Mixing Als ik denk aan mixing en mastering, denk ik onmiddellijk aan de 2 grote pijlers; kennis en ervaring. Ervaring kan ik jullie jammer genoeg niet bijleren op een workshop maar op het vlak van kennis valt er best wel veel te vertellen. Het belangrijkste bij kennis is volgens mij de visie; heb je een idee over hoe het eindresultaat moet klinken? Als je niet weet waar de bestemming van een reis ligt, kan je de weg ernaar toe ook niet uitstippelen... Dit doet mij denken aan een quote uit het nummer 'Reverence' van Faithless: 'You don't need eyes to see, you need vision.' Mixing en mastering is iets dat ieder voor zichzelf zal moeten leren, een beetje vergelijkbaar met autorijden. Rij-instructeurs zullen mij dit niet graag horen zeggen maar leren autorijden doe je hoofdzakelijk zelf door ervaring op te bouwen. Als iemand je wijst waar de pedalen zitten en vertelt waarvoor ze dienen, ben je nog geen goed bestuurder. Dat leer je zelf, maar begeleiding van iemand met ervaring is uiteraard belangrijk om het in goede banen te leiden. Als je luistert naar muziek (een mix) speelt deze zich af in een virtuele driedimensionale ruimte. En hiermee bedoel ik niet de ruimte waar je je effectief in bevindt maar de ruimte waarin de instrumenten geplaatst zijn. Deze ruimte heeft grenzen: Eerste dimensie: links <--> rechts. Geluid kan nooit van verder links komen dan de linkse audiomonitor, hetzelfde geldt voor de rechterzijde. Als geluiden toch van verder lijken te komen heeft dit te maken met weerkaatsing binnen de ruimte waarin je je bevindt en is het aan te raden geluidsisolatie te plaatsen. Zoniet ga je muziek mixen naar jouw ruimte en zal het resultaat heel anders klinken in een andere ruimte. De verdeling over deze as doe je met de panpot. Met korte delays (< 30ms) die gepand zijn t.o.v. het origineel, kan je geluiden breder maken, omdat we de oorspronkelijke geluidsbron samen met de delay als één geluid interpreteren. De tweede dimensie is de hoogte: muziek kan nooit van hoger komen dan de audiomonitors (de tweeters). Het laagste punt waar muziek vandaan kan komen, is de vloer. Bastonen kunnen zich verspreiden via de vloer. Daarom worden hoge tonen dus hoog genoemd, en lage tonen laag. :-) Een kickdrum met diepe basgeluiden ervaar je in je buik of borstkas, hihats kunnen als het ware je trommelvliezen doen springen. De hoge en lage frequenties worden dus ook respectievelijk hoog en laag ervaren in je lichaam. Deze as beïnvloed je met EQ. De derde dimensie is diepte: muziek kan niet van achter je audiomonitors komen (tenzij een uitzonderlijk effect zoals donder maar dat is dan ook meer een psychoacoustisch effect). Luide geluiden kunnen 'in your face' klinken maar komen nooit van achter. We praten hier over een standaard stereomix, niet over surroundsystemen. Een luid geluid lijkt voor de speakers de hangen, terwijl een stil geluid ertussen zit, of iets erachter. Hiervoor gebruik je je volumeslider van ieder spoor afzonderlijk. We hebben nu dus een virtuele ruimte omschreven waarin muziek zich afspeelt. Als iemand mij vraagt wat mixen nu eigenlijk is dan antwoord ik dat mixen bestaat uit het plaatsen van de instrumentatie binnen deze ruimte en die bewegingsruimte optimaal benutten om de 1
boodschap van de muziek te ondersteunen. Op die manier kan je ieder instrument dimensie geven, krijgt alles zijn eigen plaats in de mix en kan je diepte creëren in je mix. Het leuke van deze theorie is dat je nu naar andere mixen kan gaan luisteren en je afvragen hoe de mixing engineer de mix heeft samengesteld. Je gaat dus veel 'gerichter' naar muziek luisteren en kan er dingen van leren: - Hoeveel instrumenten zitten er in de mix? - Waar bevinden de instrumenten zich in de mix? - Is de mix evenwichtig verdeeld of heeft 1 zijde de overhand? Bv. The Beatles; drums aan 1 zijde, alle andere instrumenten aan de andere zijde. - Is de mix symmetrisch? Heeft ieder gepand instrument een ander instrument aan de overzijde of niet? Bv. 1 hihat links en de andere rechts, of beiden links of rechts? - Zijn de instrumenten goed van elkaar gescheiden, duidelijk in de mix? Of vloeien ze samen in een 'wall of sound'? - Zijn instrumenten breed uitgesmeerd over links en rechts of klinkt ieder of meerdere instrumenten eerder mono? - Verplaatsen bepaalde geluiden zich tijdens de mix of blijft ieder instrument dezelfde plaats behouden? Bv. piano naar zijkant om ruimte te maken voor de vocalen. - Neemt een instrument veel plaats in, in de mix, of is het eerder 'klein' gemaakt met EQ? Bij het analyseren van mixen van verschillende muziekgenres zal je merken dat er bepaalde 'tradities' zijn; probeer eens de kick in een hiphop- of dance-nummer naar de achtergrond te verschuiven, of de drumgeluiden naar voor plaatsen in een jazzsong...
Voorbeelden van visuele weergaven van verschillend types van mixen vind je in de bijlage.
Dus even samenvatten: De plaatsing van eender welk instrument in de mix gebeurt met: - Volume - Panning - EQ - Effecten (delay om geluiden breder te maken, reverb om geluiden 'achteruit' te plaatsen in een mix, compressor om een bepaald geluidsniveau te 'fixeren') Een woordje over effecten: - Delay kan gebruikt worden om de ruimte 'op te vullen'. Een geluidsbron aan één zijde en delay aan andere kant geeft ruimtelijk effect. Zeer korte delays worden ervaren als 1 breed geluid, onze oren en hersenen kunnen de 2 geluiden niet onderscheiden en interpreteren het als 1 breed geluid. Door gebruik van delay wordt je mix natuurlijk drukker want eigenlijk voeg je een tweede instrument toe. Past een extra instrument wel in je mix? 2
- Compressors kunnen gebruikt worden om geluid met wisselende volumes te stabiliseren of te fixeren in de mix. Het verschil in dynamiek (= verschil tussen luidste en zachtste geluid) wordt verkleind. - Reverb: je voegt de karakteristieken van een kamer toe aan je mix; dat neemt veel plaats in en kan dus vlug te druk worden. Vaak kan een reverb vervangen worden door een delay. Reverb zijn honderden delays die uit 1 tool komen. Al verandert een reverb niets aan het geluidsvolume van het origineel, we creëren het effect dat iets meer naar achter zit in de mix. Reverb creëert het gevoel van afstand.
Hoe werk ik in de praktijk aan een mix? Dit is mijn persoonlijke manier van werken: 1. Voorbereiding - Ik plaats alle drumgeluiden bij elkaar, alle basgeluiden, alle melodische structuren bij elkaar en daarnaast bussen en send/fx Tracks. - Ik geef ze een duidelijke naam en werk eventueel met kleuren. 2. Volume - Ik doe all channelfaders naar beneden en breng ze 1 voor 1 omhoog, te beginnen met de drumtracks. Ik plaats de fader van de kick meestal zodat de peak zich rond -12 dBFS bevindt. Daarna voeg ik alle andere drumgeluiden toe. Het eindresultaat waarbij uiteraard alle instrumenten hoorbaar zijn in de mix zal dan vermoedelijk de luidste piek tussen -6 en -3 dBFS bevatten. - Dan volgt de baslijn. - Daarna de rest. De volumeregelaar van ieder kanaal is een zeer belangrijk 'instrument' waarmee je diepte in je mix kan bereiken. Een veelgemaakte beginnersfout is alles even luid in de mix willen plaatsen, want ieder instrument lijkt even belangrijk. Het resultaat is een platte mix waarbij vermoedelijk verschillende instrumenten elkaar in de weg zitten. Door instrumenten naar de achtergrond te plaatsen (door de vlolumeslider naar beneden te brengen), creëer je ruimte en voeg je diepte toe aan de mix. Het is natuurlijk een feit dat bepaalde muzieksoorten meer dynamiek bevatten (= verschil tussen zachtste en luidste gedeelte), zoals klassieke muziek, dan andere (dance bevat relatief weinig dynamiek). 3. Panning Elektronische muziek biedt veel mogelijkheden omdat we weinig rekening dienen te houden met tradities of opstelling op een podium. Een rockdrumkit wordt meestal gepand zoals deze wordt opgesteld op een podium, bij dance kan je hiermee creatief te werk gaan. Het laten bewegen van instrumenten is een mogelijkheid om aan een saaie mix wat meer 'spanning' te geven. Effecten zoals delay en reverb kunnen eveneens gepand worden.
3
4. EQ Daarna luister ik of bepaalde geluiden EQ nodig hebben. M.a.w. Is er meer scheiding nodig tussen bepaalde instrumenten? Zijn er instrumenten die zich overlappen betreffende frequenties? Vooral kick en bassline zijn zeer belangrijk. Het beluisteren in mono is hierbij een grote hulp. Mono zorgt ervoor dat de geluiden 'boven elkaar' komen te liggen en verschillende instrumenten die qua frequentiebereik in elkaars vaarwater zitten, zijn duidelijker waarneembaar. Onze waarneming wordt op deze manier niet beïnvloed door de breedte van een geluid. EQ is belangrijk om geluiden van elkaar te kunnen scheiden, om ieder instrument zijn plaats te geven in de mix. 5. Compressie Compressie dient niet om instrumenten luider te maken maar om het volume te 'fixeren'. Als het moeilijk is om te bepalen hoe luid een instrument in de mix moet staan (denk aan de diepte) is de kans groot dat compressie gebruikt moet worden om het instrument een vaste plaats te geven binnen die diepte. 6. Effecten, movement - Extra effecten (phaser, flanger, reverb, Chorus,...) kunnen ervoor zorgen dat het geheel minder epititief gaat klinken. He is echter belangrijk om niet te overdrijven; tenslotte zijn effecten vermoedelijk al gebruikt in het creatieve proces (bij het schrijven van het nummer/arrangement). Effecten die toegevoegd worden tijdens het mixen kunnen geautomatiseerd worden. Bv. flanging effect in een break maar niet in de rest van het nummer of een EQ die bij een instrument in een solo bepaalde frequenties benadrukt en deze weer wegfiltert als het instrument terug naar de achtergrond verschuift.
4
Bijlage:
5
Bronvermelding: GIBSON, David. The Art of Mixing: A Visual Guide to Recording, Engineering, and Production, Second Edition. Boston, Artistpro, 2008, 300 pagina's. Foto: GIBSON, David. The Art of Mixing: A Visual Guide to Recording, Engineering, and Production, Second Edition. Boston, Artistpro, 2008, p. XXXIX.
6
