mr Eva Hofkes. Op alle teksten is het Auteursrecht van toepassing. Alleen na schriftelijke toestemming van de auteur mag de tekst gebruikt

1

Traditie en Heimatort Augustus 2012 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Traditie en Heimatort Traditie is voor Zwitsers heel belangrijk. De verbondenheid met het kanton en de gemeente waar men is geboren, is vele malen sterker dan in Nederland. Vraagt u eens aan een Zwitserse of zij ook "van hier" is, en vaak is dat het begin van een interessant gesprek dat begint met, bijvoorbeeld, "Nee, ik ben van Basel". En altijd wordt dit met een zekere trots, gemengd met spijt, gezegd. Door haar huwelijk is zij verhuisd naar het kanton en de gemeente van haar man en dat is voor haar niet altijd eenvoudig. Dat hangt samen met het begrip Heimatort. Het woord "Heimat", vaderland, spreekt boekdelen. In het "Heimatort" is men "heimatberechtigt". Waar in de pas van de Nederlander de geboorteplaats wordt vermeld, waarheen men ook later verhuist, zo wordt in de Zwitserse pas het Heimatort vermeld. Dit is de plaats waar je voorvaderen zijn geboren en hebben gewoond en daar rechten hebben verkregen. Het Heimatort is ook verplicht de kosten van levensonderhoud te betalen, mocht zijn burger in de loop van zijn leven in behoeftige omstandigheden komen te verkeren. In het dorp waar ik woon, is dat nog anders. Veel getrouwde vrouwen in hun Heimatort, meestal niet meer dan enkele honderden meters van het huis vandaan waar zij zijn opgegroeid. Zij kunnen het ouderlijk huis aanwijzen en doen dit ook graag. Men is daar trots op. Ik knik dan belangstellend, maar in mijn hart vind ik het moeilijk deze blijdschap te delen. Voor mij is het belangrijk om een stukje van de wereld te zien, al is het maar een heel klein stukje. Het gevoel van geborgenheid van de Zwitser begrijp ik echter ook en soms denk ik dat wij dit als Nederlanders wellicht wel missen.

Grüezi mitenand September 2012 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Grüezi mitenand Was dat vroeger in Nederland nu ook? En wellicht hier en daar nog? Ik bedoel, het groeten van iedereen die je tegenkomt. Niet alleen op wandelingen waar je in drie uur twee mensen tegenkomt, nee, iedereen groet iedereen. Grüezi of grüezi mitenand, net naar gelang het of één persoon of meer personen betreft. "Mitenand" betekent immers niets anders dan "miteinander", dus "met elkaar". Enige tijd geleden kwamen wij op een wandeling een vrouw van middelbare leeftijd tegen met een klein hondje aan de lijn. Mijn partner zei toen "grüezi mitenand", denkende dat zij wel begreep dat het een grapje was. Ik moest lachen om het verbouwereerde gezicht van de ander, wat de zaak niet beter maakte. Sindsdien houden we ons maar strikt aan de hier geldende gewoonten. Bij het groeten, bij het verlaten van de bus of het restaurant ("ade mitenand"), en in een telefoongesprek. Dat was ook een beetje wennen: doorgaans stelt de Nederlander vrijwel direct de vraag die hij wilde stellen. Zo niet hier in Zwitserland. En dat niet alleen. Na het telefoongesprek wenst men elkaar wederzijds uitvoerig "einen schönen Tag" en meer van dit soort goede wensen. En toch: men hoort en leest zo vaak, de Zwitser is zo afstandelijk. Ik denk, het sociale gedrag van de Zwitser is eenvoudig anders. Men heeft wat langere tijd nodig om aan elkaar te wennen, maar is men aan elkaar gewend, dan hoor je erbij en is men "per du", dat wil zeggen, men tutoyeert elkaar. Ook dat verloopt door middel van een ritueel, maar daarover de volgende keer meer. Ade mitenand!

© 2012-2013 mr Eva Hofkes. Op alle teksten is het Auteursrecht van toepassing. Alleen na schriftelijke toestemming van de auteur mag de tekst gebruikt worden voor andere doeleinden. De columns zijn speciaal geschreven voor de website van Mondial Eduard Strang verhuizingen.

2

Per du Oktober 2012 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Per du zijn, dus elkaar tutoyeren, is heel prettig en gemakkelijk, maar "per du" worden gaat hier niet zo maar. U weet vast wel hoe dit vaak in Nederland gaat: de een "vergist" zich en de ander vindt dat wel best of zelfs plezierig en gaat daarin dan mee. Zo soepel als de overgang naar het tutoyeren dan is Zo niet in Zwitserland. Lang geleden werden mijn partner en ik door buren, mensen uit Zürich met een tweede woning hier, uitgenodigd voor het "Abendessen". Wanneer u denkt aan een laat souper, dan moet ik u teleurstellen. Abendessen is, wat wij noemen, een warme maaltijd aan het einde van de middag. Niet dé maaltijd, want deze wordt tussen de middag genoten. Maar dat terzijde. Mijn partner, die al langer hier woonde, was met onze gastheer en gastvrouw per du. Het leek me zo raar om deels te "duzen" en deels te "Siezen", dus gelijk bij het openen van de deur stak ik spontaan mijn hand uit en zei "ich bin Eva". Daar keek men vreemd van op. Ja, dat komt zo, was het antwoord. Daar keek ik weer vreemd van op. Maar de oplossing was eenvoudig: na het inschenken van een glas wijn gaf de gastheer mij een hand en zei plechtig "ich bin Fritz" en daarop werd ik geacht te zeggen "das freut mich" en nogmaals "ich bin Eva". Een proost, een slok en het ritueel was verlopen zoals het hoort. Bij de tweede keer keek ik al minder vreemd op en bij de derde keer deed ik precies hetgeen anderen mij hadden voorgedaan. Ja, zo gaat dat met gewoonten. Wennen we ooit aan het Schyzerduutsch in de zin dat we alles begrijpen? Daarover de volgende keer meer. Aufwiederluge mitenand!

Kropfleerete November 2012 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Kropfleerete ooit van gehoord? Ik voor korte tijd in ieder geval niet. U vindt het woord niet in Duden, de Van Dale voor het Duitstalige Europa. Het is een typisch Schweizerdeutsch woord en betekent letterlijk: het legen van hetgeen in de krop zit, dat wil zeggen het open uiten van problemen en ergernissen waar een mens mee is blijven zitten, wat hij nooit heeft durven zeggen en wat hij toch graag kwijt wil. Gooi het maar in de groep, zeiden wij in de jaren '60 in Nederland en wij meenden ook dat dit heilzaam werkte. Herinnert u het zich nog? Je kunt het vertalen met brainstorming, al heeft dat begrip meer betrekking op ideeën en minder op emoties. In een Kropfleerete mag ieder vrij zijn emoties uiten en de gedachte is dat aan het einde van dit - heilzame - proces de grootste gemene deler als vanzelf wordt gevonden. Zwitserland vaart er al jaren wel bij. U vindt dit harmoniemodel ook terug in de Konkordanz-gedachte waarmee de Zwitserse politiek is doordrenkt. Probeert u het eens in kleine kring. Chäseküechli kunt u ook gerust proberen, evenals Fotzelschnitte of een Znüni en een Zvieripause, niet echter Pflästerlipolitik of Vetterliwirtschaft. Kunt u raden wat deze woorden betekenen of weet u het al? Ik ben benieuwd. Indien ja, dan bent u als Zuechegschlunggeti goed op weg!


3

Hans und Rösli December 2012 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Hans und Rösli Hij wordt ieder jaar krommer en zwijgzamer, zij dunner en babbeliger. Het verband tussen zijn zwijgzaamheid en haar woordenvloed kan ik, ook als niet-psycholoog, goed meevoelen. Maar overigens, wat het lichamelijk betreft, nee, dat verband zie ik niet. Beiden werken hard op het land, met zeis en hooihark, net zoals veertig jaar geleden. Zij zijn daarin uniek. Beiden zijn rond de 70, maar nog volop actief in het boerenbedrijf. Met de zoon, die het bedrijf zou overnemen, ontstond op het laatste moment ruzie en nu staan Hans en Rösli er weer alleen voor. "Men" in het dorp kiest partij voor de zoon. Ik ken de zoon niet, evenmin de achtergronden van de ruzie en dat vergemakkelijkt voor mij het contact zeer. Voor Rösli overigens ook. Zij vermoedt mijn onwetendheid en zo fungeer ik onbelemmerd als klankboord voor haar langdurige stroom woorden waarvoor elders geen afzetgebied is. Alles moet in verhouding zijn: de zwijgzaamheid van Hans werd mij daardoor bijna ondraaglijk. Vorige week werden mijn pogingen beloond: ik wees op grote zwarte wolken die vanuit het meer op ons afdreven en zei in mijn beste Schyzerduutsch "s kommt Rage". Een grijns gleed over zijn gezicht, bijna een glimlach: ik was sprakeloos. Maar dat viel hem niet op. Nu weet ik hoe ik het met Hans moet aanpakken. Ik heb nog een zinnetje in petto. Minder toepasselijk, maar te mooi om het niet te proberen: "hemme Hamme?" Weet u wat het betekent? Hans vast wel. Misschien lacht hij volgende keer wel tegen mij.

Moeder en dochter Januari 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Moeder en dochter Ursula is klein en tenger en leeft van de verkoop van kaas. In Ursifluh, een buurtschap bij ons in de buurt, woont zij met haar man en haar geiten. Geboren in het huis waar zij nu woont en getrouwd met ook een Von Ursifluh. Wanneer ik op een wandeling bij Ursi langs ga om een geitenkaasje te kopen, denk ik, hoe het toch zou zijn om Ursi von Ursifluh-von Ursifluh te heten en te wonen in Ursifluh? Nooit voorbij de grenzen van dit kanton, laat staan de grenzen van dit land te komen? Ik kan het haar niet vragen. Want Ursi heeft een dochter en deze was niet tevreden met het leven onder de geiten. Greti kreeg een baan bij een plaatselijke bank, maakte carrière en presenteerde zich als een modern meisje. Zij distantieerde zich van alles wat maar aan geiten zou kunnen herinneren. Maar dat niet alleen. Greti was, zoals men beweerde, niet tevreden met het plaatselijk huwelijkspotentieel. Zij nam na tien jaar ontslag bij de bank, ging de wijde wereld in, dat wil zeggen naar een ander kanton, om "iets geheel anders" te gaan doen. Zij nam afscheid met vurige beloften van terugkeer. Wij hebben haar nooit meer teruggezien. Wel kwam na een jaar of twee een teken van leven, en hoe, een geboortekaartje vanuit het verre kanton. Greti zocht en vond. Ursi zocht niet en heeft ook gevonden. Moeder en dochter. Zij begrijpen elkaar niet. Nog niet.


4

Besch igschnittt? Februari 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Besch igschnittt? Vroeg een vrolijke mannenstem. Mijn antwoord zat tussen ja en nee, in de hoop dat ik goed zat. Maar nee, stilte aan de andere kant…: kennelijk toch het verkeerde antwoord. Maar hand op uw hart, had u "Besch igschnitt?" zo zonder meer met een snedig antwoord kunnen pareren? Pas uren later werd mij duidelijk wat bedoeld was. Op mijn weg naar de kapper passeer ik minstens vier zebra's. Bij iedere zebra stonden wel vier kleuters geduldig in de sneeuwstorm te wachten. In geen velden of wegen was een auto te zien. Daar stonden ze, dik gekleed en wit besneeuwd. Besneeuwd, ingesneeuwd, igschnitt… Ach natuurlijk, "Bist du eingeschneit". Ik was er. Te laat helaas voor een snedig antwoord. Toen nog het raadsel waarom de kleuters niet overstaken en geduldig wachtten, ja waarop? De kapster wist het. Ze steken pas over wanneer een auto stopt. "En als er geen auto aankomt", vroeg ik. Dat vond zij kennelijk een tamelijk domme vraag. Voor haar niet meer dan natuurlijk: dan wachten ze totdat er een auto aankomt en pas als deze stopt, steken ze over. Ik was even stil. Ik moest denken aan mijn kleinkinderen. Bij voorkeur vlak voor een auto rukken zij zich los, rennen naar de overkant en wachten daar met glinsterende ogen af wat oma wel zal zeggen. Wat doe ik verkeerd? Ik vroeg het de kapster maar niet. Ik vreesde haar antwoord.

Gschänkligötti Maart 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Gschänkligötti Tot op vandaag wist ik niet wat ik miste. Maar nu weet ik beter. Ik heb Gotte noch Götti, en ook nooit gehad. Maar er is nog hoop: Gotte kan ik nog worden. Ik bereid mij alvast voor op mijn taken en plichten jegens mijn toekomstig Gottenkind of Göttibub. Deze zijn op zich te overzien. Duidelijk is vooral wat de Gotte niet mag zijn: vooral geen opvoeder, oma noch tante. Eenvoudig onverplichtend gezellig, dat mag. Een buurvrouw, zelf meervoudig Gotte en dus uitstekend in staat mij in te wijden in alle geheimen van de verhouding tot het Gottenkind, maakte mij wijzer. Voor haar vormden de Gotte en Götti, vrienden van haar ouders, in haar jeugd een soort exclusieve erewacht. Die af en toe cadeautjes meebrachten, zonder tot de familie te behoren. Een Gschänkligötti. Waar je liefderijk met thee en koekjes wordt ontvangen, zonder lastige vragen over school en rapporten, laat staan kritiek te moeten horen op je doen en laten. Zij gaven haar veel later, tijdens de puberteit, datgene wat zij in het ouderlijk huis miste. De Götti maakte bergtochten met haar, de Gotte leerde haar breien en met kerstmis Guetzli bakken. Bij de herinneringen aan al deze heerlijkheden kwam een glans over haar gezicht en ik zag in haar opeens het meisje dat zij ooit geweest was. Ik begreep ook wat het betekent een Gottenkind te zijn en werd even stil.


5

De Föiffer und s Weggli April 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen De Föiffer und s Weggli Aan het eind van een smalle weg, net breed genoeg voor een boerenkar, liggen vier of vijf huizen. Een buurtschap op zich, vergeten door de wereld. Een houten naambord wijst naar een boerderij die van de andere huizen afgewend ligt. We wisten, daar is geitenkaas te koop. Een moederpoes met haar jongen scharrelde op het erf, een hond lichtte even zijn kop op en dommelde weer verder. Goed volk. Uit het donkere innerlijk van het huis kwam Walter op ons toe. Hij toonde ons vier, vijf ronde kaasjes op een grote houten plank. Na het afwegen op een voorwereldse weegschaal en het met grote zorg inpakken van het kaasje vroegen wij naar zijn vrouw en naar de geiten. Met de laatste vraag maakten wij wat los. Man en vrouw, net over de 70, werken nog. Twee maal per dag met de hand melken, net als zijn vader deed. Zij denken niet over stoppen. Wel maken zij zich zorgen dat er op enig moment in de hele regio geen geitenkaas meer gemaakt zal worden. Dat zou erg zijn. Geitenkaas is immers Spitze! Dat beaamden we volhartig. We luisterden en knikten. Voor het huis, onder het brede dak, waar ook zijn vader en zijn grootvader zijn geboren. Op weg naar huis moest ik denken aan "De Föiffer und s Weggli", der Fünfer und das Weggli, het vijfrappenmuntje en het broodje. Men kan het niet beide hebben, wordt gezegd. In Weissenfluh echter wel: een heerlijke wandeling met een schitterend uitzicht, een verrassend contact en een met veel zorg gemaakt kaasje. We voelden ons rijk.

Vervolg naar pagina 6


6

Mi Ma Mei 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Mi Ma In de etalage lagen al jaren twee verschoten kleden, enkele gordijnen in onduidelijke kleuren en een rol linoleum met een dessin zoals dat in mijn jeugd zeer gevraagd was. Maar wij wisten, in de winkel hebben zij mooie, handgeweven kleden uit Appenzell van onbehandeld schapenwol: wit, grijs, alle kleuren bruin, zoals schapen zijn. Zij stond in de winkel. Zes dagen lang, negen uur per dag. Toch altijd vriendelijk, altijd hulpvaardig. Ik geloof niet dat wij ons afvroegen of zij de winkel alleen dreef. Totdat zij met een gebaar dat ik nooit zal vergeten, aan ons een binnenkomende man voorstelde: "mi Ma". Al had zij Chinees gesproken, dan had ik haar nog verstaan. "Mein Mann". Zo veel trots in haar blik, dat was niet mis te verstaan. Twee woorden, het kan niet eenvoudiger en toch zonder meer duidelijk. Daar heb je geen Konjunktiv, Dativ of Flexion voor nodig. Iets meer dan een half jaar later was de winkel voor enkele maanden gesloten. Nog later werd de winkel overgenomen door voor ons onbekenden. De weduwe wilde de zaak niet alleen voortzetten. Ik dacht aan de kleden die bij ons thuis liggen, nog steeds wit, grijs en alle kleuren bruin, zoals schapen nu eenmaal zijn. In de winkel worden nog steeds kleden verkocht en er hangen nog steeds gordijnen. Alles is nieuw, niets is verschoten, alles in felle kleuren. Te fel. We zijn er nooit meer binnen gegaan. Dat hoeft ook niet. We zijn erg tevreden met onze Appenzeller kleden van mi Ma.


7

Ich bin von hier Juni 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Ich bin von hier Vier woorden slechts die het beeld oproepen van thuis te zijn, te horen bij, zoals de Matterhorn hoort bij Zermatt en de Eiger bij Berner Oberland. Ik hoor het mensen zeggen en dan altijd in positieve zin, hij of zij is "von hier". Wanneer word je "von hier"? Ik zie het ook op auto's staan: "Bin von hier!". Dan wordt het moeilijker. Wat is "hier"? Is dat ons dorp, onze gemeente, de regio, het kanton waartoe wij behoren? Waar onze auto is? Dat past niet erg bij de Zwitser, althans niet bij de bergbewoner. De bergpassen die ons dal van de twee naastgelegen kantons scheiden, worden als natuurlijke grenzen ervaren. Bijna buitenland. Ik vroeg het aan een buurvrouw. Zij wist het ook niet, maar zij zag het probleem ook niet. Ik werd echter onverwachts wijzer. Kent u de situatie dat u samen met een vreemde in een kleine ruimte bent en iets wilt zeggen dat niet al te persoonlijk en ook niet al te onbenullig is? Samen stonden wij in de grote gondel op weg naar het dal. Zeven minuten op de vroege morgen, duisternis om ons heen, diep in de verte de lichten van het stadje. Nog zes minuten te gaan….. "Sind Sie von hier?", vroeg ik. De zes minuten waren niet genoeg. Een verslag van zijn leven. Een glimp van zijn angsten en hoop. Een kwinkslag aan het eind en een vrolijke belofte van volgende keer meer. Vier woorden die niet alleen een uitdrukking vormen van een hecht gevoel, maar ook de sleutel vormen tot een rijk contact met vreemden. Ik stapte de gondel uit. Het werd al licht.


8

Fondue und Brotbröckli Juli 2013 Column mr Eva Hofkes | [email protected] Voor Mondial Eduard Strang Verhuizingen Fondue und Brotbröckli Zoals Brotbröckli bij Fondue horen, zo hoort bij Zwitserland de vraag "Zijn de Zwitsers echt zo stug als wel wordt gezegd?". Vroeg of laat komt die vraag. Ik voel me dan altijd een beetje beschroomd. Wat weet ik uiteindelijk van "de" Zwitser? Ik ken vele Zwitsers, de meeste aardig tot zeer aardig, enkele minder, maar "de" Zwitser ken ik niet. Naar goed Zwitsers gebruik kan ik antwoorden "jein", hetgeen ja en nee tegelijk betekent en dus ook nooit fout kan zijn. Maar het is niet een vraag op het examen, men wil het echt weten en de vraag wordt dan ook gesteld met een bepaalde verwachting. Na mijn laatste ervaring heb ik het gemakkelijker: enkele honderden meters boven ons dorp ligt een onbewoonde berghut in eenzame schoonheid. Op het terras staat een lange bank met een even lange tafel. Het uitzicht doet de steile en moeizame klim naar boven lonen, zelfs in die mate dat wij het in de loop van de laatste lange winter zijn gaan zien als "ons" huisje. Zo ook de laatste keer. We zaten daar, keken rond, praatten en genoten. Totdat ik van beneden een man met skies op de rug en een vastberaden blik naar boven zag lopen, stap voor stap. In toenemende mate voelde ik me onbehagelijk worden. Dat kon toch zo maar niet, zoals wij daar zaten, alsof het inderdaad ons toebehoorde? Maar weggaan, dat kon toch eigenlijk ook niet, en bovendien, waarheen? We kozen voor de middenweg: op het moment waarop de man de eerste voet op het balkon zette, maakten we excuses en legden uit dat we net wilden vertrekken. Hij zette bedachtzaam de ski's neer, wendde zich tot ons en vroeg eenvoudig "Na, warum denn?" Hij wilde toch water opzetten voor de koffie en met zijn drieën is beter dan alleen en misschien wilden wij de hut wel van binnen zien? Nee, "de" Zwitser is niet gereserveerd en niet stug, maar aardig, open en gastvrij.


mr Eva Hofkes. Op alle teksten is het Auteursrecht van toepassing. Alleen na schriftelijke toestemming van de auteur mag de tekst gebruikt

Recommend Documents