomen in Midden-Limburg
groeiplaatsen
x
uitzaaien. Ook hier betreft het
staan eveneens
de bodem
de
solitaire lindes
Tilia
■
de
Het
inheemse karakter
verspreiding
in
het
van de
Zomerlinde in Lim-
aangrenzend Belgische gebied
De Zomerlinde komt op allerlei plaatsen
voor
in
in de Voerstreek, het
Gorteria
16
(1990)
Land
Herve, het dal
van
de Hohn
van
in mindere
en
mate
eeuwenoude Zomerlindes
Enkele
laanbeplantingen hoek rond
wijzen
Slinge.
geving
van
is hier
ieder
Oostvoorne. Het
niet
van nature
De
De
linde
in
oevers van
bijzonder natuurlijke langs
indruk.
de
en
en
linde komt
buitenplaatsen.
'verwaarlozing'
een
ook cultuurhistorisch maar deze
groeien
takken kan er
zelden
en
dijken
de
karakter hebben
Door
Mariënweerd
middel
Interessant
in
van
van
het
zijn
Betuwe en
de
De
zijn.
meestal
Milio-Fagetum.
landse linde zien
we
16
die
gekregen.
soms
Laan-
vegetaties door hun
wortelopslag of bijvoorbeeld
enkele
parkbossen
vanuit
op
het
worden
voorbeelden
Berg bij Oosterbeek, landgoed Sorgvliedt in en onder
elementen
langs het
uit
de
Wylerberg
en
land-
op
vaak
kan
zaailingen,
de grond hangen-
landgoed Nijenrode
op rivierkleibodems zoals
Oud-Amelisweerd bij Utrecht. Veelal maken laan-
van
de Utrechtse Vecht, de
langs
op
ouderdom
erfbeplanting
en
Hollandse linde geeft
zoals
bos. De kleibossen
Andere
tussen
kruisingen.
gerekend
het Fraxino-Ulmetum
tot
waarbij lokaal de stinzenvorm subassociatie galanthetosumoptreedt. Soms zijn naar
meeste
landgoederen zijn kruisingen
op
gaat om planmatige situaties
grote betekenis uit.
en
dorpslindes zijn
verjonging plaats vinden,
beplantingen deel uit
weg
In
echter
lijkt
voorkomende linde in Nederland. De
in de boomlaag van parkbosachtige
voor
Het
natuurlijk
van
de Utrechtse Vecht.
Soelen
meest
in lanen, langs
Zomerlinde. Ook de oude
Hollandse
goederen
gen
de
om-
Tenellaplas
de Zomerlindein de kuststrook
van
oude
de Achter-
Enkele houtwallen in de
houtwal met oude stobben
een
voorkomen
verreweg de
is
boerderijerven,
op
de Winter-
aan
geven.
op de
plaatsen
in
ervan
soort. In
deze
(fig. 14)
Hollandse
lindes
de
voor
met
paar
een
aan te
Zomerlinde maken geen
met
voorkomen
veelvuldig
lange traditie
Rond
indruk maken.
natuurlijke
zeer
waarschijnlijk.
Hollandse linde
en
het
en
een
op
duidelijk vegetatietype
geen
Winterswijk
duinstreek komt de Zomerlinde te
bij Vijlen
geval
komt de Zomerlinde voor op
Winterswijk
Er
in
Plateau.
op het Kempisch
Limbourg zijn groeiplaatsen op rotsachtige hellingen die een
het
er overgan-
vergelijkbare groeiplaatsen
Grebbeberg, Wageningse Berg,
met
Hol-
Hemelse
Haag, bij Nijmegen langs de Ubbergse-
Den
landgoed bij
kasteel Wedde (Groningen). Ook
Stellario-Carpinetum, Fago-Quercetum
en
Ulmetum
komen
Bij
voor.
Sorgvliedt kan de stinzenvorm Ulmetum Violo-odoratae doronicatosum onderscheiden worden. In een
kelijke Maas
oude houtwal in
indruk
maakt,
Twente
staat de
de linde-kruising in
staat
treft het lindehakhout in het bossen tonen.
sen
en
In
waar
houtwallen zijn
principe beide
te
Oele
(bij Hengelo-Overijssel),
Hollandse linde een
oude houtwal.
Melico-Fagetum.
te
schaars
kan de kruising
in een
van
om
Op
die een
Fago-Quercetum. de
Riesenberg
Voorbeelden
van
in
meer oorspron-
In
Cuijck
ouderparen aanwezig zijn.
In
ervan
Winterlinde overal voorkomen op
en
de be-
Hollandse linde in oude
het eventuele natuurlijke karakter
Zomer-
aan
Zuid-Limburg
Midden-Europa zijn
aan te
plaat-
daar voorbeelden
van
bekend.
Toekomstmogelijkheden
Uit
het bovenstaande
rekend
moeten
bos bestaat
Gorteria
er
16
blijkt
voor
dat de inheemse
worden. Een
niet.
De
(1990)
de linde
specifiek
lindes
beleid
ten
tot
de uiterst zeldzame plantesoorten ge-
aanzien
van
de linde in het Nederlandse
linde valt buiten de Boswet, zodat lindes
na
velling
zelfs niet her-
79
Fig.
16. De
omtrek;
plant
x
verspreiding
van
etagelindes
hoeven
te
worden. Slechts wordt in het
zogenaamdebosdoeltypen de lindesoorten is nemens
daar
de
mogelijkheid
ongetwijfeld
debet
genoemd
in het kader
van
worden in de toekomst nog nader
Soortbescherming
4,5
meter
stamomtrek;
•
<
4,5
meter stam-
voor
bomen
sluit
voorkeur
plantmateriaal.
van
inheems zou
in het kader
van
alleen voor vier
De
onbekendheid met
aanplant aangegeven.
aan. 23
de
goed
natuurlijke bostypen.
boomsoorten
22
Bosbouw
Interessant
zijn
de recente
beleidsvoor-
Hierin wordt zowel de linde als de taxus
soortbescherming.
De
te
gebruiken instru-
gespecificeerd.
Een grotere variatie
80
>
Meerjarenplan
van
(mei 1989) in het Natuurbeleidsplan.
als aandachtssoort menten
■
in Nederland.
verdwenen.
aan
aan
bij
de
toenemende interesse
boomsoorten is
Inventarisatie
van
natuurbescherming
authentieke en
voor
meer
daarbij noodzakelijk, bij groeiplaatsen
van meer
het bosreservaatsbeheer voorop
Gorteria
16
(1990)
Een strikte bescherming
moeten staan.
sen
vanwege de funktie als
genenbron
kan daar op
eeuwenoude solitaire lindebomen zijn als nen, te
de nog bestaande authentieke lindegroeiplaat-
van
beschouwen. Vandaaruitkunnen stekken
bestaande
en aan
verrijken. Op die wijze kunnen de lindesoorten waarde en
tuurlijke
1. N.C.M. Maes
en
variatie
T.
van
Dit rapport is de bestellen N.C.M. Maes,
3.
J.J.Temminck e.a., 1984.
The
5.
C.D.
6.
A.
H.J.
8.
D.N.
Bender & L.
C.D.
Pigott,
logia
67: 367-371.
11.
B.
Huntley
C.R. S.
der
de 96 e
&
H.J.B.
Werf,
dag
16.
S.
rium, 18. F.S.
& A.
van
der Werf
van
der
19.
van
to
1983. An
Held,
na-
Utrecht.
Co.,
Haarlem.
in Britain.
platyphyllos
305-317. John
Wiley
Nordwestdeutschland.
In: H.
Synge
& Sons Ltd.
Papers,
Allgemeine
Oxford. Forst-
und
Jagd-
responses
of
plants differing
in
sensitivity
to-
A, 39: 317-335. of Tilia
ecology
L. Acta
europaea
linden.
op
universitatis Carolinae-Bio-
atlas of
and
past
Doctoraalverslag
bankvoles
tree-seedlings by
de
present
L.U.
Wageningen.
(Clethrionomys glareolus). Oeco-
pollen
maps for
Europe. Cambridge
palynologie. Utrecht.
van
beuk
16 december
1969.
en
linde, bezien vanuit de
1977 te
van
Willem
en
Mary.
1989. Atlas
Nederlandse
Nederland.
Nederlandse bosassociaties
Weeda,
toponymie.
Voordracht
op
Wageningen.
Plantengemeenschappen in
C.L. Plate & E.J.
W.
1891.
Weeda,
1989. De
van
en
hun
tuinenstichting.
Zutphen.
standplaatsen.
de Nederlandse
Flora 3.
Rijksherba-
Timmers,
1988.
bos
of oude stobben?
Een boshistorisch
78: 48-54.
Bosontwikkeling
in de Schone Grub.
R.I.N., Leersum.
Limburgse wijsdommen. 's-Gravenhage.
1987. Nederlandse
Ministerie
van
Landbouw
23.
Ministerie
van
Landbouw &
16
Zuid-Limburgse bossen; jong
1800. Natuurhistorisch Maandblad
22.
Gorteria
&
of limes. O.F.I. Occasional
siidlichen
Ectomycorrhiza
damage
(in voorbereiding). De
Westreenen,
Habets,
21. E.J.
de
Leiden.
T. de Goede & J.
mee te
aan
Kritisch Bosbeheer,
Stichting
of Tilia
conservation:
der Horst, 1988. De tuinen
Meijden,
overzicht vanaf
20.
1986.
Vegetatiekunde op
voor
V.Westhoff & A.J. den
van
geschikte
1-85.
Verkenningen in
D.
R.
om
aanmerking komen,
Utrecht.
jaar. Schuyt
1985. Metabolic
1977. Het voorkomen
14.
17.
1964/1:
Birks,
15.
Jaques
72,
and conservation
sylviculture in
Grunhage,
1985. Selective
Janssen, 1974.
van
in
Press.
University
13.
worden betrokken
Monumenten, Helvoirt.
Environmental Pollution
S. Hoekstra & M. Zieren,
10.
12.
and
1964. Root system and root
Sen,
logica Supplementum 9.
ecology
50 nog bestaande
waardevolle bijdrage leveren
De linde in Nederland.
plant
rare
Lindenmischwalder
fumigation.
2
1989.
ecology of
ca.
cultuurhistorische rede-
118-130.
Jager, J.
wards S0
een
SKB, 3500 AB Postbus
Haarlemmerhout 400
aspects
1988. The
1968.
139:
zeitung 7.
biological
Pigott,
Rühl,
bij
1981. The status,
C.D.Pigott, (red.):
Vuure,
zaden
en
om
het Nederlandse bos.
1989. De linde in Brabant. In:
2.
4.
van
deels
die daarvoor ecologisch
leggen bossen,
te
Ook de
volgen.
genenbronnen,
(1990)
&
OecologischeFlora,
deel
2.1.V.N./VARA,
Amsterdam.
Visserij,
1983.
Meerjarenplan Bosbouw,
1984-86.
Visserij,
1989.
Natuurbeleidsplan. 's-Gravenhage.
's-Gravenhage.
81
