NIEUWSBRIEF
JAARGANG 5, NUMMER 4
N I E U W SB R I E F H E I
H E G
&
H O OG EI ND
NOVEMBER 2011
VAN DE VOORZITTER
IN DIT NUMMER:
VAN DE VOORZITTER
1
WANDELING DOOR LEENDERSTRIJP EN OMGEVING
2
LANDELIJKE NATUURWERKDAG
2
20 JARIG JUBILEUM VOGELWACHT PAALDIJK
2
PLATTELANDS VERNIEUWING BETEKENT VOOR HANS HUIJBERS
3
KLAAS VD LAAN, STAATSBOS BEHEER: INRICHTINGSPLAN LEENDERBOS
4
INVASIEVE PLANTENSOORTEN
6
STAND VAN ZAKEN ‘VRIENDEN VAN DE PATRIJS’
6
WAAR BLIJFT DE NEERSLAG(1): OPPERVLAKKIGE AFSTROMING
7
TERUGBLIK OP DE FAMILIEDAG
8
WIST U DAT...
9
AGENDA
9
B
este leden,
In deze nieuwsbrief voor ieder wat wils maar vooral veel bijdragen uit onze omgeving. Als je naar het weer kijkt zou je Daarmee willen wij u goed op het niet zeggen, maar voor u ligt de hoogte houden van de stand van zaken. Zo geeft de laatste nieuwsbrief ‘November’ van dit jaar al weer. Klaas van der Laan een toelichting op de inrichtingsplanDit najaar heeft veel goedgemaakt van de slechte zomer. nen van Staatsbosbeheer in het Leenderbos. Ook onze Dat prachtig najaarsweer lijkt vereniging is betrokken geook de komende dagen nog weest bij de planvorming. even aan te houden. Dat komt goed uit want de landelijke naHans Huijbers geeft zijn visie tuurwerkdag staat op de agenda op plattelandsvernieuwing. voor zaterdag 5 november. Weer een heel andere insteek als de vorige bijdragen.
Zeker moet ik de vogelwacht Paaldijk feliciteren. Al twintig jaar worden de nesten door de vrijwilligers beschermd. Helaas hoorde we tijdens de werk groepavond van hun coördinator dat het niet zo goed gaat met de weidevogels: het wordt steeds stiller in het buitengebied. Gelukkig lijkt het wat beter te gaan met de patrijzen. In de akkerranden zijn veel vliegensvlugge patrijsjes gezien.
Ondertussen een goede traditie in de najaarsvergadering: een bijdrage van een onzer leden die een bedrijfspresentatie geeft. Deze keer Jan van Meijl met zijn slagerij als onderwerp. Ik hoop u daar te ontmoeten.
Uw voorzitter, Janus van Hooff Kalfje knuffelen op de HHH familiedag (foto Ton van Dijk)
Pagina 2
JAARGANG 5, NUMMER 4
WANDELING DOOR LEENDERSTRIJP EN OMGEVING
D
e werkgroep PR&C verzorgt op verzoek wandelingen voor geïnteresseerden door Leenderstrijp en het buitengebied. Deze zomer werd onder meer een wandeling verzorgd voor ’Kiwanis Cranendonck’. Kiwanis is een serviceclub die uiteenlopende evenementen organiseert ten behoeve van goede doelen. http://www.kiwanis.nl/ cranendonck/
Bijeenkomst Werkgroepen
Leden van Kiwanis bij de Strijper Aa in de Riesten
LANDELIJKE NATUURWERKDAG
O
p zaterdag 5 november is het weer zover: de landelijke natuurwerkdag. Ook dit jaar doet Hei, Heg & Hoogeind weer mee aan dit spektakel. Samen met Staatsbosbeheer gaan we weer een stukje heide ontdoen van boompjes zodat de heide weer een kans krijgt.
Om 10 uur beginnen we aan de Strijperpad (200 meter voorbij de molen van Frans Hagenaars). Ook zin in wat “Green Gym”? U bent welkom. Kijk voor info op www.hei-heg-hoogeind.dse.nl
20 JARIG JUBILEUM VOGELWACHT PAALDIJK
Op 20 oktober kwamen de leden van de werkgroepen bij elkaar om de activiteiten af te stemmen. Dat gold zowel voor de onderlinge activiteiten als die met het bestuur.
Aanwezig waren leden van de werkgroepen Steen- en Kerkuilen, PR&C, Inventarisatie en Vogelwacht Paaldijk, alsmede een groot aantal bestuursleden.
Interesse in een van de werkgroepen? Bel even met onze secretaris Jonge kieviten (foto Erik van Asten)
V
ogelwacht Paaldijk bestaat dit jaar 20 jaar. Ter gelegenheid van dit jubileum krijgt de jaarvergadering, 4 november a.s., een feestelijk tintje: Bart van den Broek, lid vanaf het eerste uur,
geeft een presentatie over 20 jaar weidevogelbescherming en Jochem Sloothaak van Brabants Landschap geeft een presentatie met als onderwerp ‘Weidevogels, nu en in de toekomst’.
Pagina 3
JAARGANG 5, NUMMER 4
PLATTELANDSVERNIEUWING BETEKENT VOOR HANS HUIJBERS:
S
teeds vaker hoor ik dat er in Nederland alleen nog in Drenthe, delen van Friesland en Oost Groningen sprake is van platteland. De rest van Nederland is zo ver versteend, dat daar platteland een term is van voorbije jaren. Ook in Brabant met zijn verstedelijking, de grote transportassen naar zuid- en midden-Europa, de ruim twee miljoen inwoners in een lint van dorpen, stadjes en steden, de industriële activiteiten van grote multinationale ondernemingen en ook de 8.000 agrarische bedrijven die beslag leggen op de groene ruimte, is er volgens de beleidsmakers allang geen platteland meer. Zeker als je Brabant afzet tegen de ruige en verlaten gebieden in Frankrijk of grote woestijnen in de Verenigde Staten of enorme savannes in Australië. Daar is platteland. Daar zijn eindeloos open gebieden waar je geen mens tegen komt met uitzondering van een rondtrekkende schapenhouder of cowboy. Of ik als voorzitter van de boeren en tuinders in Brabant, Zeeland en Zuid Gelderland me daar dan bij neerleg? Want de vraag impliceert dat boeren en tuinders als gevolg van het verstenen van de ruimte verdwijnen uit Brabant. Ik denk dat we inderdaad af moeten van het beeld dat Brabant nog platteland heeft in de zin zoals die ik zojuist schetste. Laten we dat maar hardop zeggen. Laten we daarom voortaan spreken over het verdelen van de groene ruimte over meerdere functies
als we het over plattelandsbeleid hebben. Waren we zestig, zeventig jaar geleden als land- en tuinbouw de dominante economische sector in de groene ruimte, die ruimte moeten we nu delen met recreatie en toerisme, natuur en waterberging, transport en
Hans Huijbers (foto ZLTO) mobiliteit, fabrieken en woningbouw. Steeds meer functies leggen een claim op de groene hectares die we vroeger onder de noemer platteland schaarden. Als we het er over eens zijn, dat ons platteland geen platteland meer is, dan staat de centrale vraag van deze rubriek in een wat ander daglicht. Voor mij is plattelandsvernieuwing een verdelingsvraagstuk geworden; wat mag waar en waarom? En hoeveel hinder accepteren we van elkaar binnen die beschikbare ruimte? Nu waren we met z’n allen erg sterk in het zo strak mogelijk scheiden van functies. Er is soms letterlijk prikkeldraad geplaatst tussen agrarisch waardevol landschap en een waardevol natuurgebied. We hebben met elkaar ook miljoenen euro’s uitgege-
ven om water(berging) uit de stedelijke kernen te weren. Nu geven we minstens zoveel geld uit om water weer in de stad te krijgen. Dat geldt ook voor natuur. Ook natuur zien we ‘oprukken’ in bebouwde gebieden. De klassieke functiescheiding in de groene ruimte staat dus ter discussie. En dat vind ik een goede ontwikkeling. Dus op de vraag van deze rubriek zeg ik ‘plattelandsvernieuwing betekent voor mij dat we de strikte scheiding in functies van de groene ruimte opheffen, dat we boeren en tuinders weer in contact brengen met hun buren, dat we het landschap zo inrichten dat de waarde van ‘buiten zijn’ optimaal beleefd kan worden en dat de boeren en de tuinders die in de groene ruimte hun boterham moeten verdienen daar kunnen ondernemen tot in lengte der dagen.’ Plattelandsvernieuwing staat in mijn optiek voor nieuwe verbindingen, nieuwe samenwerking organiseren. Niet tegen elkaar, maar met elkaar. We hebben er allemaal belang bij dat de groene ruimte groen blijft en dat we er plezierig kunnen wonen, werken en recreëren! Hans Huijbers is melkveehouder in Wintelre en voorzitter van de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie ZLTO. ZLTO verenigt 18.000 boeren en tuinders in drie provincies.
Pagina 4
JAARGANG 5, NUMMER 4
KLAAS VD LAAN, STAATSBOSBEHEER:
H
et was bij de start van het planvormingsproces, nu ruim een jaar geleden, dat ik het verzoek kreeg om wat voor het blad van Hei, Heg en Hoogeind te schrijven over de bedoeling van het project. Dat het er nu pas van komt, nu we een dezer dagen het inrichtingsplan presenteren heeft in ieder geval niet geleid tot een beperkte inbreng van de vereniging. Meerdere verenigingsleden hebben actief in het project meegedraaid, waarvoor mijn hartelijke dank! Dat dit artikel nu komt heeft ook zijn voordelen. We maken namelijk plannen om ze uit te voeren, en met de uitvoering willen we nu graag gaan beginnen. En juist als we gaan uitvoeren is het zaak om de omgeving zo veel mogelijk daarbij te betrekken. Maar eerst nog iets over het plan.
INRICHTINGSPLAN LEENDERBOS
Aanleiding voor het inrichtingsplan was dat Staatsbosbeheer duidelijkere keuzes voor de gebieden, die zij in beheer heeft, wilde maken. Niet langer alle doelen van het Staatsbosbeheer in alle gebieden een beetje nastreven, maar op de ene plek het accent op natuur zonder veel menselijk ingrijpen, en op andere plekken het accent op de houtteelt of de recreatie. Daarbij zorgen we er wel voor dat alle mogelijke beheersvormen ergens een plekje vinden. In het proces dat we hadden doorlopen om deze keuzes per object te maken, was boven komen drijven dat het voor Leende de beste keuze was om het oude agrarische cultuurlandschap weer meer tot leidraad voor het beheer te maken. Dat juist dit oude agrarische cultuurlandschap veel natuurwaarden heeft voortgebracht is in de vereniging
genoegzaam bekend. Maar ook deze waarden staan flink onder druk en zijn ook lang niet overal opnieuw tot ontwikkeling te brengen. Voor het Leenderbos en de Groote Heide zien we echter kans om naast het behoud van nog aanwezige waarden ook verloren gegane natuurwaarden weer opnieuw te ontwikkelen. Toen we echter nadachten over hoe we dat precies zouden moeten doen, bleek dat de kennis over de cultuurhistorie van het bos en de heide maar heel fragmentarisch aanwezig was en bovendien verspreid over een heleboel kleine documentjes. Er was dus behoefte aan een overzicht van de cultuurhistorie; een landschapsbiografie. Ondertussen was het Leenderbos aangewezen als Natura 2000 gebied, en we hadden binnen Staatsbosbeheer het idee dat het beheersplan, dat hiervoor opgesteld moest worden, erg sectoraal van karakter kon gaan worden, met de aandacht vooral gericht op de instandhoudingsdoelen. Dat baarde ons zorgen, omdat het Leenderbos veel meer kwaliteiten dan alleen de instandhoudingsdoelen heeft en die we zeker ook overeind willen houden. Toen bovendien bleek dat het geplande ecoduct over de Valkenswaardse weg ingrepen in het
Zichtas Klein Hasselsven—Molenheide (Illustratie © Strootman Landschapsarchitecten, Amsterdam)
JAARGANG 5, NUMMER 4
bos en het wegen- en padenstelsel nodig zou maken, was voor ons duidelijk dat we er goed aan deden te proberen alle zaken die veranderingen in het beheer en de inrichtring van het gebied behoefden, bij elkaar te brengen en te komen tot een nieuw inrichtingsplan. Het Architectuurfonds (Belvedère) was geïnteresseerd in dit voornemen, en wilde graag uit laten zoeken hoe cultuurhistorie en Natura 2000 beheersplannen zich tot elkaar zouden gaan verhouden en of met een goed ontwerp deze twee waarden in één gebied met elkaar te verenigen zouden zijn. Met het plan dat er nu ligt denken we daarin te zijn geslaagd. Het plan schetst een toekomstbeeld van het Leenderbos waarin een grote boskern overeind blijft, maar waar de overgang van de dorpen en de beekdalen naar het gebied toe weer de oude opeenvolging van gras en bouwlanden, een wal op de grens van de heide, en daarachter weer een strook hei met daarin kampjes, gaat laten
Pagina 5
zien. Dat zijn grote veranderingen ten opzichte van de huidige situatie. We gaan dan ook rustig de tijd nemen om die veranderingen te bewerkstelligen. Om straks de nieuwe situatie ook financieel duurzaam te laten zijn gaan we ook op zoek naar nieuwe beheersvormen waarbij we de hoop hebben dat boerenbedrijven met een nieuw bedrijfsplan hierin een rol kunnen gaan spelen. Langs de Tongelreep zijn we daarover al in gesprek, en hopelijk kunnen we ook in de Strijperheg of elders langs de oostrand van het Leenderbos tot een dergelijke vorm van samenwerking komen. We houden ons aanbevolen voor ideeën in die richting! Klaas van der Laan
Lezing Jan van Meijl
Tijdens de komende najaarsvergadering zal Jan van Meijl, slager en lid van HHH, ons iets vertellen over de herkomst, inkoop en kwaliteitsvoorwaarden van
Klaas van der Laan is afkomstig uit Noord-Drenthe en sinds 1978 actief voor Staatsbosbeheer in NoordBrabant. Sinds enkele jaren vooral in de Kempen bezig met projecten en groene gebiedsontwikkeling.
vlees en over de margeverdeling tussen slager en boer. Jan heeft beloofd lekkere worst mee te brengen.
Aanvang: 20:00 uur in Café de Hospes te Leenderstrijp
Uitleg over fruitbomen op de velddag landschapselementen op 10 september jl. (foto Erik van Asten)
JAARGANG 5, NUMMER 4
Pagina 6
INVASIEVE PLANTENSOORTEN
A
ls we in een tuincentrum rondlopen zien we allerlei mooie planten die in de Nederlandse natuur van ‘nature’ niet voorkomen. Vaak zijn het (gekweekte) soorten waarvan de planten van oorsprong uit een ver land komen. Sommige van die planten doen het hier zo goed dat ze de hier thuishorende planten overwoekeren. De reden hiervoor is dat er hier geen natuurlijke vijanden van de plant voorkomen. Dat kunnen insecten zijn die de plant aanvreten maar net zo goed schimmels, bacteriën of virussen zijn. Er is tegenwoordig veel aandacht voor deze ‘invasieve plantensoorten’, want zo worden de woekerende planten genoemd. Ze kunnen namelijk
veel schade aanrichten en niet alleen in de natuur. De wortels van de duizendknoop familie is in staat om door een dikke laag asfalt heen te dringen. Ook groeien ze in duikers waarna deze verstoppen. Zelfs funderingen van gebouwen moeten het ontgelden. Een andere plant, de reuzenbalsemien geeft problemen aan watergangen. Door de snelle groei en de grote biomassa kan de afvoer van de watergang in korte tijd aanzienlijk verminderen. Ook kunnen planten gezondheidsproblemen bij mensen opleveren. Het sap van de reuzenberenklauw geeft brandwonden op de huid bij aanraking. Veel mensen zijn allergisch voor het stuifmeel van de ambrosia.
Het zal duidelijk zijn dat we deze ‘mooie’ tuinplanten in de hand moeten houden of liever helemaal kwijtraken. Het storten van tuinafval in de natuur is dan ook een slechte zaak. Kiemkrachtige zaden, wortelstokken, afleggers van takken etc. kunnen een nieuwe groeiplaats starten. Het bestrijden van een eenmaal aanwezige groeiplaats is vaak erg moeilijk. Maaien, afzagen en zelfs bestrijdingsmiddelen helpen niet de plant kwijt te raken. De kosten voor het opruimen zijn hoog! Recent is een mooie publicatie verschenen ‘Invasieve plantensoorten, Handreiking voor het beheer’, ISBN978 90 74277 00 6. Peter Kerkhofs
STAND VAN ZAKEN ‘VRIENDEN VAN DE PATRIJS’
H
et weer was uitzonderlijk in 2011. Na een sneeuwrijke, strenge winter werd het na een korte lente meteen hoogzomer met ongeziene droogte en hoge temperaturen vanaf eind maart tot eind mei. In juni volgde echter een lange, koude, herfstachtige periode, die de hele zomer aanhield, met veel en soms dramatisch hevige regen. De laatste week van september werd het uiteindelijk toch weer hoogzomer. Dat had natuurlijk gevolgen voor de aangelegde akkerranden. Door de droogte kwamen ze in de lente op de meeste plaatsen zeer slecht op. Ge-
lukkig voor de randen was de zomer nat waardoor de meeste randen in de loop van juni en juli toch uitliepen en zich herstelden. Enkele randen zijn recent opnieuw ingezaaid met een herfstmengsel. Enkele randen moeten nog gedeeltelijk gemaaid worden waarna ze er volgend jaar weer beter zullen bijstaan. Het is opvallend dat op verschillende plaatsen uit hetzelfde zaaigoed heel verschillende randen ontstaan door de variatie in bodemgesteldheid. Bij de controle van de randen op 4 oktober bleek er ruim 3 ha akkerrand goed bij te staan. Brabants
Landschap heeft in het project nog ca. 2 ha rand ingezaaid. In totaal dus ca. 5 ha akkerrand in de Gemeente Heeze-Leende. Het lijkt met de patrijs, in de omgeving van de randen, dit jaar wat beter te gaan. Op de Langakkers en de Hoogeindse akkers werden veel vliegensvlugge jongen gesignaleerd. Hetzelfde geldt voor de Steenakkers waar in de randen ook veel vliegensvlugge patrijsjes groot geworden zijn. Op de Strijperdijk werden ca. 20 patrijzen in de rand gezien.
JAARGANG 5, NUMMER 4
Pagina 7
WAAR BLIJFT DE NEERSLAG(1): OPPERVLAKKIGE AFSTROMING
I
n de vorige nieuwsbrief schreven we dat Leende in een van de droogste gebieden van Nederland ligt. Er valt jaarlijks zo’n 800 mm neerslag. Het merendeel als regen. Een interessante vraag is waar die regen (neerslag) blijft. Er zijn drie mogelijkheden: Het water loopt over het oppervlak direct naar een watergang. Het water ‘trekt’ in de grond. We noemen dat infiltreren. Het water bereikt de grond niet maar blijft in de vegetatie hangen en verdampt vervolgens. Deze keer over de neerslag die niet in de grond trekt (infiltreert) maar direct over het oppervlak in de wa-
terlopen terecht komt.
beek treedt buiten zijn oevers.
Op zandbodems zal onder normale omstandigheden de regen snel in de grond trekken. Bij zware buien, langdurige neerslag, een bevroren of verdichte bodem, kan dit niet. Er treedt dan oppervlakkige afvoer, ook wel afstroming genoemd, op: het water loopt over de oppervlakte direct naar een waterloop. We hebben dat ook in de bebouwde omgeving: het regenwater loopt van de straat het riool in.
Daar komt nog bij dat door oppervlakkige afvoer verdroging in de hand wordt gewerkt: het afstromende water wordt niet toegevoegd aan het grondwater.
Als de oppervlakkige afvoer over een groter gebied plaatsvindt, zorgt dat voor hoge waterstanden in de beken. Het water loopt namelijk via de watergangen zeer snel naar de beken en verzameld zich daar. Normaal is dit ongewenst. De maximale afvoer van de watergangen wordt overschreden: de
Om deze problemen in de agrarische ruimten te voorkomen zijn LOB sluisjes geplaatst. Locaal wordt het water in de sloten belet om snel naar de beek te stromen en infiltreert via de sloot alsnog in de bodem. Het mes snijdt zo aan twee kanten: de percelen verdrogen minder snel en het gebied benedenstrooms loopt niet onder water. Volgende keer meer over het water dat de grond intrekt. Peter Kerkhofs
Op 21 december organiseert HHH een bijeenkomst over het Transnationaal Landschap Groote Heide. Has van Helvoort en Luc Korpel lichten dan de plannen met betrekking tot het Leenderbos en het Transnationaal Landschap toe.
De terreineigenaar kan zelf het waterpijl in de sloot regelen door een of meerdere plankjes in de watergang te laten zakken. (foto Peter Kerkhofs)
JAARGANG 5, NUMMER 4
Pagina 8
TERUGBLIK OP DE FAMILIEDAG
O
p zondag 2 oktober jl organiseerde HHH de ‘Familiedag op de boerderij’
De familiedag werd gehouden op het melkveebedrijf van Eric en Maaike van der Paalen aan de Paaldijk. Ruim 400 gasten maakten op deze zonovergoten dag gebruik van de mogelijkheid om een melkveebedrijf eens van binnenuit te bezichtigen.
Voor de jeugd waren er diverse activiteiten; zo kon men oa pony rijden, katapult schieten, gaten in boomschijven boren (insectenhotels maken) en ‘zwijntje schieten’. Ook de inwendige mens kwam niets te kort; ondanks het warme weer vonden de soep en de pannenkoeken gretig aftrek. We kunnen terugkijken op een geslaagde dag en danken iedereen voor zijn/haar medewerking.
Op het erf was ook de ZLTO vertegenwoordigd met een stand over de Structuurvisie en was een kraam van de ‘Vrienden van de Patrijs’ te bezichtigen.
Met name bedanken we Maaike en Eric voor het openstellen van hun melkveebedrijf. Het was een mooie dag!
foto’s Erik van Asten
JAARGANG 5, NUMMER 4
Pagina 9
WIST U DAT...
Na functieverandering van landbouwgrond in natuur ook voor de Waterschapsheffing de heffingsgrondslag ‘natuur’ gaat gelden, ook al blijft de grond in agrarisch gebruik. De rechter (het college van beroep voor het bedrijfsleven) dit op 18 mei 2011 heeft beslist in een rechtszaak die een agrariër voerde. Er op de website van onze collega’s in Cranendonck rekenvoorbeelden staan van de vergoedingen voor landschapselementen in de SNL en de STIKA.. De gemeente Heeze-Leende genomineerd is voor de juichwilg. Dat ze dit te danken hebben aan het project ‘Vrienden van de Patrijs’ waaraan onze vereniging deelneemt. Er geen nieuwe aanvragen van SNL (agrarisch natuurbeheer) voor
2012 mogelijk zijn. Zo heeft Gedeputeerde Staten beslist middels “Openstellingsbesluit NoordBrabant SNL 2011”
Er een hakhoutbrigade wordt opgericht door het Staatsbosbeheer samen met de Vlinderstichting. Je kunt deelnemen aan de brigade in ruil voor de opbrengst van het eiken hakhout dat er geoogst wordt. HHH inmiddels ook via Twitter en Facebook bereikbaar is.
Plattelandsvereniging Hei, Heg & Hoogeind streeft naar een mooi buitengebied waar natuur, landschap en gezonde boerenbedrijven naast elkaar kunnen bestaan Informatie over onze activiteiten vindt u op www.hei-heghoogeind.dse.nl
Redactie Nieuwsbrief: Nieuwsbrief
HHH aanwezig was met een stand op de Historische Valkenvangplaats in het Leenderbos.
Erik van Asten Ton van Dijk Krijn van den Hoven Peter Kerkhofs
Onze website in de maand oktober een record aantal bezoekers heeft gehad van 23470!
Contactadres:
Er in 2011 zes nestkasten door steenuilen bezet waren.
[email protected]
AGENDA:
Zaterdag 5 november : Natuurwerkdag Woensdag 23 november: Najaarsvergadering Woensdag 21 december: december: Jonge steenuilen (foto: Erik van Asten)
Bijeenkomst over Transnationaal Landschap ‘De Groote Heide’
