Mogelijkheden en voordelen van groene verlichting voor boekhandels en uitgevers Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen November 2009
1
Overzicht: helikopter view
• • • • • • •
Voorstelling Groen Licht Vlaanderen Motivatie Door-lichting Energiebesparing met beter licht Greenlight Subsidies Relighting
2
Groen Licht Vlaanderen
Energiebesparing met beter Licht • Sensibiliseren rond – Energiezuinige verlichting – Innovatie
4
Groen Licht Vlaanderen - Opdracht
• Kennisverspreiding – Promoten, stimuleren, sensibiliseren • Professionelen • Particulieren
– Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën – Advies uitbrengen
• Innovatie stimuleren in Vlaanderen – Synergie bevorderen in de verlichtingsector
5
Groen Licht Vlaanderen - Contact
• KaHo Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat 1 9000 Gent
• WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, 21 1342 Limelette
Website: www.groenlichtvlaanderen.be Contact:
[email protected] Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)
6
Groen Licht Vlaanderen - Financiering
• IWT: Instituut voor de aanmoediging van innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen • Financiering – 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen
7
MOTIVATIE
8
Motivatie
• Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik: – – – –
35-45% in kantoren, winkels en horeca tot 70% in scholen ~30% in industrie ~16% in woningen
• Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kW) en meer… • Reële terugbetalingstermijn: – gemiddeld 5 jaar – afhankelijk van o.a. aantal branduren • Winkels: 3200 uren/jaar • Kantoren: 2200 uren/jaar
9
Geïnstalleerd vermogen
• Referentiewaarden verbruik verlichting – Gloei- en halogeenlampen: 43,4 W/m² – Spaarlampen: 16W/m² – Fluorescentielampen – EVSA: 10W/m²
• Boekhandels = winkels – Huidige situatie tot 40W/m² (indien vooral halogeen) – Voorbeeld: 200m² • tot 8kW geïnstalleerd vermogen • 60 uren/week: 25.600 kWh/jaar (€4600/jaar)
– Geïnstalleerd vermogen kan zakken naar <20W/m² (besparing>50%)
• Uitgeverijen = kantoren (+ magazijnen) – Huidige situatie tot 30W/m² (indien oude installaties) – EPR: <12W/m² 10
DOOR-LICHTING
11
Door-Lichting
• Inefficiënte lampen? – – – –
Gloeilampen Traditionele halogeenlampen Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) Hoge druk kwikdamp lampen
• Kapotte Lampen? • Lampen van verschillende kleur? • Lampen met korte levensduur?
12
Door-Lichting
• Inefficiënte armaturen?
13
Door-Lichting
• Inefficiënte voorschakelapparaten? – Elektromagnetische ballast • B-Klasse: Low loss • C-Klasse: Conventional • D-Klasse: High loss
– Hoe herkennen? • Indien starter aanwezig
14
Door-Lichting
• Wordt het aantal branduren beperkt? – Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding? • Uitschakelen of dimmen? • Verschillende circuits?
– Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid?
• Is er een onderhoud gepland? – Groepsvervanging lampen – Poetsbeurt armaturen
• Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur?
15
Door-Iichting kantoor
• Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast): 58W +11,6W= 69,6W
• Volledig lokaal (24 armaturen): 24×69,6W = 1670,4W
Indien vermogen van de ballast niet is gekend: lampvermogen X 1,2
• Jaarlijkse energieverbruik (2200 uren): 2200× 1670,4W = 3675kWh/jaar
• Kostprijs elektriciteit: 0,18€ / kWh×3675kWh ≅ 661€ / jaar
Te laag: Streven naar 500 lux in kantoren (NBN-EN 12464-1)
• Lokaal: 7mx8m: 56m2 • Verlichtingssterkte: 400lux • Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W – 29,82 W/m2 – 7,4 W/m2.100lux
Te hoog: Streven naar ≤12 W/m2 ≤2W/m2.100lux 16
ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 17
Energiebesparing met beter licht
• Beperken van vermogen én branduren • 3 peilers: – Daglicht – Kunstlicht – Automatisatie
18
Kunstlicht
Energiezuinige Verlichtingsinstallatie – Efficiënte lichtbronnen – Optieken/armaturen met een hoog rendement – Elektronische voorschakelapparatuur – Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan
19
Energiebesparing met beter licht
• Kies voor efficiënte lichtbronnen – Fluorescentie • Lineaire, circulaire, compacte
– Metaalhalide gasontlading – LED
• Te vermijden: – Gloeidraad lampen – Hoge druk kwikdamplampen
• Referentiewaarden verbruik verlichting (Nieuwe installaties) – Gloei- en halogeenlampen: 43,4 W/m² – Spaarlampen: 16W/m² – Fluorescentielampen – EVSA: 10W/m²
20
Energiebesparing met beter licht
21
Fluorescentielampen: eigenschappen • Kleurtemperatuur (CCT) – 2700K tot 6000K – Warm-wit tot Koud-wit
• Kleurweergave index – Belangrijk in winkels en grafische sector – CRI of Ra-waarde – >80
• Schakelcycli: – 100.000 en meer
• Levensduur: – 6 jaar=6000 uren – Beter >10.000 uren – Soms tot 40.000 uren
22
Fluorescentielampen: lineaire
• T12 (60-78 lm/W): 38 mm • niet meer gebruiken, vervangen door T8
Ra 80 – CCT:3000K
• T8 (52-100 lm/W): 25,4mm • Gespecificeerd bij 25°C • oudere types T8 (kleur 33,…) vervangen (830,..): <80lm/W • Let op bij lage temperaturen
• T5 (83-104 lm/W): 16mm • Hoogste lichtopbrengst bij 35°C • Echter gespecificeerd bij 25°C • Let op bij lage temperaturen 5/8 inch= 16mm
23
Fluorescentielampen: Compacte • CFL-i: – Met geïntegreerde ballast (E27 en E14) – Huishoudelijke Spaarlampen – vanaf 40 lm/W (CFL-I)
• CFL-ni: – – – –
Zonder geïntegreerde ballast (steekfitting) Professionele spaarlampen vanaf 70 lm/W (CFL-nI) Kies een elektronische ballast • 2 pins • 4 pins (mogelijkheid tot dimming, mits EVSA daarvoor bestemd)
• Steeds meer modellen ter beschikking • Folder: “Feiten en Mythes rond Spaarlampen” • Voorbeelden via www.topten.be
24
LED
• Kleurdynamiek versus witte lichtbron • Laagvermogen versus hoogvermogen LED – Efficiëntie hoogvermogen LED: – Warmwit: 45 lm/w, Koud-wit: 80 lm/w • Verwachtingen 2010: 100 lm/W koud-wit
– Lichtbron met meeste potentieel naar energie-efficiëntie
• Voordelen:dynamiek, levensduur, schokbestendigheid, verbruik, gesatureerde kleuren, ideaal bij lage temperaturen • Nadelen: warmte-afvoer, CRI • Folder: Led’s toegelicht
25
LED 3 methodes voor het maken van LED’s als witte lichtbron:
26
LED
Led Clusters, Chip on board (COB), Surface Mounted device (SMD), string, strip, …
Retrofit: E27, E14, GU10, G5,3
27
LED: opbouw
28
Metaalhalide gasontlading
• Energiezuinige vervanging voor halogeenspots – 50W, 75W ,..
• Winkels, tentoonstellingsruimtes, gangen, ontvangstruimtes, beursstands,.. • Kenmerken – HID • Hoge vermogens: vanaf 150W (vb. standverlichting) • Lagere vermogens: vanaf 20W (vb. winkels)
– vanaf 85 lm/W (versus halogeen 20 lm/W) – Mini-Mastercolor CDM, Britespot, Powerball, Constantcolor CMH
miKmarkt 2007
Metaalhalide gsontlading
• Voordelen – – – – – – – – – – – –
Miniaturisatie Ook in lage vermogens (20W, 35W) Hoge kleurweergave (Ra ≥85) 3000K of 4200K Levensduur: >9000 uren Ideaal voor lange branduren Zelfde armaturen als halogeen Minder warmte-afgifte UV-filter Lampvoet: grote variatie Verschillende modellen Fonkelend wit licht
• Nadelen – – – –
Trage start Trage heropstart Geen dimming (Gesloten armatuur)
Energiebesparing met beter licht
• Kies voor efficiënte armaturen – Rendement η of LOR (Light Output Ratio) – Hou rekening met het stralingsprofiel • Vorm: breedstralend/diepstralend/asymmetrisch • Indirect/direct
Voorbeeld: –Lamp
:
–Rendement
58W - 5000 lm optiek (η, LOR):
–Armatuurlichtsterkte –Lichtverlies
:
:
92% 4600 lm 400 lm 31
Energiebesparing met beter licht
• Kies voor elektronisch voorschakelapparaten – Klasse A (Elektronische ballast) – A1 (dimbaar),A2,A3:
• Voordelen: – – – – – – – – –
Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Mogelijkheid tot dimming Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..)
Energiebesparing met beter licht
• Kies voor een goed lichtplan • Laat u adviseren door lichtspecialisten • Folder: “partners Groen Licht Vlaanderen”
33
Energiebesparing met beter licht •
Dimmen: beperken vermogen • Centraal • Lokaal • Energiebeheerssysteem
– bewegingsafhankelijk – tijdssturing (scenario’s) – daglichttoetreding bij overdimensionering (Ei) persoonlijke dimming
•
Schakelen: beperken branduren • Manual on - Automatic Off
– bewegingsafhankelijk – tijdsturing (scenario’s) – daglichttoetreding
•
Opgelet: – Lampen 100 uren laten inbranden zonder dimming
•
Besparingspotentieel: – 20 tot 40% extra
– Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken
Wat doen nu?
Relamping (tijdens groepsonderhoud) • Vervang een lamp door een nieuwe lamp van hetzelfde type – 0% besparing, beter visueel comfort ( tot +35%) • Oude T8 vervangen door nieuwe T8 – vanwege de lumen depreciatie zakte het lichtniveau over de jaren
• Vervang een lamp door een lamp van het nieuwe type – 10% besparing, beter visueel comfort (+25%) • Oude T8 (58W) vervangen door nieuwe eco -T8 (51W) • Oude T8 (kleur 33) vervangen door nieuwe T8 (kleur 830)
– 30% besparing • Halogeen vervangen door Eco-halogeen
35
Wat doen nu?
Retrofit (tijdens groepsonderhoud) • Vervang oude lamp door ander type lamp die zuiniger is – Zelfde lampvoet – Zorgt voor minstens zelfde of beter visueel comfort – Vergelijk de lumen, koop in watt • • • • •
T12 vervangen door T8: besparing 5 tot 7% Gloeilampen vervangen door CFL: tot 80% besparing Gloeilampen vervangen door eco-halogeen: 30% tot 50% besparing Gloeilampen en halogeen vervangen door LED: tot 70% besparing T8 naar LED-TL: voorlopig geen goede oplossing en bovendien zeer duur (wel besparing, maar minder licht)
• Vervang de oude ballast+starter door elektronische ballast: – besparing 20%, lichtstroom lampen + levensduur lampen: +20%
36
Wat doen nu?
Refurbish: • nieuwe optiek (incl. lamp en ballast) in bestaande armatuur – Wordt uitgevoerd indien nieuwe armaturen niet passen in plafondtegels, of de gaten te groot zijn – Geen garantieproblemen • Nieuwe armatuur, EVSA (zelfde aantal, zelfde posities): 40% besparing • Nieuwe armatuur, EVSA+automatisering: 50-60% besparing
• Opgelet met T8 naar T5 adapter – – – –
T5 is niet steeds de beste oplossing Dergelijke oplossingen zijn niet aan te bevelen Leidt meestal tot minder licht Opgelet met garantie en keurmerken
37
Wat doen nu?
Relighting: • Nieuwe armatuur, EVSA – zelfde aantal, zelfde posities (zelfde bekabeling): 40% besparing – optimale lichtplanning (aantal en positie armaturen geoptimaliseerd): 50% besparing (vb. van 24 naar 12) – + automatisering (daglicht- en aanwezigheidsdetectie): 60-70% besparing
38
GreenLight Programma
• Word “partner” en krijg erkenning voor uw geleverde inspanningen mbt. energiezuinige verlichting – 30% besparing – 50% van de installatie vervangen in een periode van 5 jaar
• • • •
Geen kosten, geen juridische verbintenis Logo, Greenlight award, website (geen premie) Krijg hiervoor assistentie van een “endorser” Neem contact op met: – REL-scan, Etap, FINES, Infrax, Encon,… of Groen licht Vlaanderen
• www.eu-greenlight.org/
39
Subsidies
• Premies via distributienetbeheerder (Infrax, Eandis, ..) • Nieuwe criteria vanaf 2010 – Niet soepeler maar meer flexibel en universeel – Geïnstalleerde vermogen wordt vergeleken met een streefwaarde voor de specifieke installatie (via rekenmodule)
• Ook winkels, magazijnen, gangen, … komen nu in aanmerking • Niet voor relamping of retrofit • Witgelakte armaturen niet toegelaten • Ook mogelijk voor metaalhalidegasontlading • Max €15.000 • Info via www.energiesparen.be 40
Relighting boekenshop
• Totale installatie: 16,33W/m² • Verlichtingsterkte: – Gemiddelde waarde :665 lux – Maximale waarde: 2700 lux
• Metaalhalide+CFL • 2,45W/m².100 lux • Subsidies: – Pstreef =1,878kW, – Pinstalled=1,636kW – 2009: geen premie (<2W/m².100lux) – 2010: €360
41
Terugverdientijd relighting
• Gemiddeld 3-5 jaar, kan korter of langer. • Wordt beïnvloed door – – – –
Investering nieuwe installatie: kost toestellen + kost plaatsing Branduren Kost elektriciteit De verschillen voor en na: • • • •
Aantal lampen (vervangingskost) Levensduur lampen (vervangingskost) Totaal geïnstalleerd vermogen Onderhoudskost: vervangen lampen , poetsen armaturen ,…
• Moet voor elke case berekend worden. – GreenLight Program beschikt over rekenblad. – Beter: Net present Value en/of internal rate of return 42
Tot slot
• Steek uw licht op • Vragen? • Dank aan – – – – – – –
IWT Vlaams Innovatienetwerk Boek.be Argus Laboratorium voor Lichttechnologie Partners consortium KaHo Sint-Lieven
