Moeran, Brian. A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets. Richmond: Curzon, 1996, pp. 322

Advertising in Japan - Encyclopedie

1 of 22

http://mediawiki.arts.kuleuven.be/encywiki/index.php/Advertising_in_...

Japanese Studies Home

Advertising in Japan Uit Encyclopedie Onder de titel Advertising in Japan: Een wereld apart?, in het kader van het vak 'Encyclopedie van de Japanologie' 2007-2008, biedt deze paper een verslag van een zoektocht naar bronnen over Advertising in Japan. Geleid door vragen als "Wat zijn de kenmerken van de Japanse advertising?" of "Waarin verschilt de Japanse advertising van onze Westerse advertising?", wordt hier de wereld van de Japanse advertising verkend.

Inleiding Op zoek naar een onderwerp Het vinden van een geschikt onderwerp voor een onderzoeksopdracht (paper, thesis, doctoraat, …) is geen gemakkelijke zaak. Je kan immers niet gewoon in het wilde weg een thema kiezen dat je interesseert en daarover een onderzoek starten. Je moet immers ook weten welk onderzoek er al rond gebeurd is, welke bronnen er beschikbaar zijn, … Zo bleek een zoektocht naar wetenschappelijk materiaal over sport in Japan een ware afknapper. Voor het onderwerp van deze paper, zijn we uiteindelijk te rade gegaan in de Oost-Aziatische bibliotheek. In het rek met werken over de Japanse economie, zochten we een monografie die kon dienen als vertrekpunt voor een onderzoek. Belangrijke criteria hiervoor waren, een ruim thema, een rijke bibliografie, een auteur met ervaring in het domein en positieve recensies van het werk. Dit was een monografie die daaraan beantwoordde: Moeran, Brian. A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets. Richmond: Curzon, 1996, pp. 322. Met dit boek hadden we een mogelijk vertrekpunt om onderzoek te verrichten over de Japanse advertising. Moeran gaat er vanuit een antropologische invalshoek in op de werking van een Japans reclamebureau. Hij gaat nader in op de sociale processen die plaatsvinden bij het plannen, maken en plaatsen van een reclamecampagne. Gedurende enkele jaren had hij nl. de toegang verkregen tot een Japans reclamebedrijf, en kreeg hij de kans om op alle niveaus mee te werken en zich te integreren in het productieproces. Interessant was meteen ook de inleiding, die de lezer informeert over de geschiedenis, de verschillende media en de huidige (= 1996) structuur en werking van de Japanse advertising-industrie. Bovendien geeft hij ook een kort overzicht van de bestaande studies van advertising, waarin hij drie invalshoeken onderscheidt:[1] 1. Studies van advertising als sociaal proces. 2. Studies van de producten van advertising. 3. Studies van de effecten van advertising op ‘de massa’.

Een japanologische onderzoeksvraag De onderzoeksvraag voor deze paper diende zich spontaan aan, en kan waarschijnlijk typisch japanologisch genoemd worden. Wat zijn de kenmerken van de Japanse advertising?

5/12/2012 13:51


2 of 22


of (alternatief) Waarin verschilt de Japanse advertising van onze Westerse advertising? Uit Moerans inleiding was het immers al duidelijk geworden dat de Japanse advertising verschilt van de Westerse. Ter illustratie geven we enkele opvallende kenmerken van Japanse advertising. Zo beheersen enkele grote reclamebureaus er bijvoorbeeld de hele binnenlandse markt en zijn ze bovendien nauw verweven met verschillende media. Een bepaalde uitgave van een krant of een tijdschrift, of een bepaalde uitzending van een tv-programma kan er volledig voorbehouden zijn voor één reclamebureau. Ook vormt het voor een Japans reclamebureau geen enkel probleem om tegelijkertijd de reclamecampagnes uit te werken van twee concurrerende bedrijven. Iets wat in de Westerse reclamewereld not done is. Als laatste voorbeeld kunnen we er nog op wijzen dat de Japanse reclame eerder een beroep zou doen op de emoties van de consument (mood advertising) dan op zijn rationele inzicht.[2] Maar uit Moerans werk kunnen we meteen ook opmaken dat het zoeken naar de eigenheid van Japanse advertising moet gebeuren met de nodige behoedzaamheid. “One of my aims in writing this book is to pick out and examine certain practices which may be thought to mark off the Japanese from other advertising industries existing in the world today. At the same time, the main thrust of my argument will be that, in spite of numerous works emphasizing the differences to be found between Japanese and western business methods, all in all the Japanese advertising industry is not that different from advertising industries elsewhere. One of my aims, then, is to try to see the wood for the trees in the forest of orientalist approaches to Japanese society, …”[3] Aangezien de opdracht van deze paper eerder heuristisch van aard is, hebben we het mogelijk geacht om de eigenheid van Japanse reclame zeer breed en algemeen te behandelen. In plaats van verder toe te spitsen op een bepaald deelgebied, leek het wenselijker om, aan de hand van een zoektocht naar bronnen, te verkennen wat er op wetenschappelijk niveau allemaal gepubliceerd of geschreven is over Japanse advertising. Zeker met het oog op een mogelijke bachelorpaper of masterproef, leek deze aanpak de voorkeur te verdienen. Want als er zich, dankzij een brede zoektocht in het domein van de advertising, nog verschillende onderzoeksrichtingen zouden aandienen, dan zou je op die manier ook verschillende mogelijke onderwerpen voor een verhandeling kunnen bekomen. Na afloop van de zoektocht naar bronnen, hopen we dan ook enkele van die richtingen te kunnen aangeven.

Heuristische methode Alvorens de zoektocht aan te vatten zijn we, naast het lezen van Moerans inleiding, ook nog enkele encyclopedische artikels gaan raadplegen in de Oost-Aziatische bibliotheek.[4] Op die manier hebben we de volgende zoektermen vastgelegd: Nederlands reclame, advertising (product van) reclame reclamebureau reclame-industrie Japan Azië media marketing Dentsu Hakuhodo

Engels advertising advertisement advertising agency advertising industry Japan Asia media marketing Dentsu Hakuhodo

Japans 広告 (kōkoku) 広告 (kōkoku) 広告代理店 (kōkoku dairiten) 広告業界 (kōkoku gyōkai) 日本 (Nihon/Nippon) アジア (Ajia) メディア (media) マーケティング (māketingu) 電通 (Dentsū) 博報堂 (Hakuhōdō) 5/12/2012 13:51


3 of 22

vrouwen tabak


women tobacco

女性、女 (josei, onna) たばこ、タバコ (tabako)

We merken bij deze zoektermen nog enkele dingen op. Het Nederlands werd niet gebruikt bij de zoektocht, en staat hier slechts als vertaling bij. Dentsu en Hakuhodo zijn de twee grootste Japanse reclamebureaus. In die zin zijn het goede zoektermen om in full-text databanken te zoeken, omdat je er in een bespreking van de Japanse advertising moeilijk aan voorbij kan gaan. De termen vrouwen en tabak zijn er later pas aan toegevoegd, omdat dit de twee meest frequente onderwerpen bleken te zijn bij inhoudelijke analyses van Japanse reclame. De resultaten die deze trefwoorden hebben opgeleverd volstonden echter niet altijd. Ze moeten immers ook inhoudelijk relevant zijn. In die zin kunnen we spreken van een inhoudelijk criterium. Zolang je de werken nog ter hand kon nemen en inkijken, was het nog eenvoudig om de inhoud te verifiëren. Maar zodra we in catalogi of databanken gingen zoeken, waar men alleen titels kan vinden zonder enige aanwijzing over de inhoud, werd het ook noodzakelijk om op andere manieren na te gaan of de inhoud wel relevant was. Daarom zijn we in zulke gevallen op zoek gegaan naar samenvattingen, recensies of online weergaven van de werken. Vooral JSTOR en Google Books bleken hier nuttige instrumenten voor. Om de resultaten van de zoektocht weer te geven, hadden we er eerst aan gedacht om Moerans driedeling te gebruiken. Maar sommige studies pasten moeilijk in die indeling. Nu eens omdat ze eigenlijk in meer dan één van die categorieën geplaatst konden worden, dan weer omdat er te weinig informatie was om ze in een bepaalde categorie te kúnnen plaatsen. Uiteindelijk werd er dan toch besloten om, in navolging van vele andere studenten, de resultaten in te delen volgens de plaats of volgens het middel waarmee ze gevonden werden. Temeer daar de opdracht eerder heuristisch van aard is, levert een dergelijke indeling ook enig inzicht op in het verloop van de zoektocht zelf. Zodoende komen achtereenvolgens de bibliotheken, de digitale bibliotheek japanologie, evenals andere databanken en het internet aan bod. Tot slot wijzen we er nog op dat vele van de gevonden bronnen zelf ook nog eens referenties bevatten naar andere bronnen. Tot deze secundaire stap in het zoeken naar bronnen zijn we hier niet overgegaan, maar het is wel evident dat deze stap tijdens het onderzoek zelf wel genomen wordt.

Resultaten van de zoektocht Bibliotheken van de K.U.Leuven De bibliotheken van de K.U.Leuven kan je op twee manieren raadplegen. Ofwel kan je ter plaatse gaan zoeken, ofwel maak je gebruik van LIBIS-Net, het online bibliotheeksysteem waarmee je de K.U.Leuvencatalogus kan raadplegen. Voor deze zoektocht werd er op beide manieren te werk gegaan. We merken hierbij op dat er op LIBIS-Net voor de volledigheid ook gebruik gemaakt is van de functie ‘bladeren’ op plaatsingsnummers. Als men ter plaatse de boeken in een rek overloopt, gaat men immers voorbij aan de werken die op dat ogenblik ontleend zijn, of om een andere reden niet op hun plaats staan. Van de Leuvense universiteitsbibliotheken waren er twee de moeite waard om ter plaatse te consulteren. Opmerkelijk was wel dat een verdere zoektocht via LIBIS-Net doorheen de andere bibliotheken van de K.U.Leuven geen relevante resultaten heeft opgeleverd.

Oost-Aziatische bibliotheek Aangezien het vertrekpunt van dit onderzoek een boek uit de Oost-Aziatische bibliotheek is, werd de zoektocht hier aangevat. De encyclopedische werken die voor de verkenning van het onderwerp gebruikt zijn, waren ook uit deze bibliotheek afkomstig. We vermelden deze eerst.

5/12/2012 13:51


4 of 22


Encyclopedieën Burkley, Sandra (red.). Encyclopedia of Contemporary Japanese Culture. London: Routledge, 2002, pp. 3-4, 89, 105, 183. Dit was de recentste van de geraadpleegde encyclopedieën. Hierin waren de artikels 'Advertising', 'Copy writers', 'Dentsu' en 'Hakuhodo', allen van de auteur Nanba Kōji, interessant. Gezien het opzet van de encyclopedie (contemporary Japanese culture) behandelen ze wel alleen de huidige situatie. Kodansha Encyclopedia of Japan. Tokyo: Kodansha, 1983, vol. 1, pp. 16-18. De artikels 'Advertising' en 'Advertising Agencies' bevatten hier ook een deel over de geschiedenis en het ontstaan van advertising in Japan. Voor de huidige situatie zijn ze evenwel verouderd. 『大日本百科事典』 (Encyclopedia Japonica). Tōkyō, Shōgakkan, 1980, vol. 8, p. 428. Het artikel 「広告」 leverde de Japanse zoektermen op voor deze zoektocht. Social Sciences In de Oost-Aziatische bibliotheek liggen mapjes, waarin de classificatie van de collectie staat. In zo’n mapje treffen we in het gedeelte over Japan onder de grotere categorie ‘Social Sciences’ enkele interessante subcategorieën aan, met hun plaatsingsnummer erbij: '4328: Consumption', '4556: Advertising' en '4557: Marketing, Salesmanship'. In de rekken zelf vonden we onder deze plaatsnummers eerder al ons basiswerk van Moeran. Maar verder bleken er weinig boeken relevant voor ons onderwerp. Slechts één ervan kunnen we hier nog vermelden. McCreery, John. Japanese Consumer Behaviour: From Worker Bees to Wary Shoppers. Richmond: Curzon, 2000, pp. 278. De auteur van dit boek is een antropoloog die lange tijd bij Hakuhodo gewerkt heeft. Hij biedt een verslag van het veranderde consumentengedrag sinds de jaren 1980 aan de hand van marktonderzoek dat verricht werd in opdracht van een instelling van Hakuhodo. Advertising an sich komt er erg beperkt aan bod, maar interessant is wel dat de consumentengroep vrouwen hier aan bod komt. Dit zou een eerste keer van een hele reeks resultaten zijn die verband houden met het specifiekere thema 'vrouwen in Japanse advertising'. LIBIS-Net Het zoeken met onze zoektermen in de LIBIS-catalogus leverde gelukkig nog andere nuttige boeken op die we in de Oost-Aziatische bibliotheek konden terugvinden. Twee van hen waren op dat ogenblik niet aanwezig in de bibliotheek, maar recensies op JSTOR waren dan een nuttig hulpmiddel.[5] Inoue, Osamu. “Advertising in Japan: Changing Times for an Economic Giant.” In Advertising in Asia: Communication, Culture and Consumption, Katherine Toland Frith (red.), 11-38. Ames, Iowa: Iowa State University Press, 1996, pp. 313. Dit boek staat in de afdeling advertising van de Sinologische werken. Een afdeling die blijkbaar toch iets groter is dan die van Japan. Het artikel bevat een goede korte inleiding voor wie niets over Japan weet. Verder beschrijft het de historische ontstaansgeschiedenis en de belangrijkste kenmerken van de advertising-industrie, gaat vervolgens in op de sociale en culturele context, de (zelf-)regulariserende organen, om dan te eindigen met de karakteristieken van de verschillende media in Japan.

5/12/2012 13:51


5 of 22


Moeran, Brian. Language and popular culture in Japan. Manchester: Manchester University Press, 1989, pp. 196. Zoals blijkt uit een recensie op JSTOR blijkt, komt ook advertising hierin aan bod. Skov, Lise en Brian Moeran. Women, media and consumption in Japan. Richmond: Curzon, 1995, pp. 318. Dit boek behandelt de manier waarop de vrouw voorgesteld wordt in de Japanse media. Op JSTOR vonden we er twee recensies van terug. Hiermee diende het thema van de vrouw zich opnieuw aan. Uit de recensies kon men bovendien opmaken dat de vrouw de voornaamste consument is in Japan.

Bibliotheek Sociale Wetenschappen De bibliotheek van ‘Sociale Wetenschappen’ is de tweede bibliotheek die voor de zoektocht een bezoek ter plaatse waardig bleek te zijn. In deze bibliotheek is er namelijk een ruime categorie ‘309 H 28 Reclame’ terug te vinden. Bij het doorzoeken ter plaatse van het hele rek, keken we vooral of er in de titel iets staat dat naar de Japanse advertising kan verwijzen. Hiervoor gebruikten we niet alleen onze zoektermen, maar keken we ook uit naar werken die een internationale behandeling van advertising bevatten. De volgende boeken en artikels zijn het resultaat van deze zoektocht. Abe, Makoto. “Advertising in Japan”. In Advertising Worldwide: Advertising Conditions in Selected Countries, Ingomar Kloss (red.), 169-184. Berlin: Springer, 2001, pp. 292. Boddewyn, Jean J. Advertising Self-Regulation and Outside Participation: A Multinational Comparison. New York, N.Y.: Quorum, 1988, pp. 368. Englis, Basil G. (red.). Global and multinational advertising. Hillsdale, N.J.: Erlbaum, 1994, pp. 266. Jeannet, Jean-Pierre en Hubert D. Hennessey, International marketing management: strategies and cases. Boston, Mass.: Houghton Mifflin, 1988, pp.873. Jones, John Philip. “Japan: The Advertising Agency Scene”. In International Advertising: Realities and Myths, John Philip Jones (red.), 219-223. Thousand Oaks, Calif.: Sage, 2000, pp. 412. Moeran, Brian. “Imagining and Imaging the Other: Japanese Advertising International”. In Advertising Cultures, Timothy Dewaal Malefyt en Brian Moeran (red.), 91-112. Oxford: Berg, 2003, pp. 220. Tanaka, Keiko. Advertising Language: A Pragmatic Approach to Advertisements in Britain and Japan. London: Routledge, 1994, pp. 148. In al deze werken wordt de Japanse advertising bekeken vanuit een internationaal perspectief. De meesten willen er op wijzen dat het er in Japan anders aan toe gaat. Deze werken zijn dus vooral nuttig voor een comparatieve studie van de Japanse advertising. In het laatste boek staat ook een hoofdstuk “Images of Women” (pp. 107-133).

Digitale Bibliotheek Japanologie In de Digitale Bibliotheek Japanologie (http://www.arts.kuleuven.be/bibliotheek/catalog.cfm?OplID=28) vinden we een hele reeks databanken, catalogi en referentiewerken die relevant zijn voor het Japanologische vakgebied. Gebruik makend van degenen die waardevol leken voor onze zoektocht, geven we hier een overzicht van de resultaten.

WorldCat Deze catalogus biedt toegang tot bibliografische informatie van een enorm aantal Europese, maar vooral Amerikaanse bibliotheken.[6] Dat het ook informatie geeft over de inhoud door een inhoudstafel of de

5/12/2012 13:51


6 of 22


onderwerpen van de boeken aan te geven, bleek een heel handige eigenschap te zijn. Wanneer je dan weer geconfronteerd wordt met een overvloed aan resultaten, kan je die sorteren op 'relevantie'. Ook dit bleek erg nuttig te zijn. Waar we voor verdere informatie beroep hebben gedaan op andere instrumenten, zoals bv. Google Books, wordt dit aangegeven met een link. Cooper-Chen, Anne. The Second Giant: Portrayals of Women in Japanese Advertising. 1995, pp. 14. Dit is de tekst van een lezing gegeven in Washington D.C. Via Google vonden we snel de volledige tekst (http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/14/62/4e.pdf) van de conferentie. De lezing van de auteur vonden we in dit pdf-document terug op pp. 249-275. Donahue, Ray T. (red.). Exploring Japaneseness: On Japanese Enactments of Culture and Consciousness. Westport, Conn.: Ablex Pub., 2002, pp. 480. Worldcat geeft een overzicht van de artikels. Enkele ervan, waaronder ook één van Brian Moeran, behandelen de Japanse advertising. Feldman, Eric A. “The Limits of Tolerance: Cigarettes, Politics, and Society in Japan”. In Unfiltered: Conflicts Over Tobacco Policy and Public Health. Eric A. Feldman en Ronald Bayer (red.), 38-67. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2004, pp. 394. Het boek is terug te vinden op Google Books (http://books.google.be/books?id=fyjzNl7CW14C) . In dit artikel gaat het op pp. 53-54 specifiek over tabaksreclame in Japan. Dit is naast vrouwen het andere thema dat we frequent zouden tegenkomen. Herbig, Paul A. Marketing Japanese Style. Westport: Quorum Books, 1995, pp. 295. Dit boek behandelt de diverse aspecten van marketing, waaronder dus ook advertising. Via Quaestia (http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=23374057) kunnen we delen van de inhoud bekijken. Daar zien we dat er een hoofdstuk “Advertising and Promotion” is op pp. 47-62. Helgert, Joseph P. Comparing and contrasting marketing assumptions and advertising strategies in Japan and the United States: case studies. Lewiston, N.Y.: Edwin Mellen Press, 2005, pp. 142. Een vergelijkende studie van Japanse en Amerikaanse advertising aan de hand van casestudy’s. Moeran, Brian. Media and Advertising in Japan. Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies, 1991, pp. 53. Auteur en titel zeggen genoeg om dit als een relevant boek te beschouwen. Mooney, Sean. 5,110 days in Tokyo and everything’s hunky-dory: the marketer’s guide to advertising in Japan. Westport, Conn.: Quorum Books, 2000, pp. 214. Dit boek is ook te vinden op Google Books (http://books.google.com/books?id=Fkt8CkTejUAC) . Nog meer dan het werk van Moeran dat we als vertrekpunt hadden genomen, lijkt dit boek bij het eerste opzicht een goed vertrek te zijn voor de studie van de Japanse advertising. Zeker als we de samenvatting op Google Books mogen geloven: “Here are the ins and outs of how advertising is done in Japan--a detailed, readable, fascinating report for Westerners and others who need a fast, hands-on explanation about how to reach Japanese consumers in their own land. Covering each sector of the industry and providing the knowledge that any Japanese account executive already has, Mooney explains the quirks of Japanese hard and soft sells, the use of foreign celebrities in Japanese advertising, and how copy is developed in Japanese. He also focuses on Japanese media and why it differs from media in the West.” Interessant is ook het feit dat dit boek ook het ‘nieuwe’

5/12/2012 13:51


7 of 22


reclamemedium internet behandelt. Maar het feit dat we van het boek geen recensies terugvonden roept toch enkele kritische bedenkingen op. Shimamura, Kazue en Tōru Ishizaki (嶋村和恵・石崎徹共著). 『日本の広告研究の歴史』 (Eng: Advertising studies in Japan). Tokyo: Dentsu, 1997, pp. 294. Dit is de eerste Japanse bron die we tegenkomen. Voor de inhoud ervan konden we te rade bij de catalogus van Webcat Plus (http://webcatplus-equal.nii.ac.jp/libportal /en/DocDetail?hdn_if_lang=eng&txt_docid=NCID:BA33141646) (cf. infra). Het boek behandelt het onderzoek van advertising in het naoorlogse Japan. Het bevat ook een samenvatting in het Engels. Men dient hier wel op te merken dat het niet uitgegeven is door een onafhankelijke uitgever, maar door Dentsu. Men kan zich dus afvragen in welke mate dit werk objectief is. Tanaka, Hiroshi. “Branding in Japan”. In Brand Equity & Advertising: Advertising’s Role in Building Strong Brands. David A. Aaker en Alexander L. Biel (red.), 51-64. Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum Associates, 1993, pp. 380. Ook dit boek is terug te vinden op Google Books (http://books.google.com /books?id=nOWf14vc1EIC) . Tanaka benadert branding strategies in Japan met een behavioristische kijk op consumenten en bedrijven. Tanaka, Keiko. “Intelligent elegance: women in Japanese advertising.” In Unwrapping Japan: Society and Culture in Anthropological Perspective. Eyal Ben-Ari, Brian Moeran en James Valentine (red.), 78-96. Honolulu: University of Hawaii Press, 1990, pp. 237. Van den Berg, Nanda en Willem Niepce. A comparative study of advertising in Japan and the Netherlands. Afstudeerscriptie, Japankunde, Erasmus Universiteit Rotterdam, 1992. Naast verschillende verhandelingen met vergelijkende studies van advertising in Japan en de VS, die we hier niet vermelden, is er ook één dichter bij huis te vinden.

Bibliography of Asian Studies (BAS) Deze databank behandelt specifiek de Oosterse studies. Een zoektocht in deze bibliografische databank leverde veel nieuwe resultaten op, omdat het ook artikels in boeken en tijdschriften bevat. Maar het probleem is dat je er verder weinig te weten komt over de inhoud. We moeten het er stellen met keywords en een classificatie volgens het onderwerp. In die zin zijn deze resultaten mogelijk niet allemaal relevant voor ons onderwerp. Benfey, Stephen. “Japanese advertising: the soft sell”. In Japan: an illustrated encyclopaedia. Alan Campbell en David S. Noble (red.), 10-11. Tokyo - New York: Kodansha, 1993, pp. 1924. Deze encyclopedie staat ook in de Oost-Aziatische bibliotheek, maar werd niet geraadpleegd. Bijgevolg kwamen we dit artikel hier pas tegen. Creighton, Millie R. “Images of foreigners in Japanese advertising”. In Japan in focus, Jacob Kovalio (red.), 225-240. North York, Ont.: Captus University Publications, 1994, pp. 314. Kilburn, David. “Advertising in Japan”. Journal of Japanese Trade and Industry, vol. 5 (1989): 23-25. Kilburn, David. “Change and challenge in the advertising industry”. Japan Update, vol. 7 (1988): 17-20. Kurihara, Nobuyuki. “The advertising industry”. Journal of Japanese Trade and Industry, vol. 4, nr. 2 (1985): 27-29. MacMaster, Norman A. “A question of relevance: must Japanese advertising be different to be successful?”. Speaking of Japan, vol. 53 (1985): 6-12.

5/12/2012 13:51


8 of 22


Manabe, Kazufumi, David McConnell en Marc Lohr. "An analysis of Japanese advertisements in the U.S. and Germany: from a comparative perspective on global marketing". Kwansei Gakuin University Annual Studies, vol. 41 (1992): 71-76. Prieler, Michael. “The Japanese advertising family”. Japanstudien: Jahrbuch des Deutschen Instituts fur Japanstudien der Philipp-Franz-von-Siebold-Stiftung, vol. 19 (2007), 207-220. Riessland, Andreas. “Sweet spots: the use of cuteness in Japanese advertising”. Japanstudien: Jahrbuch des Deutschen Instituts fur Japanstudien der Philipp-Franz-von-Siebold-Stiftung, vol. 9 (1997): 129-154. Sakamoto, Akira. “Gender stereotyping in Japanese television: a content analysis of commercials from 1961-1993”. In Progress in Asian social psychology (vol. 2): theoretical and empirical contributions. Toshio Sugiman, M. Karasawa, J. L. Liu (e.a.) (red.), 201-212. Seoul: KyoyookKwahak-Sa Publishing Company, 1999, pp. 411. Suzuki, Midori. “Portrayal of families and gender roles in Japan's TV advertising”. Japan Christian Quarterly, vol. 51, nr. 1 (1985): 19-23. Wilk, Robert J. “The 'difference' in Japanese advertising”. Japan Society Proceedings, vol. 123 (1994): 28-37.

Webcat Plus (NACSIS) Met deze catalogus kan men de Japanse universiteitsbibliotheken doorzoeken. Dit gaat zowel in het Engels als in het Japans. De Engelse zoektermen leverden slechts één werk op. Yamada, Yuichiro (e.a.). Culture, language, and advertising: studies of Japanese and English advertisements. Hiroshima: Hiroshima Shudo University, 1997, pp. 137. Het zoeken met de Japanse zoektermen was toch wel even wennen. Dankzij een handige tool als Rikaichan konden we het Japans wel vlotter ontsluiten, maar de moeilijkheid zat hem in de zoektermen. Zolang we de Engelse zoektermen gebruikten, waren 'Japan' of 'Asia' een soort van filter geweest. Maar bij het zoeken in Japanse bronnen is dit niet meer zo'n relevante zoekterm. Gelukkig kan je ook in Webcat de resultaten sorteren op het aantal bibliotheken waarin ze te vinden zijn. Vaak kregen we een veel te groot aantal resultaten, maar door ze op die manier te sorteren, kunnen we hier toch een aantal werken vermelden die erg nuttig kunnen zijn. Ishikawa, Hiroyoshi en Hideo Takishima (red.) (石川弘義・滝島英男). 『広告からよむ女と男：ジェンダーとセクシュアリティ』 (Man en vrouw zoals ze te lezen staan in advertising: Gender en sexualiteit). Tōkyō: Yūzankaku, 2000, pp. 252. Een genderstudie vanuit advertising. Kitada, Akihiro (北田暁大). 『広告の誕生：近代メディア文化の歴史社会学』 (De geboorte van advertising: Een historische sociologie van de hedendaagse mediacultuur). Tōkyō: Iwanami Shoten, 2000, pp. 228. In dit boek gaat men op zoek naar de maatschappelijke betekenis van de hedendaagse advertising. Het bevat ook een gedeelte dat aandacht schenkt aan de vrouw in reclame. Kobayashi, Tasaburō (小林太三郎). 『広告』 (Advertising). Tōkyō: Nihon Keizai Shinbun-Sha, 1993, pp. 223. Dit gaat algemeen over advertising van vandaag (=1993) en de vooruitzichten. Kōsue, Yūta en Satoshi Ajiro (紅瀬雄太・足代訓史). 『ネット広告のすべて：ビジネスの新常識』 (Alles over internetreclame: het nieuwe gezond verstand van de zakenwereld). Tōkyō: Dī-āto, 2006,

5/12/2012 13:51


9 of 22


pp. 226. De titel geeft het onderwerp aan, reclame op internet. Shikanezawa, Toshihiro en Takumi Satō (red.) (津金沢聡広・佐藤卓己). 『広報・広告・プロパガンダ』 (Publiciteit, advertising en propaganda). Kyōtō: Minerva Shobō, 2003, pp. 293. Dit boek geeft een status quaestionis van het onderzoek van publiciteit, reclame en propaganda. Shimamori, Michiko (島森路子). 『広告のヒロインたち』 (Heldinnen van de advertising). Tōkyō: Iwanami Shoten, 1998, pp. 202. Dit werk behandelt enkele beroemde vrouwen uit de advertising. Met 437 bibliotheken staat het bovenaan in het lijstje. Sudō, Haruo, (red.) (須藤春夫編) 『広告：広告は市民とマスコミの敵か味方か』 (Advertising: Is advertising de vriend of de vijand van de burgers en de massamedia?). Tōkyō: Ōtsuki Shoten,1997, pp. 252. Een boek over de effecten van advertising op de 'massa'. Yamaki, Toshio (八巻俊雄). 『広告』 (Advertising). Tōkyō: Hōsei Daigaku Shuppankyoku, 2006, pp. 263. Dit boek behandelt de geschiedenis van de Japanse advertising van de Yamato-periode tot nu. Webcat Plus kent 338 bibliotheken waar dit werk terug te vinden is. Ook Moeran, waarmee we vertrokken, gebruikt een eerder werk van deze geleerde over de geschiedenis van de Japanse advertising.[7] Men zou er uit kunnen afleiden dat dit een basiswerk is voor de geschiedenis van advertising in Japan. Yamaki, Toshio (八巻俊雄). 『広告とメディア産業：高感度コミュニケーション時代の』 (Reclame- en media-industrie: in de periode van de snelle communicatie). Tōkyō: Nikkei Kōkoku Kenkyūsho, 1992, pp. 278. Dit werk behandelt de geschiedenis en ontwikkeling van advertising en media. Yanagisawa, Ankei en Hiroshi Matsumoto (柳沢安慶・松本洋志). 『最新ネット&ケータイ広告がわかる』 (De recente internet- en GSM-reclame begrijpen). Tōkyō: Gijutsu Hyōron-Sha, 2002, pp. 207. Naast internetreclame, is ook mobile advertising erg geëvolueerd in Japan. We merken hier wel op dat 2002 niet meer zo recent is voor dergelijke snel evoluerende media. Om ook eens te kijken waarover er recentelijk geschreven wordt in Japan, geven we hier ook enkele titels mee die we met de zoekterm 広告 (in de titel) vonden, als we de resultaten op datum sorteerden. Fushiwara, Osamu (藤原治). 『広告会社は変われるか : マスメディア依存体質からの脱却シナリオ』 (Kunnen de reclamebedrijven veranderen?: Een scenario waarin men zich ontdoet van de afhankelijkheid van de massa media). Tōkyō: Daiyamondo-Sha, 2007, pp. 191. Dit boek behandelt de interdependentie van de reclame-industrie en de media, en de veranderingen die zich daarin voordoen. Satō, Naoyuki (佐藤尚之). 『明日の広告：変化した消費者とコミュニケーションする方法』 (Advertising vandaag: de veranderde consument en communicatiemiddelen). Tōkyō: Asukii, 2008, pp. 237.

5/12/2012 13:51


10 of 22


Shimamura, Kazue (嶋村和恵). 『新しい広告』 (De nieuwe advertising). Tōkyō: Dentsū, 2006, pp. 397. Het behandelt diverse aspecten van de advertising: Wat is advertising?, internationale advertising, branding, … Men dient wel weer op te merken dat het uitgegeven is door Dentsu. Shimizu, Kōichi (清水公一). 『広告の理論と戦略』 (Theorie en strategie van advertising). Tōkyō: Sōseisha, 2007, pp. 400. Dit boek werd bekroond door de Japan Academy of Advertising (日本広告学会), . We hebben hier uit geleerd dat je bij het zoeken naar Japanse bronnen ofwel zeer specifieke zoektermen moet hanteren, ofwel sorteren op het aantal bibliotheken waarin het boek staat. Voor algemene werken over advertising in Japan is de tweede optie wellicht de betere.

CiNii Deze databank voor Japanse doctoraten en thesissen leverde in tegenstelling tot Webcat Plus weinig bruikbare resultaten op. Meestal ontbreken een samenvatting of een full-text, en dit maakt het systeem weinig toegankelijk. Het leverde toch nog dit resultaat op: Kishiya, Kazuhiro. “Advertising Systems in Japan Marketing Behavior, Advertising Industry, Advertising Literacy”. Kansai University review of business and commerce, vol. 7 (2005): 1-21. .

EBSCO Host Met EBSCO Host kunnen we verschillende full-text databanken doorzoeken. De zoekfuncties zijn erg uitgebreid, en dit vergemakkelijkt het zoeken. Bovendien biedt het naast de volledige tekst ook een korte inhoud, waardoor men niet telkens in de tekst zelf moet gaan kijken om te zien of het artikel relevant is. Ook hier bewees het sorteren van de resultaten op relevantie een handige functie. We zochten met EBSCO Host in Academic Search Premier en Business Search Premier. Arima, Akie N. “Gender Stereotypes in Japanese Television Advertisements”. Sex Roles, vol. 49, nr. 1/2 (2003): 81-90. Een analyse van gender sterotypes in Japanse televisiereclame. Assunta, M. en S. Chapman. “A "clean cigarette" for a clean nation: a case study of Salem Pianissimo in Japan”. Tobacco Control, vol. 13, supplement 2 (2004): ii58, ii62. Casestudy van tabaksreclame aangepast voor Japans publiek. Bialous, Stella Aguinaga, Yumiko Mochizuki-Kobayashi en Frances Stillman. “Courtesy and the challenges of implementing smoke-free policies in Japan”. Nicotine & Tobacco Research, vol. 8, nr. 2 (2006): 203-216. Het artikel gaat over de macht van de Japanse tabaksindustrie, die de ontwikkeling antitabak campagnes in de kiem probeert te smoren. Dallmann, Katharina M. “Targeting women in German and Japanese magazine advertising”. European Journal of Marketing, vol. 35, nr. 11/12 (2001): 1320-1339. 5/12/2012 13:51


11 of 22


Dit is een vergelijkende studie van vrouwen als doelgroep in Duitse en Japanse tijdschriften. Het artikel benadrukt het belang van kennis van nationale conventies voor wereldwijde marketing. Datamonitor. Advertising Industry Profile: Japan. 2007, pp. 27. Dit document (EBSCO duidt het aan als een industry profile) biedt een profiel van de advertisingindustrie, aan de hand van statistisch materiaal: marktwaarde en -aandelen, segmentatie, distributie, … Datamonitor maakt jaarlijks een dergelijk rapport op, en het is de recentste dat via EBSCO beschikbaar is. Hogan, Jackie. “Gender, Ethnicity and National Identity in Australian and Japanese Television Advertisements”. National Identities, vol. 7, nr. 2 (2005): 193-211. De titel dekt grotendeels de inhoud. Het is een studie aan de hand van een analyse van de inhoud van televisiereclame en de reactie erop van het publiek. Johansson, Johny K. “The Sense of “Nonsense”: Japanese TV Advertising”. Journal of Advertising, vol. 23, nr. 1 (1994): 17-26. Dit artikel gaat over de soft sell aanpak in Japanse televisiereclame. Kawashima, Nobuko. “Advertising agencies, media and consumer market: the changing quality of TV advertising in Japan”. Media, Culture & Society, vol. 28, nr. 3 (2006): 393-410. Dit artikel vertrekt vanuit de structuur van de Japanse advertising-industrie om de economische omstandigheden te onderzoeken, die bepalend zijn voor de productie van televisiereclame. Lambert, A., J.D. Sargent, S.A. Glantz (e.a.). “How Philip Morris unlocked the Japanese cigarette market: lessons for global tobacco control”. Tobacco Control, vol. 13, nr. 4 (2004): 379-387. Dit artikel beschrijft hoe transnationale tabaksbedrijven er o.m. via advertising, en het gebrek aan restricties erop, er in geslaagd zijn de Japanse markt te veroveren. Martin, Drew en Arch G. Woordside, “Dochakuka: Melding Global Inside Local: Foreign-Domestic Advertising Assimilation in Japan”. Journal of Global Marketing, vol. 21, nr. 2 (2007): 19-32. Dit artikel onderzoekt aan de hand van een analyse van 102 reclamespotjes het gebruik in de Japanse advertising van buitenlandse acteurs in de televisiereclame. Nanba, Koji. “Comparative Studies in USA and Japanese Advertising during the Post–War Era”. International Journal of Japanese Sociology, vol. 11 (2002): 56-71. Een korte vergelijkende studie van de geschiedenis van reclame in de VS en Japan. Maynard, Michael L. “The Variability of Gender-Based Communication in Japanese Magazine Advertising”. New Jersey Journal of Communication, vol. 3, nr. 1 (1995): 40-57. Dit artikel onderzoekt aan de hand van een analyse van advertising in een aantal gender-gerichte tijdschriften de verschillen naargelang de doelgroep. Takashi, Kyoko. “Language and Desired Identity in Contemporary Japan”. Journal of Asian Pacific Communication, vol. 3, nr. 1 (1992): 133-144. De auteur argumenteert in dit artikel dat het gebruik van Engelse leenwoorden in Japanse reclame het

5/12/2012 13:51


12 of 22


Japanse verlangen weerspiegelt om zichzelf als leden van een kosmopolitische gemeenschap.

JSTOR Net als EBSCO Host geeft JSTOR de toegang tot volledige artikels van heel wat tijdschriften. Ook hier zijn de zoekfuncties geavanceerd, maar voor onze zoektocht mocht het blijkbaar niet baten. Na het gebruiken van onze zoektermen op heel uiteenlopende manieren, zijn kunnen we hier slechts een drietal resultaten vermelden. Feldman, Eric A. “The Landscape of Japanese Tobacco Policy: Law, Smoking and Social Change”. The American Journal of Comparative Law, vol. 49, nr. 4, (2001): 679-706. . Dit artikel behandelt algemeen het tabaksbeleid van Japan. Hierbij komt de tabaksreclame eveneens aan bod. Fritsch, Ingrid. “"Chindonya" Today Japanese Street Performers in Commercial Advertising”. Asian Folklore Studies, vol. 60, nr. 1 (2001): 49-78. . Het artikel behandelt de “Chindonya”, bedrijven van straatmuzikanten die o.a. publiciteit maken voor winkels, als fenomeen in advertising. Villas-Boas, J. Miguel. “Sleeping with the Enemy: Should Competitors Share the Same Advertising Agency?”. Marketing Science, vol. 13, nr. 2 (1994): 190-202. . Dit artikel gaat dieper in op het probleem van conflicten tussen de accounts van een reclamebureau. Er zit in dit verband ook een hoofdstuk in over Japanse advertising. De directe resultaten die JSTOR opgeleverd heeft mogen dan wel gering zijn, maar voor recensies heeft is het wel erg nuttig geweest. Voor een beter overzicht hebben we ze gerangschikt op de titel van het besproken werk, i.p.v. op naam van de recensent. Wong, Nancy. Recensie van Advertising in Asia: Communication, Culture, and Consumption, Katherine Toland Frith (red.). The Journal of Asian Studies, vol. 57, nr. 4 (1998): 1101-1102. . Watanabe, Noriko. Recensie van Advertising Language: A Pragmatic Approach to Advertisements in Britain and Japan, Keiko Tanaka. Language, vol. 76, nr. 4 (2000): 950-951. . Hanes, Jeffrey E. Recensie van A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets, Brian Moeran. The Journal of Asian Studies, vol. 57, nr. 2 (1998): 541-542. . McCreery, John L. Recensie van A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets, Brian Moeran. Monumenta Nipponica, vol. 52, nr. 3 (1997): 427-429. . Rosenberger, Nancy. Recensies van A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets, Brian Moeran, en Contemporary Urban Japan: A Sociology of Consumption, John Clammer. Journal of Japanese Studies, vol. 25, nr. 1 (1999): 129-133. . Herr, Paul M. Recensie van Brand Equity and Advertising: Advertising's Role in Building Strong Brands, David A. Aaker en Alexander L. Biel (red.). Journal of Marketing Research, vol. 31, nr. 4 (1994): 580-582. . Kawamura, Hiroaki. Recensie van Exploring Japaneseness: On Japanese Enactments of Culture and Consciousness, Ray T. Donahue (red.). The Modern Language Journal, vol. 87, nr. 3 (2003): 484-485. .

5/12/2012 13:51


13 of 22


Clammer, John. Recensie van Japanese Consumer Behavior: From Worker Bees to Wary Shoppers, John McCreery. Pacific Affairs, vol. 75, nr. 3 (2002): 463-465. . Creighton, Millie R. Recensie van Japanese Consumer Behavior: From Worker Bees to Wary Shoppers, John McCreery. Monumenta Nipponica, vol. 55, nr. 4 (2000): 631-632. . Eades, Jerry. Recensie van Japanese Consumer Behavior: From Worker Bees to Wary Shoppers, John McCreery. The Journal of the Royal Anthropological Institute, vol. 7, nr. 1 (2001): 180-181. . MacLachlan, Patricia L. Recensie van Japanese Consumer Behavior: From Worker Bees to Wary Shoppers, John McCreery. The Journal of Asian Studies, 61, 4 (2002): 1380-1381. . Ben-Ari, Eyal. Recensie van Language and Popular Culture in Japan, Brian Moeran. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 53, nr. 2 (1990): 381-383. . Rohlich, Thomas H. Recensie van Language and Popular Culture in Japan, Brian Moeran. Asian Folklore Studies, vol. 51, nr. 1 (1992): 144-145. . Befu, Harumi. Recensie van Unwrapping Japan: Society and Culture in Anthropological Perspective, Eyal Ben-Ari, Brian Moeran en James Valentine (red.). Journal of Japanese Studies, vol. 18, nr. 1 (1992): 236-240. . Creighton, Millie R. Recensie van Unwrapping Japan: Society and Culture in Anthropological Perspective, Eyal Ben-Ari, Brian Moeran en James Valentine (red.). Pacific Affairs, vol. 64, nr. 3 (1991): 401-402. . Edwards, Walter. Recensie van Unwrapping Japan: Society and Culture in Anthropological Perspective, Eyal Ben-Ari, Brian Moeran en James Valentine (red.). Monumenta Nipponica, vol. 46, nr. 1 (1991): 141-144. . Lebra, Takie Sugiyama. Recensie van Unwrapping Japan: Society and Culture in Anthropological Perspective, Eyal Ben-Ari, Brian Moeran en James Valentine (red.). American Anthropologist, New Series, vol. 93, vol. 4 (1991): 1021-1022. . Allison, Anne. Recensie van Situated Meaning: Inside and outside in Japanese Self, Society, and Language, Jane M. Bachnik en Charles J. Quinn Jr., en Women, Media and Consumption in Japan, Lise Skov en Brian Moeran. American Anthropologist, New Series, vol. 98, nr. 4 (1996): 885-887. . Creighton, Millie R. Recensie van Women, Media and Consumption in Japan, Lise Skov en Brian Moeran. Journal of Japanese Studies, vol. 23, nr. 1 (1997): 238-242. . Park, Heh-Rahn. Recensie van Women, Media and Consumption in Japan, Lise Skov en Brian Moeran. American Ethnologist, vol. 25, nr. 1(1998): 88-89. .

Sage Deze databank maakt blijkbaar nog niet zo lang deel uit van de digitale bibliotheek. Bij het doorzoeken van deze databank stootten we wel meteen op een nadeel: we krijgen pas inkijk vanaf 1999. Wat wel handig is bij Sage is dat er, tijdens het zoeken, in de zijkant meer en meer keywords verschijnen, waarmee je kan gaan zoeken. De resultaten die we hier kunnen meegeven zijn wel beperkt doordat we een deel ervan eerder al gevonden hadden. McVeigh, Brian. “Commodifying Affection, Authority and Gender in Everyday Objects of Japan”. Journal of Material Culture, vol. 1, nr. 3 (1996): 291-312. Het artikel gaat over de alomtegenwoordigheid van kawaii (可愛い) in Japan, ondermeer in advertising. Het gaat ook in op de invloed ervan op het beeld van de vrouw in de Japanse

5/12/2012 13:51


14 of 22


samenleving. Moeran, Brian. “The Orient Strikes Back: Advertising and Imagining Japan”. Theory, Culture & Society, vol. 13, nr. 3 (1996): 77-112. Robertson, Thomas S., Scott Ward, Hubert Gatignon (e.a.). “Advertising and Children: A CrossCultural Study”. Communication Research, vol. 16, nr. 4 (1989): 459-485. Dit artikel gaat in op de invloed van televisiereclame op kinderen in de VS, Europa en Japan.

Wikipedia Dat ook Wikipedia in het lijstje van de digitale bibliotheek japanologie staat, hoeft niet te verbazen. Deze encyclopedie is enorm populair, gebruiksvriendelijk en een handig instrument om snel iets op te zoeken. Men moet wel erg kritisch omgaan met de artikels van Wikipedia. Aangezien werkelijk iedereen mee kan werken aan deze encyclopedie, zijn ze niet allemaal wetenschappelijk verantwoord. Vele artikels missen een bronnenlijst, en zelfs als ze hun bronnen aangeven, kunnen die op hun beurt niet wetenschappelijk verantwoord zijn. Niettemin levert deze encyclopedie vaak nuttige informatie op. We hebben het hier niet nodig geacht om telkens de inhoud te verklaren, omdat iedere Wiki-pagina bovenaan toch een korte inhoud en een inhoudstafel heeft. Engels: "Chindon'ya". Wikipedia. 17-04-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). "Dentsu". Wikipedia. 2-05-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). "Foreign celebrity advertising". Wikipedia. 5-03-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). "Hakuhodo". Wikipedia. 14-11-2007. . (Raadpleging: 25-05-2008). "Japanese media". Wikipedia. 18-05-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). "Mobile advertising". Wikipedia. 18-05-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). "Trade and services in Japan". Wikipedia. 29-01-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). De informatie die deze Engelstalig artikels bieden over Japanse advertising is eerder beperkt. "Chindon'ya" is het best gedocumenteerde artikel in dit lijstje. Japans: 「広告」. Wikipedia. 19-05-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). 「Category:広告」. Wikipedia. 13-05-2008. . (Raadpleging: 25-05-2008). Deze lijst met Japanse artikels had zeer lang kunnen worden. Maar aangezien alle relevante artikels ook bereikbaar zijn via links in deze twee, houden we het liever overzichtelijk.

Andere databanken Science Direct

5/12/2012 13:51


15 of 22


Science Direct (http://www.sciencedirect.com) is een databank waar we toevallig bij terecht zijn gekomen. Je kan er zowel boeken als tijdschriften mee doorzoeken. Vele van de tijdschriften zijn ook full-text in te kijken. Een handige functie van deze databank is dat je bij het bekijken van een artikel een lijstje aangeboden krijgt van related articles. Voor Oosterse studies is het belang van deze databank echter beperkt. Wat de inhoud betreft, volstaat het bij deze twee om naar de titel te kijken. Javalgi, Rajshekhar G., Bob D. Cutler en Naresh K. Malhotra. “Print Advertising at the Component Level: A Cross-Cultural Comparison of the United States and Japan”. Journal of Business Research, vol. 34 (1995): 117-124. Watts, Jonathan. “Industry’s voluntary tobacco-advertising ban to be tightened in Japan”. The Lancet, vol. 351 (21-02-1998): p. 579. .

World Advertising Research Center (WARC) WARC (http://www.warc.com) kwamen we tegen bij de zoektocht in Google (cf. infra). Je kan er zoeken in een groot aantal tijdschriften over advertising of marketing. Hoewel je geen toegang krijgt tot full-text zonder je in te schrijven, heb je er wel toegang tot samenvattingen. Een probleem qua referentie is wel dat er zonder toegang tot het volledige artikel geen informatie beschikbaar is over de paginanummers in het tijdschrift. Moeran, Brian. “The Split Account System and Japan's Advertising Industry”. International Journal of Advertising, vol. 19, nr. 2 (2000): 185-200. Dit artikel gaat in op het Japanse systeem van omgaan met concurrerende klanten binnen hetzelfde reclamebureau. Toegang tot het volledige artikel werd gevonden via EBSCO. Walker, Kim. “Strategic media planning in Japan: the impossible dream”. Admap, (Maart 1999). In dit artikel wordt de organisatie van de Japanse advertising-industrie besproken, met bijzondere aandacht voor media buying.

Internet Google Behoeft Google nog een introductie? Het is een handige en populaire zoekmachine die het oog niet lastigvalt met opvallende reclameboodschappen. Voor onze zoektocht heeft het zeker zijn nut bewezen, vooral dan de gespecialiseerde zoekmachines Google Books en Google Scholar. Maar vooraleer we deze twee behandelen kijken we naar de resultaten die de 'gewone' Google opgeleverd heeft. We geven ze hier in twee onderverdelingen: website van organisaties en de andere websites. Websites van organisaties: Japanese Advertising Agencies Association (JAAA). . (Raadpleging: 18-05-2008). Japans: 日本広告業協会, Nihon Kōkokugyō Kyōkai. Dit is de (Engelstalige) officiële website van de JAAA, een overkoepelende organisatie van de Japanse reclamebureaus. De site geeft o.m. een overzicht van hun doelstellingen, organisatie, publicaties, ethische code en activiteiten. Japanese Advertising Review Organisation, Inc. (JARO). . (Raadpleging: 18-05-2008).

5/12/2012 13:51


16 of 22


Japans: 日本広告審査機構, Nihon Kōkoku Shinsa Kikō. JARO is een organisatie waarvan de leden bestaan uit de reclamebureaus, hun klanten, en de media. Binnen deze organisatie worden er regels opgesteld en afspraken gemaakt waaraan de leden zich moeten houden. Ook deze site biedt overzicht van historiek, werking, … aan. Japan Magazine Advertising Association (JMAA). . (Raadpleging: 18-05-2008). JMAA is een advertising-organisatie toegespitst op tijdschriften. Hun leden bestaan zowel uit reclamebureaus als uitgevers van tijdschriften. Japans: 日本雑誌広告協会, Nihon Zasshi Kōkoku Kyōkai. Japan Ad(vertising) Council (AC). . (Raadpleging: 18-05-2008). Japans: 公共広告機構, Kōkyō Kōkoku Kikō. AC is een non-profit organisatie die niet-commerciële reclame distribueert (maar niet produceert) voor non-profitorganisaties of voor de regering. Andere websites: Ha, Louisa. . “International Advertising Research”. Bowling Green State university. 26-06-2007. . (Raadpleging: 18-05-2008). Dit is een webpagina van een professor van Bowling Green State university, Ohio. Het bevat een uitgebreide lijst referenties naar boeken, tijdschriften en artikels. Het bevat ook een hoofdstuk Japan, met 56 referenties. Deze lijst bevat verschillende interessante artikels in die we nog niet gevonden hadden. De meeste ervan zijn vergelijkende studies tussen Japan en de VS. Kilburn, David. . Advertising & Marketing in Asia. Persoonlijke pagina. 14-03-2008. . (Raadpleging: 18-05-2008). De auteur van deze pagina zijn we eerder al tegengekomen bij het zoeken naar artikels. Deze site is een archief van alle door hem geschreven artikels over advertising en marketing in Japan, Korea en Azië sinds 1984. De artikels zijn niet alleen geordend volgens regio, maar ook volgens onderwerp. Verder bevat het ook links naar de Engelse websites van een heel aantal Japanse reclamebureaus, evenals naar enkele weblogs. Google Books Met Google Books kan je specifiek op zoek gaan naar boeken. Het interessante eraan is dat het bij sommige boeken toelaat om delen van de inhoud van het boek te lezen en zelfs te doorzoeken. Waar we eerder al gebruik gemaakt hadden van deze zoekmachine om de inhoud van een boek te verifiëren staat dit suo loco aangegeven. Verder leverde het nog twee extra resultaten op. Cooper-Chen, Anne en Miiko Kodama. Mass Communication in Japan. Ames, Iowa: Iowa State University Press, 1997, pp. 263. Dit boek gaat algemeen over de Japanse massa media en behandelt daarbij ook de naoorlogse advertising (pp. 131-150) onder de rubriek Industry Profiles. Er wordt ook aandacht besteed aan de vrouw in de advertising. Melville, Ian. Marketing in Japan. Oxford en Boston, Mass.: Butterworth-Heinemann, 1999, pp. 250. De auteur besteedt op meerdere plaatsen aandacht aan de Japanse advertising-industrie en media. 5/12/2012 13:51


17 of 22


Google Scholar Google Scholar laat je toe te zoeken naar allerlei publicaties die met wetenschappelijk onderzoek te maken hebben. In de ondertussen reeds omvangrijke lijst van resultaten hebben we enkele auteurs geselecteerd, op basis van de relevantie van hun werk of op basis van frequentie in onze resultaten. Drie van hen leverden nieuwe en relevante resultaten op in Google Scholar: Brian Moeran, Millie R. Creighton en Anne Cooper-Chen. We merken hier bij op dat we niet alleen de resultaten bekeken, die het invoeren van een bepaalde auteur opleverde. Bij die resultaten staat immers vaak ook de link cited by. Via die link kom je terecht bij andere werken die naar dat eerste werk refereren. Dit bleek iets zeer nuttigs te zijn. Badurina Haemmerle, Anka Veronica. . “Gender Construction in a Japanese Advertising Campaign”. Portal de la Comunicación. 2002. , pp. 13. (Raadpleging: 18-05-2008). Deze paper gaat over het beeld dat gecreëerd wordt van de vrouw in Japanse reclame. Hij werd gepresenteerd op “23 Conference and General Assembly of the International Association for Media and Communication Research”.[8] Cooper-Chen, Anne, Eva Leung en Sung-Ho Cho. “Sex roles in East Asian magazine advertising”. International Communication Gazette, vol. 55, nr. 3 (1996): 207-223. Een studie van meer dan 3000 modellen in Aziatische reclame in tijdschriften. Er wordt nagegaan in welke context of met welke producten men gebruik maakt van mannelijke of vrouwelijke modellen. Creighton, Millie R. “Imaging the Other in Japanese Advertising Campaigns”. In Occidentalism: Images of the West, James G. Carrier (red.), 135-160. Oxford: Clarendon Press, 1995, pp. 285. Dit hoofdstuk bespreekt het gebruik van de gaijin in Japanse reclame. McCreery, John. “Finding Meaning in the Muddle: Adapting Global Strategies to Advertising in Japan”. City & Society, vol. 9, nr. 1 (1997): 241-254. Dit artikel is een antropologische analyse van de problemen die zich voordoen wanneer een Japans reclamebureau een campagne in het buitenland wil voeren. Schmidl, Andreas. <[email protected]>. “Die japanische “Werbekultur”: Trends – Funktionsweisen – Charakteristika”. Johann Wolfgang Goethe-Universität. Wintersemester 2003/2004. , pp. 48. (Raadpleging: 18-05-2008). Dit is een paper uitgewerkt door een student Japanologie aan de Johann Wolfgang Goethe-Universität, te Frankfurt am Main. Hij onderzoekt de manier waarop advertising werkt in Japan en behandelt verschillende karakteristieken die eigen zijn aan de Japanse cultuur. Het behandelt vooral de gebruikte media en de reclameboodschap. De reclame-industrie komt hier niet aan bod. Dit zou de inhoud kunnen zijn van een volwaardige bachelorpaper. Yoshida, Junichi. “Entwicklung und Situation der Werbeagenturen in Japan: Geschickte Umsetzung der Power of Media Buying”. In Werbe- und Markenforschung: Meilensteine – State of Art – Perspektiven, Andreas Stebinger, Wolfgang Mayerhofer, Helmut Kurz (red.), 383-400. Wiesbaden: Gabler, 2006, pp. 548. Dit hoofdstuk in dit Festschrift wil inzicht geven in de marktstructuur van de Japanse advertising en

5/12/2012 13:51


18 of 22


rol daarin van de grote reclamebureaus. De recente publicatiedatum van het Festschrift maakt het des te interessanter.

Andere zoekmachines Voor onze zoektocht hebben we ook nog andere zoekmachines gebruikt. Zo was KartOO (http://kartoo.com) iets dat ons door zijn alternatieve grafische weergave weinig aantrekkelijk leek. De resultaten bleven ook uit. Clusty Search (http://clusty.com/) vonden we dan wel weer een interessante zoekmachine omdat het de resultaten indeelt in clusters. Maar ook hier kwamen we geen nieuwe resultaten tegen. Met Yahoo! (http://search.yahoo.co.jp/) hebben we ons nog eens aan een zoektocht in het Japans gewaagd, maar opnieuw zonder resultaat. Dat we met Google wel resultaten vonden mag haast een wonder heten. De zoektermen die we gebruiken zijn wellicht niet de juiste om het internet te doorzoeken, maar we vonden ook geen andere zoektermen die ons wel relevante resultaten opleverden.

Amazon In vergelijking met Google Books is Amazon naar onze mening toch minderwaardig. Amazon is commercieel van opzet en qua lay-out is het ook veel minder overzichtelijk. Niettemin bevat het informatie over een erg groot aantal boeken, en kan je dankzij de functie Search Inside the Book ook de inhoud van sommige boeken beperkt inkijken. Dat Amazon ook een rubriek Customers Who Bought This Item Also Bought heeft, bleek voor onze zoektocht spijtig genoeg geen meerwaarde te bieden. We vonden toch nog één interessant boek. Tungate, Mark. Adland: A Global History of Advertising. London en Philadelphia: Kogan Page, 2007, pp. 278. Bevat een hoofdstuk over de grote Japanse reclamebureaus, The Japanese Giants, op pp. 185-196.

Social Bookmarking Met social bookmarking zijn we in contact gekomen tijdens een groepsopdracht voor het vak 'Encyclopedie van de Japanologie'. Als we via dergelijke online bookmarks iemand konden vinden die een verzameling bookmarks heeft over ons onderwerp, kon dit wel erg handig zijn. Del.icio.us (http://del.icio.us/) is een van de manieren om aan social bookmarking te doen, en een zoektocht met dit instrument bleek toch enige resultaten op te leveren. Iemand die 'toevallig' een verzameling over Japanse advertising had, hebben we niet gevonden. Maar verschillende collecties rond advertising kwamen we wel tegen. Billich, Christopher. . “21st Century Mobile Marketing: Global Insights into the World’s Most Advanced Mobile Society: Japan”. Infinita, Inc., 11-04-2008. . (Raadpleging: 20-05-2008). Deze site biedt een white paper van een zestal bladzijden over marketing en advertising via gsm. Richards, Adam. . “Online advertising in Japan, status report”. Mutantfrog, 2-04-2007. . (Raadpleging: 20-05-2008). Dit is een blog waarin een Engelse vertaling staat van een Japans artikel over de hedendaagse stand van zaken in de internetreclame. De vertaler geeft spijtig genoeg geen link naar zijn bron. Hij zegt alleen dat het geschreven is door Masao Yamada, en dat het verscheen in een gratis online artikel van Shukan Toyo Keizai. Pogingen om het origineel te vinden liepen echter op niets uit.

5/12/2012 13:51


19 of 22


Besluit Het besluit dat we uit onze zoektocht kunnen trekken, gaan we op twee manieren doen. Eerst zullen we dit op een vergelijkende manier doen, aangezien we twee referentiepunten hebben. Een eerste referentiepunt is een paper van Pieter De Beenhouwer, die enkele jaren geleden een gelijkaardige zoektocht verricht heeft. Het tweede referentiepunt is eerder persoonlijk. Ik heb namelijk voor het aanvatten van de japanologische studie reeds enige competentie verworven in de heuristiek van een ander vakgebied, nl. de klassieke filologie. Na deze vergelijkende conclusies, gaan we de resultaten van de zoektocht evalueren aan onze doelstellingen en verwachtingen uit de inleiding. Hierin zullen we eerder naar de inhoud en de waarde van onze resultaten kijken, dan naar de gebruikte zoekmethodes.

Twee referentiepunten Een voorganger De Beenhouwer, Pieter. “Massamedia en reclame in Japan”, paper in het kader van het vak ‘Encyclopedie van de Japanologie’. Katholieke Universiteit Leuven, 2005. , pp. 25. In 2005 schreef student Pieter De Beenhouwer, eveneens in het kader van de lessen ‘Encyclopedie van de Japanologie’, een verslag van een zoektocht naar bronnen over advertising in Japan. Hoewel zijn motieven om over Japanse reclame te schrijven, erg verschillen van de onze, liggen de doelen toch dicht bij elkaar. De Beenhouwer formuleert niet echt een specifieke onderzoeksvraag, maar geeft wel te kennen dat hij vooral gezocht heeft naar titels die een kort algemeen beeld schetsen van de media in Japan. Deze paper schonk minder aandacht aan de media, maar had binnen het kader van de onderzoeksvraag een algemener beeld voor ogen. Omwille van de grote gelijkenissen in het opzet en onderwerp van beide papers, voelen we ons toch enigszins genoodzaakt om de verschillen in de verf te zetten. Om te beginnen heeft De Beenhouwer een heel andere achtergrond. Hij had reeds een opleiding genoten in de bedrijfscommunicatie, terwijl onze achtergrond filologisch van aard is. Dit heeft ongetwijfeld geleid tot overduidelijke verschillen in de heuristische methode die in de papers toegepast zijn. De Beenhouwer heeft meer gebruik gemaakt van economische benaderingen van het onderwerp (bv. vanuit marketing en consumentengedrag) en wijst verder ook op het belang van jaarboeken en adviesraden. Deze paper zocht onder invloed van Moeran meer naar sociologische benaderingen, maar schuwde daarom de economische niet. Wat de indeling van de resultaten betreft, zijn de gelijkenissen groot. Maar de weergave ervan is dan weer erg verschillend. De Beenhouwer achtte het nodig om de resultaten te schikken volgens de gebruikte zoektermen, waarbij hij dan ook nog eens het totale aantal verkregen resultaten aangeeft. In deze paper gingen we er (misschien verkeerdelijk?) van uit dat het evident is om de zoektermen op diverse manieren te combineren en dit in verschillende velden (titel, onderwerp, …). We hebben hier immers getracht de inhoud van de resultaten meer op de voorgrond te stellen, door zo consequent mogelijk beroep te doen op inhoudsweergaven, recensies of in het slechtste geval subject terms. De Beenhouwer daarentegen, baseerde zich vaak alleen op titels. Hoewel hij erkent dat hij op die manier wellicht flaters geslagen heeft, heeft dit naar ons oordeel tot een besluit geleid dat bijna lijnrecht tegenover het onze staat. Terwijl hij immers niet meteen een concrete invalshoek op het onderwerp vond, zal deze paper er zelfs verschillende trachten aan te geven (cf. infra). Een leidende gedachte bij deze kritiek is relevantie. Wanneer je immers nalaat de inhoud te verifiëren, kan je onmogelijk de relevantie van je resultaten inschatten. Op basis van dit inhoudelijke criterium zijn er voor deze paper namelijk heel wat bronnen opzij gezet. Zeker ook in de zoekmethode is relevantie van groot

5/12/2012 13:51



belang. Ook in onze zoektocht werden we immers vaak geconfronteerd met een veel te groot aantal resultaten, maar i.p.v. snel over te gaan naar extra of andere zoektermen, hebben we de resultaten gesorteerd op relevantie. We zijn er ons hierbij van bewust dat die ‘relevantie’ dan wel van zoekmachine tot zoekmachine verschilt, maar de resultaten die dit opleverde waren zeer de moeite. We willen deze vergelijking echter niet in loutere kritiek laten uitmonden. In enkele opzichten hebben we ook bijgeleerd uit het werk van deze voorganger. Zijn analyse van het doel en de technieken van reclame zijn zeker niet misplaatst. Deze paper gaat in zijn inleiding misschien wel te vlug voorbij aan het wezen van zijn onderwerp, door meteen naar enkele opvallende Japanse kenmerken over te gaan. Ook het voorbijgaan aan de jaarverslagen bij onze zoektocht was misschien wel verkeerd. We hadden ze niet opgenomen omdat we niet wisten wat zo’n jaarboek inhield, en daarmee zijn we in feite voorbijgegaan aan ons eigen inhoudscriterium. In die zin zien we het werk van De Beenhouwer graag als aanvulling voor deze paper, en hadden we het evengoed in onze resultaten kunnen opnemen tussen de andere bronnen.

Heuristiek van de klassieke filologie Omdat we dit deel van het besluit persoonlijker en bijgevolg ook subjectiever ervaren dan de rest van deze paper, menen we dat het hier passend is om met een minder bescheiden ‘ik’ te spreken. Voordat ik met japanologie begonnen ben, ben ik nl. afgestudeerd als licentiaat in de Taal- en Letterkunde: Latijn en Grieks, dat vaak met enige nostalgie nog de Klassieke Filologie genoemd wordt. Gedurende deze opleiding heb ik al enige competentie verworven in de heuristiek, zij het dan in een ander vakgebied. Ik vind deze reeds verworven competentie dan ook een geschikt referentiepunt, voor het beoordelen van de heuristische vaardigheden die ik bij het uitvoeren van deze opdracht heb verworven. Bij mijn vorige opleiding was ik reeds bewust geworden van het belang van bibliografische repertoria, recensies en andere vakspecifieke naslagwerken voor het verzamelen van bronnen. Maar omgaan met internet en online databanken, was iets waar ik minder vertrouwd mee was. In het vakgebied van een classicus bestaat er immers een monumentaal bibliografisch naslagwerk, L’année philologique, dat boeken, tijdschriften en congresbundels bespreekt vanaf 1924 tot nu en erg volledig is.[9] Bronnen die daar niet in voorkomen zijn erg gering, tenzij ze van voor 1924 dateren of erg recent zijn. Bij deze opdracht ben ik er dan ook snel bewust van geworden dat elke databank zijn eigen kenmerken heeft, en dat het belangrijk is om bij elk van hen een geschikte zoekmethode te ontwikkelen. Het meeste moeite had ik met full-text databanken. Algemene zoektermen leveren er veel te veel resultaten op, en het kwam er dan op aan om gedetailleerde zoektermen te vinden die eigen zijn aan het onderwerp dat je behandelt. Maar aangezien er voor deze paper eerder algemeen gezocht werd over Japanse advertising, ben ik er niet echt in geslaagd om zulke specifieke zoektermen te vinden. Ik heb gebruik gemaakt van ‘Dentsu’ en ‘Hakuhodo’, maar de resultaten die ze opleverden waren ofwel gering ofwel niet relevant genoeg. Toch denk ik dat de beperkte resultaten in full-text databanken, eerder te wijten is aan het onderwerp zelf, dan aan mijn eigen onvermogen. Toen ik namelijk voor een groepsopdracht naar bronnen zocht over handelsconflicten in de jaren ’80 tussen Japan en Europa, ben ik er immers wel in geslaagd om goede zoektermen te vinden. Een laatste aspect van heuristiek dat ik hier wil opmerken gaat eveneens over de zoektermen. Wat mij opviel bij mijn zoektocht, was het feit dat zoektermen in andere talen dan Japans en Engels vrijwel nutteloos bleken te zijn. Bij het zoeken naar bronnen over de klassieke oudheid, was het noodzakelijk om naast Engelse, ook Franse, Duitse, Nederlandse, en soms ook Italiaanse of Nieuwgriekse zoektermen te gebruiken. Bij deze zoektocht viel echter al snel op dat zoeken in het Frans of Duits geen resultaten opleverde, en bijgevolg werd er snel van afgestapt om ze consequent te blijven gebruiken.

Evaluatie

20 of 22

5/12/2012 13:51


21 of 22


Nu we aan de hand van onze twee referentiepunten de gebruikte zoekmethoden eigenlijk al geëvalueerd hebben, rest hier nog de evaluatie van de inhoud van onze resultaten. In de inleiding hadden we voor onze zoektocht een tweetal doelstellingen gesteld. In de eerste plaats was dit het vinden van bronnen in het kader van onze onderzoeksvraag. In de tweede plaats hadden we ook de hoop geformuleerd, om meer specifieke richtingen te kunnen aangeven voor onderzoek over de Japanse advertising. Dat we hier voor beide doelstellingen onze resultaten eerder positief kunnen evalueren, kunnen we toch een bescheiden succes noemen van deze zoektocht. Voor een onderzoek van de kenmerken van de Japanse advertising zijn er heel wat bronnen gevonden. Het zou kunnen leiden tot een uitvoerige uiteenzetting, met de volgende mogelijke onderdelen: Geschiedenis van advertising in Japan. Beschrijving van de advertising-industrie en de verschillende reclamebureaus. Advertising in de verschillende media, gaande van pamfletten en kranten, langs radio en televisie, naar de recentste media als internet en gsm. Het effect van reclame en media op 'de massa'. De inhoud van reclame: taal, gender, tabak, gaijin, beroemdheden, kawaii, ... Het fenomeen van de chindonya. Advertising in een ruimere context van marketing of branding. Het zijn stuk voor stuk interessante onderwerpen, waarover men zonder twijfel meer kan vinden dan wat er in onze resultaten opgenomen is. In die zin is onderzoeksvraag wellicht te breed voor een bachelorpaper, maar voor een masterproef is het misschien nog haalbaar. of een engere afbakening van het onderwerp maken de Japanse advertising misschien interessanter als onderwerp van een bachelorpaper of masterproef. Ook hiervoor geven we enkele mogelijkheden aan. Zo kan je bijvoorbeeld een vergelijkende studie doen tussen België en Japan. Dit kan zowel over advertising in het algemeen, als meer toegespitst op onderdelen als de reclamebureaus, de verschillende media of de inhoud van reclame. Je kan het ook meer internationaal bekijken, en nagaan hoe de Japanse advertising het doet op internationaal niveau. Verder zou je je voor een studie van Japanse advertising kunnen concentreren op één van de media. De meeste informatie is dan wellicht te vinden over reclame in gedrukte media of op televisie. Maar de nieuwere media, internet en gsm, krijgen ook steeds meer aandacht. Tenslotte vermelden we hier ook de mogelijkheid van inhoudelijke analytische studies van reclame, waarbij vooral gender en tabak geschikte onderwerpen lijken. In het geval van gender, of beperkter de vrouw, in Japanse advertising kan men hiervoor terugvallen op het veel bredere domein van de gender- of vrouwenstudies. In het geval van tabak, kan men dan weer de invalshoek verruimen met de politieke kant van deze zaak, zoals de overheidsmaatregelen om het roken tegen te gaan.

Andere invalshoeken

Er zijn wellicht ook nog andere mogelijkheden om onderzoek te verrichten over Japanse advertising. Zeker als men de mogelijkheid heeft om de zaak in Japan zelf te bestuderen. De Japanse bronnen die in deze paper opgenomen zijn, zijn immers nog maar het topje van de ijsberg. Dat er heel wat mogelijkheden zijn, hoeft eigenlijk niet te verbazen. Advertising is immers niet statisch maar evolueert constant, niet alleen onder invloed van onderlinge concurrentie, maar ook door de verdere ontwikkeling van de media. Voor een recent voorbeeld kunnen we misschien wijzen op de impact en populariteit van iets als YouTube (http://www.youtube.com/) .

Op basis van de resultaten van onze zoektocht mogen we nu wel concluderen dat de Japanse advertising een onderwerp is met veel potentieel. Dat er niet zo veel informatie over beschikbaar is binnen de universiteitsbibliotheken van de K.U.Leuven, zal sommige Leuvense studenten misschien eerder afschrikken. Maar met deze paper - in de mate dat hij ooit gelezen zal worden door andere en toekomstige Japanologen - kunnen we er misschien wel enkelen aansporen of prikkelen om de uitdaging aan te gaan.

5/12/2012 13:51


22 of 22


Voetnoten 1. 2. 3. 4. 5. 6.

↑ Moeran. A Japanese Advertising Agency. 1996, pp. 26-33. ↑ Moeran. A Japanese Advertising Agency. 1996, pp. 18-19. ↑ Moeran. A Japanese Advertising Agency. 1996, p. 5. ↑ De gebruikte encyclopedieën worden vermeld in het hoofdstuk Oost-Aziatische bibliotheek. ↑ De gebruikte recensies zijn allen terug te vinden onder het hoofdstukje JSTOR. ↑ De link blijkt tegenwoordig verwijderd te zijn in de lijst van de digitale bibliotheek Japanologie, maar is nog steeds te consulteren via PiCarta. 7. ↑ Het werk waar Moeran naar refereert: Yamaki, Toshio. 『日本広告史』(Eng: The History of Japanese Advertising). Tōkyō: Nihon Keizai Shinbunsha, 1992. 8. ↑ Deze conferentie werd gehouden te Barcelona op 21-26 juli 2002, en draaide ronde het thema interculturele communicatie. Zie ook . 9. ↑ L'année philologique: bibliographie critique et analytique de l'antiquité gréco-latine. Paris: Belles Lettres, 1928 - . Ook online raad te plegen op . Ontvangen van "http://mediawiki.arts.kuleuven.be/encywiki/index.php/Advertising_in_Japan" Deze pagina is het laatst bewerkt op 27 mei 2008 om 13:06. De inhoud is beschikbaar onder de a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 2.0 Belgium License.

5/12/2012 13:51

Moeran, Brian. A Japanese Advertising Agency: An Anthropology of Media and Markets. Richmond: Curzon, 1996, pp. 322

Recommend Documents