Middle Up Down 09 12 2015
Old School: Top Down
Nico de Jonge, Gloriedagen Staatsbosbeheer (Veerse Bos)
Old School: Bottom up
DLG Schetsschuit Romanov, Oekraïne
1
Groot Apeldoorns Landschapskookboek
Landschap maken we met z’n allen Maar zonder visie wordt het meestal dit.
Hoe bereiken we miljoenen landschapsmakers? En hoe leggen we uit hoe je goede, mooie landschappen maakt?
Het kampenlandschap met zijn akkers omzoomd door houtwallen, bosjes en lanen is een landschap voor fijnproevers.
Kampenlandschap
Met een kookboek Top Down én Bottom Up
groot
apeldoorns landschaps
kook boek
groot kook boek apeldoorns landschaps
Het Apeldoornse landschap is veelzijdig en indrukwekkend. De eindeloze bossen van de Veluwe, de weidse enken bij Beekbergen, de slingerende beekdalen bij Wenum en Wiesel of de harmonische landgoederen van Het Woudhuis en Ter Horst. Het is maar een greep uit een staalkaart van open en dichte, van droge en natte en van oude en jonge landschappen. Maar het is ook een landschap dat verandert, en waar karakteristieke verschillen verdwijnen. In dit GROOT APELDOORNS LANDSCHAPS-KOOKBOEK neemt Harro de Jong ons mee naar de keuken van de landschapsarchitectuur. Hij bespreekt de verschillende landschapstypen van Apeldoorn als gerechten, hij gaat in op de ingrediënten ervan en hij draagt vervolgens recepten aan voor het bereiden van heerlijke, gevarieerde en karaktervolle landschappen. We willen immers niet altijd maar weer stamppotlandschap. Het GROOT APELDOORNS LANDSCHAPS-KOOKBOEK is een smaakvolle handreiking voor ruimtelijke kwaliteit, met aanstekelijke beschouwingen en met nuttige tips. Voor de professional en voor wie zich ongemerkt met het landschap bezig houdt, want uiteindelijk wordt het landschap door iedereen gemaakt. Het kookboek is samengesteld door Harro de Jong (Buro Harro) in samenwerking met het Gelders Genootschap en in opdracht van de Gemeente Apeldoorn.
Laser Proof
Landschap in receptvorm
bereik de makers van het landschap mét een visie
Veluwe / Veluweenclaves / Enken / Beekdalen / Kampenlandschap / Broeklanden / Kamerstructuren / Landgoederenlandschap / Kanaal & weteringen / Groene wiggen
broekland
Basisingrediënten:
bolle es
bolle es
broekland
> Doorsnede van het kampenlandschap: de bolle essen liggen op de zandruggen en de bebouwing en beplanting als een zoom rond deze essen.
bolle essen open houden bebouwing plaatsen in de laagtes om de essen heen, ruim beplanting toevoegen wegbeplanting toevoegen langs de wegen die om de essen heen slingeren beplanting/bosjes toevoegen in overhoekjes rond de essen (verdwenen) paden om de essen aanleggen en beplanten (rondje om de es)
Het woord kampenlandschap verwijst naar het oude woord kamp, dat éénmanses ofwel één mansakker betekent. Het gaat ons hier niet om hoeveel eigenaren een gebied had, maar om het type landschap: vaak iets bol en hoger gelegen akkers, omzoomd door houtwallen, bosjes, lanen en boerderijen die er als kransen in de lage delen omheen liggen. Het kampenlandschap is een
> De essentie van een es: de beplanting en de boerderijen zakken nét weg achter de es. Hierdoor wordt de iets hogere, bolle ligging van die es mooi zichtbaar. De horizontale rechte daken van de boerderijen die net boven die es uitkomen, in contrast met de bolling van de akker, accentueren dat nog eens.
> Beplanting en bebouwing liggen als een lauwerkrans om de kale bolle es heen.
> Reliëf: zandruggen en eenmansessen zijn goed zichtbaar.
> Situatie 1800: akkers (witte vlakken) op de ruggen, bossen (geel) in de laagten.
> Kampenlandschap bij Uddel. De bebouwing trekt zich prachtig terug in de rand van beplanting om de es.
> Situatie nu: houtwallen en bospercelen zijn grotendeels verdwenen, waardoor de ligging van de boerderijen willekeurig lijkt te zijn.
> Visie: versterk het besloten kampenlandschap met daarbinnen open essen.
> Door rond de es paden en beplanting aan te brengen ontstaat een ‘rondje om de es’. Dat kan bijvoorbeeld naar aanleiding van een nieuw of veranderd erf (rechts).
Kampenlandschap verschraald landschap
Veluwe / Veluweenclaves / Enken / Beekdalen / Kampenlandschap / Broeklanden / Kamerstructuren / Landgoederenlandschap / Kanaal & weteringen / Groene wiggen
Voorgaande beschrijving van het Kampenlandschap is het basismodel. Maar omdat de zand ruggen die de basis vormen van het noordoostelijke kampenlandschap, tamelijk grillig zijn van vorm en ligging, zit er een bijzondere variatie in het kampenlandschap. Soms zijn de ruggen groot en zijn de akkers van elkaar gescheiden door beplanting op de ruggen, waardoor de rug gen zijn opgedeeld in verschillende delen. Meer naar het oosten verbrokkelen de zandruggen tot kleinere eilanden. Soms zijn de ruggen zo smal, dat er geen essen op liggen, maar er alleen een boerderij op kon worden gebouwd, omgeven door het verder laaggelegen broeklandschap (zie volgende landschapstype, Broeklanden). Soms vormt de krans van boerderijen een gehucht rond een open ruimte. Kortom: dit subtiele landschap vormgeven is maatwerk. Met dezelfde ingrediënten kunnen door de verschillende omstandigheden verschillende varianten van het zelfde gerecht gemaakt worden. Soms zal je terughoudend willen zijn met beplanting, omdat de bestaande openheid en verge zichten zo bijzonder zijn. Maar besluit hier niet te snel toe: een minimalistische inrichting van het landschap is erg kwetsbaar. Misschien ziet het er nu nog goed uit, maar een flinke stal erbij en je bent die mooie openheid kwijt en dan ontbreekt dus het ruimtelijk kader. Als je dat kader dan alsnog wil toevoegen, kost dat veel tijd, want het duurt tientallen jaren voordat bomen groot zijn. Op de pagina’s hierna lichten we vier varianten van het kampenlandschap toe zoals die nu in
> Huidige situatie van het kampenlandschap ten oosten van Apeldoorn. De boerderij springt nogal in het oog – meer dan de helft van de breedte van de foto is bebouwd. Je hebt dan al snel kritiek op de architectuur van het nieuwe woonhuis of de hoeveelheid schuren.
het gebied ten Noordoosten van Apeldoorn voorkomen, gebaseerd op hun reliëfvorm en de be staande inrichting. De varianten staan model voor de manieren waarop in het kampenlandschap gevarieerd kan worden.
> Boerderijen liggen aan de randen van de essen, de wegen volgen de contouren van de es op de overgang van hoog naar laag.
96 De nieuwe kaart van Apeldoorn
> Maar door beplanting langs de wegen toe te voegen, verdwijnt de dominante rol van de bebouwing in het gebied!
> Wegen, bebouwing en beplanting slingeren zich dus om de hogere essen heen.
Kampenlandschap 97
Faciliteren participatiemaatschappij enthousiasmeren werkt: bewoners nemen zelf initiatief
Dus: Middle Up Down
Een visie van bovenaf, initiatieven van onderaf, het eens worden mét elkaar
Landschapsvisie De nieuwe kaart van Apeldoorn Veluwe onthekken; streven naar aaneengesloten gebied.
Veluwe-enclaves dorpen los in de ruimte laten liggen, open ruimte tussen bosrand en dorp behouden. Enken open houden, zorg dat dorpen en bosrand hier niet aan elkaar groeien. Enkwallen opwaarderen. Beekdalen open houden, toegankelijk maken en continuïteit waarborgen, randen naast de beekdalen verdichten. Kampenlandschap essen open houden (geel). Lagere delen tussen essen verdichten (groen) o.a. met wegbeplanting. Broeklanden open houden, verdichten aan de randen (in kampenlandschap). Kamerstructuren wegen en kavelgrenzen beplanten, desgewenst bebouwing toevoegen in kamers. Landgoederenlandschap afwisselend bossen, lanen en open ruimtes, evt. bebouwing tegen groene achtergrond. Groene wiggen landschap de stad intrekken, onderliggend landschapstype is leidend in vormgeving. Kanaal & weteringen Indien afwezig: paden toevoegen, wel/geen beplanting verschilt. Lanen doorgaande wegen geheel voorzien van laanbeplanting.
Bebouwing
2
Holwerd aan Zee
Holwerd aan Zee 2009-2013
Friesland aan Zee visie van boven af
Situatie nu: doodlopende vaarten
Voorstel: herstelde vaarten verbinden Waddenzee en Friese meren. Het Noorden als volwaardig onderdeel van het waternetwerk van Friesland.
Friesland aan Zee visie van boven af
Holwerd nu
afgedreven van de kust. Leegstand, terugloop, krimp. 450.000 mensen per jaar laten het links liggen.
Holwerd aan Zee concept 2011
Terp buitendijks
Holwerd nu
Holwerd aan Zee
Stichting Holwerd aan Zee Plan lokaal omarmd en geadopteerd
Idee van buiten, gedragen van binnenuit En dan weer verder, up en down.
3
Arnhem aan de Veluwe
Arnhem aan de Veluwe sinds 2007
Buro Harro
24
Serengeti van Nederland
Maar zonder dat Arnhem er erg trots op is
Buro Harro
25
Arnhem - Veluwe een moeizame relatie
Buro Harro
26
Te koop wegens vrede 2008
Buro Harro
27
Waarom hebben?
Buro Harro
28
Situatie nu:
Hsamenhang O G E V Etussen L U W Edie verschillende kwaliteiten C U L T UisRverdwenen ELE ENCLAVE: KRÜLLER MÖLLER ARNHEM ZET STAP OP DE VELUWE
VERGETEN GESCHIEDENIS ONTSLUIEREN BARRIERES WEGNEMEN
Buro Harro
29
Onthullen van bizar gebied / verleden
Buro Harro
30
Strategische locatie Culturele corridor
Jachthuis Sint Hubertus
Museum Kröller-Müller
Nationaal Park de Hoge Veluwe Fliegerhorst Deelen
Buitenplaats Koningsweg Landschapspark
Schaarsbergen Burgers’ Zoo Nederlands Openlucht Museum
Park Zypendaal Nederlands Watermuseum Museum voor Moderne Kunst Arnhem
Park Sonsbeek
Buro Harro
31
Culturele enclave, ‘Arnhem op de Veluwe’ stepping stone tussen arnhem en Hoge Veluwe / Krüller Möller
Buro Harro
32
Wél visie. Geen Geld. Ontwikkelaars interesseren. KWP - Portaal - Slak
Buro Harro
33
Masterplan i.s.m MVRDV 2010
Buro Harro
34
Follies: recreatie architectuurtjes in de natuur
GEBOUWEN
onbekend
onbekend Buro Harro
35
Culturele enclave: Op zoek naar onszelf
Buro Harro
36
Eén schaap over de dam: het goede voorbeeld geven
Buro Harro
37
Buro Harro
38
Nieuwe buren
Buro Harro
39
Buro Harro
40
Programmering: Code Rood Broedplaats van het jaar (2014)
Buro Harro
41
Programmering: Code Rood Broedplaats van het jaar (2014)
Buro Harro
42
Doel: gebiedsontwikkeling Logische routes en plekken
Buro Harro
43
Visie uitwerken met gemeente
Buro Harro
44
Directe omgeving:
stap voor stap naar ontwikkeling van één gebied
HOGE VELUWE
DEELERWOUD
NP VELUWEZOOM
Buro Harro
45
Nieuwe buren
Zwaan Kleef aan
Buro Harro
46
Sinds kort: vliegtuighangar
Buro Harro
47
Atelier de Lyon
Buro Harro
48
Verderop aan de Koningsweg
Buro Harro
49
Toekomst?
Bunker Diogenes?
Buro Harro
50
Brug over de A12
Work in Progress: Observatorium
OBSERVATORIUM Buro Harro
51
4
Bartokpark: de Veluwe in Arnhem Buro Harro
52
Situatie voor:
zwart gat in Arnhem
Buro Harro
53
Buro Harro
54
Bartokpark
Buro Harro
55
De impressie
De Veluwe midden in Arnhem
Buro Harro
56
Bartokpark 1.0 3 maanden later
Buro Harro
57
Buro Harro
58
Natuurtransplantatie
De Veluwe de stad binnen halen. Letterlijk.
Buro Harro
59
Hoge Veluwe doet mee
tofste tuincentrum van Nederland
Buro Harro
60
Feestaardvarken geschenk Burgers’ Zoo
Buro Harro
61
> Foto: Inge Honderbrink Buro Harro
62
Buro Harro
63
Buro Harro
64
Buro Harro
65
Bartokpark Arnhem Pop-up park als katalysator voor de stad
Initiatief / ontwerp Bartokpark: Buro Harro & D.T.O. Transitie Team Feestaardvarken: Studio Florentijn Hofman geschonken door: Burgers’ Zoo (projectleider: Marlies Leupen) Partners: Gemeente Arnhem Nationale Park de Hoge Veluwe Synchroon
> Onderschrift
> Onderschrift > Foto: Inge Honderbrink Buro Harro
66
Buro Harro
67
> Nieuwbouw aan Bartokpark (Barcode Architects)
Buro Harro
68
Buro Harro
69
Gulden Feniks 2015
Prijs voor gebiedstransformatie
Buro Harro
70
Middle-Up-Down - Filosofie van een Reiger: Een doel voor ogen Met je poten er midden in Toeslaan als het geluk voorbij komt
Buro Harro
71
Middle Up Down 09 12 2015
