Mondziekten; Doelstellingen. een nascholingsprogramma voor tandartsen

Mondziekten;

Doelstellingen

een nascholingsprogramma voor tandartsen

iQual programma NMT, Eindhoven, 2013

Doelstellingen (vervolg) •  De patiënt adequaat kunnen voorlichten, al of niet aan de hand van bestaand voorlichtingsmateriaal •  Zorg kunnen dragen voor een goed begeleide verwijzing (verwijsbrief, eventuele fotografische documentatie, bij voorkeur digitaal) naar meestal de kaakchirurg

•  Bekend zijn met de gangbare en ook minder vaak voorkomende afwijkingen van het mondslijmvlies •  Op de hoogte zijn van eventueel noodzakelijke aanvullende diagnostiek •  Op de hoogte zijn van de behandelingsmogelijkheden

Doelstellingen (vervolg) •  Bereid en in staat te zijn om in samenspraak met de kaakchirurg in voorkomende gevallen de nazorg of controle uit te voeren

• 1

•  •  •  •  • 

Onderwerpen

Ulceraties

Ulceraties Witte en wit-rode afwijkingen Blauwe en gepigmenteerde afwijkingen Zwellingen De tong

•  Aften en afte-achtige laesies (incl. herpes simplex) •  Traumatisch ulcus •  Ulcus bij plaveiselcelcarcinoom •  Secundaire ulceratie bij blaarvormende aandoeningen •  Stomatitis, bijv. bij medicijngebruik •  Cheilitis actinica

Multipele aften bij 17-jarig meisje

Afte van het major type

• 2

Aften •  Ontstekingachtige aandoening •  Recidiverende, pijnlijke ulceraties van het niet-gekeratiniseerde slijmvlies •  Prevalentie is ± 20% •  “Minor” en “major” type •  Therapieresistent •  Geen preventie mogelijk

Een 27-jarige vrouw met sinds enkele dagen bestaande pijnlijke zweertjes

Primaire herpes simplex infectie bij een 2-jaar oud meisje; koorts en algehele malaise

Ook de gingiva is erbij betrokken (gingivostomatitis)

• 3

Spontane genezing binnen 1-2 weken

Herpes simplex virus infectie •  Veel voorkomende infectie bij kinderen •  Vooral overgebracht door speeksel •  Primaire HSV-gingivostomatitis beperkt zich tot de mond •  Recidiverende afwijkingen uiten zich op de huid-slijmvliesgrens van de lip (“Herpes labialis”)

Secundaire, recidiverende herpes simplex infectie ( Herpes labialis )

Herpes simplex infectie (vervolg) •  Diagnose berust meestal op klinische aspecten •  Antivirale middelen , bijv. Zovirax, zijn vooral zinvol bij immuungecompromitteerde patiënten

• 4

Werkdiagnose: traumatisch ulcus

Aspect twee weken na extracties van de elementen; belang van controle

• 5

Toevalsbevinding bij 61-jarige vrouw; waarom verdenking op plaveiselcelcarcinoom?

Suspecte laesie tongrand; biopsie geïndiceerd

Wanneer verdenking op kanker? •  Patiëntkarakteristieken •  Duur en aard van de klachten •  Plaats in de mond en klinisch beeld •  Induratie bij palpatie versterkt verdenking op kanker Gingivacarcinoom; relatief zeldzaam

• 6

Voor een definitieve diagnose kanker is weefselonderzoek vereist

Secundaire ulceratie bij pemphigus vulgaris bij een 63-jarige vrouw; pijnlijk

Blaarvorming boven het stratum basale, passend bij pemphigus vulgaris

• 7

Stomatitis medicamentosa t.g.v. methotrexaat voor chronisch reuma

Aspect vier weken na het in overleg staken van methotrexaat

Cheilitis actinica bij een 60-jarige man

Aspect zes maanden na een lipshave

• 8

Cheilitis actinica •  Vooral door bovenmatige UV-exposie •  Meestal de onderlip •  Vooral boven het 60e jaar •  Primair een klinische diagnose •  Bij twijfel (carc.?) biopteren

Onderwerpen •  •  •  •  • 


•  Behandeling kan bestaan uit speciale zalf, CO2 laser of een lipshave

Witte en wit-rode afwijkingen •  •  •  • 

Candidiasis Lichen planus Leukoplakie en erythroplakie Papilloom

Pseudomembraneuze candidose

• 9

Pseudomembraneuze candidose; afveegbaar

Mengvorm van erythemateuze en pseudomembraneuze candidiasis

Behandeling van orale candidose •  Wegnemen van mogelijke lokale of interne oorzaken •  Locale antischimmelmiddelen (mondspoeling, orale gel) •  Systemische antischimmelmiddelen (bijv. Fluconazol)

• 10

Lichen planus, reticulair type



Lichen planus, erosief type

• 11

Lichen planus

Lichen planus (vervolg)

•  Ontstekingsachtige huid-slijmvliesafwijking; chronisch •  Bij ongeveer 1% van de bevolking •  Soms klachten (op- en neergaand) •  Altijd symmetrisch •  Verschillende klinische typen (reticulair, erosief) •  Als regel geen biopsie vereist

Definitie van leukoplakie •  Een overwegend witte lesie die niet lijkt op een andere, definieerbare witte lesie van het mondslijmvlies Opmerking: sommige leukoplakieën gaan over in kanker (premaligne, precancereus, potentieel kwaadaardig zijn synoniemen)

•  Zo nodig symptomatische behandeling met corticosteroïde mondzalf, bijvoorbeeld triamcinolonacetonide 0.1% •  Jaarlijkse controle aanbevolen in verband met kans op maligniteit (0.5% per jaar) PM: Lichenoïde laesies

Oorzaak van leukoplakie •  Tabakgebruik * Leukoplakie komt zesmaal vaker bij rokers dan bij nietrokers voor * Is dosisgerelateerd •  Onbekend ("idiopathisch")

Bron: WHO, 2005

• 12

Klinische aspecten

Homogene leukoplakie (uniform vlak en dun; asymptomatisch)

Niet-homogene leukoplakie; klachten

Waarom een biopsie? •  Aan- of afwezigheid van epitheeldysplasie of carcinoom nagaan

Erythroplakie

• 13

Voorspellende factoren voor maligne ontaarding (± 2% per jaar) • Klinisch type (niet-homogene leukoplakie) • Tong en mondbodem

Behandelingsvormen •  Chirurgische verwijdering •  CO2-laser verdamping (uitsluitend na biopsie)

• Epitheeldysplasie

•  Fotodynamische therapie

• Moleculaire merkers (bijv. DNA -ploïdie)

•  Retinoïden, beta-carotene

Opm.: geen van alle zijn betrouwbaar

Orale leukoplakie: wat te doen? •  Geen betrouwbare voorspelling over maligne ontaarding •  Effectiviteit van de behandeling is

•  Gemanipuleerd adenovirus

Beleid bij leukoplakie •  Elimineren van mogelijke oorzaken (roken, mechanische irriatie) en controle •  Behandelen indien mogelijk (plaats, grootte, patiëntfactoren), ook al is effectiviteit onzeker

twijfelachtig

• 14

Een 43-jarige vrouw; rookt niet

Een 51-jarige vrouw. Kan niet stoppen met roken. Wat te doen?

Aspect drie weken na excisiebiopsie; effectief?

Drie maanden na CO2 laser; effectief?

• 15

Een 53-jarige vrouw. Multipele, diffuse leukoplakieën. Rookt niet. Wat te doen?

Een 53-jarige vrouw. Multipele, diffuse leukoplakieën. Rookt niet. Wat te doen?

Beleid bij leukoplakie •  Elimineren van mogelijke oorzaken (roken, mechanische irriatie) en controle •  Behandelen indien mogelijk (plaats, grootte, patiëntfactoren), ook al is effectiviteit onzeker

Noodgedwongen volstaan met controle; zeven jaar later plaveiselcelcarcinoom

•  Controle van zowel behandelde als nietbehandelde patiënten, om de zes maanden; door wie?; levenslang (?)

• 16

Oraal papilloom

Papilloom bij zesjarige jongen

•  Goedaardige proliferatie van epitheel •  Veroorzaakt door humaan papillomavirus, (HPV-6 en HPV-11) •  Wijze van overdracht is niet bekend •  Incubatietijd van 3 tot 12 maanden •  Kan op iedere leeftijd voorkomen •  Tong en gehemelte zijn voorkeursplaatsen •  Behandeling bestaat uit verwijdering



• 17

Blauwe en gepigmenteerde afwijkingen •  Hemangioom en hemangioomachtige afwijkingen •  Pigmentaties

Plotseling ontstane bloedblaar bij 32-jarige man

Aspect direct na ruptuur van de bloedblaar

• 18

Bloedblaar

•  Vermoedelijk veroorzaakt door trauma •  Gehemelte is een voorkeursplaats •  Soms recidiverend

Van kinds af aan aanwezige vasculaire malformatie; geen klachten

Flebectasie op onderlip van 71-jarige man

• 19

Amalgaampigmentaties en andere gepigmenteerde afwijkingen •  •  •  • 

Amalgaampigment Naevus pigmentosus Melanoom Peutz-Jeghers

Flebectasieën bij 83-jarige man

Een 34-jarige vrouw; toevalsbevinding

Werkdiagnose: amalgaampigment. Verwijzen?

• 20

Pigmentatie t.g.v. Plaquenil (o.a. bij reuma)

Pigmentnaevus (“moedervlek”)

Geen klachten; sinds kinderleeftijd aanwezig

Melanoom van het gehemelte

• 21

Orale melanoom •  1% van alle melanomen •  Meestal boven het 40e jaar •  Palatum en gingiva •  Vaak voorafgegaan door melanose •  Behandeling chirurgisch •  Ongunstige prognose Idiopathische melaninepigmentatie. Advies: excisie

Zesjarig meisje; gezond. Diagnose?

Verdenking op Peutz-Jeghers

• 22

Onderwerpen

Peutz-Jeghers syndroom •  Erfelijke afwijking •  Poliepen in de gastrointestinale tractus •  Pigmentaties op de lippen, wangslijmvlies en huid •  Bij 50% van de patiënten ontstaan maligniteiten in de darm, niet in de poliepen, en andere organen

•  •  •  •  • 


Zwellingen

• Fibroom • Speekselkliercysten • Speekselkliertumoren • Uitzaaiingen van elders Een 63-jarige vrouw; zwelling voelt week aan. Geen klachten

• 23

Fibroom •  Meestal gevolg van (bijt)trauma •  Bijna altijd een klinische diagnose (gesteelde zwelling) •  Eliminatie van de oorzaak kan tot enige regressie leiden •  Indien verwijderd, opsturen voor histopathologisch onderzoek

Een 23-jarige man; sinds enkele weken bestaande recidiverende zwelling

Speekselkliercyste

Een 12-jarig meisje; beeld is vrijwel bewijzend voor een ranula

•  Ophoping van speeksel vermoedelijk t.g.v. obstructie uitvoergang •  Vrijwel uitsluitend in onderlip (mucocele) en mondbodem (ranula); niet op palatum •  Bijzondere variant is de “plunging” ranula •  Kan op alle leeftijden voorkomen •  Behandeling bestaat uit chirurgische verwijdering (mucocele) of marsupialisatie (ranula)

• 24

Sinds ruim tien jaar aanwezig knobbeltje bij een 62-jarige vrouw; geen klachten

Sinds onbekende tijd aanwezige zwelling bij een 23-jarige vrouw; dd?

Speekselkliertumoren •  Geschatte incidentie 2 : 100.000 •  Vooral in parotis; zelden in gl. subling. •  Kan op alle leeftijden voorkomen •  Onbekende oorzaak •  Langzaam toenemende zwelling, meestal niet pijnlijk •  Van intraorale tumoren is ± 50% maligne •  Behandeling chirurgisch; soms postop. RT

Sinds enkele maanden bestaande zwelling bij een 67-jarige man; dd?

• 25

Orale metastasen •  Primaire tumor in de meest voorkomende tumorlocalisaties (long, borst, prostaat, nier) •  Kan zowel in de weke delen als in het

kaakbot voorkomen •  Röntgenbeeld kan radiolucent of radiopaak

zijn •  Monoclonale antilichamen ("tumor markers")



kunnen behulpzaam zijn bij het opsporen van de primaire tumor

Aandoeningen van de tong

•  •  •  •  • 

Haartong Fissuurtong Landkaarttong Mediane rhomboïde glossitis Tong- en mondbranden Haartong bij een 71-jarige vrouw

• 26

Beslagen tong en haartong •  Te sterke groei van de filliforme papillen •  Prevalentie 0.5% – 5% •  Oorzaak onbekend (roken?; C. albicans?)

Aspect na twee weken dagelijks tongborstelen

•  Behandeling is vaak problematisch

Fissuurtong •  Gekenmerkt door fissuren of groeven in de

tongrug •  Prevalentie 5% – 20% •  Vooral bij ouderen •  Gaat soms samen met landkaarttong •  Geen behandeling mogelijk (tongborstelen

Fissuurtong bij 56-jarige vrouw; geen klachten

geeft soms enige verbetering bij achterblijvende voedselresten)

• 27

Landkaarttong •  Steeds veranderende, soms irriterende,

gladde plekken op de tongrug •  Prevalentie 1% - 2% •  Kan op alle leeftijden voorkomen •  Oorzaak onbekend •  Klinische diagnose

Landkaarttong

Na een maand

•  Geen adequate behandeling beschikbaar

Mediane rhomboïde glossitis •  Rode, gladde of verheven aspect van het •  •  •  • 

Mediane rhomboïde glossitis; is er een dd en is er een indicatie voor verwijzing?

• 

slijmvlies vlak voor het foramen coecum Prevalentie 0.3% - 1.3% Mogelijk veroorzaakt door C. albicans Meestal klinische diagnose Klein biopt kan ten onrechte worden geïnterpreteerd als plaveiselcelcarcinoom Behandeling niet strikt noodzakelijk

• 28

Tong- en monbranden

Tong- en mondbranden - Synoniemen •  Glossodynie •  Glossopyrose •  ”Hot tongue syndrome”

P.m. Atypische odontalgie

Definitie van tong- en mondbranden •  Brandend of jeukend gevoel in het

mondslijmvlies, dubbelzijdig •  Afwezigheid van zichtbare slijmvlies-

afwijkingen •  Gaat vaak samen met gevoel van een

droge mond en/of smaakstoornis

Epidemiologie en etiologie van tong- en mondbranden •  Oorzaak onbekend (niet afdoen als “psychisch”) •  Geschatte prevalentie: 0.1 % •  Vooral bij vrouwen •  Meestal boven het 30e – 40e jaar •  Iedere dag klachten; soms jarenlang

• 29

Beleid bij tong- en mondbranden (voorlopige diagnose)

Beleid bij tong- en mondbranden

Goed mondonderzoek

Goed mondonderzoek

Slijmvliesafwijking (geen mondbranden)

Geen slijmvliesafwijking

(Voorlopige diagnose)

Slijmvliesafwijking (Geen mondbranden)

Geen slijmvliesafwijking (Mondbranden) Laboratoriumonderzoek overwegen(?)

Patiënt dringt aan op behandeling

Patiënteninformatie

•  Voer geen niet-geïndiceerde behandelingen uit •  Antidepressiva overwegen (huisarts) •  Alleen zorgvuldige verwijzing

Patiënt dringt niet aan op behandeling

U bent geslaagd!

www.kaakchirurg.org > praktische info > handige links

• 30

Mondziekten; Doelstellingen. een nascholingsprogramma voor tandartsen

Recommend Documents