Nationaal Park. Zuid-Kennemerland. Met programma. voorjaar 2014

Nationaal Park

d n a l r e m e n n e K d Zui Met prog

ramma

voorjaar 2 0

14

Inhoudsopgave 3 Voorwoord De natuur is van ons allemaal

11 Stuivende duinen Wind & zand hebben weer vrij spel

18 Programma Voorjaar 2014

4 Natuurbruggen Natuurbruggen verbinden duingebied Zuid-Kennemerland

Voorwoord 26 Natuurbrug zandpoort 12 Elswout 5 Biodiversiteit Hoe houd je de natuur in balans?

6 PWN Er valt heel veel te leren over water en natuur

8 Educatie Leren kijken, proeven en ruiken

9 Duinkonijnen

Elswout zit vol verrassingen

13 Padden padden helpen bij het oversteken

20 Bezoekerscentrum Bezoekerscentrum verbreedt haar aanbod

De

28 Parkeren Parkeerkaart voor De Kennemerduinen

21 Wisenten Op safari in de duinen

29 Klimaatverandering

14 Recreatie

15 Psychiater Joost Mertens In de duinen gaat de knop in je hoofd om

24 Natuur De natuur als trainingslocatie

10 Gedeputeerde Jaap Bond

Veel ruimte, veel prachtige natuur en toch zo dichtbij. Het Nationaal Park Zuid-Kennemerland heeft het allemaal. Voor u ligt een bijlage vol foto’s en verhalen over dit unieke duingebied tussen Zandvoort, Bloemendaal en IJmuiden, waar jaarlijks twee miljoen mensen komen genieten. Ook veel inwoners van Haarlem en Amsterdam vinden de weg naar het Park.

22 Amsterdamse waterleidingduinen Struinen langs de weg van het water

30 Natuurgebieden rond het spoor

Elke keer wanneer ik zelf in het N Nationaal Park vertoef toef, verbaas ik me weer ove over de enorme variatie aan planten en dieren. Die diversiteit ontstaat niet zomaar. De Parnas nassia, dat hele mooie witte bloemetje: dankzij mens menselijk ingrijpen zijn er weer wee velden vol. En denk ee eens aan de prachtige Koniks (w (wilde paarden) die het gebied helpen beheren, evenals d de Schotse Hooglanders, sc schapen en zelfs ook wisent wisenten. Je weet toch niet wat je ziet?

Verbinden van natuurgebieden rond het spoor

25 Natte duinvallei 16 Kaart

De vochtige duinvallei maakt comeback

Colofon Deze natuurbijlage is uitgebracht door Nationaal Park Zuid-Kennemerland i.s.m. Haarlems Dagblad. In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland werken de volgende organisaties samen: PWN, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, particuliere eigenaren, Provincie Noord-Holland, IVN, de gemeenten Bloemendaal, Velsen, Zandvoort en Haarlem. Deze bijlage kwam tot stand dankzij financiële bijdragen van:

Fotografen Speciale dank aan Ruud Maaskant; fotograaf en boswachter bij PWN En de fotografen: Ruud Luntz, PWN, Richard Mooijman, Sanne Tiebie (United Photos), Reinder Weidijk Fotografie, Bettina Neseker, Alwin Slomp Tekstschrijvers: Artikelen zijn een bewerking van publicaties van Richard Mooijman, Margo Klompmaker, Hein Flach, Merlin Mulder en Judy Niehof en tekstbijdrage van: Jenny van Rijn (PWN), Corine Emmelkamp (IVN), Michel Verschoor Deze special is verkrijgbaar bij: Bezoekerscentrum De Kennemerduinen en Bezoekerscentrum De Oranjekom. En bij veel gastheren van Nationaal Park Zuid-Kennemerland:

natuur

is van ons allemaal

Klimaatverandering levert winnaars en verliezers op

Een dagje Amsterdam en een dagje Nationaal Park

Welkom terug duinkonijn!

‘Natuur heeft ook een economische waarde’

Aanleg Natuurbrug Zandpoort een uitdaging!

■ Droompark Buitenhuizen, Velsen/Zuid ■ Duincafé De Kennemerduinen/De Karmeliet, Overveen ■ Ekogron, Santpoort-Zuid ■ Hoeve Duin & Kruidberg, Santpoort-Noord ■ Kraantje Lek, Overveen ■ Landgoed Duin & Kruidberg, Santpoort-Noord. ■ Manege Kennemergaarde, Santpoort-Noord ■ Manege Rückert, Zandvoort ■ Recreatieschap Spaarnwoude ■ Restaurant De Uitkijk, Bloemendaal ■ VVV Zandvoort ■ Bezoekerscentrum De Kennemerduinen, Overveen ■ Camping de Duindoorn, IJmuiden aan Zee ■ Strandpaviljoen Beach Inn, IJmuiden aan Zee ■ Goesting Events BV, Heemskerk ■ Plattelandscafé de Doofpot, De Zilk ■ Camping de Branding, Zandvoort ■ Go Sport & Play, Zandvoort

2

3

Je hoort wel eens mensen roepen: ach, laat de natuur toch gewoon zijn gang gaan. Dat is te makkelijk gezegd. Niets doen is geen optie, wil je dit natuurgebied gevarieerd, goed toegankelijk en aantrekkelijk houden. Vergelijk het maar met een sloot waar je doorheen moet kunnen varen. Als je niets doet, groeit de sloot dicht. Overigens is voor sommige delen van het Park niet eens zoveel beheer nodig. Natuurbeheer kost menselijke inspanning en geld. Om de toekomst van het Nationaal Park veilig te stellen zou het prachtig zijn als meer mensen het belang van dit natuurgebied inzien, en ons helpen. Natuur is niet ‘van de overheid’. We hebben allemaal een verantwoordelijkheid. Dankzij onze beheerders PWN, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer (en ook een aantal particulieren) wordt het gebied onderhouden en ontwikkeld. Zij hebben daar veel geld voor nodig. In het Nationaal Park werken beheerders, gemeenten en IVN samen aan recreatie, educatie en onderzoek. Met steun van de provincie Noord-Holland kunnen we deze samenwerking financieren. Samen bereiden we grote projecten voor. Deze vragen om extra budget. Met name het budget educatie en voorlichting staat onder druk door bezuinigingen. Een bijdrage vragen aan u kan natuurlijk op allerlei manieren. Allereerst kunt u als vrijwilliger de handen

uit de mouwen steken. Verderop in deze bijlage leest u meer over de mogelijkheden. En wat het geld betreft: daarbij denken wij niet meteen aan toegang heffen. Je verhoogt daarmee de drempel en dat is nu juist iets dat wij niet willen. Wel wordt parkeergeld gevraagd in een deel van het Park. Onlangs is door ondernemers uit de streek en met steun van de provincie het Duinenfonds Zuid-Kennemerland opgericht. In de nabije toekomst kunnen wij hier een beroep op doen. Zelf overwegen we een stichting ‘Vrienden van het Nationaal Park’ op te richten. Dankzij deze initiatieven kunnen u en ik, maar ook bedrijven een financiële bijdrage leveren. ‘Mensen voor natuur’ zou het credo voor de komende jaren kunnen zijn. Natuur is niet vanzelfsprekend en we hebben het allemaal nodig. Ook voor onze gezondheid. En als we het goed doen levert het ook werkgelegenheid op in de meest brede zin. Zo dragen we ons steentje dan ook nog bij aan onze economie. Als ik kijk naar de betrokkenheid van omwonenden, ondernemers en partners en de grote inzet van vrijwilligers, zie ik de toekomst van het Nationaal Park ZuidKennemerland met vertrouwen tegemoet! Aaltje Emmens-Knol Voorzitter Nationaal Park Zuid-Kennemerland

Biodiversiteit

Natuurbruggen

Natuurbruggen

Hoe houd je de

natuur

verbinden duingebied Zuid-Kennemerland dieren. De damherten moeten nog even wachten tot het gezamenlijk beheer in beide gebieden is geregeld. Om de verplaatsingen van dieren tussen de twee duingebieden te monitoren, zijn camera’s geplaatst.

Dieren raken leefgebied kwijt Nederland is in de loop der jaren volgebouwd. Wegen, woonwijken en industriegebieden doorkruisen onze natuurgebieden. Dieren zoals herten, kleine zoogdieren, insecten, vogels en allerlei plantensoorten raken hierdoor hun leefgebied kwijt en populaties raken geïsoleerd van elkaar. Doen we niets, dan zijn er straks veel gebieden waar de variatie in dieren en planten sterk afneemt. Dat mag niet gebeuren. Dieren en planten hebben elkaar immers nodig voor hun voortbestaan.

Samenwerking Natuurbrug Zandpoort is gerealiseerd door samenwerking van Nationaal Park Zuid-Kennemerland, provincie Noord-Holland, gemeente Zandvoort, PWN, Waternet en Natuurmonumenten en mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en de Nationale Postcodeloterij. Het Prins Bernhardfonds draagt bij aan de monitoring.

Natuurbrug als oplossing Bebouwing en industrie weghalen is geen optie. Een goede oplossing is de aanleg van een natuurbrug (ecoduct). Door een verbinding te maken tussen twee natuurgebieden, krijgen planten en dieren een groter aaneengesloten leefgebied en meer mogelijkheden om zich voort te planten en te verspreiden. Zo houden we de natuur sterk en weerbaar. Al één natuurbrug gereed In december 2013 is Natuurbrug Zandpoort geopend. Deze brug over de Zandvoortselaan vormt de noodzakelijke schakel tussen het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Waterleidingduinen.

60 n e d n o c Se

Dieren zoals rugstreeppad, wezel, ree, zandhagedis en allerlei vlindersoorten profiteren ervan. Planten ook, hun zaden worden verspreid via de vacht en poten van

Variatie aan planten en dieren is belangrijk in de natuur. Maar hoe voorkom je nou dat de ene soort de andere verdringt? Soms is het nodig om in te grijpen. Niet voor niets worden in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland duinen afgegraven om verstuiving te stimuleren.

,,Stuiven is van groot belang voor de variatie’’, zegt Ruud Luntz, boswachter van Natuurmonumenten. ,,Toen ik in 1983 als boswachter begon, gingen we verstuiving tegen. Nu is het omgekeerd. Een klein beetje kalkrijk zand afkomstig van een verstuiving kan er honderden meters verderop voor zorgen dat er viooltjes gaan groeien. Aan die planten binden zich weer talloze insecten en zo vormt zich één groot geheel: biodiversiteit. Een hoge biodiversiteit zorgt

7000 ha duingebied verbonden Behalve over de Zandvoortselaan komen er nog twee natuurbruggen. Een over de spoorlijn Haarlem-Zandvoort (Natuurbrug Duinpoort) en een over de Zeeweg in Overveen (Natuurbrug Zeepoort). Deze natuurbruggen worden in 2016 gerealiseerd. Projectleider Nora Koppert van provincie Noord-Holland: “Als die bruggen klaar zijn, ontstaat een aaneengesloten duingebied van ruim 7000 hectare. Uniek in Europa en bovenal ruim baan voor plant en dier, nu én in de toekomst!”

ervoor dat het ecosysteem klappen kan opvangen.’’ Luntz heeft moeite met soorten die zich ten koste van andere soorten in het duingebied vestigen. Hij noemt een uit Oost-Europa afkomstige boomkikker als voorbeeld. ,,Die kikker is door mensen uitgezet. Daar moet je ontzettend voorzichtig mee zijn. Deze kikker bedreigt niets, maar je moeten voorkomen dat mensen hier van alles achterlaten. Want we kennen vooraf niet alle effecten.’’ Al lang wordt geklaagd over de aanwezigheid van de vos in de duinen. Die zou alles opvreten en de diversiteit te gronde richten. Volgens Luntz klopt dat beeld niet. ,,De vossenstand is ideaal en stabiel’’, aldus de boswachter. ,,Als wij ervoor zorgen dat hij aan de randen van het gebied, op campings en dergelijke niet wordt bijgevoerd, vormt de vos geen probleem.’’ Dan konijnen. Met hun gegraas hielden ze de duingraslanden rijk aan allerlei bloemen en kruiden. Ruig gras kreeg geen kans. Sinds de jaren ’90 is het aantal konijnen sterk achteruit gegaan door een virusziekte. Er was nog maar 1/10e van het aantal konijnen ervoor. Toen zijn we begonnen met begrazing door pony’s en later ook runderen. Om het ruige gras weg te eten, wat de konijnen anders zouden doen. En om het gebied geschikt te houden voor konijnen, voor wanneer ze over de ziekte heen zijn. Het gaat nu gelukkig langzaam beter met de konijnen.

‘Grijs of zonnig: mijn uitzicht over de duinen is altijd prachtig’

‘Werken in de natuur is altijd genieten’ Naam:

Jowien van der Vegte

afgelegen. Vanuit de bewoonde wereld is het

Naam:

Frank Stolk

me aan. Het Nationaal Park is ook een inspira-

Leeftijd:

36 jaar

hier maar een klein stukje fietsen naar de natuur.

Leeftijd:

57 jaar

tiebron voor mijn werk als kunstenaar, hoewel ik

Woonplaats: Velsen

Een andere favoriete plek van mij is het strand

Woonplaats: Zandvoort

geen landschapsschilder ben. Maar in mijn werk

Beroep:

tussen Parnassia en IJmuiden. Op dat strand heb

Beroep:

gebruik ik wel dingen die ik in de duinen zie. Van

kunstenaar

boswachter

je jonge duinen waar je heerlijk uit de wind kunt

achtergelaten rotzooi tot het ontspruiten van

,,Ik woon in een dienstwoning op een prachtplek

zitten. Er groeien bloemen, er vliegen vlinders

,,Vanuit mijn woning kijk ik aan de ene kant uit

jong groen, het kan van alles zijn. In 2012 heb ik

in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, maar

rond, en soms zie je een hagedis.

over een golfterrein en aan de andere kant over

trouwens wel een landschapsschilderij gemaakt

ik zou dat niet mijn meest favoriete plek willen

Werken in de natuur, dat is altijd genieten. Ook

het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Het is

op verzoek van het Nationaal Park Zuid-Kenne-

noemen. Dat is een duintop tussen de Witteweg

als het regent. Ik word ook altijd heel blij van

elke dag weer een ander beeld. Maar het is altijd

merland. Met zes verschillende kunstenaars schil-

en de Drieduinenweg. Een paar jaar geleden had

al die mensen die er wandelen en fietsen. Eén

mooi, of de lucht nu grijs is of de zon schijnt. Ik

derden we het uitzicht vanaf de watertoren. Dat

je een zonsverduistering en was ik daar. Dat was

onderdeel van mijn werk is het organiseren van

hou van de natuur. Twee à drie keer per week

leverde zes totaal verschillende schilderijen op

heel bijzonder. Je hebt er een fantastisch uitzicht,

activiteiten, zoals de nachtegalenexcursies die

fiets ik een rondje door de duinen. Dan kom ik

die in horizon in elkaar overliepen, van realistisch

als je de ene kant opkijkt zie je een en al natuur-

begin mei worden gehouden. Dan beginnen we

over het Duinpieperpad, mijn favoriete plek. De

tot abstract. Er was er zelfs een bij in cartoonstijl.

gebied. Draai je een stukje, dan zie je flats van

in de schemering en als het dan donker wordt,

vissers hadden daar vroeger hun groentetuintjes

Het panorama heeft in bezoekerscentrum De

Zandvoort of Haarlem. Dat is ook meteen het

dan hoor je alleen nog de nachtegalen zingen.

en dat zie je op sommige plekken nog. Het Duin-

Zandwaaier gehangen. ’’

bijzondere aan het Nationaal Park: alles is heel

Dat is ontzettend mooi.’’

pieperpad is een stukje historie en dat spreekt

4

5

in balans?

dichtbij. De meeste natuurgebieden zijn toch wat

60 n e d n o c e S

Educatieve duinen

Door Martine Taal-Winkel en Jenny van Rijn

Er valt heel wat te leren over water en natuur

Komt dat

Het wateravontuur, een educatief project op school èn in De Hoep

zien!

Wat een nachtmerrie! Er komt bruin water uit de kraan. En wie het drinkt, wordt ziek. Met dit spannende verhaal begint het openingsfilmpje van het Wateravontuur, een educatief programma van PWN voor basisschoolleerlingen van groep 6, 7 en 8. Met het Wateravontuur laat PWN kinderen ervaren hoe bijzonder het is dat er dag in dag uit schoon water uit de kraan komt. Ze beleven het lesprogramma als een avontuur waarin ze vijf weken lang zelf oplossingen moeten zoeken. De online leeromgeving en de echte wereld lopen in het lesprogramma zo naadloos in elkaar over, dat het echt één groot avontuur is. Kinderen krijgen de opdracht om hun leeftijdgenoten laten zien hoe belangrijk schoon drinkwater is, welke inspanningen PWN hiervoor levert en hoe je hieraan – ook als kind – een bijdrage kunt leveren. Hiervoor moeten de leerlingen eerst informatie verzamelen. In de klas doen ze online opdrachten en krijgen ze een gastles van een PWN’er.

Als bezoeker van de duinen sta je er lang niet altijd bij stil hoe belangrijk ze voor ons zijn. PWN beheert grote delen van de Noord-Hollandse duinen en zorgt óók voor het drinkwater in onze provincie. Wij laten je graag zien en zelf ervaren wat daarbij komt kijken.

Voor meer informatie of aanmelding voor het wateravontuur: www.pwn.nl/wateravontuur

Drinkwatereiland in Bezoekerscentrum De Hoep, Castricum De duinen spelen een grote rol voor ons drinkwater. Met een emmer, zeef en mixer legt PWN op een toegankelijke manier uit hoe we zuiver en betrouwbaar drinkwater maken. Honderd jaar geleden kwam al ons drinkwater uit de duinen. Nu speelt het IJsselmeer de belangrijkste rol. Hoe maak je van dat water schoon drinkwater? Probeer dat maar eens uit te leggen. Niet alleen voor kinderen, maar zelfs voor volwassenen is het een ingewikkeld verhaal. PWN Bezoekerscentrum De Hoep in Castricum ontwikkelde daarom een drinkwaterei-

Beleef de Kennemerduinen in en om het nieuwe bezoekerscentrum Bij de ingang van duinmeer ‘t Wed in Overveen, heeft PWN een nieuw, multifunctioneel en duurzaam bezoekerscentrum gebouwd voor Nationaal Park Zuid-Kennemerland. De architect liet zich bij de bouw inspireren door een ‘Merovingische’ boerderij uit de zevende eeuw, waarvan de resten in het duingebied zijn gevonden. Zo verbinden we het verleden met het heden. Als duinbeheerder en maker van drinkwater weet PWN als geen ander hoe belangrijk ons milieu is. We denken dus tien keer na als we zelf wat willen bouwen. Het nieuwe bezoekerscentrum De Kennemerduinen is volgens de hoogste milieueisen gebouwd, zonder schade voor de duinen. Zonlicht wordt optimaal benut: Via

zonnecollectoren voor de verwarming van het tapwater en via zonnepanelen, voor de opwekking van elektriciteit. De grote ramen (drie lagen glas) laten zoveel mogelijk daglicht binnen. Voor de verwarming van het gebouw wordt de omgevingswarmte benut via een speciale warmtepomp, die ook kan koelen door het proces om te draaien. Regenwater wordt opgevangen gebruikt voor het spoelen van toiletten, die net als alle kranen waterbesparend zijn uitgevoerd. Het riet dat op het dak ligt, komt uit Noord-Holland. Kijk voor informatie over wat het Bezoekerscentrum De Kennemerduinen je heeft te bieden elders in deze krant of op: www.np-zuidkennemerland.nl

6

7

land. Hiermee leggen we het zuiveringsproces uit als iets wat je zelf kunt doen. In zes filmpjes laten de 8-jarige Marro en PWN drinkwatertechnoloog Ignaz Worm met huis-, tuin- en keukenproefjes zien welke basisprincipes PWN toepast. Op de achtergrond zijn beelden te zien van de ‘echte’ drinkwaterfabriek. De filmpjes worden getoond op zes touchscreens. Wie na afloop de vraag over het filmpje goed beantwoord, gaat door naar het volgende filmpje. Meer informatie: www.pwn.nl/drinkwatereiland

Educatie

Duinkonijnen

Leren

‘Kinderen nemen de natuur mee in hun hart’

Knagers voorkomen dat duinen dichtgroeien

Welkom terug

duinkonijn!

kijken, proeven en ruiken

Er is altijd wel wat te doen voor scholen in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Dat is niet alleen leuk, maar ook broodnodig, vertellen Margo Slot en Linda de Jong van Bezoekerscentrum De Kennemerduinen. ,,We krijgen hier schoolklassen waar altijd wel een paar kinderen bij zitten die nog nooit in de duinen zijn geweest. Zo geef je ze de kans de natuur te beleven. En reken maar dat het werkt." Het bezoekerscentrum biedt verschillende basisschoolexcursies in het Nationaal Park Zuid Kennemerland. Ze zijn toegesneden op de leeftijd van de kinderen. Voor de kleintjes is er de vernieuwde ‘Ko Duinkonijn’, die laat zien hoe hij leeft in de duinen. De middenbouw ontdekt de zee en het strand, zoeken vondsten langs de kustlijn en leren over eb en vloed tijdens de excursie ‘Land van Wind en Water’. In het Duin der Duizend Duinen ontdekken de deelnemertjes de leefwereld van verschillende duindieren, planten en bomen. Ook kunnen de kinderen op pad met een echte boswachter. De oudere jeugd kan tijdens de excursie ‘Strandjutter van Kennemerland’ onderzoek doen naar het strand- en zeeleven, waarbij de kinderen ook metingen verrichten en zij kunnen een bezoek brengen aan de Eerebegraafplaats. De deelnemers aan de excursies gaan op pad met mensen met een passie voor de natuur. Dat kunnen boswachters zijn, of vrijwilligers die veel weten van planten, dieren en de dynamiek van zee en kust. De verschillende rondleidingen zijn afgestemd op de leeftijd van de kinderen en samengesteld in overleg met de scholen. ,,Bij de kleintjes beginnen we met de beleving van de zintuigen: voelen, ruiken, horen en zien. Bij oudere kinderen komen ook kennis en begrip om de hoek kijken.. ,,Uiteindelijk hoop je dat kinderen in groep acht het besef hebben van het duingebied en dat ook zij verantwoordelijk zijn voor de natuur", aldus Slot en De Jong. Bezoekerscentrum De Kennemerduinen staat open voor scholieren uit de wijde omtrek van het duingebied dat loopt van IJmuiden tot Zandvoort. ,,We maken het scholen zo makkelijk mogelijk. Boeking van de excursies gaat via internet. De voorbereidingslessen kun je zo downloaden. Daarna ga je met een gids het gebied in. En in de klas volgt dan de verwerking. Extra aantrekkelijk is dat de buitenlessen inclusief voorbereiding en verwerking in de klas aansluiten bij de kerndoelen van het basisonderwijs. Dat spaart de leerkracht tijd.’’ De schoolexcursies zijn van maart tot november, uitgezon-

Natuuronderzoek leidt vaak tot alarmerende conclusies over het verdwijnen van planten en dieren. Maar biologen komen ook met goed nieuws. De konijnenstand begint zich te herstellen van dodelijke ziektes. Vroeger struikelde je bijna over de konijnen in de duinen. Maar de populatie kromp sterk. In de jaren vijftig sloeg de myxomatose toe, in de jaren negentig richtte het virus VHS een slachting aan. Er bleven nog amper konijnen over. Gevolg: de duinen raakten steeds meer overwoekerd met grassen en struiken, een proces dat konijnen met hun geknaag en gegraaf lang wisten af te remmen. Grote grazers als Schotse Hooglanders en pony’s werden losgelaten in een poging om het dichtgroeien te stoppen. Toch veranderden de blonde duinen op veel plekken in een groen heuvellandschap. Best leuk om te zien, maar het heeft weinig meer te maken met het ruige duinmilieu waar af en toe een flinke zandstorm woedt. Het goede nieuws is dat er de laatste tijd in sommige duinterreinen weer flink wat konijnen rondhuppelen. Bioloog Hubert Kivit, coördinator natuuronderzoek bij waterbedrijf derd de schoolvakanties. Dat de natuurexcursies zin hebben, staat voor beide dames buiten kijf. ,,Kinderen vinden het geweldig. Sommige kinderen zijn nog nooit in de duinen geweest. Die lopen aan de hand van de gids omdat ze de zee eng vinden. Zo breng je ze met natuur in aanraking. Voor hen is het een verrijking. Het grappige is dat je diezelfde kinderen regelmatig met hun ouders terugziet in het weekend. Dan nemen de kinderen hun vader en moeder mee om te laten zien wat ze allemaal hebben gedaan. Dat is natuurlijk fantastisch.’’ Natuureducatie kan nooit te veel zijn, vinden Slot en De Jong. ,,Als je kinderen van jongs af aan in contact brengt met de natuur dan werkt dat altijd door. De kinderen nemen de beelden mee in hun hart. Dat is waar we het voor doen." Niet alleen scholen kunnen meedoen aan activiteiten. Ook buitenschoolse opvang organisaties kunnen met groepen terecht. De buitenlessen zijn heel geschikt om met een BSO te doen en er zijn ook speurtochten te huur die in groepjes gedaan kunnen worden. Deze speurtochten bieden ook een leuke en actieve invulling voor een kinderfeestje of familiedag met kinderen.Samen met een arrangement in het duincafé heeft u zomaar een volledige, verzorgde dag. Ook de speurtochten zijn weer voor alle leeftijden:

kleuterspeurtocht 'Stijn Konijn' voor kinderen van 3 t/m 5 jaar, speurtocht met rugzak 'Vosje Vos' voor kinderen van 6 t/m 9 jaar en stoere rugzaktocht 'Hulpboswachter' is voor kinderen van 7 t/m 10 jaar. Ook kun je een eigen gids boeken voor een kinderfeestje of familiedag. In het nieuwe bezoekerscentrum is voor jong en oud van alles te zien en te doen. Er is een tentoonstelling over de verschillende duinzones met informatie over flora en fauna aan de hand van opgezette dieren. Voor kinderen valt in het bezoekerscentrum van alles te ontdekken. Denk maar aan de vogelboom met opdrachten en geluiden. Spelen kan in de mooie duinspeeltuin. Veel activiteiten zijn gratis maar niet allemaal. Op de website www.nmewijzer.nl kunnen scholen een lesprogramma boeken. Op www.np-zuidkennemerland.nl kunnen particulieren excursies boeken. Het boeken van een eigen gids of een speurtocht kan bij het bezoekerscentrum.

‘Altijd spannend om bij de telpost neer te strijken’ Johan Stuart

verschillende soorten. Rondom zonsopkomst ga

Leeftijd:

56

ik erheen. Dat is een heel mooi moment. Dan ge-

Woonplaats: Velserbroek

niet ik van de lage mist en van de vossen, reeën

Beroep:

Communicatie-adviseur bij

en konijnen die ik onderweg tegenkom. Het

Landschap Noord-Holland

Vogelmeer is mijn tweede favoriete plek. Daar is altijd wat te zien. Dan weer staan alle oevers

Bezoekerscentrum ‘De Kennemerduinen’ en het Duincafé vind je op de Zeeweg 12 in Overveen. 023-5411123 / [email protected]. Openingstijden. Dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur. In de meivakantie ook open op maandag.

8

Naam:

9

,,Eigenlijk zou ik veel vaker in het Nationaal

onder water, dan weer vallen stukken droog. De

Park Zuid-Kennemerland willen komen, maar

ene keer is er veel riet, dan weer is alles opge-

door mijn drukke baan en mijn activiteiten in de

geten door de grauwe ganzen. Het is dé plek in

Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland komt het

de regio om geoorde futen te zien. Nummer drie

er maar één keer per maand van. Mijn favoriete

op mijn lijstje is het bos ten noorden van de Oos-

plek? Dat zijn er drie, waaruit ik niet kan kiezen.

terplas. Met een beetje geluk zie ik daar in het

De telpost van de Vogelwerkgroep bij Parnas-

voorjaar buizerds baltsen. Hoog boven het bos

sia is er een van. Het is altijd spannend om daar

voert het mannetje een soort dans uit. Hij vouwt

neer te strijken. Vooral in de herfst, als de vogels

zijn vleugels en duikt naar beneden om dan weer

vaak massaal langs de kust trekken. Soms tel je

steil omhoog te gaan. Erg leuk om te zien vanaf

dan in drie uurtjes wel 20.000 vogels in vijftig

de hoge duinen rondom de Oosterplas!“

en duinbeheerder PWN, is blij met de gratis hulptroepen. Kivit telt geregeld samen met de boswachters konijnen door ’s avonds in een auto met groot licht een vaste route te rijden. De tellingen zijn te beperkt om precieze aantallen te geven, maar de trend is duidelijk: omhoog. ,,De konijnenstand lijkt zich gelukkig enigszins te herstellen.” Dat de duinen dichtgroeien is niet alleen maar een gevoel van boswachters en biologen, het is na uitgebreid vegetatieonderzoek ook wetenschappelijk vast komen te staan. ,,De specifieke duinflora komt steeds minder voor”, aldus Kivit. ,,Het gaat hier meer lijken op de natuur elders in Nederland.” De oorzaak is volgens hem een combinatie van factoren, zoals neerslag van meststoffen uit de lucht en een verzurende bodem door gebrek aan verstuivingen. Als het herstel van de konijnenstand doorzet, dan kan het aantal runderen en paarden weer omlaag, aldus Kivit. Maar verdwijnen zullen ze niet. ,,Bij een nieuwe grote crash in de konijnenstand willen we het aantal grote grazers direct weer kunnen opschalen.”

60 n e d n o c e S

Stuivende duinen

Gedeputeerde Jaap Bond

Terug zijn de blonde, stuivende duinen van vroeger

Gedeputeerde Jaap Bond wil niet bezuinigen op Nationaal Park

‘Natuur heeft ook

een economische waarde’ Moet je in een tijd van economische malaise eigenlijk nog wel geld steken in natuur? Die vraag krijgt gedeputeerde Jaap Bond regelmatig te horen. Vanuit de grond van zijn hart zegt Bond dan ‘ja’. ,,Bezuinigen op natuur is niet aan de orde’’, aldus de bestuurder van de provincie Noord-Holland. ,,Financiële ondersteuning van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland zie ik echt als een investering. Het belang van dit gebied in de drukke Randstad is groot. Mensen die ontspannen in de natuur worden minder snel ziek. Natuur heeft ook een economische waarde. Bedrijven die overwegen zich te vestigen in een stad, kijken óók naar de omgeving. Natuur in de buurt maakt een regio extra aantrekkelijk. Niet voor niets scoren Amsterdam en Haarlem, met de duinen op een steenworp afstand, erg goed als vestigingsplekken. ’’ Jaarlijks trekt de provincie een bedrag van 120.000 euro uit voor recreatie, communicatie, educatie en onderzoek in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Daarnaast steunt de provincie grote projecten in het Nationaal Park, zoals het onlangs geopende ecoduct Zandpoort. Het volgende ecoduct, Duinpoort, komt er alweer aan. Prorail is druk met de voorbereiding bezig. Voor de derde natuurbrug, Zeepoort, heeft de provincie drie miljoen euro gereserveerd. De financiering van dit ecoduct is echter nog niet rond. Geld voor natuurbruggen is weggegooid geld, roepen sommigen. Bond vindt van

niet. ,,In feite herstel je een gebied van 7000 hectare dat door wegen doorsneden is. We repareren wat we ooit kapot hebben gemaakt. Er ontstaan mooie verbindingen voor mens en dier. ‘’ Niet alle gemeenten die grondgebied hebben in het Nationaal Park betalen (nog) mee aan het natuurgebied. De gedeputeerde betreurt dat. ,,Als wij als provincie morgen zeggen: we stoppen met de financiering, dan is het afgelopen. ’’, zegt Bond. ,,Zo kwetsbaar mag het Nationaal Park nooit worden.’’ Op landgoed Caprera na, is het hele Nationaal Park nu gratis toegankelijk. Entree heffen om meer geld binnen te krijgen, gaat Bond een stap te ver. Maar een vrijwillige bijdrage vragen aan de bezoekers is wat hem betreft wél bespreekbaar. ,,Nu is het elke keer de vraag: hoe houden we deze kwaliteit van beheer in stand? Het Nationaal Park krijgt jaarlijks twee miljoen bezoekers. Als die allemaal 50 eurocent bijdragen, dan zou het park uit de problemen zijn.’’ Dat we met zijn allen het Nationaal Park moeten koesteren staat voor Bond als een paal boven water. ,,Niet iedereen beseft hoeveel erbij komt kijken om het gebied mooi te houden, en hoeveel vrijwilligers daarbij helpen: 360!. Hun inzet is cruciaal.’’ Het Nationaal Park ZuidKennemerland is volgens Bond een van de pareltjes van Noord-Holland. ,, Je hoeft echt geen 4,5 uur in een vliegtuig te zitten om in een bijzondere omgeving te zijn. Vanuit de Randstad ben je in tien minuten in je eigen, unieke achtertuin.‘’

Wind & zand

hebben weer vrij spel De blonde duinen van vroeger zijn terug. ,,Tussen paviljoen Parnassia en Velsen stuiven de duinen weer, zegt bioloog Marieke Kuipers van waterbedrijf en duinbeheerder PWN. ,,Zee, zout en zand maken hier weer de dienst uit.’’ Kuipers klimt naar een duintop in de zeereep. Daar ligt de zee, groot en grijs. Landinwaarts is te zien hoe de groene bovenlaag van enkele grote duinen is weggegraven. Het blonde zand licht op, zelfs op deze bewolkte dag. Zo waren de duinen volgens Kuipers vroeger, voordat struiken en grassen de blanke duintoppen begonnen te overwoekeren. Daardoor verdween de oorspronkelijke duinvegetatie, die alleen groeit op karige zandgrond. Door stukken uit te graven heeft de wind weer vrij spel en wordt zand vanaf het strand de duinen ingeblazen.

Is dat geen gekkenwerk, met al die alarmerende berichten over een stijgende zeespiegel? Nee, zegt Kuipers. Het Hoogheemraadschap van Rijnland, verantwoordelijk voor de kustverdediging, heeft toegestemd. De extra risico’s zijn nul, zo verzekeren de partijen. Hoe dat kan? De diepste punten van de uitgegraven delen liggen toch nog zes meter boven zeeniveau. ,,Gemiddeld eens in de tienduizend jaar kan het gebeuren dat door een storm een uitgegraven stuk doorbreekt. Maar daarachter ligt een rij hogere duinen die het zeewater tegenhoudt. Het wordt niet minder veilig dan nu.” Maar verdwijnen er nu geen bijzondere planten, omdat ze door het zand worden bedolven? ,,De dynamiek in het duin komt terug en dat is precies wat we willen”, zegt coördinator Arnoud

van der Meulen van de Stichting Duinbehoud. ,,Misschien verdwijnt er straks hier en daar een plantje, maar er verdwijnen geen soorten.” Een fietspad slingert langs de nieuwe, stuivende duinen en oorkijkjes. biedt verrassende doorkijkjes. N d l d kunnen k di In het altijd winderige Nederland die wekelijks veranderen. Wandelaars kunnen de stuivende duinen beleven via twee wandelroutes: Rondje Sleuf en Rondje Stuivende Duinen.

‘Voor een echte bioloog ben ik te romantisch zegt men’ Naam:

Dik Vonk

hellingen hebben iets heel romantisch. Ze zeggen

Leeftijd:

65 jaar

wel eens dat ik te romantisch ben voor een echte

Woonplaats: Haarlem

bioloog. In de vijvers van Elswout leeft mijn

Beroep:

geliefde schele engerd, een één centimeter lange

stadsecoloog

platworm. Het is een heel zeldzaam dier dat al-

10

11

,,Mijn favoriete plek in het Nationaal Park Zuid-

leen in schoon water leeft. Andere platwormen

Kennemerland ? Ik heb diverse favoriete plekken.

hebben iets heel elegants, maar het grappige aan

Landgoed Elswout in Overveen is er één van.

de schele engerd is dat hij juist spuuglelijk is, met

Het is door mensen gemaakt, en daar is niets

zijn asymmetrische kop. Mijn andere favoriete

mis mee als dat verstandig gebeurt. Nadat in het

plekken in het Nationaal Park zijn het Kennemer-

gebied zand was gewonnen, waarmee zeer veel

meer, de Oosterplas en de vroegere bollenvelden

geld werd verdiend, zijn de restanten vormge-

in Middenduin met het bloemrijke grasland.

geven tot iets heel fraais. De moshellingen bij de

Eigenlijk is het hele Nationaal Park mooi. Twee

bosvijver in Elswout zijn uniek en prachtig. De

eeuwen geleden was het nog een saai en kaal

heuvels zijn zo steil dat dorre bladeren ervan af

landschap. Maar door verstandig beheer is het

rollen, waardoor mos kan groeien. Die bemoste

mooi en heel erg gevarieerd geworden.‘’

60 n e d n o c e S

Elswout

Padden

PWN trekt zich het lot van amfibieën aan

Landgoed geliefd bij bruidsparen

Padden

Elswout zit vol verrassingen

De moderne tijd heeft nooit veel grip gekregen op landgoed Elswout in Overveen, dat ooit in handen was van de steenrijke bankiersfamilie Borski. ,,Mensen komen voor de rust. Je kunt hier nog heerlijk op een bankje bij een kronkelende waterpartij een boek lezen”, zegt boswachter Marieke Schatteleijn van Staatsbosbeheer. Kunsthistoricus Christian Bertram, gespecialiseerd in buitenplaatsen, vindt Elswout een van de mooiste landgoederen die hij kent. Het 85 hectare grote Elswout is ook populair als idyllisch fotodecor voor bruidsparen. ,,In de lente is het hier zo romantisch”, zegt Schatteleijn. ,,In april en mei knallen de kleuren de grond uit.” Maar picknicken op een warme zomeravond is volgens haar ook fantastisch. Veel natuur op Elswout lijkt wild en weerbarstig, maar volgens Bertram en Schatteleijn is over elk detail nagedacht. Doorkijkjes, kleuren, licht of lange schaduwen moeten de bezoeker verrassen of bewegen tot overpeinzingen. Elswout zit vol verrassingen. Wat is dat voor een vreemde heuvel, met een geheimzinnig bouwsel? Een ijskelder waarin vroeger tot diep in de zomer ijs werd bewaard, legt Schatteleijn uit. Nee, het is niet de bedoeling om binnen een kijkje te nemen. ,,De kelder is acht meter diep en er zitten vleermuizen.” Na even lopen wacht een nieuwe verrassing: exotisch groen als bamboe en rodondendron wekken de suggestie van een tropische jungle. Overhangende takken lijken hier wel lianen. Dan is er een stuk bos dat aan Scandinavië doet denken. Met heuvels die lijken op rotspartijen, bedekt onder een zachtgroen mostapijt. Boven het bos krijsen buizerds. Dichtbij roffelt een specht. Op het landgoed huizen veel vogels. Volgens Schatteleijn moet ‘op de vierkante meter’ worden

getuinierd, om te voorkomen dat stinzenplanten en ander bijzonder groen verdwijnen. Het beheer kost dus veel geld. Dat probleem gaat steeds meer knellen nu de rijksoverheid ingrijpend bezuinigt op natuurbeheer. Voor je het weet zijn de spannende of romantische doorkijkjes dichtgegroeid. Bertram: ,,Je moet die Engelse landschapsstijl zo’n beetje met een nagelschaar bijhouden, je kunt er niet even snel doorheen met de kettingzaag.”

De zorg van Staatsbosbeheer voor monumenten

helpen bij het oversteken Zodra padden, kikkers en salamanders gaan trekken, kken, is het ilig helpen topdrukte voor de vrijwilligers die de beestjes veilig oversteken. Padden rapen blijkt veel - maar dankbaar werk.

Behouden en toekomst geven Staatsbosbeheer heeft de wettelijke taak om zowel voor het gebouwde erfgoed als voor het groen te zorgen. Met als doel bestaande of potentiële natuurwetenschappelijke, bosbouwkundige, landschappelijke, recreatieve, archeologische, aardkundige of cultuurhistorische waarden voor toekomstige generaties te behouden. Deze taak past naadloos in ons gedachtegoed. Het zit in onze genen om het landschap, waarin al die waarden vertegenwoordigd zijn, te beheren met het oog op toekomstige generaties.

Voor Anneke Koper is het aan het begin van de lente vaste prik: padden rapen en overzetten. Elke ochtend en avond is zij in Overveen en Bloemendaal met andere vrijwilligers in de weer voor padden, kikkers en ook salamanders. In de buurt zijn vijf ’oversteekplaatsen’. Waterleidingbedrijf PWN trekt zich het lot aan van padden en kikkers aan door actief deel te nemen aan het Amfibieënoverleg Noord- en Zuid-Kennemerland. In dit overleg zitten ook paddenwerkgroepen, Landschap NoordHolland, de provincie en de gemeenten Bloemendaal en Heemskerk. Voor 2014 staan vier belangrijke actiepunten op het programma. Zo gaan provincie, PWN en paddenwerkgroepen onderzoeken of er paddentunnels kunnen komen onder de Zeeweg naar Bloemendaal aan Zee. Ook willen ze wegenbeheerders attenderen op producten

Staatsbosbeheer staat voor beschermen, beleven en benutten. Niet alleen van natuur, maar ook van monumenten. We beheren landgoederen, buitenplaatsen, historische tuinen en woonhuizen. Daarnaast bezitten we boerderijen en religieuze, militaire en industriële monumenten. Totaal hebben wij circa 800 monumenten onder onze hoede. Veel van deze monumenten beschouwen we als de parels van Staatsbosbeheer. Elswout mag zich 1 van de mooiste parels noemen. Om iedereen te laten genieten van 400 jaar geschiedenis, de vele rijksmonumenten en het bijzondere landschap, zijn er twee wandelroutes die langs de mooiste plekjes leiden. In het digitale loket van het poortgebouw vindt u alle informatie over deze routes én over de landgoederen en cultuurhistorie in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. En wilt u zich verwonderen over de bijzondere verhalen die Elswout rijk is? Boek een excursie via: www.staatsbosbeheer.nl/elswout of via bezoekerscentrum De Kennemerduinen.

die voorkomen dat amfibieën in straatk lken belanden. en trottoirkolken Verder wordt in samenwerking met Hof van Kijk-Uit, een werkplek voor mensen met een beperking, naar maatregelen gezocht die beletten dat amfibieën door wildroosters vallen. Ook wordt een stagiair of vrijwilliger ingezet, die alle informatie over de padddentrek in Kennemerland van de afgelopen decennia gaat verzamelen om het nut, de noodzaak en het effect van de voorzieningen nog beter te kunnen onderbouwen. Anneke Koper, die al vele jaren vrijwilligerswerk doet voor Nationaal Park Zuid-Kennemerland vindt het fijn om de padden te helpen. ,,Vroeger werden hier zoveel padden platgereden, dat is een stuk minder geworden. Ik ben er nu dagelijks mee bezig. Geweldig, maar als het paddentrekseizoen voorbij is, denk ik ook altijd: ’hè, lekker. Weer een avondje voor mezelf’.’’

‘In de duinen belanden de kinderen in een fantasiewereld’ Naam:

Suzanne Klaassen

Ook al is het nog zo koud, de kinderen gaan met

Leeftijd:

44 jaar

hun voeten in het water. In de duinen komen de

Woonplaats: Haarlem

kinderen in een fantasiewereld terecht. Ze beden-

Beroep:

ken dan van alles. Op zo’n ochtend is het heerlijk

communicatie-adviseur

om je leven even niet door de klok te laten

12

13

,, Het duingebied rond het Vogelmeer vind ik een

bepalen. Je hoort vaak ouders roepen tijdens het

van de mooiste plekken in het Nationaal Park.

wandelen: ‘Doorlopen!’ Terwijl die kinderen van

Vooral in de zomer. Het licht is dan zo mooi; net

alles zien en willen ontdekken. Als je zo vroeg in

een schilderij van de Hollandse meesters. De gele

de duinen bent maakt het niet uit als je drie uur

en groene duintoppen, de vergezichten en dan

over een wandeling doet! Sinds ik het jutten heb

die Hollandse lucht erboven. Prachtig. Ik kom

ontdekt, is ook het strand een favoriete plek. Ik

vaak in het Nationaal Park. Om hard te lopen, te

raap plastic en lege flessen op om er thuis iets

fietsen of te wandelen. In de zomervakantie gaan

van te maken. Ook dat maakt gelukkig. Dan doe

we met de kinderen vaak heel vroeg de deur uit.

je ook iets goeds, want de wereld wordt een

Dan nemen we broodjes mee en ontbijten we

stukje schoner. Eén zijn met de natuur en ontdek-

buiten, bij de Oosterplas bijvoorbeeld . Daar is

ken wat er is, dat noem ik juttersgeluk. ’’

dan nog niemand. Het water is nog stil en helder.

60 n e d n o c e S

Wandeltips van Natuurmonumenten Natuurmonumenten maakt haar gebieden beleefbaar op verschillende manieren. Er is een route voor kinderen met opdrachten, via QR code te lezen. Drie wandelingen zijn te downloaden via de app ‘natuurroutes’ van Natuurmonumenten. Zoek op startlocatie Santpoort-Noord. De routes zijn ook zonder smartphone goed te volgen. Kijk op www.natuurmonumenten.nl

Recreatie

Een dagje Amsterdam en een dagje Nationaal Park De natuur in dit park, het type ‘grijze duinen’, is uniek in Europa. Steeds meer toeristen wisselen een dagje Amsterdam af met een bezoek aan het dichtstbijzijnde nationaal park, op slechts 30 minuten afstand. ‘Het aantal cruiseschepen dat aanlegt in IJmuiden groeit. Vanuit de nieuwe cruiseterminal in de IJmondhaven zijn de toeristen zo in het park. De passagiers van de cruiseschepen kiezen voor een wandeling in het noordelijke deel van het park of gaan met e-bikes op pad.‘, aldus Thea Olivier, beleidsmedewerker Economische Zaken bij de gemeente Velsen. ‘Maar ook de bunkerroute, voorzien van QR codes, trekt veel belangstelling.’ Veel toeristische informatie en routes zijn dan ook te vinden op de website ijmuidenaanzee.nl, zowel in het Engels, Duits als in het Frans. ‘Het park is belangrijk voor de regio’ , aldus Olivier. ‘Een gebied dat gekenmerkt wordt door onder meer zware industrie heeft behoefte aan recreatiemogelijkheden om de leefbaarheid te vergroten. Gelukkig biedt het nationaal park die mogelijkheid, en dan met name voor de rustige recreant als wandelaars en fietsers. Voor degenen die intensiever willen recreëren, biedt recreatiegebied Spaarnwoude vele mogelijkheden’ . Het park biedt voor elk wat wils Het park biedt honderden kilometers aan wandel-, fiets- en ruiterpaden. Voor degenen die lekker willen (ver)dwalen en voor hen die gewoon een route willen volgen. Er zijn wandelingen door bos, open duin en langs prachtige duinmeren of strand. Liefhebbers van cultuurhistorie komen ook aan hun trekken in Landgoed Duin & Kruidberg, Koningshof, Buitenplaats

Jaarlijks twee miljoen bezoekers in nationaal park Zuid-Kennemerland Pootje baden, luieren, picknicken, een boekje lezen, hardlopen, paardrijden, het kan en mag allemaal in het nationaal park. Uiteraard geldt dat ook voor het bestuderen van dieren en planten, maar dat doet slechts een op de twintig bezoekers. De meeste recreanten willen wandelen of fietsen, zo blijkt een onderzoek uitgevoerd onder bezoekers. Mensen komen om te genieten van de fraaie omgeving en de rust. Veel bezoekers komen vaker terug, zij komen uit de regio. Jaarlijks wordt het Nationaal Park Zuid-Kennemerland bijna twee miljoen keer bezocht. Daarnaast wordt het gebied door steeds meer toeristen uit binnen- en buitenland ontdekt.

Elswout of Caprera. Wie overal geweest is weet dat iedere plek zijn eigen unieke sfeer kent. Het bezoekerscentrum biedt advies, plattegronden, activiteiten en heerlijke koffie, broodjes en pannenkoeken. Toeristen uit Nederland kiezen vaak voor de NS wandelroute, een prachtige route vanaf station Santpoort- Noord. Ook gaan zij graag op de fiets op pad met het boekje ‘met de wind in je haren’. Ideaal voor mensen die graag naast de bordjes in het veld extra ondersteuning krijgen van een smartphone, zijn de route-apps. Drie wandelingen in het park zijn te verkrijgen via de natuurrouteapp van Natuurmonumenten.

1,9 km Speuren in de duinen- QR route! Wandel met de kinderen een rondje van twee kilometer door de duinen van landgoed Duin en Kruidberg. Met onderweg leuke weetjes en opdrachten. Start: ingang Duin en Kruidberg. 13,7 km wandeling in de buurt van IJmuiden en Santpoort De wandeling voert door bebost en open duingebied, waar vroeger rijke kooplieden uit Amsterdam hun buitenverblijf hadden. Tip: sluit af met een kopje koffie op Landgoed Duin & Kruidberg. Start: station Santpoort Noord

Gezondheid

Psychiater Joost Mertens: natuur heeft positieve uitwerking op ons brein

In de

4 km sprookjesachtig Koningshof Kom naar het sprookjesachtige Koningshof; een landgoed met een imposant landhuis, een parkweide en parkbos. Avontuurlijke paden slingeren over dit heuvelachtige duingebied. Start: Landgoed Koningshof, volg de groene paaltjes vanaf de parkeerplaats.

duinen gaat de

knop in je hoofd om Fluitende vogels, rust, frisse lucht en groen. Velen gebruiken de natuur als medicijn tegen een druk en haastig bestaan. Maar waarom eigenlijk? Psychiater Joost Mertens (48) uit Velsen-Zuid legt uit waarom groen goed is voor het brein.

Wandelroutes die online of via app verkrijgbaar zijn

Hoe belangrijk is de aanwezigheid van het Nationale Park Zuid-Kennemerland voor onze gezondheid? Buiten zijn is volgens Mertens biologisch gezien goed voor ons om een simpele reden: daglicht. Een dosis zonnestralen is goed voor lichaam, maar ook voor het humeur. Mertens: ,,Veel mensen hebben last van een tekort aan vitamine D, dat vooral in zonlicht zit.’’ Een lange wandeling maken of een stuk hardlopen is bovendien gezond omdat er stofjes vrijkomen in het lichaam zoals adrenaline, endorfine en testosteron. ,,Hier voel je je prettig door. Daarnaast merk je dat je conditie verbetert wat ook een positief effect op je gevoel heeft. De Engelsen zeggen niet voor niets: move your ass and your mind will follow.’’

Rondje Vogelmeer is de eerste wandeling van een reeks gratis te downloaden wandelingen. IVN Zuid-Kennemerland neemt u mee door diverse landschapstypen en wijst u op de diversiteit en dynamiek van de planten- en dierenwereld. www.ivn.nl of www.np-zuidkennemerland.nl Bunkerroute 2,5 km De route loopt via een schelpenpad en een oude asfaltweg door de duinen langs de zware geschutsbunkers en vuurleidingsbunkers van de kustbatterij Heerenduin en luchtdoelbatterij Olmen. Onderweg is informatie te verkrijgen door QR-codes te scannen of door vooraf de informatie te downloaden via de website www.ijmuidenaanzee.nl. Start: Badweg in Ijmuiden aan zee

Joost Mertens

‘Soms loop ik al om 6 uur ’s ochtends in de Kennemerduinen’

NS wandelroute Onverminderd populair is de NS wandelroute. Van Santpoort Noord naar Zandvoort (11 km) of Overveen (16 km). www.ns.nl.

Niet online verkrijgbaar, ma ar zeker moeite van het vermelden waard is de geïllustreerde fietsroute ‘met de wind in je haren’. Me t dit boekje heeft u een fietsroute en interessa nt naslagmateriaal over bezienswaardigheden in één . Het boekje is te koop bij het bezoekerscentrum en bij diverse recreatieondernemers rondom het nat ionaal park.

Naam:

Maarten Fijnaut

overladen is kun je daar nog vrij rustig zitten

Leeftijd:

38 jaar

omdat het alleen met de fiets te bereiken is. De

Woonplaats: Haarlem

Oosterplas is ook zo’n fijne plek. Ik zit er graag in

Beroep:

mijn eentje of ik voer er coachinggesprekken met

adviseur/coach/trainer

cliënten, uitkijkend over het water. Laatst ben ik

15

,,Ontspannen, alleen of met mijn gezin, doe ik

vroeg in de ochtend met een marketingteam de

negen van de tien keer in de Kennemerduinen.

duinen ingegaan. Het bedrijf vond dat de mede-

Heb ik een drukke dag in het vooruitzicht dan

werkers te veel dachten in standaardoplossingen.

ga ik ’s ochtends soms al om 6 uur de duinen in

Ze moesten met creatieve ideeën komen. Die dag

voor een ‘douche’ van ontspanning. Maar ook

zijn mooie, concrete ideeën op tafel gekomen.

beroepsmatig kom ik er veel. Ik ben vaak in grote

Sinds een paar jaar ben ik mede-organisator van

natuurparken geweest in het buitenland maar dit

spiritwalks (www.spirit-walk.nl) wandelingen in

gebied is uniek. Het is om de hoek, op een steen-

de duinen op zondagochtend, die volledig in het

worp afstand van Haarlem en Amsterdam! Het

teken staan van ontspanning. Na afloop is er een

strand ter hoogte van Kattendel is een van mijn

heerlijke biologisch ontbijt. Na zo’n spiritwalk zijn

favoriete plekken. In de zomer, als het strand

mensen weer opgeladen.’’

Hardlopen of wandelen, het kan het gevoel geven dat het hoofd even leeg raakt. Dat komt volgens Mertens omdat je je aandacht verlegt. ,,Mensen associëren groen met gezond, met rust, met ontspanning. Als je je dan buiten bevindt, zal je ook daadwerkelijk eerder ontspannen. De knop in je hoofd gaat om.’’ Voor wie buiten is en dat nog intenser wil ervaren, heeft de psychiater nog een tip. ,,Wees je eens extra bewust van de natuur. Probeer dieren te spotten, ruik de frisse lucht en concentreer je op de geluiden. Zo maak je optimaal gebruik van de positieve associaties en het verleggen van je aandacht en gedachtes.’’ Het is duidelijk: we moeten naar buiten. De duinen in. Alleen of met vrienden, met of zonder hond. Het maakt niet uit, zolang we maar frisse lucht opsnuiven, onze hersenen stofjes laten maken en vitamine D zijn werk laten doen.

60 n e d n o c e S

71

70

De wisenten lopen in het afgesloten gebied ‘ Het Kraansvlak’. Pagina: 21

Kunstenaar Frank Stolk kijkt dagelijk uit op het park en noemt ‘het duinpieperpad’ het mooiste plekje. Pagina: 4

69

Ruigvlak

Westerveld

aal

na al

rka

me te

nd

ize

Du

21555

VAN LEN NE PW EG

Bungalowpark

64

N200

Noordduinen

Spruit

63

S TRA AT

RE O

Van

Groot Zwarteveld

23403

Verbrede

nep Len Van anaal k

17 Houtgat

Kippendellen

S

21556

21698

23404

Hondenvlak

uw Nie

Popelkuil

KV-11

Kievitenvlak

ZANDVO

23356

Sprenkelbos

23405

22011

W

U RD TE ES

G WE IN

Zeerust

Hoeken

Lange

Vinkenveld

VOO

W LD S

EG

W

EG

N201

N206

Koekoeksduin

LE IJ

W EG

Oud Woestduin

Vinkenduin

2E

Leyduin

as se Oase

22010

21913

Adamsstort

N206

21912

S

ZWALUW E N

EG

RTER W

72

BO

RO

O

D

LBE STO

N

35

Duinvliet

Elswout

S

82

ZO N N E

B

A LA EM

N

t

MS

EW EG

HeemstedeAerdenhout

VAN

ME

JUL

Wildhoef

S

S

RAAK

Midden Herenduin Haarlemmerhout

Heerenduinen S

84

startpunt / voorzieningen

Zeeweg (strandslag) NP, NR

HO

Parnassia

RS TL Koevlak/bezoekerscentrum AA N R D, H, M, S, T FR

CK

Bleek en Berg D, 81 S,LA T N

AN CK L

SC H IP

3 Middenduin/Zanderij

LAA N

2,5

4

B UW HO SC

9

9

6

5

1,5

2,5

NoordduinenN201 + Wurmenveld NP, NR

Elswout

EN

G WE

GI JZ EN KA DE

ERPLE IN

De Adriaan

EG LW O

85

D

EW

11,5

9,5

9,5

4

3,5

4

3,5

11,5

EUROPAWEG

5BELGIËLAAN

3,5

KERBRUG ROE

74

DE

VO

ND E

LW E

G

Huis te Manpad

SLAA N

MAN PAD

PRIN

SEN

LAA N

71

68

slo

P M KA

BOERHAAVE L

AAN

G

O

CR

U

EW EG

D WE G drinkwater tappunt 70 ER 52 H P horeca Cruquius S 69M mindervaliden parkeerplaatsen IJ K NP niet per parkeervoorziening RDauto bereikbaar c.q. geen eigen W KE EG OE R EB NR geen rondwandeling, afstand betreft enkele richting N N BE De Glip S speelbos/speelterrein T parkeermogelijkheden paardentrailer EG C•ARTOSTUDIO2 RW PE SP P I AA fietspad ± 800m vanaf ingang * drinkwater tappunt langs GL M

UIUS CRUQ

RU

No

INDUSTRIEWE

AART AMSTERDAMSEV

EG

kleurmarkering / lengte in km SCHIPHOLWEG

86

80

JAARDSLAAN AA Duin enSPAN Kruidberg LL IL D*, H, NR (blauwe route)CHUR CH

H, m M, S, H eD, e sTt e d e

RL EN

KENN EM

Haarlem

Wandelroutes

Eindenhout

N208

STATEN BOLWERK

Tijdens de paddentrek zijn L Haarlem vrijwilligers actief bij het ZIJLW EG overzetten van de padden. Nieuwe 22 Gracht Pagina: 13

N200

JA N

De Eerebegraafplaats is een van de vele herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Pagina: 8

Bloemendaal

OR IO

N208

SantpoortZuid

T

Schoterveense molen Bezoekerscentrum De KLE N208 VER LAA Kennemerduinen en het N Duincafe liggen vlakbijKLEVERLA AN zwemwater ‘t Wed. Pagina: 20

N

KLE VER LAA

S

ÜS W

Burg. Rijkenspark

MIDDENDUINERWEG

S

Z BIE

Beeckestijn

A22

Vanaf station SantpoortNoord starten E W diverse wandelroutes, SLA waaronder de NS wan- PERDIJKWEG delroute en diverse Sroutes van Natuurmonumenten. Pagina: 14

SantpoortSant San Sa S ant ant No N o Noord

Noord No N oo orrd ord o d

Duin en Kruidberg

34

EG

Waterland

PA RK W

m

Landgoed Duin & Kruidberg REEF SE D ORT TPOis de favoSAN N208 riete plek van chef-kok Alain Santpoort San S an ntp tpo tpoor tpo poo poor oor ort Alders. Pagina: 29

S

ES TE Kronkelige paadjes, romantische bruggetjes en RG RA CH R T oude bomen. Buitenplaats Elswout A C is een pareltje HT van Staatsbosbeheer. En bovendien woont 90 hier de R aa ms i n g e schele engerd, waardoor hetl RAAM een van de mooiste SINGEL plekjes is volgens ecoloog Dik Vonk. Pagina: 12

W

IN DU

Santpoort Sleutelbosje Zuid

Schapenduinen

IANA WEG

05

Ruïne van Brederode E LA REN AN DE R-

LS

VE

07

DK-2

DK-29

B lo loeme en nd da aal

N208

N200

vaar

LAAN

ORTSE

ZANDVO

AA

VL

BL

MHD-1

DK-26

Driehuis

04

Schoonenberg

Midden-Herenduin Driehuis

Koepelberg DK-27 Duin en Nova rg g Kruidberg DK-28 Zembla

DK-31

DK-30

DK-25

Grote Bos

Bleek en Berg

Bloemendaalse Bos

S

S

Overveen

ZIJ IJLW EG

20

Brou wers

N208

KD-21

Zusterduin

Thijsse Th hijs js s Hof js Hof Thijsse’s

Lindenheuvel

Aerdenhout

L RG

AA

Oranjerie Oranjeri Oran njer jer e sw wo ou ut Elswout

21

KD-1

W

DK-34

DK-1

DK-3

ZEE WE

AD EP EZ

De Hel

Lage Bos DK-4

KD-20

Caprera

Kopje van Bloemendaal

Overveen

Middenduin

KD-19

Jachtduin

KD-18

Ca C ap a prre pre erra era er a

MILITAIRENWEG

’t Vlakje

NLUSTWEG DUI

S

64436

O N WEG

In den Argus

DK-32

06

Aelbrechtsberg

KD-22

ET

Vossendel

MHD-2

Ve l s e n Zuid

S

68236

Velserbeek

N202

Fast Ferry IJmuiden-Amsterda

STATIONSWEG

WATERL OO LA AN

Westerveld (begraafplaats & crematorium)

Slingerduin

MHD-9

HD-12

in Duinhof

MHD-10

e

HD-11

HE ERE ND UIN WE G

PO

1 2,5 3,5 Koningshof CA BezoekerscenMP LA AN CR UQ turm De OranUI US WE G 3,2 6,1 Zandvoortselaan jekom is een Molenplas D, H goed startpunt voor een lange Oase 3,2 6,9 Groenendaal D, H struinwandeling N513 door de AWD. Pagina: 6 voorzieningen bij startpunten (= duiningangen, van noord naar zuid) DIJK

EN

Zanderij

VAN

EG EW

ZANDVO

EK

Vafamil

D

G WE

KD-53

Voortrommel

Koevlak

ORTERW EG

NA IA JUL

83

Gaaienbos

Koningshof Meester Enschedepark

EG

Grote Wei

KD-52

KD-23

Oosterplas KD-24

99

Snoekebos

Rommelevlak

KD-17

HD-2 HD-4

S De Sparrenberg

HD-1

Brederodeberg

KD-2

DK-35

DK-33

DK-23 DK-24

DK-22

KD-3

DK-5

Grote Vlak

Verbrande Huis

DK-36

DK-6

Starrevlak

Noorderhoek

EG

MHD-4

MHD-3

HD-3

HD-5

HD-10

DK-MHD

Lichtbakkeet

MHD-6

MHD-5

Hessendel

Eendekop

Trommel

HD-8

HD-7

HD-6

68116

92

Heerenduinen

NIE

PLEIN 1945 AT A R T UWS

DE

VEERDIENST

65845 AT TRA

S NOO

KANAALDIJK

Noordzeekanaal

GE LAN

65973

IJmuiden

EMER LAAN

KENN

KANAALDIJK

UISWEG

MIDDENSL

De Moriaan

HD-9

Adam’s Vlakje Rietdel

KD-25

Kraantje Lek

Ells E llswou sw s wo w wou out

Aerdenhoutskopje

Appelberg

36

Kraantje Lek

KD-59

S

Dronken Del KD-16

Brouwerskolkpark

64999

Duinlust

19

Starrevlak

KD-4

DK-7

DK-8

De D eK Kennemerduinen en e nne nneme nnem em merd e erd erdu rdu rdu rd d ui n nen en

KD-57

Koevlak

KD-58

(G ES

De Zeven Z ev ven Bosjes Bosj B osj os sjjes es

Lage Zeeveld

KD-50

KD-60 KD K D 60

De Blinkert

Pijpekopje

Waterberg

Bentveld Z AND

TVE BEN

Oranjekom

Kombos

62384/2

Duivendrift

S VIS

D PA RS

KD-51

KD-54

De Zanderij

Fazantenbos

E CH

KD-56 KD-55

Zeeveld KD-49

DK-20

Slinger

DK-21

Bokkenvlak

KD-5

KD-14

Iepeboom

Rietvlak Riet R Rie Ri ie ie ettvl vla vla lak ak

KD-62

Gleuf

Het Wed

KD-61 KD K DD--6 61 61

Schippersduin

Koningsh K Ko onings ings gsh h f

Ecoduct E ( voorbereiding) (in

Doornenberg

Naaldenveld

21422

Panneland

22159

N

ORTSEL AA

Ecoduct (gereed 2013)

21718

Graaflandsbergen

Panneland

22235

22167

Schuil en Rust

Eiland

22169

Het

KV-13

KV-14

KV-9 K KVV V-9 9

Spookbomen

Blinkertweg

l

Sprenkelkanaal

Sterrenwacht

Vogeleiland

21699

Rozenwaterveld

Garagebosjes

37

KV-10 KV KV-1 K KVV V-1 V-10 10

Kieftenvlak

Meertje van Burdet

Zwarteveld

Mi de dendu d du

Kemperberg

EG

EW

ZE

Ecoduct (in voorbereiding)

N200

KD-63

KD-15

KD-13

KD-26

Halve Bos

Konijnenberg

KD-64

Groot Doornen

Koekoeksbos Het Eiland

Manege

Helmberg

Bokkenberg

KD-65

O

DK-9

EG

Gijzenveld

Luizenpan

DK-19

NW

De Moriaan

MHD-7

Aardbeienvlak

Klein Doornen

66

KD-12

KD-27 KD-28

Kleine Tobbe KD-48

Grote Tobbe

KD-29

KD-11

KD-6a

Ezelwei

Spinnekoppenvlak

Koebocht

Doorngat

KD-10

DK-10

KD-6

EG

Olmenbos

Olmenberg

AD

EW

ZE

in in

G

NOORDELIJKEWE

KD-9 KD-8

Erebegraafplaats

De Kar

Vlak

KD-67

KD-7

Lichtbakkeet

KD-66

KD-68

KD-31

KD-32

KD-30

KD-34

KD-47

Kleine Schapenkamp

ZE EW EG

Stokmansberg

77

k og Bo

aa an

De Pijp

Lammetjeswei

Wurmenveld

KV-8 KV KVV--8

Vlooienhoek

Schulpendam

Kanaal

Oosterveld

EN )

Tonneblink

Doktersdrift

Donderhoek

veld

ZO

Zandvoortselaan

Eendenvlak

Driftje Pan De Lange Kuil

Strontige

21557

Blommepan

Pannetje

KV-7

EI

KD-33 KD K D-3 D-3 33

KD-35

Vogelmeer

KD-46

Groot

DK-11

EG

ZE E PL WIJK EIN -

96

EG KW DO 68055

HEERENDUINWEG

Huttenvlak

DK-18

Scheidingsbos

DK-12

Cremermeer

Klein Olmen

De Blink

Olmen

De Grote Schapenkamp Lange

Kaasvlak

Kennemer Golf & Country Club

Knooppunt

ar 23402 ka teve na ldal Astrid’s

Zw

Hardenbroekerpropje

KV-6

1

KD-45

KD-44 KD K D 4 44 4

RO ST EG W

Verlaten Verl Verlat Verla Ver Ve erl rla rl rla llaten atte aten a ten ten en Veld Vel V Ve e elld

Wurmenveld Wurmenve Wur Wu urmenve urmen e elld

PaardeKV-5 kop

AD RP PE M DU

Excerceerveld

Kieftenvlak

KV-4 K KV V 4

LO

Kleine Zijp De Bokkedoorns

S GE

T

Spartelmeer

Liguster

Camping

Scheivlak Scheivla Sche S Sch Sc ch ch che heivl he eiivl e eiv iv iivla vl vla vla lak lak

Kraaienbos De Punt

Oude Kruispan

KD-43

Langera Lang L anger ang gera erak er rak Langerak

KD-36 KD K D 3 36 6

Bruid van Haarlem

De Oude Schoen

KD-37

Ogenkuil

Pan

KD-38

Poppy's Kop

Hazenberg Haz Hazenber H Ha Haze az ze ze en nber n berrg

LA AR PA ZEND

KD-42 K KD-4 D-4 -4 42

Starredel

De Wieringen

DK-13

Watervlak

Vlierberg

DK-14

Hubertusvallei

G

en

KROMHOUTSTRAAT

av

Doornbosch

WE

KONINGSW

DK-17

Duinmeer

HEERE ND UIN

WEG

AND

STR

gh

rin

Ha

KANAALDIJK

ZUIDERSLUISWEG

en

sh av

er

Vis s

DFDS Ferry Terminal

TE

n Noordervlak

DK-16 D K

De Grote

Houtglop

DK-15

IJ Zuidervlak

Scheidingsberg Scheidin Sche S Sc ch cheid che iidingsb di din ing ings gsb sb sb sbe be erg er

58

Schelpengat Doorngat

Groote Zijp

KV-2

59

Lattendel

Hazenwei Haz Haze H a aze zenwe ze z zen enw enwe nwe wei we

Duinpieperpad

65000 ZEEWEG

Grote Renbaan- Pan veld

Heeckeren’s

Klompenpan

N201

k

Kraaienveld

AN

LA

Kost K Ko os stttv tve ve v e

Noordoosterkanaal

Schilpveld

Ruigeveld

N

Wand W Wan Wa and

ZA ND VO TR OR AA TS T E KE S

ER

AR LE S M DO TR. MER CT OR C.A .G

KV-12

Visscherspad

S

Oude O d Huisje

KV-3 KV V 3

Noordduinen

Circuit

KV-1

18

61 61

KD-40

KD-41

KD-39

60

Parnassia De Lakens

Zeeveld

62

KD-70

57

KennemerKennem Kennemer K m meer meer

Marina Seaport

Peperedel

Strandslag Zeeweg

Strandslag Parnassia

Strandslag Zeemeeuwen

Bloemendaal e aan Ze Zee

DAM

Strandslag Kattendel

De duinen mogen weer stuiven, bijzondere planten en dieren komen hier weer voor. Pagina: 11

Paradijsveld

22192

N AVE

Strandslag IJmuiderslag

EH

IJMUIDEN - NEWCASTLE

ave dh mo n IJMUIDE RSL AG

WATERTAXI (ZOMERDIENST)

O L EN M P

K ELIJ ZUID

Een van de mooiste plekken in het park volgens boswachter Jowien zijn de jonge duinen tussen Parnassia en IJmuiden. Pagina: 5

79 HA

FRANS ZW AA N

S

TR

Zuidduinen

Stenenveld

Klein Zwarteveld

Huppelkan

22197

Flessenveld

Kalverenvlak

h

T AA

G E WEG

E DERODEPAD

Worstenveld

Tonnevlak

HO

E ERO D ED BR

Eerste Vlaaye

BR

Bokkemerduinen

22634

T

r-

G SSIA WE

K

R AA RB

Hier start de bunkerroute met QR codes, 2.5 km wandelen langs cultuurhistorie. Pagina: 19

Zandvoort

Zandvoort

Brederodepad

S

O LO

e We st

us te

68

67

AT TRA DES ERO BR ED

66

al

BO ULE

VAR DP AU LU

Natuurbrug Zandpoort verbindt het nationaal park met de Amsterdamse Waterleidingduinen. Pagina: 26

hte

al

rka na

65

Z

KO STV ERL

NA EG

BO U L E VAR DB AR NA ART S TRA

DUINPIEPE R PAD M NE KE N

EN

PAR ER W

PRIL T1A

Een rondje Vogelmeer voert u door verschillende landschapstypes, tip: neem de route van IVN mee op zak. Pagina: 25

na ka

AN

No ec

as

LEEUWERIKENLA

z e e pl en

Ba

V

NT

A

rtk an aa l

rn aa

E LD SW

VA N1 OK TO BER TO

DE DO

Forteiland

LEID

BE

ELIJKE R ANDW EG

BO UL E V AR DB AR NA A BU AR L PH RG. T EN VAN ST RA AT

wa n

EG

RT

-E

K R UI LA SBE AN RG -

SEV AAR TWE G

H

o r d Sc

SEW

EV AA

ERW EG RG

PL A

LO

LEID DSE VAA RTW E

EG

IU

NW

QU

HER E

ZANG

L

EID S

N

AA

ge

NE

G

EG GW BER E O

O D ELAAN

BR ED ER RAN DW EG

EG

WAGENW

GL IP

anaal

DS E

tk r Vlie

CRU

ELEN

E

EG

BINNENW

EE

N DA U IN E EG

rt L

aa ev ids

Le

ST

SE AL

LEID

EV AA

F

HOGE

SEV AAR TW H

LAA N

K ZIJJ ORTE LW EG

WE G

ERE N

ZU

DREEF

HEEMSTEEDSE

W ES T

RT

G WE

EN

WA G

EE

e Van d

EM

naal

EW

erka

M

oost

WEG LKWIJKER

SP AA

ZANGSEWEG LEN GE VO

ZUID SCHA

VOG

LAAN

EG

rd Noo

SA

HE

TEIN FON

E

M E N DAALSE WE G

N LA A

DE

RO BR ED E

EID S

S TE LIJKE

WEG

WIL

IDE R LAA HOU N T-

NG

R S T R A AT

WE

VER S

RIJKSWEG

N-K RUI DB E AN

EG K ENNEM ER W

NCK

PRO

H

AA TL LF DE

WILLEM DE ZWIJGERLAAN K

N

LA

LA

E ING E R H UI S S

EG SCH OT ER

W R

HE

EN V

MS

EL

D

EG KSW RIJ

el an Spaarn EWEG e

BRE DE R OO DS EW EG EL ZI M J IN L AST S R. Z ING E IJL VE L ST

CÉ

N AA

DR

EG

T

FT

lft

H

ar ne Spa

Buiten

EG

ide r

TW

G NOORD SCHAL K W I JKERWE

REN W

ES

DE L

De De

G

Zu

US

IJ K E

INL

KW

DU

VAN EEDENSTR.

AL

E

SC H

D

ENGELAND

ZUIDERZEELAAN

IE

JULI IVM BRO E D S

MP

U O

KT

EG PAW

SP

PIEDUINPAD PER

MAR

EURO

W

T

T

16

TO LOTEN VA N 1 M AART ES (G

G EDE

TE

N

EG

KSW VL

WEG

AAT

TR SS JK RI

HET PUBLIEK )

VOOR HET PUBL TEN IEK) LO

TURF

NINGENLAA N GRO G

R OO NV TE

EG NW

OU

AMERIKAWEG RI N

O (G ESL

SPAARNDA

N

R

G

WE

n Ja SP AA

KE

LIJ

EG

DE

R OO

rt EW

G

aa MS

EN W

G ATWE STRA RIJKS

nv ND A

UIN ED

EK ER W

D RI

ST BR O

E DWARS W EG E E R ST

VE

B

VONDE LWE G

EG

ze B

P

ZEEW

Gij R OTE

EG

MINISTER VAN HOUTENLAAN N VAN DE AN LA VONDEL

EG ERW

SC H

IN D

LING

E HAG RWEG

LSLAAN

LINGE

F EE

WIJNOLDY DA NIE

HAGE

RIJ

R

IET

EG RBROE DR SE K SE EL

EG

SW IJK V

WE G

EE FG HO

S

Programma

Er is heel veel te doen in Nationaal Park Zuid-Kennemerland april 25 Vleermuisexcursie é (8+) 21.00-22.30 l Landgoed Elswout Overveen 27 Met de herder en schapen op pad é 13.00 - 14.30 l Koevlak Overveen 27 Strandexcursie Parnassia, voor kinderen é(4 t/m 10 jaar) 10.30 - 12.00 l Parnassia Bloemendaal 27 Nachtegalentocht 04.30- 21.00 l Info volgt na aanmeldingInfo volgt na aanmelding 28 Speurtochtendag (3+) 10.00-15.00 l Koevlak Overveen 28 Waarom vind je geen konijnen op het strand? é(5+) 10.30-12.00 l Parnassia Bloemendaal aan Zee 28 Cupcakes versieren é(4+) 12.00 - 16.00 l Koevlak Overveen 28 Vleermuisexcursie é(8+) 21.15 - 22.45 l Landgoed Elswout Overveen 29 Pannenkoekengourmet é(6+) 12.00-13.30 l 14.00-15.30 l Koevlak Overveen 29 Met de herder en de schapen op pad é(AL) 10.30 l 13.00 l Koevlak Overveen 30 Kinderbuffet é(6+) 12.00-13.30 l 14.30-16.00 l Koevlak Overveen 30 Nachtegalenavond é(12+) 19.30-22.00 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord

mei 01 Zangvogels é(12+) 10.00-11.30 l Bleek en Berg Bloemendaal 01 Speurneuzen gezocht! é(6+) 10.30-12.00 l Koevlak Overveen 01 Pannenkoekengourmet é(6+) 12.00-13.30 l 14.00-15.30 l Koevlak Overveen 01 Nachtegalenavond é(12+) 19.30-22.00 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord 01 Nachtwachter é(8+) 21.15-22.45 l Koningshof Overveen 02 Jutterstocht é(6+) 11.00-12.30 l Parnassia Bloemendaal aan Zee 02 Cupcakes versieren é(4+) 12.00 - 16.00 l Koevlak Overveen 02 Nachtegalennacht é(12+) 22.00-01.30 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord 03 Nachtegalenavond é(12+) 19.30-22.00Duin en KruidbergSantpoort-Noord 03 Vleermuisexcursie é(8+) 21.15 - 22.45 l Landgoed Elswout Overveen 03 Historische/natuurexcursie 14.00-15.30 l Tegenover Midden-Herenduin Driehuis l Reserveren: Ja 04 Nachtegalenavond é(12+) 19.30-22.00 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord 05 Fietsexcursie: Sporen uit de oorlog é(12+) 14:00 - 16.00 l Bleek en Berg Overveen 11 EU-Kijkdag: Natuurbrug é(12+) 15.00-16.30 l Zandvoortselaan 10 EU-kijkdag: Levend Duin (fiets) é(12+) 10.00-12.00 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord

mei 10 Vlinderexcursie Middenduin 11.00 - 12.30 l Middenduin Overveen 12 Vleermuisexcursie é(8+) 21.30-22.00Landgoed ElswoutOverveen 16 Vleermuisexcursie é(8+) 21.45-23.15 l Landgoed Elswout Overveen 17 Wisentwandeling é(12+) 14:00 - 16.00 l Restaurant De Bokkedoorns Overveen 18 Zee-evenement 12.00 - 16.00 l JuttersmuZEEum Zandvoort 18 Middenduinexcursie é 12.00 - 13.30 l Middenduin Overveen 23 Vleermuisexcursie é(8+) 21.45-23.15 l Landgoed Elswout Overveen 25 Schapen Scheren op de Dag van het Nationaal Park (AL) 12:00-16:00 l Koevlak Overveen 25 High Tea na de boswandeling op de Dag van het Nationaal Park 14.00-17.00 l hotel Duin&Kruidberg Santpoort-Noord 25 Diersporen, waterbeestjes en bodemdiertjes é (4 t/m 10 jaar) 11.00 - 12.15 l Middenduin Overveen 25 Excursie rondom het Vogelmeer op de Dag van het Nationaal Park é(AL) 11.00 - 13.00 l Parnassia Overveen 25 Zelfstandige wandelroute rond het Vogelmeer op de Dag van het Nationaal Park (AL) 7.00 l Vertrekpunt parkeerterrein strandslag Parnassia Vogelmeer 25 Belevingsexcursie op de Dag van het Nationaal Park é(18+) 19.00 - 21.00 l Bleek en Berg Bloemendaal 31 Wisentwandeling é(12+) 14:00 - 16.00 l Restaurant De Bokkedoorns Overveen

juni 01 Schapenscheerdag bij de Oase (AL) 10.00-15.00 l Schapenscheerdag bij de Oranjekom, De Amsterdamse Waterleidingduinen 05 Van binnenduin naar middenduin é (12+) 10.00-11.30 l Koevlak Overveen 15 High Tea na de boswandeling (18+) 14.00-17.00 l hotel Duin&Kruidberg Santpoort-Noord 20 Midzomernacht é(12+) 20.30-23.00 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord 21 Midzomernachtloop (8+) 22.00-01.00 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord 24 Bosconcert é(12+) 19.30-21.30 l Duin en Kruidberg Santpoort-Noord 29 Zomerfestival (AL) 11.00-16.00 l Koevlak Overveen

é é é = Reserveren op onze website

Jutten, struinen, mindfulness, rondje vogelmeer of bosconcert

Programma voorjaar 2014 5 mei: fietsexcursie: sporen uit de oorlog De boswachter van PWN er laat u zien dat er nog veel sporen in het duin zijn van de Atlantikwall. Met verhalen en oude foto's vertelt hij over dit stukje bewogen geschiedenis.

Vleermuisexcursies In april en mei vinden de spannende vleermuisexcursies plaats waarbij met een vleermuisdetector de vleermuizen worden opgespoord. 28 april: Speurtochtendag Deze dag verhuurt het Bezoekerscentrum tegen gereduceerd tarief diverse rugzakjes zoals Vosje Vos en Hulpboswachter om zelfstandig met de kinderen een speurtocht te lopen. Smullen in het duincafe Tijdens schoolvakanties organiseert het duincafe vaak lekkere activiteiten. Zo kun je de mooiste cupcakes maken (28 april en 02 mei). Er is een kinderbuffet (30 april). Pannenkoekengourmet is een feest voor de pannenkoekfans (01 mei) Nachtegalen Geniet in het voorjaar tijdens een van de nachtegalentochten van de prachtige zang van deze vogel met onopvallend verenkleed.

10 & 11 mei: Europakijkdag Neem een kijkje bij de Natuurbrug Zandpoort op 10 mei of fiets op 11 mei mee naar het project ‘levend duin’. Er is geplagd en gezaagd, maar waarom eigenlijk? Wat was er aan de hand en hoe gaat het worden? Welke planten en dieren hebben hier voordeel van? Kom kijken hoe het duin weer echt duin wordt. 18 mei: Zee-evenement Kom genieten en uitwaaien aan zee tijdens het Zee –evenement van IVN bij het Juttersmuseum. 25 mei: De dag van het Nationaal Park Er zit muziek in het Nationaal Park! Deze dag is er heel veel te doen. De schapen die rondlopen in de Kennemerduinen komen vandaag op visite bij het bezoekerscentrum. Er is een belevingsexcursie. Jongeren kunnen meedoen met de jeugdvogelwerkgroep en op pad met de NJN. IVN biedt een wandeling rondom het vogelmeer aan en gaat op zoek naar waterbeestjes. En er is nog veel meer… kijk op de website voor het complete programma. Wisenten spotten…of niet Onverminderd populair is de wisentenwandeling. Ga mee met de boswachter van PWN op zoek naar de kudde. Het blijft spannend of je de wisent ook zult zien! Voor fotografen is er de fotosafari naar de wisenten. Wil je met een familiedag of bedrijfsuitje de wisenten gaan spotten, dan kan dat ook. Vraag meer informatie bij het bezoekerscentrum.

24 juni: bosconcert Doulce Memoire treedt op tegen het decor van oude beukenbomen. Een gids neemt u mee vanaf de parkeerplaats naar het bostheatertje. Dit openluchtconcert in het gebied Duin en Kruidberg is er een om nooit te vergeten.

3 mei: historische/natuurexcursie Ga mee met IVN mee op pad in het noordelijk deel van het nationaal park, Heerenduinen.

19

Op Buitenplaats Elswout is er vandaag, i.h.k.v. het Buitenplaatsenweekend, een afwisselend aanbod vol cultuur.

28 & 29 juni: Buitenplaatsenweekend Het hele weekend is er van alles te doen op de buitenplaatsen in Zuid-Kennemerland. Ook Buitenplaats Elswout is van de partij!

High tea met boswandeling Strek de benen met Natuurmonumenten en ga daarna koninklijk genieten van een high tea bij Duin & Kruidberg.

21 juni: Midzomernachtloop Doe mee aan de Midzomernachtloop van Natuurmonumenten op de kortste nacht van het jaar. Spannend! 29 juni: Zomerfestival Het eerste zomerfestival bij het nieuwe Bezoekerscentrum De Kennemerduinen biedt een afwisselend programma waar natuur en cultuur in het Nationaal Park centraal staan. Luister naar een verhalenvoorlezer, kom struinen op de informatiemarkt rondom het bezoekerscentrum en loop mee met een mindfullness wandeling of breathwalk. Kom knutselen, wandelen, workshops volgen…en nog veel meer!

2 mei: Jutterstocht (6+) Strandjutten is een leuke bezigheid, misschien vind je wel nonnetjes of zaagjes, een eikapsel van een hondshaai of een rugschild van de sepia.

18

1 juni: Schapenscheerdag bij de Oase, De Amsterdamse Waterleidingduinen Met leuke activiteiten voor kinderen! Zaterdag 1 juni bent u van harte welkom op onze schapenscheerdag van 10.00 t/m 15.00 uur bij ingang Oase, tegenover Vogelenzangseweg 21. Ook dit jaar is schapenscheerder Cees van der Weiden van de partij. Naast het schapenscheren zijn er leuke demonstraties van onze herders met hun hond. En natuurlijk volop activiteiten voor kinderen, zoals een workshop zelf vilt maken van schapenwol, het spel met de kluutstok, schminken en een rondje met paard en wagen door het duin.

Reserveren Sommige activiteiten en evenementen zijn gratis, maar niet allemaal. Kijk voor een overzicht van het hele programma en reserveren op de website www.np-zuidkennemerland.nl. Bezoekerscentrum ‘De Kennemerduinen’ en het Duincafé vind je op de Zeeweg 12 in Overveen. 023-5411123 / info@ np-zuidkennemerland.nl. Openingstijden. Dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur. In de meivakantie ook open op maandag.

Bezoekerscentrum

Wisenten

Bezoekerscentrum

Wisenten spotten tussen Overveen en Zandvoort

verbreedt haar aanbod

Van wandelkaarten en duurzame cadeautjes tot familiedag en groen vergaderen Het nieuwe bezoekerscentrum De Kennemerduinen heeft zich in no time een plaats veroverd bij jonge en oude(re) duinliefhebbers. Elke maand stappen er meer dan 10.000 over de drempel. Deze maand wordt de 100.000e bezoeker onthaald! “Zes dagen per week is het centrum van 10.00 tot 17.00 uur geopend (gesloten op maandag) en gratis toegankelijk. Het biedt naast een vaste tentoonstelling over de duinen ook veel interactieve informatie via de nieuwste media. Bovendien kan je er terecht voor fijne natuurcadeautjes. Van boeken, houten- en aardewerk artikelen voor huis en tuin, trendy Doppers tot stoere buiten-dingen voor kinderen. Leuk en duurzaam en deels gemaakt door mensen met een beperking. Zo snijdt het mes aan twee kanten. Er is altijd wel iets dat past bij elk budget.” Aan het woord is Margo Slot, beheerder van het centrum. Aan de servicebalie kun je terecht met allerlei vragen over de duinen, wandel- of fietstochten, kinderfeestjes in de natuur, buitenlessen voor scholen of de grotere evenementen die regelmatig in en om De Kennemerduinen worden georganiseerd. Maar ja: alleen voor niets gaat de zon op. De Provincie Noord-Holland en duinbeheerder PWN leveren een financiële bijdrage. Daarnaast moet De Kennemerduinen zijn eigen broek ophouden. Dat doen ze door een bijdrage te vragen aan gebruikers

van de educatieve producten en excursies door de boswachters. Omdat de prijzen de afgelopen zeven jaar nooit zijn verhoogd, was het per 1 april tijd voor een inhaalslag. “Het bezoekerscentrum wil niet verdienen om te verdienen”, benadrukt Margo, “maar inkomsten worden gebruikt om de gratis toegang tot het centrum te kunnen blijven bieden.” Want kennis delen over de duinen staat hoog in het vaandel. Ook blijft deelname aan een aantal activiteiten gratis. En voor de grote evenementen zoals het Zomerfestival of de Schaapscheerdersdag wordt geen toegang gevraagd. Dankzij de gouden Green Key biedt het centrum

ook groenee vergader-arrangementen gische catering op maat met biologische vanuit het Duincafé. Is er een leukere or bedrijven om hun MVOmanier voor g mee te halen? doelstelling en Als het even kan maakt Margo op haar n een wandelingetje. Margo: werkdagen erschrikkelijk veel te genieten “Er is zo verschrikkelijk hier, in allee jaargetijden. Die eerste prille waass groen aan het begin te, het gezang van de lente, chtegalen, van de nachtegalen, bloeiende meidoorns geurende duinrooskleuren jes, herfstkleuren n, en -geuren, een end ree weg spurtend te of een witte waas w. Ik van sneeuw. kom altijd ogen en oren te kort en ontdek op eelke wandeets ling weer iets it nieuws. Dit zo gebied is prachtig!”

Op

safari

in de duinen

De kans op een ontmoeting met een kudde wisenten wordt steeds groter in de duinen. Meer dan twintig van deze Europese bizons lopen er inmiddels rond. Regelmatig worden er kleintjes geboren. Een teken dat de wisent zich thuis voelt in de duinen. Liefhebbers kunnen zelfs op ‘wisentensafari’ met de boswachter. Deze excursies door het afgesloten Kraansvlak tussen Overveen en Zandvoort waar de dieren verblijven zijn te boeken via www.np-zuidkennemerland.nl. Meestal lukt het vrij snel om de kudde op te sporen. Maar boswachter Coen van Oosterom van PWN heeft ook wel eens bezoekers moeten teleurstellen. Dan waren ze onvindbaar, ondanks gps-signalen van een zendertje om de hals van een van de dieren. Volgens de boswachter gaan de dieren, hoe imposant ook, nooit mensen te lijf. ,,Behalve misschien als een

wisent zich erg bedreigd voelt en niet weg kan.” Waterbedrijf en natuurbeheerder PWN en ARK Natuurontwikkeling haalden de wisent zeven jaar geleden naar de duinen om te voorkomen dat het gebied dichtgroeit met grassen en struiken. De wisenten blijken dat goed begrepen te hebben. Ze vreten flink van grassen en struiken. Het was wel even spannend of de wisenten in de duinen konden aarden. De bizons stonden te boek als bosdieren. Maar wat blijkt? Ze zijn fan van open gebieden. Ze nemen graag een zandbad en ook lopen ze dikwijls het duinmeer in. Wel moesten de wisenten wennen aan de damherten. ,,In het begin schrokken ze van elkaar, maar dat was snel voorbij”, zegt Van Oosterom. Van vossen lijken de

‘Genieten van de aalscholvers in het Vogelmeer’ Naam:

Jan Jaap Moerkerk

kan ik uren naar kijken, of ze nu ruzie maken

Leeftijd:

65 jaar

met elkaar, of uit het water komen en hun vleu-

Woonplaats: Haarlem

gels uitspreiden om droog te worden. Dan weer

Beroep:

staan er paarden in het meer. Er is constant wat

(oud)medewerker KLM

te zien. Een ander mooi punt is het Kraansvlak.

20

21

,,Ik ben graag in de natuur en ik vind het leuk

Daar zitten wisenten. Tijdens het winterseizoen

om mijn enthousiasme over het Nationaal Park

kan je daar een mooi wandelpad op. Dat pad

Zuid-Kennemerland over te brengen op de jeugd.

is van 1 maart tot 1 oktober dicht vanwege het

Als vrijwilliger geef ik excursies voor leerlingen

broedseizoen en omdat de wisenten dan met

van de basisschool. Scholen kunnen diverse

kalveren lopen. Dan mag je ze niet storen. Als

duinexcursies boeken, of een strandexcursie

vrijwilliger leid ik niet alleen excursies. Ik ben

vanaf Parnassia. Ik heb twee favoriete plekken

ook ‘hekketuur’: ik controleer rasters om het

in de duinen. Het Vogelmeer vind ik geweldig.

duingebied heen. Ik kijk of het gaas nog vastzit

Daar, op de duintop, heb je een prachtig uitzicht

en of palen niet afgebroken zijn. Het ergste wat

over het hele gebied. Bij het meer zitten veel

ik heb meegemaakt is dat mensen gewoon een

aalscholvers. Dat gedoe van die beesten, daar

heel stuk gaas hadden weggeknipt!‘’

wisenten niet erg onder de indruk. Met de wolf als enige natuurlijke vijand stelt een vos in hun ogen weinig voor. PWN en ARK beijveren zich ervoor om ook elders in Nederland wisenten los te laten. Vanuit de Kraansvlakkudde kunnen dieren naar andere natuurgebieden verhuizen om zo een bijdrage te leveren aan het voortbestaan van deze nog altijd bedreigde diersoort. Yvonne Kemp van ARK: ,,We gunnen iedereen de geweldige beleving om een wisent in het wild te zien. Ze horen tenslotte tot de Big Five van Europa!”

60 n e d n o c e S

Amsterdamse Waterleidingduinen

Tekst: Michel Verschoor - Fotografie: Alwin Slomp

Struinen

langs de weg van het water

De ‘waterroute’ in de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) voert langs watervalletjes, struinnatuur met bos, bloemrijke duinvalleien en hoge stuifduinen. Damherten, roofvogels en hagedissen laten zich volop bewonderen. “Kom, we gaan van het pad af. Struinen mag hier.” Bij de toegangspoort van ingang Oase in Vogelenzang staat boswachter Gerard Scholten klaar voor een stevige middagwandeling. “We volgen vandaag de weg van ons drinkwater,” zegt hij, “maar reken er op dat de natuur voor verrassingen zorgt.” Bij bezoekerscentrum De Oranjekom ontvangen we de Wandelkaart Amsterdamse Waterleidingduinen. Met die kaart op tafel vertelt boswachter Gerard hoe Waternet hier sinds 1853 drinkwater produceert voor Amsterdam. Zuiverende zandbodem In de negentiende eeuw werd nog uitsluitend duinwater gebruikt. Om aan de toegenomen vraag

te voldoen, ontrekt Waternet sinds 1957 Rijnwater uit het Lekkanaal. Dat maakt na een voorzuivering een ondergrondse reis van zestig kilometer. Langs onze wandelroute komt het aan de oppervlakte om via verdeelvijvers en toevoersloten naar infiltratiegebieden te stromen. Daar zakt het in de zuiverende zandbodem. Na enkele maanden wordt het water teruggewonnen in zogeheten winkanalen. Die voeren het af naar verzamelvijver de Oranjekom. Zuiveringsstation Leiduin haalt de laatste bacteriën en virussen uit het water, zodat in Amsterdam altijd zuiver drinkwater uit de kraan komt. Waterval We wandelen langs de Oranjekom over de Blauwe weg en een stukje ‘blauwe wandelroute’ naar de verdeelvijver. Op een metalen platform vertelt een informatiepaneel dat het voorgezuiverde Rijnwater hier omhoog borrelt. “We staan op ongeveer 9 meter boven NAP,” zegt boswachter Gerard, “het hoogste punt van het water in de Waterleidingduinen. Vanaf hier stroomt het Rijnwater naar de infiltratiegebieden.”

zich bewonderen. Op amper vijftien meter afstand zien we korte tijd later een koppel damherten. Die staren ons enkele seconden roerloos aan om vervolgens onverstoord verder te grazen.

Je mooiste natuurfoto’s online Mooie foto’s gemaakt in de AWD? Deel die op waternet.nl/awd. Je kunt je eigen profiel aanmaken. Elke maand kiest Waternet de Foto van de Maand.

Natuurherstel Als we voorbij de Schulpendam en de Donderhoek een klinkerpad zijn gepasseerd, voert de tocht langs een natuurvriendelijke oever. Hier is te zien dat Waternet de afgelopen jaren heeft gewerkt aan natuurherstel. Met financiële middelen van Provincie Noord-Holland, de Europese Unie en Waternet zijn natuuroevers en stuif-

Daar zijn we voorlopig niet. Eerst wacht een fraaie etappe door een oud en donker eikenbos en langs een bescheiden waterval. Voorbij een betonnen bruggetje slaan we linksaf en lopen langs de toevoersloot die zeven miljoen liter Rijnwater per uur aanvoert.

Serviceinformatie

Struinen mag Naast het water ligt een kale zandhelling. “Kom, we gaan van het pad af,” zegt de boswachter, “want struinen mag hier.” Door rul zand lopen we de heuvel op, om van het uitzicht te genieten. Links en rechts horen we bladeren ritselen. “Kijk, zandhagedissen,” fluistert de boswachter. Ook laten de kleine vuurvlinder en de grote keizerlibel

Let op! De waterroute op waternet.nl/ awd is een ingekorte versie. Gebruik daarom voor deze route de Wandelkaart Amsterdamse Waterleidingduinen. Die is verkrijgbaar in bezoekerscentrum De Oranjekom in Vogelenzang.

22

23

duinen aangelegd. Ook zijn natte duinvalleien herstelt en is verbossing teruggedrongen om het duinlandschap open te houden (zie kader). De natuur in de Waterleidingduinen is er zichtbaar van opgeknapt. “Aan deze natuurvriendelijke oever groeit bijvoorbeeld weer volop watermunt,” zegt de boswachter. “In de zomer ruik je hier een heerlijke wilde muntgeur.” Waterhappertje Vlak bij de zeereep maken we nog een et Klein Zwarteveld rondje in het vlak, een rustgeen het Ruigvlak, rekvogels. Over de bied voor trekvogels. Strandweg en de Blauwe weg rug naar de Oranjelopen we terug eg van het water’ heeft kom. De ‘weg maakt. dorstig gemaakt. Bij ingang Oase drinken we met volle teugen uit appertje. Wat zo’n lange het waterhappertje. fgelegd, smaakt reis heeft afgelegd, tra lekker. vandaag extra

GERARD SCHOLTEN

ED COUSIN, HOOFD BRON EN NATUURBEHEER BIJ WATERNET:

“Unieke natuur in metropoolregio” “Dat de Waterleidingduinen via Natuurbrug Zandpoort verbonden zijn met Nationaal Park Zuid Kennemerland is fantastisch nieuws voor de natuur en voor recreanten,” zegt Ed Cousin, hoofd Bron en Natuurbeheer bij Waternet. “Maar er is meer gebeurd de afgelopen jaren.” Cousin: “De zeereep bij Noordvoort is stuifduinen en een fraai uitkijkpunt rijker. In herstelde natte duinvalleien bloeien weer parnassia en orchideeën. Afgelopen winter heeft ons Noordoosterkanaal over een lengte van twee kilometer een natuurvriendelijke oever gekregen. En binnen binnenkort zorgt een fietspad voor een recreatieverbinding tussen de Waterleidingduinen W en het achterland.” In Nationaal Park Zuid-Kennem Zuid-Kennemerland krijgen natuur en recreatie op vergelijkbare wijze nieuwe impulsen, weet Cousin. “Natuurbrug Zandpoort, de planning van va nog twee nieuwe ecoducten en natuurherstelwerk (LIFE+) heb hebben regionale natuurbeheerders nog dichter bij elkaar gebrac gebracht. Wij zijn ons bewust dat we in de drukke metropoolregio Amsterdam unieke natuur beheren. Topnatuur en recreatievoorzieningen versterken de kracht van deze regio. Als we dit voor de toekomst willen behouden, is een goede samenwer menwerking nodig. Daarom zijn ook over fauna faunabeheer nu duidelijke afspraken gem gemaakt.”

Natte duinvallei

Trainingslocatie van Natuurmonumenten: werkschuur ‘De Bosuil’

Dé authentieke vergaderplek in Nationaal Park Zuid-Kennemerland Weg van de drukte? De kracht en inspiratie van de natuur ervaren? Op een plek waar u ongestoord met en van elkaar kunt leren? Dat kan in werkschuur ‘De Bosuil’, een prachtige locatie midden in de natuur tussen IJmuiden, Haarlem, Zandvoort en op loopafstand van het Landgoed & Hotel Duin & Kruidberg. De Bosuil is een werkschuur die Natuurmonumenten heeft verbouwd tot een exclusieve plek waar u met uw team kunt samen zijn.

„ „ „ „ „ „ „

Ook zeer geschikt voor kleinere groepen Beamer en projectiescherm Catering met biologische en regionale producten Contact met de boswachters Heren/Dames Toilet, Douche Keuken Goede bereikbaarheid met de auto/trein; waarbij u de laatste 10 á 15 minuten naar werkschuur De Bosuil wandelt.

landschap van zee, duinen en bossen is uniek in Nederland. Eén van de doelstellingen van de werkschuur, is dan ook om de gasten een verbinding te laten maken met de natuur

Combinatie Natuur & Teamdynamiek Zoals u ziet zijn alle faciliteiten binnen aanwezig. Echter wij motiveren u, om een activiteit in de natuur te ondernemen. Natuurmonumenten heeft een samenwerking met Goesting Training. Zij organiseren trainingen voor teams vanuit ‘De Bosuil’, waarin u werkt aan een betere samenwerking en vertrouwen in uw team. Een interessante wandeling met de boswachter of met uw groep werken in de natuur behoren natuurlijk ook tot de mogelijkheden. Het afwisselende

IK WIL OERRR

comeback

Ontmoeting

Droogte door waterwinning definitief verleden tijd

Wij hopen u te ontmoeten in werkschuur ‘De Bosuil’ van Natuurmonumenten. Wilt u een training of een vergadering organiseren op deze natuurlocatie, dan kunt u contact opnemen met:

Praktisch; Wat biedt werkschuur ‘De Bosuil’? „ Rust, ruimte & natuur en toch heel dichtbij „ Exclusiviteit, voor bedrijven en groepen die de natuur een warm hart toedragen „ Sociaal ondernemerschap; u steunt het werk van Natuurmonumenten „ Capaciteit binnen max 20 personen, i.c.m. break out rooms ca. 55 personen „ Break out rooms mogelijk in de vorm van expeditietenten (Thema Basecamp)

De vochtige duinvallei maakt

Gerard Ridderhof 0251-200038 of [email protected] www.goesting.nl

De Kennemerduinen hebben zwaar te lijden gehad onder de winning van drinkwater. Door verdroging verdween bijzondere natuur. Gek genoeg betekende ruim een eeuw waterwinning ook de redding voor de duinen. ,,In de duinen waren anders huizen gebouwd, zoals in België is gebeurd ”, zegt Nico Spaarkogel, PWN-manager van de Kennemerduinen. ,,Er was hier vast nog wel een villawijk aangelegd.’’ Generaties bewoners uit de regio Zuid-Kennemerland zijn groot geworden met drinkwater uit de Kennemerduinen. In de jaren vijftig nam de behoefte aan water sterk toe. De watervoorraden begonnen te slinken. Om schade aan de natuur te beperken bepaalde de provincie Noord-Holland aanvankelijk dat de waterwinning moest worden gehalveerd. Volledige stopzetting volgde in 2002. Aanvoer van drinkwater vanuit de duinen bij Heemskerk en de Amsterdamse Waterleidingduinen bleek goedkoper te zijn. De laatste jaren stijgt het grondwaterpeil in de duinen en is het alweer bijna op zijn oude niveau van vóór de waterwinning. De kenmerkende vochtige duinvalleien keren terug. Tot grote tevredenheid van velen want het levert prachtige natuur op. Vroeger was nog maar één procent

van het gebied vochtig. Alleen in de gegraven duinmeren, zoals het Vogelmeer en ’t Wed, en in bomkraters stond nog water. Nu gaat het percentage vochtige duinen weer richting tien tot vijftien procent. Spaarkogel: ,,Waar nodig hebben we de natuur een handje geholpen door oude valleibodems die waren dichtgegroeid weer kaal te maken. De oorspronkelijke vegetatie van natte duinvalleien keert weer terug dankzij zaad in de bodem. Zeldzaam geworden duinplanten als parnassia

‘Bomen klimmen bij ’t Wed doet mijn zoontje het liefst’ Naam:

Andra Laarhuis

kom ik altijd dieren tegen. Konijntjes bijvoor-

Leeftijd:

44 jaar

beeld. Daar zie je er weer steeds meer van. Maar

Woonplaats: Haarlem

ik zie ook Schotse Hooglanders, schapen en her-

Beroep:

ten. Ik heb ook al een paar keer meegemaakt dat

journalist/schrijver

er vos midden op het pad zat. Ik loop er dan met

Meld je aan op OERRR.nl

25

,,Ik verbaas me er elke keer weer over: dat je

een boogje omheen, maar het grappige is dat hij

zo’n mooi natuurgebied hebt zó dicht bij de stad!

dan naast me een stukje meeloopt. Ik speur altijd

Met mijn kinderen kom ik graag in het Nationaal

de omgeving af tijdens het hardlopen, omdat ik

Park. Meestal gaan we naar duinmeer ’t Wed. Als

weet dat ik dieren kan tegenkomen. Thuis vertel

ik aan mijn zoontje vraag, wat zullen we gaan

ik dan wat ik heb meegemaakt. Momenteel doe

doen? Dan zegt hij:’ bomen klimmen bij ’t Wed!’

ik de PR voor de Letterenloop, die 15 juni wordt

We gaan er ook vaak konijntjes zoeken. Als ik

gehouden. Je loopt dan door Bloemendaal en

zie hoeveel plezier ze hebben in de natuur! Dat is

voor een deel langs het Nationaal Park. Een heel

leuker dan een speeltuin. Ik loop ook vaak hard

groen, lommerrijk en heuvelachtig parcours.

in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Een

Mensen die finishen hoor je vaak roepen: ik heb

uur of anderhalf uur, net hoe het uitkomt. Dan

nog nooit zó’n mooi parcours gelopen!’’

en orchideeën groeien en bloeien op de natte plekken die ontstaan zijn. Ook begrazing door dieren helpt bij het herstel van de oorspronkelijke duinvalleien.” Waterwinning mag dan definitief verleden tijd zijn, de herinneringen eraan blijven zichtbaar. Met de waterwinputten langs de Waterleidingweg en de monumentale watertoren in Overeen als meest opvallende overblijfselen. Winputten die overigens bij calamiteiten ingezet kunnen worden.

60 n e d n o c Se

Natuurbrug Zandpoort

Aanleg Natuurbrug

Zandpoort een uitdaging!

Eind december 2013 was het eindelijk zover: de opening van Natuurbrug Zandpoort. Anderhalf jaar is er door de provincie Noord-Holland hard gewerkt aan de realisatie van dit unieke project in de Randstad. De provincie, verantwoordelijk voor de aanleg namens de partners, kon hiervoor haar mouwen opstropen. Projectleider Nora Koppert: “Het was een uitdagende opdracht, waarin we tijdens de voorbereiding en de bouw creatieve oplossingen hebben gevonden voor verschillende uitdagingen. Het ontwerp en de inrichting van de brug lagen al vast, toch zijn er tijdens de bouw allerlei zaken waar je ter plekke een oplossing voor moet vinden.” Beschermde diersoorten In het duingebied komen beschermde dieren, zoals de rugstreeppad en de zandhagedis voor. Deze dieren trekken in het voorjaar naar open plekken om zich voort te planten, zo ook op het terrein van de natuurbrug. Daarom is ruim voor de start van de bouw, om het hele werkterrein 1,7 kilometer aan amfibieschermen geplaatst. De schermen leidden de dieren veilig om het bouwterrein heen.

Zand uit de omgeving Voor de aanleg is ruim 65.000 m3 zand gebruikt. Om een idee te geven: je kunt met het zand 26 Olympische zwembaden vullen. Het zand is gebruikt voor de natuurbrug en het inrichten van de duinen rondom, zodat het een geheel vormt met het omliggende duingebied. Het is afkomstig van vier verschillende locaties uit de directe omgeving: natuurverbeteringsproject de Bokkedoorns (31.000 m3), Noordwest Natuurkern (10.000 m3) en de rest uit de Amsterdamse Waterleidingduinen en het Koningshof. Een goed voorbeeld van hergebruik en een enorme logistieke klus! Vleermuisbunker Tijdens de voorbereidingen voor de bouw, bleek een van de bunkers in de Amsterdamse Waterleidingduinen bewoond door vleermuizen. De bunker zou oorspronkelijk onder het zand verdwijnen. Omdat vleermuizen elk jaar naar dezelfde verblijfsplaats terugkeren, zijn deze beschermd. Nora Koppert: “ We hebben toen in nauw overleg met vleermuisdeskundigen een bijzondere oplossing gevonden: naast de bunker is er een zeven meter hoge invliegkoker geplaatst. Een groot deel van de koker ligt onder het zand, maar het bovenste deel is vrij, zodat

26

de vleermuizen de bunker in en uit kunnen vliegen”. In het voorjaar van 2014 zijn weer enkele vleermuizen bij de bunker gesignaleerd. Koppert: “Door deze oplossing is bunker 19 als vleermuisverblijfplaats behouden”. Natuurlijke uitstraling De natuurbrug is een in het oog springend kunstwerk en overbrugt zowel de Zandvoortselaan als het fietspad van de voormalige trambaan. Koppert: “We wilden de natuurbrug zoveel mogelijk inpassen in de omgeving. Dit hebben we gedaan door onze materiaalkeuze”. De bovenranden van de brug zijn bekleed met aluminiumplaten en reflecteren de bijzondere Hollandse luchten. De onderdoorgangen zijn gemaakt van roosters waarin stenen van verschillende grootte met de hand zijn aangebracht. Koppert: “De steensoort Grauwacke is afkomstig uit een steengroeve in Duitsland. De stenen zijn gekozen vanwege hun structuur en kleur, die goed passen bij het omliggende duingebied.” Plaatsen eerste liggers Na alle voorbereidingen zijn in de nacht van 19 augustus 2013 de eerste liggers geplaatst over de Zandvoortselaan. Onder grote belangstelling van ruim 180 mensen

27

tilde een enorme hijskraan de liggers stuk voor stuk op en legde deze op hun plaats. De betonnen liggers van 28 meter lang en 1,20 meter breed wegen per stuk 38.000 kilo. Koppert: “Het was echt een spektakel om te zien en hierdoor is de werkelijke verbinding tussen de Amsterdamse Waterleidingduinen Nationaal Park Zuid-Kennemerland gelegd.”. In de periode die volgde, is de natuurbrug verder ingericht met halve duintjes, zijn de fiets-, wandel- en ruiterpaden aangelegd en zijn de eerder door Staatsbosbeheer opgekweekte gebieds-eigen planten geplant. Klaar voor gebruik Gedeputeerde Jaap Bond: “Tijdens de opening eind 2013 stonden de mensen letterlijk te trappelen om de brug op te mogen. Boswachters en bewoners van Nieuw Unicum openden het hek en sindsdien gebruiken wandelaars, fietsers en ruiters de nieuwe verbinding tussen het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Waterleidingduinen.” En de dieren? Die maken er sinds de aanleg ook dankbaar gebruik van. Dit weten we dankzij de camera’s die ook de komende jaren hun sporen volgen. Voor meer informatie en beelden: www.natuurbrugzandpoort.nl

Puur water & natuur

Klimaatverandering

Gemak dient de natuurliefhebber:

Voordelig parkeren met een jaarkaart Komt u regelmatig naar het duin? Bijvoorbeeld elke maand een keer? En parkeert u dan op Parnassia, Koevlak of Bleek en Berg? Dan bent u al snel voordelig uit met een parkeerjaarkaart. Deze parkeerjaarkaart is 12 maanden geldig vanaf het moment dat u hem aanschaft (of opwaardeert). Parkeert u een middag of ochtend bij Parnassia, dan heeft de jaarkaart er al na 7 keer uit als u langer blijft dan 4 uur. Bij Bleek en Berg of Koevlak heeft u de jaarkaart na 10 keer parkeren terug verdiend.

Klimaatverandering levert winnaars en verliezers op

Vogelkers rukt op,

korstmossen verdwijnen

Met uw kaart draagt u direct bij aan het natuurbeheer van de Kennemerduinen. De jaarkaarten zijn te verkrijgen bij ons bezoekerscentrum de Kennemerduinen op het Koevlak en bij de kiosk aan de Parnassiaweg t.h.v. de slagbomen.

De temperatuur kruipt omhoog, het regent overvloediger en heftiger. Het broeikaseffect is een feit, stellen wetenschappers. Maar wat betekent dat nou voor de duinen? Wat hier precies gaat gebeuren als de opwarming van de aarde doorzet, is niet duidelijk. ,,Er is een wetenschapper die verwacht dat de duinen gaan ‘verwoestijnen’’ zegt Rienk Slings oud-beheersadviseur van waterbedrijf en natuurbeheerder PWN, de grootste grondeigenaar in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. ,,Anderen voorspellen dat de duinen juist bedekt raken met weelderige begroeiing doordat het meer gaat regenen. Het wordt spannend.” Sterke soorten als duinriet en brandnetels drukken kleinere planten en diertjes weg, zegt Slings. En de Amerikaanse vogelkers, een exotische boom die vroeger als bodemverbeteraar werd aangeplant, dreigt alles te overwoekeren. ,,De bodem is zuurder geworden door luchtvervuiling en de toegenomen neerslag van stikstof, en deze soort houdt van zure bodems. De bestrijding van de Amerikaanse vogelkers kost ons tonnen per jaar.”

Bijenorchis

‘De seizoenen geven mij inspiratie voor mijn gerechten’ Naam:

Alain Alders

Park. We zitten hier vlak tegen de duinen aan.

Leeftijd:

45 jaar

Het uitzicht en de rust vind ik prachtig Daar word

Woonplaats: Noord-Scharwoude

een mens blij van. Nog niet zo lang geleden heb

Beroep:

Chef-kok op Landgoed

ik al fietsend met de boswachter trouwens nog

Duin-& Kruidberg in Santpoort

een mooie plek in de duinen ontdekt: Jaglust. Een heel zonnige plek: heel geschikt voor een

www.pwn.nl

29

,,Het is geweldig om in het Nationaal Park te

picknick. We wilden wel eens wat anders dan

werken. Beter kan niet. Het mooie is dat je hier

‘eten in het restaurant’ en daarom organiseren

alle seizoenen voorbij ziet komen. Daar word ik

we daar op zaterdag 14 juni een luxe picknick.

als kok enorm door geïnspireerd. In een stad sta

Dan gaan de gasten eerst fietsen onder begelei-

je veel minder stil bij de seizoenen. Er is zóveel

ding van een boswachter van Natuurmonumen-

mogelijk op deze plek. We hebben hier bijvoor-

ten en daarna lekker eten op dat mooie plekje.

beeld onze eigen kruidentuin. Dat kan in de stad

Ik ben echt een buitenmens. Ik ben geboren in

niet. Ook hebben we een bloementuin met eet-

Amsterdam en kom er nog regelmatig, maar ik

bare bloemen. Fantastisch toch?. Landgoed Duin

ga er nooit meer wonen. Ik woon liever rustig

&Kruidberg is mijn favoriete plek in het Nationaal

zodat ik drukte moet opzoeken, dan andersom.’’

De vlindersoort gehakkelde aurelia komt vaker voor en lijkt een van de winnaars van de klimaatverandering. Evenals de zeldzame zuidelijke keizerlibel. Nieuw is de bijenorchis, een orchidee die vroeger alleen ten zuiden van Nederland voorkwam. ,,De duinen staan er nu op bepaalde plekken vol mee”, aldus Slings. ,,Over het algemeen zijn dit aanwinsten voor de natuur.” De klimaatverandering levert zeker ook verliezers op, waarschuwt Slings. ,,Uit onderzoek is gebleken dat een groep korstmossen naar het noorden verschuift, die verdwijnen hier dus. De dennenorchis, een orchidee, gaat het lastig krijgen. Ook de aardbeivlinder is gevoelig voor de opwarming van het klimaat.” Veel mensen zullen wellicht hun schouders ophalen over het komen en gaan van deze soorten. De wereld blijft toch gewoon doordraaien? ,,Ik kan die reactie wel begrijpen”, zegt Slings. ,,Maar het is ook een morele kwestie om ervoor te zorgen dat planten en dieren niet door onze invloed uitsterven.”

60 n e d n o c e S

Natuurgebieden rond het spoor

Verbinden van

natuurgebieden rond het spoor Met de bouw en het intensieve gebruik van spoorwegen, vaarwegen en autowegen zijn de natuurgebieden in Nederland in de afgelopen decennia als het ware ‘doorgeknipt’. Er zijn knelpunten ontstaan waardoor dieren en planten een onnatuurlijk klein leefgebied hebben.

In het Meerjarenprogramma ontsnippering (MJPO) werken het Rijk, de provincies en ProRail samen aan het oplossen van 215 belangrijke knelpunten bij spoorbanen en snelwegen. We verbinden twee gebieden met elkaar door een brug of een tunnel voor dieren aan te leggen. Zo ontstaat er een netwerk van natuurgebieden. Hierdoor kunnen de dieren spoor, weg en water ongedeerd passeren. En ook de mens profiteert. De (spoor)weg wordt veiliger en we kunnen blijven genieten van de diverse natuur die Nederland rijk is. ProRail en Rijkswaterstaat zijn de twee grote uitvoerende partijen van het programma. Voor ProRail ligt de taak op het spoorse vlak. Rondom het spoor liggen ongeveer 75 knelpunten. Natuurbrug Duinpoort ProRail lost ook een knelpunt op bij het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en de Amsterdamse Water-

leidingduinen, namelijk een van de drie natuurbruggen die deze gebieden weer met elkaar verbindt. De drie bruggen versterken elkaar, omdat ze diverse duingebieden verbinden en zo een voldoende groot leefgebied vormen voor alle diersoorten. Er ontstaat op deze wijze een uniek natuurgebied. ProRail is bezig met de voorbereidingen voor de aanleg van Natuurbrug Duinpoort. Deze komt te liggen over het spoor Zandvoort-Haarlem ter hoogte van het uitkijkpunt langs het Visserspad. Zodra de voorbereidingen achter de rug zijn kan een aannemer gezocht worden die de natuurbrug gaat bouwen. De realisatie staat gepland voor 2016 en 2017.

Meer ecoducten bij het spoor ProRail heeft door het hele land al diverse ecoducten aangelegd en er komen er nog meer. Tot 2018 zijn we nog bezig met de uitvoering van het MJPO. Zo leggen we in Noord Brabant midden in het gebied ‘Het Groene Woud’, ecoduct De Mortelen aan over de spoorlijn Boxtel-Eindhoven. De spoorlijn Amersfoort - Apeldoorn doorsnijdt het bijna 100.000 ha groot natuurgebied de Veluwe. Bij Maanschoten (tussen Stroe en Kootwijk) is daarom een natuurbrug gepland over deze spoorlijn en de A1. De spoorverbinding Nijverdal-Wierden en de N35 doorsnijden het Wierdense Veld en het Notterveld ten oosten van Nijverdal. Met de aanleg van een ecoduct worden deze natuurgebieden ook weer met elkaar verbonden. En op de Utrechtse Heuvelrug bij Hilversum wordt een grote faunapassage aangelegd, De Groene Schakel. Kleine maatregelen Ecoducten zijn grote bouwwerken, maar de meeste MJPO-knelpunten bij het spoor zijn al op te lossen met de aanleg van kleine faunapassages. Dit zijn bijvoorbeeld nieuwe tunneltjes onder het spoor door en looprichels in bestaande watertunnels. Deze kleine faunavoorzieningen zijn bedoeld voor

dieren zoals otters, egels en amfibieën. ProRail legt in totaal ongeveer honderd kleine faunavoorzieningen aan. Extra kleine maatregelen ProRail wil, waar het kan, aanvullende maatregelen in MJPOprojecten meenemen. Zo is bij Op Hees een oud wachtershuisje naast het aangelegde ecoduct omgebouwd tot een

30

Zootel. In de aangebrachte bamboestokken kunnen bijen, wespen en hommels nestjes bouwen. Reptielen kunnen zich in de zon opwarmen op de stenen die voor het huisje liggen. Als het vriest, kunnen ze eronder kruipen. De schaduwrijke en vochtige plekken van het huisje, zijn prima geschikt voor vleermuizen die voor hun jongen zorgen.

31

ProRail biedt dieren ook op andere manieren onderdak. Zo zijn er voor egels op veilige afstand van het spoor egelsuites, een schuilplek die onder struiken wordt gezet of wordt bedekt met bladmateriaal. Voor bijen plaatsen we bijenhotels, bedoeld om bijzondere bijen een nestgelegenheid te bieden. Met de toepassing van deze kleine extra maatregelen brengt ProRail

eenvoudige en relatief goedkope oplossingen voor meer leefruimte voor zoveel mogelijk diersoorten. We streven naar een duurzame oplossing om biodiversiteit langs het spoor te verhogen zonder dat dit effect heeft op het gebruik van het spoorwegennet.

Met uw bedrijf de duinen in Bezoekerscentrum De Kennemerduinen ligt in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Op deze unieke locatie kunt u vergaderen, trainen of een dagje uit met uw bedrijf. Wij bieden: „ „ „ „ „ „ „

Zalen met uitloop naar buiten Arrangementen van het duincafé, met heerlijke biologische lunches en drankjes Duinwandelingen met of zonder begeleiding Exclusieve excursies naar de Wisenten met een boswachter Buitenactiviteiten, zoals een GPS tocht, een fietstocht of buitenwerken met een boswachter Rondleiding over de duurzaamheid van het gebouw Borrel op het zonnige terras of onder de boom in de expositieruimte

Met uw boeking ondersteunt u Bezoekerscentrum De Kennemerduinen. Wij helpen u graag met uw MVO voornemens; duurzaam en natuurlijk met oog voor de mens die te gast is in de duinen. T 023 – 5411123 E [email protected] Zeeweg 12, 2051 EC Overveen www.np-zuidkennemerland.nl

In het Nationaal Park Zuid-Kennemerland zijn veel vrijwilligers actief, met uiteenlopende taken. Met hulp van hen krijgen wij heel veel voor elkaar! Voor u zelf is het leuk en gezond om lekker buiten in dit prachtige gebied bezig te zijn.

? e e m k o o u t doe

VRIJWILLIGERSWERK IN NATIONAAL PARK ZUID-KENNEMERLAND:

Wijs mensen de weg in het duin Wie zelf van de natuur houdt en graag tips geeft aan mensen is welkom bij het bezoekerscentrum. Kom bijvoorbeeld een dagdeel per week aan de balie werken om bezoekers te woord te staan of help bij een leuke inrichting van de winkel. Ook tijdens evenementen is een paar extra behulpzame handen welkom! Help mee met de op- en afbouw, assisteer bij een activiteit of wijs mensen de weg. In de gebieden Duin en Kruidberg en Koningshof staan TIP-ers (terrein informatiepunt) van Natuurmonumenten. Zij beantwoorden vragen van bezoekers over het gebied. Frequentie: wisselend Tip: vraag het bezoekerscentrum naar de huidige vacature ‘balievrijwilliger’.

@/1;,

Steek uw handen uit de mouwen Op verschillende plekken en dagen zijn groepen mensen in het gebied actief bezig: snoeien, zagen, hooien, harken. Vaak kan dit het best door handwerk gedaan, op plekken waar geen machines ingezet kunnen worden. Frequentie: wekelijks of maandelijks, afhankelijk van de groep. Tip: Natuurmonumenten is een nieuwe groep gestart op woensdagen. Er is nog plaats!

nationaalparkzuidkennemerland

Het begint bij de jeugd: wordt schoolgids Heeft u affiniteit met schooljeugd en natuur? Wordt schoolgids! Voor alle leeftijden worden leuke en ook leerzame buitenlessen en activiteiten aangeboden, waarvoor enthousiaste begeleiders nodig zijn. Ontvang bijvoorbeeld scholen tijdens een uitje bij het bezoekerscentrum. Tip: binnenkort start een nieuw schoolprogramma op Landgoed Elswout. U ontvangt een korte opleiding. Vraag naar de mogelijkheden.

Met een groep het duin in: wordt IVN natuurgids Natuurgidsen van IVN Zuid-Kennemerland geven excursies in het nationaal park. Najaar 2015 start weer een cursus tot natuurgids. Liever niet zo lang wachten? Bekijk op www.ivn.nl welke korte cursussen gegeven worden. Tip: in mei 2014 start een korte watercursus. Voor informatie: www.np-zuidkennemerland.nl en [email protected]

www.np-zuidkennemerland.nl