Landelijk Parket Eenheid Zuid-Nederland
REQUISITOIR R.S.M.R. OFFERMANNS 10/964025-12
MK 5 december 2013
1
Start onderzoek De Rijksrecherche is op 2 juli 2012 onder de codenaam “San José” een onderzoek gestart naar onder meer J.F.B. van Rey, omdat die wordt verdacht van ambtelijke corruptie en witwassen. In het kader van dat onderzoek zijn een aantal telefoons van Van Rey met machtiging van de rechter-commissaris afgeluisterd vanaf 17 september 2012. Verloop onderzoek Al vrij snel werden over deze telefoons gesprekken gehoord in verband met de selectieprocedure voor een nieuwe burgemeester voor de gemeente Roermond. Offermanns bleek van Van Rey de vragen die tijdens het sollicitatiegesprek gesteld zouden worden, voorgezegd te krijgen. Daarover later meer, maar toen bleek dat Offermanns ook daadwerkelijk zou worden voorgedragen om de nieuwe burgemeester van de gemeente Roermond te worden, heeft het openbaar ministerie gemeend dat de informatie die door het onderzoek was verkregen niet langer tot het onderzoeksteam beperkt kon blijven en dat naar buiten getreden moest worden. Voor alle duidelijkheid: er is dus ingegrepen op een moment dat het onderzoek pas recentelijk was gestart en ingrijpen het eigenlijke onderzoek zou kunnen schaden.
Het openbaar ministerie heeft desondanks besloten in te grijpen en op 19 oktober 2012 doorzoekingen uit te voeren bij Van Rey en onder meer Offermanns en Van Rey te verhoren over de onderzoeksbevindingen met betrekking tot het “vals spel” rondom de selectieprocedure voor burgemeester. Kort daarna heeft Offermanns besloten zijn kandidatuur in te trekken en een paar dagen later om zijn functie als burgemeester van de gemeente Meerssen neer te leggen. Als de selectie voor een burgemeester in werkelijkheid heel anders verloopt dan naar buiten toe blijkt en belangrijke regels (die later nog aan de orde komen) zijn geschonden, is de democratie rechtstreeks in geding. Een burgemeester heeft immers een belangrijke taak binnen het gemeentebestuur en kan worden gezien als de personificatie van de gemeente en haar bestuur. Hij dient boven alle partijen te staan. De selectie en benoeming van een burgemeester is ook niet voor niets omgeven door talloze wettelijke regels, circulaires en procedureregels. De wetgever, de overheid, het bestuur vinden het erg belangrijk dat dat zorgvuldig en integer gebeurt. De gemeentelijke overheid is een belangrijke pijler van de democratie. Daar worden de beslissingen genomen die de inwoners rechtstreeks aangaan en raken. Het belang van de gemeente en haar inwoners moet voorop staan. De gemeente beslist over activiteiten en investeringen die bekostigd worden door gemeenschapsgelden en vaak veel geld kosten. Bestuurlijke integriteit moet boven elke twijfel verheven zijn; elke twijfel die ontstaat raakt de hele gemeente en daarmee haar inwoners. Een eerlijke selectieprocedure is dan ook onontbeerlijk. Als getolereerd wordt dat een burgemeester in het zadel wordt geholpen op een wijze waarin dit in Roermond dreigde te gebeuren, dan wel dat dat als normaal zou worden beschouwd, gaat daar een corrumptieve werking van uit en ontstaat er een systeem waar publieke belangen en private belangen gaan verstrengelen en zal het persoonlijk gewin van bestuurders de overhand krijgen boven het gemeentelijk belang. Het gevaar bestaat dat niet de voor de burgers beste beslissingen worden genomen, maar de beste beslissing voor één of een beperkt aantal personen die om persoonlijke redenen een bepaald besluit willen doordrukken en dat 2
dit wordt gesteund, omdat die personen nog iets te goed hebben van de desbetreffende bestuurder dan wel dat hij niet onbevangen tegen de kwestie aan kan kijken. Dit soort praktijken ondermijnen het fundament van het vertrouwen dat een burger in de (lokale) overheid mag hebben; een overheid die geacht wordt transparant te handelen en zich toetsbaar op te stellen. Het behoort tot de taken van het openbaar ministerie om deze verwerpelijke cultuur voor het voetlicht te brengen en deze zaak aan de rechter voor te leggen. Het onderzoek Zoals al vermeld: al heel snel werden gesprekken gehoord tussen Offermans en Van Rey. Het eerste telefoongesprek tussen Offermanns en Van Rey dat wordt gehoord is een gesprek van vrijdagavond 21 september 20121. De partner van Offermanns heeft iets gemaild aan de partner van Van Rey, maar kennelijk is het niet ontvangen, omdat er een verkeerd emailadres is gebruikt. Offermanns zegt in dat telefoongesprek tweemaal dat hij hoopt dat het niet verkeerd is aangekomen. Offermanns en Van Rey sluiten af met de constatering dat ze zich nog moeten treffen voor woensdag. Later blijkt dat Offermanns op die dag zijn sollicitatiegesprek heeft. Op de zondag hierop SMSt Van Rey aan Offermanns: “Wanneer contact? Graag nagaan of Rookhuyzen ooit VVD lid is/of geweest”2. Hiermee lijkt een direct verband te worden gelegd tussen de sollicitatieprocedure en de persoon van Rookhuijzen die later ook daadwerkelijk een van de andere kandidaten blijkt te zijn. Offermans antwoordt direct per SMS dat hij het zal uitzoeken en Van Rey de volgende ochtend zal bellen.3 De volgende ochtend SMSt hij het antwoord: Rookhuyzen staat niet in het systeem als voormalig lid vermeld4. Het is goed dat we ons realiseren dat Rookhuijzen (destijds korpschef van de regiopolitie) niet bepaald een vriend van Van Rey is. Rookhuijzen heeft een aanvaring met hem gehad naar aanleiding van een snelheidsovertreding en een klacht die Van Rey tegen Rookhuijzen heeft ingediend. Rookhuijzen (zo blijkt uit zijn verklaring) kan zich overigens niet voorstellen dat Offermanns door de vraag van Van Rey geen link heeft gelegd met betrekking tot zijn deelname aan de sollicitatieprocedure5. Het contact waarover eerder is gesproken, komt kennelijk tot stand op dinsdag (Offermanns heeft zijn sollicitatiegesprek een dag later) zo blijkt uit het volgende: Op dinsdag 24 september 2012 (sessie 290) wordt Offermanns gebeld door Van Rey. Van Rey gebruikt het toestel dat hij van de gemeente Roermond heeft en polst of het Offermanns schikt als hij (Van Rey) hem om een uur of tien, kwart over tien belt en zegt daarbij dat hij dan wel zal bellen met een ander toestel, want “dat vind ik ook veiliger”6. (Hier blijkt uit dat beiden zich heel goed realiseren dat het contact dat zij gaan hebben, niet is toegestaan en er zijn meer van dit soort waarschuwingen; deze komen later nog aan bod). Later op de avond van 24 september 2012 wordt Offermanns inderdaad door Van Rey gebeld met een ander toestel, te weten het toestel dat hij heeft van de Eerste Kamer
1
Blz. 010465 van het proces-verbaal Blz. 010466 van het proces-verbaal 3 Blz. 010467 van het proces-verbaal 4 Blz. 010468 van het proces-verbaal 5 Blz. 010506 van het proces-verbaal 6 Blz. 010469 van het proces-verbaal 2
3
der Staten-Generaal7. Vervolgens krijgt Offermanns zo’n beetje alle casussen en vragen van Van Rey te horen die hem de volgende dag door de vertrouwenscommissie gesteld gaan worden: Van Rey verwijst (onder de toevoeging “het gaat dus heel veel over veiligheid natuurlijk” en de waarschuwing “temeer omdat er natuurlijk andere kandidaten zijn die uit de politiesector komen”) naar een overzichtje dat Offermanns van hem heeft gehad over veiligheid en zegt dat er een casus is over een groot evenement en dat er geen politiecapaciteit is. Dan schetst Van Rey Offermanns een casus over integriteit (een raadslid heeft een stuk grond in een bestemmingsplan en net voor de raadsvergadering hoor jij dat dat raadslid daarbij betrokken is en dat raadslid is van dezelfde partij als de wethouder) en het belangrijkste antwoord dat kan worden gegeven: “nou dan haal ik het in ieder geval van de agenda af en dan ga ik nader onderzoek doen, dan wil het naadje van de kous weten”. De casus wordt uitgebreid met het gegeven dat ook de wethouder daar een stuk grond heeft liggen en dat niet heeft verteld, hij had dat uit een erfenis gekregen en was het vergeten. Volgens Van Rey kan dat niet en hij zou het vertrouwen in zo’n wethouder opzeggen. Van Rey gaat verder met de casussen. De volgende casus is een driehoekje dat wordt voorgelegd en waarin de kandidaat moet aangeven waar hij zichzelf bevindt tussen de voorzitter van de Raad, de voorzitter van het College en het Rijksorgaan. Van Rey verklapt dan wat de meesten zeggen: “middenin”. Volgens Van Rey maakt Offermanns de mooiste indruk als hij zegt: tussen de Raad en het College, want de Raad is de baas. Van Rey zegt dan dat Offermanns natuurlijk “burgervader” wel weet en dan de motivatie. Opvallend is wel dat dit onderdeel van het sollicitatiegesprek volgens Van Rey voor Offermanns een inkoppertje moet zijn (en hij er verder geen toelichting op geeft), maar blijkt uit het verslag van de vertrouwenscommissie dat Offermanns daar juist minder op scoort: “Lichte aarzeling bij rol als burgervader”8. Daarnaast is het kennelijk ook belangrijk dat Offermanns zijn netwerken, de contacten in Den Haag noemt: het is natuurlijk voor voorzitters van provinciale afdelingen of ex-voorzitters een koud kunstje om zowel mensen van zijn eigen partij te benaderen als mensen die in de regering zitten van andere partijen te benaderen. Van Rey herinnert zich dan ook nog een vraag over de aanbevelingen van de commissie Sorgdrager-Frissen, met name het Primus Secundus systeem. Offermanns kent dat kennelijk niet en zegt dat hij dat even moet opzoeken. Dat is voor Van Rey voldoende om het uit te gaan leggen. Als afsluiter geeft Van Rey de vraag aan die hijzelf zal stellen, namelijk wat Offermanns zou doen als de Raad en het College hem als burgemeester de opdracht zouden geven er voor te zorgen dat de plaatsvervangend burgemeester voor de regiopolitie die van Roermond wordt en vertelt welk antwoord daarbij hoort. Offermanns sluit af met de mededeling dat hij even voldoende weet. Van Rey zegt dat ze elkaar woensdag zien (voor de goede orde: dat is dus een dag later, kennelijk doelt Van Rey op het gesprek dat Offermanns dan heeft met de vertrouwenscommissie). De middag voor het sollicitatiegesprek adviseert Van Rey Offermanns ook nog even dat het misschien beter is dat hij even uitlegt waarom hij niet op de eerste uitnodiging is ingegaan, want sommigen waren daarover een beetje geïrriteerd9.
7
Blz. 010470 en 010471 van het proces-verbaal Blz. 010274 van het proces-verbaal 9 Blz. 010472 van het proces-verbaal 8
4
Na het sollicitatiegesprek op woensdag 25 september 2012 gaan de contacten tussen Offermanns en Van Rey weer door. Op 27 september te 00.32 uur SMSt Van Rey met het toestel van de gemeente Roermond naar Offermanns de volgende tekst: “Kan ik met andere telefoon nog bellen”10 en als Offermanns “Ok” terug SMSt11, belt Van Rey weer met zijn Eerste Kamer telefoon en vertelt hem dan wat de vertrouwenscommissie heeft besloten12 . Op dat moment was de beslissing van de vertrouwenscommissie nog niet door de raadsvergadering openbaar gemaakt. - Offermanns moet zijn mond houden maar de vertrouwenscommissie is unaniem voor hem - Offermanns vraagt in dit gesprek ook nog hoe Smitsmans er in zat - Van Rey vertelt Offermanns dat er vragen waren of Offermanns wel om kon gaan met mensen uit het veld en zegt dat hij (Van Rey) dat heeft uitgelegd en ook voorbeelden heeft gegeven. - Ook vertelt Van Rey dat het de conclusie van iedereen was dat Zwijnenberg een prima burgemeester zou zijn, maar niet in Roermond en merkt Offermanns op dat Zwijnenberg wel teleurgesteld zal zijn. - Van Rey zegt dan ook nog dat hij bij drie burgemeestersbenoemingen van Offermanns nauw betrokken is geweest. - Ook zegt Van Rey: “de eerste horde hebben WE genomen” - Van Rey sluit af met de mededeling dat hij Offermanns de volgende avond (nadat de raadsvergadering heeft plaatsgevonden) met een “normale andere lijn” zal bellen en dat hij dat doet in het bijzijn van anderen en dat het dan net moet zijn of ze elkaar voor de eerste keer spreken en dat ze morgen geen contact met elkaar moeten hebben, sms-en, omdat je nooit weet hoe zoiets loopt….. Morgen mag in ieder geval niemand merken dat zij al contact hebben gehad……… Als klap op de vuurpijl kondigt Van Rey ook nog even aan dat hij Offermanns later nog wel een keer zal uitleggen wie twee is en hoe het is gegaan en waar vooral op gelet moet worden. De vrouwen moeten het nu nog niet weten, want dat weet je nooit, hoe die vrouwen morgen…. Ze moeten echt uitkijken. Ondanks de afspraak belt Van Rey op 27 september 2012 te 8.56 uur Offermanns weer (met de telefoon van de Eerste Kamer)13. Van Rey vraagt of Offermanns het toch wel keurig vond dat hij hem heeft gebeld. Daarop volgt als antwoord: “ja geweldig prima prima prima nee prima dank je wel daarvoor absoluut nee nee”. Ook blijkt uit het gesprek dat de echtgenote van Offermanns inmiddels ook op de hoogte is van het feit dat Offermanns voorgedragen zal worden, ze is immers heel blij en loopt met haar hoofd in de wolken. Ook voor Zwijnenberg moet Offermanns nog even op de hoogte worden gesteld van een leugentje van Van Rey zo blijkt uit het tapgesprek van 27 september 2012 te 14.37 uur14: Offermanns moet weten dat Van Rey tegen Zwijnenberg heeft gezegd dat
10
Blz. 010476 van het proces-verbaal Blz. 010477 van het proces-verbaal 12 Blz. 010478 en 010479 van het proces-verbaal 13 Zie blz. 010482 en 010483 van het proces-verbaal 14 Zie blz. 010484 van het proces-verbaal 11
5
hij Offermanns pas deze morgen van de voordracht heeft geïnformeerd (terwijl dat in werkelijkheid ’s nachts al is gebeurd). Na twee “vertragingsberichten” per SMS15, SMSt Van Rey (met de telefoon die hij heeft van de gemeente Roermond) om 23.09 uur aan Offermanns: “Proficiat Kan ik bellen? Jos”16. Offermanns belt hem direct terug op diezelfde telefoon en Van Rey feliciteert hem met het feit dat een zeer ruime meerderheid voor hem was17. Om 23.53 uur belt Van Rey nog een keer met Offermanns18. Ook mevrouw Offermans luistert en praat mee. Zij bedankt Van Rey heel erg voor wat hij er voor gedaan heeft, allebei he (wie daarmee wordt bedoeld, wordt niet duidelijk, mogelijk gaat dit over de partner van Van Rey of over de voorzitter van de vertrouwenscommissie, Peters). Van Rey zegt dan ook nog “drie maal is scheepsrecht”. Dit gesprek heeft iets wonderlijks voor degenen die weten wat Van Rey allemaal vooraf tegen Offermanns heeft verteld en dat dan uitgerekend hij in de vergadering alle telefoons heeft ingenomen om te voorkomen dat er iemand iets naar buiten kon brengen. Uit de analyse van de printgegevens van en onderzoek aan de telefoon van Van Rey blijkt trouwens dat Van Rey en Offermanns al (tenminste) vanaf de eerste vergadering van de vertrouwenscommissie (op 29 augustus 2012) contact met elkaar hebben. Om 23.03 uur SMSt Offermanns aan Van Rey “Goede selectie?” en laat Van Rey hem per SMS weten “Zijn nog bezig in Gratum”. Om 23.38 uur hebben beiden een telefoongesprek dat 4.16 minuten duurt. Een dag later hebben beiden kennelijk een afspraak met elkaar om 18.30 uur19. De indruk die door Offermanns wordt gewekt dat het hem allemaal is overkomen, wordt hierdoor behoorlijk genuanceerd. Het lijkt een doorlopend, goed geregisseerd proces te zijn geweest. Het is belangrijk om te realiseren dat Offermanns in eerste instantie geen door de Commissaris van de Koningin geselecteerde kandidaat was en dat hij door toedoen van Van Rey en Peters alsnog op de lijst van 8 kandidaten met wie een gesprek zal worden aangegaan, wordt gezet. Opvallend is ook dat Offermanns de laatste kandidaat is die een gesprek heeft. Dat zou inderdaad kunnen komen doordat Offermanns op de oorspronkelijke (veel eerdere) datum verhinderd was, omdat hij in het buitenland verbleef, maar aan de andere kant is het ook wel een erg goed uitkomend toeval, doordat Van Rey nu in staat is zo’n beetje alle vragen aan hem voor te zeggen, inclusief de gewenste antwoorden (want doordat Offermanns de laatste kandidaat is, weet zijn medeverdachte Van Rey inmiddels ook precies hoe de leden van de vertrouwenscommissie reageren op de gegeven antwoorden en op welke onderdelen van de vragen de nadruk wordt gelegd, dan wel welke vragen het belangrijkst zijn en vertelt dat aan Offermanns). Van Rey is van oordeel dat wat hij heeft gedaan, is toegestaan, dat het klankborden is en dat het geen schending van de geheimhoudingsplicht is.
15
Zie blz. 010485 en 010487 van het proces-verbaal Zie blz. 010488 van het proces-verbaal 17 Zie blz. 010489 van het proces-verbaal 18 Zie blz. 010490 van het proces-verbaal 19 Zie blz. 010502 van het proces-verbaal 16
6
Partijgenoot Peters, tevens voorzitter van de vertrouwenscommissie (en iemand die het zelf ook niet zo nauw neemt met de geheimhouding zo blijkt uit zowel het tapgesprek van 27 september 2012 te 00.02 uur20 (dat is het telefoongesprek na de laatste bijeenkomst van de vertrouwenscommissie) en hij (Peters) tegen Van Rey zegt dat hij aanneemt dat Van Rey Offermanns nog wel zal bellen, als het tapgesprek d.d. 20 september 201221 waarin hij tegen Van Rey zegt dat hij het net met zijn vrouw heeft gehad over Zwijnenberg) vindt22 dat lekken gaat over het noemen van namen, maar zegt ook dat hij niets wil zeggen over het wel of niet onder de geheimhouding vallen van de gesprekken die hij gehoord heeft, want hij wil niemand belasten. Uit de toepasselijke regelgeving blijkt dat geheimhouding veel ruimer is dan Van Rey suggereert en wat hij heeft gedaan in met name de richting van Offermanns vergelijkbaarder is met bijvoorbeeld de diefstal van een examen dan met “klankborden”. Dit blijkt trouwens ook de verklaringen van een aantal personen die nauw betrokken zijn geweest bij de selectieprocedure. Vooraf merk ik op: het openbaar ministerie is niet van mening dat klankborden in het politieke systeem niet zou mogen, maar dat “klankborden” dan dient dan te gebeuren met andere leden van de partij dan met de personen die een geheimhoudingsplicht hebben en over inside-information beschikken. Allereerst bespreek ik het juridisch kader rondom een selectieprocedure voor een nieuwe burgemeester, daarna de mening van een aantal getuigen. Juridisch kader m.b.t. selectieprocedure Dat de selectieprocedure met grote zorgvuldigheid is omgeven, blijkt onder meer uit artikel 61c van de Gemeentewet: de beraadslagingen vinden plaats met gesloten deuren en het verslag daarvan wordt niet openbaar gemaakt. Ten aanzien van de beraadslagingen geldt een geheimhoudingsplicht. Artikel 61, vierde lid van de Gemeentewet bepaalt dat de vertrouwenscommissie zich door tussenkomst van de Commissaris van de koningin de door haar nodig geachte informatie verschaft (en dus niet door een andere kandidaat op te laten zoeken of een medekandidaat ooit lid is geweest van dezelfde politieke partij). Op grond van de Circulaire procedureregels benoeming burgemeester van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties d.d. 4 november 200523 heeft de gemeente Roermond een raadsbesluit d.d. 10 mei 201224 genomen. In dat raadsbesluit wordt een vertrouwenscommissie ingesteld en wordt de geheimhouding vastgesteld. Van Rey wordt als adviseur van de commissie aangewezen. Artikel 5 van dit raadsbesluit regelt de geheimhoudingsplicht en bepaalt in het eerste lid dat de leden van de commissie volstrekte geheimhoudingsplicht hebben omtrent hetgeen direct of indirect aan hen als lid van de commissie ter kennis is gekomen en het tweede lid dat de geheimhouding zowel tijdens het bestaan van de commissie als na ontbinding van de commissie geldt en ook geldt ten opzichte van raadsleden die geen lid van de commissie zijn of lid van de commissie zijn geweest. Dat de 20
Zie blz. 010474 en 010475 van het proces-verbaal Zie blz. 010208 van het proces-verbaal 22 Verklaring op blz. 010289 e.v. van het proces-verbaal 23 blz. 010094 t/m 010098 van het proces-verbaal 24 blz. 010569 t/m 010572 van het proces-verbaal 21
7
geheimhouding behalve voor de leden ook geldt voor de adviseur van de commissie, wordt bepaald in lid 4. De geheimhouding brengt onder meer met zich mee dat, anders dan door tussenkomst van de commissaris, geen inlichtingen – schriftelijk of mondeling – kunnen worden ingewonnen over sollicitanten en dat overleg met derden is uitgesloten, zo wordt bepaald in het vijfde lid. Deze bepalingen zijn soortgelijk aan de bepalingen in paragraaf VI van de Circulaire procedureregels bij burgemeestersbenoemingen. In de toelichting op het raadsvoorstel 2012/035/1 staat onder punt 4: “voor alle betrokkenen bij de VC (leden, adviseur én secretaris) geldt volstrekte geheimhouding. Dit betekent dat geen enkel overleg mag worden gepleegd met betrekking tot het besprokene in de VC, ook niet in de eigen fractie, in het college of met collega’s;”25 De Circulaire procedureregels benoeming burgemeester is op 15 juli 2012 vervangen door de Circulaire benoeming, functioneringsgesprekken en herbenoeming burgemeester26. De bepalingen met betrekking tot de instelling van de vertrouwenscommissie en de vertrouwelijkheid zijn daarin niet gewijzigd. In de huidige en vorige circulaire is als toelichting op de geheimhouding opgenomen: “De geheimhoudingsplicht die voortvloeit uit artikel 61c van de Gemeentewet geldt voor al diegenen die uit hoofde van hun functie van de stukken en de beraadslagingen kennis hebben kunnen nemen. Schending van de geheimhoudingsplicht is strafbaar gesteld in artikel 272 van het Wetboek van Strafrecht. Omdat de zorg voor de geheimhouding primair bij de gemeenteraad berust, kan het zijn dat de gemeente in voorkomende gevallen zelf het initiatief neemt tot aangifte van schending van de geheimhouding. Doel van de geheimhouding is te voorkomen dat sollicitanten (imago)schade oplopen.” Ook dat is dus veel ruimer dan voorkomen dat de namen van de sollicitanten bekend worden. Een kandidaat kan ook (imago)schade oplopen doordat hij niet op zijn waarde kan worden geschat, omdat één van de andere kandidaten vuil spel speelt. Ook geldt de gedragscode van de gemeente Roermond waarin onder hoofdstuk 4 is opgenomen dat een bestuurder zorgvuldig en correct omgaat met informatie waarover hij uit hoofde van zijn ambt beschikt. Hij verstrekt geen geheime informatie. Wat is er volgens andere betrokkenen gebeurd? De Commissaris van de Koningin legt uit27 dat zowel Offermanns als Zwijnenberg door de vertrouwenscommissie als kandidaten zijn toegevoegd. Hij heeft de vertrouwenscommissie gewezen op de geheimhouding en betitelt de inhoud van het telefoongesprek (hij hoort het telefoongesprek tussen Offermanns en Van Rey d.d. 24 september 2012 te 22.31 uur) totaal buiten het toelaatbare en is van oordeel dat Offermanns het gesprek had moeten beëindigen. De inhoud van het telefoongesprek valt onder de geheimhouding. Dat Van Rey aan Offermanns inlichtingen vraagt over Rookhuijzen vindt hij bizar en een schending van de geheimhouding.
25
blz. 010150 van het proces-verbaal en blz. 010563 van de tweede aanvulling. Blz. 010099 t/m 010123 van het proces-verbaal 27 Verklaring op blz. 010349 e.v. van het proces-verbaal 26
8
De secretaris van de vertrouwenscommissie, H.J.B. Vervuurt, heeft verklaard28 dat de casussen die door de commissieleden waren voorbereid niet vooraf zijn gedeeld met de overige commissieleden en dat de casussen voor ieder gesprek identiek waren om een vergelijking tussen de kandidaten mogelijk te maken. Van Rey had de kandidaten na de behandeling van de casussen ook een vraag mogen stellen. Alles wat binnen de vertrouwenscommissie was besproken was geheim en wat hij Van Rey hoort doen, valt onder schending van die geheimhouding. De casuïstiek die Van Rey met Offermanns heeft besproken, is de casuïstiek die daadwerkelijk is besproken. Offermanns had een goede presentatie en gaf goede antwoorden, maar dat laatste was volgens getuige Vervuurt, mede te danken aan de voorkennis van Offermanns. J.F.H. Lucas is gehoord29; hij is één van de leden van de vertrouwenscommissie. Hij legt de geheimhouding zo uit dat je tegen niemand iets mag vertellen over datgene wat er in de vertrouwenscommissie was besproken. Naar zijn mening vallen de telefoongesprekken tussen Van Rey en Offermanns (hij heeft de telefoongesprekken gehoord waarbij Van Rey alle vragen/casussen met Offermanns bespreekt en het gesprek waarin Van Rey Offermanns adviseert om aan de leden van de commissie uit te leggen waarom hij niet op de oorspronkelijke uitnodiging voor het gesprek in heeft kunnen gaan) onder de geheimhoudingsplicht. Hij heeft verklaard dat Offermanns de vraag over de driehoek tijdens het sollicitatiegesprek had beantwoord, zoals hij Van Rey hoort dicteren tijdens het telefoongesprek en dat Offermanns bij aanvang van het gesprek zijn excuses heeft gemaakt voor het feit dat hij niet op de eerste uitnodiging in had kunnen gaan. Een ander lid van de vertrouwenscommissie, S. Özturk, wil in verband met zijn geheimhoudingsplicht niets verklaren over de gesprekken die hij krijgt te horen en bevestigt dat de vragen die Van Rey aan Offermanns heeft doorgegeven ook vragen en casussen zijn die zijn gesteld30. Ook een aantal andere leden van de vertrouwenscommissie verklaren over de selectie. Mevrouw Smitsmans-Burhenne legt uit31 wie welke vragen hebben voorbereid en ziet in de gesprekken tussen Van Rey en Offermanns een letterlijke weergave van het sollicitatiegesprek van Offermanns. De inhoud van het gesprek valt naar haar mening voor 100% onder de geheimhoudingsplicht. Naar aanleiding hiervan zegt zij niet langer te kunnen stellen dat Offermanns de sterkste kandidaat was. Ook de heer Daamen32 verklaart over de casussen die aan de kandidaten zijn voorgelegd en reageert op de voorgehouden tapgesprekken dat Offermanns als een huis had gestaan tijdens de sollicitatiegesprekken, maar dat Offermanns alleen maar in hoefde te koppen, omdat hij de vragen voorgelegd had gekregen en dat dit niets meer met een vertrouwenscommissie te maken had en meer leek op een telefonische vergadering. De heer Breugelmans33 stelt dat de inhoud van het telefoongesprek bijna helemaal onder de vertrouwelijkheid valt en vindt het schandalig.
28
Verklaring op blz. 010241 e.v. van het proces-verbaal Zie verklaring op blz. 010233 e.v. van het proces-verbaal 30 Verklaring op blz. 010305 e.v. van het proces-verbaal 31 Verklaring op blz. 010312 e.v. van het proces-verbaal 32 Verklaring op blz. 010327 e.v. van het proces-verbaal 33 Verklaring op blz. 010334 e.v. van het proces-verbaal 29
9
Offermanns verklaart in zijn verhoor d.d. 19 oktober 201234 in eerste instantie dat hij met Van Rey alleen contact had gehad over partijaangelegenheden. Als hij de opgenomen gesprekken te horen krijgt, wordt het hem even te veel en zegt hij dat hij niet zo veel aan het telefoongesprek heeft gehad. In zijn enthousiasme zou hij de informatie tot zich hebben genomen en daar enorme spijt van te hebben. Hij vindt het zelf een stomme fout door over de procedure te spreken, maar niet de intentie te hebben gehad een wederdienst te verkrijgen. Hij wilde zich goed voorbereiden op zijn gesprek. Met betrekking tot het verzoek van Van Rey over een eventueel VVDlidmaatschap van Rookhuijzen zegt Offermanns dat hij dit niet heeft kunnen duiden als een verzoek in het kader van de selectieprocedure. In juni 2012 heeft Offermanns de kandidatuur van Van Rey voor de functie van lid van Gedeputeerde Staten van Limburg gesteund. In een interview met het Limburgs Dagblad heeft Offermanns onder andere over Van Rey gezegd: “Er is geen twijfel aan zijn integriteit, als dat wel was geweest, hadden we hem niet voorgedragen”, “Nee, dit is geen poging om hem te rehabiliteren” en “het is een gedurfde keuze, maar we sturen onze beste twee bestuurders”. Coalitiepartner CDA vond echter dat de integriteit van Van Rey beschadigd was door de belangenverstrengeling en de vele voorbeelden van de schijn van belangenverstrengeling zoals geconstateerd in het rapport Sorgdrager-Frissen en heeft de VVD gevraagd de kandidatuur in te trekken, hetgeen ook is gebeurd. Dat anderen de voordracht van Offermanns in verband zouden brengen met deze steun van Offermanns voor Van Rey is een onderwerp dat in de vertrouwenscommissie aan de orde is geweest en waarover Van Rey Offermanns informeert in het telefoongesprek d.d. 27 september 2012 te 00.34 uur. Dat wat hier is gebeurd, is naar het oordeel van het openbaar ministerie zeer laakbaar. Als het plan van Offermanns en Van Rey was doorgegaan, had Roermond een burgemeester gekregen die niet vrij, niet onbeïnvloed, niet onafhankelijk en niet objectief ten opzichte van degene kon staan die hem aan die positie had geholpen. Hij had zeker niet boven de partijen gestaan, maar midden in één partij en was een soort marionet geworden van Van Rey, bij wie al jaren de daadwerkelijke macht lijkt te liggen in Roermond. De democratie zou hierdoor een grote deuk hebben opgelopen; de andere partijen dachten nog dat hun mening was gehoord, maar de hele procedure was een vooraf goed geregisseerd stuk en vooropgezet plan. Is wat er is gebeurd behalve laakbaar en bestuurlijk incorrect ook strafbaar? Dat bij de invoering van artikel 363 van het Wetboek van Strafrecht niet direct is gedacht aan een ambtenaar die zich laat omkopen door een andere ambtenaar (maar eerder aan een ambtenaar die wordt omgekocht door een niet-ambtenaar) hoeft echter volgens de strafbaarstelling daar ook niet aan in de weg te staan. Hierna zullen alle bestanddelen van het onder primair ten laste gelegde, de passieve ambtelijke corruptie worden besproken, waarna de zojuist gestelde vraag kan worden beantwoord.
34
Proces-verbaal van verhoor, blz. 010520 e.v. van het proces-verbaal
10
Bewezenverklaring Ambtenaar De persoon die de gift of dienst aanneemt dient ambtenaar te zijn. Dat betekent niet dat hij de gift of dienst als ambtenaar, dus in de uitoefening van zijn bediening, dient aan te nemen. Dit blijkt uit een arrest van de Hoge Raad d.d. 10 april 189335 en de rechtsliteratuur36. De omstandigheid dat de ambtenaar de gift of dienst aanneemt in de particuliere sfeer dus niet “met zijn pet van ambtenaar op” staat aan toepasselijkheid van artikel 363 Sr, eerste lid onder 1e en 2e niet in de weg. Een ambtenaar is een persoon die door het openbaar gezag wordt aangesteld tot een openbare betrekking om een deel van de taak van de staat of zijn organen te verrichten. Over het feit of een burgemeester als ambtenaar aangemerkt dient te worden – zeker nu deze hoedanigheid expliciet wordt genoemd als strafverzwarende omstandigheid in het derde lid van artikel 363 - zal niet tot discussie leiden. In de sollicitatiebrief van Offermanns37 wordt de door hem als burgemeester opgedane bestuurlijke ervaring breed uitgemeten. Hoewel een sollicitatie een privéaangelegenheid lijkt te zijn, kost het mede hierdoor grote moeite Offermanns als een privé persoon te beschouwen. Maar, zelfs als gezegd moet worden dat hij solliciteerde als privépersoon en handelde in/als privépersoon toen hij de informatie van Van Rey aannam, dan staat dit niet aan de toepassing van artikel 363 Sr in de weg. Bepalend is immers “slechts” of iemand de hoedanigheid van ambtenaar bezit en dat had hij als burgemeester van de gemeente Meerssen. Gift of dienst aannemen Een gift is volgens de Hoge Raad38: elk overdragen van iets aan een ander dat voor deze of die ander waarde heeft. Elke waarde voldoet (zowel geldswaarde als bijvoorbeeld immaterieel voordeel). Een zeer geringe gunst is al voldoende39. Uit het feit dat de gift effect heeft gehad (hetgeen overigens voor de strafbaarheid geen vereiste is), kan afgeleid worden dat de gift voor de omgekochte van waarde was40. In de Memorie van Toelichting bij het voorstel “Wet herziening corruptiewetgeving” staan als voorbeelden van het begrip “dienst”: de deelname aan zgn. snoepreisjes, het
35
HR 10 april 1893, W. 6333 Zie onder meer P.A.M. Mevis, “Omkoping” in H.J.B. Sackers en P.A.M. Mevis (red.), Fraudedelicten, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink 2000, pagina 84-104; E. Sikkema, Ambtelijke corruptie in het strafrecht. Een studie over omkoping en andere ambtsdelicten, diss. Groningen, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2005, pagina270; C.P.M. Cleiren en M.J.M. Verpalen (red.), Strafrecht. Tekst en Commentaar, Deventer: Kluwer 2012, aantekening 10 op artikel 363 Sr juncto aantekening 10e op artikel 362 Sr (E. Sikkema) en T.J. Noyon, G.E. Langemeijer en J. Remmelink (voorzetting door J.W. Fokkens en A.J.M. Machielse), Het wetboek van Strafrecht, losbladig, Deventer: Kluwer, aantekening 3 op artikel 363 Sr juncto aantekening 2 op artikel 362 (j>W. Fokkens) juncto aantekening 2 op artikel 177 Sr (A.J.M. Machielse). 37 Zie blz. 010078 e.v. van het proces-verbaal 38 HR 25 april 1916, NJ 1916, pagina 551 en 552, W. 9970 39 Zie E. Sikkema, “Ambtelijke corruptie in het strafrecht. Een studie over omkoping en andere ambtsdelicten”, diss. Groningen, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers 2005, pagina 217. 40 Zie E. Sikkema, “Ambtelijke corruptie in het strafrecht. Een studie over omkoping en andere ambtsdelicten”, diss. Groningen, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers 2005, pagina 218. 36
11
voor een “vriendenprijs” ter beschikking stellen van een vakantiebungalow of het aanbieden van een commissariaat voor bewezen diensten.41 Sinds deze wetswijziging (in werking getreden op 1 februari 2001) is een gift in beginsel een geldbedrag of stoffelijke zaken, terwijl van een dienst gesproken moet worden bij immateriële voordelen. De voor Offermanns waardevolle informatie die door Van Rey is verstrekt, is aan te merken als een dienst. Hierdoor wist hij immers exact wat aan hem zou worden gevraagd en welke antwoorden de vertrouwenscommissie het liefst wilde horen. Hierdoor was de kans op succes zo goed als verzekerd. Zeker omdat Van Rey ook nog een behoorlijke vinger in de pap had bij de voordracht en Offermanns heeft gepromoot. Wetende of redelijkerwijs vermoedende Uit het arrest van het Gerechtshof ’s-Gravenhage, nevenzittingsplaats ’sHertogenbosch d.d. 27 december 201242 blijkt dat hiervan al snel sprake is. Iemand aan wie een gift wordt gedaan, moet op z’n minst genomen redelijkerwijs vermoeden dat giften worden gedaan teneinde een tegenprestatie te verkrijgen (zoals bijvoorbeeld het begunstigen van degene die de gift of dienst heeft gegeven). Met andere woorden: iemand krijgt niets voor niets. In strijd met zijn plicht Gelet op het arrest van het Gerechtshof Den Haag, nevenzittingsplaats Den Bosch d.d. 27 december 201243 handelen ambtenaren “ in strijd met hun plicht wanneer zij handelen in strijd met de voor hen geldende gedragslijn dat een ambtenaar – naar uit de aard van het ambtenaarschap voortvloeit – in zijn taakuitoefening eerlijk, nauwgezet en neutraal dient te zijn en alle belanghebbenden gelijkelijk dient te behandelen. Het geven van een voorkeursbehandeling is op deze grond verboden.” Op basis van deze overweging is nauwelijks een gedraging voor te stellen die geen strijd met de ambtsplicht oplevert. Dit zou betekenen dat aan artikel 362 van het Wetboek van Strafrecht geen of nauwelijks nog betekenis toekomt. Dit is in overeenstemming met een concept-wetsvoorstel ter verruiming van de mogelijkheden tot bestrijding van financieel-economische criminaliteit, waarin wordt voorgesteld artikel 362 Sr te laten vervallen en in artikel 363 Sr het bestanddeel “in strijd met zijn plicht” te laten vervallen. Het openbaar ministerie heeft er mede hierom voor gekozen om artikel 362 van het Wetboek van Strafrecht niet tevens ten laste te leggen.
41
Kamerstukken II, 1998/99, 26469, nr. 3, pagina 4 parketnummer 20-000399-11, LJN BY7453 43 parketnummer 20-000334-11, LJN BY7454, overweging B.3.2. 42
12
In zijn bediening iets te doen of na te laten In zijn huidige of vroegere bediening is gedaan of nagelaten Vroeger werd uit de bestanddelen “ambtenaar” en “in zijn bediening” in het eerste lid, onder 1o, van artikel 363 Sr afgeleid dat de functie waarin de tegenprestatie zal worden verricht, dezelfde functie is als die ten tijde van de omkoping. Dit lid omvat in deze opvatting niet de situatie dat een persoon, die reeds ambtenaar is, wordt omgekocht om in een toekomstige functie iets te doen of na te laten44. Deze interpretatie volgt echter niet noodzakelijkerwijs voort uit de tekst van de wet. Sikkema spreekt in dit verband van een “restrictieve interpretatie”45. Uit de parlementaire geschiedenis valt op te maken dat de wetgever ook de situatie dat iemand die al ambtenaar is, wordt omgekocht om in een toekomstige situatie iets te doen wel onder het hiervoor genoemde artikel en artikellid strafbaar heeft willen stellen. In de nota van wijziging46 van de Wet herziening corruptiewetgeving (in werking getreden op 1 februari 2001) staat over zowel artikel 362, eerste lid als artikel 363, eerste lid Wetboek van Strafrecht: “voornoemde strafbaarstellingen, binnen het bereik waarvan overigens ook valt de situatie waarin een ambtenaar giften aanneemt in verband met handelingen, te verrichten in een nieuwe ambtelijke functie”. Personen die al ambtenaar zijn en slechts van functie veranderen binnen de ambtenarij vallen gewoon onder het bereik van het eerste lid, ten eerste47. Er zal wel een reëel vooruitzicht op de nieuwe functie moeten zijn, maar dat is in deze casus zeker het geval. Er is hier geen sprake van bijvoorbeeld een trambestuurder die iets voor zijn omkoper zou moeten gaan doen als hij ooit minister-president wordt, maar om een burgemeester die met geheime informatie, rechtstreeks uit de vertrouwenscommissie, de sollicitatieprocedure ingaat voor eenzelfde functie in een grotere stad en daardoor een grote voorsprong had op alle andere kandidaten. Hiermee zijn alle bestanddelen van het primair ten laste gelegde artikel 363, lid 1, onder 1o vervuld. Voor alle duidelijkheid: dit ziet dus op de situatie dat Offermanns door Van Rey op de burgemeestersstoel van de gemeente Roermond wordt geholpen en Offermans daardoor “in de zak” van Van Rey kwam te zitten. Hierdoor stond Offermanns niet meer vrij en onbevangen tegenover Van Rey zoals van hem in zijn functie van burgemeester verwacht mocht worden; “nee” zeggen tegen Van Rey was hierdoor niet meer eenvoudig. Ook voor het ten tweede van het eerdergenoemde artikellid is wettig en overtuigend bewijs: Offermanns heeft Van Rey in zijn huidige bediening informatie verstrekt over Rookhuijzen en hij heeft Van Rey voorgedragen als gedeputeerde van de provincie Limburg en die kandidatuur en de persoon van Van Rey openlijk gesteund, verdedigd en aangeprezen. Het primair ten laste gelegde kan naar de mening van het openbaar ministerie wettig en overtuigend worden bewezen. 44
In deze zin ook het arrest van het Gerechtshof Den Bosch d.d. 16 juli 1996, parketnummer 20.001868.95. 45 E. Sikkema, “Ambtelijke corruptie in het strafrecht. Een studie over omkoping en andere ambtsdelicten”, diss. Groningen, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers 2005, pagina 303. 46
Kamerstukken II, 1999/2000, 26469, nr. 5, pagina 9 en 10 Zie E. Sikkema, “Ambtelijke corruptie in het strafrecht. Een studie over omkoping en andere ambtsdelicten”, diss. Groningen, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers 2005, pagina 304 en 305. 47
13
Mocht de rechtbank die mening niet delen, komen we toe aan hetgeen subsidiair ten laste is gelegd: oplichting van de vertrouwenscommissie. Die oplichting ziet op de vertrouwenscommissie die er vanuit ging en vanuit mocht gaan dat de kandidaten niet wisten welke vragen zij zouden krijgen. Uiteindelijk hebben zij besloten Offermanns voor te dragen, omdat zijn presentatie “stond als een huis”. Uit de eerdergenoemde verklaringen van met name mevrouw Smitsmans (“Ik kan niet langer zeggen dat Ricardo Offermanns de sterkste kandidaat zou zijn. Voor mij is het werk dat wij hebben gedaan waardeloos”), maar ook uit de verklaringen van de heren Vervuurt, Damen en Breugelmans blijkt dat zij met de kennis van nu heel anders aankijken tegen Offermanns en zijn presentatie en antwoorden en hij dus niet de eerste keuze zou zijn geworden. Door de innige samenwerking tussen Van Rey en Offermanns kan gesteld worden dat zij zich tezamen en in vereniging hebben bediend van een of meer listige kunstgrepen, danwel een valse hoedanigheid door Offermanns, namelijk die van een kandidaat in dezelfde positie als de anderen, terwijl hij in werkelijkheid een “grondig voorbewerkte” kandidaat was die zo alle antwoorden kon geven, zelfs zonder dat de vragen aan hem werden gesteld. De aanbeveling staat op schrift (in ieder geval in een powerpoint-presentatie), zodat bewezen kan worden dat er sprake is van “enig goed”. Hoewel hiervoor de schending van het ambtsgeheim door Van Rey al uitvoerig ter sprake is gekomen, hieronder nog een aantal aanvullende opmerkingen in relatie tot het meer en meest subsidiair ten laste gelegde. Dit moet in samenhang met het hiervoor besprokene worden beoordeeld. Ten eerste over de schending van het ambtsgeheim: In de kamerstukken48 staat vermeld waar het ook om gaat: “De vertrouwenscommissie zal bij haar werkzaamheden alle belangen die bij de selectie van een nieuw te benoemen burgemeester in het geding zijn, in haar oordeelsvorming betrekken. Daartoe behoort ook het belang van een vruchtbare samenwerking in het college. Het staat de raad vrij desgewenst juist met het oog op dit element één of meer wethouders als adviseur aan de vertrouwenscommissie toe te voegen. Een verplichting om een wethouder als adviseur aan de vertrouwenscommissie toe te voegen doet afbreuk aan de mogelijkheid voor de raad om naar eigen inzicht en afgestemd op de lokale situatie de samenstelling van de vertrouwenscommissie te regelen. De vertrouwenscommissie is en blijft een raadscommissie.” Dit laatste heeft Van Rey aan zijn laars gelapt en zo de Raad aan de kant geschoven. Hij heeft er alles aan gedaan om iemand op die positie te krijgen die vervolgens bij hem in het krijt stond. Het bestuurlijke proces is hiermee onrecht aangedaan.
Medeplegen Voor medeplegen is een bewuste en nauwe samenwerking vereist. Offermanns zal er zich als burgemeester, de functie die hij jarenlang uitoefende, ten volle bewust van zijn geweest dat Van Rey in de gesprekken die hij met hem voerde iets deed wat niet mocht. Zoals ook de Commissaris van de Koningin verklaarde had Offermans 48
Kamerstukken II, 2003/04, 29310, nr. 6, pagina 3
14
simpelweg het gesprek moeten beëindigen. Offermans had er, op z’n zachtst gezegd, geen moeite mee om Van Rey door te laten gaan met de schending van de geheimhouding en helpt hem daar ook bij door informatie over Rookhuijzen op te zoeken en zelf aan Van Rey te vragen hoe één van de leden van de vertrouwenscommissie had gereageerd.
Eis Offermanns is door het gebeuren teruggetreden als burgemeesterskandidaat voor Roermond en als burgemeester van Meerssen. Dat dit een mogelijke consequentie zou zijn als zou uitlekken dat hij oneerlijk spel heeft gespeeld, komt weliswaar voor zijn risico, maar het openbaar ministerie zal er wel rekening mee houden in haar eis. Dit is voor Offermanns weliswaar het eerste strafrechtelijke contact met justitie, maar zijn proceshouding is opvallend nu hij geen blijk geeft van enig inzicht in de laakbaarheid van zijn handelen, waarmee hij het vertrouwen van de burgers in een eerlijke en rechtvaardige overheid heeft ondermijnd. Bovendien heeft hij hiermee zijn ambt in diskrediet gebracht.
Naar het oordeel van het OM is een passende straf voor Offermanns: Een werkstraf voor de duur van 120 uur, subsidiair 60 dagen hechtenis
15
