NALE VINGS
LEEFTIJDSCONTROLE BIJ ALCOHOLVERKOOP
FACTSHEET GGD & Iriszorg regio Nijmegen 2012
ONDER ZOEK Nuchter kenniscentrum leeftijdsgrenzen
Inleiding In opdracht van het regionaal alcoholmatigingsproject Durf Nu! heeft Nuchter in de maanden april t/m juli van 2012 een Gemeentescan uitgevoerd. Met behulp van veertien mysterykids is bij 153 locaties in de gemeenten Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen a/d Rijn, Nijmegen, Ubbergen West Maas en Waal en Wijchen de naleving getoetst. In dit onderzoek staat de leeftijdsgrens van 16 jaar centraal. Jongeren mogen pas vanaf 16 jaar zwakalcoholhoudende dranken kopen zoals bier, wijn en premix dranken, en vanaf achttien jaar sterke drank. Dit is wettelijk vastgelegd in artikel 20 van de Drank- en Horecawet:
'Het is verboden bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt.'
Bij twijfel aan de leeftijd van de koper is de verkoper dus verplicht om actie te ondernemen en de leeftijd vast te stellen aan de hand van een geldig legitimatiebewijs.
In 2010 is ook een nalevingsonderzoek uitgevoerd onder 148 locaties. In deze factsheet zullen de resultaten uit het recente nalevingsonderzoek worden vergeleken met het eerdere onderzoek. Doel: het doel van het onderzoek is tweeledig: 1. het op zowel regionaal als gemeentelijk niveau inzichtelijk maken van de locaties waar jongeren en alcohol frequent samenkomen. 2. het toetsen van de naleving van de wettelijke leeftijdsgrens voor zwakalcoholhoudende drank bij deze locaties. Relevantie: het onderzoek maakt inzichtelijk welke bedrijven bezocht worden door jongeren en het percentage van deze alcoholverstrekkers dat zich houdt aan de bepalingen uit de Drank- en horecawet. Daarnaast dienen de resultaten uit dit onderzoek om de effecten van het regionaal alcoholmatigingsproject te kunnen monitoren en toekomstige interventies en handhavingsacties gericht te kunnen sturen.
Methode en analyse
Methode: het nalevingsonderzoek is gedaan op basis van mysteryshopping. Om te achterhalen in hoeverre de wettelijke grenzen aangaande alcoholverkoop aan jongeren onder de 16 jaar worden nageleefd, zijn mysterykids ingezet. Zij probeerden zwakalcoholhoudende drank te kopen en moesten tevens de situatie nauwgezet observeren en hun bevindingen beschrijven. Mysterykids: er hebben veertien mysterykids aan het onderzoek meegewerkt. Zij zijn geworven onder leerlingen van het voortgezet onderwijs. Docenten zijn ingezet voor de selectie, omdat zij een goed beeld hebben van hoe een typische 15 jarige eruit ziet. Deze selectie is van belang om een betrouwbaar onderzoeksresultaat te behalen. Vooraf, tijdens en na het onderzoek is er met de mysterykids uitvoerig gesproken over het gebruik van alcohol en de ervaringen die zij tijdens dit onderzoek hebben opgedaan over de verkrijgbaarheid. Daarbij zijn de mysterykids begeleid en geïnstrueerd door volwassen professionals. De mysterykids zijn voorafgaand aan het onderzoek thuis opgehaald en na afloop ook weer naar huis gebracht. De mysterykids en ouders zijn ingelicht over achtergrond, doelstelling en de gehanteerde methode van het onderzoek. Uiteraard hebben de ouders toestemming gegeven voor deelname en zijn de mysterykids geschikt bevonden om hun taak uit te voeren.
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 INLEIDING p.1
Design: elke locatie is volgens vast protocol door twee mysterykids bezocht, een jongen en een meisje, beiden 15 jaar oud. Samen met een begeleider vormden zij een team. Aangekomen bij een locatie gingen de mysterykids afzonderlijk van elkaar naar binnen. Bij cafés en discotheken gingen de mysterykids samen naar binnen. De begeleider observeerde, zonder op te vallen, op geringe afstand het verkooppunt zodat hij/zij de situatie goed in de gaten kon houden en eventueel kon ingrijpen. Na binnenkomst kochten de mysterykids afzonderlijk van elkaar zwakalcoholhoudende drank. Ze kregen de instructie pogingen te doen bij verschillende verkopers/verstrekpunten van de bezochte locaties. Wanneer de mysterykids na elkaar naar binnen gingen, gaven zij elkaar een beschrijving door van de verkoper/verstrekpunt. Op grond van die informatie benaderde zo mogelijk de tweede mysterykid vervolgens een andere verkoper. In alle gevallen gold: wanneer een verkoper naar de leeftijd vroeg, logen de mysterykids over hun leeftijd en vertelden dat ze 16 jaar waren. Vroeg de verkoper naar een legitimatiebewijs, dan lieten de mysterykids hun werkelijke legitimatiebewijs zien waaruit bleek dat ze 15 jaar waren. Bij het bezoeken van de locaties is ook rekening gehouden met verschillende situaties waarbij naar een legitimatiebewijs gevraagd kon worden. Zo werd bij deurbeleid een weigering op basis van leeftijd gekwalificeerd als naleving. Ook het wettelijk aanwezigheidsverbod:
'Het is verboden in een slijtlokaliteit de aanwezigheid toe te laten van een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, anders dan onder toezicht van een persoon van 21 jaar of ouder'
Bovenstaande werd bij correcte uitvoering gekwalificeerd als naleving. Bij correcte uitvoering van 'schenktijden' in sportkantines is het zelfde principe toegepast. De mysterykids mochten onder geen beding van de alcoholhoudende drankjes drinken. Bezochte locaties: er zijn verschillende plaatsen waar jongeren alcohol kunnen kopen. Dit onderzoek richt zich op de verkoop van zwakalcoholhoudende drank aan jongeren bij zogenaamde hotspots. Dit zijn verkooplocaties die frequent door jongeren in de leeftijd van 12 tot 20 jaar worden bezocht. Op basis van statistische gegevens is eerst een grove indeling gemaakt van het aantal locaties per gemeente, die in het kader van het onderzoek bezocht konden worden (CBS). Vervolgens is per gemeente een jeugdkaart opgesteld met zogenaamde hotspotbedrijven. Deze informatie is verzameld in drie afzonderlijke fasen: 1. Indicatieve lijst aangeleverd door de gemeenten. 2. Internetresearch naar de meest relevante hotspots voor het onderzoek. 3. Veldonderzoek in de gemeenten. De lijst van hotspots is gecontroleerd (locatie bezoek) en aangevuld op basis van gesprekken met jongeren (bijvoorbeeld op straat en op school). Deze aanpak heeft geleid tot een jeugdkaart van 153 hotspot locaties. Aantal pogingen: bij elk van de 153 locaties is twee maal een poging gedaan zwakalcoholhoudende drank te kopen. In totaal zijn er in dit onderzoek 306 pogingen gedaan.
Periode veldwerk: de pogingen zijn gedaan in de maanden april t/m juli 2012, op verschillende vrijdagen en zaterdagen vrijwel altijd tussen 12:00 uur en 01:00 uur. Dit zijn hotspot dagen en tijden om zo een realistische situatie te simuleren. TABEL 1: AANTAL BEZOCHTE LOCATIE PER VERKOOPKANAAL EN GEMEENTE 2012 (N = 153) Druten
Groesbeek
Millingen aan de Rijn
Heumen
Nijmegen
West Maas en Waal
Ubbergen
Wijchen
Totaal
Cafetaria
3
3
2
2
19
1
2
5
37
Horeca
2
3
3
2
15
1
4
4
34
Jongerencentra*
0
1
0
0
0
0
0
0
1
Slijterij
1
0
2
0
6
1
1
3
14
Sportkantine
2
2
2
1
7
1
6
4
25
Supermarkt
3
5
2
1
21
2
3
5
42
Totaal
11
14
11
6
68
6
16
21
153
* De bezochte Jongerencentra (N=1 ) zijn niet meegenomen in de analyse.
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 INLEIDING p.2
Metingen: bij elk bezoek aan een locatie zijn twee metingen gedaan, gebaseerd op het waargenomen gedrag van de verkoper. 1. Naleving door 'Nee verkopen': de mysterykids probeerden bij de locaties zwakalcoholhoudende drank te kopen. Geregistreerd is of het artikel is verkocht (ja/nee). 2. Naleving door interventies: de volgende drie indicatoren zijn gebruikt om te meten of de verkoper de leeftijd van de jongere heeft vastgesteld. Gemeten is of de verkoper heeft gevraagd naar leeftijd (ja/nee), gevraagd heeft naar een legitimatiebewijs (ID) (ja/nee), of beide heeft gedaan (ja/nee). Behalve de twee metingen deden de mysterykids waarnemingen die van invloed kunnen zijn op, of verband houden met, het wel of niet naleven van de wet door de verkoper. Daarbij gaat het onder meer om de geschatte leeftijd van de verkoper, het geslacht van de verkoper, de situatieschets tijdens het bezoek aan de locatie (met name de drukte), de datum en het tijdstip van de aankoop, het type product, het bedrag van aankoop, het kassanummer, de aanwezigheid van toegangscontrole en bemoeienis (interventies) door anderen dan de verkoper. Analyse: de analyse is gedaan op twee manieren. Ten eerste zijn de resultaten gerapporteerd en geanalyseerd op basis van locaties. Dit is gedaan aan de hand van de door Nuchter ontwikkelde stoplichtmethode. Daarbij worden de locaties ingedeeld in drie categorieën: rood, oranje en groen. Rood betekent dat het op de betreffende locatie bij beide pogingen is gelukt om zwakalcoholhoudende drank te kopen. Oranje betekent dat het op de betreffende locatie bij één van de twee pogingen is gelukt om zwakalcoholhoudende drank te kopen. Groen betekent dat het op de betreffende locatie van de twee pogingen niet één keer gelukt is om zwakalcoholhoudende drank te kopen. Deze stoplichtmethode maakt op een overzichtelijke manier duidelijk welke locaties het goed doen, welke locaties goed op weg zijn en welke locaties fout zitten in het consequent niet naleven van de leeftijdsregel. Ten tweede is er geanalyseerd en gerapporteerd op basis van pogingen tot aankoop. Op deze manier is het voor de opdrachtgever mogelijk om de resultaten gemakkelijker te vergelijken met resultaten uit de nalevingsonderzoeken in andere gemeenten.
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 INLEIDING p.3
Naleving op basis van locatie Algemeen: figuur 1 geeft een overzicht van de naleving op basis van locatie volgens de stoplichtmethode. De figuur laat in 2012 een stijging in naleving en ad hoc naleving zien ten opzichte van 2010. Bij 85 van de 153 bezochte locaties werd consequent niet nageleefd. Dit betekent dat beide pogingen van de mysterykids om zwakalcoholhoudende drank te kopen slaagden. Bij 34 locaties werd ad hoc nageleefd. Daarnaast waren 34 locaties wel consequent in het correct naleven. Hierbij is het onze mysterykids niet gelukt om zwakalcoholhoudende drank te kopen.
FIGUUR 1: NALEVING OP BASIS VAN LOCATIE
85 locaties 34 locaties 34 locaties
2010 (N = 148)
11%
13%
2012 (N = 153)
76%
22% 0%
10%
22% 20%
30%
Wel naleving
56% 40%
50%
Ad hoc naleving
60%
70%
80%
90%
100%
Geen naleving
Per gemeente: wanneer gekeken wordt naar de naleving per gemeente, valt op dat gemeenten Groesbeek en West Maas en Waal relatief veel Groene locaties kennen. In Nijmegen en Druten relatief vaak ad hoc wordt nageleefd. En dat er in de gemeenten Wijchen en Heumen naar verhouding veel niet wordt nageleefd. Met uitzondering van gemeente Wijchen, zien we in alle gemeenten een verbetering in consequente naleving dan wel ad hoc naleving. FIGUUR 2: NALEVING PER GEMEENTE OP BASIS VAN LOCATIE 2010 (n = 148) 2012 (n = 153) 100% 90% 80%
46%
70% 60%
50% 73%
77%
82%
67%
10% 0%
66%
70%
7%
27%
17% 31%
9% 27%
15%
9%
8%
2010 2012 Druten
43%
2010 2012 Groesbeek
70% 92%
100%
30% 20%
43%
53%
91%
50% 40%
50%
18% 9%
33% 33%
9%
17%
17% 13% 16%
17%
2010 2012
2010 2012
2010 2012
2010 2012
Heumen
Millingen aan de Rijn
Nijmegen
Wel naleving
Ad hoc naleving
Ubbergen
81%
19%
38% 8%
2010 2012 West Maas en Waal
15%
5%
15% 14%
2010 2012 Wijchen
Geen naleving
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 LOCATIE p.4
Per type verkoopkanaal: wanneer gekeken wordt naar de naleving per type verkoopkanaal, zien we een stijging in consequent naleven bij supermarkten, sportkantines en horeca. Ook cafetaria kennen een stijging maar voornamelijk in ad hoc naleving. De consequente naleving bij slijterijen is gedaald. FIGUUR 3: NALEVING PER TYPE VERKOOPKANAAL OP BASIS VAN LOCATIE 2010 (n = 148) 2012 (n = 153) 100% 90%
14%
20%
38%
80% 70% 60%
68%
20%
70%
87%
43%
91%
50%
65%
76% 95%
31%
40% 30% 20% 10% 0%
60%
9%
10% 3%
5%
3% 6%
2010
2012
2010
Cafetaria
4%
43%
27% 21%
27% 31%
20% 8%
5% 2012
2010
2012
2010
Horeca Wel naleving
2012
2010
Sportkantine
Slijterij Ad hoc naleving
2012
Supermarkt
Geen naleving
Figuur 4 laat zien hoe er wordt nageleefd op basis van locatie per gemeente per type verkoopkanaal. Gezien het relatief kleine aantal locaties per gemeente is het niet mogelijk om betrouwbare uitspraken te doen over de afzonderlijke gemeenten. De gegevens moeten dan ook als indicatief worden gezien.
FIGUUR 4: NALEVING PER GEMEENTE PER TYPE VERKOOPKANAAL
GEMEENTE DRUTEN 2012 (N = 11) 100% 80% 60% 40% 20% 0%
1 2
Wel naleving
GEMEENTE GROESBEEK 2012 (N = 14) 1
1 1 1
Ad hoc naleving
2
2
Geen naleving
100% 80% 60% 40% 20% 0%
2
3
1
Wel naleving
Ad hoc naleving
1 1
1 4
Geen naleving
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 LOCATIE p.5
FIGUUR 4: NALEVING PER GEMEENTE PER TYPE VERKOOPKANAAL
GEMEENTE HEUMEN 2012 (N = 11) 100% 80% 60% 40% 20% 0%
1
1 3
1
Wel naleving
GEMEENTE MILLINGEN AAN DE RIJN 2012 (N = 6)
1 2
1
Ad hoc naleving
1
100% 80% 60% 40% 20% 0%
Geen naleving
12 6 1
Wel naleving
10 3 2
6 3 1
Ad hoc naleving
1
8 5
100% 80% 60% 40% 20% 0%
Geen naleving
1
Wel naleving
1 3
1
4 2
Ad hoc naleving
1
1
4
Ad hoc naleving
Geen naleving
1 1
1 2
Geen naleving
1
1
1 1
Wel naleving
GEMEENTE WESTMAAS EN WAAL 2012 (N = 16) 100% 80% 60% 40% 20% 0%
1
GEMEENTE UBBERGEN 2012 (N = 6) 8
3
2
Wel naleving
GEMEENTE NIJMEGEN 2012 (N = 68) 100% 80% 60% 40% 20% 0%
1
Ad hoc naleving
Geen naleving
GEMEENTE WIJCHEN 2012 (N = 21) 100% 80% 60% 40% 20% 0%
1 5
4
3 2
5
1
Wel naleving
Ad hoc naleving
Geen naleving
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 LOCATIE p.6
Naleving op basis van poging Naleving: in het onderzoek van 2012 zijn er 153 locaties bezocht. Bij iedere locatie zijn 2 pogingen gedaan, dus in totaal zijn er 306 pogingen gedaan om zwakalcoholhoudende drank te kopen. Van de 306 pogingen werd er bij 99 pogingen correct nageleefd. De gemiddelde naleving in de regio bedraagt 32%. Dit is een stijging ten opzichte van de eerste meting in 2010, waarbij de naleving 18% bedroeg. FIGUUR 5: NALEVING OP BASIS VAN POGING
2010 (N = 296)
18%
2012 (N = 306)
82%
32%
0%
10%
68%
20%
30%
40%
Wel naleving
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Geen naleving
Per gemeente: met een naleving van 47%, is West Maas en Waal de gemeente met de meeste vooruitgang (8% naleving 2010), gevolgd door Groesbeek, Druten en Millingen a/d Rijn. Gemeente Wijchen kent als enige gemeente een achteruitgang in naleving. Gezien het relatief klein aantal pogingen per gemeente is het niet mogelijk om vast te stellen of de verschillen significant zijn. Deze gegevens moeten dan ook als indicatief worden gezien. FIGUUR 6: NALEVING PER GEMEENTE OP BASIS VAN POGING 50%
40%
30% 47%
46%
42%
41%
20%
32% 10% 14%
18%
15%
25%
22%
17%
9% 0%
0% Druten
Groesbeek
Heumen
23%
17%
Millingen a/d Rijn 2010 (N = 296)
Nijmegen
Ubbergen
8% West Maas en Waal
Wijchen
2012 (N = 306)
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 POGING p.7
Per type verkoopkanaal: wanneer gekeken wordt naar de naleving per type verkoopkanaal dan wordt zichtbaar dat, met uitzondering van slijterijen, alle type verkoopkanalen zich hebben verbeterd ten opzichte van 2010. De naleving in slijterijen is wederom het hoogst. De supermarkten hebben zich in 2012 (naleving 46%) het meest verbeterd ten opzichte van 2010 (naleving 21%). FIGUUR 7: NALEVING PER TYPE VERKOOPKANAAL OP BASIS VAN LOCATIE 80%
70%
60%
50%
40% 70% 30%
64% 46%
20%
10%
25%
19% 8%
22%
7%
3%
0% Cafetaria
21%
Horeca
Slijterij 2010 (N = 296)
Sportkantine
Supermarkt
2012 (N = 306)
Leeftijd & ID: naast het al dan niet verkopen van zwakalcoholhoudende drank, werd er tevens onderzocht in hoeverre alcoholverstrekkers vragen naar een legitimatiebewijs (ID) en/of naar de leeftijd van mysterykids. Bij bijna de helft (47%) van de pogingen van 2012 blijkt het personeel hier niet naar te vragen. In 2010 was dit ruim twee derde (70%). De vraag naar ID (al dan niet in combinatie met leeftijd) is gestegen van 27% (2010) naar 47% (2012). FIGUUR 8A: INTERVENTIES OP BASIS VAN LOCATIE 2010( N = 296)
22%
FIGUUR 8B: INTERVENTIES OP BASIS VAN LOCATIE 2012 (N = 306)
5%
8% 47%
39%
3%
70%
7%
Niets gevraagd
Leeftijd gevraagd
Niets gevraagd
Leeftijd gevraagd
ID gevraagd
Beiden gevraagd
ID gevraagd
Beiden gevraagd
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 POGING p.8
Interventies: figuur 9 toont alle interventies per type verkoopkanaal. Horeca, sportkantines en cafetaria scoren hierbij in verhouding erg laag. Respectievelijk wordt hier in 66%, 62% en 54% van de gevallen niets gevraagd. Slijterijen en supermarkten scoren het best. Er wordt in respectievelijk 11% en 27% van de gevallen niets gevraagd. FIGUUR 9: INTERVENTIES PER TYPE VERKOOPKANAAL 2012 (n = 306)
Cafetaria
54%
Horeca
9%
66%
Slijterij
11%
4%
4%
62%
20%
27% 0%
10%
8%
10%
70% 20%
30% Niets
40%
50%
Leeftijd
60%
ID gevraagd
3
9%
82%
Sportkantine
Supermarkt
21%
4%
HOOFDSTUK
4%
24%
2% 70%
80%
90%
100%
ID & leeftijd
Naleving na interventies: opvallend is dat bij 162 pogingen naar leeftijd, ID of beiden werd gevraagd, terwijl slechts bij 86 van deze pogingen (53%) een juiste conclusie is getrokken die leidde tot correcte naleving. In de overige 76 gevallen heeft de interventie dus geen effect gehad en slaagde onze mysterykid er alsnog in om zwakalcoholhoudende drank te kopen. Tabel 2 laat ook zien dat wanneer alleen naar ID gevraagd werd, men in meer dan de helft (58%) van de gevallen het ID juist beoordeelde. Wanneer daarnaast ook naar leeftijd werd gevraagd was de naleving 65%. Voor correcte naleving is het dus van belang om in ieder geval naar ID te vragen. In 9% van de gevallen dat er niets gevraagd werd, was er toch sprake van correcte naleving. Dit is te verklaren, doordat er bij de desbetreffende locaties afspraken waren gemaakt over de schenktijden en er op dat tijdstip daarom helemaal geen alcohol werd geschonken. TABEL 2: NALEVING PER TYPE VERKOOPKANAAL OP BASIS VAN POGING 2012 (N = 306 / P = POGING; N = NALEVING) Alleen leeftijd Totaal Niets gevraagd gevraagd Alleen ID gevraagd Beiden gevraagd P
N
P
N
P
N
P
N
P
N
Cafetaria
74
14
40
0
7
1
18
7
9
6
Horeca
68
17
45
7
3
1
14
5
6
4
2
0
2
0
0
0
0
0
0
0
Slijterij
28
18
3
0
1
0
23
17
1
1
Sportkantine
50
11
31
6
10
0
4
3
5
2
84
39
23
0
0
0
59
37
2
2
306
99
144
13
21
2
118
69
23
15
Jongerencentrum
Supermarkt Totaal % Naleving
32%
9%
10%
58%
65%
* Naleving door schenktijden in sportkantines (N=16); Naleving door deurbeleid in horeca (N=1 ). **Om de beoordeling van een legitimatiebewijs (ID) door de verkoopmedewerker te kunnen meten, heeft de mysterykid in dit onderzoek na de vraag naar ID altijd zijn/haar echte ID getoond, terwijl in de praktijk sommige jongeren na het vragen naar ID hun poging al zullen staken.
NALEVINGSONDERZOEK DURF NU! 2012 POGING p.9
