MUSICAL - Multifunctionality and local identity as paradigms for sustainable and competitive agriculture ALTERNATIVE FINANCING OF MULTIFUNCTIONAL AGRICULTURE
Universiteit Gent – Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning Roeland CAPPON, Hans LEINFELDER & Georges ALLAERT
April 2010
0
This research was financed by the Belgian Science Policy, in the framework of the programme “Science for a sustainable development”.
Contact person: Prof. dr. ir. Guido Van Huylenbroeck (coördinator) Department of Agricultural Economics Ghent University Coupure Links 653 B-9000 Ghent
Neither the Belgian Science Policy nor any person acting on behalf of the Belgian Science Policy is responsible for the use which might be made of the following information. The authors are responsible for the content. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without indicating the reference :
Cappon, R., Leinfelder, H. & Allaert, G. Alternative financing of multifunctional agriculture. Intermediary Report in the framework of the MUSICAL project. Brussels : Belgian Science Policy 2009 – 55 p. (Research Programme Science for a Sustainable Development)
1
Alternative financing of multifunctional agriculture Introduction ..................................................................................................................... 3 1.
Research questions and methodology ........................................................................ 4
2.
Theoretical framework............................................................................................... 5 2.1. Alternative financing of multifunctional agriculture in a broader social context ... 5 2.1.1. Alternative financing as a logical outcome of rural development? .................... 5 2.1.2. ‘Green services’ of multifunctional agriclture ................................................... 6 2.1.3. Alternative financing in a broader perspective ................................................. 7
3.
An overview of the existing and potential alternative financing mechanisms.............. 8 3.1. Three clusters of alternative financing mechanisms ............................................. 9 3.2. Promising alternative financing mechanisms ..................................................... 11 3.2.1. Landscape auctions .................................................................................... 12 3.2.2. Regional account ........................................................................................ 12 3.2.3. Visitor Payback........................................................................................... 13 3.2.4.‘Red-for-Open Space’ .................................................................................. 13 3.2.5. Transferable development rights ............................................................... 14 3.2.6. Fund constructions ..................................................................................... 16 3.3. The governmental role ...................................................................................... 16 3.4. Optimality of and coherence in the use of alternative financing mechanisms..... 17
4.
The acceptability analysis on alternative financing ................................................... 19 4.1. The selection of the case studies (regions)......................................................... 19 4.2. Methodology .................................................................................................... 20 4.3. Results .............................................................................................................. 20 4.3.1. The ‘Meetjesland’ region ............................................................................ 20 4.3.2. The ‘Leievallei’ region ................................................................................. 22 4.3.3. Results concerning the social basis for different (clusters of) alternative financing mechanisms.......................................................................................... 23
5.
Conclusions.............................................................................................................. 25
References...................................................................................................................... 27 Annex 1: verslag workshop Meetjesland – 29th of April 2009 .......................................... 28 Annex 3: verslag workshop Meetjesland – 25th of Juin 2009 ........................................... 39 Annex 3: verslag workshop Leievallei – 23rd of April 2009 ............................................... 44 Annex 4: verslag symposium ‘alternatieve financiering van landschapsontwikkeling’ – 28th of January 2010 Geuzenhuis - Gent ......................................................... 50
2
Introduction “This landscape is offered to you for free by the local farmers.” Some 10 years ago, in several places throughout Belgium, billboards with such text could be found along the road. Perhaps the idea to promote farming in this way is new, but, for centuries, farmers, with their techniques and traditions, have strongly influenced the formation and nature of the surrounding landscapes (Hendriks et al., 2000). But, during the last decades the linkages between commodity (i.e. food and fibres) and non-commodity outputs (e.g. landscape) have been weakened and modified at the expense of the latter. Nevertheless, it is observed that at present the societal demand for those services is substantially high and is still increasing. In order to preserve the multiple functions delivered by multifunctional agriculture, a broad societal support is needed. As to make the discussion concerning multifunctional agriculture more conceivable and accessible to a broader spectrum of involved actors, the stress of the survey will be on public services that are related to landscape. The main question to be answered within this work package is if/how farmers should receive societal/financial support for the management of agricultural landscapes. By government support only or by a joint effort of all rural actors? The latter option implies a need for new institutional arrangements through new contracts between agriculture and diverse societal groups (real estate, tourism, residential housing, local governments). When those arrangements are oriented towards the financing of public services, they can be called alternative ways of financing public services of multifunctional agriculture. Work package 3.2. concerning alternative financing of multifunctional agriculture (MFA) fits within the third part of the Musical-project that deals with the role of multifunctional agriculture (MFA) in relation to the rural (regional) development perspective. Rural development aims at repositioning the rural within wider society, by making the rural more attractive, more accessible, more valuable. This repositioning occurs through the elaboration of new interlinking mechanisms, new forms of governance and re-patterning processes, activities and networks within rural regions. It is all about the further unfolding (or revitalization) of the amenities (or resources) contained in the rural – amenities that are important to the society as a whole (van der Ploeg et al. 2006). In that perspective, agriculture is conceived as inherently multifunctional, since it may/must have multiple outputs (e.g. agricultural commodities, landscape amenities, et.) that may contribute to several societal objectives at once (OECD, 2001).
3
Rural and regional development Multifunctional Agriculture Agriculture Diversification Broadening
Provision of public services 3.2.
3.3. Landscape / Regional identity 3.1.
Rural regional actors (real estate, tourism, local governments) Figure 1: The three research topics within the third part of the Musical-project Figure 1 shows that the focus within part 3 is on three research topics: the influence of a regional identity (influenced by multifunctional agriculture) on rural (regional) actors, such as the real estate and tourism sector (3.1.), the influence of regional identity on possibilities for farm diversification (3.3.) and an assessment of alternative financing mechanisms for the provision of public services (by multifunctional agriculture) in which private actors play an important role (3.2.).
1. Research questions and methodology Work package 3.2. wants to create insight in: • the interpretation of alternative financing of multifunctional agriculture (MFA) in the broader context of rural development and other societal tendencies/evolutions? • the typology and the characteristics of different alternative financing mechanisms for MFA. • the public and managerial support for alternative financing? • the preconditions for the development of alternative financing? With regard to the first research question, an extensive literature review was carried out in order to give a more precise description of (the broader context of) alternative financing. Concerning the second research question, an overview of existing and potential alternative financing mechanisms was elaborated through a literature study of best practices in Belgium and the Netherlands. In both countries rural development is developing in similar circumstances (i.e. high degree of urbanization, legal practices and government structure). Subsequently, these mechanisms will be grouped into clusters in order to select some types of favorable alternative financing mechanisms. In order to assess the public and managerial support for alternative financing, an acceptability analysis was elaborated through focus group meetings in two case studies. The aim of the analysis was to gain insight in the public support (among citizens and non-governmental organizations) and the managerial support (among governments and democratically elected representatives) for alternative financing mechanisms in two well-chosen regions – i.e. the ‘Meetjesland’ and the ‘Leievallei’ region.
4
2. Theoretical framework The survey concerning the first and the second research question resulted in a theoretical framework (chapter 2) that framed the starting point for the acceptability analysis (chapter 3). In the first chapter, the broader context of alternative financing of multifunctional agriculture will be sketched and in the next chapter an overview of the different alternative financing mechanisms (and their characteristics) will be elaborated.
2.1. 2.1.1.
Alternative financing of multifunctional agriculture in a broader social context Alternative financing as a logical outcome of rural development?
The modernisation perspective (also referred to as rationalization or productivism and described in terms of industrialization) has dominated since the 1950’s the West European - and thus also the Belgian – agriculture (van der Ploeg, 1999). Its main aim was the production and marketing of cheap food products of standard quality (i.e. the so-called bulk and low value-added products). The processes of scale enlargement, specialization and intensification (of land use) resulted in an increase of production volume. Seen from this (narrow) economic perspective, agriculture has been quite successful, but the growing volume and intensity of production also created a range of problems (van der Ploeg & Roep, 2003). For instance, a great loss of nature and landscape was witnessed due to drastic reconstruction schemes on the countryside. At the same time society has changed as well. This was expressed in growing concerns as well as different needs and expectations towards agriculture and rural areas. This provoked a range of interventions, measures and restrictions to avoid or overcome these negative side-effects: food safety measures, conservation schemes protecting valuable landscapes, etc. But this did not solve problems. On the contrary, these rigid rules and regulations created new problems for agriculture (growing administrative burden, inflexibility and increasing costs) and are not able to counteract the downside of the dominant post-war development model (the loss of biodiversity, the deterioration of the landscape, etc.). Modernization is increasingly confronted with its societal limits, agriculture clearly needs a new ‘license to produce’ from society (Frouws & Leroy, 2003). Eventually, the countryside has paid a high price in both vitality and quality (Selman & Knight, 2005) and has become predominantly a place not worth caring about, and therefore not worth protecting or defending (Wiskerke, 2009). As the modernization processes are increasingly questioned, the undercurrent perspective of ‘sustainable/integrated rural development’ gains momentum. In the last decades a reverse movement is being observed in a lot of rural areas across Europe. This so-called ‘resistance’ movement has gradually gained ground since the late 1980s - gaining social, scientific and political support - and works through four mutually reinforcing processes(Wiskerke, 2007): - Finding new ways of connecting various players and stakeholders in networks, which are an important part of the region’s social capital. - Embedding goods and services in the region’s specific character, whether this is found in sociocultural, cultural-historical, landscape-related or other features. Embedding therefore implies the presence of cultural (and natural) capital - Intertwining various economic and non-economic activities in a region in order to create coherence and synergy a the regional level. Intertwining requires the presence of extensive social networks and a multifunctional approach to agriculture and rural space. - Diversifying economic activities (both at farm and regional level) leads to the creation of a more diversified and stable regional economy. These processes also refer to agricultural activities that are being transformed, expanded and/or reconnected to other sectors (actors, agencies, markets, etc.) in order to deliver products and services that generate new added value because they correspond better to the demands of society at
5
large (Oostindie et al., 2006). In particular services with attributes in the public domain (such as landscape and nature management, recreation, etc.) seem to be crucial in the setting up a diversified, more competitive and viable rural economy. It is observed that at present new institutional arrangements are emerging in relation to the provision of (quasi)public services – in particular the so-called ‘green services’ - (Oostindie et al., 2006) and that the provision of a range of ‘green services’ is being realized through individual or collective contracts between farmers and other local/regional actors (companies, citizens, local governments, etc.). All these new initiatives refer to alternative financing of MFA and are to a large extent illustrative to the rural development perspective. Furthermore, multifunctional agriculture should prove its potential at the regional level since it is predominantly driven by new markets constructed by private actors and public actors at the regional level. Although the national policy support is of relevance, for instance with regard to the development of public markets for nature and landscape management, alternative financing is preferably to be developed at a local/regional level (Oostindie et al., 2006) 2.1.2.
‘Green services’ of multifunctional agriclture
If society demands for new rural functions in the countryside, then there is a tendency to shift land property rights to the public domain. Citizens, for instance, consider nature and landscape as a societal need, even if both are located on the farmer’s land. These positive externalities that multifunctional agriculture supplied in the past for free are now increasingly claimed as obligatory deliveries from agriculture to society (Oostindie et al., 2006). This process of shifting property rights is also related to the occurrence of market failures in price-setting (mechanisms) and to the absence of adequate market coordination for the agricultural provision of some non-commodity outputs1 (e.g. landscape, nature). The producers of non-commodity outputs (mostly farmers) do not take into account the benefits of these goods/services to society – in particular to private actors – and this mostly results in the under-provision of these outputs/externalities (OECD, 2001). In this survey the focus will be on the provision of the so-called ‘green services’. The lack of services (or non-commodities) that are included in this concept supports different goals (see figure 2). Depending on the public good characteristics of these services, the public and private demand for these goods/services differs. The use and non-use values also seem strongly linked with the altering societal demand for the services. Use values represent the value associated with the actual use by private actors (e.g. residents, visitors) and thus reflect roughly the private demand. Non-use values2 are more linked to the public demand. Consequently, government interventions, such as to involve private actors in the remuneration of these services (and to diminish market failures), will vary along the public/private demand gradient as well. goal
good/service
nature
nature management
landscape
landscape management
accessibility
facilities to improve accessibility
living conditions
appropriate land use
demand
values non-use values
public demand
private demand
use values
Figure 2: Overview of the goals of, the demand for and the values related to the different public goods of multifunctional agriculture
1
The concept of non-commodity outputs is used to precise environmental services of agriculture (e.g. diversity of species, water, soil, landscape, etc. ) 2 Non-use values contain existence and bequest values. They represent the value that humans attach to respectively the simple fact of a resource’s existence and to the possibility of maintaining a resource for future generations (OECD, 2001)
6
Nature (or biodiversity and natural habitat) involves in most cases non-use values that are strongly site-specific and for which the public demand outweighs the private demand. With regard to landscape, accessibility and living conditions, use-values will become more relevant. This is partly supported by the fact that the willingness to pay to conserve specific landscapes decreases with increasing distance from the site. The private demand with regard to landscape management is predominantly met by local residents and visitors. Likewise, services that are aimed at improving living conditions or accessibility seem to be oriented towards the private demand (OECD, 2001). Because of non-excludability and non-rivalry3, governments usually supply pure public goods (like biodiversity or natural habitat). Voluntary provision of these public goods, which is the only private option, is likely to result in under-provision. In addition, transaction and administrative costs associated with various provision mechanisms also need to be included. Voluntary provision can be facilitated by the establishment of for example environmental cooperatives – i.e. regional nature and landscape associations - since the transaction costs then drop to lower level (Oostindie et al., 2006). But the most important question is how to capitalize the private demand for the provision of ‘green services’ that are linked to the use values of landscape, to accessibility and environmental conditions. The concept of alternative financing therefore implies that private actors are (financially) involved in the provision of ‘green services’. 2.1.3.
Alternative financing in a broader perspective
Narrowing the concept of alternative financing to private participation (in the provision of some public services), would ignore the broader context in which the concept of alternative financing has to be situated. Therefore, some broader trends will be discussed below so as to sketch a broader framework in which the phenomenon of alternative financing has to be understood. A first trend deals with the changing role and composition of the countryside. The countryside is becoming a place of interest to a much wider range of actors than just farmers (Caalders, 2000) and is no longer considered the sole player in the Belgian countryside. Moreover, the countryside transforms from a pure production space to a production and consumption space (Marsden et al., 1993). As evidence of this observation, Braaksma & Bos (2007) point out that investments in landscape (services) yield mainly benefits for housing and recreation and for the inheritance of this landscape. Residential housing and recreation (or tourism) turn out to be the new economic bearers of the countryside and therefore will be very important in developing alternative financing. Secondly, there seems to be a shift in governance, both vertically and horizontally, and this is particularly evident in the domain of agriculture and countryside. Policy aims and legal frameworks for agriculture and rural development are largely formulated at a European level, whereas the actual implementation and specification of these aims and frameworks is designated at the regional level. Besides the vertical shift, there is also a horizontal shift. Rural development is increasingly a joint responsibility of governments, private enterprises and civil society organizations. This explains the growing attention for new forms and mechanisms of coordination and cooperation between farming and non-agricultural interests, especially within rural areas (but also with society at large) through the construction of new territorially based institutional arrangements. Also bottom-up approaches are on the rise and are an important part of various new modes of rural governance that are based on participative principles. The concept of joint responsibility will be the basis for the establishment of an alternative financing construction supporting landscape and nature management. Thirdly, it is observed that, under the influence of processes of globalization and individualization, regions gain a central role in the creation of identity (see also work package 1.2.). Regional identity and awareness refer respectively to the degree to which people identify themselves with and belong 3
A good is non-rival when it can be consumed by one individual without decreasing consumption opportunities for the same unit for other consumers. Non-excludability of a good means that the benefits of the good are available to all.
7
to a region (Paasi, 2002). The willingness to participate in alternative financing will depend on the awareness of and the involvement of rural residents and other private actors in a certain region/locality. At the same time there is also a trend of consumers searching for the ‘real’ thing, authenticity and meaning in their life. Here, images and symbolic meanings are becoming more and more prominent in reaching consumers. People do not simply buy products anymore, they buy experiences. It is clear that landscape amenities (and environmental quality) will play a major role in the experience/perception of the ‘rural’ and likewise in regional policies that are oriented towards improvement of the ‘quality of life’. As a conclusion, alternative financing can be defined as all kinds of territory based and innovative institutional arrangements4 with regard to the provision of ‘green services’, realized by a close collaboration between diverse rural actors (farmers, inhabitants, local governments, regional organizations, etc.). Institutional innovation is crucial in creating a more responsive and stimulating environment for multifunctional agriculture (as provider of ‘green services’) and is expressed in the shift in (financial) responsibility from public towards private actors and with a stimulating and facilitating role for governments at different levels. Alternative financing is complementary to governmental payments (e.g. agro-environmental agreements) for nature and landscape management and fits within (or supports) broader goals of rural development.
3. An overview of the existing and potential alternative financing mechanisms The main goal of this chapter is to give an overview of promising alternative financing mechanisms in Belgium and in the Netherlands. The reason why the inventory is limited to both countries, is that the circumstances in which the transition to rural development (and to multifunctional agriculture) takes place, are quite similar. In both countries, the urbanization of the countryside seems to be overwhelming (this is so for Flanders and a large part of the Netherlands). Urbanization implies both a threat to and a chance for rural development. Residential housing for example is considered at present as a real menace to landscape qualities (and hence to rural development), since in most regions there are limited constraints on the proliferation of this type of housing. At the same time, residential housing can also contribute positively to the surrounding landscape quality, if the development of both are obligatory linked (cf ‘Red-for-green’-mechanisms and development taxes, see later). Furthermore, both the legal practices and the government structure (in both countries) resemble a lot. Although there is a strong need for alternative remuneration/payment systems that make the provision of green rural services more attractive to farmers (and other rural landowners) (Oostindie et al., 2006), the survey is restricted to mechanisms that capitalize the private (and public) demand for ‘green services’ and mechanisms that are linked to monetary flows (flows of money). Consequently, voluntary provision of ‘green services by farmers or other actors will not be discussed – even though this type of provision is important.
4
Institutional arrangements can be circumscribed as informal/formal rules for the broad spectrum of coordination mechanisms used by providers and demanders in order to acquire a desired amount/qualities of services (OECD, 2001)
8
3.1.
Three clusters of alternative financing mechanisms
Padt et al. (2002) have listed different alternative financing mechanisms for ‘green services’ (landscape & nature) in relation to the motives – ideological or economic – and the effectiveness of the investments for nature and landscape – high or low (figure 3). The motives are marked out on the horizontal axis and are in fact an aggregate of semi-quantitative scores of the motives for each mechanism of different groups of actors (citizens, companies, intermediary organizations and local/regional governments). On the vertical axis, scores of effectiveness – that correspond to the degree to which the envisaged AFM contributes to the realization of nature and landscape– are Nature and landscape = main goals
Cluster II
Cluster III Local landscape fund Red-for-‘green services’ Development tax Tourism tax
Cluster I Certificates
Donations
Regional account
Economic
Landscape auction Partnership
Ideological
Sponsoring Public campaign
Financial adoption
Voluntary work Regional products Membership
Arrangements
Nature and landscape = side goals plotted out. Figure 3: Overview of the different alternative financing mechanisms according to the motives and to the extent they contribute to nature and landscape (based on Padt et al., 2002) On closer examination, three clusters appear. The first cluster (cluster I) contains investment forms that are based on voluntary contributions of private actors (individuals, companies, institutions)and are mostly ideologically inspired (e.g. sponsoring, financial adoption). Therefore these alternative financing mechanisms generate ‘warm money’. This cluster of AFM’s is oriented towards landscape management and covers the direct private demand for countryside stewardship activities (or so-called ‘green services’) from a sense of social responsibility. Mechanisms within this cluster also aim to strengthen the social basis for the conservation and management of rural landscapes (and the included wildlife and heritage).
9
The second cluster (i.e. cluster II) encompasses financing mechanisms that are directly related to the use or misuse of the landscape. The basic principle of these instruments is that the added value of (or damage caused by) the use (or misuse) of the rural landscape has to be reinvested in nature or landscape. The AFM’s within this cluster meet the indirect (private) demand and are justified by three sustainability principles (the ‘polluter pays’, the ‘user pays’ and the ‘beneficiary pays’principle). A lot of instruments are linked with tourism and recreation (e.g. landscape arrangements, tourism taxes, visitor payback), others are linked to new developments in the open space (e.g. ‘redfor-green’ and development taxes). Also included in this cluster are the different partnerships between private (and in some cases public) actors and farmers regarding the delivery of ‘green services’. The instruments high on the vertical axis (e.g. taxes and ‘red-for-green) are more coercive and need stronger governmental regulatory interventions. Furthermore, since governments are primarily involved in acquiring those means (by taxes or by legislation), this implies that the legislative procedures can also be restrictive elements in the development of these instruments. The main goal of this cluster is to generate private means that can be used for the remuneration of diverse public services/goods. Finally, the third cluster (cluster III) contains instruments that put forward landscape as a policy priority. In particular, different forms of fund constructions are aimed at, since funds in principle cluster private and/or public means from which the public services can be remunerated more effectively and efficaciously. Payment occurs through interests or directly through invested capital. Depending on the goals of the fund, it is named ‘landscape’, ‘regional’ or ‘green’ fund. In contrast with the first two clusters, that refer to the origin of the financial resources (direct and indirect private demand), this cluster relates to the way in which collective services could be remunerated, namely through a fund. The private means that are included in the fund construction, are mainly coming from AFM’s that belong to the other clusters (I en II). Relation to nature/landscape
Cluster I Financial management of the landscape
Cluster II Use/Misuse of the landscape
Cluster III Landscape = policy priority
Underlying principles/motives
Ideological motives
‘user pays’-principle ‘beneficiary pays’-principle ‘polluter pays’-principle
Bundling of private and public means
Strengths
Contribution to the social basis for landscape management
Generation of private means
Effectiveness and efficiency of landscape policy
Figure 4: The characteristics of the three clusters
10
3.2.
Promising alternative financing mechanisms
In this chapter a few promising alternative financing mechanisms within each cluster will be selected and further elaborated. The selection of promising AFM’s is based on the degree in which these mechanisms underpin the four processes of the rural development perspective (embedding, diversifying, intertwining and connecting) and on the effectiveness/efficiency in the realization of ‘green services’. Concerning the first cluster, AFM’s are chosen that have the capacity to connect a broad range of rural actors and are able to intertwine (or interweave) various sectors resulting in win-win situations. Within cluster II, effectiveness and/or efficiency will be important criteria in the selection of AFM’s. Besides the motivation of the choice and the description of the suggested alternative financing mechanisms, also the characteristics of each alternative financing mechanism were described. Cluster of alternative financing mechanisms Cluster I: ideologically inspired investment forms
Semected financing instruments -
Landscape auction
-
Regional account (‘Streekrekening’)
Cluster II: Alternative financing mechanisms related to the use/misuse of landscape -
Cluster III: fund constructions
-
AFM’s linked with recreation and tourism Visitor Payback AFM’s connected to new developments in the open space ‘Red-for-green services’ 'Transferable development rights' Regional or landscape fund
Table 1: The selection of alternative financing mechanisms In addition, two other characteristics which are important regarding the set-up of alternative financing, respectively the transaction costs and the stability of the envisaged mechanism, will be considered as well. It is clear that talking about 'optimal' alternative financing mechanisms without also taking transaction costs into account, is rather futile. Therefore transaction costs are defined as the costs of gathering information, making decisions/contracting and controlling/policing to ensure that the results are what was intended. In brief, transactions costs are costs incurred in making contacts, contracts and control (Polman et al., 2006). It is also stressed that the stability of each financing mechanism needs careful attention. For example voluntary provision or financing of ‘green services’ could be highly affected by fluctuations in individual contributions even if the demand for the services doesn’t change. A possible mechanism to avoid such instability would be to establish funds so that annual expenditure for providing public goods could be equalized through average annual contributions (OECD, 2001).
11
3.2.1. Landscape auctions The concept of a ‘landscape auction’ has been applied a few times successfully in the Netherlands since 2007 and is developed by the expertise centre Triple E. At a landscape auction multinationals, conservation organizations, farmers, individuals and/or other businesses can bid for biodiversity or landscape elements on offer. In addition, it is important to point at the fact that a ‘buyer’ (or ‘bidder’) for a landscape element is not (becoming) an ‘owner’, but gets the opportunity to adopt (or to sponsor) a ‘green service’. The buyer can get in exchange for a financial contribution, a certificate, an allowance to maintain the adopted landscape and/or a tax-deduction. In essence, there are two types of landscape auctions: a physical and an internet auction. A physical auction is a kind of public auction that has the advantage of directly connecting diverse rural and other actors (both demanders and suppliers of ‘green services’). A landscape auction is an event that gives rise to a ‘club’ feeling among the participants (of the auction) and aims at mobilizing people for supporting landscape management financially. Through the instrument of the internet auction, buyers and suppliers are indirectly linked. For businesses a landscape auction offers a convenient way in which corporate social responsibility (CSR) can be put in practice. Businesses consider the contributions as a compensation for their environmental impact and/or as a conceived need to meet local interests. Other private actors (e.g. schools, citizens) have more ideological reasons to participate in a landscape auction. Examples of landscape auctions in the Netherlands (in the ‘Ooijpolder’ and in the ‘Midden-Delfland’ area) show that two important preconditions determine to a great extent the success of a landscape auction. First, it is necessary to have an appealing 'story' which is embedded in the identity and/or the attractiveness of the relevant area. People and organizations that already show some awareness of and involvement in the envisaged landscape, will demonstrate more willingness to support the landscape (the identity).. This seems to be closely related to the second precondition, namely the presence of a social network that is oriented towards landscape (management and development). The network can act as a medium through which the landscape auction can be organized and communicated. Besides, it is also important that the landscape auction does not stand on its own, but that it is embedded in a long term vision (and a related action plan) on the landscape. When considering the transaction costs and the stability of the mechanism (i.e. landscape auction), it is clear that an existing social network will decrease the transaction costs and simultaneously will increase the stability of the instrument. Also the time necessary for the preparation of a landscape auction is considerably shorter if well-communicated towards potential participants and embedded in the existing network. 3.2.2. Regional account The regional account (‘Streekrekening’) is a unique and innovative concept that has been applied for the first time in the ‘Groene Woud’ region (the Netherlands). The mechanism – also indicated as the ‘money machine’ - aims at creating a structural flow of monetary means for particular goals (e.g. financial support for ‘green services’). At the centre of the mechanism is the (regional) account, in which different actors (governments, companies, inhabitants) can put an amount of money. The bank agrees to hand over a percentage (5%) of the total amount of interest payment (on the invested sum) to a fund that has been established in order to make use of these available (financial) means. Furthermore, the account holders have the possibility to transfer a part of the received interest to the fund. In particular these contributions are mostly ideologically inspired and contribute to the social basis for landscape management. The concept is, apart from being innovative, simple and transparent in implementation. Despite the efforts that have to be made for convincing people/organizations of the benefits of having a regional account, the transaction costs turn out to be reasonable. It is concluded that this mechanism has a lot of potential, but it has to be embedded in a vision on landscape development. It has no sense of ‘creating’ money, if there are no welldefined targets to reach.
12
3.2.3. Visitor Payback The concept of visitor payback is oriented towards ‘valueing’ (the landscape of) the touristic destination. It seeks to convert the emotive value that visitors attach to their destination area into a financial value. It is based on connecting those people charged with conserving the features that attract visitors (e.g. farmers, nature conservation organizations) to the visitors/tourists who enjoy these pictures. Linking these two groups are often the tourism businesses that rely on the environment as their key product as well have the face-to-face contact with the visitors. Tourism/recreation businesses are providing services/products (for consumers) that receive a lot of added value due to the surrounding landscape qualities. The mechanism of Visitor Payback allows reinvesting the added value, which is obtained voluntarily from visitors/tourists, in the management and further development of the landscape. The value added is to a great extent dependening on the context (e.g. the attractiveness of the landscape) and product. With respect to the latter it is observed that differentiated products such as landscape arrangements have more value added than commodity products (e.g. walking maps, bed & breakfasts). But at the same time, more promotional investments are needed in order to sell these differentiated products/services to consumers. Visitor Payback proves to be a labor intensive and time consuming activity, since substantial efforts have to be put in persuading tourism businesses and other actors. Payback tends to raise relatively small sums of money and therefore relies on significant funding to cover the administrative costs so donations can be devoted to beneficiary projects. Visitor Payback clearly offers much potential, and it is not surprising that interest in its development has grown significantly. However, realizing that potential has proved to be a much greater challenge than is sometimes portrayed in case studies. The success of a visitor payback scheme appears to be largely determined in the early stages with the right motivations, resources and research being essential. As many rural areas look at the possibility of developing their own Visitor Payback schemes it is essential that the related transaction costs and the stability of the schemes are examined thoroughly before implementing them (Wassenberg, 2002). 3.2.4.
‘Red-for-Open Space’
‘Red-for-Open Space’ gathers a set of AFM’s for which financial means for ‘green services’(in the open space) are generated by allowing new developments (= the so-called ‘red’ developments). In essence, there are two ways through which the so-called ‘red’ (residential housing, expansion of an industrial plant, etc.) could be linked to the ‘green’ (i.e. landscape, nature, etc.). The first possibility is that within one project plan ‘red’ and ‘green’ developments are simultaneously being developed by settling the benefits and costs in one project envelope. Since there is a spatial relation between both, the ‘red’ takes advantage of the presence of ‘green’ which is reflected in the increase in value of the ‘red’. The mechanism provides a reinvestment of the value added in the development of new landscape and nature elements and thus takes the ‘beneficiary pays’-principle for granted. Dependent on the ratio (i.e. green/red) and the kind of ‘green services’ that will be realized, the improvement in spatial quality will exceed the bounds of the project plan. The second class of AFM’s can be applied at a higher scale. As the spatial relation gets weaker, the financial relation will become more significant. The guiding principle for this second class of AFM’s is that of ‘the polluter pays’ or ‘green as a compensation for red’. For example, Governments could impose taxes (e.g. development taxes) for new industrial developments in the countryside as a compensation for the ‘pollution’ of the landscape. The received financial means could support ‘green services’ in places that have no spatial relation with the authorized ‘red’ developments. The main aim of these AFM’s is a global quality improvement. Also the mechanism of ‘transferable development rights’ belongs to this second category and will be discussed in 3.2.5. Without government interventions, none of the AFM’s (of both classes) could be established. Public private partnerships are most common in setting up ‘red-for-green services’-mechanisms within a specific project (plan). With regard to the second class, it is observed that compensation is acquired
13
mostly through taxes (e.g. development taxes). The implementation of ‘red-for-green services’mechanisms is in most cases very complex and time consuming (due to spatial planning procedures, the high number of involved actors, etc.) and gives thus rise to considerable transaction costs. As a consequence governments have a crucial role in the stability of these AFM’s. The most important advantage is that the financial responsibility for the development of the landscape shifts towards private actors. Consequently new financial sources could be tapped. Despite the great potential of ‘red-for-green services’, there are still a lot of constraints/disadvantages that have to be overcome. First, people still think according to the traditional division of city and countryside and have emotional objections to new developments in the countryside. Secondly, it is hard to find a good balance between ‘red’ and ‘green’ and between the (social) ‘costs’ and ‘benefits’. And as already mentioned there is also a managerial problem since a lot of (public and private) actors and spatial planning procedures are involved in the establishment of this AFM. The final problem concerns the stability of the financing mechanism which cannot be guaranteed on the long term due to the preceding constraints. Finally, the promising concept of ‘node estates’ (or in dutch ‘knooperven’) is discussed as a specific type of ‘Red for Open space’. A ‘node estate’ is actually the outcome of a reorganization of a farm complex when the complex loses his original agricultural function and/or where new functions (like residential housing) offer a lot of opportunities. The restructuring consists of a spatial division of the residential area on the one hand - i.e. the buildings, the access roads and the related (mostly linear) landscape elements – and the farm land on the other hand. The farm land is sold to neighboring farmers, whereas the residential area is sold to private parties. But an important element in the sale is that the owners (of the residential area) are supposed to manage (and develop) the landscape elements in the area. Since a lot of rural actors (new inhabitants, farmers, local governments) are reconnected through the establishment of a ‘node estate’, a lot of opportunities are ascribed to this instrument. It is concluded that this mechanism fits very well the rural development perspective. 3.2.5. Transferable development rights The instrument of transferable development rights (TDR) has been applied in the United States since the 1970s and is often part of a policy intended to protect and preserve spatial assets, such as nature or landscape. Such an instrument does not interfere with ownership rights, but allows them to be enjoyed at a different location by other owners without imposing a financial burden on the government. This is done by awarding development rights to landowners in areas where non-profit developments are being stimulated (i.e. the sending sites). These development rights then become a condition for allowing profitable developments to be realized and have to be sold by the claimants (of development rights) in the sending sites to developers in the receiving sites (Bruil et al., 2004, Dieperink M., 2010). Before transferable development rights programs are adopted, an analysis must be carried out of the consequences of the program in- and outside the contours of the receiving and sending site and of the actors that are involved in the program. Another important question is how the program should be supported by governments (through supportive or thwarting action). Consideration must be given in the negotiation of development rights to the degree in which market forces will be permitted, together with the chosen transfer mechanism (Bruil et al., 2004). The costs linked to the set-up of a system of TDR are thus considerably high, but once the system is working adequately, the transaction costs for private actors that want to make use of the system are negligible. The regulating role of governments is essential in assuring stability in the system of TDR, as the authorities have to be able to intervene with appropriate measures in case the system is failing. A system of transferable development rights seems to have a lot of potential in drastically improving the overall (and the landscape) quality of a region. An introduction of this instrument in Belgium in the short term is not probable, since a lot of problems/constraints concerning legislation, spatial planning and management have to be overcome. Once the system is equilibrated and fully supported by the government (at different levels), it may be a very powerful instrument for an integral
14
development of rural areas and is as such probably the most promising alternative financing mechanism.
15
3.2.6. Fund constructions Fund constructions and in particular ‘landscape’, ‘regional’ or ‘green’ funds are initiated by local (or regional) governments and/or organizations that want to preserve and/or improve landscape qualities. An essential characteristic of funds is that the necessary means – whether public and/or private – are bundled. Actually, it is seen that most of the funds are ‘fed’ by public means (of the different governments involved). Financial contributions by private parties are provided from a sense of social responsibility through investing forms that belong to cluster I, but are at the moment of minor importance. A fund construction is not a goal in itself, but it is a way through which continuity of available financial means for and coherence in the realization of ‘green services’ could be guaranteed. In this way landscape funds are essential in setting up alternative financing. Since a lot of dimensions are attributed to fund constructions, landscape or regional funds can differ to a large extent. Dependent on the context (attractiveness of the landscape, urbanization, etc.) and the actors involved, the dimensions will be filled in differently. First there are the intrinsic goals of the fund: these could be narrow (e.g. landscape management of hedges) or broad (e.g. sustainability aims). Furthermore the goals could be demand-driven (by residents/tourists) or supply-driven (by farmers). A second dimension concerns the financial goals. Funds could be ‘fed’ by private means and/or by public means. Dependent on the proportions of the financial means that are bundled in a fund, one could opt for a long-term investment fund that remunerates landscape services through the annual interests or for a short-term ‘spending fund’ that is dependent on the annual intake of financial means. The first has a more structural character and is as such more adapted to the management of landscape and/or nature, the latter on the other hand is more adapted to non-recurrent investments in landscape development. The third dimension concerns the organization of the fund. The establishment of a fund can be initialized top-down (by governments or other regional organizations) or bottom-up (by agri-environmental cooperatives). Stability of a fund construction is key characteristic, since it can guarantee a sustainable development of landscape qualities. On the other side, also transaction costs come in view when developing a stable financing construction. In many cases stability means involving a wide range of rural actors (both private and public) and thus increasing transaction costs. Therefore a trade-off between stability and transaction costs is inevitable. Furthermore, landscape funds are preferably accompanied by a long term vision (on the landscape management/development) and a sort of communication plan. With the long term vision coherence is brought into the actions and the communication contributes to the social basis for (alternative) financing of the landscape. 3.3.
The governmental role
Although the the development of the open space – as well as the delivered ‘green services’ – are mainly a product of private actions, it is clear that governments determine to a great extent the rules for those actions. Indeed, governments can act and intervene in different ways in order to steer the spatial development (of the open space) in the desired direction (Needham, 2005). The first way to steer private actions is through market regulation (= regulating role of governments). Governments can designate destinations (nature, agriculture, et.) to specific areas by means of spatial implementation plans. Furthermore, they can also enforce burdens on building permits concerning the realization of specific ‘green services’. So governments steer the market (in ‘green services’) through imposing conditions and prohibitions. Market regulation is applicable in particular ‘red-for-open space’ services’-mechanisms since governments are closely involved in public private partnership where they are responsible for the spatial planning procedures. This way of intervening is also characteristic for the permissive way of planning. Secondly, governments can act themselves on the land market. In the case of market action (acting role of governments), the development of for example nature is the result of public actions. Land development, nature development and agro-environmental agreements are instruments which are at the disposal of government agencies (i.e. the Flemish Land Agency) that are responsible for the
16
management of the open space. Market action seems relevant when considering fund constructions (cluster III) in which governments can invest a substantial amount of financial means whether for landscape management or for the compensation of the costs linked to the set-up of a landscape fund. Governments can also intervene in a market (for ‘green services’) by means of market stimulation (stimulating role of governments). All kind of subsidies or fiscal stimuli can incite private actors to develop landscape, whereas taxes or charges dissuades them from unwished developments. Market stimulation is less coercive than market regulation, since the private actor still has the free choice of acting, but does not always produce the desire result. Market stimulation is widely applied with regard to alternative financing. Fiscal stimuli, certificates and subsidies are relevant for stimulating voluntary contributions of private actors (most AFM’s in cluster I), while as taxes seem efficient in stimulating AFM’s that try to cream off the value added of new developments (cluster II). Finally, governments dispose also of the possibility of market structuralization (structuralizing governmental role). Authorities define a structure and rules in which voluntary transactions between private actors occur. The system of transferable development rights is a good example of market structuring. It is clear that there will be no alternative financing without substantial support of governments (at different levels). The facilitating roles of the governments with regard to alternative financing is dependent on the cluster of alternative financing mechanisms aimed at and are represented in Table 2 below. Cluster Cluster I
Cluster II
Suggested financing mechanism -
Landscape auction
-
stimulating
-
Regional account (‘Streekrekening’)
-
acting / stimulating
-
AFM’s linked with recreation and tourism Visitor Payback
-
stimulating
-
AFM’s connected to new developments in the open space ‘Red-for-green services’
-
stimulating / acting / regulating
-
stimulating / acting / regulating & structuralizing
-
acting / stimulating
'transferable development rights' Cluster III
Governmental role
-
Regional or landscape fund
Table 2: The governmental role for different (clusters of) alternative financing mechanisms 3.4.
Optimality of and coherence in the use of alternative financing mechanisms
Besides the facilitating role of governments, there is also the question of ‘optimality’ and ‘coherence’ of the mix of alternative financing mechanisms used for supporting ‘green services’. The new theory on policy instruments, ‘Smart Regulation’, define following requirements for the optimal use of mechanisms/instruments (Van Gossum et al., 2008). Some of these requirements will be discussed in relation to alternative financing mechanisms. An important requirement for the construction of alternative financing is that a broad range of instruments is preferably used. The central argument is that in most circumstances, the use of multiple rather than single policy instruments and a broader range of (regulatory) actors, will produce better regulation (Gunningham & Gabrovsky, 1999). Since all three clusters and the instruments within the clusters (see table xxx) have their specific strengths and weaknesses, it is important that the mix of instruments contains a wide range of alternative financing mechanisms of all three clusters. Which alternative financing mechanisms work within a specific area is context-
17
specific since it is highly dependent on the social network, the characteristic land uses within the area and the involvement of different actors in the area. Fund constructions (cluster III) combine both efficiency and effectiveness and are therefore essential in setting up alternative financing. In most of the best practices that have been studied for this survey (e.g. ‘Groene Woud’ and ‘Ooijpolder-Groesbeek’), several instruments from cluster I (like landscape auction, regional account) were linked to a fund construction. The mechanisms that belong to cluster I are mostly based on voluntarism and show low reliability when used in isolation. Therefore these AFM’s (from cluster I) are often combined with fund constructions. Highly coercive and interventionist AFM’s from cluster III (e.g. tourism or development taxes, ‘red-for-green services’-mechanisms) may cause resistance from those who regard them as an unjustifiable and intrusive intervention in their affairs (Gunningham & Gabrovsky, 1999) and tend to score very badly in terms of political and social acceptability. Nevertheless, these AFM’s have the virtues of high predictability and often high efficiency and are therefore essential for a well-balanced structure of alternative financing mechanisms. In some places there are plans of bringing AFM’s of cluster III (like Visitor Payback, ‘Node Estates’) into practice and linking them to a broad financing construction (for landscape and nature development). It is concluded that the three clusters are to great extent complementary and it is recommended that all 3 clusters are preferably represented in an alternative financing construction.
18
4. The acceptability analysis on alternative financing In the preceding chapters an overview (of the characteristics) of promising and potential alternative financing mechanisms has been given. In this chapter the results of our research with regard to the social basis for alternative financing are discussed. In particular, the public acceptability (among citizens and non-governmental organizations) and the managerial acceptability (among public servants of governments of different levels and democratically elected representatives) have been assessed in two different spatial regions/contexts, respectively the ‘Meetjesland’ and the ‘Leievallei’ region.
4.1.
The selection of the case studies (regions)
The regional context seems to play a major role in the social basis for or the acceptability of alternative financing. The survey addresses the potentials of immobile regional resources, respectively the cultural and the social capital, which are in fact a good basis for alternative financing mechanisms and rural development in general (Bryden, 1999). The cultural capital of a region is reflected in the regional identity and the awareness (of inhabitants) of the region’s qualities and is determined by the degree to which people identify themselves with and belong to a region with all its institutionalized practices and symbols (Wiskerke, 2007). As a consequence, citizens, local governments and organizations that are aware of and feel attached to a region, show more willingness to participate in alternative financing of landscape. In addition, also the social capital, which corresponds roughly to the internal and external networks in the region, seems to affect the social basis for alternative financing. Problems in the internal networks concern a lack of cooperation among sectors, internal conflicts, a lack of trust among local actors and therefore a lack of capacity to set up alternative financing (Terluin, 2003). Meetjesland
Leievallei
Figure 5: The ‘Meetjesland’ and the ‘Leievallei’ region. In order to define which elements influence the social basis for alternative financing of landscape, two regions with different characteristics were selected as case studies, namely the ‘Meetjesland’ and the ‘Leievallei’ region. Both regions are situated at a sub-regional level and are located in respectively a thinly and a densely populated area in Flanders (see figure xxx). The ‘Meetjesland’ region has approximately 250 inhabitants/km²and is located in the nortwest of the province of EastFlanders and borders to the Netherlands on the north. The ‘Leievallei’ region is a more urbanized and populated area (> 600 inhabitants/km²) along the ‘Leie’ river that constitutes the northern perimeter of the cross border metropolitan area of Lille (Northern France).
19
4.2.
Methodology
The social basis for alternative financing of landscape has been assessed by means of focus groups in both the ‘Meetjesland’ and the ‘Leievallei’ region. Within each cluster two or three promising alternative financing mechanisms (see also part 2.2.2.) were submitted to the focus groups (of 20 – 25 persons) and subsequently discussed within the groups concerning their applicability in the region. The group discussions – both plenary and in smaller groups – were registered. In one workshop (in the Leievallei region) participants– mainly experts - had to fill in an individual question form concerning the presented alternative financing mechanisms. In total, three workshops (focus groups) were organized (see table 3). The participants were mainly private actors (tourism, agriculture) and representatives of local/regional governments, companies, organizations and/or institutions that are involved in landscape development and management. Besides the three focus groups, also a conference concerning alternative financing of landscape development has been organized in close collaboration with the Flemish Land Agency. The aim of this workshop was to inform people about the results of the Musical-project with regard to alternative financing of landscape and to present some relevant case studies in both Flanders and the Netherlands (see Annex 4). Region/place
Date
Particpants
-
29th of April 2008
-
15 /mainly from agricultural and tourist sector
-
15th of June 2009
-
25 / mainly representatives of local governments
Leievallei
-
23rd of April 2009
-
25 / mainly experts and regional representatives
Geuzenhuis, Ghent
-
28th of January 2010
120 / experts and representatives of organizations which are involved in landscape management (and development)
Meetjesland
Table 3: Focus groups and one conference concerning alternative financing
4.3. 4.3.1.
Results The ‘Meetjesland’ region
The ‘Meetjesland’ region is a dynamic rural region which identity is predominantly determined by the characteristic agricultural landscapes – such as the creek and the open field areas – and by the region’s name itself. Most inhabitants seem to be strongly attached to and involved in the region. Nevertheless , it is observed that the identification with the ‘Meetjesland’ region is varying across the region (see also work package 1.2. of the Musical-project). In particular the municipalities at the southern border of the region are less attached to the region’s identity. The most striking observation is that, since the establishment of the regional platform (i.e. Streekplatform Meetjesland) in 1995, a lot of regional arrangements with regard to diverse policy domains (culture, tourism, social work, etc.) were established resulting in a polycentric governance structure (Heene, 2008). This structure can act more efficiently and has furthermore more legitimacy through higher community participation (Mettepenningen, 2008). The strong social network (at the regional level) and the strong sense of belonging (to the region) result in a considerable amount of respectively social and symbolic-cultural capital. The first focus group took place in April 2008 at the ‘Plattelandscentrum’ in the municipality of SintLaureins. 15 participants who were mainly representatives of the agricultural and tourist sector, attended the focus group (see also Annex 1 for a more detailed report of the focus group). The main results concern the basis for alternative financing from an agricultural and a tourism point of view. If the contracts between farmers and other (private) parties contain some performances in return,
20
farmers are often afraid that the good/service will be coercively claimed and controlled by the financers (demander). It is important that both the farmers and the financers act voluntarily and that is in particular the case with mechanisms in cluster I. Farmers also state that coordination and guidance with regard to the provision of public services are important preconditions to the conclusion of a contract. Both factors seem important in lowering the transaction costs involved. Nevertheless, the economic aspects of the mechanisms seem to be decisive, as the farmer expects to get at least a satisfying remuneration (compensation) of the costs for the provision of ‘green services’. A last reflection concerns the agricultural support for alternative financing. Some of the participants stress the fact that ‘production’-farmers are often not interested in managing the landscape and diversifying their activities. This could hinder the set-up of alternative financing mechanisms. Also the tourist sector made some important statements concerning the proposed alternative financing mechanisms. The tourist sector shows a great willingness to invest in landscape (management). However there is also a deep concern that all those contributions will endanger the region’s competitiveness. This is in particular the case for the ‘Meetjesland’ region, where the tourist sector is at the moment in a rather premature (but steadily growing) stage. The voluntary system of Visitor Payback is in this situation preferable compared to the more coercive system of ‘tourism taxes’. Moreover, Visitor Payback contributes substantially to a broader social basis for landscape (management). If the tourist sector decides to take initiatives towards the use of alternative financing mechanisms, it will be important that there is coherence in and coordination of the application of these mechanisms. A second focus group in the ‘Meetjesland region’ was organized in June 2009 in the Cleythil hotel in Maldegem. The workshop was framed in a series of courses concerning creative management (‘Creatief Besturen’) of landscape quality and was oriented towards local governments. The workshop was conducted by the Sub-regional platform ‘Streekplatform+ Meetjesland’. 24 participants – mostly representatives of the municipalities that constitute the ‘Meetjesland’ region – participated in the workshop (see also Annex 2). Although all the municipalities of the ‘Meetjesland’ region did subscribe the regional plan in which the improvement of the landscape quality emerges as one of the strategic goals, local governments show little willingness to invest/participate in alternative financing of landscape. This observation is linked to a more fundamental problem. Apparently, the rural municipalities of the ‘Meetjesland’ region complain that the public means they receive of Flemish governments in order to manage the open space are insufficient. That’s why they make a plea for a reorganization of the municipal fundings. Most attendants of the focus group stress the importance of a local landscape fund. Moreover, they consider it as the backbone of a sustainable financing construction of the landscape. The managerial support for fund constructions contrasts sharply with the absence of their economic support for this mechanism (cf. supra). It is also observed that an important precondition for alternative financing in general (and for a landscape fund in particular) is lacking, notably the long term vision on landscape and nature. A last result concerns the mechanism of landscape auctions. Most participants agree that this alternative financing mechanism has a chance of success if some preconditions are met. Firstly, a landscape auction must be embedded in a ‘good story’ and has to be accompanied with an extensive information campaign. Moreover, the landscape that will be sold by auction must have a certain attractiveness in order to persuade the local/regional actors to invest in landscape and nature. Finally, some participants mentioned that a landscape auction shouldn’t be organized as an isolated initiative towards the management of the landscape. A better and more sustainable/stable option is that is framed in a long term vision on and/or in a landscape fund for landscape management. The main conclusion is that in the ‘Meetjesland‘ region the social basis for alternative financing is considerable. With regard to the public support, both the tourist and agricultural sector show interest in alternative financing of landscape, in particular when it concerns mechanisms that are
21
based on voluntariness of both the claimants (e.g. the tourist sector) and the suppliers (e.g. the farmers). Both sectors also stress the importance of coordination and coherence of the application of different alternative financing mechanisms. A landscape fund which is able to connect other favourable mechanisms can offer both continuity and coherence in the construction of alternative financing of landscape in the region. The managerial support for alternative financing is substantial, but it is not accompanied with a financial support from local governments. Nevertheless, some important preconditions for the set-up of alternative financing seem to be present in the region. First of all, the polycentric governance structure in the ‘Meetjesland’ region allows the different regional organizations and sectors to interact with each other, which results in an increased trust among all regional actors. Since alternative financing requires a close collaboration between all parties involved, trust can play a crucial role in connecting the different rural actors and intertwining diverse sectors (agriculture, tourism, etc.). The fact that many actors have attended the focus groups is an indication as well of the good functioning of the social network in the region. Intermediary regional organizations, such as the regional platform ‘Streekplatform+’, seem also vital in the motivation of potential participants for and in the set-up of (a focus group concerning) alternative financing of landscape. Secondly, the awareness and the involvement of people and organizations in the landscape qualities and the identity of the region seem to be substantial. This implies that people show more willingness to participate in supporting the landscape. But as already mentioned, in some peripheral areas of the region citizens and organizations seem to be less attached to the region. This is probably an argument for developing alternative financing mechanisms at a lower scale which can make them more manageable and surveyable. The social and symbolic-cultural capital in the region are to a great extent the foundations for regional development in general and for developing alternative financing mechanisms in particular. 4.3.2.
The ‘Leievallei’ region
The choice of the name of the ‘Leievallei’ region is somewhat arbitrary, since the name is neither internally (within the region) nor externally recognized. As a consequence the name cannot be associated with a well-defined territory and covers no symbolic value. Besides, the region seems to have no pronounced identity and contains therefore hardly any symbolic-cultural capital. On the other hand, the institutionalization of the region, which is mainly steered and catalyzed by the Intermunicipal Development Agency ‘Leiedal’ and the Province of West-Flanders, is already going on for decades and has reached a stage where a lot of policy domains (landscape, spatial planning) have gone beyond the municipal/local level and are now being centralized within the intermunicipal arrangement. In contrast with the Meetjesland, the social network structure is more hierarchical. Thesocial capital in the ‘Leievallei’ region doesn’t go together with the building up of symboliccultural capital. The sole focus group in the ‘Leievallei’ region was organized in April 2009 in the municipality of Lauwe (Menen) in cooperation with the Intermunicipal Development Agency ‘Leiedal’ and the Province of West-Flanders (report of this workshop see Annex 3). Before discussing the results of the workshop, some important introductory remarks have to be made. Firstly, in the preparation of the focus group, it seemed very difficult to persuade private actors of the importance of (a workshop concerning) alternative financing. As a consequence, a limited number of private and public local/regional actors has actually attended the workshop. Moreover, it makes it more difficult to extract some relevant conclusions about the social basis for alternative financing in the ‘Leivallei’ region. Secondly, half of the participants were not rooted in the area and were mostly connected to organizations or institutions at a regional level that are oriented towards developing (the landscape qualities of) the open space (e.g. the Flemish Land Agency, the Province of West-Flanders). In order to acquire more information from the focus group, individual questionnaires had to be filled in by all participants. The main results are based on these questionnaires and on the group discussions.
22
A first observation concerns the territorial delineation of the ‘Leievallei’ area. As opposed to the ‘Meetjesland’ region, the delineation of the ‘Leievallei’ region is not so univocal. Does the ‘Leievallei’ area correspond to the jurisdiction of the Intermuncipal Development Agency (IDA) ‘Leiedal’? Or does it correspond to the open space close to the river ‘Leie’? Since the territory is not so well delineated, also the awareness of and the involvement (of local/regional actors) in the region will be less. A second observation concerns the capability of the social network to initiate and develop alternative financing within the region. At a lower scale (than the scale of the jurisdiction of the IDA ‘Leiedal’), an integrated vision on the open space that borders to the river ‘Leie’ has been initiated by the Province of West-Flanders and developed by the IDA ‘Leiedal’ in mutual consultation with other important actors. The vision is also accompanied with an action plan and to a limited extent a communication plan. Nevertheless, communication and participation of local actors are crucial factors in creating a social basis for the landscape vision (and thus for alternative financing of landscape). The Province has only recently started a few initiatives (residents’ meetings concerning small projects, walking trails that reconnect the urban with the open space along the river ‘Leie’ ) to fill in this need. In conclusion we can say that at a lower scale a social network and an integrated long term vision for landscape development in the area close to the river ‘Leie’ have been set up. Both are essential factors for the development of alternative financing. For the moment, the social basis for alternative financing is questioned, since residents and other private partners in the urbanized surroundings aren’t hardly involved in and therefore not willing to invest in (the management of) the landscape. 4.3.3.
Results concerning the social basis for different (clusters of) alternative financing mechanisms
It is observed that there is a considerable support for the ideologically inspired investing forms, such as the landscape auctions and regional accounts. These mechanisms both require and reinforce the social basis for landscape management. For example, to organize a landscape auction it is clear that a broad social basis for landscape development is needed. But a landscape auction itself is also able to reinforce the social basis. In addition, the regional account (‘Streekrekening’) generates a lot of means (the so-called ‘money machine’) and is therefore a more effective instrument (than other instruments in this cluster). Participants of the focus groups also mentioned that both instruments are preferably framed within a long term vision on (the development of) the landscape. In that way coherence between different investments/initiatives can be guaranteed more. In addition, the transaction costs linked to the set-up of alternative financing mechanisms within cluster I seem to be relatively high. Some best practices in the Netherlands – i.e. the landscape auction in the ‘Ooijpolder’ and the regional account in the ‘Groene Woud’ region - show that embedding both investing forms within a broad and strong social network concerning landscape development, can considerably reduce the transaction costs. As a final remark, it is also noticed that the willingness to invest (by means of alternative financing mechanisms in cluster I) is dependent on the awareness of and the involvement in the landscape (qualities). With regard to the second cluster of alternative financing instruments that are linked to recreation and tourism, it is noticed that the support for less coercive mechanisms which are mainly based on voluntariness (like ‘Visitor Payback’ or landscape arrangements) is relatively high. On the other hand, tourist taxes will often induce resistance, but could be introduced in regions where tourism and recreation are well developed and where the tax is explicitly communicated as a target charge (for landscape development). The support for alternative financing mechanisms that are related to new developments (the so-called ‘Red for Open Space’-mechanisms) is substantial if the mechanisms do not have a strong impact on the surrounding landscape and if they at the same time contribute to rural development. For example most participants were favourably disposed towards the concept of ‘Node Estates’ (‘Knooperven’) since it strongly contributes to rural development through reconnecting different rural actors and creating social cohesion within the area. Governments at different levels are crucial in facilitating alternative financing mechanisms from the second cluster. In
23
general governments are not so willing to participate in these mechanisms since the facilitating process demands a (pro)active role of governments which is in fact difficult and time-consuming. For example development taxes imposed on new developments in the open space, are not met with general approval of most participants, even if the mechanism stands for an equitable redistribution of (social) benefits and costs and is inspired by the ‘polluter pays’ principle which is a salient principle of ‘sustainable development’. The third cluster actually contains only one sort of mechanism – i.e. fund constructions – but demonstrates at the same time a wide variety due to many dimensions that are attributed to fund constructions. Most participants are convinced of the fact that fund constructions are the cornerstone of a sustainable financing construction for landscape development (and management) since they are inherently linked to public monetary sources and/or other alternative financing mechanisms from cluster I or II that generate financial (private) means.
24
5. Conclusions •
In order to set up alternative financing, some important preconditions must be fulfilled. First of all, it is important that private actors are aware of and feel involved in the region (Figure 6) before they will show some willingness to participate in/support alternative financing of landscape. A second precondition concerns the availability of a strong and coherent social network in which trust can play a crucial role in connecting the different rural actors and intertwining diverse sectors (agriculture, tourism, etc.) and therefore in the set-up of alternative financing mechanisms. The third precondition related to the presence of inspiring persons and/or intermediary organizations as drivers for the establishment of alternative financing mechanisms and as motivators of potential participants in alternative financing. The first precondition is related to the presence of attractive landscapes and (territorial) identities and refers as such to the symbolic-cultural capital in a region. The second and third precondition are linked to the social network and represents the social capital in a certain area. It is concluded that the social and symbolic-cultural capital in the region are to a great extent the foundations for developing alternative financing mechanisms in particular and for regional development in general.
action involvement awareness
Figure 6: The ‘willingness to contribute (action) depends on the involvement in and awareness of the region (and regional identity) (bron: ) •
Alternative financing of landscape development/management both requires and reinforces the social basis for and the long-term vision on (the management of) the landscape. For example a fund construction without a long-term vision on landscape management has only little chance of success. Likewise, in order to organize a ‘landscape auction’ a broad social basis is needed and simultaneously reinforced (figure 7)
Figure 7: The development and management of landscape require a long term vision, a strong social basis and instruments that are able to carry out the vision. •
The ‘three clusters’ approach of alternative financing mechanisms presents an overall picture of the existing/possible financing mechanisms (and their potentials) and offers at the same time a powerful framework for the selection of an optimal and coherent instrument mix. It is concluded that the three clusters are to a great extent complementary and it is recommended that all three clusters are preferably represented in an alternative financing construction that aims at developing and managing the landscape.
25
•
The outcomes of the three focus groups demonstrate that there is a broad support for alternative financing mechanisms that are based on voluntariness (e.g. Visitor Payback, landscape auction). A lot of opportunities are also seen in fund constructions (cluster III), in particular when it is combined with private funding. Both require a close cooperation between diverse regional stakeholders (farmers, governments, regional organizations, etc.) and are in that way strongly related to the amount of social capital in the region. On the other hand, coercive and interventionist alternative financing mechanisms which also have a major impact on the surrounding area (e.g. some ‘red-for-open space’ mechanisms) don’t get general approval of most rural actors and thus are not broadly supported. Nevertheless, these mechanisms seem essential in the set-up of a stable and coherent alternative financing construction since they can provide a substantial amount of private means.
•
The participation of private stakeholders and local governments in the focus groups was considerably low, although higher in the ‘Meetjesland’-region. In addition, also the willingness to participate in alternative financing seems much greater in the Meetjesland-region. In contrast with the ‘Meetjesland’-region, the institutional shaping of the ‘Leievallei’-region hasn’t yet reached the stage of accumulating enough cultural-symbolic capital so that people (inhabitants, regional and local/regional representatives) are aware of and feel involved in the region and the region’s identity. Since it is observed that the attachment of private and public actors to the region is not so homogeneous, this could be an argument for decreasing the scale (for developing alternative financing mechanisms) to a more manageable and surveyable one.
•
It is also clear that there will be no alternative financing without substantial support of governments (on different levels). Governments can act and intervene in different ways in order to set up an alternative financing system. Dependent on the alternative financing mechanism, governments can make use of market regulation, market action, market stimulation and finally market structuralization. In particular the role of local and regional governments is becoming more significant, since alternative financing is in essence territory based and is realized trough close collaboration of local/regional rural actors.
26
References Bruil, D.W., G.B.C. Backus, M.A.H.J. van Bavel en C.P.C.M. van der Hamsvoort, 2004. Verhandelbare ontwikkelingsrechten in Limburg. Rechten voor kwaliteit, kwaliteit voor rechten. Rapport 4.04.06. LEI/Knowhouse B.V./IAR. Den Haag, 61 pp. Bryden, J.M. (1998). Development strategies for remote rural regions: what do we know so far? Paper presented at the OECD International Conference on Remote Rural Areas – Developping through Natural and Cultural assets, Abarracin, Spain, November 5-6, 1998. Caalders, J. (2000). Rural tourism development, a ntework perspective. Delft, Eburon. Cappon, R, Leinfelder, H. (2008). Alternative financing mechanisms for multifunctional agriculture. In abstract book of the EAAE 2008 congress. People, Food and Environments: Global Trends and European Strategies. Frouws, J., Leroy, P., (2003). Farmers, citizens and country people: on new coalitions and steering approaches for the countryside. In: Tijdschrift voor Sociaalwetenschappelijk Onderzoek in de Landbouw (TSL), 18 (2), 90-102. Gossum, van P. Van; Ledene, L.; Arts, B.J.M.; Vreese, R. De; Langenhove, G Van; Verheyen, K. (2008). New environmental policy instruments to realize forest expansion in Flanders (northern Belgium): A base for smart regulation? Gunningham, N., Gabrovksy, P., 1999. Smart Regulation. Designing Environmental Policy, Oxford Legal Studies. Oxford University Press, New York, 494 pp. Heene (2008). Samen Sterk. Eindrapport voor Meetjeslands Streekplatform+. Hendriks, K., Stobbelaar, D.J., van Mansvelt, J.D. (2000). The appearance of agriculture: An assessment of the quality of landscape of both organic and conventional horticultural farms in West Friesland. In Agriculture, Ecosystems & Environment, Volume 77, Issues 1-2, pp. 157-175. Marsden, T. (1999). Rural futures: the consumption countryside and its regulation. Sociologia Ruralis, vol. 39 (4): 501 – 519. Needham, B., (2005). Een andere marktwerking. Een verkenning van de mogelijkheden bij het Nederlandse ruimtelijke beleid. Ruimtelijk Planbureau, Rotterdam: NAi Uitgevers, 40 pp. OECD (2001). Externality and public good aspects of multifunctionality. Paris. Oostindie, H.A., Roep, D., Renting, H. (2006). Definitions, references and interpretations of the concept of multifunctionality in the Netherlands. In: In: European Series on Multifunctionality 10 - A review of the different concepts of multifunctionality and their evolution / P. Carron and T. Le Cotty,. - Paris : CIRAD/INRA, 2006 Padt F., Kloen, H., Verschuur, G. & Joldersma, R. (2002). Investeringsvormen voor natuur- en landschapsbeheer. Centrum voor Landbouw en Milieu, Utrecht. Van der Ploeg, J.D. (1999). The virutal farmer: past, present and future of the Dutch peasantry. Assen, Van Gorcum. van der Ploeg, J.D., Roep, D. (2003), “Multifunctionality and rural development: the actual situation in Europe”, in Multifunctional Agriculture: A New Paradigm for European Agriculture and Rural Development, (Eds.) Van Huylenbroeck, G., Durand, G., pp. 37–54, Aldershot; Burlington, VT (Ashgate). Mettepenningen E., Huylenbroeck G. Van (2008). Pitfalls of the polycentric governance structure related to local identity in Belgium. In abstract book of the Rural futures conference 2008. Dreams, dilemmas, dangers. University of Plymouth, UK.
27
Polman, N. B. P., L. H. G. Slangen, M. A. H. J. van Bavel en K. H. M. van Bommel, Transactiekosten voor de overheid voor verschillende alternatieve institutionele arrangementen voor natuurbeheer. Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Leerstoelgroep Agrarische Economie en Plattelandsbeleid, Wageningen, 2005. Paasi, A. (2002), Bounded spaces in the mobile world: Deconstructing ‘Regional identity’, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie 93 (2), 137–148. Selman, P., Knight, M. (2005). Landscape as an integrating framework for rural policy and planning. http://www.relu.ac.uk/events/workshop170505/SelmanKnight.pdf. Van Gossum, P., Ledene, L., De Vreese, R., Van Langenhove, G., Verheyen, K., (2008). New environmental policy instruments to realize forest expansion in Flanders (northern Belgium): A base for smart regulation? Land use policy, doi 10 1016/i landusepol 2008 11 005. Wassenberg, (2002). Visitor Payback. Zorgen voor een duurzaam wom in natuur en landschap. Rapport 2002-1, Regionaal Landschap Kempen & Maasland. Hasselt. Wiskerke, J.S.C. (2007). Robust regions. Dynamism, coherence and diversity in the metropolitan landscape. Inaugural lecture delivered on 15 november 2007, Wageningen university, The Netherlands, p.58. Wiskerke, J.S.C. (2009). Places not worth caring about. Weblog Rural Social Group Wageningen. http://ruralsociologywageningen.wordpress.com/2009/03/13/places-worth-caring-about/
28
Annex 1: Verslag workshop Meetjesland – 29 april 2008 – Plattelandscentrum SintLaureins 1. Aanwezigen (18) Caroline De Cuyper Stijn Vanderheiden Katrien Baetens Stefan De Brabander Luc Feusels Eric Hennes Gert Van Thillo Eddy Matthys Daniël Boone Odette Van Hamme Roland Bonami Jules Vandevelde Tom Laurijssen Evy Mettepenningen Hans Leinfelder Ann Pisman Peter Vanden Abeele Roeland Cappon
Klein Burkelhof – hoevetoerisme Departement RWO Vlaamse Overheid / ARP Provincie Oost-Vlaanderen / Dienst Landbouw en Platteland VLM Coördinator Plattelandscentrum Toerisme Oost-Vlaanderen /regiocoördinator Meetjesland Boerenbond Boerenbond – Landelijke Gilden Vlaams Agrarisch Centrum (VAC) Gemeenteraadslid CD&V – Eeklo / Landbouwer Gemeenteraadslid Groen! - Knesselare Voorzitter stedelijke landbouwraad Eeklo KULeuven – ISEG Universiteit Gent- faculteit landbouweconomie Universiteit Gent – AMRP Universiteit Gent – AMRP Universiteit Gent – AMRP Universiteit Gent – AMRP
2. Programma 9u – 9u30 Onthaal 9u30 – 9u45 9u45 – 10u20 10u20 – 11u
Inleiding (Roeland Cappon) Landschapsveilingen Landschapsarrangementen / toeristentaks
11u – 11u15 Koffie 11u15 – 11u50 11u50 – 12u25 12u25 – 12u40 12u45 – 13u15
Rood voor Groen / Ontwikkelingstaks Fondsconstructies Reflecties deel 1 / studentenoefening (Roeland Cappon) Reflecties deel 2 / randvoorwaarden voor alternatieve financiering (Hans Leinfelder)
13u15 - … Streeklunch
29
3. Achtergrond van de workshop De overheid ondersteunt via haar subsidiebeleid in belangrijke mate de quasi-publieke diensten (zoals landschaps- en natuurbeheer) die multifunctionele landbouw aanbiedt. Het doel van de workshop is om na te gaan wat het draagvlak is voor een meer alternatieve financiering van multifunctionele landbouw. Binnen de alternatieve financieringsmechanismen (die al dan niet een brede toepassing kennen) kan men een drietal, min of meer complementaire clusters onderscheiden (zie figuur hiernaast) De eerste twee clusters hebben betrekking op de directe/indirecte vraag van private actoren (bedrijven, burgers, recreanten…) naar quasipublieke diensten. De derde cluster betreft het efficiënt besteden van financiële publieke en private middelen d.m.v. fondsvorming. - De eerste cluster omvat investeringsvormen waarbij private actoren vrijwillig bijdragen aan het landschap. Dat cluster richt zich vooral op het creëren van een maatschappelijk draagvlak aangezien de motieven van de investeringsvormen vooral ideologisch zijn (vb. landschapsveiling of sponsoring). Daarenboven is ook de effectiviteit van het financieringsmechanisme eerder laag (vb. landschapsarrangementen). - De tweede cluster behelst investeringsvormen op niet-vrijwillige basis. Dat kunnen enerzijds mechanismen zijn waarbij de meerwaarde die functies (of activiteiten) halen uit het landschap, wordt afgeroomd door het heffen van een taks (vb. toeristentaks). Anderzijds is het ook mogelijk investeringen in landschap en natuur te koppelen aan de realisatie van nieuwe (meer dynamische) ontwikkelingen (vb. ontwikkelingstaks of een 'rood-voor-groen' regeling). Het gemeenschappelijk kenmerk van deze investeringsvormen is dat ze vooral veel financiële middelen creëren. - De derde en laatste cluster focust op fondsvorming. Allerlei regionale of meer lokale fondsen kunnen ervoor zorgen dat de gegenereerde financiële middelen uit de eerste en tweede cluster maar evenzeer uit publieke bronnen - efficiënter besteed kunnen worden. Alternatieve financiering heeft dus betrekking op zowel private financiering (cluster 1 en 2) als op de omkadering ervan (cluster 3). Ook de traditionele publieke financiering valt binnen de omkadering en is bijgevolg eveneens een essentieel element in de uitbouw van een bredere financieringsconstructie voor quasi-publieke diensten (landschap, natuur, toegankelijkheid, …). Fondsvorming (cluster 3) – efficiënt aanwenden van middelen Publieke financiering - huidig beleid van beheer- en inrichtingsubsidies Vrijwillige private bijdragen (cluster 1) – maatschappelijk draagvlak Niet-vrijwillige private bijdragen (cluster 2) – veel financiële middelen
30
Binnen de opzet van deze workshop werd elk van de clusters belicht door telkens 1 of meerdere financieringsmechanismen op een interactieve manier aan bod te laten komen. Ieder financieringsmechanisme werd door de onderzoekers eerst kort toegelicht waarna de deelnemers a.h.v. een checklist een debat voerden m.b.t. het beschouwde financieringsmechanisme. Achtereenvolgens werden volgende cluster/financieringsmechanismen behandeld. * landschapsveiling Cluster 1: vrijwillige private bijdragen * landschapsarrangementen * toerismetaks Cluster 2: niet-vrijwillige private bijdragen * rood-voor-groen + ontwikkelingstaks * regionale fondsen Cluster 3: fondsvorming * streekrekening
4. Verslag van de workshop 4.1.
Landschapsveilingen
Op een landschapsveiling worden landschapselementen (akkerranden, houtkanten, e.a.) of andere quasi-publieke goederen ‘verkocht’ aan geïnteresseerde burgers, instellingen of bedrijven. Voor elke ‘aankoop’ (of eigenlijk ‘adoptie’) geldt dat de koper het beheer en/of onderhoud financiert en bijgevolg niet letterlijk de eigenaar wordt van het desbetreffende landschapselement. Er zijn twee soorten veilingen mogelijk: de fysieke veiling en de internetveiling. - Een internetveiling biedt via een website organisaties, landschapselementen en andere relevante items aan. Via diezelfde site kunt u ook intekenen voor de ‘aankoop’ van een bepaald landschapselement. - Naast de mogelijkheid om op het internet een landschapselement te adopteren is het ook mogelijk om dat te doen tijdens een fysieke veiling. Dat betekent dat u tijdens een grote openbare veiling de ‘eigenaar’ kunt worden van een landschapselement. Wanneer u de hoogste bieder op een landschapselement bent, dan wordt u participant in de Landschapsveiling en tekent u een overeenkomst tussen u (de participant) en de betreffende grondeigenaar en/of intermediaire organisatie (met een goede doelen status). In ruil voor de ‘aankoop’ van landschap kan in bepaalde gevallen een wederdienst verkregen worden: - een certificaat van deze ‘aankoop’ - fiscale aftrekbaarheid van het gespendeerde bedrag - doemomenten (zoals het helpen onderhouden van een houtkant)
Reacties: Groep 1
Obstakels / nadelen: - Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de kosten voor de organisatie van een landschapsveiling niet groter zijn dan de baten die het kan opleveren voor multifunctionele landbouw - Er wordt tussen de landbouwer en de ‘koper’ een soort overeenkomst gemaakt waarin de landbouwer zich verbindt om een bepaald landschapselement te beheren. De landbouwer kan hierdoor het gevoel krijgen van ‘toe-eigening’ van dit element door de ‘koper’, hoewel er geen eigendomsoverdracht is. - Is het zinvol te investeren in individuele landschapselementen als men beseft dat landschap pas zijn waarde verkrijgt indien het samenhang vertoont op een hoger schaalniveau. Vandaar de opmerking dat bij een landschapsveiling alle landbouwers moeten betrokken zijn.
31
- Een aandeel in landschap(elementen) mag niet resulteren in overbelasting van de landbouwbedrijfsvoering.
Kansen / voordelen: - De overeenkomsten (contracten) die binnen een landschapsveiling worden aangegaan creëren een soort mede-eigenaarschap waardoor de beschouwde landschapselementen op meer steun en respect van de omwonenden kunnen geniet.
Wat kan geveild worden? Via een veiling verkrijgt men een participatie/aandeel in dit landschap (bijvoorbeeld voor knotbomen/tronken). In die zin kan men spreken van een ‘private’ beheerovereenkomst (tussen de landbouwer en de ‘aandeelhouder’).
Initiatiefnemer / trekker? Een gemeente zou een pilootproject kunnen opstarten. Daarnaast is het ook belangrijk dat zowel landbouworganisaties (landelijke gilden) alsook regionale landschappen in dit initiatief worden betrokken.
Groep 2
Wat kan geveild worden? dijken, poelen, bloemenweiden, bomenrij, fietsroutes, infrastructuur (zitbanken)
Uitvoering? De diensten (landschap- en natuurbeheer) kunnen worden uitgevoerd zowel in eigen beheer als door derden (indien landbouwers deze diensten niet in hun bedrijfsvoering willen opnemen). Daarnaast is er ook nood aan begeleiding en coördinatie m.b.t. deze diensten!
Obstakels: - Voor de landbouwer is het economisch aspect het belangrijkst: de vergoedingen voor de diensten dienen minimaal de kosten voor bijvoorbeeld het beheer en onderhoud te dekken. - Dergelijke initiatieven moeten op basis van vrijwilligheid gebeuren. Dit kan soms conflicteren met de van overheidswege ‘opgelegde’ landschapskwaliteiten. - Interferentie met andere initiatieven - Private beheersovereenkomsten kunnen de waarde van de grond beïnvloeden. - De complexe wetgeving inzake landschap-, natuur en bosbeheer zijn eventueel belemmeringen. - Landschapsveilingen zullen enkel de interesse opwekken van boeren die verbreden en niet van ‘productie’-landbouwers. - Er is nog te weinig ondernemerszin bij landbouwers. - De maatschappelijke druk op de landbouwer om op een duurzame manier aan landbouw te doen (bv. maïs moet verdwijnen) kan belemmerend werken voor de samenwerking die er vereist is bij het opzetten van een landschapsveiling.
Voorlopige conclusies:
Vanuit de landbouwsector worden volgende knelpunten naar voren geschoven: * Een private beheerovereenkomst (contract) die in het kader van een landschapsveiling wordt afgesloten zal er wellicht voor zorgen dat het doen en laten van de landbouwer m.b.t. landschapsbeheer meer gecontroleerd zal worden. * Er is ook nood aan begeleiding en coördinatie m.b.t. organiseren van landschapsdiensten. Hierdoor zijn landbouwers niet zo geneigd om dergelijk contract af te sluiten.
Aan een fysieke veiling zijn - in vergelijking met een internetveiling - voor- en nadelen verbonden * De organisatie van een fysieke veiling vergt veel tijd en energie: niet alleen om het initiatief
32
bekend te maken maar ook om aanbieders en vragers hiervoor samen te brengen. Het is van groot belang om de kosten op voorhand goed te kunnen inschatten en na te gaan welke (regionale) organisaties deze kosten eventueel op zich willen nemen. * Een groot voordeel is dat allerlei belanghebbenden (landbouwers, bedrijven, instellingen en burgers) via een fysieke veiling samengebracht worden voor een gemeenschappelijk doel, namelijk het versterken van landschap en natuur. In die zin draagt een veiling ook bij aan het maatschappelijk draagvlak voor alternatieve financiering van landschap.
Voor de uitvoering van een landschapsveiling is samenwerking tussen landbouwers en andere belanghebbenden van wezenlijk belang.
Toch zijn er een aantal grote voordelen aan landschapsveilingen verbonden: - op een korte termijn en met relatief weinig kosten kan zeer gericht veel geld voor landschap vrijkomen. De 2 veilingen die door Triple-E in Nederland werden opgezet brachten tussen de 100.000 en 150.000 € op. Met dit geld worden 10-jarige beheercontracten met landbouwers afgesloten (bomenrijen, houtkanten en dergelijke) - Daarnaast kan men zeer gericht (projectmatig) het landschap aanpakken (over een aantal km²) waardoor de effecten snel zichtbaar worden. Voor private investeerders is dit een belangrijk aspect.
4.2.
(Landschaps)arrangementen
Verschillende activiteiten die in een arrangement worden aangeboden en die een deel van hun meerwaarde halen uit het omgevende landschap. Een deel van de inkomsten wordt vrijwillig terug geïnvesteerd in landschap (of andere quasi-publieke dienst). Dit laatste kan echter op drie manieren gebeuren: - ofwel staat éénieder die is betrokken is het arrangement een deel van zijn inkomsten af - ofwel rekent men een toeslag op de (toeristische) producten die in het arrangement zijn verwerkt (vb. toeslag op wandelkaarten of streekproducten) - ofwel rekent men een toeslag op het totaalarrangement
33
Reacties: Groep 2
Bestaande arrangementen in het Meetjesland. - M3-doosje = ontbijt (‘verwenontbijt met voetjes’) + wandelkaart (voor natuurwandeling) - luchtballonvaart (‘Meetjesland vanuit de lucht’) - kindvriendelijk arrangementen Binnen bovenstaande arrangementen wordt momenteel echter nog geen geld afgedragen voor het landschap.
Obstakels: - Een eventuele toeslag op het arrangement of op onderdelen (bv. wandelkaart) van het arrangement kunnen de concurrentiepositie verzwakken (tegenover bijvoorbeeld arrangementen die dit niet doen).
Kansen - Het is belangrijk dat men de arrangementen profileert op de ‘meerwaarde’-zoekers om de concurrentie aan te kunnen. Met het landschap en de identiteit van het Meetjesland kan men gedifferentieerde en kwaliteitsvolle arrangementen aanbieden (die bovendien ook inspelen op huidige trend van beleveniseconomie). -Daarnaast werd ook aangegeven dat er nood is aan een overkoepeling om de initiatieven op elkaar af te stemmen en eventueel verder uit te breiden.
Diverse initiatiefnemers / trekkers - Plattelandscentrum - Toerisme Meetjesland - diverse gemeenten - arrangementsbureaus (vb. godshuis) - een externe trekker?
Voorlopige conclusies:
Er is nood aan een regionale overkoepeling om alle initiatieven m.b.t. arrangementen op elkaar af te stemmen. Binnen deze overkoepeling zouden ook afspraken kunnen gemaakt worden omtrent de manier waarop vanuit deze arrangementen het landschap kan ondersteund worden (zie boven).
Bij het eventueel toekennen van toeslagen moet ervoor gewaakt worden dat het arrangement zijn concurrentiepositie (tegenover andere arrangementen) niet teveel verzwakt. Inzicht in wat de toerist meer wil betalen voor het landschap (die aan het arrangement vasthangt) is hiervoor van groot belang.
34
4.3.
Toeristentaks
Vele overheden (vooral gemeenten) heffen momenteel een toeristenbelasting. Deze belasting is eigenlijk een tegemoetkoming voor de kosten die deze overheden moeten maken ten behoeve van de recreatieve en toeristische voorzieningen. Het is niet altijd even duidelijk hoe de bestedingen vanuit deze belasting gebeuren. Maar door het labelen van toeristenbelasting kan de burger zien welk percentage van toeristenbelasting naar bijvoorbeeld landschapsonderhoud gaat. Zo kan men ervoor opteren om een vast percentage van de toeristenbelasting te storten in een landschapsfonds. Via benchmarking zouden gemeenten onderling met elkaar kunnen vergeleken worden. Toeristenbelasting is zoals de naam het al aangeeft niet vrijwillig. De vrijwillige tegenhanger (vrijwillig voor de recreatieondernemer en niet voor de recreant)van toeristenbelasting is de ‘visitor payback’
Reacties: Groep 1
Draagvlak? Meetjesland is momenteel nog geen grote toeristische trekpleister in Vlaanderen. Is het opportuun om nu al toerisme en recreatie te gaan belasten? Betekent dit geen extra drempel om het toerisme verder uit te bouwen? De attractiviteit van het Meetjesland lijkt vooral vast te hangen aan.. - de ligging, namelijk in de buurt van Brugge en Gent - de mix van diverse landschappen (Krekenlandschap, Houtland….) als decor voor openluchtrecreatie.
Moet de toerist een bijdrage betalen? Dient hij dit te weten? In die zin lijkt ‘bijdrage’ een betere naam dan ‘taks’. Het is de bedoeling om de toerist via een aantrekkelijke boodschap te laten weten dat hij in de prijs voor zijn verblijf ook ‘bijdraagt’ aan het landschap.
Recreatieondernemers die financieel bijdragen aan het landschap zouden hiervoor een streeklabel (van het Meetjesland) kunnen verwerven. In dat opzicht zou een toeristentaks ook positieve effecten kunnen hebben voor het imago van de ondernemer. Het huidig Meetjeslandse streeklabel is een herkomstlabel en niet een label waaraan bijvoorbeeld landschapsvoorwaarden zijn verbonden. Hierbij werd ook benadrukt dat er reeds veel labels bestaan (vb. groene sleutels) waardoor een nieuw label zich moeilijk zou kunnen profileren.
Trekker voor een regionale toeristenbijdrage: Toerisme Oost-Vlaanderen
Verdeling van de verworven taksen over de landbouwers die aan landschapsinrichting doen? de inkomsten, die men uit deze taks verwerft, kan men niet zomaar aanwenden om landbouwers (bovenop de reeds afgesloten beheerovereenkomsten) voor landschapsbeheer te vergoeden. Men moet rekening houden met het feit dat, aangezien belastingen ook publieke middelen zijn, dergelijke vergoedingen moeten voldoen aan de staatsteuneisen (E.U.-regelgeving)
35
Voorlopige conclusie:
Omdat het Meetjesland nog geen toeristische regio is in Vlaanderen, is daarom het draagvlak voor het heffen van een toeristentaks relatief klein. Daarom lijkt men meer gewonnen voor een ‘vrijwillig’ systeem van een toeristenbijdrage of visitor payback, waarbij de recreatieondernemer in ruil voor een streeklabel op vrijwillige basis een toeslag vraagt aan de toeristen. Dergelijk systeem heeft een aantal voordelen - Vermits het hier om een bijdrage gaat, kan het ook niet als publiek geld worden beschouwd en kan het effectiever ingezet worden voor bijvoorbeeld landschapsbeheer. - Zowel ondernemer als toerist zijn zich veel meer bewust van de doelstellingen van de bijdrage (namelijk het landschap in de streek). In die zin vergroot ook hiermee ook het maatschappelijk draagvlak voor alternatieve financiering. - Nadeel van het systeem van ‘visitor payback’ is dat het moeilijker afdwingbaar is bij de recreatie-ondernemers en dat hierdoor waarschijnlijk minder middelen voor landschap zullen vrijkomen.
4.4.
Rood voor Groen/Geel (verwijzend naar de rood-voor-groen regelingen in Nederland)
Bij een ‘rood voor geel/groen’-regeling wordt een deel van de (verwachte) winst uit meer dynamische functies (wonen, recreëren en werken) bestemd voor het ontwikkelen van meer laagdynamische functies (landschap, natuur, toegankelijkheid). De overheid speelt hierin een zeer belangrijke rol.
Reacties: Groep 2
Voorbeelden waar een ‘rood voor groen/geel’-regeling kan worden toegepast - Een compensatieregeling voor de uitbreiding van het Schipdonkkanaal. Als compensatie voor de (geplande) verbreding zou bijkomend kunnen geïnvesteerd worden in het beheer van het omliggend landschap. - De ‘ruimte voor ruimte’-regeling. In ruil voor het slopen van bedrijfsgebouwen kunnen op passende locaties één of meerdere compensatiewoningen worden gebouwd.
Belangrijke randvoorwaarden - Bij een ‘rood voor groen/geel’-regeling is het niet alleen van belang dat quasi-publieke diensten van een multifunctionele landbouw kunnen worden vergoed, maar evenzeer dat de agrarische structuur versterkt kan worden door * het optimaliseren van kavels en landbouwwegen * of door de mogelijkheid om nieuwe ondernemingen op te zetten - Niet teveel openingen laten voor ‘rode’ ontwikkelingen in de open ruimte. Dreigt men hierdoor niet het ‘paard van Troje’ binnen te halen?
Groep 1
Opmerkingen en bedenkingen m.b.t. een ‘rood voor groen/geel’-regeling - Indien men ‘rood voor groen (natuur)’ overweegt stelt men vast dat er in dit geval geen compensatie is van open ruimte door open ruimte. Men verliest als het ware 2x open ruimte (voor rood en voor groen). Bij ‘rood voor geel (landbouw)’ daarentegen wil men met de toegelaten rode ontwikkelingen de agrarische structuur – waar ook landschap een deel van is – versterken. - Met dit financieringsmechanisme wordt hoe dan ook landbouwgrond opgeofferd. Op de lange termijn creëert dit onzekerheid voor de landbouwsector. Bovendien zal dergelijk
36
financieringsmechanisme als neveneffect een prijsstijging van de landbouwgronden met zich mee brengen. - Men kan zich afvragen of dergelijke regeling niet is voorbehouden voor eerder rijke mensen die op het platteland op zoek gaan naar de ‘rurale idylle’ en daar veel geld voor over hebben. In dat perspectief kan men zich afvragen of de landbouwer – met geur-, lawaai- en andere hinder die zijn bedrijfsvoering veroorzaakt - dan wel de ‘geliefde buur’ kan zijn? In die zin kan het van belang zijn dat het ‘right to farm’ gerespecteerd wordt via eventueel een contract met de nieuwe plattelandsbewoners. - Daarnaast werd ook opgemerkt dat de meerprijs van huizen niet enkel en alleen gekoppeld is aan hun lokatie in de open ruimte of in waardevolle landschappen. Ook andere meerwaardebrengers – zoals de ligging nabij grote vervoersinfrastructuren – kunnen van groot belang zijn. - Een pro-actief beleid moet er voor zorgen dat met de nieuwe ontwikkelingen (zoals verbreden van het Schipdonkkanaal of het aanleggen van een golfterrein) een systeem van quasi-publieke diensten (landschapsontwikkeling) tot ontwikkeling kan komen. - de relatie tussen het bedrijf en de omgeving. - Rood voor groen: niet enkel in het Meetjesland – wel voor gans Vlaanderen
Voorlopige conclusies:
Uit de workshop bleek ook dat er niet zoveel draagvlak is voor een systematische ontwikkeling van ‘rood voor groen’ of ‘rood voor geel’. De grootste vrees is dat hierdoor veel landbouwgrond zal verloren gaan en dat landbouw nog meer ondermijnd wordt (i.p.v. dat het ondersteund wordt).
Wel blijkt ‘rood voor groen’ een kans te maken voor ontwikkelingen die van bovenaf kunnen/zullen opgelegd worden (bijvoorbeeld de verbreding van het Schipdonkkanaal, indien die er komt?!). Hierbij wordt onderstreept dat bij de uitwerking van een eventuele compensatieregeling er proactief moet ingespeeld worden op het versterken van het landschap (en dus de ook de regionale landbouw).
4.5.
Fondsconstructies
Is een initiatief van één of meer lokale/regionale organisaties om de financiering voor quasipublieke diensten (landschap, natuur of toegankelijkheid) te bundelen in een fonds. Een fonds kan dus zowel met private en/of met publieke middelen gevuld worden. Het is echter wel van belang om – omwille van staatssteuneisen- beide financieringsbronnen gescheiden te houden. Een fonds kan in principe ofwel een vermogenfonds (éénmalig gevuld + jaarlijkse rendement voor beheer van landschapselementen) of een fonds op bestedingsbasis (jaarlijks gevoed) zijn. Een mogelijkheid om een fonds te voeden is dat een bepaalde bank in ruil voor het openen van een ‘streekrekening’, een bepaalde commissie (vb. 0.15% van het totale bedrag) afstaat aan een fonds. Krekelsparen (Fortis) is een voorbeeld hiervan.
Algemene reacties:
Het is ook belangrijk om de doelstellingen van het fonds precies te omschrijven. Betreft het enkel landschap of is dit ruimer (andere quasi-publieke diensten)
Aan een regionaal of lokaal landschapsfonds kunnen heel wat investeringsvormen gekoppeld worden. - de middelen verkregen via landschapsveilingen (waaronder bv. sponsoring) - de afdracht van landschapsarrangementen
37
- de middelen verkregen uit bijvoorbeeld een streekrekening - de publieke middelen van diverse overheden
In het kader van bijvoorbeeld het strategisch plan voor de haven van Gent moeten ook koppelingsgebieden worden ingericht teneinde de leefbaarheid van de omliggende woonzones te kunnen garanderen. In het kader hiervan betalen ook bedrijven mee voor de buffering en de landschapsopbouw in deze gebieden. Een regionaal fonds kan hier fungeren als een soort doorgeefluik voor deze bestedingen.
Belangrijk is ook om te weten onder welke voorwaarden banken een regionaal fonds willen oprichten.
Voorlopige conclusies:
Een regionaal landschapsfonds omkadert de meeste van de vrijwillige en niet-vrijwillige investeringsvormen. In die zin is het een zeer belangrijke schakel in het opzetten van een alternatieve financieringsconstructie. Zo is het perfect mogelijk om financiële middelen uit landschapsarrangementen, uit landschapsveilingen of uit toerismetaksen in een fonds op te nemen. Via dergelijk fonds worden de verworven middelen vervolgens besteed aan duurzame landschapsprojecten of specifiek aan het beheer van dit landschap.
Een landschapsfonds werkt verenigend waardoor de focus meer kan gelegd worden op één (of meerdere) strategische doelstelling(en) – zoals landschap dat is binnen het Meetjesland. Heel wat initiatieven kunnen aan dit fonds gelinkt worden en allerlei belanghebbenden (bedrijven, burgers, regionale instellingen en overheden) worden hiervoor samengebracht.
Het fonds kan gevuld worden met publieke en private middelen, en met commissies die banken afstaan op bedragen die gestort worden op streekrekeningen. Het draagvlak voor deze drie inkomstenbronnen is dan ook verschillend. * Het lijkt op korte termijn weinig waarschijnlijk dat de Meetjeslandse gemeenten en de provincie Oost-Vlaanderen aanzienlijke sommen zullen investeren voor een publiek fonds (ter vergelijking voor het ‘publiek’ landschapsfonds dat in Enschede wordt opgezet is nu reeds 1.300.000 € aan publieke middelen samengebracht). Nadeel is echter wel dat deze middelen onderhevig zijn aan de EU-staatsteuneisen. * Het opzetten van een privaat fonds lijkt meer kans te maken daar het kan gekoppeld worden aan vrijwillige investeringsvormen (landschapsarrangementen, e.a.). Toch dient hierbij vermeld dat de hoeveelheid middelen eerder beperkt zal zijn. * Een streekrekening (zoals in het Groene Woud in Nederland) is ook een kansrijk financieringsmechanisme omdat het relatief veel middelen kan genereren (jaarlijks 200.000 € aan rendement in het Groene woud). Cruciaal hierbij is dat overheden grote sommen op dergelijke rekening willen parkeren en dat banken hiervoor belangstelling tonen.
38
Voorlopige eindconclusies
Het draagvlak voor niet-vrijwillige financieringsmechanismen lijkt voorlopig nog niet rijp genoeg opdat deze mechanismen kunnen worden ingezet voor bijvoorbeeld landschapsinrichting en –beheer. Het is echter wel belangrijk om deze mechanismen verder te exploreren omdat ze voor de ondersteuning van een financieringsconstructie van groot belang kunnen zijn – vermits op deze manier veel middelen vrij komen. − Een toeristentaks (met afdracht voor het landschap) in het Meetjesland lijkt voorlopig nog niet aan de orde omdat het Meetjesland tot op heden nog niet echt een grote toeristische trekpleister is in Vlaanderen en dergelijke taks waarschijnlijk een rem op het toerisme zou teweegbrengen. Het (vrijwillig) systeem van visitor payback geniet meer aanhang maar heeft het nadeel dat het een vrijblijvende bijdrage is. − Ook ‘ontwikkelingstaksen’ of ‘rood-voor-geel’-regelingen roepen heel wat vragen op (zie verslag). Verder onderzoek naar het draagvlak hiervoor moet aan het licht brengen of voor dergelijke mechanismen wel plaats is in het Meetjesland (en in Vlaanderen). Roodvoor-groen geniet wel veel aandacht wanneer het gaat om compensatie van bovenlokale (of bovenregionale) ingrepen – zoals de eventuele verbreding van het Schipdonkkanaal.
Vrijwillige financieringsmechanismen lijken in het Meetjesland wel kansrijk. Deze mechanismen versterken ook in hoge mate het maatschappelijk draagvlak voor private investeringen in natuur en landschap. − Er wordt aangedrongen op een coördinatie en afstemming van de verschillende arrangementen in het Meetjesland. Op deze manier kunnen nieuwe arrangementen in het leven worden geroepen en kan ook nagedacht worden over hoe vanuit de diverse arrangementen het landschap kan worden gesteund (door toeslagen van toeristische producten of door afdracht op het inkomen). − Ook Landschapsveilingen lijken zeer kansrijk te zijn. Met relatief weinig middelen kan zeer gericht en op korte tijd veel geld ingezameld wordt. Dergelijke fysieke veilingen (en in mindere mate internetveilingen) zijn ook zeer wervend en dragen in die zin ook bij aan het maatschappelijk draagvlak voor alternatieve financiering.
Het opzetten van een regionaal fonds blijkt een onmisbare schakel te zijn voor de uitbouw van een alternatieve financieringsconstructie, aangezien dergelijk fonds zowel publieke als private gelden kan bundelen als verschillende investeringsvormen (zoals arrangementen, toeristentaks, landschapsveiling) kan omkaderen. Omdat een publiek fonds op de korte termijn niet haalbaar lijkt, is het dus van belang om vooral in te zetten op private middelen. In een eerste fase zou een privaat fonds kunnen opgezet worden die zou kunnen gevuld worden met: − middelen verkregen uit landschapsarrangementen (en eventueel uit landschapsveilingen). − middelen verkregen uit bijkomende bedrijfssponsoring − middelen verkregen uit een streekrekening. Uit bevraging van banken moet duidelijk worden onder welke condities dergelijke streekrekening kan worden opgezet.
39
Annex 2: verslag workshop Meetjesland – 25 juni 2009 Cleythil hotel – Maldegem 1. Aanwezigen (24) Etienne Claeys Erné De Blaere Sarah De Meyer Wouter Deventer Romain De Zutter Eddy Matthys Luc Groosman Els Oyaert Wim Pira Noël Poppe Luc Van de Ryse Hugo Verhaege Annick Willems Reiner Wentein Nele Wauman Raphaël Standaert Hans Leinfelder Roeland Cappon Dirk Waelput Annelies De Clercq Cindy Van Caeneghem Piet Quataert Peter Haenebalcke Arseen Goossens
Gecoro gemeente Maldegem Schepen gemeente Knesselare RWO RWO Slependammepolders Boerenbond – Landelijke Gilden Gemeente Sint-Laureins - Gecoro Streekplatform+ Meetjesland Gemeente Knesselare Slependammepolders Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst Landbouw Schepen Gemeente Nevele Burgemeester gemeente Sint-Laureins Stedenbouwkundig ambtenaar - gemeente Kaprijke Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst Landbouw Gemeente Nevele Universiteit Gent – AMRP Universiteit Gent – AMRP Stedenbouwkundig ambtenaar Stad Eeklo Veneco² Veneco² Regionaal Landschap Meetjesland Streekplatform+ Meetjesland Generale Vrije Polders
2. Programma Inleiding (Roeland Cappon) Deel1: interactieve workshop Landschapsveilingen, landschapsarrangementen, toeristentaks, ‘Rood’-voor-‘Open ruimte’ en ontwikkelingstaksen
17u – 17u15 17u15 – 18u30
18u30 – 19u 19u – 19u45
19u45 – 20u 20u - …
pauze Deel2: interactieve workshop Landschapsfondsen, streekrekening & partnership rond energie Reflecties randvoorwaarden voor alternatieve financiering (Hans Leinfelder) napraten bij drankje
40
3. Verslag van de workshop 3.1.
Algemene opmerkingen
Het Streekplatform+ Meetjesland (Els Oyaert) stond in voor de organisatie van deze workshop. De workshop was onderdeel van een vormingsreeks omtrent ‘Creatief besturen’ met als thema ‘omgevingskwaliteit’. Omgevingskwaliteit is gerelateerd aan de 1ste doelstelling van het toekomstplan ‘Meetjesland 2020’, nl. werken aan de landschappelijke kwaliteit van de regio. De vormingsreeks is gericht op lokale besturen en beoogt a.h.v. een aantal lezingen en workshops het begrip omgevingskwaliteit te integreren in het Meetjeslandse beleid.
Het relatief groot aantal deelnemers voor deze workshop heeft ongetwijfeld te maken met de inkadering ervan in de vormingsreeks omtrent ‘omgevingskwaliteit’, maar eveneens met grote de impact van een intermediaire organisatie (zoals het Streekplatform+ Meetjesland) op het netwerk avan regionale organisaties en actoren.
3.2.
Landschapsveilingen
Reacties: Groep 1
Randoorwaarden:: - Communicatie is van doorslaggevend belang bij het welslagen van een landschapsveiling. Een doelgerichte en uitgebreide informatiecampagne dient het ‘evenement’ vooraf te gaan. In vele gevallen wordt hiervoor een intermediaire organisatie (met professionele ervaring hieromtrent) aangetrokken. Dit gaat evenwel gepaard met relatief grote transactiekosten, die men toch wel in rekening dient te brengen vooraleer een landschapsveiling op te starten. - Het is ook belangrijk dat er aan de landschapsveiling ook een goed verhaal samenhangt. - Er werd ook aangehaald dat het landschap een zekere kwaliteit moet hebben vooraleer actoren bereid gevonden worden om hierin te investeren. Betrokkenheid met landschap (en bijgevolg de bereidheid om erin te investeren) hangt in grote mate af met de kwaliteit ervan. - De trekker en coördinator zijn ook belangrijk. Indien rond landschap al een sociaal netwerk bestaat zal dit de organisatie van een landschapsveiling ongetwijfeld vergemakkelijken. - Landschapsveiling kan niet als geïsoleerd initiatief opgezet worden. Bij voorkeur wordt dit ingebed in een lange termijn visie (landschapsvisie) en een landschapsfonds, die gekoppeld is aan de lange termijn visie.
Groep 2 Randoorwaarden:: - Communicatie is van doorslaggevend belang bij het welslagen van een landschapsveiling. Een doelgerichte en uitgebreide informatiecampagne dient het ‘evenement’ vooraf te gaan. In vele gevallen wordt hiervoor een intermediaire organisatie (met professionele ervaring hieromtrent) aangetrokken. Dit gaat evenwel gepaard met relatief grote transactiekosten,
3.3.
Bijdragen uit recreatie en toerisme
Groep 1 & 2:
Opnieuw wordt hier informatie & communicatie aangehaald als belangrijke elementen om draagvlak te creëren voor toeristentaks (niet-vrijwillige bijdragen) en Visitor Payback (vrijwillige bijdragen).
Toch dient erover gewaakt te worden dat de concurrentie-positie van recreatieondernemingen niet in het gedrang komt. Ook werd ook een kanttekening gezet bij het
41
invoeren van een toeristentaks in een regio waar het toerisme pas in volle ontwikkeling is. Zullen dergelijke instrumenten de groei niet worden afgeremd?
3.4.
Rood voor Open Ruimte
Reacties: Groep 1 & 2 • •
3.5.
Om theorie om te zetten in praktijk zijn nog heel wat hindernissen te nemen. Er is vooral een actieve inzet van locale en andere overheden nodig. Vooral veel bijval voor het concept van ‘knooperven’ omwille van de geringe ruimtelijke impact en de kwaliteitsverhoging die je met dit instrument (concept) kunt bereiken. Ook in sociaal opzicht kunnen ‘knooperven’ een belangrijke meerwaarde voor het omliggende landschap: - landschap in gemeenschapsverband onderhouden - ook sociale functies (zorgboerderij) kunnen binnen dergelijk complex worden op genomen. Er werd ook aangehaald dat overheden hierin een actieve rol moeten spelen, gaande van zelf complexen opkopen tot partijen bij elkaar brengen. Een gemeentelijk ontwikkelingsbedrijf kan m.b.t. dit instrument een belangrijke rol vervullen.
Fondsconstructies
Algemene reacties:
De meeste aanwezigen beklemtonen het belang van een gebiedsfonds. Een gebiedsfonds kan de ruggengraat zijn voor een duurzame financieringsconstructie m.b.t. het Meetjeslandse landschap
Lokale overheden halen aan over te weinig middelen te beschikken om te participeren in een lokale fondsconstructie. Evenwel wordt in de streekvisie, die nochtans door alle Meetjeslandse gemeenten onderschreven wordt, landschap als een strategische doelstelling naar voren geschoven. Dit veronderstelt op zijn minst enig (financieel) engagement t.o.v. landschapsontwikkeling in het Meetjesland.
Een meer fundamenteel probleem ligt blijkbaar aan de grondslag van het tekort aan middelen die de Meetjeslandse gemeenten kunnen inzetten voor de open ruimte. De huidige financiering van de gemeenten blijkt onvoldoende corrigerend te werken voor gemeenten met veel open ruimte. De financiële stimuli die de gemeenten vandaag ontvangen, moedigen juist aan om de open ruimte niet te vrijwaren. Onder meer het inwonersaantal bepaalt voor een stuk de financiële draagkracht en niet of nauwelijks de open-ruimtekwaliteiten. Daartegenover staan geen financieringsinstrumenten die gemeenten stimuleren en belonen voor het behoud en het dagelijks onderhoud van de open ruimte. Om dat laatste mogelijk te maken, moeten zouden de parameters in het Gemeentefonds daar rekening moeten mee houden of zou een plattelandsfonds (als tegenhanger van het stedenfonds) moeten worden opgericht.
4. Conclusies van de workshop Het publiek draagvlak – hier in het bijzonder van de landbouw- en de toeristische sector – voor alternatieve financieringsmechanismen lijkt in het Meetjesland relatief groot te zijn. Evenwel stellen deze sectoren toch een aantal randvoorwaarden voorop. Zo blijkt de toeristische sector in het Meetjesland (die momenteel in volle opmars is) zijn concurrentiepositie te willen behouden, terwijl de landbouwsector eerder bezorgheden heeft geuit t.a.v. de groter wordende inspraak van andere rurale actoren in hun bedrijfsvoering.
42
Het bestuurlijk draagvlak in het Meetjesland blijkt op regionaal niveau groot te zijn. De vele regionale samenwerkingsverbanden en arrangementen (zoals bijvoorbeeld het Streekplatform+, Samenlevingsopbouw Meetjesland, e.a.) die voornamelijk regionale ontwikkeling voor ogen hebben, blijken alternatieve financiering sterk genegen te zijn. Zo wordt landschap als een belangrijke strategische doelstelling naar voren geschoven in de streekvisie (Meetjesland 2020). Op lokaal niveau daarentegen halen de gemeenten aan dat er onvoldoende middelen voor handen zijn om alternatieve financiering op te zetten. Tot slot is het ook duidelijk dat de betrokkenheid op het landschap (in het Meetjesland) groot is. De rurale actoren zijn vertrouwd met de streeknaam (het Meetjesland) en weten in de meeste gevallen ook wat de landschappelijke kwaliteiten van de streek zijn. Uit ander onderzoek binnen het Musical-project blijkt dat deze betrokkenheid over het Meetjesland sterk kan verschillen. Dit impliceert dat het wellicht aangewezen is om alternatieve financiering te organiseren op een lager schaalniveau.
43
Annex 3: verslag workshop Leievallei – 23 april 2009 ‘t Goed ter Heule – Lauwe (Menen) 1. Aanwezigen (24) Kathy Helsen Tim Denutte Lies Dezeure Jan Van Winghem Pieter Verdonckt Peter Van Gossum Jan Despieghelaere Stijn Van de Wiele Geert Delaere vincent Verbrugge Cindy Bucyk Karl Debrabandere Isabel Lavaert Hubert Dewitte Karel Dermaux Sven Defrijn Geert Rogiers Sylvie Fosselle Pieter Mestdagh Ghislain Vanderpoorten Hilde Vanleirsberghe Bert Decock Els Oyaert Valentijn Despieghel
Intercommunale Leiedal gebiedswerking Provincie West-Vlaanderen gebiedswerking Provincie West-Vlaanderen gebiedswerking Provincie West-Vlaanderen Proclam Universiteit Gent – Labo Bos Streekfonds West-Vlaanderen Schepen landbouw en milieu – gemeente Zulte Cel groen – gemeente Wevelgem Dienst toerisme – gemeente Wervik Dienst toerisme – gemeente Menen KBC-bank - Wervik Groep Lavaert – Lauwe (Menen) Landbouwer – Lauwe (Menen) Bewoner/bedrijfsleider - Wevelgem ECO²-project – agrarisch natuurbeheer Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Streekplatform+ Meetjesland Regionale Landschappen Ijzer & Polder
2. Programma Inleiding (Roeland Cappon) Deel1: interactieve workshop Landschapsveilingen, bijdragen uit recreatie & toerisme, Ontwikkelingstaksen en ‘rood-voor-open ruimte’
9u20 9u30 – 11u00
18u30 – 19u 11u15 – 12u30
12u30 – 13u00 13u - …
pauze Deel2: interactieve workshop Landschapsfondsen, streekrekening & partnership rond landschap & energie Reflecties randvoorwaarden voor alternatieve financiering (Hans Leinfelder) Broodjeslunch
44
3. Verslag van de workshop 3.1.
Algemene opmerkingen
In de aanloop naar de eigenlijke workshop, bleek het bijzonder moeilijk om privé-actoren te overhalen aan deze workshop deel te nemen. Een aantal belangrijke deelnemers (projectontwikkelaars) die voor de workshop waren ingeschreven, zegden op het laatste moment ook af voor deze workshop. Hoewel veel van deze actoren direct of indirect belang hebben bij een kwaliteitsvolle omgeving, blijkt toch dat ze niet of nauwelijks geneigd zijn om te participeren in (een workshop m.b.t.) alternatieve financiering. Zonder dat hier bijkomend onderzoek naar verricht werd, mag men hieruit concluderen dat vele privé-actoren de mening zijn toegedaan dat landschap nog steeds de verantwoordelijkheid is van overheden en grondgebruikers. Wellicht kan een intermediaire instelling (zoals gebiedswerking West-Vlaanderen) door haar status/positie in het regionale netwerk van actoren meer privé-actoren bereiken. Dit laatste wordt ondersteund door de vaststelling dat de organisatie van de tweede workshop in het Meetjesland (juni 2009) grotendeels in de schoot van het Streekplatform Meetjesland gebeurde en dat uiteindelijk toch een relatief groot aantal regionale/lokale actoren aanwezig waren.
Een tweede vaststelling heeft betrekking op de aard van de deelnemers. Slechts de helft van de deelnemers blijkt rechtstreeks betrokken te zijn op de Leiestreek. De overige deelnemers zijn verbonden aan organisaties/instellingen die zich met landschaps- en/of gebiedsontwikkeling bezighouden en niet noodzakelijk verankerd zijn in de Leiestreek (vb. Vlaamse Landmaatschappij, Provincie West-Vlaanderen). Deze laatste groep mag eerder beschouwd worden als expertengroep en is minder relevant om het regionale/lokale draagvlak voor alternatieve financiering te bepalen. Daarom werd er geopteerd om naast draagvlakbepaling ook bijkomend informatie in te winnen d.m.v. een individuele vragenlijsten (m.b.t. de alternatieve financieringsmechanismen). Het verslag hieronder zal voornamelijk hierop gebaseerd zijn.
Een laatste vaststelling betreft de gebiedsomschrijving van Leiestreek. In tegenstelling tot het Meetjesland, lijkt de gebiedsomschrijving voor de Leiestreek niet zo eenduidig. Wordt hiermee het bevoegdheidsgebied van de intercommunale Leiedal bedoeld, of bedoelt men hiermee het gebied rond de Leie tot in Gent of betreft het enkel het gebied waar een geïntegreerde gebiedsvisie werd voor opgemaakt (d.i. de open ruimte rond de Leie tussen Wervik en Kortrijk)? Ook de streeknaam is arbitrair en wordt als dusdanig noch binnen als buiten de streek erkend. Samenhangend hiermee, stelt men ook vast dat ook de territoriale identiteit nauwelijks is ontplooid. Het symbolisch-cultureel kapitaal heeft zich dus in de Leiestreek (nog) niet volledig ontwikkeld tot een echte ‘streekidentiteit’.
45
3.2.
Landschapsveilingen
Reacties: Groep 1
Binnen de Leievallei zijn niet zoveel aantrekkelijke landschapselementen die burgers en/of bedrijven zouden willen adopteren voor het beheer ervan. Vooraf moet goed ingeschat worden of er voldoende draagvlak/animo voor een landschapsveiling zal zijn. Overheden kunnen de attractiviteit wel verhogen door vooraf in de inrichting van visueel aantrekkelijke landschapselementen te investeren.
De veiling en het hiermee ondersteunde landschapsbeheer moeten ingebed zijn in een bredere visie op landschap.
De producten (evenals de contracten) die worden aangeboden op een landschapsveiling moeten duidelijk gedefinieerd worden. Een duidelijke en doelgerichte informatiecampagne is hierbij dus onontbeerlijk.
Om bedrijven en recreatie-ondernemingen als doelgroep aan te spreken is professionaliteit en uitstraling van een fonds of een organisatie die instaat voor landschapsontwikkeling zeer belangrijk.
Groep 2
Betrokkenheid creëren en sensibiliseren zijn wezenlijke elementen bij de opzet van een landschapsveiling
Het verkrijgen van draagvlak bij landbouwers is ook belangrijk
In Vlaanderen is er nood aan een grondige mentaliteitswijziging. Vele burgers en bedrijven zijn landschap nog altijd als iets vanzelfsprekends, als een goed die door de overheid en door landbouwers moet geleverd worden.
Opmerkingen in de individuele vragenlijsten
Er wordt een markt gecreëerd voor landschap., waarbij diensten/producten worden verhandeld die gericht zijn op beheer (en ontwikkeling) van meer attractieve landschappen. De attractiviteit van sommige landschappen (ook deze van de Leievallei) blijkt afhankelijk te zijn van de mate van toegankelijkheid en authenticiteit. Versnippering (door verstedelijking) kan beide factoren ernstig aantasten.
Betrokkenheid, verbondenheid: - Enerzijds creëert een dergelijk evenement betrokkenheid, verbondenheid van het grote publiek met het landschap, Dit is een uitgelezen kans voor bedrijven om iets in het kader van MVO te ondernemen. Moet leiden tot een mentaliteitswijziging ‘Dit is ons landschap’. Je moet opboksen tegen de mening dat de overheid verantwoordelijk is voor het landschap. - Anderzijds moet het grote publiek voor een landschapsveiling eerst warm worden gemaakt. Men moet m.a.w. het belang aantonen van landschap en/of mensen bewust maken van de landschapswaarde. Communicatie = belangrijk, want aan bekendheid en betrokkenheid moet gewerkt worden. - Er is ook een breed draagvlak vanuit de landbouw vereist. Initiatief dient ook vanuit de landbouw komen… anders niet te bestempelen als zijnde ‘duurzaam’. Men moet landbouwers overtuigen van meerwaarde (maatschappelijk als privaat) van dergelijke veiling!
Een landschapsveiling kadert best ook binnen een totaalproject of een ruimere visie op het gebied. Een landschapsveiling kan evenwel georganiseerd worden zonder tussenkomst van een overheid. dit maakt dat
46
Bij het opzetten van een landschapsveiling zijn ook transactiekosten verbonden. (transactiekosten zijn de kosten die samenhangen met contact, contract en controle. Hieronder vallen activiteiten zoals het inwinnen van informatie, het opstellen van contracten en het controleren van gemaakte afspraken). Relatief hoge informatiekosten: opmaak van krantje, contacteren van mogelijke investeerders… Notarieel vastleggen van contracten (eventueel met tegenprestatie) en naleving. In Vlaanderen geen expertise hiermee - dus hoge transactiekosten. Afhankelijk van de doelgroep ook andere transactiekosten. Bedrijven gaan eerder voor sponsoring, burgers eerder voor adoptie of lidmaatschap.
Principe van een veiling brengt veel animo voort. Het is een origineel concept.
De regionale/lokale context is zeer belangrijk. Daarom is het in kaart brengen van alle mogelijke stakeholders is een eerste en zeer belangrijke stap. - afspreken wie het project trekt… organisatie(s) die door andere partners erkend wordt (bv. regionale landschappen… - steun van onderuit is zeer belangrijk / detecteren van sleutelfiguren bij landbouwers, bij bedrijven, bij gemeenten…. - aanbod- en vraagzijde in beeld brengen aanbodzijde: landbouwers met interesse in agrarisch natuurbeheer, natuurverenigingen, vraagzijde: burgers, lokale afdelingen van natuurverenigingen, gemeentes, bedrijven - aanwezigheid van een sterk sociaal netwerk
3.3.
Bijdragen uit recreatie en toerisme
Groep 1:
Opnieuw wordt hier informatie & communicatie aangehaald als belangrijke elementen om draagvlak te creëren voor toeristentaks (niet-vrijwillige bijdragen) en Visitor Payback (vrijwillige bijdragen).
Toch dient erover gewaakt te worden dat de concurrentie-positie van recreatieondernemingen niet in het gedrang komt. Ook werd ook een kanttekening gezet bij het invoeren van een toeristentaks in een regio waar het toerisme pas in volle ontwikkeling is. Zullen dergelijke instrumenten de groei niet worden afgeremd?
Groep 2:
Economische aspecten van bijvoorbeeld arrangementen blijven doorslaggevend. Een toeslag op toeristische producten voor het landschap is maar acceptabel indien deze toeslag niet ervoor zorgt dat het product niet meer kan worden verkocht.
Mensen bewust maken waarvoor ze een toeslag betalen!
Er is vanuit diverse sectoren een sterke vraag naar mooie landschappen. Hierbij wordt ook verwezen naar de beleveniseconomie die steeds maar aan belang toeneemt.
Individuele vragenlijsten
Meerwaardecreatie door een belevenis te koppelen aan een product of dienst is productafhankelijk. Het koppelen van landschap (als belevenis) aan een toeristisch product maakt het product/dienst meer gedifferentieerd maar zorgt er tegelijkertijd ook voor dat doorgaans grotere promotionele investeringen (transactiekosten) nodig zijn om het product aan de mensen bekend te maken. - Voor landschapsarrangementen, verhalenfluisteraar en boerengolf is de connectie met (en dus de meerwaarde uit) landschap het grootst. Aan deze diensten/producten is een belevenis en dus een toegevoegde waarde gekoppeld.
47
- Voor een tweede cluster (namelijk boottocht/paardrijden, Bed & Breakfast en wandel- en fietskaarten) blijkt de link met landschap kleiner te zijn. Deze producten/diensten zijn minder gedifferentieerd en kunnen dus ook aangeboden worden zonder dat ze gerelateerd worden met landschap. - Voor een product zoals koffie is de link met landschap zo goed als onbestaande.
3.4.
Een vrijwillige bijdrage voor het landschap heeft het meest draagvlak en creëert ook de grootste betrokkenheid. De supplementmethode is de meest eenvoudige manier om kleine bijdragen bij een zeer grote groep mensen in te zamelen, zodat uiteindelijk toch niet onaanzienlijke opbrengsten kunnen genoteerd worden. Er zijn twee mogelijke manieren om een toeslag voor een product aan te rekenen: o Opt-in: iets extra geven bovenop de rekening o Opt-out: een kleine som wordt automatisch aan de rekening toegevoegd. Bij het geven van de rekening wordt expliciet gevraagd om te laten weten of men het supplement wenst te betalen of niet. De Leiestreek heeft echter een weinig attractief imago van de streek buiten de regio. Daarbovenop ervaren ook de bewoners van de Leiestreek geen al te sterke streekidentiteit. Dit zorgt ervoor dat de betrokkenheid op en de bereidheid tot investeren in dit landschap minder groot zal zijn.
‘Rood voor Open Ruimte’
Groep 1 & 2 • •
Om theorie om te zetten in praktijk zijn nog heel wat hindernissen te nemen. Er is vooral een (pro)actieve inzet van locale en andere overheden nodig. Vooral veel bijval voor het concept van ‘knooperven’ omwille van de geringe ruimtelijke impact en de kwaliteitsverhoging die je met dit instrument (concept) kunt bereiken. Ook in sociaal opzicht kunnen ‘knooperven’ een belangrijke meerwaarde voor het omliggende landschap: - landschap in gemeenschapsverband onderhouden - ook sociale functies (zorgboerderij) kunnen binnen dergelijk complex worden op genomen. Er werd ook aangehaald dat overheden hierin een actieve rol moeten spelen, gaande van zelf complexen opkopen tot partijen bij elkaar brengen. Een gemeentelijk ontwikkelingsbedrijf kan m.b.t. dit instrument een belangrijke rol vervullen.
Individuele vragenlijsten •
•
Welke nieuwe ontwikkelingen? - Voor volledig nieuwe ontwikkelingen met een relatief grote impact op de open ruimte (dit zijn verkavelingen, ontginningen, nieuwe bedrijventerreinen, golfterreinen) is het draagvlak minder groot dan voor functiewijzigingen, uitbreidingen of andere ontwikkelingsmogelijkheden voor bestaande gebouwen (hoeves, zonevreemde gebouwen of manèges). - Indien het echter gaat voor ontwikkelingen van strategisch belang (zoals bijvoorbeeld het verbreden van kanalen of de aanleg van nieuwe wegen), vinden de meeste deelnemers dat er dan wel compensatie moet worden voorzien voor de berokkende schade aan het landschap. ‘Rood voor open ruimte’-mechanismen of ontwikkelingstaksen kunnen nogal regulerend en dwingend (niet-vrijwillig) zijn. Hierdoor is er heel vaak ook veel minder draagvlak voor dergelijke instrumenten. Toch zijn ook dergelijke mechanismen nodig zodat de nodige middelen verkregen worden om het landschap te beheren. Een voorbeeld hiervan is de landschapsinrichting onderdeel maken van vergunning.
48
3.5.
Fondsconstructies
Algemene reacties:
De meeste aanwezigen zijn ervan overtuigd dat een gebiedsfonds/landschapsfonds een grote rol kan spelen bij landschapsontwikkeling in de Leievallei. Anderzijds blijkt ook dat relatief weinig expertise m.b.t. landschapsfondsen in Vlaanderen aanwezig is wat de opzet van een landschapsfonds kan bemoeilijken. Landschapsfondsen zijn ook gericht op de lange termijn en vereisen bijgevolg engagementen van actoren voor een langere periode. Dit laatste vereist een sterk ontwikkeld sociaal netwerk in de streek.
Het streekfonds West-Vlaanderen kan optreden als beheerder van het gebiedsfonds. Dit impliceert dat de transactiekosten voor de opzet van gebiedsfonds in sterke mate gereduceerd kunnen worden. Ook middelen verkregen uit een streekrekening kunnen in dergelijk fonds worden opgenomen.
Belangrijk is dat naast het oprichten van een landschapsfonds ook werk wordt gemaakt van een landschapsvisie. Hiervoor dienen verschillende (cruciale) partijen samen te zitten om deze visie gestalte te geven.
Bij voorkeur worden landschapsfondsen voor een langere termijn (bijvoorbeeld 30 jaar) tot stand gebracht. Hierbij worden de fondsen bij voorkeur zowel met publieke als private middelen gevoed. De doelstellingen worden zo breed mogelijk gehouden (niet zoals landschapsfonds ’t Boerenlandschap enkel het beheer van houtkanten) zodat hiermee ook een breed doelpubliek kan worden bereikt.
4. Eindconclusies Men kan besluiten dat het bestuurlijk draagvlak voor alternatieve financiering groot is. Zo is op initiatief van lokale overheden en o.l.v. de provincie West-Vlaanderen (gebiedswerking) en de Intercommunale Leiedal een geïntegreerde gebiedsvisie voor de Leievallei (tussen Wervik en Kortrijk) uitgewerkt. Ook in de ruimere gebiedsomschrijving van de ‘Leievallei’ wordt veel aandacht geschonken aan het (behouden en de inrichting van het) landschap. Daarnaast blijkt dat er in het gebied ook veel intersectorale en interbestuurlijke samenwerking te zijn. Diezelfde samenwerking is ook essentieel voor het opzetten van alternatieve financiering (onder welke vorm ook). Samenwerking met het Streekfonds WestVlaanderen bijvoorbeeld kan de constructie van een gebiedsfonds heel wat vergemakkelijken. Het publiek draagvlak (onder bewoners, bedrijven, recreatie-ondernemers, etc.) lijkt momenteel niet zo groot te zijn. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de betrokkenheid op het gebied relatief laag is omdat er weinig vertrouwdheid is met de gebiedsnaam (in de workshop werd er geopteerd voor de ‘Leievallei’) en omdat de gebiedsafbakening vaag is (wat behoort wel en niet tot de Leievallei?). Desondanks blijkt dat er de laatste jaren al heel wat initiatieven voor draagvlakvorming werden opgestart (bewonersvergaderingen, nieuwe wandellussen om het gebied te leren kennen, etc.). Het beperkte publieke draagvlak lijkt vooralsnog een belemmering te zijn voor het opzetten van alternatieve financiering in het gebied.
49
Annex 4: verslag symposium ‘alternatieve financiering van landschapsontwikkeling’ – 28th of January 2010 Geuzenhuis - Gent 1. Aanwezigen (114) Achternaam van den Oetelaar Alderweireldt Andriesen Bekaert Bourgeois Bruggen Calcoen Cappon Carron Charles Claes Claus Coppenrath Danckaert David De Brabander De Corte De Coster De Meyer De Schamphelaere De Smedt Debeule Debock Defrijn Degrande Depauw Deviche Devreese Digneffe Dumortier Fosselle Galle Gellinck Goeminne Goubert Hanegreefs Haustraete Hollevoet
Voornaam Ger Mark Ward Godfried Marie Peter Joachim Roeland Bjoke Joke Bert Katja Maud Sylvie Hubert Stefan Pieter Kris Sarah Lieven Chris Johan Veerle Sven An Herman Jurgen Marijke An Myriam Sylvie Walter Barbara Heidi Mark Griet Paul Anne
Organisatie Streekrekening Groene Woud provincie Oost-Vlaanderen Regionaal Lanschap Haspengouw & Voeren VLM FRW - Musical-project Boerenbond Regionaal Landschap Schelde-Durme AMRP - Ugent Leiedal Dep. Landbouw & Visserij AG Stadsplanning Antwerpen Dep. LNE AG Stadsplanning Antwerpen Dep. Landbouw & Visserij VLM - ECO² Agentschap Natuur & Bos Arcadis RWO Natuurpunt Pro Natura coördinator project Gentse Kanaalzone ECO² AWB provincie Antwerpen AMRP - Ugent Havenbedrijf Gent RL Haspengouw & Voeren INBO VLM - ECO² Agentschap Natuur & Bos VLM Stad Brugge Polder Moervaart & Zuidlede AMRP - Ugent RL Vlaamse Ardennen RL Vlaamse Ardennen
50
Horchmans Ibens Janssen Janssens Janssens Jordens Kerkhof Laureys Lehoucq Leinfelder Lhermitte Ludtke Meerschman Mercy Messely Mestdagh
Karolien Willy Katrien Jo Lieve Marijke Johan Gwen Filip Hans Karel Sirka Mark Jeroen Lies Hans
Mettepenningen Michiel Midavaine Moelants Monsieur Nuyens Ooms Petit-Jean Raepsaet Rasschaert Remue Reniers Rogge Rogiers Rogolle Schneiders Schops Seghers Simoens Smet
Evy Karolien Jan Joris Marleent Liesbeth Jan Lieve Frank Eddy Wim Dirk Bruno Elke Geert Christphe Anik Ignace Els Ilse Raf
Spriet Stalenhoef Standaert Swinnen Turkelboom Tylleman Van Acker
Alexander Gerard Raphael Lieve Francis Achille Pierre-Bernard
Kempens Landschap Natuurpunt Dep. Landbouw & Visserij Provincie Oost-Vlaanderen provincie Antwerpen Provincie Limburg VLM Studiegroep Omgeving Schepen gemeente Evergem AMRP - Ugent Boerenbond - Landelijke Gilden AMRP - UGent Dep. Landbouw & Visserij Vlaamse Provincies ILVO - Musical-project departement RWO - beleidsmedewerker onroerend erfgoed Landbouweconomie - Ugent VLM Provincie Zeeland AWV Dep. Landbouw & Visserij Technum Arcadis Provincie West-Vlaanderen RL Vlaamse Ardennen Rasschaert Advocaten Dep. Landbouw & Visserij Stad Gent - departement ruimtelijke planning ILVO - Merelbeke VLM ILVO - Merelbeke INBO RL Kempen & Maasland VLM INBO Medewerker Vlaams volksvertegenwoordiger Jos De Meyer Dep. Landbouw & Visserij RWO gemeente Nevele VRP INBO Vlaamse Gemeenschap Leader Hageland+
51
Van Damme Van de Steene Van den Hauwe Van Doorslaer Van Gossum Van herzele Van Heuckelom Van Hoyweghen Van Isacker Van Nieuwenburgh Van Oost Van Winghem Vanacker Vande Ryse Vander Elst Vanderveken Vanhecke Vanlerberghe Verbeek Verboven Vercruysse Verdonckt Vereecken Verhelle Verhoeve Verhofstede Verplancke Verreu Vleugels Wauman Woestenburg Wouters
Sylvie Siska Dirk Ben Peter Ann Marc Jana Wim Leen Pieter Jan Luc Luc Mieke Bas Jo Marlies Thomas Jan Geert Pieter Frederik Trees Anna Bjorn Karen Stefaan Peter Nele Alexander Kathy
HoGent VLM Watering de Burggravenstroom Agentschap Natuur & Bos ILVO - Merelbeke VUB Federaal Wetenschapsbeleid RWO VLM VLM Boerenbond - Provinciale kamer Provincie West-Vlaanderen Landelijke Gilden provincie Oost-Vlaanderen IMDC Regionaal Landschap Kleine & Grote Nete VBV AMRP - UGent VLM Vectris PROCLAM ECO² RL Kempen en Maasland ILVO - Merelbeke AMRP - Ugent Boerenbond Leiedal VLM provincie Oost-Vlaanderen VROM-raad Regionaal Landschap
52
2. Programma 12u – 13u
Ontvangst met broodjes Opening (Jan Verboven – VLM) Overzicht van en draagvlak voor alternatieve financieringsmechanismen – Lessen uit het Musical-project (Roeland Cappon – AMRP Universiteit Gent) Alternatief financieren in Belgisch Limburg (Ignace Schops – Regionaal Landschap Kempen en Maasland)
13u -13u15 13u15 – 13u50
13u50 – 14u15 14u15 – 14u45u
Pauze Ambities van ECO²-project in de Gentse Kanaalzone (Stefan De Brabander en Sylvie Fosselle VLM Oost-Vlaanderen) Alternatieve financiering in Nederland Ger Van den Oetelaar (wethouder van Boxtel) Paneldiscussie De studiedag sloot af met een pittig debat dat werd geleid door Hans Leinfelder (AMRP Universiteit Gent). Slotwoord door de raadgever voor Vlaams Minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur (Peter Van Bossuyt)
14u45 – 15u20 15u20 – 15u40 15u40 – 16u20
16u20 – 16u30 16u30 - …
Drankje
3. Kort verslag van de studiedag De lezing m.b.t. het overzicht en draagvlak voor alternatieve financieringsmechanismen (door Roeland Cappon) belehsde voornamelijk een theoretisch overzicht van wat men verstaat onder alternatieve financiering en welke potentiële (alternatieve) financieringsmechanismen zich aandienen. In feite werd een kort overzicht gegeven van de resultaten van werkpakket 3.2. In de bijdrage van Ignace Schops is enerzijds dieper ingegaan op de factoren voor de succesvolle integratie van natuur, landbouw, economie en toerisme in het Nationaal Park Hoge Kempen en anderzijds op de implementatie van diverse alternatieve financieringsmechanismen voor de ondersteuning van het Nationaal Park. Stefan De Brabander en Sylvie Fosselle (beide VLM Oost-Vlaanderen) brachten het verhaal van het Ecokwadraat-project in de Gentse Kanaalzone In dit project wil men er de landbouwers stimuleren om landschappelijke buffering te realiseren in de koppelingsgebieden van de Gentse Kanaalzone via een gebiedsfonds die wordt gevuld met private middelen van voornamelijk bedrijven (uit de directe omgeving) en burgers uit de dorpen die gebufferd moeten worden. Een aantal tussentijdse resultaten werden er belicht. Ger van den Oetelaar (wethouder gemeente Boxtel – Nederland) stelde de Streekrekening en het streekfonds van het Groene woud voor. In dit project parkeren bedrijven en gemeentebesturen geld op een streekrekening tegen een marktconforme rente. De bank (die dit geld ontvangt) engageeert zich om een commissie (d.i. 0.15%) af te staan aan het streekfonds. Daarnaast kunnen actoren ook nog eens beslissen extra rente aan het streekfonds af te staan. Op deze manier onstaat een heuse ‘geldmachine’ die duurzame projecten in de regio kan ondersteunen. De studiedag sloot af met een panelgesprek o.l.v. Hans Leinfelder. Het panel werd vertegenwoordigd door Hans Mestdagh (beleidsmedewerker onroerend erfgoed – RWO), Jeroen Mercy (stafmedewerker Vereniging van Vlaams Provincies), Pieter Van Oost (Boerenbond), een vertegenwoordiger van de Gentse Havenbedrijven en de personen die voordien reeds een lezing gegeven hadden.Tijdens de discussie werd duidelijk dat niet iedereen voorstander is van een
53
alternatieve financiering van landschap. Alternatieve financiering via private bronnen is zeker geen wondermiddel. Toch kan het een handig instrument zijn waarbij de overheid als facilitator optreedt en investeert in maatschappelijk draagvlak en het zoeken naar win-win voor de betrokken partijen.
54
