Modul bahasa jawa Kelas : XI
SEMESTER GASAL
TEMBANG POCUNG NOVEL SESORAH UPACARA ADAT JAWA AKSARA REKAN
ENDAH KIRANA SURYANDARI
MATERI I TEMBANG POCUNG Maca serat wedhatama pupuh pocung. Serat Wedhatama kaanggit dening Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (K.G.P.A.A) Mangkunegara IV ing Pura Mangkunegara Surakarta.Piyambake kang jumeneng minangka Pangageng Pura Mangkunegara kang kawentar minangka Pujangga Agung ing Surakarta. Serat Wedhatama isine wedha (panuntun) marang kautaman.Kautaman ing serat kasebut dibabar lumantar satus pada kang kagelung dadi limang pupuh. Dene pupuh lan pada kasebut kaya ing ngisor iki : 1. 2. 3. 4. 5.
Pupuh Pangkur Pupuh Sinom Pupuh Pocung Pupuh Gambuh Pupuh Kinanthi
: : : : :
14 pada 18 pada 15 pada 35 pada 18 pada
Saiki semaken tembang Pocung kang ditembangake dening Bapak utawa ibu gurumu! Sabanjure tembangna bebarengan karo kanca kancamu sakelas! Tuladha tembang Pocung ing serat Wedhatama : Pocung Pada I Ngelmu iku kalakone kanthi laku Lekase lawan kas Tegese kas nyantosani Setya budya pangekese dur angkara Pada II Angkara gung neng angga agung gumulung Gegolonganira Triloka lekere kongsi Yen den umbar ambabar dadi rubeda Pada III Beda lamun kang wus sengsem reh ngasamun Semune ngaksama Sasamane bangsa sisip Sarwa sareh saking mardi martotama
Pada IX uger lugu den ta mrih pralebdeng kalbu yen Kabul kabuka ing drajat kajating urip kaya kang wus winahya sekar Srinata Pada X Basa ngelmu mupangate lan panemu pasahe lan tapa yen satriya tanah jawa kuna-kuna kang ginilud tri prakara
Pada IV Taman limut durgameng tyas kang weh limput Kerem ing karamat Karana karoban ing sih Sihing sukma ngrebda sahardi gengira Pada V Yeku patut tinulad-tulad tinurut Sapitudhira Aja kaya jaman mangkin Keh pra mudha mudhi dhiri rapal makna Pada VI Durung pecus kesusu keselak besus Amaknani rapal Kaya sayid weton mesir Pendhak pendhak angendhak gunaning jalma Pada VII Kang kadyeku kalebu wong ngaku-ngaku Akale alangka Elok jawane den mohi Paksa ngangkah langkah met kawruh ing mekah Pada VIII Nora weruh rosing rasa kang rinuruh Lumeketing angga Anggere pada marsudi Kana kene kaanane nora beda Semaken tembang pocung ing dhuwur mau,sabanjure ayo digoleki guru gatra,guru wilangan lan guru lagune.kanggo pangeling eling guru gatra yaiku cacahing gatra saben sapada.guru wilangann yaiku cacahing wanda saben sagatra.lan guru lagu yaiku tibaning swara ig pungkasan gatra.Dene watake tembang pocung yaiku duwe surasa sakepenake ,sembrana parikena.gunane tembang pocung kanggo sembranan,cangkriman lan nyenengake ananging tembang pocung uga kerep di gunakake kanggo menehi piweling luhur kang becik. Gladhen : I.Negesi tembung ing pupuh pocung. Tindakna kegiyatan ing ngisor iki ,gaweya kelompok, saben kelompok bisa 3-4 siswa ! Temtokna tegese tembung utawa tembung liyane tembung – tembung ing jero tembang pocung kasebut! Tuladha :
Pada I
Tembung Ngelmu Laku Lawan Kas Setya Budya Pangekese Dur angkara
Basa Indonesia Mencari ilmu Cara perbuatan Dengan Teguh dalam niat Setia Akal budi Mengalahkan Perbuatan jahat
Tegese /tembung liyane Golek ilmu ……………….. ……………….. ……………….. ……………….. ……………….. ……………….. ……………….
II.Mangsuli Pitakonan Kang gegeyutan karo isine pupuh pocung Wangsulana Pitakonan –pitakonan ing ngisor iki migunakake krama ! 1. 2. 3. 4. 5.
Tembung ngelmu iku kang murwani pupuh pocung ing pada I kasebut apa karepe? Apa tegese tembung ka sing pada I pupuh pocung kasebut? Ing pada II disebutake apa Manawa diumbar bisa bakal dadi rubeda? Apa tegese paribasan durung pecus keselak besus ing pada VI? Apa karepe gatra luruh ala ardane ginawe gada ?
III. Gawe Pitakonan Kang gegayutan karo Isine Pupuh Pocung Gaweya pitakonan kang gegayutan karo isine pupuh pocung migunakake basa krama! Karma cacahe lima bae sabanjure ijolno pitakonan mu mau karo kancamu sabangku utawa ngarepmu!Wangsulana pitakonan pitakonan mau !Manawa wis rampung anggone mansuli pitakonan ,tumpuken marang Bapak /ibu gurumu kareben diteliti lan dibiji! Tuladha : Pitakonan : Punapa tegesipun tembung ka sing gatra kaping tiga pada I pupuh pocung? Wangsulan : Tegesipun tembang kas inggih punika teguh ing niat. Nanggapi isine serat Wedhatama pupuh pocung Menehi tanggapan iku panemu utawa panyaruwe marang sawijining bab utawa prastawa.Tanggapan utawa panemu mau bisa tanggtanggapan sarujuk ,bisa uga ora sarujuk.Sing baku tanggapan Iku kudu di kantheni aalesan kang mathok.Kudu did eling eling ,tanggapan mau kudu migunaake basa lan ukara kang sopan ,tumata lan ora gawe larane ati wong kang di tanggapi. Tanggapana bab-bab kang gegayutan karo isine Serat Wedhatama Pupuh pocung ing ngisor iki migunakake basa ngoko ! Sabanjure owahana nganggo basa Krama !
1. Ing pada II diandhharake manawa hawa napsu lan tumindak angkara murka iku diopeni utawa ditindakake terus bakal bisa nuwuhake kasengsaran urip. Panemuku :…………………………………………………………………………………………………………. Pamanggih kula :………………………………………………………………………………………………….. 2. Ing pada III Kita bisa ngendhaleni watak kang ala ,kita bisa sabar lan iklas menehi pangapura marang liyan kang natoni kita. Panemuku :………………………………………………………………………………………………………….. Pamanggih Kula :………………………………………………………………………………………………… 3. Kepriye panemumu Manawa wong kuwi sejatine durung ngerti apa-apa,nanging selak kepingin mamer mamerake kaluwihane kaya paribasandurund pecus keselak besus ing pada IV ? Kepriye uga tumindhake kang trep ditindakake? Panemuku :………………………………………………………………………………………………………… Pamanggih kula :…………………………………………………………………………………………………. Ngarang lan nyunting te mbang pocung anggitane siswa Manawa kita arep ngarang sawijining tembang macapat kudu kita mangerteni paugeran utawa aturan kang gumathok utawa mesthi .Dene paugerane utawa aturan kang mesthi kaya kasebut ing ngisor iki : 1. 2. 3. 4. 5.
Akehe gatra ing saben pada Pungkasane swara ing saben gatra Cacahe wanda kudu pas Watake saben jinising tembang Pigunane saben jinis tembang macapat
Tuladha tembang Pocung kang isine cangkriman : 1. Bapak pocung cangkemu marep mendhuwur Sabamu ing sendhang Pencokanmu lambung kering Prapteng wisma si pocung mutah kuwayasaking 2. Bapak pocung saking kajeng asalipu Karas Wujudira Wisma tumrap wastra yekti Aneng senthong si pocung siyaga karya
Tuladha tembang pocung kang prasaja : Becik tuhu dadi siswa sing mituhutu Prentahe wong tua Karo guru aja wani Kabeh mau kanggo nuntun urip mulya
Nah,sawise mangerteni paugeran lan tuladha tembang pocung ,tindakna kegiyatan iki ! Coba ngaranga tembang pocung sapada Wae ! Isine bebas nanging sing baku kudu nggatekake isine tembang pocung mau kudu pas karo watak lan gunane tembang pocung kasebut! Ulangan padinan A.Wenehana tandha ping ( X ) aksara a,b,c,dutawa e sangarepe wangsulan kang bener ! 1. Serat Wedhatama kaanggit dening……… a. K.G.P.A.A Mangkunegara IV b. K.G.P.A.A Mangkunegara V c. K.G.P.A.A Mangkunegara VI d. K.G.P.A.A Mangkunegara VI e. K.G.P.A.A Mangkunegara VII 2. 2.Saliyane pujangga agung paraga kang ngangggit serat Wdhatama iku uga jumeneng minangka…….. a. Bupati Anom b. Bupati Mandrapura c. Bupati Praja Mangkunegaran d. Punggawa Parentah Kraton Pura Mangkunegaran e. Pangaggeng 3. Serat Wedhatama pupuh pocung dumadi saka……………….. a. 10 b. 15 c. 18 d. 20 e. 12 4. Cacahe gatra ing tembang pocung ana……. a. 4 b. 5 c. 8 d. 10 e. 12 5. Angkara gung neng angga agung gumulung.Tembung liyane angga yaiku…………… a. Watak b. Ati c. Awak d. Sirah e. Gulu 6. Tembung ing ngisor iki minangka tembung liyane besus yaiku…………………. a. Pinter b. Sregep
c. Seneng tetulung d. Seneng nglarani e. Seneng dandan 7. Nora weruh rosing rasa kang rinuruh.Tembung liyane rinuruh yaiku…………………….. a. Gelem b. Ayem c. Gela d. Seneng e. Salah 8. Gancaran setya budya pangkese dur angkara yaiku ……………………… a. Tansah tumindak becik b. Setya marang watak ala c. Mbudi daya supaya keenak uripe d. Tumindhak kanthi bener e. Mempeng anggone ngendhaleni 9. Gancaran sarwa sareh saking mardi martotama yaiku……………….. a. Tindake sarwa grusa grusu b. Tindake ora kesusu lan sabar c. Tindake sarwa ora grusa grusu amarga tansah ngupaya kautamanlan lembah manah d. Tindake sarwa ora grusa grusu lan alon alon supaya ora salah e. Tindake sarwa tansah grusa grusu lan sarwa kesusu 10.Gancarane beda lamun kang wus sengsem reh ing asamun yaiku…….. a. Beda yen wis lagi nepsu b. Beda nalika lagi nepsu c. Beda tumindhake Manawa lagi kesengsem d. Beda tumindhake yen nepsune wis lerem e. Beda sipate yen lagi nepsu B.Golekana guru gatra guru wilangan lan guru lagune uga isine tembang pocung ing ngisor iki ! Sakeh luput ing angga tansah liniput Linipet ing sabda Narka tan ana udani Lamun ala ardane ginawe gada
MATERI II NOVEL Novel yaiku salah sawijining sastra gancaran kang asipat fiksi duwe crita kaya kadadeyan riyata lan nyritaake saperangan lakon paraga utamane.Novel iku kalebu golongane satra jawa gagrak anyar utawa satra jawa modern.Novel lumrahe awujud buku sanajan ana sing dibabar arupa crita sambung ing majalah utawa kalawarti.Novel kang kamot wujud sambung lumrahe kacekak,dawane ora kaya sing wujud buku .Novel cendhak ngene ik karan novelette ( novel cendhak ) MACA PETHIKAN NOVEL IRAMANING KASETYAN DJATI
A Maca Pethikan novel Iramaning Kasetyan Djati Wacanen pethikan novel “Iramaning Kasetyan Djati “ iki kanthi setiti ! Pituase Wong Tumenan Karo sing Wegahan. Sawise oleh pitung dina anggone kirim laying pinuju ing dina minggu,took-toko ing kutha Sragen akeh kang padha tutup.Semana uga ing took Kejawan sing saben dinane katon rame banget.dina iku katon sepi.sing katon menga sesisih bae. Ing wektu esuk sakngarepe lawang mau Endang lan Budiyantoro padha ngadeg ana ing kana padha menganggo anggon-anggon lelungan.Wong loro mau sedhela-sedhela pijer ngungak-ugak ing arah wetan,katon kumebul peganing rokok kang diisep dening joko bdiyantoro,kaya-kaya ana wong sing dienteni.Ora suwe saka wetan kono katon ana becak kang ditumpaki dening wong lanang wadon loro mara mrono. Satekane ing ngarep took becak mau mandeg penmpange banjur padha mudhun.Sawise ongkos kabayar wong loro mau banjur padha mlebu ing lawang took mau karo celathune:”Wis kana Bud,yen kowe arep budhal mumpung isih esuk lo.aku karo ibumu tunggu omah .”Inggih, Pak.kulo kepareng budhal sapunika kemawon.” Endang sadyati sawuse masrahake pangunjukan lan nyamikan kang wis cumawi kang wis Cumawis ana meja kagem wong tuwane Joko Budiyantoro sekaliyan mau,dheweke ugaa nuli pamitan lan banjur padha mlaku mangetan turut pinggire dalan kono.Satekane ing setanplat bis wong loro maau padha mandheg ,mrep mangulon.Akeh bis-biskang padha lunga teka padha gentigenti.Apadene para penumpang kaya padatan munggah uyel-uyelan nganti wor suh karo wong sing padha mudhun . saben ana bis teka wong loro mau anngone ngawasake nganti njinggleng lan olehe ngulatake wong-wong sing padha mudhun siji-siji. Dumadhakan bring weruhsalah sawijining wong wadon nggawa koper lankreneng mudhun pemudhi lan pemudha mau padha rerikatan marani wong mauperlu methukake celathune.”la kae mas ibu rawuh………” “Bu …………. Pundi,Bu. Punika kula ampilipun koperipun supados dipun ampilaken Mas Budi punika kemawon. Sampun pundi, Bu Koperipun kula ampilaken kemawon.Sampun mangga kula dherekaken kondur tindak darat kemawon,bu.Sampun celak sanget kok bu.”Ibune Endang Sandyatiu,uga banjur ngulungake kreneng marang putrane dhewe dene kopere Nuli di tampa lan digawaake dening pemudha mau.Wong telu banjur padha bebarengan lumaku tumuju menyang took kejawan.Satekane ing took kono njujug ing omah buri dipethukakedening wong tuwane Joko Budyantoro sekaliyan kang nunggu ana ing omah,kanthi rumahab nggone padha ngancani.”Mangga mangga,Dhi kula aturi pinarak tindak lumebet kemawon mangga sami lenggah ngriki.” “Inggih,kulo nuwun,bakyu.kulo nuwun kangmas.” “ Inggih,inggih,Dhi mangga lenggahipun
sampun pekewet,dhi…… mangga.” Inggih kangmas.kulo nuwun.”sawise padha satata lungguh lan wis padha nyelehke gegawane,Endang enggal lumebu ing kamar njupuk unjukan ,ora suwe bali metu kang ngandelake panunjukanlannyenyamikan sawetara.Dheweke uga banjur melu njagong lungguh ing sacaketing Budyantoro nunggal ing sapatemon.” Rak inggih sami wilujeng ta,rawuhipun? Inggih dipun tepangakenkulo bapakipun ingkang putra Budyantoro nama kulo Basuki. “ inggih dhikulongaturaken pambagyya wilujeng dhumateng rawuh panjenengan ing mriki lan keparenga katepangaken kemawon,awon-awon kulo punika ingkang mbakyu piyambak,ibunipun ing mriki.” “Inggih, kangmas tuwin mbakyu.Saking pangestu panjenengan sekaliyan,sowan kulo ing mriki uga tansah jinangkung ing kawilujengan.Boten langkung kulo ugi sakalangkung ngaturaken gunging panuwun,tuwin kulo ugi keprenga nderek katepangaken,waleh waleh punapa,kulo punika inggih tiyang sepuhipun ending sanyanti,nama kulo pun Martoawandoyo.” “Kulo semanten ugi Bu,inggih sampun kirang ing pamengku,kulo inggih nderek ngaturaken pambage sugeng dhumateng rawuhipun ibu ing mriki.” “ Hiya nak.Satekaku ing kene uga tansah keslametan sakukuban kulawarga kene rak pada karaharjan kabeh ta ? “ Inggih mangga, dhi.sami dipun unjuk rumiyin.tuwin punika sakawontenanipun mangga sami dipun sambi” “ O, inggih,mbakyu matur nuwun sanget mangga,mangga kang mas.” Wong –wong mau uga banjur padha bebarengan ngombe karo ngrahabi kembul mangan nyenyamikan sinambi rerembugan.”Lha punika kala wau tindakipun saking sala jam pinten,dhi? Anu kang mas ,yen bidhal kulo saking sala kalawau ugi ingkang dangu punika rakasih enjing sanget.namung ingkang dangu punika rak antrianipun tumbas karcis.” O…pancen inggih kok,dhi.Tumrap bidhal panjenengan kalawau rak tasih enjing dhi,dados dadi sakeca.Menawi kula emben sampun nate,inggih badhe numpak wonten ing stanplat sala mrika,wedhalipun sampun siyang sanget.Kajawi dangu tur suksukan nwonten ngajeng loket.Wah sampun dhi,badan kula sakojur rak ngantos gumrobyos adus kringet. Punika wewahipun bis rak inggih sampun kathah sanget bu ngantos matikel-tikel kathaipun katimbang kaliyan ingkang sampun-sampun. “ Pancenipun mekatenkedahipun,kula dalah ingkang putra,dhik Endang punika ingkang sowan dhateng ibu.Ananging ngengeti kerepotan kula ing wedhal punika utawi merit saking pamrayoginipun dhik Endang,pramila malah ibu ingkang kula suwun rawuhipun ing mriki punika.Pramila ingkang sadayakalawau,boten sanes inggih saking kepeksa kula,bu. “Hiya ora dadi apa nak.Malahaku dhewe luwih condhong yen sing teka ing kene iki,maneh aku uga rumangsa bungah atiku,dene aku rak malah bisa ketemu karo ingkang rama lan ibu ing kene,dadi bisa ndadekakemareming atiku. “Inggih sakalangkug kasinggihan,bu yen mekaten.”Anu kok bu,Satemenipun tepang kula kaliyan mas bud punika baresipun inggih sampun dangu sanget,malah kula sampun nate pinganggih kaliyan mas bud punika ananging nalika taksih sami alitipun.” “OO…jane yaw is suwe ta, ndang anggonmu weruh karo nak bud iki ? la aku kok ra tau weruh yen kowe ketemu karo nak bud lan uga durung tumon yen nak bud teka ana ing kampong Harjodiprajan kana. “ Inggihkok bu,Rumaos kulo piyambak anggen kula pinanggih kaliyan mas bud punika inggih sawegsepisn nalikanipunndungkap sadaenipun swargi bapak. Ingkangkula aturaken dhateng ibu nalika kula sakit wonten ing salebeting bis mantuk kula saking Semarang dhateng sala kala semanten.lajeng dipuntulungi tiyang jaler.larenipun la nggih mas bud punika rumiyin.Denesalajengipun kula inggih lestantun nalare marang kuwi kancan kaliyan piyambakipun rak nggih prasasat saben dinten dumugi ing griya mrika.Ananging nalika semantenpunika kula piyambak inggih boten ngrumaosi. Oo bocah lanang sig nulungi kowe dhek semanakae nak bud iki ta,ndang? Oooo…mang…kono ta ( ibune ending manggut-manggut )ora liwat hya ing panarimamu bae lo nak bud.”” La njur aturmu,ndang yen nak budi iki durung suwe wis prasasat sabendina tekan ing omahe dhewe kuwi nalare kepriye ?Aku babar pisan kok rumangsa durung tau ketemu lan rumangsa ora mrangguli.Karo maneh anehe salagine kowe bae uga matur yen kowe dhewe ya ora rumangsa iku,aku kok malah saya gumun maneh jan-jane kepriye ta ?” Pancen mekaten bu,ingkang
sadean buku-buku lengganan kula kala semanten punika…..ingkang angiyup wonten ing griyo mrika yen pinuju piyambakan kabeteng ing jawah …..inggih punika lo bu priyantunipun,ingkang wonten ing ngarsa panjenengan punika. “ Ooo…..dadi mengkono ta….kok bisa-bisane lo nindakake kaya mengkono,nak bud kuwi.Supradene Endang dhewe kok ya kelakon nganti bisa pangling. Nganti suwe lan ketara yenbanget ngelangut penggalihe bu martoswandoyo anggone ngular ular marang ubeng iringe lelakon iku,nganti kantonnjegreglungguhe ana ing kursi kana ora obah ora polah wis tingarah kaya tumanceping tugu manic marcu tunda ing kayangan jonggrang salaka.Suwe katon monthak manhukketara banget yenmarem pikire. Nganti sawatara dina dheweke lerem ana ing omahe Budyantoro, rumangsa krasan amarga dheweke tansah kesengsem banget lan kelega N atiku.Ing saben dinane tansah nungkuli dhewe reja lan ramane took kejawen laris lan akeh banget lengganane katon yen maju temenan dedagangane. Bareng wis seminggu anggone Bu Martoswandoyo ana ing kono lan sawise karampungan bab sing wigati tinemu wis padha sarujuke tumrap lelayanane Endang Sandyati lan joko Budyantoro dalah para sesepuhe kabeh.Bu Bu martoswandono nyuwun pamit bali mulih menyang kampunge dhewe klawan didherekake dening Wndang Sandyati. Ing wasana mung let sasen-sasen bae,ending sandyati karo jokor budyantoro dilestarekake kanthi upacara sarana pasamuan cukup,andadekake sarwa luwih dening marem rasa atine kang nganyaki,sumrambah marang lega-legawaning pikire para sanak kadang kadeyan tangga teparo,pawing mitra luwih-luwih wong tuwane temanten sekarone dalah para ahli warise kabeh padha suka parisuka.Para pinisepuh padha sika sukur marang kang murbeng dumadi ,idenana sabda sabdane mrih mandi den widodo tinulis ddio kang nembe nambut silaning akrami. Kajaba mungWarsobo dewe kang cihnan cumengkah rasa ing pamikire.Kaya-kaya krasa banget pait nyethak kang tansah muleg ana ing njeron telenging atine .Lair lan batine Warsobo tetep ora liloa yen Endang Sandyanti ngliya jejodhohane saka dheweke.Ananging kang mangkono iku cetha kendih dening kayatan ,tur ing atase dheweke tansah tinemu ora mupakat dening kanalaran lan panilitining alumrah. Mula Warsobo mung kari anggana ngentun kang ora weruh ing keblat lan tansah kabutan dalan nganti samendung bae ora ana cahya kang madhangi marang pikire dheweke pikire.mula nganti suwe hiya jalaran kang mengkono iku mau kagawa banget cupeting budine anjalari dheweke nuli kataman nandhang lara urat syaraf.saya suwe saya ndadi,ngantibabjur kaya ora ganep engetane saengga sayamajenun umingsir prassaningengetane anggendhengi. Dene temante anyar sakarone yaiku jaka larane Endang Sandyati karo joko Budyantoro mau,sateruse uga lestari tulus kalising karengon rengating atine saking padha dene sarwa bisa met sih siji lan sijine tansah mbudi adeging karahayon kayungyun angayahi hayuning cahyati,tanpa tau angoncati mring iramining kudrating jejodhohane. Mula kaya-kaya wis tekan titi wancine carita Iramaning Kasetyan Djati iki tutug rampung. Kapetik saka :S>H>Purusa, Iramaning Kasetyan Djati ,Surakarta MAS 1966
NEGESI TEMBUNG Tegesna tembung –tembung kang ana ing petikan novel ”Iramaning Kasetyan Djati “ing ngisor iki! NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35
Tembung ing wacan Pituwas Tumenen Ngungak-ungak Setanplat Celak banget Ngrahapi Lenggah Pekewet Sacaketimg Wanuh Tepang Awon-awon Tuwin Kawilujengan Enjing Nate Wewahipun Pangapunten Dalah Bungah Mareming Dangu Tumon Mrangguli Gumun Sadean Krasan Wigati Sumrambah Cihna Cumengkah Anngendhengi Met Titi wanci rampung
Tembung liyane ………………………. ….……………………. ….……………………. ………………………… …………………………. …………………………… …………………………. ……………………….. ……………………… …………………………. ………………………… …………………………. ………………………… …………………………….. …………………….. ……………………… ………………………. ………………………….. …………………………. ………………………… ……………………….. …………………….. …………………… …………………… ……………………. ……………………….. ………………. …………………. …………………………. ……………………… ………………….. ……………………. …………………….. …………………… ………………………….
Tembung ing basa indonesia Hasil dari jerih payah Bersungguh-sungguh Melihat-lihat Halte/terminal Dekat sekali Menikmati Duduk Sungkan Didekat Datdng Kenal Jelek-jelek Sekalian Keselamatan Pagi Pernah Bertambahnya Mohon maaf Bersama Bahagia Kepuasan Lama Melihat Melihat,mengerti Heran Berjualan Betah Penting Menyebar keman-mana Terlihat jelas Tidak cocok Menjadi gila Mencari Saat Selesai
Mangsuli Lan gawe pitakon kang gegayutan karo isi pethikan Novel Iramning Kasetyan Djati A.Mangsuli pitakon Wangsulana pitako-pitakon ing ngisor iki migunakake basa ngoko ! 1. Ing kutha ngendi omahe Joko Budyantoro lan keluarga? 2. Sapa wae paraga ing pethikan novel Iramaning Kasetyaning djati ? 3. Kapan Endang Sandyati tepang sepisanan karo joko budyantoro? 4. Sapa asmane bapake Joko Budyantoro ? 5. Sapa asmane ibune Endang Sandyanti ? 6. Geneya endag Sandyanti lan joko Budyantoro mlayu nalika weruh sawijining wong wadhon mudhun saka bis ngawa koper lan kreneng? 7. Kerpriye sidane lelakone Endang Sandyati lan joko budyantoro ? 8. Sapa arane paraga kang gela marang palakramane Endang Budyantoro karo Joko Budyantoro ? 9. Kepriye nasibe Warsobo sawise mangerteni Endang Sandyati dudu jodhone ? 10. Kepriye pungkasane crita pethikan Novel Iramaning Kasetyan Djati ? B.Gawe Pitakonan Gaweya Pitakonan cacahe lima kang jumbuh karo isine pethikan novel “iramaning Kasetyan Djati “ Mangarteni Unsur unsure Pembangun Novel Novel iku kalebu kasusastran gagrak anyar.Ing novel ana unsure-unsur pembangun kang nyengkuyung lakune crita novek kasebut.Unsur unsure iku kayata : 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Tema ( underan ) : gagasan baku kang digunakake kanggo ngarang karya sastra Alur (Plot ) : lakune crita /urut-urutane crita Setting ( latar ) : katrangan ngenani papan wektu lan swasana. Penokohan : paraga kang ana ing novel Sudut Pandang :pandangane panganggit kang ngetrepake awake ing jero crita. Amanat (piweling ) :nilai-nilai luhur kang kaandhut ing novel
Ulangan padinan A.Wenehana tandha ping ( X ) ing aksara a,b,c,d utawa e wangsulan sing paling bener! Wacan kanggo soal nomer 1-4 Dina Minggu esuk wayah jam pit ing pakebonane sldhah R.Ng.Kartamardika ana bocah nonnoman kang manganggo sarwa bregas bebed lan ikete sawitan ,klambine sutra cina bukaan,dhasine sutra biru,selope gilap,cedhak kaaro olehe ngadeg. Martini ing sandhinge bapake.Satemene Martini wis ora seneng nemoni tekane bocah nom-noman mau yaiku Sindu.Dene kang diarep-arep.Martini mung si Endra.Nanging ing wektu kuwi si Endra lunga menyang desa golek padon dagangan krambil gebigan (koprah)lan niti agen-agene ,apa yambut gawe kalawan bener.Sindu tansah nglawan marang martini wae.lan sedela-sedela ndeleng tanduransladhahkang pancenthukule durung gedhe. Kapetik saka R.B Sulardi Ing Rembulan ndhadhari,Yogyakarta 1. Papan kedadean ing pethikan novel kasebut ana ing……………………………… a. Kidul omahe R.Ng.Kartamardhika b. Kebon sladhah R.Ng, Kartamardhika c. Kebon Koprah R.Ng.Kartamardhika d. Pinggir kali cedhak sawahe Kartamardhika e. Kebon koprah ing etan desa 2. Pethikan ing dhuwur kang diarep-arep Martini Yaiku………………………….. a. Endra b. Sindhu c. R.Ng.Kartamardika d. Pandhu e. Sulardi 3. Geneya Sindu esuk umun-umun menyang Kebone Pak Kartamardika? a. Sindu kepengin rembugan karo R.Ng.Kartamardhika b. Sindu kepingin niliki tanduran sladhah kanga rep panen c. Sindu arep melu Endra golek paon dagangan koprah d. Sindu arep ngrewangi martini nggoleki Endra kang lagi dagang e. Sindu arep nyawang martini anake R ng Kartamardhika 4. Pagaeyane paraga endra yaiku………………… a. Agen koprah b. Bakul koprah c. Petani koprah d. Buruh koprah e. Petani sladah 5. Paraga kang nduweni watak ala utawa awon diarani …………………………..
a. Protagonis b. Paraga utama c. Paraga pambiyantu d. Antagonis e. Paragatama 6. Nilai budaya yaiku nilai kang gegayutan karo……. a. Ajaran agama b. Adat istiadat c. Norma ing masyarakat d. Pendhidhikan e. Tata karma 7. “ Oo…… yen Warsobo kae mono satemene dudu apa-apaku.Wong kaemung putra angkate pakdhe kok.Wah pancen kumenthus,gumaguse wis nganti ora ilok temenan.Kemaki lan gemaipe prasasat entek ngamek .Dupeh dadi putrane wong sugih bae,dheweke iku nggepe wani nggegampang marang aku ,cetha banget yen dheweke iku sawijining bocah bagus kang kurang ajar.” Wewatake Warsobo ing pethikan novel kasebut yaiku………………………… a. Kumaki b. Kejem c. Grapyak d. Sawenang-wenang e. sumanak 8. Watara rong sasinan sawise ik,ing wektu esuk Endang Sandyati pinuju lungguh katone tumungkul sajak ngandhut rasa sedhih ana ing sangarepe ibune,dheweke ing semu migatekake banget marang pangandhikane ibune. Swasanane ing pethikan novel ing dhuwur yaiku swasanane…………………………………………… a. Bungah b. Nelangsa c. Sedhih d. Kuciwa e. Seneng 9. Ing ngisor iki novel anggitane Any Asmara kajaba…………………….. a. Antebing Tekad b. Grombolan Gagak Mataram c. Ida ayu Maruti d. Pangurbanan e. Sri Kuning 10.Any Asmara iku mung jeneng singlon.Jeneng singlon tegese………………………….. a. Jeneng samaran b. Jeneng novel c. Jeneng asli d. Jeneng cilik
e.
Jeneng dewasa
Garapen manut prentahe ! 1. Gawea ukara nganggo tembung –tembung ing ngisor iki ! a. Temenan b. Rawuh c. Rampung d. Nate e. Nelangsa 2. Aranan lan jlentrehna unsure-unsur pembangun Novel ! 3. Apa kang diarani nilai-nilai luhur? Aranana lan jlentrehna nilai-nilai kang ana ing njero crita novel! 4. Aranana lima irah-irahan novel jawa lan asmane panganggite! 5. Akul buku mau banjur metu saka pekarangan,ninggalake padunungan kono.Bareng lakune wis tekan dlan gedhe,nuli enggal-enggal numpak becak tumuju menyang ing kampunge kartodipuran sarwa kalegan rasaning atine.Satekane ing kampunge,wancie wis pamit marang Bu sastrasarono lan adhine nak ndulur.Sanalika budhal bali mulih menyang ing kampong mageru dhaerah sragen. Aranana lan jlentrehnaparaga lan setting pethikan novel ing dhuwur!
MATERI III Sesorah MACA TEKS SESORAH Maca teks sesorah kang wis sumadya iku mesthi luwih gampang tinimbang atur sesorah kanthi dadakan . Maca teks sesorah sing baku ik kayata : 1. Maca kanthi premati teks sesorah sing arep ko waca 2. Nenimbang pamiyarsa kudu kajumbuhake karo isine sesorah 3. Ngetrepake babgan satata basa mrang pamiyarsane 4. Menehi tandha kanggo mbedakake antarane pambuka,surasa basa,lan dudutan. 5. Migunakake piranti wujud ulat,obahing awak,paes,busana lan endhek dhuwure titi laras swara. 6. Pocapan tembung ing ukara iku paugerane migunakake sastra baku. Atur sesorah kanthi dadakan iku kawruh ing bab surasa lan basa kudu wis ana ing pikiran .Wujude atur sesorah dadakan kayata asung panglipur (ndongeng,ndhagel )atur pambagya harja,atur bela sungkowo,nanggapi prastawa kang dumadi lan atur andharan cekak ngenani sawijining bab. Wacanen teks sesorah ing ngisor iki kanthi premati! Assalamu’alaikun Warahmatullah Wabarakatuh Mugi rahayu sagung dumadi.Kararasan ,Kabagyan lan kabegjan mugi tansah kasalira kita sadaya awit rohmatipun Gusti Allah.Ingkang tuhu sinudarsana para pengemban praja ing desa sidowaras.Ibu-ibu PKK tingkat desa Sidowras ingkang satuhu binekten.Murwani atur kula. Mangga kita dherekaken mawantu-wantu ngonjkaken puji syukur dhumateng Kula lan Panjenengan ngarsanipun Gusti Ingkang Murbeng Dumadi.Dene kula lan panjenengan sedaya dinten menika pinaringan bagas waras mila saged rawuh ing pakempalan dinten menika. Ing pepanggihan menika kula badhe matur sakedhik bab sesakit Ebola ingkang dinten samangke ngrenggani maneka warni kalawarti.Sesakit Ebola limrah kasebut EVD (Ebola Virus Disease) utawi EHF (Ebola Hemorrhagig Fever ) Seseakit menika mbebayani sanget tumraping manungsa ngantos nuwuhaken raja pejah ingkang nggegirisi. Kanamakaken Ebola amargi wiwitanipun sesakit menika wonten ing sakering kananipun Bengawan Ebola ing nagari Kongo.Virus menika katemokaken sepisanan rikala taun 1976. Para rawuh ingkang kinurmatan. Sesakit menika kawiwitan kalih dinten ngantos tigang minggu sasmpunipun tiyang kaserang virus menika kanthi tandha tandha ( gejala )ndhorong (demam ) sakit ing gurung (tenggorokan )sakit ing otot bayu ( nyeri otot )lan sakit ing sirah.Umumipun kasusul mungkuk-mungkuk (mual ) muntah lan mencret (diare ) ugi sudanipun kriyanipun manah (liver) tuwin ginjel.Dumugi trap-trapan menika tiyang ingkang kenging Ebola lajeng ngalami pandarahan. Ibu-ibu tuwin para lenggah inking minulyo. Manawi wonten sanak kadang tuwin tanggi ingkang ngalami tandha-tandha kadoos andharanipun kula wau,enggal-enggal tindak dhateng dhokter utawi puskesmas sacelak panjenengan supados pikantuk usada.Ngengingi sesakit Ebola dinten menika dumados kados pageblugingkang nggegirisi,mila mbetahaken upaya usada ingkang sanget mirunggan. Boten sedaya Puskesmas menapa dene griya sakit nyumadhyaaken prabotan kangge penanganan medis.Para pangemban praja enggal – enggal paring seserepan dhumateng warga ing bab panggenan pundi kemawon ingkang saged katuju saperlu pikantuk pitulungan ingkang samestinipun saha sarikat rikatipun. Para rawuh ingkang binekten. Pranyata sesakit Ebola menika nggegirisi sanget akibatipun.Pramila mangga kita sami nyengkuyung supados sesakit Ebola menika boten ngengingi kulawarga kita sedaya.Kangge nyegah lan nyingkiri sesakit menika kita kedah ngudi usada ingkang saestu.Kita ugi kaajab sregep pados katrangan katrangan ngengingi
gegayutan kaliyan sesakit Ebola saking televis,radhio,Koran lan pepanggihan –pepanggihan kados mekaten menika. Ingkang pungkasan,cekap smanten anggen kula matur.Atur panuwun kula ingkang tanpa pepindhan awit kawigatosaan panjenengan sedaya.Nglenggana kathahing kekirangan wonten ing andharan menika,kula nedha agunging samudra pangaksami.Pepuntoning atur kula ,bilahittaufik wal hidayah. Wassalamualaikum Warahmatullah Wabarakatuh. B.NEGESI TEMBUNG Sawise maca teks sesorah ing ngarep,mesthi ana tembung tembung sing durung kokngerteni tegese,sabanjure gladhena tembung –tembung kasebut ! Golekana tegese tembung—tembung ing njero kothak ngisor iki! Gunakna Kamus utawa bausastra! NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Tembung ing teks sesorah Tembung liyane Tembung ing basa indonesia Sinu darsana Di conto,kanggo tuladha Dicontoh Mirunggan ………………………………. Khusus Praja ………………………………. Negara Mawantu-wantu ……………………………… Selalu,sering Murwani …………………………….. Memulai Pepuntoning ……………………………. Akhir Pangaksami …………………………….. Maaf Ngrenggani …………………………….. Dipajang Pungkasan ……………………………. Memenuhi Pejah ……………………………….. Meninggal,mati Nedha ………………………………. Makan Trap-trapan ……………………………….. Tingkatan Kriyanipun …………………………….. Kerja Usada ……………………………… Obat Sarikat-rikaipun …………………………….. Secepat-cepatnya Seserepan …………………………….. Intonasi,pengetahuan Mutah ……………………………. Muntah Nyumadyaaken ……………………………… Menyediakan Andhahan ……………………………. Penjelasan nggegirisi ……………………………. Berbahaya Gawe pitakon pitakon kang gegayutan karo isine Teks Sesorah Tuladha : Pitakon Basa Ngoko : Sapa kang dadi pamiyarsa teks sesorah ing ngarep ? Basa Krama : Sinten ingkang dados pamiyarsa teks sesorah wonten ngajeng? Wangsulan : Pamiyarsa sesorah kasebut inggih menika ibu-ibu PKK tingkat desa Sidowaras. Manerteni Struktur Teks Sesorah Struktur teks sesorah iku uga bisa sinebut tata rakitingsesorah . Struktur teks sesorah yaiku unsure-unsur sing gegayutankaro wujude teks sesorah iku . Struktur utawa tata rakiting sesorah : Satata basa,purwa basa,surasa basa,dudutan lan wasana basa. 1. Satata basa Isine salam pambuka, asung pakurmatan,puja-puji syukur,atur panuwun. Tuladha :
Assalamu’alaikun Warahmatullah Wabarakatuh Mugi rahayu sagung dumadi.Kararasan ,Kabagyan lan kabegjan mugi tansah kasalira kita sadaya awit rohmatipun Gusti Allah.Ingkang tuhu sinudarsana para pengemban praja ing desa sidowaras.Ibu-ibu PKK tingkat desa Sidowaras ingkang satuhu binekten.Murwani atur kula. Mangga kita dherekaken mawantu-wantu ngonjkaken puji syukur dhumateng Kula lan Panjenengan ngarsanipun Gusti Ingkang Murbeng Dumadi.Dene kula lan panjenengan sedaya dinten menika pinaringan bagas waras mila saged rawuh ing pakempalan dinten menika. 2. Purwa basa Isine adangiyah minangka lambaran wosing atur Tuladha : Ing pepanggihan menika kula badhe matur sakedhik bab sesakit Ebola ingkang dinten samangke ngrenggani maneka warni kalawarti.Sesakit Ebola limrah kasebut EVD (Ebola Virus Disease) utawi EHF (Ebola Hemorrhagig Fever ) Seseakit menika mbebayani sanget tumraping manungsa ngantos nuwuhaken raja pejah ingkang nggegirisi. Kanamakaken Ebola amargi wiwitanipun sesakit menika wonten ing sakering kananipun Bengawan Ebola ing nagari Kongo.Virus menika katemokaken sepisanan rikala taun 1976 3. Surasa basa Isine ngeneni intoning sesorah Tuladha : Para rawuh ingkang kinurmatan. Sesakit menika kawiwitan kalih dinten ngantos tigang minggu sasmpunipun tiyang kaserang virus menika kanthi tandha tandha ( gejala )ndhorong (demam ) sakit ing gurung (tenggorokan )sakit ing otot bayu ( nyeri otot )lan sakit ing sirah.Umumipun kasusul mungkuk-mungkuk (mual ) muntah lan mencret (diare ) ugi sudanipun kriyanipun manah (liver) tuwin ginjel.Dumugi trap-trapan menika tiyang ingkang kenging Ebola lajeng ngalami pandarahan. 4. Dudutan Isine ngenani pitungkas utawa pangajak marang kang padha rawuh. Tuladha : Para rawuh ingkang binekten. Pranyata sesakit Ebola menika nggegirisi sanget akibatipun.Pramila mangga kita sami nyengkuyung supados sesakit Ebola menika boten ngengingi kulawarga kita sedaya.Kangge nyegah lan nyingkiri sesakit menika kita kedah ngudi usada ingkang saestu.Kita ugi kaajab sregep pados katrangan katrangan ngengingi gegayutan kaliyan sesakit Ebola saking televis,radhio,Koran lan pepanggihan – pepanggihan kados mekaten menika. 5. Wasana basa Isine atur panutupkanggo mungkasi atur lan salam panutup. Tuladha : Ingkang pungkasan,cekap smanten anggen kula matur.Atur panuwun kula ingkang tanpa pepindhan awit kawigatosaan panjenengan sedaya.Nglenggana kathahing kekirangan wonten ing andharan menika,kula nedha agunging samudra pangaksami.Pepuntoning atur kula ,bilahittaufik wal hidayah. Wassalamualaikum Warahmatullah Wabarakatuh NEMTOKAKE POKOK-POKOK ISINE TEKS SESORAH Wacanen maneh teks sesorah ing ngarep!Sawise iku golekana apa bae isine teks sesorah kasebut ! Anngoanmu nggoleki isine teks sesorah iku bisa saka perangan surasa basal an dudutan.Sabanjure surasa surasa basa lan dudutan digawe crita ringkes ngenani isine crita iku.
NULIS TEKS SESORAH Sesorah iku werna werna wujude gumantung tujuane.Sesorah iku ana gandeng cenenge karo ombyaking kahanan .Mula trep dijumbuhake ing kahanan kang lagi kedadean.Kahanan kang kaya mangkono iku bisa kawruhan saka maneka rupa upamane Koran,radio lan televise. Sadurunge nulis teks sesorah nimbang lakune kaya ing ngiso iki : 1. 2. 3. 4. 5.
Nggoleki prasawa utawa perkara ing masyarakat Milih tema (uderan) lan gagasan sing arep diaturake Milih lan nemtokake pamiyarsa sesorah Milih isine sesorah wujud gegambaran,pratelan utawa penjelasan apadene wawasan. Milih basa kang jumbuh karo pamiyarsa lan gagasan sing arep dibabar.
ULANGAN padINAN a.Wenehana tandh ping ( X ) ing aksara a,b,c,d utawa e wangsulan sing bener ! 1. a. b. c. d. e. 2. a. b. c. d. e. 3. a. b. c. d. e. 4. a. b. c. d. e. 5.
iki Ing ngisor iki sing klebu mupangate sata yaiku……………………….. kanggo nambahi tenaga amarga ngandut karbohidrat kanggo mbancarake enggone ngetokake kringet kanggo mbancarake lakuning getih ing awak kanggo njaga kasarasan awak kanggo nyegah lara jantung Sata uga bisa di gunakake kanggo mbrasta lara……………. Jantung Paru-paru maag diabetes kanker Zat sing nduweni daya ngrangsang uripe sel-sel panambar (kekebalan ) ing awak sinebut………………. papilloma sitokinin Griffithsin Stemcell Carcinoma Saa ku uga bisa ngandhut …..sing bisa nyapih vkanker. Karbohidrat Lemak Protein Kalsium Nyelani Tembung liyane nyapih yaiku…………………………………………………….
a. b. c. d. e. 6. a. b. c. d. e. 7. a. b. c. d. e. 8. a. b. c. d. e. 9. a. b. c. d. e. 10. a. b. c. d. e.
Mungkasi Nglereni Miwiti Nambani nyelani Ing paragraph kapindho kang bakal dirembakaake yaiku budidaya……………………………. Rumput laut Kencur Kunir teh sata Mangga kita sesarengan ngonjukaken raos puji syukur dhumateng ngarsanipun Gusti Allah.Ukara kasebut klebu perangan …………………ing teks sesorah Satata basa Purwaka basa Surasa basa Dudutan Wasana basa Ukara ing ngisor iki sig klebu dudutan sesorah yaiku……………………….. Mugi rahayu sagung dumadi.Kasarasan kabagyan lan kabegjan mugi tansah kasalira sedaya awit rohmatipun Gusti Allah. Ing udyana menika kula badhe matur sakedhik bab sesakit Ebola ingkang dinten samangke ngrenggani maneka warni kalawarti Pramila mangga kita sami nyengkuyung supadhos sesakit Ebola punika boten kenging kulawarga kita Nglenggana kathahing kekirangan wonten ing andhahanpunika kula nedha agunging samudra pangaksami Atur panuwun kula ingkang tanpa pepindhan awit kaigatosan panjenengan sedaya. Wujude sesorah ing reh cakrike andhahan kajaba………………………… Pangajak Gegambaran Pratelan Wawasan Panjurug Wujude sesorah dadakan kayata…………………………… Asung panglipurTanggap wacana seminar lanbela sungkawa Asung panglipur,nanggapi prastawa sing dumadi lan tanggapwacana seminar Tanggap wacana seminar,atur bela sungkawa,asung panglipur Atur bela sungkawa,nanggapi prastawa sing dumadi lan tanggap wacana seminar Atur bela sungkawa ,asung panglipur lan nanggapi prastawa sing dumadi
B.Gaweya teks sesorah babagan lara diare! Gunakna struktur utawa tata rakiting teks sesorah kanthi trep ! Aja lali Gunakna basa karma !
MATERI IV UPACARA ADAT JAWA Wacan Eksposisi yaiku wacan kang ngandharake babagan kawruh utawa informasi. Wacan eksposisi kaperang dadi loro yaiku eksposisi analisis lan eksposisi hortarori. 1. Eksposisi analisis yaiku wacan eksposisi kang negesake panemu kang mbabar wawasan. 2. Eksposisi hortarori yaiku wacan eksposisi kang dudutane di kantheni pangajak utawa panjurung. Ngarang wacan ekposisi Iku nggatekake babagan ing ngisor iki: 1. Nemtokake topic kang bakal ditulis 2. Milih topic dadi poko pikiran 3. Ngembangake saben pokok pikiran dadi paragraph 4. Maca maneh asile karangan kanthi titi 5. Mbenerake Manawa ana kang luput lan njangkepi Manawa ana kang kurang 6. Nulis maneh karangan kang wis dikoreksi. Bab-bab kang kudu digatekake nalika nyunting karangan kaya kasebat ing ngisor iki: 1. Maca saben ukara kanhi nliti apa ana panulisan aksara,tembung,utawa ukara kang salah. 2. Mbenerake panulisan aksara,tembung,utawa ukara kang salah. 3. Mbenerake paragraph paragraph kang ora runtut ukarane. 4. Mbenerake gegayutan paragraph siji lan sijine Maca wacan Ekposisi upacara adat Jawa Upacara adat Jawa Mantu Ing kawruh kasepuhan kang lumadi ing tanah jawa ana gegaran baku tumrap wong urip.Gegaran baku iku awujud trap-trapan urip manungsa wiwit lair nganti tumeka pralaya.Uripe manungsa kaperang dadi telu yaiku madu basa,madu rasa dan madu brata. Madu basa tegese ngudi ing reh kabisan ing bab basa.Manungsa wiwit lair kudu nyinau basa utawa sesambungan karo manungsa liyane migunake basa.Trap-trapan kapisan iki prastawa wigatine yaiku nalika bocah dislameti rikala lair,diupacarani mawa upacara tedhak siten lan di bancaki ing saben dina klairane.Dene pungkasane yaiku nalika bocah ditetaki utawa disunat minangka pralambang si bocah wis resik lair lan batine sarta siyaga njangkah ing tataran urip kang luwih dhuwur.Udakara bocah umur limalas taun sibocah kaajab wis trampil ngrakit basa ngoko lan karma manu kahanane. Trap-trapan kapindho diarani madu rasa.Madu rasa tegese ngudi rasa rumangsa yaiku dhasar sesambungane manungsa karo manungsa liyane.Pasrawungan ing jagad cilik wujud bale somah kudu tansah selaras.semono uga pasrawungan ing jagad gedhe wujude bebrayan agung.Siyagane manungsa napaki bebrayan mau kalambangake sarana prastawa dadi manten,urip jejodhohan antarane wong lanang karo wong wadon kang mangun urip bebarengan.Sakloron kudu urip selaras supaya nurunake wiji manungsa kang utama minangka panerus sejarahe kulawarga. Trp-trapan kang pungkasan yaiku madu brata.Madu brata yaiku ngudi kawruh lan ngamalake panembah marang Gusti Kang Murba Dumadi manut satatane agama kang rinasuk.Panembah mau wujude ora mung rikala ngibadah manut tuntuane agama wae,nanginguga tindak-tanduk ing saben dinane supaya selaras karo dhawuh lan pepacuhe agama. Ing upacara mantu ana rong trap-trapan kang bakal dilakoni.Rong trap-trapan kasebut yaiku madu rasa lan madu brata.Madu rasa tumrap pinanganten,dene madu barta tumrap kang gagunan gawe mantu utawa mantokake putra-putrine.Si penganten perlu diupacarani supaya anggone napaki dina-dina pasrawungane agung nemani rahayu.Tumrapkang duwe gawe mantu perlu diupacarani minangka nindakake puji-puji,pangesthi lan dedonga supaya uripeputra-putrine tansah
karoba sih wilasaning Gusti Kang Mahakuwasa.Sakarone lelambaran anteping tekad,madhep mantep nedya napaking urip kang luwih becik. Ora katalompe amarga manungsa urip bebarngan mujudak bebrayan mau.mula saka iku upacara mantu uga ngrawuhake para sanak kadang,pamong mitra,perlune kasuwun donga lan panestu supaya si temanten manggih rahayu anggone mangun bale somahSemono uga upacara mantu mau pinaringan lancer,rancag lan rahayu. Bab-bab kang ndayani ing upacara adat mau wujud wiwaha putra-putri minangka temanten mujudake prastawa wigati.wigati tumrap si temanten,tumrap kang duwe gawe mantu lan tumrap Pamuji supaya ing tembe buri si temanten resik lair lan batine sadurunge macaki dina dina anyar.Ageman jarik sidomukti kang dianggo temanten kinanthenan pangesthi muga-muga sitemanten besuke nemahi kamukten.Digunakake tetuwuhan tebu ing tarub minangka pralambang anteping kalbu si temanten anggone arep bebadra urip bebarengan.Isih akeh ubarampe ing upacara adat mantu kang ngandut pralambang-pralambang kang sarwa becik.Kabeh laku kang ditindakake ing upacara mau dening masyarakat Jawa supaya kabeh antuk berkahing Gusti Allah. Temtokna tegese utawa tembung liyane ing sajroning wacan “Adat Jawa Mantu”kanthi ndeleng tegese tembung ing basa Indonesia kang sumadya! No tembung Tembung ing basa Indonesia Tegese /tembung liyane 1 Kawruh Pengetahuan Elmu 2 Gegaran Petunjuk,pegangan 3 Pralaya Mati 4 Trap-trapan Tingkat-tingkatan 5 Udakara Kira-kira 6 kaajab Diharapkan 7 Ngrakit Menyusun 8 Ngudi Mencari 9 Bale somah Rumah tangga 10 Sujarah Sejarah 11 Rinasuk Masuk,dipakai,dipeluk 12 Rahayu Selamat 13 Pangesthi Pengharapan 14 Karoban Dipenuhi 15 Sih wilasa Belas kasihk 16 Ora katalompe Tidak lupa 17 Sanak kadang Sanak kadang 18 Pamong mitra Teman 19 Rancag Lancer 20 Miwaha Memestakan Mangsuli pitakonan kang gegayutan karo isine wacan “upacara adat Jawa” Wangsulana pitakonan pitakonan ing ngisor iki kanthi trep! 1. Uripe manungsa kaperang dadi 3 trap-trapan.Apa bae telung trap-trapan kasebut? 2. Gegaran baku iku awujud trap-trapan urip manungsa wiwit lair nganti tumeka pralaya.Apa tegese tembung pralaya ing akara kasebut? 3. Apa kang diarani madu basa,madu rasa lan madu brata? 4. Prastawa wigati ing trap-trapan kapisan iku apa bae? 5. Calon penganten nindakake laku upacara siraman minangka apa?
Kawruh kagunan basa A.kerata basa
Keratabasa yaiku :cara njarwani (negesi ) tembung kanthi ngothak athik supaya mathuk. Golekana surasane tembung tembung keratabasa ing ngisor iki !
no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
tembung
Surasane
garwa Cengkir Tebu Wedang Tarub Kuping Guru tandur Kursi kaji
Sigaraning nyawa
Tembung 11 Sepuh 12 Sirah 13 Tuwa 14 Mantu 15 Kupluk 16 Maling 17 Batur 18 Kathok 19 Krikil 20 Tepas
Surasane
B.dasanama
Dasanama : tembung pirang pirang nduweni teges siji (maneka warna tembung liya kanggo ngganti sawijining tembung jeneng,aran lan kahanan). Tuladha : Risang kartika abyor ingwiyat sinawang rising bayu lumaksita midid hamuwuhi edi asrining pahargyaning dalu puniki Dasanama : Risang : sang Kartika : lintang Wiyat Sinawang Ayu Lumaksita Midid Edi Pahargyan
: langit : disawang : angin : laku : sumrimbit : becik : pawiwahan
Gladhen : 1.Golekana dasanamane tembung tembung ing ngisor iki kanthi milih tembung kang wis cumawis a. Angin :…………. pralaya b. Bapak :…………. candra c. Kethek :…………. agni d. Emas :………….. maruta e. Geni :…………. diwangkara f. Iwak :………….. rama
g. h. i. j. k. l. m. n. o. p. q. r. s. t.
Lintang Mati Rembulan Srengenge Alas Bodho Bumi Awak Kebo Kuning Omah Putih Manungsa Ratu
:………… :…………. :…………. :………… :…………. :………….. :………….. :…………… :…………… :…………… :…………… :…………… :…………… :……………
kencana wanara kartika mina jenar bawana wana maesa mudha angga sasana jalma narendra seta
2.Pilihen 5 tembung ing latihan 1,sabanjur gawea ukara saka tembung lan dasanamane mau ! Tuladha : Angin
: Angine midid gawe mata ngantuk
Maruta : Maruta tumiyub ndadosaken raos sekeco
c.Cangkriman Cangkriman yaiku unen-unen kang kudu dibatang utawa dibedhek karepe,adhedasar dhapkan,surasa lan wujude cangkriman bisa dibadakake kaya ig ngisor iki. Cangkriman awujud tembung wancahan Tuladha : a. Burnaskopen, batangane :bubur panas kokopen b. Pakbomba Paklwa,Pakpiut Batangane : tepak kebo amba,tepak lawa,tepak sapi ciut c. Wiwawite lesbadhange karwa cake Batangane ;uwi dawa uwite,tales amba godhonge,cikar dawa cracake. Cangkriman kang ngemu surasa irib-iriban barang Tuladha : a. Emboke dielus-elus,anake diidak-idak (andha) b. Sega sakepel dirubung tinggi(salak) c. Pitik alik saba kebon ( sulak ) Cangkriman kang ngemu surasa blendheran Tuladha : a. Lawa lima kalong telu dadi pira ? Candhakane :dadi wolu b. Ana anak kapal disawat watu kerem,kira-kira gedhe apane ? Candhakane : gedhe ngapusine Cangkriman kang sinawung ing tembang Tuladha : Bapak pocung dudu watu dudu gunung Sangkane ing sabrang Ngo ingone sang bupati Yen lumampah si pocung lembehan grana
Batangane : gajah Wangsulana cankriman-cangkriman ing ngisor iki . a. Burnas kopen b. Pakbuletus c. Bulan kirna d. Tuwok rawan e. Dicokot pucuke sing kalong bongkote f. Tibane ing ngisor digoleki mendhuwur g. Dijupuk malah mundak gedhe h. Bosok malah enak i. Sawah rong kedhok galenganne sitok j. Endase lancip nanging buntute dawa Bapak pocung renteng renteng kaya kalung Dawa kaya ula Pencokanmu wesi miring Sing disaba si pocung mung turut kutha Bapak pocung among sirah lawan gembung Padha dikunjara Mati sajroning ngaurip Mijil baka sipocung dadi dahana Bapak pocung cangkemu marep mendhuwur Sabamu ing sendhang Pencokanmu lambung kering Prapteng wisma sipocung mutah kuwaya Ulangan Padinan Wenehana tandha ping (X) ing aksara a,b,c,d utawa e wangsulan kang paling bener ! 1. Andharan wawasan kang pepuntone isi pamrayogane diarani…………………. a. Hortarori b. Realistis c. Analistis d. Argumentasi e. Narasi 2. Andharan wawasan kang pepuntone isi penegas sawijining panemu diarani…………………. a. Narasi b. Analistis c. Eksplanasi d. Deskripsi e. Persuasi 3. Ageman jarik sidomukti kang dianggo temantenan kinanthenan pangestimuga-muga si temanten besuke nemahi…………. a. Kamulyan b. Katresnan c. Kamakmuran d. Kasenangan e. Kamuktena 4. Digunakake tetuwuhan tebu ing tarub minangka pralambang…….si temanten.Tembung kang trep kanggo nggenepi ukara kasebut yaiku………………. a. Rasa bungahe b. Rasa tresnane
c. Anteping kalbu d. Rasa sukure e. Rasa senenge 5.Tembung –tembung ing ngisor iki minangka dasanamane tembung srengenge , kajaba………………… a. Raditya b. Dwiangkara c. Bagaskara d. Candra e. Aruna. Garapen manut prentahe! 1. Andharan apa kang diarani madu rasa,madu rasa lan madu brata! 2. Sebutna lan andharna jenising wacan eksposisi! 3. Sebutna keratabasane : tebu,kathok,wedang,kuping,guru. 4.Tulisan batangane cangkriman ing ngisor iki! a.Emboke wuda,anake tapihan. b.Pitik walik saba kebon c.Bapak pocung bleger sirah lawan gembung Padha dikunjara Mati sajroning ngaurip Mbijig bata nuli urip sabageyan 5. Gawea karangan eksposisi babagan kabudayan jawa
MATERI V AKSARA REKAN AKSARA NGLEGENA Aksara Nglegena cacahe ana 20. Aksara iki kabeh nglambangake fonem-fonem basa Jawa. Saben aksara nduweni aksara pasangan. Ing ngisor iki wujude aksara Jawa lan pasangane. Aksara Jawa
Pasangan
Sandhangan Swara No
Wujude
Arane
Pocapane
1
Wulu
i
2
Pepet
e
3
Suku
u
4
Taling
é
5
Taling tarung
o
AKSARA REKAN Aksara rekan kuwi aksara aksara Hanacaraka sing ditambahi tandha dhiakritik arupa cecag telu. Cecag tlu iki karepe kanggo “ngreka” fonem-fonem saka basa manca , utamane basa arab, mula diarani aksara rekan.
Kha
dza
Tuladha panganggone aksara rekan: kha Dza Fa Za gha
Gladhen: Salinan nganggo aksara jawa!
Va/fa
Za
gha
1. 2. 3. 4. 5.
Pak ghafur mbayar zakat fitrah Bu khasanah ngaji ing masjid Fatimah Safitri lan dzaki tuku klambi Zainal mustofa iku jenenge adhiku Dzikir iku akeh mupangate
ULANGAN PADINAN A. Pilihen wangsulan kang paling trep! 1.
manawa disalin nganggo aksara latin yaiku: a. b. c. d. e.
Hanifah mbayar sekolah Hanifah mbayar zakat Kholifah mbayar sekolah Kholifah mbayar zakat Kholifah diparingi zakat
2.
manawa disalin nganggo aksara latin yaiku: a. b. c. d. e.
3.
fikri maca al fatikhah fikri maca adzan fikri adzan dhuhur fikri solat maghrib fikri adzan maghrib manawa disalin nganggo aksara latin yaiku:
a. ziarah ing semarang b. zakat ing mushola c. ziarah ing Venezuela d. zakat iku wajib e. dzikir ing masjid 4. Panyeratanipun aksara jawa ing ngandhap punika leres kajawi: a. b. c.
d. e. 5. Panyeratan aksara jawa ing ngandhap punika ingkang leres inggih punika: a. b. c. d. e.
B. Wangsulana pitakon ing ngisor iki! 1. Tulisen limang tembung bae kang migunakake aksara rekan banjur tulisen nganggo aksara Jawa! 2. Gawea ukara migunakake tembung ing pitakonan angka siji lan tulisen ukara kuwi nganggo aksara Jawa! 3. Wacanen aksara jawa ing ngisor iki banjur tulisen nganggo aksara latin!
4. Gawea wacana patang paragraph lan tulisen nganggo aksara jawa kang surasane ngemot aksara rekan!
