naam datum
Op OnderZoek in het Verzetsmuseum Leven in bezet Nederland 1940-1945
Voor de Tweede Wereldoorlog
NEDERLAND IN DE
1 Armoede Voor de Tweede Wereldoorlog wonen er 9 miljoen mensen in Nederland. Kijk naar de filmbeelden op de wand. Lees de tekst naast de hand. Wat is juist? In Nederland is er gelukkig geen armoede. Veel mensen zijn arm, werkloos en ontevreden.
JAREN ’30
Nederland in de jaren dertig De Nederlandse samenleving in de jaren voorafgaand aan de Duitse inval op 10 mei 1940 – wordt geteisterd door een economische crisis; – kent grote verschillen tussen arm en rijk;
The Netherlands during the thirties
2 Komt er oorlog? In de krant staan dreigende berichten. Schrijf drie landen op die in de krantenkoppen staan: 1. 2. 3. Maak deze krantenkoppen af: “Het verschrikkelijke lot der “Duitsche leger rukt
– is opgedeeld in verschillende politieke en religieuze ‘zuilen’ die ieder hun eigen politieke
Dutch society during the years prior to the German
partij hebben, hun eigen kranten, verenigingen
invasion of May 10th 1940
en zelfs scholen; – ontleent trots aan nationale symbolen die boven de politiek staan: de KLM, de Zuiderzeewerken, het Concertgebouw, het Nederlandse voetbalelftal; – gelooft in de kracht van een leger dat na 1900 nauwelijks is gemoderniseerd; – wordt via tientallen kranten geïnformeerd over de toenemende oorlogsdreiging; en – vertrouwt erop dat het wel zal loslopen.
– is in the grips of an economic crisis; – sees big discrepancies between the poor and the rich; – is divided into different political and religious ‘pillars’, each with its own political party, newspapers, clubs and even schools; – takes pride in national symbols that transcend politics: the KLM [Royal Dutch Airlines], the Zuiderzeewerken [damming and draining project], the Concertgebouw Orchestra, the Dutch football team; – has faith in the strength of an army that has undergone little modernization since 1900; – is informed by dozens of newspapers about the growing threat of war; – trusts that things will sort themselves out.
in Duitschland” b innen”.
3 De inval Loop door naar de rode vitrine met filmbeelden. De Duitsers willen dat Nederland zich overgeeft. Ze bombarderen een van de grootste steden van Nederland. Zo heet die stad:
4 In de krant
DE NIEUWE DAG “Onze soldaten hebben gestreden met een moed, die
ALGEMEEN HANDELSBLAD Wat is het grote nieuws? “Nederland ”
zal blijven.”
Op de foto staat Koningin .
ij Dat? j st t le r
W i
i rdt H d. o w s la n t 33 i 9 u 1 In an D teen d as v e a b n m gebouw de e d r o n te n Er w kampe slu i e i e t t a p tr ce n se n i n o t he m con n me me niet n. om t e h d ie s zi j ee n
2
DE STANDAARD De koninklijke familie en de regering verlaten N ederland. Ze zijn naar deze stad gegaan:
periode 1 mei 1940 - februari 1941 Duitsland verovert europa
DUITSLAND
1 Aardig?! In het begin van de bezetting gedragen de Duitse soldaten zich best netjes. Ze hopen dat de Nederlanders daardoor de kant van Duitsland zullen kiezen. Welk nieuws over de krijgsgevangenen* staat er in de krantenknipsels?
VEROVERT EUROPA !
* De Nederlandse soldaten die door de Duitsers gevangen zijn genomen.
Onze jongens naar
!
Zouden de Nederlanders dit aardig hebben gevonden van de Duitsers?
Mei 1940 - Februari 1941
Duitsgezind of door Duitsland bezet In oorlog met Duitsland
Ja
Nee
Ik weet het niet
neutraal
aanval belangrijke slag MOSKOU
belangrijke slag
LONDEN AMSTERDAM WARSCHAU BERLIJN
DUINKERKEN
2 Veranderingen Aan allerlei dingen kun je zien dat Nederland bezet is door de Duitsers. Een Duitse soldaat wil naar het station (Bahnhof). Welke kant moet hij op? Linksaf Rechtsaf
PARIJS
ROME
Duitsgezind of door Duitsland bezet
in oorlog met Duitsland
neutraal
belangrijke slag
aanval
Duitsland verovert Europa ! Mei 1940 – februari 1941
In 1940 beginnen Duitse troepen een groot offensief
Germany overruns Europe !
om Europa te veroveren. Op 10 mei vallen ze het neutrale Nederland binnen. Het Nederlandse leger
May 1940 - February 1941
houdt langer stand dan verwacht. Na vier dagen strijd wordt Rotterdam gebombardeerd. De Duitsers dreigen dat andere steden zullen volgen. Nederland
In 1940 German troops begin a major offensive to
geeft zich over. De koninklijke familie en de regering
overrun Europe. On May 10th they invade the Netherlands, which had declared itself neutral.
wijken uit naar Engeland.
The Dutch army holds on longer than was expected. After four days of fighting, Rotterdam is bombed.
De Nederlanders zijn geschokt door de inval.
3 Verzet
Maar de bezetting lijkt mee te vallen. De bezetters
The Germans threaten that other cities will follow.
gedragen zich correct. Ze hopen de Nederlanders
The Netherlands surrender. The royal family and
als ‘Germaans broedervolk’ te winnen voor het
the government go into exile in England.
nationaal-socialisme. Als gebaar van goede wil laten The Dutch are shocked by the invasion, but the
zij de Nederlandse krijgsgevangenen vrij.
occupation doesn’t seem all that harsh. The occupiers De opmars van nazi-Duitsland lijkt niet te stuiten.
behave properly, hoping to win over the Dutch being
Na de overgave van Frankrijk in juni 1940 staat
part of the ‘Germanic brotherhood’ to National
Engeland alleen in de strijd. Veel Nederlanders
Socialism. As a gesture of good will they release the
denken dat zij zich moeten neerleggen bij de situatie.
Dutch prisoners of war. There appears to be no stopping the advance of Nazi Germany. After the French had surrenderd in June
Al snel is er een beetje verzet tegen de bezetting. Uit protest wordt bijvoorbeeld O.Z.O op de muren geschilderd. O.Z.O betekent: Oranje* Zal O
1940, Great-Britain finds itself alone in the struggle. Many Dutch believe they should reconcile themselves to the situation.
* Met Oranje wordt het Nederlandse Koningshuis bedoeld, het Huis van Oranje.
Ook met speldjes laat je zien dat je tegen de bezetting bent. Zou Truus (uit de film) zo’n speldje op haar jas durven dragen? Ja Nee Misschien
4 Eens met Hitler Politieke partijen worden verboden. Alleen de NSB, die het eens is met Hitler, mag blijven bestaan. De leider heet Anton
5 Jeugd
st jij D Wi In
Duits la n d is e r d e Hitle (Hitle rjuge rjeug nd d). Bij n a al l e k vanaf i nde r 10 jaa en r wor de n e r l id Ze wo van. rden o pgevo ed om te bew Hitler onde r en en te ge h oorza m e n.
? at
Kinderen van NSB’ers worden lid van de Jeugdstorm, de jeugdafdeling van de NSB. Ze horen veel positiefs over nazi-Duitsland en Hitler. Vul de titel van het boek aan: Moeder vertel nog eens wat van
3
periode 2 maart 1941 - april 1943 duitse opmars stagneert
DUITSE
1 Bewijs
OPMARS STAGNEERT ! Maart 1941 - April 1943
2 Verboden voor
Duitsgezind of door Duitsland bezet In oorlog met Duitsland
Joden worden door de Duitse bezetters gediscrimineerd en buitengesloten. Kijk op de tijdbalk.
neutraal
aanval
LENINGRAD
belangrijke slag MOSKOU
belangrijke slag
LONDEN AMSTERDAM
Iedereen vanaf 15 jaar moet een bewijs bij zich hebben. Zo kunnen de Duitsers de mensen beter in de gaten houden.
S TA L I N G R A D
WARSCHAU BERLIJN
PARIJS
14 september 1941 Joden mogen niet meer op
ROME
EL ALAMEIN
Duitsgezind of door Duitsland bezet
in oorlog met Duitsland
neutraal
belangrijke slag
aanval
Vichy-Frankrijk/ onder Duitse invloed
Duitse opmars stagneert ! Maart 1941 - april 1943
In juni 1941 vallen de Duitsers de Sovjet-Unie binnen. In december verklaren ze de oorlog aan de Verenigde Staten. Engeland krijgt er daardoor twee machtige bondgenoten bij. In West-Europa wordt niet
German advance stagnates ! March 1941 - April 1943
meer gevochten. De strijd in Noord-Afrika verloopt wisselend, maar eindigt met een Duitse nederlaag in
In June 1941 the Germans invade the Soviet Union.
september 1942. In Rusland wordt de Duitse opmars
In December they declare war on the United States.
in januari 1943 bij Stalingrad gestuit.
komen.
frontlijn november 1942
1 oktober 1941 Joodse kinderen moeten naar aparte
.
This gives England two powerful allies. Fighting ceases in Western Europe. The conflict in Northern
Nederland wacht met spanning op een geallieerde
Africa has its ups and downs, but it ends with a
invasie. Ter verdediging bouwen de bezetters vanaf
German defeat in September 1942. The German
mei 1942 verdedigingswerken langs de kust: de
advance in Russia is halted at Stalingrad in
Atlantik-Wall. De hele Nederlandse kuststrook wordt
January 1943.
hiervoor ontruimd. Holland anxiously awaits an Allied invasion. Tegelijkertijd blijven de bezetters verwoede pogingen
In May 1942 the occupiers begin building defensive
doen om Nederland tot een nationaal-socialistische
works along the coast – the Atlantik-Wall. The entire
samenleving om te vormen. Steeds meer
Dutch coastal region is evacuated.
Nederlandse instellingen worden onder nationaalsocialistische leiding gebracht.
At the same time, the occupiers continue to make frantic efforts to turn the Netherlands into a National Socialist society. More and more Dutch institutions are brought under National Socialist leadership.
3 mei 1942 Joden moeten een dragen.
op hun kleding
Stel je voor… Welke van de drie bovenstaande dingen zou jij het ergste vinden? Zet daar een kruisje voor.
3 Vervalst De joodse Simon Wallach krijgt van het verzet een vals persoonsbewijs. Vergelijk het echte en valse persoonsbewijs. Kruis de verschillen aan: J Naam Geboortedatum Stempel van de gemeente Handtekening Wat denk je, draagt hij nog een ster op zijn kleren? Nee, natuurlijk niet. Ja, dat is verplicht.
4 Deportatie Ruim twee jaar na het begin van de bezetting begint de deportatie*. 93 keer rijdt er een trein met ongeveer 1000 joden van kamp Westerbork (Drenthe) naar vernietigingskampen in het oosten, en Sobibor (Polen). zoals * deportatie: het wegvoeren van de joden
4
5 Op de bon Als je een brood wilt kopen heb je een bon nodig. Zo wordt het weinige brood eerlijk verdeeld. Naast een bon heb je ook geld nodig om te betalen. Noem drie dingen die ook op de bon zijn: 1. 2. 3.
Er is te weinig rubber. De achterband is daarom gemaakt . van
6 Propaganda De nazi’s maken reclame voor hun ideeën. Bijvoorbeeld: A. De NSB* is een goede partij. B. De joden worden vernietigd. C. Je bent dapper als je bij de Jeugdstorm** gaat. Bekijk de posters en zet de juiste letter bij de plaatjes. * NSB: De Nederlandse partij die voor Hitler is. ** Jeugdstorm: jeugdafdeling van de NSB
.....
.....
.....
Wist jij ? at D
De n
azi’ s n jo he bbe In N n de n ede voo verm r r de l oor and lee oord. log 140 fden Daa .0 0 0 r van 102 .0 0 0 z i j n e j o d e n. verm r oo r d. 6m
il j o e
5
periode 3 mei 1943 - mei 1944 de oorlogskansen keren
OORLOGS KANSEN
1 Staken De oorlogskansen keren. Duitsland lijkt de oorlog te verliezen. Steeds meer Duitse mannen moeten het leger in. Er zijn steeds meer mannen uit de bezette landen nodig om te werken in Duitsland. Ook Nederlandse mannen moeten zich melden. Wat gebeurt er dan?
KEREN ! Mei 1943 - Mei 1944
. Bekijk de landkaart bij A Veel mensen gaan staken (stoppen met werken), want ze zijn het er niet mee eens. Ze vinden het niet leuk, maar niemand protesteert.
Duitsgezind of door Duitsland bezet In oorlog met Duitsland neutraal
aanval
LENINGRAD
belangrijke slag MOSKOU
belangrijke slag
LONDEN AMSTERDAM WARSCHAU BERLIJN KOERSK PARIJS
a B
ROME
Duitsgezind of door Duitsland bezet
in oorlog met Duitsland
neutraal
aanval
belangrijke slag
frontlijn juni 1944
De oorlogskansen keren !
. Bekijk de posters bij B De Duitsers treden hard op; er vallen veel doden. Waar Niet waar
Mei 1943 - mei 1944
Na hun overwinning bij Stalingrad dringen Russische troepen de Duitsers terug. De Engelsen veroveren de heerschappij in de lucht. Duitse steden ondergaan zware bombardementen. Hitler zweept de bevolking
War tide is turning ! May 1943 - May 1944
op om zich in de Totalkrieg tot het uiterste in te spannen. De Duitse mannen trekken massaal
After their victory at Stalingrad, Russian troops
naar het Oostfront. Arbeidskrachten uit de bezette
drive the Germans back. The English gain supremacy
landen moeten de Duitse oorlogsindustrie draaiende
of the air, and German cities are subjected to heavy bombing. Hitler stirs the population on to an all-out
houden.
effort in Totalkrieg [Total War]. There is a massive In Nederland wordt de bevrijding snel verwacht.
move of German soldiers to the Eastern Front.
De weerspannigheid neemt toe. Nederlandse man-
Labour forces from occupied countries are put to
nen die in Duitsland moeten werken, duiken op grote
work to keep the German war industry going.
schaal onder. De Duitsers geven hun pogingen op om Nederland voor zich te winnen. Zij gaan over tot
People in the Netherlands expect the liberation to
intimidatie en geweld.
happen soon. Defiance increases. Dutch men forced to work in Germany go into hiding on a grand scale. The Germans abandon their attempts to win the Netherlands over. They switch to intimidation and violence.
2 Werken in Duitsland Mannen tussen de 18 en 40 jaar moeten zich melden voor werk in Duitsland. Wat vindt het verzet? Meld je maar. Melden? Dat nooit! Wat zou jij doen? Ik zou onderduiken* en niet in Duitsland gaan werken. Ik zou naar Duitsland gaan. Als je niet gaat en wordt opgepakt, heb je een veel groter probleem. Ik weet niet wat ik zou doen.
* onderduiken: je verstoppen voor de Duitsers
3 Hulp aan onderduikers Veel mensen moeten onderduiken: joden, verzetsmensen en heel veel mannen die niet in Duitsland willen werken. Er zijn veel onderduikplekken nodig. (tekstbord 3.7, links naast de voordeur). Aantal onderduikers in 1944: Bel aan en luister. Is er iemand die wil helpen? Nee Ja Zou jij iemand helpen? Ja, natuurlijk! Ja, maar alleen iemand die ik ken. Nee, veel te gevaarlijk. Dat weet ik niet.
6
..... .....
.....
4 Verzet Bekijk hier wat verzetsmensen doen. Bijvoorbeeld: A. Verraders doodschieten B. Valse persoonsbewijzen maken C. Gebouwen in brand steken D. Onderduikers helpen Zet de juiste letter bij de foto.
.....
5 vROUWEN Vrouwen vervoeren spullen voor het verzet. In de kinderwagen: In het zwangerschapskorset:
6 Verzetskranten Er worden veel verzetskranten gedrukt. Het goede nieuws in de verzetskrant Het Parool van 1 mei 1945: stort roemloos ineen” “Nazinabij”. “Bevrijding van WestVerzetskranten zijn verboden door de Duitsers. Veel mensen willen de kranten tóch lezen. Waarom, denk je?
Voor het drukken van deze kranten is veel moe d nodig. Op het d rukken v an verzetsk ranten s taat d e d oo d straf.
t?
Wat vind je de beste naam voor een verzetskrant? De Waarheid Trouw Vrij Nederland (vul zelf in)
ist jij Da W
7
periode 4 juni 1944 - mei 1945 duitsers teruggedreven
DUITSERS TERUG GEDREVEN !
1 Invasie Deze mensen zijn al bevrijd. Waar wonen ze? Noord-Nederland Zuid-Nederland
JUNI 1944 - MEI 1945
In oorlog met Duitsland neutraal
aanval
LENINGRAD
belangrijke slag MOSKOU
belangrijke slag
LONDEN AMSTERDAM ARNHEM NORMANDIE ARDENNEN
WARSCHAU BERLIJN
PARIJS BOEDAPEST
ROME
Duitsgezind of door Duitsland bezet
in oorlog met Duitsland
neutraal
2 Hongerwinter aanval
belangrijke slag
op 5 mei 1945 nog in Duitse handen
Duitsers teruggedreven ! Juni 1944 - mei 1945
Op 6 juni 1944 begint eindelijk de langverwachte invasie. Amerikaanse en Britse troepen komen in Normandië aan land. Op 4 augustus bereiken ze Parijs, op 3 september Brussel. De bevrijding
Germans driven back ! June 1944 - May 1945
van Nederland lijkt nabij. Maar na mislukte luchtlandingen bij Arnhem stokt de geallieerde
On June 6th 1944 the long-awaited invasion finally
opmars bij de Rijn.
begins. American and British troops come ashore in Normandy. On August 4th they reach Paris, and
Het grootste deel van Nederland moet nog tot mei
on September 3rd Brussels. The liberation of the
1945 op de bevrijding wachten, tijdens een winter vol
Netherlands seems to be close. But after failed
ontberingen. De omgeving van Arnhem wordt na de
airborne landings near Arnhem, the Allied advance
luchtlandingen geëvacueerd. In West-Nederland
comes to a halt at the Rhine.
heerst hongersnood. De Duitsers treden steeds harder op. Ze dwingen Nederlandse mannen om
The bulk of the Netherlands will have to wait until
Duitse verdedigingslinies aan te leggen. Op verzets-
May 1945 to be liberated, in a winter of hardship.
acties volgen harde vergeldingsmaatregelen.
After the airborne landings, the area around Arnhem
In de laatste winter hebben vooral de mensen in het westen van het land het zwaar. Bijna alles is op: voedsel, gas, elektriciteit, water, kolen voor de kachel.
is evacuated. Dire food shortages afflict the western part of the Netherlands. The Germans become increasingly ruthless. They force Dutch men to lay German defence lines. Resistance actions are followed by harsh reprisals.
Zoek in de keuken twee dingen die in de hongerwinter worden gegeten. bollen 1. bieten 2.
Druk op de 2e knop van boven. Bekijk het filmpje (45 sec). Ook kinderen verzamelen brandstof: van de trein gevallen . kolen en
3 Droppen
W
Het verzet wil meehelpen met de bevrijding. De Britse luchtmacht dropt wapens. In de vitrine zie je: 1. parachute lamp 2. 3.
jij Dat t ? is
ter hongerwin e d s n e d ij T ns e n maken me ochten’ n ‘hongert e d te s e d uit latteland. naar het p pullen n geld of s re e b ro p e Z el. oor voeds te ruilen v
8
4 Verzet Deze sleutels heeft Gerrit van der Veen (uit de film) gebruikt om: zijn vrienden uit de gevangenis te bevrijden. bonkaarten voor onderduikers te stelen. Dit is
wel /
niet gelukt.
De bevrijding!
NEDERLAND
1 Bevrijd
BEVRIJD!
Vanaf maart 1945 wordt de rest van Nederland bevrijd. Er wordt hard gevochten. Op 5 mei geven de Duitsers zich over. Iedereen is blij met de komst van de bevrijders. Van welke twee landen zie je de vlaggen vooraan op de poster? 1. 2.
Nederland bevrijd! Vanaf maart 1945 veroveren geallieerde troepen het nog bezette deel van Nederland. Daarbij wordt zwaar gevochten en veel schade aangericht. Pas op 5 mei geven de Duitse troepen zich over. Er volgen
Liberation comes to the Netherlands!
chaotische dagen, waarin nog doden vallen. Tegelijk wordt overal de herwonnen vrijheid
From March 1945 onwards Allied troops begin
uitbundig gevierd. De hele zomer zijn er feesten.
capturing those parts of the Netherlands still under occupation, with heavy fighting and much damage
Duizenden Nederlanders melden zich aan voor de
inflicted. Only on May 5th do the German troops
strijd tegen Japan in Nederlands-Indië. De Tweede
surrender. Chaotic days follow in which people are
Wereldoorlog is pas voorbij als Japan in augustus
still killed. At the same time, the recovered freedom
capituleert.
is celebrated with exuberant festivities that go on throughout the Summer.
Ongeveer 120.000 ‘foute’ Nederlanders worden gevangengezet. Hun berechting duurt enkele jaren.
2 Feest?
Thousands of Dutchmen sign up to fight against
Ten slotte worden 34 Nederlanders geëxecuteerd,
Japan in the Netherlands East Indies. The Second
onder wie NSB-leider Mussert.
World War is only over when Japan capitulates in August.
Honderdduizenden politieke gevangenen, vervolgden
.....
Niet iedereen viert feest. Bekijk de foto’s en zet de juiste letter erbij. A. Joden die terugkeren uit de kampen hebben vaak niets meer en veel familieleden zijn vermoord. B. NSB’ers, zoals de ouders van Wim (uit de film), worden opgepakt en gevangen gezet. C. Sommige verzetsmensen hebben zoveel ergs meegemaakt dat ze geen zin hebben in feest.
en tewerkgestelden keren terug naar Nederland.
Approximately 120,000 Dutch collaborators are put
Opvang is er nauwelijks. Er is weinig begip voor de
in prison. Their trials continue for several years.
traumatische ervaringen van de joodse overlevenden.
In the end, 34 Dutch people are executed, including
Veel verzetsmensen raken teleurgesteld in de
NSB leader Mussert.
naoorlogse politiek. Eind jaren veertig vermindert de aandacht voor de oorlogsperiode. Nederland richt
Hundreds of thousands of political prisoners, victims
zich op de wederopbouw van het verwoeste land.
of persecution and forced labourers return to the Netherlands. There are very few repatriation facilities set up to receive them and there is very little understanding for the traumatic experiences of Jewish survivors. Many members of the resistance become disappointed with post-war politics. Interest in the war dwindles as the forties draw to a close and the ravaged Netherlands concentrates on reconstruction.
..... .....
3 Weer terug Lees het verhaal van Lien Lisser. Ze is als achtjarig joods meisje teruggekeerd uit een concentratiekamp. Hoe wordt ze in Nederland ontvangen? Iedereen is blij dat ze nog leeft. Sommige kinderen zijn erg bot tegen haar. Het maakt de mensen niets uit. Wat vind jij van deze reactie?
4 Verzet
Remco Campert, dichter Tegen welk onrecht van nu zou jij je willen verzetten?
ist jij Da W Elk jaar op 4 mei om acht uu r ’s avonds is heel Ned erland twee minu ten stil om de doden te herdenken . Op 5 mei is het feest.
t?
Jezelf een vraag stellen Daarmee begint verzet En dan die vraag Aan een ander stellen
9
extra opdrachten De antwoorden op de vragen hieronder vind je in de buurt van het bijbehorende groene tekstbord. Het tekstbord heeft een nummer en een titel. Bijvoorbeeld: in periode 1 ga je naar tekstbord 1.6 niet voor publicatie en naar 1.8 staakt, staakt, staakt. Daar kun je de vragen maken.
Periode 1 Duitsland verovert Europa! 1.6 Niet voor publicatie Nederlanders mogen alleen naar radioprogramma’s luisteren die goedgekeurd zijn door de Duitsers. Andere radiozenders worden gestoord. Het germanenfilter wordt uitgevonden om stiekem toch naar Radio en de te luisteren. 1.8 Staakt, staakt, staakt Lees het groene tekstbord. Na de Februaristaking: denken de Nederlanders nog steeds dat de Duitse bezetting wel mee zal vallen. wordt voor steeds meer mensen duidelijk dat de bezetters niet zo vriendelijk en correct zijn.
Periode 2 Duitse opmars stagneert 2.5 Moppen tegen de moffen Schrijf de twee leukste spotnamen op voor Adolf Hitler. Taal Spotnaam Taal Spotnaam Wat vind jij van zo’n vorm van verzet?
. .
Bladerboek Lees in het bladerboek het verhaal van Truus van der Zwaag. Zij vertelt dat ze niet zo moedig was. Blader door naar het verhaal van Miep Roestenburg. Ja / Nee, want : Was zij moedig?
Periode 3 De oorlogskansen keren 3.2 Radio’s onder de vloer De Nederlanders mogen niet meer naar de radio luisteren. Ze moeten hun radio inleveren (zie de wandfoto). Stiekem wordt er wel naar de radio geluisterd. Kijk in de vitrine. . Het kleinste radiootje zit verstopt in een 3.6 De grens over Spionnen sturen geheime informatie naar Engeland. Dat doen ze met een zendkoffertje. Dit zendkoffertje was van . 10
3.11 Lezen en doorgeven! Zoek het kastje over Anton de Kom in de ruimte met de drukpersen. Voor welk illegaal blad (verzetskrant) werkte hij? De Waarheid / De Vonk / Het Parool Daaronder zie je het kastje over de krant Trouw. Zou jij hetzelfde hebben besloten als Wim Speelman? Ja / Nee / Weet niet, omdat:
Periode 4 Duitsers teruggedreven 4.3 Spoorwegstaking De Nederlandse regering in Londen roept in september 1944 op tot een spoorwegstaking. Het doel is het vervoer van Duitse soldaten te stoppen. Zoek in het bladerboek het verhaal van Henk Das. Vindt hij de spoorwegstaking een succes? Ja / Nee, want
4.5 Verzet in de laatste fase Kijk in het gaatje in de wand. Amsterdammers stierven van honger.
Nu de treinen niet meer rijden gaat veel verzetswerk op de fiets. Bekijk de kaart. Welke route wordt het vaakst gereden? Amsterdam – Den Haag Amsterdam - Alkmaar
De bevrijding Schaarste Ook na de oorlog is er nog een lange tijd gebrek aan van alles. Tweedehands spullen worden opnieuw gebruikt. Zoek het vergiet en de po (om in te plassen!). . Ze zijn gemaakt van
11
PUZZEL Jongeren hebben tijdens de bezetting allerlei spotnamen voor Hitler bedacht in verschillende talen. Los de puzzel op. Welke - zogenaamd Chinese - spotnaam lees je van boven naar beneden?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Let op: een IJ bestaat uit twee letters!
1. Deze man is de baas in Duitsland. 2. Plaats die op 14 mei 1940 wordt gebombardeerd. 3. Dit heb je, naast geld, nodig om eten te kopen. 4. Vanuit dit land komen de uitzendingen van Radio Oranje. 5. Uit dit kamp in Drenthe vertrekt elke dinsdag een trein naar kampen in Oost-Europa. 6. Dit moet je vanaf 15 jaar bij je hebben. 7. Het drukken en verspreiden hiervan is streng verboden. 8. Dit moet je doen als je niet in Duitsland wilt werken. 9. Zo wordt de winter van 1944-1945 genoemd. 10. In dit Duitse kamp in Polen zijn de meeste Nederlandse joden vermoord. 11. Stoppen met werken om te laten zien dat je het ergens niet mee eens bent. 12. Nederlandse politieke partij die het eens is met Hitler en zijn nazi-partij. 13. Zo wordt 5 mei genoemd.
Colofon tekst en samenstelling Verzetsmuseum Amsterdam
druk i-drukker
grafische vormgeving Zwaar Water Jarno Aafjes Concept & Design
fotografie Jeroen de Nijs
Verzetsmuseum Amsterdam Plantage Kerklaan 61 1018 CX Amsterdam 020-620 25 35
[email protected] www.verzetsmuseum.org
