Muziek ontroert. 'Soms zijn ergens 'geen woorden' voor en is muziek toch in staat een invulling te geven aan datgene wat bedoeld wordt

remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 9 oktober 2013

b e l u is t e r ken de bespro d it m u z ie k in ia nummer v s q r -c o d e !

Muziek ontroert 'Soms zijn ergens 'geen woorden' voor en is muziek toch in staat een invulling te geven aan datgene wat bedoeld wordt.'

thema van de xxxxx redac tie

Muziek ontroert In de meeste gemeentes is rond de zomer het nieuwe Liedboek in gebruik genomen. Voor de redactie van AdRem een mooie aanleiding om een speciaal muzieknummer te maken. Gerlieke Aartsen, musicus en student communicatiewetenschappen, weet ons meer te vertellen over de werking van muziek. Waar komen dat kippevel, die ontroering, en die rillingen over de rug toch vandaan? Waarom stemmen bepaalde melodieën droevig en andere juist vrolijk? Het artikel is voorzien van YouTube-filmpjes en QR-codes (primeur voor AdRem!), dus luister mee op uw smartphone. Hans Jacobi weet waarom er zowel vissers als jagers voorkomen in Bachs cantate no. 88 en wat die cantate te maken heeft met een tweetal met dukaten gevulde haringkoppen. Joan van Esveld interviewde Merlijn Twaalfhoven, de man achter “Syrious Mission”. Muziek maken met kinderen in een Syrisch vluchtelingenkamp, als een manier voor hen om hun verhaal aan zichzelf en aan de wereld te vertellen. Het nieuwe Liedboek komt aan de orde in de opbrengst van ons lezersonderzoekje. Wij waren benieuwd hoe de eerste ervaringen waren en zoals

u uit de ingezonden bijdragen kunt opmaken zijn die helemaal niet slecht. Dit nummer bevat opnieuw enige bijdragen die passen bij het jaarthema 2013-2014, ‘Verborgen geloof’ (zie uitgebreider ons septembernummer). U treft een artikel over de Remonstrantse Orde, een overweging van ds. Peter Korver over ‘de verborgen God’, en een beschouwing van ds. Greteke de Vries, die niet alleen de AdRem - special over het jaarthema aankondigt, maar ook een vlammend pleidooi houdt om veel vaker vonken geloof te laten overspringen. ‘Willen we nog meedoen met het gesprek over de moeilijke vragen over de inrichting van onze samenleving?’. Wie durft daar geen ja op te zeggen?

•

Bert Dicou Hoofdredacteur Op 8 november 2013 verschijnt een gezamenlijke editie van S P E C I A L AdRem en Doopsgezind.nl S P E C

I

A

L

Zinnig spreken over God, is dat mogelijk? Greteke de Vries, remonstrants predikant in Naarden-Bussum, dook in de geschiedenis van het Remonstrants Seminarium en ging op zoek naar inspiratiebronnen van prominente remonstrantse theologen. U maakt in deze speciale editie van AdRem kennis met acht remonstrantse hoogleraren theologie vanaf het einde van de negentiende eeuw tot en met nu. Elk van hen na denkt na over God vanuit een eigen invalshoek. Hun biografie lijkt daarbij een belangrijke rol te spelen. Uniform wordt het nergens. En tot op de dag van vandaag werken hun gedachten door. In deze AdRem-special is te lezen in welke voetsporen Christa Anbeek treedt als allereerste vrouwelijke hoogleraar remonstrantse theologie. ‘Kunnen we het over God hebben?’ sluit aan bij het jaarthema van de Remonstranten: ‘Verborgen geloof ’. Op www.remonstranten.org treft u gespreksvragen en leessuggesties, zodat u deze AdRem-special ook kunt gebruiken in gespreksgroepen. Bij welke benadering voelt u zich thuis?

in dit nummer onder meer:

Kunnen we het over God hebben?

 3 Korte berichten

14 ’t Rentmeestertje

 4 Muziek zonder grenzen

15 Seminariumcolumn en Paars

 6 Bach en de haringkoppen

16 Overweging

REMON STRA N TEN OV E R H U N V E R B O RG E N G E L O

  8 Muziek waar woorden tekortschieten

17 Remonstrantse Orde

10 Ervaringen met het nieuwe Liedboek

18 Boekrecensie

12 Kunnen we het over God hebben?

19 Miniatuur

14 Dode zee rollen

20 Het gezicht

GR E T E K E D E V R I E S

colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Martijn Junte, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur) en Carolien Sieverink. Redactieadres: AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, [email protected] Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@­remonstranten. org, of via boven­staand redactie­adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor nietremonstranten. Advertentiewerving: Eric Zinger, 06 52003708, [email protected], tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Ontwerp: Marjorie Specht, www.ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.

?

OOF

Joost Röselaers

Elza Kuyk

Ds Joost Röselaers heeft Amsterdam Vrijburg verlaten en op 15 september zijn intrededienst gehouden in de Nederlandse protestantse gemeente Austin Friars in Londen. De redactie wenst hem inspiratie en voldoening in zijn nieuwe werkkring.

Elza Kuyk is per 1 september 2013 benoemd tot wetenschappelijk coördinator aan het Seminarium. Een belangrijke taak is het verbinden van het studieverlof van de predikanten aan de onderzoeks­ programma’s van het seminarie.

Joanne Klink Bert Jansen heeft een tweede boek geschreven over Joanne Klink met de titel ‘God was nog niet uitgepraat. Begrip en onbegrip voor Joannes leven als zoektocht’. Deel 1 ‘Bij de kinderen beginnen’ uit 2011 gaat over Klink als godsdienstpedagoge. Dit tweede boek gaat over haar omslag in de jaren ’90 van bijbelse theologie naar spiritualiteit. Zij wordt dan een rolmodel voor velen in het New Age-denken en -geloven. Uitgeverij Narratio, prijs 17,50. ISBN 978 90 5263 976 9

[Foto: Ruben Schipper]

korte bericht en

Wereldraad van Kerken Van 30 oktober tot 8 november 2013 vindt in Busan, Zuid-­ Korea, de 10e Assemblee van de Wereldraad van Kerken plaats. Op de agenda staan vier lijvige documenten over De Kerk, Engagement, Missie en Zending en Oecumene. Namens de remonstranten zijn ds Greteke de Vries en ds. Christiane Berkvens op deze Assemblee aanwezig. Tijdens de Assemblee schrijven zij blogs, die u kunt lezen op onze website www.remonstranten.org

‘Cuts’ in Amsterdam Vrijburg Remonstrants predikant en kunstenaar Peter Kattenberg exposeert t/m 20 oktober 2013 met zijn tentoonstelling ‘Cuts’ in Amsterdam Vrijburg, Herman Gorterstraat 31, Amsterdam (Oud Zuid).

Doopsgezinden en remonstranten vieren langdurige band In 2013 - 2014 staan de Doops­gezinde Sociëteit en de Remonstrantse Broederschap stil bij hun relatie. Van een huwelijk is het nooit gekomen. Toch is er al vier eeuwen een vrijage gaande tussen gemeenten, predikanten en diegenen die zich door doopsgezinde of remonstrantse idealen lieten inspireren. De doopsgezinden en remonstranten hebben elkaar, in heden en verleden, op meerdere vlakken gevonden: • Allebei hebben ze te maken gehad met vervolging en weerstand. • Allebei hebben ze in de negentiende eeuw de moderne theologie omhelst. • Vrijheid, vrede en verdraagzaamheid zijn thema’s die voor beide stromingen actueel en urgent zijn. • Er zijn samenwerkingsgemeenten van doopsgezinden en remonstranten door heel Nederland. Dokkum was de eerste doopsgezind-remonstrantse gemeente. Al in 1798 vonden de geliefden elkaar. Anno 2013 zijn er samenwerkingsverbanden in Amersfoort, Deventer, Emmen, Hilversum, Hoorn, Leiden, Meppel, en Nijmegen. kerken. Ook wordt er door ‘do’ en ‘re’ gemeenten soms intensief samengewerkt. Activiteiten: november 2013 Verschijning van een uitgave van Stichtelycke rymen van Dirck Raphaelszoon

Camphuysen uit 1624, door Riet Schenkeveld, voormalig hoogleraar historische letterkunde aan de Universiteit van Utrecht. Dit boek was het best verkochte en meest herdrukte liedboek van de Gouden Eeuw. Van huis uit was Camphuysen doopsgezind. In het theologische en politieke conflict van die tijd - culminerend in de synode van Dordrecht - was hij te vinden aan remonstrantse zijde en daarom werd hij verbannen en vervolgd.

november 2013 Een gecombineerde editie van de magazines AdRem en Doopsgezind.nl, die naar leden en belangstellenden van beide geloofsgemeenschappen wordt gestuurd;

29 november 2013 ‘Schepper & Co in het museum’. In het kader van de tentoonstelling ‘Vormen van Verdraag­ zaamheid’ in museum Catharijneconvent. Een bijeenkomst onder leiding van Hennie Burggraaff, NCRV-radio, over vrede en verdraagzaamheid.

16 februari 2014 Landelijke doopsgezinde - remonstrantse kerkdienst in doopsgezind-remonstrantse kerk in Leiden; 22 maart 2014 Landelijke jongerendag doopsgezinde en remonstrantse jongeren in Leiden. Debatten en workshops over het thema ‘Liefde, vriendschap en relaties’.

jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   3

thema Muziek ontroert

Muziek

zonder grenzen

Altviolist en componist, oprichter van de stichting La Vie sur Terre, voormalig lector aan de hogeschool voor de kunsten ArtEZ in Arnhem en het afgelopen jaar staatssecretaris van Vrede is Merlijn Twaalf hoven (1976) allemaal. Zijn motto is: ‘Open je ogen, sta open en verwonder je.’ Zijn muziek is het best te kenmerken als het heen en weer gaan van geluiden. Hij is organisator van ongewone muziekprojecten op bijzondere locaties, zoals op Cyprus, de Palestijnse Gebieden of in Syrische vluch­telingenkampen in Jordanië.

4   adrem remonstrants maandblad

Tijdens zijn reizen viel het hem op hoe anders hij op zijn omgeving reageerde dan thuis in Nederland. ‘Ik kijk dan veel nauwkeuriger om me heen, probeer een praatje met een onbekende aan te knopen of ga gewoon een poosje ergens zitten kijken naar het leven om me heen. Geuren, geluiden, alles komt veel sterker binnen.’ Nadat hij dat zo indringend ervaren had, probeerde hij die verwondering in zijn dagelijks leven in Nederland te behouden. ‘Ik probeer het, maar vaak genoeg betrap ik me erop dat ik juist die momenten volprop met kleine regeldingen, zoals: ik moet die nog even bellen en wat staat er in de krant?’ Zijn overtuiging is dat, wanneer mensen open staan voor hun omgeving, zij beter contact met elkaar kunnen maken. En dat is iets wat hij op allerlei gebied nastreeft. Contact tussen mensen is essentieel en muziek kan hierbij een hulpmiddel zijn. Bij Merlijn moet je niet aan de gangbare manier van muziek maken denken. Klanken zijn voor hem de basis van muziek. Het gaat hem vooral om het luisteren en reageren op elkaar, zoals hij in 2005 op Cyprus heeft laten doen. ‘Ik heb toen de ‘Long Distance

Merlijn Twaalfhoven tijdens ‘Symphony for All’. Groot project met Amman Symphony Orchestra, 72 kinderen uit Palestijnse vluchtelingenkampen en studenten van de Nationale Muziek Conservatoria Palestina en Jordanië, 2008. Foto: Adam Sébire www.merlijntwaalfhoven.nl Het IKV Pax Christi stelt ieder jaar het Mini­ sterie van Vrede in om zo Nederlanders te betrekken bij vrede en veiligheid in de wereld. Jörgen Raymann (cabaretier en presentator) is dit jaar minister van Vrede. Eind september wordt bekend gemaakt wie zijn nieuwe staatssecretaris zal zijn.

Call’ gecomponeerd en laten uitvoeren door Turks Cyprioten, die ten noorden van de bestandslijn wonen en Grieks Cyprioten, die aan de zuidkant van die lijn leven. Zo’n vierhonderd mensen deden hier samen aan mee. Vanaf de daken, balkons en de straten ging het geluid heen en weer. Er was geen fysieke grensoverschrijding, maar een overschrijding van geluid en daardoor contact met elkaar. Later vertelden mensen mij hoe dit samen muziek maken hen had verward. Hun stereotiepe opvattingen over hun buren aan de andere kant van de grens,

O pen je ogen , s ta o p e n en verw onder je met wie zij ‘in conflict’ waren, was even doorbroken. Dit was zo compleet anders. Er was openheid en er was van alles mogelijk. Er was echt contact geweest. Voor sommigen was vrede daardoor wat dichterbij gekomen, maar voor anderen helemaal niet. Het woord betekende voor hen niets anders dan, ‘mislukking’ en ‘deceptie.’

Syrious Mission  Eind april reisde Merlijn naar Jordanië om daar met een team van zeer creatieve musici het project ‘Syrious Mission’ op te zetten in een Syrisch vluchtelingenkamp. De bedoeling van het project is om, in samenwerking met Unicef, workshops te organiseren voor kinderen in het kamp om hen op muzikale wijze te leren hoe zij hun verhaal met elkaar kunnen delen en met de buitenwereld. Inmiddels zijn er vier teams naar Jordanië afgereisd. Elk bezoek werd afgesloten met een concert van en met de kinderen daar. De bezoeken aan Jordanië blijven doorgaan. Elke keer wordt een nieuw team geformeerd dat zijn weg naar de kinderen moet vinden. Via facebook, blogs, interviews op radio en tv wordt blijvend aandacht voor deze missie gevraagd. “Het nieuws over Syrië komt in bijna elk journaal item voor, maar dan gaat het vooral over bombardementen en andere gruwelijkheden. Het wordt bijna iets abstracts. Wat het echt voor de mensen betekent om alles achter te moeten laten en te vluchten, zo dat al kan, komt nauwelijks aan bod. Het lijkt over de hoofden van de mensen te gaan. Wij proberen door onze actie aandacht daarvoor te vragen en de mensen daar, al is het maar voor even, het gevoel te geven dat ze niet zijn vergeten. Muziek kent geen grenzen en helpt mensen in contact met zichzelf en met de buitenwereld te komen.”

•

Joan van Esveld Redactie AdRem jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   5

Bach

en de

thema Muziek ontroert

ha r i ng kop p en

De klassieke muziek behoort tot de schatkamers van onze cultuur. Welke rijkdommen liggen hier niet opgestapeld: de Matthäus-Passion, Don Giovanni, Le Sacre du Printemps... Aan de componisten van deze meesterwerken worden vaak onwaarschijnlijke talenten toegekend. En toch waren ook zij maar gewone mensen, met dezelfde onhebbelijkheden als u en ik. Niettemin beschikten zij over precies de juiste vaardigheden om zich een toegang te verschaffen tot een oneindig rijke verbeelding. Wat dat betreft lijkt componeren wel wat op strategisch jagen of vissen. Ga maar na: wij zijn allemaal wel in staat om nabij de waterkant een vermoeden te hebben van wat er zich in de dromerige diepten ophoudt. Het vergt echter oefening en geduld om een vis op het droge te krijgen. Vissers maken hierbij meestal gebruik van specifieke werktuigen. Van onze voorouders heeft de ontwikkeling van dit visgerei heel wat inzicht en verbeeldingskracht geëist. Hengels en visnetten horen wat dat betreft tot het erfgoed dat de beschaving van zijn meest primitieve oorsprong scheidt. Hoe opmerkelijk is het niet dat deze betrekkelijk simpele werktuigen de overlevingskansen van de menselijke soort zó hebben vergroot. Geen wonder dat vissen tot de verbeelding spreken, zowel in de verkondiging van het evangelie als in de symboliek van het sprookje.

Paul Klee: Around the fish

Vissers  Op 21 juli 1726 (vijfde zondag na Trinitatis) klonk voor het eerst Bachs cantate nr. 88 ‘Siehe, ich will viel Fischer aussenden’. Bach heeft in dit stuk kerkmuziek

geen moeite gedaan om zijn beste muziek tot het laatst te bewaren. Meteen al het openingsdeel – geen koorwerk, maar al bijna een concertstuk voor de bas – is onvergetelijk. Begeleid door een kabbelend ritme zingt de solist over de uitzending van vele vissers. Halverwege de aria raakt de muziek ineens op drift. Hier gaat het niet langer over vissers maar over jagers, die op pad worden gestuurd om prooien te vangen in bergen, heuvels en rotskloven. De tekst wordt omlijst door weergaloze hoornpassages, die herinneringen oproepen aan de jachthoorns van het Eerste Brandenburgse Concert. Toch verbaast de tekst. Bachs toehoorders hadden immers zojuist nog het evangelieverhaal gehoord over Petrus en de wonderbaarlijke visvangst (Lukas 5). Wat blijft er van deze vreugdevolle verkondiging over als dat gepaard gaat met wild om zich heen schietende jagers? Probeerde Bach met dit hoorngeschal soms in het gevlei te komen bij een adellijke broodheer, een liefhebber van de jacht? Nee dus.

6 

Hoe werkt een QR – code? Een QR-code is een bepaald type tweedimensionale streepjescode (zie de blokjesstructuur hiernaast) die in 1994 is ont­ wikkeld door Denso Wave, een dochteronderneming van het Japanse bedrijf Denso. De letters QR zijn een afkorting van Quick Response (“snel antwoord”).

Bach's Cantate 88

Hoe werkt het ? De verwijzing naar een pagina op internet

Bach bevond zich in 1726 immers al niet meer aan een hof. Op dat moment was hij al zo’n drie jaar cantor van de Thomaskerk in Leipzig. Het Magnificat en de JohannesPassion hadden al geklonken en het ontwerp van de Matthäus-Passion lag in het verschiet. Om het raadsel van de jagers te begrijpen moeten we een toevlucht nemen tot de Bijbel, Bachs eigenlijke visvijver om het oneerbiedig te zeggen. Hier lezen we in Jeremia 16: ‘Ik laat vissers komen om hen te vangen – spreekt de HEER –, en daarna laat ik jagers komen om hen op elke berg en elke heuvel, zelfs in de rotskloven op te jagen.’ Feitelijk maant God in deze profetie de afvallige Israëlieten om terug te keren naar het land van hun voorouders. In de cantate verbond Bach deze grimmige drijfjacht met het blijmoedige verhaal over de visvangst, tevens de roeping van Petrus, Jakobus en Johannes. In dit verhaal zegt Jezus tegen Simon Petrus: ‘Wees niet bang, voortaan zul je mensen vangen.’

Haringkoppen  Het onderwerp van de cantate heeft een merkwaardige overeenkomst met een verhaal uit Bachs jeugd. Dat zat zo: tijdens zijn schooltijd in Lüneburg maakte de jonge Bach regelmatig de vijftig kilometer lange voetreis naar Hamburg, om daar de hoogbejaarde (in Deventer geboren) organist Reincken te ontmoeten. Tijdens een van die verblijven had Bach de terugreis zo lang uitgesteld, dat hij onderweg geen geld meer had voor een fatsoenlijk maal. Nabij een herberg werd zijn kwelling nog erger vanwege de heerlijkste geuren. Hij kon echter alleen maar berusten in zijn lege beurs en overeenkomstige maag. Plotseling hoorde hij de scharnieren van een openzwaaiend raam, waarop een onzichtbare hand twee haringkoppen vanuit de keuken op de afvalhoop gooide. De jongen stortte zich onmiddellijk op de viskoppen, waarmee hij – zo vertelt het verhaal – zijn naam als ware Thüringer eer aandeed. Maar zie: hij was nog maar nauwelijks aan het afkluiven begonnen of hij vond twee Deense dukaten, in iedere viskop één! Deze vondst stelde Bach niet alleen in staat om een volwaardig maal te bestellen, maar ook om nogmaals de tocht naar Reincken te ondernemen. Het zal u verbazen, maar het verhaal over de haringen is redelijk betrouwbaar overgeleverd. De journalist en muziektheoreticus Friedrich Wilhelm Marpurg tekende het in 1786 op; hij heeft het vrijwel zeker gehoord van een van Bachs oudste zonen. In de muziekgeschiedenis

wordt gecodeerd tot een QRcode, die wordt afgedrukt in een tijdschrift, op een poster, of op de verpakking van een product. De gebruiker van een Smart Phone kan deze QR code eenvoudig scannen, waarna door de webbrowser van de telefoon automatisch de bijbehorende webpagina wordt getoond. Om te kunnen scannen moet dan wel eerst een (gratis) ‘QR code -

reader’ als app op de mobiele telefoon worden gedownload. Deze methode bespaart de gebruiker het moeizaam op een telefoon intypen van een internetadres. De in deze AdRem genoemde muziekstukken zijn via de qrcodes die erbij staan, dus op uw mobiele telefoon te beluisteren.

is Marpurg geen opvallende figuur. Hij is echter alleen al het vermelden waard omdat hij onmiddellijk na Bachs dood het belang inzag van diens onvoltooide Die Kunst der Fuge. Zijn anekdote over de haringkoppen roept niettemin vragen op. Want wees eerlijk, het lijkt wel een sprookje à la het vrouwtje van Stavoren. Marpurg lijkt dit zelf ook gedacht te hebben. Hij veronderstelde dan ook dat een anonieme weldoener verantwoordelijk moet zijn geweest voor de gift. Maar ook dat roept vragen op. Waarom zou immers iemand het risico nemen om het geld op zo’n riskante en vieze manier door de lucht te ­laten vliegen? Is de anekdote over de haringen niet gewoon een sterk verhaal dat in Bachs familie met het nodige visserslatijn is aangedikt?

Mensen vangen  Voor dit artikel maakt het allemaal niet zoveel uit. Immers, in zowel de anekdote als in de cantate is er sprake van de volgende thema’s: lange vermoeiende wegen, zegenrijke vissen en geld. God zorgt er altijd voor dat wij op het juiste pad terugkeren, zelfs wanneer wij afdwalen, zo zingt de tenor in de tweede aria. In 1726 werd op dit punt de cantate onderbroken voor de verkondiging. Direct na de preek pakte Bach de draad weer op met een referentie naar het openingsdeel (kabbelende golfjes in de strijkers). In dit recitatief voor de tenor en de daaropvolgende basaria horen we eindelijk de tekst waar het de hele tijd al om ging: ‘Jezus sprak tot Simon: Vrees niet, voortaan zul je mensen vangen.’ En dan het geld. Hoe vaak wordt er in de verkondiging niet op gehamerd dat geld een afgodendienst is aan de mammon en de keizer? Ironisch genoeg zijn geldstukken soms ook een symbool voor waar het wezenlijk om gaat. Zo vertelt Mattheüs een verhaal waarin Jezus en Petrus tempelbelasting verschuldigd zijn. Het verhaal vormt een schitterende parallel met Bachs haringkoppen. Om het bedrag te kunnen voldoen draagt Jezus immers aan Petrus op om zijn hengel uit te gooien. Het gaat Jezus hierbij om de eerste de beste vangst, want deze vis zal een munt in zijn bek hebben (Matteüs 17:27). In Bachs cantate verwijst de laatste aria (sopraan en alt) naar het aan ons geschonken talent, waarvan God de rente verlangt. Het werk sluit af met een strofe voor de hele gemeente: ‘Treed vrolijk voort op ’s Heren wegen, neem zijn gebod getrouw in acht.’ 

•

Hans Jacobi Organist in gemeente Den Haag jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   7

thema Muziek ontroert

uziek

waar w o o r d e n tekortschieten Muziek speelt in vrijwel ieders leven een rol van betekenis, onaf hankelijk van leeftijd of cultuur. Bij de één is dat meer dan bij de ander, maar er zijn weinig mensen voor wie muziek niet belangrijk is. Waarom vinden we luisteren naar muziek eigenlijk zo aangenaam? Neurologisch onderzoek biedt meer inzicht op dit gebied: de dopamineproductie in het brein neemt toe wanneer mensen luisteren naar hun favoriete muziek. Wanneer mensen door toedoen van deze muziek emotioneel geraakt worden, neemt de hoeveelheid dopamine nog verder toe. Deze toename is vergelijkbaar met de effecten van het innemen van voedsel of het hebben van seks en wordt ervaren als een intrinsieke beloning. Deze beloning is dan ook de verklaring voor de schijnbaar onlogische waardering voor melancholische muziek. Muziek en emoties  Muziek is een kunstvorm die nauw verbonden is met emoties en wordt dan ook vaak gebruikt als uitlaatklep: zowel het luisteren naar muziek, als het bewegen op muziek en het beoefenen ervan. Muziek is wellicht de kunstvorm bij uitstek om emoties los te maken, omdat emoties zich – net als muziek – door de tijd heen bewegen en vaak abstract en ontastbaar blijven. Soms zijn ergens ‘geen woorden’ voor en is muziek toch in staat invulling te geven aan datgene wat bedoeld wordt. Emoties die opgeroepen worden door muziek, kunnen leiden tot een fysieke reactie. Zo kan het luisteren naar muziek rillingen over de rug, kippenvel, tranen, of een brok in de keel tot gevolg hebben. Ook kan muziek mensen aan het lachen brengen. Maar is iedereen hier vatbaar voor? Wat vaststaat is dat de één hier gevoeliger voor is dan de ander en dat bijvoorbeeld vrouwen eerder ontroerd raken door muziek dan mannen.Waar zouden deze reacties door veroorzaakt kunnen worden? Zijn het specifieke passages in de muziek die deze emotionele reacties elke keer weer veroorzaken?

Muzikale passages  Musicologen hebben zich gericht op de mogelijke aanwezigheid van specifieke passages in muziek die in staat zijn vergelijkbare fysieke reacties bij meerdere personen op te wekken. Er is vaak wel consensus over welke basisemoties (blijdschap, verdriet, angst, woede) een bepaald stuk oproept, maar welke specifieke passage een bepaalde emotie oproept is moeilijk te achter­halen. Factoren als omgeving, persoonlijkheid en stemming, blijken invloed uit te oefenen op de muziekbeleving, waardoor het moeilijk is hier algemene uitspraken over te doen. Voor dit artikel zal ik me richten op de vondsten van John Sloboda (psycholoog en musicoloog aan de universiteit van Keele), aangezien hij vrij gedetailleerd ingaat op de specifieke emoties en concrete muziekvoor8   adrem remonstrants maandblad

beelden geeft. In een onderzoek werden proefpersonen gevraagd om aan te geven welke specifieke passages in de muziek bepaalde emotionele reactie opriepen. Van de deelnemers reageerden voornamelijk muzikanten (zowel professioneel als amateur) op dit verzoek. Anderen gaven aan dat ze niet in staat waren om tot in detail aan te geven welke passage precies welke emotie opriep. Het is dus belangrijk bij het generaliseren van de resultaten, ermee rekening te houden dat de conclusies die gedaan worden van toepassing zijn op ‘getrainde’ luisteraars.

Ontroering  De emotionele reactie die het meest voorkwam, was ontroering. Dit uitte zich bijvoorbeeld in tranen of in een brok in de keel. Een aantal stukken werd genoemd, waaronder de Matthäus Passion van J.S. Bach, La Bohème van G. Puccini en Romeo en Julia van P.I. Tsjaikovski. Een analyse van specifieke passages van alle genoemde stukken laat zien dat voornamelijk ‘melodische voorhoudingen’, en in mindere mate ‘sequensen’ en ‘harmoniën die zich via de kwintencirkel naar de tonica bewegen’ in staat zijn mensen te ontroeren. Een stuk dat al deze elementen bevat en ook het meest werd geciteerd, was het derde deel uit de Tweede Symfonie van S. Rachmaninoff. Het muziekvoorbeeld hieronder (het originele fragment en een reductie) laat deze voorhoudingen duidelijk zien. De langste en belangrijkste noot van elke maat wordt voortdurend voorafgegaan door een voorhouding op de eerste tel van één noot hoger. Daarnaast zijn de sequensen in dit fragment goed zichtbaar: het melodische fragment herhaalt zichzelf steeds een noot lager. Tot slot is in de reductie de baslijn goed zichtbaar, welke constant een kwint omlaag ‘valt’ en daarom ook wel een ‘kwintvalsequens’ wordt genoemd.

Eigen onderzoek  Zelf heb ik afgelopen jaar voor mijn

http://www.youtube.com/watch?v=IrxVU7EUdA4 Tijd: 27:49

Rillingen en kippenvel  De emotionele reacties die naast ontroering het vaakst voorkwamen waren rillingen over de rug en kippenvel. Plotselinge en onverwachte harmonische wendingen riepen vaak dergelijke reacties op. Ook plotselinge veranderingen van dynamiek of textuur van de muziek werden genoemd. Een schoolvoorbeeld van deze onverwachte harmonieën zijn ‘modulaties’: de overgang van de ene toonsoort naar de andere. Dit gebeurt in klassieke muziek regelmatig, maar ook in popmuziek is dit een veelvoorkomend fenomeen. Vaak wordt het refrein, de laatste keer dat het wordt gezongen, een toon hoger ingezet. In I will always love you van Whitney Houston is dit heel duidelijk te horen op 3:10. http://www.youtube.com/ watch?v=3JWTaaS7LdU Opwinding  De laatste reactie die veel voorkwam was een gevoel van opwinding en/of het hart dat sneller gaat kloppen. Dit gebeurde wanneer een prominente gebeurtenis eerder plaatsvond dan verwacht. Een voorbeeld hiervan is het begin van Also sprach Zarathustra van Richard Strauss. In deze introductie komen allerlei onvoorbereide akkoorden, muzikale texturen en ritmes achter elkaar, met als hoogtepunt op 0:55 een majeur (‘vrolijk’) in plaats van een mineur (‘droevig’) akkoord.

http://www.youtube.com/ watch?v=Y9QxaJLt7EA

studie Communicatiewetenschap aan de UvA ook meegewerkt aan een onderzoek naar de invloed van muziek op mensen. Muziek speelt namelijk vaak een niet te onderschatten rol in de media, zowel bij entertainment als bij het overbrengen van boodschappen. Zo bleek dat het krijgen van emotionele reacties door muziek inderdaad afhankelijk blijkt te zijn van de al dan niet ontwikkelde vaardigheden om de taal van de muziek te verstaan. Kinderen die bijvoorbeeld thuis niet veel in aanraking komen met muziek, worden hierdoor minder makkelijk emotioneel geraakt dan kinderen bij wie muziek thuis wel een grote rol speelt. Mensen die in hun dagelijks leven veel in aanraking komen met muziek, hebben bewust of onbewust meer kennis van de elementaire bouwstenen van de muzikale taal, zoals dynamieken, instrumentatie en het verschil tussen mineur en majeur samenklanken. Een emotionele reactie kan zelfs sterker worden wanneer men vaker naar een bepaald muziekstuk luistert. Zoals eerder genoemd, spelen ook persoonlijkheid, karaktertrekken en de luistersituatie een grote rol in hoe iemand reageert op muziek. In een bioscoop reageren mensen heel anders op muziek dan in een discotheek, tijdens het eten of bij een concert. Daarnaast ervaren mensen die melancholisch van aard zijn en ‘open staan voor nieuwe ervaringen en ideeën’ de meeste emotionele reacties en worden sommige mensen van nature ‘beloond’ met meer dopamine bij het luisteren naar muziek, omdat ze eenvoudigweg emotioneler zijn aangelegd. Net als in het echte leven, zijn onverwachte gebeurtenissen heel goed in staat om emotionele reacties op te wekken. In de communicatiewetenschap wordt van deze kennis dankbaar gebruik gemaakt. Kunnen deze emoties door het gebruik van muziek in een reclame bijvoorbeeld gekoppeld worden aan een product? Of het nu bewust of onbewust gebeurt, de resultaten lijken wel in deze richting te wijzen. Weerstand bieden tegen de kracht van muziek blijkt moeilijker dan gedacht. 

Gerlieke Aartsen

•

Student Research Master Communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en afgestudeerd Master Hobo aan het Conservatorium van Amsterdam. jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   9

thema Muziek ontroert

Ervaringen met het nieuwe

Liedboek Wat zo ge w eldig is: om U te danken en om u w naam te mogen zingen, zingen, w ij samen. Wat zo geweldig is Kennismaking met Liedboek 2013 ‘Het is een mooi stel, die standaard-liedbundels. Een stel om trots op te zijn. Een boek van 1600 bladzijden met 2000 liederen en teksten. Het kost € 25,-! Iets meer dan een cent per lied. Geel met rood: vurige kleuren! Of liever ingetogen blauw met groen? De keus is aan u’, zo zegt de uitgever. Zelf geniet ik van de luxe uitgave. De zachtleren kaft daarvan verschaft me veel leesplezier: Het boek ligt zo lekker in de hand, dat ’t een feest is om er in te grasduinen. Bladerend, heel precies lezend, zachtjes zingend, inspiratie krijgend voor een komende dienst. Zo reis ik per trein naar mijn kleinkinderen. Op de dag van de feestelijke presentatie van het Liedboek in Monnickendam (25 mei j.l.) heb ik uitgebreid kunnen proeven van dit rijke nieuwe boek. De 40 liederen die de feestgangers ’s morgens zongen, gaven heel goed aan wat redactielid Henk van Waveren in Ad Rem (mei) vertelde: ‘Het Liedboek is evenwichtig qua sound, theologie en poëzie. Het is veel breder en volkser dan het vorige, er zit meer sentiment in.’ De onderwerpen van de workshops in de middag (wel 40!) toonden een blije vrijmoedigheid. En ja, de zon brak door. Stralend trokken de feestgangers door de straatjes van het stadje naar hun volgende workshop. Herkenbaar aan de witte lunchtas. We werden opgeladen. Tot slot van die prachtige dag zongen we aan de haven allen het nieuwe liedboek een goede vaart toe. Wat ik op die dag heb ervaren is mooi verwoord in lied 92 a (bij psalm 92), waarvan het refrein luidt: Wat zo geweldig is: om U te danken en om uw naam te mogen zingen, zingen, wij samen. Leontine Kaptein Taakgroep liturgie bij de remonstranten, organist gemeente Alkmaar

10   adrem remonstrants maandblad

Beste Michel, Over het nieuwe Liedboek wil ik het volgende kwijt: Was het vorige liedboek opgezet door hervormden, gereformeerden, lutheranen en de drie vrijzinnige groepen, het nieuwe heeft een veel bredere achterban met meer orthodoxe kerken. Dat maakt het boek oecumenischer, breder en dat juich ik toe. Het heeft veel te bieden aan zowel vrijzinnigen, als orthodoxen, evangelicalen, kinderen, immigranten. Dat er honderden liederen zijn die wij nooit zullen zingen, is niet erg, want er zijn honderden anderen die wél bij ons passen. Het grote aanbod, zo’n 1400, meer dan twee keer zoveel als het oude liedboek. Verrassend is het grote aantal religieuze gedichten dat is opgenomen. Die mag je veelal

Invoering in Boskoop

gedurfd noemen met de uiteenlopende godsbeelden, de vragen en twijfels die ze uitdrukken. Mooi dat de prijs zo laag gehouden kon worden: € 25. Treurig dat de grootse introductie op 25 mei 2013 teniet werd gedaan door het feit dat het boek meteen al was uitverkocht en de tweede druk anderhalve maand later ook. Misschien kunnen we pas half september over een voldoende aantal beschikken om er met elkaar uit te kunnen zingen! Het momentum is gemist. Onbegrijpelijk dat m.n. twee liederen zijn geschrapt: gezang 400, het zonnelied van Franciscus en gezang 487, De Heer heeft mij gezien en onverwacht van Huub Oosterhuis. Dat laatste, 487, was bij uitstek een lied dat katholieken en protestanten beiden konden zingen. Een lied met een prachtige mystieke tekst. Ik citeer met instemming Fred Matter van de doopsgezinde gemeente in Hilversum die in een artikel schreef: ‘Persoonlijk denk ik aan een kongsi van feministische en religieuze fundamentalisten (vrouwen èn mannen) die geen benul hebben van mystiek maar zich wel opwinden over het vermeend erotische of seksistische karakter van het tweede couplet – en hun zin hebben weten door te drijven. Shame on you, dirty minds!’ Geen enkele stijl en invloedssfeer is uitgesloten: jazz en popmuziek, negro-spiritual, opwekking en ‘praise’, Taizé, Iona, veel canons, beurtzang en refreinvormen. Dankzij Tussentijds hebben wij al kunnen kennismaken met allerlei manieren die het zingen leuker maken. Veel Oosterhuis (ik las ergens: 88 teksten!) en Sytze de Vries (van wie ik geen bewonderaar ben). Vergeet trouwens niet Andries Govaert. Muzikaal: veel melodieën van Willem Vogel, Christiaan Winter en Antoine Oomen. Lastig: geen register op dichters, vertalers en componisten. Lastig ook dat het register op beginregels zich beperkt tot die van het eerste couplet. Met vriendelijke groet, Peter Korver Predikant in de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Hilversum

In Boskoop starten we met de invoering van het nieuwe Liedboek op de startzondag van 15 september. We hebben een verzoek tot sponsoring gedaan voor een aantal bundels in de kerk en een oproep dat mensen het boek zelf aanschaffen. Zelf heb ik er al met veel plezier in gebladerd en melodieën beproefd. Tot mijn vreugde zag ik heel wat Taizé- en Iona - liederen. Ook voor ons jaarthema Verborgen Geloof zijn er genoeg liederen te vinden die het illustreren. Bijvoorbeeld lied 848; Al wat een mens te kennen zoekt aan waarheid en aan zin: het ligt verhuld in uw geheim dat eind is en begin. Ook zijn er vrouwelijke Godsbeelden in liederen te vinden, God als moeder. Er staan zelfs gedichten in. Kortom een schat. Dus ik heb er heel veel zin in en ik hoop de gemeente ook enthousiast te krijgen.. Martine Wassenaar Predikant in de Vrijzinnig Protestantse Gemeente Boskoop

Bekeerd tot het nieuwe Liedboek Ik moet het ruiterlijk bekennen: ik ben bekeerd tot het nieuwe Liedboek. En daar ben ik zelf behoorlijk verbaasd over. Maanden geleden woonde ik een voorpresentatie bij en bepaald enthousiast raakte ik niet. Maar het kan verkeren. Ik heb deze zomer de zestienhonderd pagina’s van onze nieuwe liedbundel uitgeplozen en eerlijk is eerlijk: ik ben bekeerd! Dit boek – dat de veelzeggende ondertitel draagt Zingen en bidden in huis en kerk, biedt werkelijk wat het belooft. Het zit goed in elkaar, bevat bekende en nieuwe liederen en verbreedt aanzienlijk de keuze die het oude liedboek bood. Zeker, er zijn geliefde liederen uit het oude liedboek gesneuveld. Johannes de Heer onder anderen, met God roept ons tot de daad en zo. Maar het nieuwe Liedboek biedt een interessante waaier aan nieuwe liederen. Sommige van deze liederen waren al te vinden in Tussentijds, andere zijn nieuw en afkomstig uit diverse bronnen: Taizé, de Anglicaanse traditie, hedendaagse Nederlandse kerkmuziek (Oosterhuis, Sytze de Vries, Pinksterkerken). Het geheel is zo verfrissend van taal en melodie dat ik iedereen zou willen uitnodigen om met enthousiasme het nieuwe Liedboek te begroeten. Daarnaast biedt het nieuwe Liedboek gedichten en prozateksten die bij de tijd van het jaar passen. Dus ook materiaal om te bidden in kerk en huis. Christiane Berkvens Predikant remonstrantse gemeente Rotterdam

jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   11

jaarthema Verborgen Gel o of

kunnen we het over

god

h e b b e n?

Ontdek het verborgen geloof van remonstranten in de AdRem special van oktober 2013 Heeft het er nog steeds mee te maken dat de Remonstrantse Broederschap in het verborgene is ontstaan als een gezelschap van geestverwanten die geen gehoor kregen voor hun rekkelijke geloofsopvattingen? Die het eigen geloof (verhalen, belevingen, doordenkingen, rituelen, ethiek) verscholen houden omdat het afwijkende verdacht is en kan worden verstoten? Vast en zeker niet! Sinds de zeventiende eeuw hebben remonstranten hun partijtje meegeblazen in het orkest van de Nederlandse kerk en breder verband. En soms kwamen we in de spotlights door een theoloog, een publicatie of een activiteit die ook de aandacht trokken van een breed publiek. Onze geloofsgemeenschap werd al lang geleden van een verstoten kind een gerespecteerde kerk. Het bij tijd en wijle luid toeteren van orthodoxe spelers in het orkest, de normering van geloof door formulieren en kerkstructuren, zou er in de loop der tijd wel eens sterker aan kunnen hebben bijgedragen dat remonstranten niet te koop lopen met hun geloof. Voor je het weet word je verweten zieltjes te winnen. En bovendien: weten we eigenlijk wel Hoe Het Zit? Ook die vraag bergt een respectabel motief voor het bedekt houden van geloof. We hebben de geheimen van de werkelijkheid waartoe geloof zich wil verstaan goed begrepen. We onderkennen de krochten van onze ziel die onze ambivalenties aan het licht brengen. We onderschatten het verraad van taal niet. We hebben een belangstellend oog voor geloofsuitingen van anderen en weten: zo kan het ook! Betekent dat echter, dat we het, reactief, beter maar niet over ons geloof moeten hebben? Verborgen geloof kan als een geuzennaam begrepen worden, een kenmerk van onze identiteit. Mogelijke verwijten dat remonstranten als gelovigen zo weinig grijpbaar zijn voor meer uitgesproken of liever, luider sprekende gelovigen, kunnen we ten gunste keren. Verborgen? Klopt! En jij, die ook zo in het leven staat en dit zo aanvoelt: kom er vooral bij. Het verborgene hoeft niet persoonlijk verwoord te worden, kan wel individueel of gezamenlijk worden onderzocht. Ook jij krijgt alle ruimte. Verborgen geloof geeft te denken over een min of meer gearticuleerd, maar hoogstpersoonlijk geloof, dat kwetsbaar is. Te kwetsbaar wellicht, vanwege opgedane ervaringen niet welwillend gehoord te worden, vanwege een mate van onveiligheid die bij geloof, kerk en sociale groepen nooit ver weg is. Geloof verborgen willen houden vanwege de paarlen, waarmee de zwijnen op de loop dreigen te gaan? Het kan ook zijn dat het eigen geloof verborgen is, na een verhuizing onvindbaar, zoek geraakt, onder het stof. De belangstelling verflauwde, er ging geen prikkel meer van 12   adrem remonstrants maandblad

––– 10 –––

S

S

L

A

I

C

E

P

P

E

C

I

S

P

E

C

A

L

I

A

God, is dat mogelijk? Zinnig spreken over Naarden-Bussum, trants predikant in Greteke de Vries, remons Seminarium en van het Remonstrants dook in de geschiedenis ente remoniebronnen van promin ging op zoek naar inspirat

S

P

E

C

strantse theologen. met acht editie van AdRem kennis U maakt in deze speciale de ie vanaf het einde van hoogleraren theolog remonstrantse over Zinnig spreken van hen na denkt na nu. Elk met God, eeuw tot enover is dat mogelijk? negentiende daarbij Greteke de Vries Hun biografie lijkt oek. , remo invalsh nstra eigen een nts vanuit predi God dook in . in Naard het nergens wordtkant de gesch en-Bussum, iedenUniform spelen. te is rol van ijke het Remonstraen een belangr ging op zoek ntsdoor. Seminarium en hun gedacht naar inspiwerken ratiebronnen op de dag van vandaag En tot stran van prom reninente remo tse theologen. welke voetspo n-special is te lezen in In deze aar U AdRem maakt in deze ste vrouwelijke hoogler allereer speci als ale treedt editie van AdRe Anbeek Christa m kennis met remo nstrantse hoogl acht trantse theologie. eraren theologie vanaf remons negen het einde van tiende eeuw tot de en met nu. Elk a van hen God vanuit een hetnajaarthem denkt na over ?’ sluit aan bij hebben God invals hoek. Hun we het overeigen ‘Kunne eennbelan grijke rol spele gen geloof ’.biografie lijkt daarbij n. Uniform word Remonstranten:te‘Verbor de tot vanEn leest heten svragen op de dag van rg treft u gesprek nerge ns. vandaag werke monstranten.o www.re OpIn n hun kunt en in gedac gebruik deze AdRem-sp hten ook door. -special ecialAdRem is te lezen zodat u deze in welke voets suggest thuis? Chrisies, zichporen ta Anbeek treed benadering voelt u t als allere sgroepen. Bij welke erste vrouwelijke gesprek remonstra hoogleraar ntse theologie.

I

A

L

‘Kunnen we het over God hebbe n?’ sluit aan bij van de Remonstra het jaarthema nten: ‘Verborgen geloof ’. Op www.remo nstranten.org treft u gespreksvr suggesties, zodat agen en leesu deze AdRem-sp ecial ook kunt gespreksgroepen gebruiken in . Bij welke benad ering voelt u zich thuis?

L

––– 58 –––

10,-

Kunnen we het over

REM ONS TRA NTE

God hebben?

BOR GEN GEL OOF N OVE R HUN VER S GRE TEK E DE VRIE

Kunnen we he p/stuk t over God hebb en? REM ON STR 10 stuks 75,AN TEN OV ER HU N

VER BO RG EN GE LO OF GR ETE KE DE VR IES

Losse exemplaren 10,- euro. Ga met het boekje aan de slag in de kerk; bestel 10 exemplaren voor 75,- euro. Bestellen: [email protected] / 030 23 16 970 / www.remonstranten.org / 64 pagina's / ISBN 9789081194983

Wees adrem!

uit, het raakte niet langer aan het eigen leven en de vragen die daar spelen. Het geloof is er wel, misschien in de vorm van herinneringen, een vertrouwdheid met de liturgie, een getrokken worden naar een kerkgebouw of een dienst in een vreemde stad. In eigen huis echter blijft het geloof rustig liggen, een nieuwe hulp in de huishouding hoeft geen moeite te doen het op te poetsen. Misschien moet het maar weg. Remonstranten kunnen met de verborgenheid van hun geloof (als het al zo is!!!) om allerlei redenen genoegen nemen. We kunnen ook ons bezinnen op de volgende vragen, die niet nieuw zijn.

Eigenzinnig remonstrants magazine over religie en cultuur. Met diepgang, dwarsheid, duiding en human interest. En natuurlijk met veel remonstrants nieuws.

• A  uthentieke verhalen van remonstranten over het eigen geloof in relatie tot hun eigen leven vertellen waar het in onze geloofsgemeenschap om te doen is. Daarvan iets zo integer mogelijk tonen door ons gedrag maakt ook veel zichtbaar. Zielen kunnen elkaar raken in persoonlijke ontmoetingen, vonkjes geloof kunnen overspringen en de waarden ervan binnen een geloofsgemeenschap als de onze kunnen zo worden ontdekt. Zijn er geen mensen in onze samenleving die op zoiets van ons, van elk van ons, wachten? • L  aten we het christelijk geloof en de doordenking daar­van over aan anderen dan vrijzinnige theologen? Er is massa voor nodig om een paar remonstrantse uitblinkers te kweken! En er is onderling gesprek voor nodig om onze vragen te vinden die onze denkers inspireren. Zéker vrijzinnige geloofsdoordenking begint daar waar de mensen zijn. • W  illen we nog mee doen met het gesprek over de moeilijke vragen over de inrichting van onze samenleving? Moeten we dan niet onze motieven kennen (en misschien bekritiseren) die onze intuïties en posities aansturen, zodat we wars van louter incidenten en trends onze bijdragen kunnen leveren? Half oktober, op de dag van de oratie van prof. dr. Christa Anbeek, verschijnt een Special van AdRem van mijn hand onder de titel Kunnen wij het over God hebben? Remonstranten over hun verborgen geloof. Acht hoogleraren van het Remonstrants Seminarium sinds 1873 (Tiele) tot en met nu (Anbeek) wijzen ons in deze publicatie wegen om over God te spreken. Bovenstaande vragen komen er níet in aan de orde. Maar ze vormen wél de achtergrond van de artikelen. Dit extra nummer wil onze geloofsgemeenschap uitnodigen het geloofsgesprek met elkaar aan te gaan. Eerst in het verborgene van onze huiskamers, maar wat mij betreft is dat slechts het begin. 

•

Greteke de Vries Remonstrants predikant te Naarden-Bussum

re mo ns

tr an ts

ma an

db la d

jaa rg an

PROEFABONNEMENT: DRIE NUMMERS

g 24 nr . 5 me i 20 13

GRATIS! nr. 6 juni 2013 remonstrant s maandblad jaargang 24

G el uk W et en AdRem_nr

5 mei 2013

.indd

sc ha p

1

of ro se wo lk ?

16-09-13

lad nts maa ndb rem ons tra

21:55

ustu nr. 7 juli -aug jaar gan g 24

s 201 3

Toekomst van de remonstran ten Moedig voorwaarts, of juist opzij?

16-09-13 21:53 AdRem_nr6 juni 2013_def.indd 1

Als u nu een abonnee voor AdRem werft, ontvangt u de special 'Kunnen we het over God hebben?'

Ple kke n Spi ritu ele t het lab yrin , gra ven en remon Ove r ker ken stran ts maand blad

jaarga ng 24 nr. 8 septem ber 2013 16-09-13

21:51

GRATIS! AdRem_nr

7 juli-aug.2013

def.indd 1

30,jaarabonnement

‘De verbo rgen omga ng met God is de moto r achte r iedere vorm van geloo fsleve n’ Verb orgen Gelo of en Myst iek

AdRem_nr 8 sept.2013_de

f.indd 1

16-09-13 21:51

AdRem verschijnt maandelijks. Neem een abonnement voor 30,- euro per jaar. [email protected] / 030 23 16 970 / www.remonstranten.org

jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   13

tentoonstelling

in de rij voor In de rij voor de Bijbel, waar maak je dat nog mee? Gewoon in Assen, in het boeiende Drents Museum. En het gebeurt bij de tentoonstelling rond de Dode Zeerollen: indrukwekkende fragmenten daarvan worden er sinds juni van dit jaar tentoongesteld. Aan deze bijzondere presentatie over de vondsten uit de periode 1947 tot en met 1956 is in geen krant of nieuwsrubriek op televisie voorbij gegaan. Dus wat zouden wij er dan nu in AdRem nog over schrijven? In Trouw, begin juli, luidde de kop van een artikel: ‘Een Tijdmachine’. Daaronder als intro: ‘Ze zijn donkerbruin, stuk en onleesbaar’, maar ogenblikkelijk bezwijkt de journaliste ook voor de ‘magie’ van die zo bijzondere snippers. En terecht stelt ze ook dat er zo’n aantrekkingskracht van uit gaat, omdat die stukjes ons ‘direct verbinden met de tijd en de plaats van het ontstaan van het christendom’. De expositie bestaat uit drie delen. Een soort diorama van Qumran en de omgeving van de vondsten geeft een beeld van ‘hoe het er daar uit zag’. In deel twee wordt inzicht

 d e b i j b e l

gegeven in het nog steeds voortgaande onderzoekswerk. Reproducties zijn tot in detail te bekijken en het werk van de materiaal-ontleders en van de vertalers is van stap tot stap te volgen. En dan, in een derde ruimte, zijn de èchte stukjes en stukken te zien. Neem de tijd om ze goed te bekijken, maar loop wel door, want er mogen maar twintig mensen te gelijk in deze ruimte. Je bent er eigenlijk zo weer uit, maar na een eerste reactie van ‘dat was het dan’, komt bij veel bezoekers een verstild enthousiasme. Zó, op deze manier is het dus allemaal begonnen. Die indruk willen veel bezoekers vasthouden. Het bijbehorende nieuwe boek ‘De Dode Zeerollen, nieuw licht op de schatten van Qumran’ is zeer de moeite waard en een waardevolle aanvulling en blijvende herinnering. Medio oktober 2013 worden vanwege de conservering de originele fragmenten van de Dode Zeerollen gewisseld met een tweede set.

•

Alexander Overdiep Gemeentelid Naarden-Bussum De tentoonstelling loopt nog tot en met 5 januari 2014. Uitgebreide bezoekersinformatie: www.drentsmuseum.nl

’t Rentmeest ertje

VREDE... VREDESWEEK... VRIJHEID... Ineens zag ik ‘n toekomstbeeld voor me: een moratorium voor alle geweldshandelingen, wereldwijd, in solidariteit, iedereen doet mee, uitgeroepen door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (met steun van bijvoorbeeld de NSA is in principe elke wereldburger bereikbaar, toch?). En dan spreken we met z’n allen af dat we vanuit de toekomst - zoals wij ons die diep van binnen voor onze kinderen en onszelf wensen - het heden gaan (omgangs- )vormgeven. Dus de door ons gedroomde, gewenste en mogelijke toekomst zal bepalend

14   adrem remonstrants maandblad

zijn en niet ons verleden! Kom aan: ik help de ‘media’ in de ware zin ‘social’ worden en stuur een tamtam de wereld over. Een droom? Wij zijn toch allen rentmeestertjes? ’t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep Duurzame Ontwikkeling. Zie ook de website over het diakonale werk van de remonstranten, www.remonstrantengeven.nl Contactpersoon: Casper Ebeling Koning, tel. 06 54 95 1911, [email protected]

seminarium column

z ot h e i d o f godheid ? Ruim een kwartier voor aanvang zit ik in de nog lege aula van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Officieel ben ik per 1 september tot bijzonder hoogleraar benoemd, dus ik zou deze opening van het academisch jaar in toga kunnen meemaken, maar vandaag gun ik mezelf nog de luwte van een plekje achterin de zaal. De plechtigheid begint met het votum, onze hulp is in de naam van de Eeuwige. Bij de afsluiting, anderhalf uur later, wordt een lofprijzing uitgesproken. Greteke de Vries, voorzitter van de curatoren van het remonstrants Seminarium, is naast mij komen zitten. ‘Dit is echt anders dan Leiden,’ merkt zij op, maar dit is niet de enige verrassing van de middag. Literair hoogtepunt is de bijdrage van P.F. Thomése, hij is de Vrije Schrijver van dit jaar. Hij reflecteert op het thema van de opening Maatschappij in de maak. Iets wat gemaakt is, kan nooit af zijn, het blijft altijd onvoltooid. Ook met teksten is dat zo: als schrijver laat je op een gegeven moment een tekst alleen, er is iets afgelopen, maar of het voltooid is valt te betwijfelen. De tweede spreker, Wiebe Draijer, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad, lijkt iets meer overtuigd van zijn eigen kunnen en zijn vermogens om anderen te beïnvloeden. Je moet het goede voorbeeld geven, uitleggen waarom iets belangrijk is, een prikkel inbouwen (straf of beloning) en steun bieden. Een hart onder de riem voor docenten die weer aan een nieuw jaar beginnen. De Rector Magnificus Frank van der Duyn Schouten, nog maar vier maanden geleden aangetreden,

roze Google levert met ‘roze’ 25.500.000 resultaten op en het Engelse ‘pink’ 1.470.000.000. De eerste hit is wederom een link naar Wikipedia. Gevolgd door het tonen van de kleur en roze af beeldingen. De derde hit informeert ons alvast dat de voorbereidingen voor de roze filmdagen in 2014 al zijn begonnen. In oktober kleurt Nederland roze om aandacht te vragen voor borstkanker. Het roze lint, Pink Ribbon, is voor het eerst 1992 in Amerika geïntroduceerd vanwege de minimale uitgave van overheidsgeld aan onderzoek naar borstkanker. Sinds 2003 is Pink Ribbon als stichting actief in Nederland. Zoeken op ander ‘roze’ levert pagina’s lang hits op met verwijzingen naar homoseksualiteit.

neemt het stokje over. Wij bereiden studenten voor op maatschappelijke functies met meer dan gemiddelde verantwoordelijkheid. Niet voor onze maatschappij, maar voor hun maatschappij. Zij zullen die maatschappij zelf vorm moeten geven en daarbij weloverwogen keuzes moeten kunnen maken. Het is vooral voor eerste - generatie studenten belangrijk om niet alleen een studie te volgen, maar ook andere activiteiten te ontplooien, zoals het lid worden van een studentenvereniging. Zelf was hij ooit zo’n eerstegeneratiestudent, de eerste in zijn gereformeerde-bondsfamilie die naar de universiteit ging. Hij werd lid van een vereniging die Erasmus in het logo had staan, met daaronder in gotische letters en in het Middelnederlands de woorden Wij loven de zotheid. Gelukkig kon hij zijn ouders die het gotisch niet machtig waren wijsmaken dat er Wij loven de godheid stond. Zotheid of godheid, een nieuw academisch jaar is begonnen. Later op de middag was er een interreligieuze viering, als opening van de theologische faculteit van de VU en de Protestantse Theologische Universiteit die als zelfstandige universiteit aan de VU gevestigd is. Voor het remonstrants Seminarium start een nieuw en spannend avontuur. Vooralsnog kunnen we concluderen dat we in een veelkleurig en boeiend universitair landschap terecht zijn gekomen.

•

Christa Anbeek

Bijzonder hoogleraar aan het remonstrants Seminarium

Het is de kleur die gedurende de Tweede Wereldoorlog werd gebruikt als merkteken en in de zeventiger jaren als geuzenteken is overgenomen door de homobeweging. Dan stuiten we op de ontdekking dat de filmserie Pink Panther niet verwijst naar een personage, maar naar een enorme kostbare diamant. Wanneer je de diamant van dichtbij zou bekijken, zou het hart eruit zien als een roze panter. In de animatiefilms draait het echter wel om een roze panter die vele avonturen beleeft. Roze is geen officiële liturgische kleur, maar wordt in sommige streken in de rooms-katholieke kerk wel gebruikt. Roze wordt gezien als de overgang van paars naar wit, en mag op twee zondagen gedragen worden. Dat zijn de 3de zondag van Advent, zondag Gaudete (Filippenzen 4:4), en de 4de zondag van het vasten, zondag Laetare (Jesaja 66:10). Beide zondagen staan in het teken van vreugde in een ingetogen, ‘paarse’ periode. Het roze van deze twee zondagen geeft aan dat het licht van de komende feestdagen al voorzichtig doorbreekt. 

•

Lilian Roos & Carolien Sieverink

jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   15

overweging

De Het is een wonderlijk gegeven: veel mensen zijn lid van onze geloofsgemeenschap zonder te weten of ze wel in ‘God’ geloven. Nog niet eens zo lang geleden trad iemand schoorvoetend toe met het nadrukkelijke voorbehoud: ‘Maar ik geloof niet in God hoor!’ Waarom dan toch die bewuste keuze voor het lidmaatschap? Begint het geloof niet bij God dan? Meestal is op grond van een eigen persoonlijke ervaring de stap gemaakt. Remonstranten hoeven alleen de beginselverklaring te onderschrijven die zegt dat de Remonstrantse Broederschap een geloofsgemeenschap is die overeenkomstig haar beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid ‘God wil eren en dienen’. Dat laatste maakt menigeen ook direct verlegen. De woorden vrijheid en verdraagzaamheid hebben vaak een prominenter betekenis dan het woord God. In 2007 verscheen het boek ‘Geloven in een God die niet bestaat’ van de rebelse, vrijzinnige, Zeeuwse predikant Klaas Hendrikse. Hierin betoogt hij dat hij net als veel mensen niet meer kan geloven in een God die ‘bestaat’ als een persoon, als een iemand, als een iets zo concreet als bijvoorbeeld een appeltaart. God ‘bestaat’ niet. Het verhaal over God is daarmee nog niet rond voor Hendriks. God bestáát niet, maar gebeurt, alleen tussen mensen ‘gebeurt’ God. Zonder mensen is God nergens. Mensen hebben het vermogen om op bijzondere momenten hun eigenbelang en hun gerichtheid op zichzelf te ontstijgen en hun liefde en compassie met andere mensen, met alles wat leeft te laten prevaleren. Dan gebeurt God. In Jezus is God gebeurd, in mijn buurman kan God gebeuren. Is hiermee in het kort verwoord waar het in de vrijzinnige theologie op neerkomt? Er blijven bij deze gedachtegang voor mij (minstens) twee problemen over. Het eerste erkent Klaas Hendrikse zelf ook. Als God niet een iemand, een persoon is, waarom doen we dan in de liturgie net alsof het wel zo is? We spreken God aan met u, met onze vader, en dichten God allerlei menselijke eigenschappen toe. Hij (zij?) heeft lief, vergeeft, is genadig, luistert, zegent. Maar wie van ons ervaart God zo? Mijn collega ds Albert Klok, heeft zijn studieverlof besteed aan het zoeken naar teksten en liederen die recht doen aan de God die niet een persoon is en die niet bestaat, maar wel gebeurt. Dat is nog niet zo eenvoudig en wat mij aangaat ook onbevredigend. De woorden worden abstract en afstandelijk. Veel warmte en nabijheid in mijn verhouding tot het geheim dat we God noemen verdampt. Met een abstractie valt slecht te communiceren en ik kan mij er slecht mee verbinden.

16   adrem remonstrants maandblad

God

Het tweede probleem met God is dat hij/zij/het voor Hendriks een ‘gebeurtenis’ is, een ‘ervaring’ op momenten dat er iets moois gebeurt tussen mensen. Zeker, als mensen in liefde iets voor elkaar betekenen, samen brood en wijn delen, samen zingen, dan is er meer dan het gewone. Maar wat als dat niet het geval is? Als je alleen of eenzaam bent, als er alleen maar conflicten lijken te bestaan? Kan een mens ook in verbondenheid leven met de Ene, de Eeuwige, het wonder-van-het-bestaan als de zeeën hoog gaan, als ziekte greep op je heeft gekregen, als je wordt opgenomen in het verpleeghuis of als je liefste je ontvallen is? Ik hoop en bid van wel. Mag God ook gebeuren als ik niet met andere mensen ben? Opent ‘hij’ zich niet op een verborgen wijze in de natuur, de muziek, de poëzie, de stilte?

G od b e s tá át niet, maar g e b e u r t soms in de stilte van het eigen hart Soms trek ik mij juist terug van de mensen om God te ontmoeten. Dan ‘gebeurt’ God in de stilte van het eigen hart, in de verborgenheid van de natuur, Gods Schepping. Uren die je doorbrengt met jezelf in een wandeling door de duinen of momenten dat je verkeert onder de sterrenhemel doen je beseffen dat je een klein onderdeeltje bent van iets ontzagwekkends groots. Een speciaal gevoel van eenheid en dankbaarheid maken zich dan van mij meester. Dan wil ik woorden hebben en spreken tot het mysterie en ik doe dat ‘alsof ’ het om ‘iemand’ gaat: ‘Ik wil u loven, Ene, met heel mijn hart, vertellen van uw wonderdaden. Ik wil vrolijk zijn, u toejuichen, uw naam bezingen, Allerhoogste.’ (psalm 9 : 2).

•

Peter Korver Remonstrants predikant in de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Hilversum

remonstrantse Orde

Sinds 1991 bestaat de Remonstrantse Orde. Het is een ‘open gemeenschap van mensen, die in hun leven ruimte willen maken voor verdieping van hun geloof en eigen spiritualiteit en daarmee ook voor God’. Vier keer per jaar komt de Orde op vrijdagavond en zaterdag bij elkaar op de Hoorneboeg. Like Wols en Lex van Gorcum zijn er sinds 1994 lid van. ‘Als ik over dat lange pad door het bos naar de Hoorneboeg rijdt, dan gebeurt er al wat met me.’

V e r s t i l l i n g e n c o n t e m p l at i e , daarna w eer de w ereld in Is de Orde een soort protestants klooster?  Lex: ‘Het idee van de bijeenkomsten is wel geïnspireerd op de katholieke en protestante kloostertradities, maar anders vormgegeven. De initiatiefnemers hadden ervaring met een verblijf in kloosters. Zij misten bij de remonstranten het mystieke, belevingsgerichte aspect van het geloof. Niet alleen het intellect, ook de emotie die je in contact brengt met het Hogere, wilden zij aan bod laten komen. In 1991 hebben zij toen voor het eerst een bezinningsweekend georganiseerd op de Hoorneboeg. Toen ik er in 1994 bij kwam organiseerde Wilfried Hensen juist een cyclus over Joodse mystiek. Die maakte grote indruk op mij. Wij hebben op het moment ca. 25 leden in de leeftijdscategorie van 55 tot 80 jaar. Remonstranten en niet-remonstranten doen mee. Nieuwe mensen zijn zeer welkom om weekenden mee te beleven. Na een tijdje vragen wij hen dan wel

natie. Ook een jaarserie over de filosofische, theologische en maatschappelijke aspecten van de ziel staat hen nog helder voor de geest. Zaterdagochtend komt er dan een geestelijk onderwerp aan de orde. Tijdens een weekend zijn er drie liturgische momenten. Dan worden er teksten gelezen, liederen gezongen en worden er vooral lange stiltes ingelast. De maaltijden bereiden we gezamenlijk.’

om zich echt aan de Orde te verbinden en in principe ook naar alle bijeenkomsten te komen. Het is niet de bedoeling om af en toe eens binnen te stappen als het onderwerp je aanspreekt. Like: ‘Het is voor ons belangrijk om spiritualiteit te verbinden met maatschappelijke betrokkenheid: ‘spiritualiteit met de voeten op de grond’. Voor remonstranten is dat vaak een individuele aangelegenheid. Bijgetankt en geïnspireerd ga ik altijd weer naar huis.’

groepen, daar worden wij aangeraakt door elkaar. Wij bieden een veilige omgeving, waarin iedereen aan bod komt en zijn zegje kan en mag doen.’

Wat gebeurt er in een weekend?  Lex: ‘De Ordebijeenkomsten kennen een vast stramien. Op vrijdag om 18.00 komen alle deelnemers bij elkaar. Na een gezamenlijke maaltijd volgt eerst het onderdeel ‘tot de Orde komen’. Door ontspanningsoefeningen leggen mensen hun dagelijkse beslommeringen af en raken ze helemaal aanwezig in het moment. Daarna volgt vaak een inleiding en een gesprek over een maatschappelijk onderwerp. Lex en Like herinneren zich thema’s als Taizé, het werk van theologe Dorothee Sölle, spirituele aspecten in het werk van Hildegard van Bingen of de ethische aspecten van orgaando-

Beleven jullie in zo’n weekend inderdaad een persoonlijke relatie met God?  Allebei zeggen ze dat zij soms een dergelijke ervaring hebben. Like: ‘In een kerkdienst wordt voor mij veel te veel gepraat. In de stiltes die wij laten vallen, kan ik alles loslaten. Dan vindt voor mij een verdieping plaats, waarin ruimte is voor onverwachte dingen. Soms breekt er inzicht door. Maar deze beleving kan ik ook hebben als wij gesprekken voeren in kleine

Waarom zouden mensen met jullie mee moeten doen? Lex: ‘Deelname verrijkt de geest. Je krijgt een andere kijk op de wereld en op onze maatschappij als je meedoet. Like: ‘De persoonlijke uitwisseling is heel bijzonder, dat contact brengt nieuwe inzichten naar boven en begrip voor elkaar. Er is veel ruimte voor verschillen van mening en voor twijfel in geloofszaken, we hebben respect voor een afwijkende mening. Bovendien hebben wij een heel andere manier om de liturgie te beleven.’

•

Michel Peters Coördinator communicatie bij de remonstranten Remonstrantse Orde, contactpersoon Anke Henny, tel. 0573 - 253638 , email: [email protected]. Het volgende weekend vindt plaats op 8 en 9 november 2013. jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   17

thema boek recensie xxxxx

Nat gras 

en dode ratten De Remonstrantse Broederschap heeft lang de bij­ naam gehad van Bontjassenkerk. De sociale samen­ stelling van haar leden was hier ongetwijfeld de oorzaak van. Tegenwoordig zie je weinig van deze jassen meer. Niet dat de leden zo gedaald zijn op de maatschappelijke ladder. Maar tegenwoordig is het gewoon niet meer ‘comme il faut’ om in een tweedehands jas te lopen. Al zou ik niet de remonstrantse dames de kost willen die zo’n jas nog in de kast hebben hangen! De Rotterdamse remonstrant Roelof Vennik heeft nu zijn debuut roman geschreven. Eerder schreef hij al over genealogie. In zijn wilde jaren was hij dierenactivist. Nu beschrijft hij zijn ervaringen in een humoristisch geschreven boek. Het is een mengeling van autobiografische fictie en non-fictie. Hij vertelt hoe hij in deze subcultuur terecht is gekomen. Trefzeker schetst hij de alternatieve types die hij ontmoet. Bleke vegetariërs zonder humor of relativeringsvermogen. Activisten met de wildste ideeën zonder inzicht hoe iets te bereiken. Alex, de ik-persoon van het boek, strijdt tegen dierenleed, maar houdt ook van lekker eten en vlees. Hij betoogt dat je beter één forel kunt eten, dan 150 garnalen het leven benemen voor een garnalencocktail! In Frankrijk bevrijdt hij twee kreeften

symposium Over rouw en verdriet in Eindhoven Het boek ‘De berg van de ziel’ van Christa Anbeek is een groot succes, het is al weer voor de zevende keer herdrukt. De auteur houdt geregeld spreekbeurten in het land. Op 2 november 2013 van 10.30 tot 15.30 uur is zij bijvoorbeeld hoofdspreker op een symposium over verlies, trauma en rouw georganiseerd door de remonstrantse gemeente Eindhoven, Dommelhoefstraat 1a. Naast de inleiding van Christa Anbeek zijn er workshops waarin ruimte is voor uitwisseling. Thema’s die hier aan de orde komen zijn voorbeelden uit de praktijk, hulp aan hulpverleners, en creativiteit in beeldende kunst en rituelen. Kosten 30 euro. Opgave via debergvandeziel2112013@ outlook.com. Informatie: Martijn Junte (06 2185 9121) of Bernadette van Litsenburg (040-2136896) 18   adrem remonstrants maandblad

uit een aquarium van een restaurant voordat ze levend gekookt zullen worden. Terwijl de acties bescheiden beginnen, er worden dode ratten gestolen uit een bedrijf en later met veel persaandachtig begraven, wordt het steeds serieuzer. Alex komt in een politiecel terecht en zaken verharden wanneer gesproken wordt over de liquidatie van een vijand. Een confrontatie met de georganiseerde criminaliteit opent hem de ogen. Zo gaat hij niet verder. Het boek is vlot geschreven met veel humor. Het opent de ogen voor de inconsequenties van onze omgang met onze medeschepselen. Het is in eigen beheer uitgegeven. Dat is waarschijnlijk de achtergrond van het relatief grote aantal foutjes in de tekst en de lay out. Maar het procedé van printing on demand biedt de auteur de gelegenheid om een en ander snel te verbeteren. Al met al een grappig boek met een serieuze ondertoon over een wereld die de meeste mensen niet kennen.

•

Tjaard Barnard Roelof Vennik, Nat gras en dode ratten. De wereld van het dierenbevrijdingsfront. Een roman, Rotterdam, 978-94-6228-033-5, € 14,95.

miniatuur

I hear the beat

of the drums! ‘I hear your heart beat to the beat of the drums’ zingt Kesha in haar nummer ‘Die young’. En ik moest daar onmiddellijk aan denken toen ik met deze miniatuur aan de slag ging. Het gaat me vooral om het laatste deel van deze zin, want die zit toevallig al een tijdje in mijn hoofd: ‘to the beat of the drums’. Het voert me terug naar een zwoele zomeravond in Powakka, ongeveer een uur van Paramaribo vandaan, waar ik die avond ben uitgenodigd op een Winti Prei. De meesten van u zullen niet weten wat dit is, ik had het zelf ook nog nooit eerder meegemaakt. Een Winti Prei is een Creools Surinaamse aangelegenheid waarbij men in contact kan komen met de voorouders en andere geesten. Dansend in een cirkel op Afrikaans klinkende muziek raken de meeste mensen

in trance. Daar draagt de zware Afrikaanse drum enorm aan bij. Als mensen in trance raken, nemen ze de vorm aan van hun ‘dier’, wat betekent dat sommige mensen als een slang gaan kronkelen, al dan niet op de grond, of tijgerachtige bewegingen gaan maken. Mensen die ervaring hebben met het in trance geraken kunnen daar zelf ook weer gemakkelijk uitkomen, maar voor mensen die dat voor de eerste keer meemaken is dat minder vanzelfsprekend. Surinamers hebben daar een geweldige oplossing voor: de batterij keurig in klederdracht gestoken Surinaamse Tantes. Dit zijn oudere dames die de boel een beetje in de gaten houden en ingrijpen als ze iemand waarnemen die niet meer zelf terug kan komen uit de trance. Je kunt er in geloven of niet, maar een van mijn Hindoestaanse jonge vrienden overkomt het: opeens draaiden zijn ogen weg, hij sprong op van zijn stoel en verdween in de dansende cirkel als een luipaard. De batterij Tantes keek het een tijdje aan, gaven elkaar een kort

Wat ontbreekt is de batterij S urinaamse Tantes knikje en brachten hem terug naar het heden. Het zou die avond nog een aantal keer gebeuren. Ikzelf manoeuvreerde mij meermalen uit de cirkel op momenten dat ik voelde dat ‘iets’ aan mij trok. De nuchtere Hollander staat zichzelf nu eenmaal helaas wat minder gemakkelijk toe om de controle over zichzelf te verliezen. Zo niet op grote dancefeesten, waar Nederlandse jongeren en soms ook wat minder jonge jongeren zichzelf laten gaan en ook in vormen van trance geraken. Vaak onder invloed van middelen om op te kunnen gaan in de trance en om de waan van de dag achter zich te kunnen laten. Ook in die muziek zit doorgaans een stevige beat die daar blijkbaar onmisbaar voor is. Wat er alleen nog ontbreekt, daar op die dansfeesten is de batterij Surinaamse Tantes: Het is toch een stuk gezelliger om uit je trance te komen omringd door mooi uitgedoste Surinaamse Tantes dan in de met TL-balken verlichte smetteloze eerstehulppost buiten op het parkeerterrein.

•

Jan Berkvens Lid van gemeente Oude Wetering jaargang 24 nr. 9 oktober 2013   19

het gezicht van...

Geertrui

Lied der Erde, Mahler

5e Symfonie, Tsjaikovski

oriet Haar fav

Westerouen van Meeteren

k e muzie

Ik zou er voor tekenen om er zo bij te zitten op mijn (bijna) negentigste. Emeritus-predikant Geertrui Westerouen van Meeteren heeft zojuist haar arm gebroken en het horen gaat moeilijk, maar ze is opgewekt en de geest is nog uitermate wakker en alert. Vóór haar val reed ze nog gewoon auto. Als ik binnenkom in de Valkenburghflat in Oosterbeek zit ze het nieuwe boek van Paul van Tongeren ‘Leven is een kunst’ te lezen. Volgens mij heeft ze die kunst aardig onder de knie. ‘Geen kunst hoor’, zegt ze, ‘ik kom uit een goed milieu, heb veel geluk gehad in mijn leven en ben opgegroeid in een tijd na de oorlog dat de wereld voor mijn generatie open lag.’

Milieu  Ik ben geboren in Den Haag en opgegroeid in Wassenaar in een intellectueel, remonstrants milieu. Mijn vader was advocaat en is later in de Hoge Raad terecht gekomen. In de oorlog was hij voorzitter van de Coza. Mijn moeder – ook juriste – was verbonden aan het Consultatiebureau voor rechtzoekenden en had eigen cliënten. Zij was dus heel geëmancipeerd voor die tijd. Ik ging in Wassenaar naar het Rijnlands Lyceum, een school die opgezet was door idealistische professoren uit Leiden. Een wiskundeleraar die orgel speelde legde ons bij dat instrument de hele Matthäuspassion uit! In 1942 deed ik eindexamen en volgde in de oorlog klandistiene colleges theologie. Behalve de VCSB-kampen had ook de oorlogstijd invloed op de keuze van mijn studie: ik wilde de zin van de theologie begrijpen na de terreur van het heidendom. Na mijn proponentsexamen in 1953 mocht ik eerst in Vlaardingen en Maassluis beginnen, vervolgens ben ik in 1957 in Rotterdam terechtgekomen. Dat was een heerlijke periode, nog bruisend van wederopbouw; alles kon, mensen waren trots en optimistisch over de toekomst. Vanuit mijn flat keek ik naar de fabriekswalmen aan de overkant. Die geest van vooruitgang woei ook in de kerk(en)! In 1975 was ik aan een andere invulling van mijn predikantsbaan toe: ik kon een halftijdsbaan in Nijmegen krijgen. Daar ben ik weer gaan studeren met name in de pastorale vakken en deed daar veel inspirerende contacten op! In 1987 ben ik met emeritaat gegaan. De afgelopen 25 jaar heb ik van mijn vrijheid genoten, nog incidenteel gewerkt, contacten mogen onderhouden, met een vriendin door Europa gereisd, boekwinkels geplunderd en genoten van culturele programma’s in de regio.

20   adrem remonstrants maandblad

Aandachtspunten  ‘Mijn remonstrantse geloof is een habitus die bij mij hoort, het is mijn vanzelfsprekende teelaarde. Vrijheid is voor mij daarvan de kern, maar dat mag geen frase zijn. Die vrijheid moet je in praktijk brengen, als mens moet je echt jezelf worden op een manier waarvan je gelooft dat die zinvol is. Daarvoor moet je moeite doen, je geest scherpen, je oriënteren op de wegen die je moet gaan. Van de andere kant: geloven kun je niet in je eentje, daarvoor heeft een mens de voedingskracht van bepaalde tradities nodig. Ik ben er trots op om remonstrant te zijn, het is een geloof waarmee je voor de dag kunt komen. Wij willen niet teveel voor elkaar invullen, maar om jezelf te worden heb je al die anderen wel nodig. In mijn werk heb ik mij altijd ingezet voor waardering voor vrouwen in de kerk. Ook in onze kerk werd daar in het begin van mijn werkzame leven heel traditioneel over gedacht. Als je een ongetrouwde vrouw was dan telde je eigenlijk al niet mee. Met enthousiasme ben ik ook betrokken geweest bij de opkomende oecumene in de jaren ’6o; het was heel inspirerend om deel te mogen nemen aan de Assemblee van de Wereldraad van Kerken in Uppsala (1968). Ook heb ik geprobeerd gemeenten te helpen minder afhankelijk te worden van een ‘eigen’ predikant; ik trachtte hen voor te houden dat wijzelf naar elkaar moeten omzien. In Nijmegen is mijn interesse geboren voor supervisie, die ik eerst zelf heb ondergaan en later geprobeerd heb door te geven. Bij katholieken sloeg dat goed aan, bij protestanten minder omdat protestanten erg veel belang hechten aan het ambtsgeheim.’

Nawoord  ‘Geen nawoord, ik leid nu een teruggetrokken leven, anderen moeten het roer nu overnemen en hebben dat al ruimschoots gedaan. Ik heb nauwelijks recht van spreken, in mijn tijd was het veel gemakkelijker te geloven dan het nu is in een geseculariseerde samenleving. Maar ik hoop dat besef van wat echt geloof-waardig is – zeker ook voor mensen van nu – blijft, en dat er plekken en mensen blijven die daaraan zijn toegewijd.’

•

Michel Peters