MIDDELEEUWSE ROUTES LESBRIEF BASISONDERWIJS

MIDDELEEUWSE ROUTES LESBRIEF BASISONDERWIJS Deze lesbrief lesbrief isis bedoeld bedoeldals als voorbereiding voorbereidingop Deze op uw bezoek de klas Muiuw bezoek metmet de klas aanaan het het Muiderslot. derslot. tekst geeft informatie over het De tekstDe geeft informatie over het MuiderMuiderslot als middeleeuws kasteel, slot als middeleeuws kasteel, gebouwdgein bouwd in opdracht van graaf Floris V. Een opdracht van graaf Floris V. Een klein uitklein uitstapje in de tijd wordt gemaakt in stapje in de tijd wordt gemaakt in hoofdstuk hoofdstuk 7 Hoe het verderging met het 7 Hoe het verderging met het Muiderslot. Muiderslot. Hierin komt o.a. P.C. Hooft aan Hierin komt o.a. P.C. Hooft aan de orde, de orde, de 17e-eeuwse schrijver/dichter die de 17e-eeuwse schrijver/dichter die bijna bijna veertig jaar op het Muiderslot geveertig jaargewerkt op het Muiderslot gewoond en woond en heeft. gewerkt In tienheeft. korte hoofdstukken vindt u de In tien hoofdstukken vindt De u de informatiekorte overzichtelijk bij elkaar. tekst informatie overzichtelijk bij elkaar. De tekst van deze lesbrief is bestemd voor leerlinvan lesbrief is bestemd voor leerlingen. gen.deze Moeilijke woorden/begrippen zijn cursief gezetwoorden/begrippen en worden uitgelegd in cursief de tekst. Moeilijke zijn Een werkblad met vragen en opdrachten gezet en worden uitgelegd in de tekst. is bijgevoegd. Eén van de extra opdrachten Een werkblad met vragen en opdrachten is kunnen de leerlingen eventueel naopdrachhet bebijgevoegd (p.7). Eén van de extra zoek uitvoeren. Tijdens het bezoek aan het ten kunnen de leerlingen eventueel na het Muiderslot krijgen alle kinderen een speurbezoek uitvoeren. Tijdens het bezoek aan tocht mee met vragen en opdrachten. U het Muiderslot krijgen alle kinderen een kunt een voorbeeld hiervan inzien op www. opdrachtenboekje, de Muiderslotpas, mee. muiderslot.nl/scholen/basisonderwijs, bij U ontvangt een voorbeeld hiervan bij de downloads. boekingsbevestiging van uw bezoek. DeEen afbeeldingen kunnen apart aangeklikt power point presentatie is afgeleid worden om te printen. van de lesbrief, zie ook bij downloads. Deze

EXTRA TIP: TIPS: EXTRA Leesvan vantetevoren vorenRidderfeest Ridderfeestop op het het MuiMuilees derslot of derslot of Schildknaap Schildknaapopophet hetMuiderslot Muiderslot van Arend van Dam met de klas. Of be-van (Leopold, resp. 2004, 2007) van Arend spreek nade het bezoek een aantal vragen uit Dam met klas. Of bespreek na het bezoek het boek Zwemmen er haaien in de sloteen aantal vragen uit het boek Zwemmen er gracht? En andere vragen van kinderen aan haaien in de slotgracht? En andere vragen het Muiderslot, door Herman Pleij. In de van kinderen aan het Muiderslot, door serie Junior Informatie verschenen boekjes Herman Pleij (Nieuw Amsterdam, 2008). over het Muiderslot (190) en Floris V (255). of kijk op Of bekijk www.schooltv.nl/vroegerenzo met de klas de filmpjes over Floris of/beeldbank en vul in:floris V. V op www.muiderslot.nl/kinderen/werk-

van de lesbrief, zie www.muiderslot.nl/onderwijs - met uw inlogcode (verkregen bij boeking) te downloaden. Deze kunt u gebruiken bij de voorbereiding op het bezoek.

OPDRACHT NA NA HET OPDRACHT HET BEZOEK: BEZOEK: ca.11 uur uur ca.

kunt u gebruiken bij de voorbereiding van power point presentatie is afgeleid hetEen bezoek.

stukken, geschiedenis.

DeDe lesbrief en en hethet bezoek aanaan hethet Muiderslot lesbrief bezoek Muisluiten aan bij de kerndoelen basisonderwijs: derslot sluiten aan bij de kerndoelen basis•onderwijs: Oriëntatie op jezelf en de wereld / Tijd • OriëntatieenopRuimte jezelf en de wereld / Tijd (51-52-53) (50); (51-52-53) en Ruimte (50); • Nederlands (12). • Nederlands • Floris V is één (12). van de onderwerpen in • Floris V is één van de onderwerpen in de de Canon van Nederland. Canon van Nederland.

Deplek plek 1 1 De 22 De Debouw bouw 33 Het kasteel Hetleven leven in in een een kasteel 44 Wie V? Wiewas was Floris Floris V? 55 Floris en zijn kastelen Floris en zijn kastelen 66 De Demoord moord op op Floris Floris VV

BEZOEK: BEZOEK: ca. uur(Ridderroute-Torenroute-Valke(Ridderroute-Torenroute-Valkeca.2,5 2,5 uur nier-Tuinen),en/of en/of ca. ca. 50 30 minuten (Kindernier-Tuinen), minuten (Rondrondleiding Gouden Eeuw) leiding Gouden Eeuw)

77 Hoe Hoe het het verderging Muiderslot verdergingmet methet het Muiderslot vanMuiden Muiden 88 De De zeemeermin zeemeermin van engezegden gezegden 99 Spreekwoorden Spreekwoorden en 10 Het Muiderslot nu 10 Kastelen nu Werkblad + Antwoordblad Werkblad Antwoordblad 1

Graaf Floris de Vijfde

VOORBEREIDING IN DE KLAS: VOORBEREIDING IN DE KLAS: ca. uur ca.22 uur

Wij wensen u en uw klas een een boeiend en Wij wensen u en uw klas een voor iedereen aangenaam bezoek aan Muiderslot! geslaagd bezoek aan hethet Muiderslot!

Inhoud Inhoud

Het Muiderslot, een echt ridderkasteel

Het Muiderslot staat midden in het water

1 De plek

Het Muiderslot is een waterburcht, want Heel lang geleden, zevenhonderd jaar terug, het wordt omringd en beschermd door heeftDe Florisplek V (de vijfde) het Muiderslot water. Om het kasteel ligt een slotgracht. Het Muiderslot is een waterburcht, want laten bouwen. Hij was een machtige graaf graaf, Over de ophaalbrug kom je binnen. Heel lang geleden, zevenhonderd jaar terug, het wordt omringd en beschermd door wadie een soort koning was Holland en heeft Floris V (de vijfde) hetover Muiderslot ter. Om het kasteel ligt een slotgracht. Over laten bouwen. Hij wasbestond een machtige graaf, kom je binnen. Zeeland. Nederland toen nog niet. de 2 ophaalbrug De bouw een koning, vanwas Holland en nu Zeeland Hetsoort gebied Holland wat wij de De bouw van een kasteel duurde in de en later ookNoordFriesland. Nederland bestond provincies en Zuid-Holland noemen. middeleeuwen tien tot twintig jaar. Het De bouw toenKort nog nadat niet. Het gebied Holland was wat graaf Floris het land rondom Muiderslot stond er in minder dan tien jaar. wij de provincies en Zuid-Holland kasteel duurde in het de midhetnuplaatsje MuidenNoordhad veroverd, begon de De bouw Rond van 1285een begon de bouw van noemen. deleeuwen tien tot twintig jaar. Het Muibouw van zijn kasteel. Hij liet het bouwen kasteel op een stuk zandgrond bij de rivier Kort nadat graaf Floris het land rondom derslot stond er in minder dan tien jaar. dichtbij de rivier de Vecht en vlakbij de de Vecht. Eerst werd er een stenen onderhet plaatsje Muiden had veroverd, begon Rond 1285 begon de bouw van het kasteel Zuiderzee. Zo heette het IJsselmeer vroeger, grond gelegd. Daarop kwamen vier dikke de bouw van zijn kasteel. Hij liet het bouop een stuk klei- en zandgrond bij de rivier toen was het nog een zee. Dat was een bakstenen muren met zware torens ertuswen dichtbij de rivier de Vecht en vlakbij de de Vecht. Eerst werd er een stenen onderslimme plek om zo’n kasteel te bouwen. sen. Boven opDaarop de muren en torens Zuiderzee. Zo heette het IJsselmeer vroeger, grond gelegd. kwamen vierkwamen dikke Als je boven uit de torens keek,was koneen je over kantelen, waarachter soldaten konden toen was het nog een zee. Dat bakstenen muren metdezware torens ertusde hele omgeving uitkijken. De wachters schuilen. Later kwam er nog een woonslimme plek om zo’n kasteel te bouwen. Als sen. Boven op de muren en torens kwamen de vijand al van verkon zienjeaankomen. gedeelte stukjes bij. jekonden boven uit de torens keek, over de kantelen, muur waarachter de soldaDreigde er gevaar, dan moesten het kasteel hele omgeving uitkijken. De wachters zagen ten konden schuilen. Later kwam er nog een deenvijand al vangoed ver aankomen. er woongedeelte bij.werkten een groot aantal het gebied verdedigd Dreigde kunnen worAan de bouw gevaar, danMuiderslot moesten het kasteel Aan de bouw werkten een smeden, groot aantal den. Het is een echt en het gemetselaars, timmermannen, bied goed verdedigd kunnen worden. Het metselaars, timmermannen, smeden, steenverdedigingswerk. steenhouwers en puttengravers. Een bouwMuiderslot is een echt verdedigingswerk. houwers en puttengravers. Een bouwmeesmeester zorgde ervoor dat alles goed ging. ter zorgde ervoor dat alles goed ging. AAN DE RIVIER Tijdens het bouwen moesten al die bouwTijdens het bouwen moesten al die bouwDe rivier de Vecht was in die tijd een materialen omhoog gehesen worden met Aan de rivier materialen omhoog gehesen worden met belangrijke waterweg naar Utrecht. Hantouwen en katrollen. Als gereedschap De rivier de Vecht was in die tijd een betouwen en katrollen. Als gereedschap gedelsschepen kwamen via de Zuiderzee naar gebruikten zij bijlen, boren, zagen, beitels, langrijke waterweg naar Utrecht. Handelsbruikten zij bijlen, boren, zagen, beitels, priehet gebied Holland. Ze voeren dan over de priemen en hamers. Zo’n kasteel bouwen schepen kwamen via de Zuiderzee naar men en hamers. Zo’n kasteel bouwen was in Vecht naarHolland. Utrecht.Ze Daardoor kon over Utrecht was in de middeleeuwen echt handwerk. het gebied voeren dan de de middeleeuwen echt handwerk. uitgroeien tot een belangrijke stad. Vecht naar Utrecht. Daardoor kon Utrecht De bisschop van Utrecht was MUIDERSLOT uitgroeien tot een belangrijke stad.de baas Muiderslot van de katholieke kerk in Utrecht. Ook van HetMuiderslot Muiderslot heeft heeft een een bijna De bisschop van Utrecht was de baas Het bijna vierkante vierkante hij over gebied rondom plattegrond, een een plek plek van van32 32bijbij3434meter. meter. deregeerde katholieke kerk het in Utrecht. Ook regeerde plattegrond, hij over een groot gebied dat hetUtrecht. bisdom Die Dat Utrecht. Dat heette het bisdom Datisisbijna bijnade dehelft helftvan vaneen eenvoetbalveld. voetbalveld. Utrecht heette. Dieheel bisschop wasman. een heel Onder bisschop was een machtig Zijn Onder de de torens torens zaten zaten de de kerkers, kerkers, gevangegevangemachtig man. Zijn gebied grensde het nissen. gebied grensde aan het gebied vanaan graaf nissen. Je Jekunt kunt er er eentje eentje zien, zien, naast naast de de Wesgebied van graaf Floris. De bisschop en de tertoren. Deze hoogste toren was de Floris. De bisschop en de graaf hielden Westertoren. Deze hoogste toren wasenige de graaf hielden elkaar goed in de gaten. toegang tot het woongedeelte van het elkaar goed in de gaten. enige toegang tot het woongedeelte van kasteel. Nog steeds is de oude wenteltrap het kasteel. Nog steeds is de oude wenTol een hele klim naar boven. De smalle trap is TOL teltrap een hele klim naar boven. Tel de Floris liet veel mensen tol betalen. Ze moes- gedraaid als een spiraal. Floris liet veel mensen tol betalen. Ze moes- treden maar! De smalle trap is gedraaid ten geld geven om ergens door te mogen. Er stond niet alleen een kasteel. In de midten geld geven om ergens door te mogen. als een spiraal. Er stond niet alleen een Ook bij het Muiderslot was een tol in de deleeuwen hoorde er ook een voorburcht of Ook bij het Muiderslot was een tol in de kasteel. Inbij. de Hier middeleeuwen hoordeschuren er ook rivier de Vecht. Soms maakte Floris uitzonbuitenhof waren de stallen, rivier de Vecht. Soms maakte uitzoneeneen voorburcht of buitenhof bij. Hier waren deringen. Bijvoorbeeld voor deFloris ‘mensen die en paar boerderijen of huisjes van de deringen. Bijvoorbeeld voor de ‘mensen die de stallen, schuren en een paar boerderijen wonen bij Amstelredam’. Zo heette Amsterwerklieden. Eromheen stonden muren. Door wonen bij Amstelredam’. Zo heette Amster- het of huisjes van kwam de werklieden. dam vroeger. Zij hoefden niets te betalen, buitenhof je bij hetEromheen binnenhof dam vroeger. Zij hoefden niets te betalen, stonden muren. Door het buitenhof kwam je schreef Floris in een brief. Deze tolbrief is van het kasteel. De voorburcht van het Muihet oudste stukje papier waar naam Amderslot stond vroeger plek waar nu de schreef Floris in een brief. Dezedetolbrief is bij het binnenhof van op hetde kasteel. sterdam op staat. was nog tuinen zijn. het oudste stukjeMaar papiertoen waar de het naam De voorburcht van het Muiderslot stond een dorpje van niks. Amsterdam op staat. Maar toen was het vroeger op de plek waar nu de tuinen zijn. nog een dorpje van niks.





2

Tolbrief

De bouw van een kasteel

Oud gereedschap

Wenteltrap in de Westertoren

3 Het leven in een kasteel

al door het ijs. Zijn vijanden, de West-Friese strijders, zorgden ervoor hijpaard het niet Maar graaf Willem zaktedat met en al door het ijs.Vanaf Zijn vijanden, de West-Friese overleefde. dat moment was de kleine strijders, staken hem dood. Floris officieel graaf van Holland. Hijdat werd opgevoed door zijn tante Vanaf moment was de kleine Floris de nieuwe graaf HijZij werd opgeAleide, een zusvan vanHolland. zijn vader. zorgde voed zus van ervoordoor dat zijn Floristante allesAleide, leerde een om later een zijn vader. Zij en zorgde dat Floris alles goede ridder graafervoor te worden.

In boeken en ridderfilms lijkt het altijd heel Hetom leven in een kasteel spannend in een kasteel te wonen. zo was het toch niet helemaal. InMaar boeken en ridderfilms lijkt het altijd heel Een kasteel werdkasteel gebouwd om een gebijzonder om in een te wonen. Maar het tochVeiligheid niet helemaal. bied zo te was verdedigen. kwam op de Een kasteel werd gebouwd een eerste plaats. Daarna kwamom pas hetgebied wonen. teDat verdedigen. op de eerste viel tegen.Veiligheid De eerstekwam kastelen waren plaats. Daarna kwam pas het wonen. Dat meestal koude, tochtige en donkere viel tegen. De eerste kastelen waren meestwoningen. Daar woonden dan de machtige, al koude, tochtige en donkere gebouwen. rijke families in. Het leven kon er heel saai Daar woonden dan de machtige, rijke famizijn. Want er gebeurde soms wekenlang lies in. Het leven kon er heel saai zijn, soms niets leuks. In het Muiderslot woonde een gebeurde er wekenlang niets leuks. slotvoogd die door graaf Floris was aanIn het Muiderslot woonde een slotvoogd of gesteld. Hijdie moest kasteel hetaangebied kasteelheer doorhet graaf Florisenwas eromheen goed bewaken. Er zaten gesteld. Hij moest het kasteel en hetook gebied soldaten in het kasteel. eromheen goed bewaken. Er zaten ook sol-



leerde om later een goede ridder en graaf te worden. GRAAF EN RIDDER FLORIS

Op zijn twaalfde was Floris meerderjarig. Graaf en ridder Floris In die tijd was je al vroeg volwassen. Floris Op zijn twaalfde was Floris meerderjarig. In kon zich toen officieel de graaf van Holland die tijd was je al vroeg volwassen. Floris V noemen. kon zich toen officieel de graaf van Holland Floris Hij werd eeneen machtige graaf, net als noemen. werd machtige graaf, net zijnzijn vader. Op Later, zijn tweeëntwintigste als vader. op zijn 22e jaar, werd werdhij totook ridder op geslagen een toernooi in Den hij noggeslagen tot ridder op een Bosch. Floris wasBosch. toen graaf ridder. daten in het kasteel. toernooi in Den Florisenwas toen DIKKE MUREN Hij wilde wraak nemen op de West-Friezen graaf en ridder. Dikke Hij wraak nemen op de West-Friezen De dikkemuren bakstenen muren werden vaak diewilde zijn vader hadden vermoord. En hij wilde De dikke bakstenen muren die hadden vermoord. hij vochtig. Het was een grootwerden deel vanvaak het ookzijn het vader graf van zijn vader vinden.EnNiemand vochtig. Het was een groot deel van het wilde ook het graf van zijn vader vinden. jaar koud en klam in het kasteel. De eerste wist waar Willem II begraven was. Na veel jaar koud waren en klam het kasteel. Deineerste Niemand wist waar Willem II begraven eeuwen er in ook geen ruiten de moeite vond Floris het graf. Hij liet zijn eeuwen waren er ook geen ruiten in de was. Na veel moeite vond Floris graf. muur. Daglicht en frisse lucht kwam door de vaders lichaam opgraven. Daarnahet bracht muur. Daglicht en frisse lucht kwam door Hij liet zijn vaders lichaam opgraven. smalle schietgleuven in de buitenmuur naar hij het naar Middelburg, om zijn vaders de smalle schietgleuven in de buitenmuur Daarna bracht hij het naar Middelburg, om binnen. Daar werd ’s winters wel een plank lichaam in de kerk opnieuw te begraven. naar binnen. Daar werd ’s winters wel een zijn vaders lichaam in de kerk opnieuw te voor geplaatst of een lap koeienhuid voor plank voor geplaatst of een lap koeienhuid begraven. gehangen. Maar het bleef tochten. 5 Floris en zijn kastelen voor gehangen. Maar het bleef tochten. Floris liet behalve het Muiderslot ook vijf Als de zon niet scheen, was het behoorAls de in zon niet scheen, was hetinbehoorandereFloris kastelenen bouwen het gebied zijninkastelen lijk donker het kasteel. Het vuur de lijk donker in het kasteel. Het vuur in de West-Friesland. Van daaruit wilde hij devijf vuurplaats, een soort open haard, gaf wat Floris liet behalve het Muiderslot ook vuurplaats, en eenverlichting. soort openVerder haard,hadden gaf wat bevolking de baas worden.inZulke kastelen verwarming andere kastelen bouwen het gebied en verlichting. hadden noem je dwangburchten. Floris’ planhijlukte, deverwarming kasteelbewoners fakkels,Verder olielampjes en West-Friesland. Van daaruit wilde de nogal stinkende vetpotjes. Deolielampjes potjes meten bevolking de baasveroverde worden. hij Zulke kastelen de kasteelbewoners fakkels, want uiteindelijk West-Friesvarkensvet gaven vetpotjes. niet veel licht. noem je dwangburchten. Floris’bestaan plan lukte, nogal stinkende De potjes met land toch.Drie van die kastelen niet want West-Friesvarkensvet gaven niet veel licht. meer. uiteindelijk Maar kasteelveroverde Radboudhij staat voor een land toch. Vier van die kastelen bestaan deel nog wel overeind. In Medemblik kun Wie was Floris V? niet meer. AlleenOok kasteel Radboud 4 Wie was Floris V? je het bezoeken. maakte hij zijnstaat vaders Floris was een jongetje van anderhalf jaar voor een deel nog wel overeind. In MedemFloris was een klein jongetje van anderhalf paleis in Den Haag af: het Binnenhof met toen hij zijn vader verloor. De vader van blik kun je het bezoeken. Ook maakte hij jaar toen hij zijn vader verloor. De vader de enorme Ridderzaal. Zo had hij de eer, de Floris, de machtige graaf Willem II, was verzijn vaders paleis in Den Haag af: het Binvan Floris, de machtige graaf Willem II, was goede naam, van zijn vader gered. moord door de West-Friezen. Die woonden nenhof met de enorme Ridderzaal. Zo had vermoord door de West-Friezen. Die woonFloris V had dan wel zes kastelen, maar in het noorden van Noord-Holland. Dat gehij de eer, de goede naam, van zijn vader den in het noorden van Noord-Holland. Dat zèlf woonde hij meestal in Den Haag. bied heet nog steeds West-Friesland. gered. gebied heet het nogdat steeds West-Friesland. Hoe De grootste Hetzes Muiderslot Hoe kwam Floris’ vader vermoord Floris V hadzaal daninwel kastelen,heet maarook kwamWillem het datIIFloris’vader vermoord werd? de Ridderzaal, als dieinvan Haag. werd? wilde steeds meer macht. zelf woonde hijnet meestal DenDen Haag. Willem II wilde meer macht. Alsgrootste de graafzaal langskwam, werd daar heet de feestDat lukte hem eerststeeds goed. Hij wilde ookDat de De in Het Muiderslot ook lukte hem eerst goed. Hij wilde ook de maaltijd gehouden. West-Friezen overwinnen. Met zijn ridderle- de Ridderzaal, net als die van Den Haag. ger trok hij in 1256 hun gebied Het Als de graaf langskwam, werd in de RidderWest-Friezen overwinnen. Met binnen. zijn ridderhad hard ze konden over binnen. het ijs. zaal een feestmaaltijd gehouden. leger trokgevroren, hij in 1256 hun gebied LEEUW Het had hard gevroren, ze konden over het Graaf Floris V voelde zich, net als zijn vader, ijs. Maar graaf Willem zakte met paard en een soort koning. Hij had de rechtspraak in

Een kijkje in het kasteel

De Zuidertoren van binnen





3

De moord op Willem II die door het ijs zakt

De kleine Floris en zijn tante Aleid

7 Hoe het verder ging met Het Muiderslot

Na deHoe dood van Floris V werd het Muiderhet verderging  slot aangevallen, belegerd, en ingenomen. met Het Muiderslot

handen, zodat hij kon zien of iedereen zich wel aan de regels van het land hield. Floris Leeuw had een eigen muntzich, als geld. Bijzijn belangrijke Graaf Floris V voelde net als vader, routes liet hij tol betalen. Stukken land een soort koning. Hij had de rechtspraakdie in handen, hij kon zien nam of iedereen nog vanzodat niemand waren, hij in. zich

Na dood van Floris V invan 1296 werddehet MuiDe de machtige ‘buurman’ Floris, derslot aangevallen, belegerd en bisschop van Utrecht, kwam metingenomen. zijn leger De machtige ‘buurman’ van Floris, de bisnaar Muiden. schop van Utrecht, kwam met zijn leger Het Muiderslot moest zich gewonnen naar Muiden. Het Muiderslot werd belegerd geven. De soldaten verwoestten het kasteel en ingenomen. De soldaten verwoestten in 1297 tot er weinig meer van over was. het kasteel tot er weinig meer van over was. Het duurde zo’n tachtig jaar voordat het Het duurde zo’n tachtig jaar voordat het kasteel op de oude plek weer opgebouwd kasteel op de oude plek weer opgebouwd werd. Het Het werd werd groter werd. groter en en steviger. steviger. Bijna altijd woonde er slotvoogd of Bijna altijd woonde er eeneen slotvoogd of kaskasteelheer op het Muiderslot. Er zijn er in teelheer op het Muiderslot. Er zijn er in al die eeuwen wel zestig geweest. Zo’n al die eeuwen wel zestig geweest. Zo’nslotslotvoogd moest moest voor voor het het kasteel kasteel zorgen. zorgen. Maar voogd hij te doen. doen. Hij Hij was was hij had had nog nog veel veel meer meer werk werk te bijvoorbeeld ook drost van Muiden, dat is bijvoorbeeld ook drost van Muiden, dat is een En de de slotvoogd slotvoogd een soort soort burgemeester. burgemeester. En ging over de rechtspraak in zijn gebied. De De ging over de rechtspraak in zijn gebied. kerkers van het het kasteel kasteel werden werden kerkers of of kelders kelders van als staatsgevangenis gebruikt. De slotvoogd als staatsgevangenis gebruikt. De slotvoogd moest in de gaten houden dat de gevangemoest in de gaten houden dat de gevangenen goed verzorgd werden en niet konden nen goed verzorgd werden en niet konden ontsnappen. In de Ridderzaal kregen de n ontsnappen. In de Ridderzaal kregen de straf te horen.

wel aan de regels van het land hield. Floris had eigen munt als geld. belangrijke Hij een liet het dan ontginnen totBijlandbouwroutes tol betalen. Stukken Het landisdie grond,liet omhij voedsel te verbouwen. nog van niemand waren, nam hij in. eigenlijk niet zo vreemd dat Floris V Hij zichliet het dan ontginnen tot landbouwgrond, door deze koninklijke rechten dan ook als om voedsel te verbouwen. Het is eigenlijk een echte koning gedroeg. Hij kon alles niet zo vreemd dat Floris V zich door deze naar zijn hand zetten. Als iets hem niet koninklijke rechten dan ook als een echte aanstond, trok hij met zijn ridders erop uit. koning gedroeg. Hij kon alles naar zijn hand Dat werd vechten. had de leeuw zetten. Als iets hem Floris niet aanstond, trok als hij familiewapen, daaraan kon je de graaf hermet zijn ridders erop uit. Dat werd vechten. kennen. En zijn kleuren waren rood en geel. Floris had de leeuw als familiewapen, daaraan kon je de graaf herkennen. En zijn kleu6 waren De moord op Floris V ren rood en geel.

Die machtige graaf Floris V had natuurlijk ook vijanden. Zoals een groep ontevreden De moord op Floris V edelen. belangrijke mannen die voor Floris Die machtige graaf Floriseen V had natuurlijk werkten. Ze bedachten gemeen complot ook vijanden. Zoals een groep ontevreden om Floris uit de weg te ruimen. edelen, belangrijke mannen die voor Floris Hoe dat allemaal ging met dit geheime werkten. Ze bedachten een plan om van plan, werd opgeschreven door een schrijver Floris af te komen. uit die tijd, Melis Stoke. Hij maakte een Hoe dat allemaal ging, werd opgeschresoort krant op rijm, de Rijmkroniek van ven door een schrijver uit die tijd, Melis Holland. We kunnen lezenop datrijm, driede Stoke. Hij maakte een daarin soort krant mannen devan graaf uitnodigden voor een Rijmkroniek Holland. We kunnen daarin valkenjacht. Floris ging graag met hen mee. lezen dat drie mannen de graaf uitnodigIneens de mannenFloris de graaf den voornamen een valkenjacht. ging graag gevangen en brachten hem naar het met hen mee. Ineens namen de mannen de graaf gevangen ensloten brachten hemeen naar het Muiderslot. Daar ze hem paar Muiderslot. Daar sloten ze hem een dagen in zijn eigen torenkamer op. paar



gevangenen hun straf te horen. Dan was de zaal even geen feestzaal.

Beroemd

BEROEMD De beroemdste slotvoogd was de AmsterDe beroemdste slotvoogd was Pieter damse Pieter Corneliszoon Hooft. Hij heeft e Corneliszoon Hooft. Hij heeft in de 17e jaar in de 17 eeuw (1600-1700) bijna veertig op het(dat Muiderslot gewoond en gewerkt. eeuw is van 1600-1700) bijna veertig Maar daar hij gewoond niet zo beroemd meeMaar gejaar op hetisslot en gewerkt. worden. We kennen hem vooral van zijn daar is hij niet zo beroemd mee geworden. gedichten, geschiedenisWe kennentoneelstukken hem vooral vanenzijn gedichten, boeken. Die schreef hij op het Muiderslot. toneelstukken en geschiedenisboeken. Die Om hem te eren, heet de allergrootste prijs schreef hij op het Muiderslot. Om hem te die een Nederlandse schrijver nu kan krijeren, heet de allergrootste prijs die een gen, de P.C. Hooft-prijs. Nederlandse schrijver nu kan krijgen: de Hooft nodigde vaak Amsterdamse schrijvers P.C. Hooft-prijs. en dichters uit om op het kasteel te komen HooftDan nodigde Amsterdamse logeren. werd vaak er heerlijk gegeten schrijen vers en dichters uit om op het kasteel te gedronken in de Ridderzaal. De vriendenkomen logeren. werd erof heerlijk gegeten droegen eigenDan gedichten toneelstukken en gedronken in de Ridderzaal. De vrienden voor. Ze maakten muziek en zongen mooie droegen eigen gedichten of toneelstukken liederen. Die groep vrienden van Hooft en het werd lateren dezongen Muiderkring voor.Muiderslot Ze maakten muziek mooie genoemd. liederen. Die groep vrienden van Hooft en

dagen in zijn eigen torenkamer op. Ondertussen hadden boeren Ondertussen hadden boerenditditnieuws nieuws gehoord. Zij kwamen met een grote groep gehoord. Zij kwamen met een grote groep naar het kasteel om hun graaf te bevrijden. naar het kasteel om hun graaf te bevrijden. Snel sloegen de ontvoerders met de graaf Snel sloegen de ontvoerders met de graaf op de vlucht. Ver kwamen ze niet. op de vlucht. Ver kwamen ze niet. Tien kilometer verderop, bij het dorp Tien kilometer verderop, bij het dorp Muiderberg, wachtte een groep boeren uit Muiderberg, wachtte groep boeren Naarden hen op. Floriseen probeerde te ontuit Naarden hen op. Floris probeerde te snappen, maar zijn paard viel in een sloot. ontsnappen, maar zijn paard viel in een Toen heeft één van de edelen hem met sloot. Toen heeft één van de edelen hem zwaardsteken vermoord.

met zwaardsteken vermoord. Bij Muiderberg Bij is later eengeplaatst. gedenkteken is Muiderberg later een gedenkteken Je kunt geplaatst. kunt het er nog zien. het er nogJezien. In een op rijm dat de In oud een verhaal oud verhaal op staat rijm staat dat de trouwe hazewindhonden van Floris bij hun trouwe hazewindhonden van Floris bij hun gestorven baas bleven, tot aan zijn graf. gestorven baas bleven, tot aan zijn graf.

het Muiderslot werd de Muiderkring genoemd, ook al is het nooit een vaste groep geweest. 4

De kkastelen astelen van FFloris loris

Het binnenhof met de Ridderzaal in Den Haag

Het wapen van de graven van Holland

De edelen ontvoeren Floris V

De moord op Floris V

Hooft was een goede kasteelheer. Hij maakte vanwas de een burcht een kasteelheer. mooi woonkasteel, Hooft goede Hij maakrameneen en mooi witte woonkasteel, binnenmuren. Na temet vangrote de burcht zijngrote dood ramen werd het nog een eeuwNa met enkasteel witte binnenmuren. lang bewoond doorkasteel anderenog slotvoogden. zijn dood werd het een eeuw

in hun netten vonden. De zeemeermin smeekte de vissers omhaar teruggezet mogen Muidenaren wilden houdente om aan worden in zee. Ze lachten haar Degeld de mensen te laten zien en daaruit. veel Muidenaren wildenUiteindelijk haar houden omdeaan de mee te verdienen. wist zeemensen tetoch latentezien en daar veel geld aan meermin ontsnappen en terug te verdienen. Uiteindelijk wist de zeemeermin keren naar zee. Toen heeft ze Muiden met een gestraft. Ze en zong datte Muiden klein tochlied te ontsnappen terug keren naar zou en dat een grote zee.blijven Toen heeft zeAmsterdam Muiden mettot een lied gestad zou uitgroeien. Ze heeft gelijk gekregen… straft. Ze zong dat Muiden klein zou blijven en dat Amsterdam tot een grote stad zou uitgroeien. Spreekwoorden

lang bewoond door andere slotvoogden.

BIJNA GESLOOPT Bijna gesloopt Maar toen veranderde er ineens van alles. Maar toen veranderde ineens van alles. Het kasteel is een tijdergebruikt als kazerne, Het is eenentijd gebruikt als kazerne, alskasteel gevangenis zelfs als opslagplaats als gevangenis en zelfs als opslagplaats voor voor wapens. Niemand zorgde meer voor wapens. Niemand zorgde meer voor het onhet onderhoud van het slot. Daardoor derhoud van het Slot. Daardoor verviel het verviel het steeds meer. De vloeren zakten steeds meer. De vloeren zakten bijna door. bijna door. In 1825 zou het kasteel zelfs In 1825 zou het kasteel zelfs verkocht worverkocht worden, om het af te breken. den, om het af te breken. Veel mensen waren boos Veel mensen uituit diedie tijdtijd waren er er boos over,vooral vooralschrijvers schrijversen endichters. dichters.Zij Zijvonden vonden over, dat het kasteel bewaard moest blijven. Kodat het kasteel bewaard moest blijven. KoningWillem WillemI Ivond vonddat datook. ook.De Desloop sloopging ging ning toenniet gelukkig niet Muiderslot door. Het Muiderslot toen door. Het was geredwas en werd helemaal geredweer en werd weer opgeknapt. helemaal opgeknapt. Zodat het er nu nog prachtig bij staat.

Een belegering

 en gezegden

9 Spreekwoorden

In het Muiderslot kun je veel spreekwooren gezegden den en gezegden opnoemen bij de kamers In het Muiderslot kun je veel spreekwoorden en de voorwerpen daarin. Een spreekwoord eneen gezegden opnoemen bij de kamers en de is vaste zin die een andere betekenis voorwerpen Eenlaten spreekwoord is een heeft dan dedaarin. woorden zien. Je kunt vaste zin die een andere betekenis heeft bijvoorbeeld zeggen: ‘de appel valt niet ver dande deboom’. woorden laten zien. Je kunt bijvoorvan Maar je bedoelt hiermee dat beeld zeggen: ‘de op appel nietofver van een kind heel erg zijnvalt vader moeder lijkt. Gezegden ook manieren de boom’ boom’. Maarzijn je bedoelt hiermeeom datiets eente zeggen. ‘iets in schild voekind heelBijvoorbeeld: erg op zijn vader ofjemoeder lijkt. ren’, als je iets doet. om iets te zegGezegden zijn stiekem ook manieren Veel spreekwoorden en komen gen. Bijvoorbeeld: ‘iets ingezegden je schild voeren’ voeren’, voort levendoet. op een kasteel in de als je uit ietshet stiekem middeleeuwen en de eeuwen daarna. En ze worden nog steeds gebruikt. Hoeveel van Veel spreekwoorden en gezegden dit rijtje van het Muiderslot ken jij er ?

De zeemeermin van  Muiden 8 De zeemeermin

Het stadje Muiden bestaat al meer dan van Muiden duizend jaar. Vroeger heette het ‘Mude’, ‘MuHet stadje Muiden bestaat al meer dan den’ of ‘Amuthon’. Een tijdlang leek het erop duizend jaar. Vroeger heette het ‘Mude’, dat Muiden een grote stad zou worden. Het ‘Muden’ of ‘Amuthon’. Een tijdlang leek het plaatsje lag, net als het latere Muiderslot, ereen op dat Muiden een het grote stad Maar zou worop goede plek aan water. toch den.het Heteen plaatsje net als het latere Muibleef klein lag, visserstadje. derslot, opdat? een goede plek aan het water. Hoe kwam Maarertoch bleef het een klein visserstadje. Toen steeds grotere schepen kwamen, Tegelijkertijd groeide en bloeide Amsterdam werd de rivier de Vecht te smal. De boten voeren door andere, Er van als handelsstad. En bredere werd derivieren. hoofdstad kwam ook nog een zandbank voor de monons land. ding van de rivier. Hoe kwam dat? De grote schepen bleven weg. werd stiller rond Muiden. ToenHet er steeds grotere schepen kwamen, Erwerd was de bijna niets meer te doen. rivier de Vecht te smal. OndertusDe boten sen groeide en bloeide Amsterdam als hanvoeren door andere, bredere rivieren. Er delsstad. En Amsterdam werd de hoofdstad kwam ook nog een zandbank voor de van ons land.

komen voort uit het leven op een kasteel in de middeleeuwen en de eeuwen daarna. Ze behoren tot de Nederlandse cultuur en de Ridderroute: geschiedenis van de taal. En het leukste is: Wapenzaal: worden nog gevaar, steeds gebruikt. Hoeveel van •zealarm blazen: iedereen op de posten dit rijtje ken jij er?

P.C. Hooft, de beroemdste bewoner van het Muiderslot

P.C. Hooft en zijn vrienden, later de Muiderkring genoemd

Harnassen •RIDDERROUTE: hij heeft zijn sporen verdiend: hij heeft heel gepresteerd wwat wapenzaal apenzaal •(vanuit in het harnas sterven: tijdens je werk overhet raam) •lijden voor Pampus liggen: • met open vizier: open en uitgeteld, gevloerd zijneerlijk zijn • iets in de gaten houden: scherp letten op

• alarm blazen: gevaar, iedereen op de posten

Wapens • hartstikke dood/hart’steke dood: morsdood harnassen • iets in je schild voeren: iets stiekem doen hij heeft sporen verdiend: verdiend ••lont ruiken:zijn door hebben dat er iets aan de hij heeft heel wat gepresteerd hand is

monding van de rivier. De grote schepen bleven weg. Het werd stiller rond Muiden. Zingende zeemeermin Er was bijna niets meer te doen. Volgens een oud volksverhaal was er een

heel andere reden voor het stil worden van ZINGENDE ZEEMEERMIN het stadje. In het verhaal ‘De zeemeermin Volgens een oud wasMuider er een van Muiden’ wordtvolksverhaal verteld dat de heel andere vooreen hetzeemeermin stil worden van vissers op eenreden ochtend in hun De zeemeermin smeekhetnetten stadje. vonden. In het verhaal ‘De zingende tezeemeermin’ de vissers om teruggezet te mogen worwordt verteld dat de Muider den in zee. haar De vissers op Ze eenlachten ochtend eenuit. zeemeermin

• in het harnas sterven: tijdens je werk overlijden Te paard met open ••stevig in hetvizier: zadel zitten: zeker zijn van jezelf en jezijn pleknaar mensen toe eerlijk • iets in de gaten houden: Vanuit het letten raam op scherp

• voor Pampus liggen: uitgeteld, gevloerd zijn 5

Het wapen van Muiden

Echte harnassen

wapens • hartstikke dood dood/hart’steke dood: Kinderrondleiding morsdood gouden eeuw • iets in je schild voeren: ietsingerichte stiekem doen (door het 17de-eeuwse deel van•het kasteel): lont ruiken: door hebben dat er iets aan de hand is Eetkamer: • optejepaard geld zitten: gierig zijn (kiststoel) • stevig het doen: zadelmet zitten: • water bij deinwijn minder tevreden zijn. zeker zijn van jezelf en je plek Keuken: • in zijn eigen vet gaar smoren: zich niet met RONDLEIDING iemand bemoeien GOUDEN EEUW • de(door hondhet in de pot vinden: te laat voordeel het ingerichte 17de-eeuwse eten, alles is op van het kasteel): • een heet hangijzer: een pijnlijk, moeilijk eetkamer: (ijzer waaraan de pot hangt) onderwerp (kiststoel) • eten wat de pot schaft: eten wat er op tafel•komt op zijn geld zitten: • pottenkijker: iemand die nieuwsgierig is gierig zijn (standaard met hout naast de pot) (tinnen kan) • snotneus: iemand die pas komt kijken (olie• water bij de wijn doen: lampje) • peperduur: heel erg duur zijn met minder tevreden • iemand door de mangel halen: iemand scherp ondervragen. (mangeltafel)

KEUKEN: (haardplaats) Ridderzaal: • in• deindoofpot stoppen:ergens niet meer zijn eigen vet gaar smoren: over zich praten (haardplaats) niet met iemand bemoeien • met klinkende munt betalen: contant be• de(betaaltafel) hond in de pot vinden: talen te laat voor het eten, alles is op Prinsenkamer: • een heet hangijzer: • in de luren leggen: iemand beetnemen een pijnlijk onderwerp (schilderij) • eten wat de pot schaft: • heet gebakerd zijn: driftig zijn (schilderij) eten wat er op tafel komt • pottenkijker: iemand die nieuwsgierig is • snotneus: iemand die pas komt kijken • iemand iets inpeperen: iemand iets flink laten voelen • iemand door de mangel halen: iemand scherp ondervragen

PRINSENKAMER: (schilderij) Het Muiderslot nu • in de luren leggen: iemand beetnemen Het Muiderslot is één van de oudste en heet gebakerd zijn:van Nederland. best•bewaarde kastelen driftig zijn Er is veel te zien. Je kunt er alle 25 kamers,



zalen, torens en weergangen bekijken. In de middeleeuwse routes kom je allerlei spellen Je kunt dan 10 tegen. Kastelen nu zelf uitproberen hoeTegenwoordig het was om het verdedigen, zijnkasteel we heeltezuinig op de terwijl de vijand al voor de poort stond. overgebleven kastelen in Nederland. Of doe als een ridder op een paard mee aan Er is een Nederlandse Kastelenstichting het toernooispel. In de Wapenzaal kun je (NKS), die zorgt voor het behoud van de een harnas tillen en leren boogschieten. Nederlandse kastelen en hun omgeving. Wie er even als een echte schildknaap of Want kastelen moeten goed bewaard blijjonkvrouw wil uitzien, kan zich verkleden in ven. Ze latenkledingkamer. heel veel vanJedekrijgt geschiedenis de Kemenade, een zien. speurtocht mee, met vragen en opdrachten enkel kasteel wordt nog voor deEen Ridderroute, Torenroute, debewoond Tuinen door een adellijke familie. Maar de meeste en de Valkenier met roofvogels. worden gebruikt als:het hotel, Wilkastelen je meer lezen ennu bekijken over leven op het Muiderslot in de middeleeurestaurant of als kasteel-museum. Zoals het wen? Muiderslot. Arend van Dam schreef twee spannende boeken: Ridderfeest op het Wil je meer lezen en bekijken over Muiderslot (vanaf 8 jaar) ridders en jonkvrouwenenenSchildknaap de Middel- op het Muiderslot (vanaf 10 jaar) eeuwen? Kijk dan naar de lijst met leuke Als je veel vragen hebt over het kasteel, lees boeken op de website van Het Muiderslot: dan Zwemmen er haaien in de slotgracht? www.muiderslot.nl. Klik op ‘Scholen’, dan En andere vragen van kinderen aan het Mui‘Lesmateriaal’ en je vindt de boekenlijst onderslot, geschreven door Herman Pleij? Eer lezen’. Heb Ridderfeest zijnder ook‘Verder twee boekjes in dejereeks Junior op in-het Muiderslot of Schildknaap heten Muiderslot formatie over het Muiderslot op (190) Floris van Arend van Dam al gelezen? Of het de Vijfde (255). Of bekijk twee filmpjes overboek Zwemmen er haaien in de slotgracht? En Floris V op www.muiderslot/kinderen/ andere vragen van kinderen aan het werkstukken, bij geschiedenis.

Muiderslot, geschreven door Herman Pleij? Of kijk op www.schooltv.nl/vroegerenzo en vul in Floris V. Als je een filmpje wilt zien. Kijk dan op: www.schooltv.nl/beeldbank.

RIDDERZAAL: (haardplaats) • in de doofpot stoppen: ergens niet meer over praten (betaaltafel) • met klinkende munt betalen: contant betalen

De De Ridderzaal ridderzaalvan vanhet hetMuiderslot Muiderslot

De tuinen tuinenvan vanhet hetMuiderslot Muiderslot De zijn ook van vroeger

De valkenier met roofvogels

© Tekst en illustraties: ©Stichting Tekst enRijksmuseum illustraties: Muiderslot, 2004, herzien in 2008 Muiderslot, Stichting Rijksmuseum Enkeleherzien illustraties zijn met 2004, in 2011 toestemming gebruikt: Enkele illustraties zijn met toestemming p. 2, De bouw gebruikt: van een kasteel en p.Oud 2, De bouw van -een kasteel gereedschap uit P. Steele,en Het Oud - uit P.enSteele, Het bestegereedschap boek over ridders kastelen beste boek over ridders en kastelen (Gottmer, 2000), (Gottmer, 2000), p. 5, Belegering p. 5, Belegering - uit: S. Adams, - uit: S. Adams, Forten en kastelen Forten en 2004). kastelen (Gottmer, 2004). (Gottmer, Dezelesbrief lesbrief isisuitsluitend uitsluitend bestemd Deze bevoor gebruik op school, ter stemd voor gebruik op school, ter voorbereiding van voorbereiding van het hetbezoek bezoekaan aan het Voorandere anderetoepastoehetMuiderslot. Muiderslot. Voor passingen dient vooraf schriftelijk singen dient vooraf schriftelijk toetoestemming te worden aangestemming te worden aangevraagd. vraagd. Alle rechten voorbehouden. Alle rechten voorbehouden. Stichting Rijksmuseum Rijksmuseum Muiderslot Stichting Muiderslot Herengracht 1 Herengracht 1 1398AA AAMuiden Muiden 1398 www.muiderslot.nl www.muiderslot.nl [email protected] [email protected]

6

WERKBLAD

(Bij hoofdstuk hoort een vraag.) (bij elk elkhoofdstuk hoofdstuk hoort een vraag) 1 Wie heeft hethetMuiderslot Wie heeft Muiderslotlaten latenbouwen? bouwen?  2 Waarom moesten kastelen zo stevig zijn? zijn? Waarom moest het Muiderslot zo stevig  3 Wie woonden ererininhet Wie woonden hetbegin beginin inhet het Muiderslot?  Hoe oudleeftijd was Floris werd? 4 Op welke wastoen je inhijdeofficieel tijd vangraaf Floris volwassen?  Hoeveel kastelenhad hadFloris FlorisV? V?  5 Hoeveel kastelen Door werd Floris ontvoerd en vermoord?  6 Door wiewie werd Floris ontvoerd en vermoord? Hoe lang duurde het voordat het vernielde Muiderslot weer opgebouwd werd?  7 Hoe lang duurde het voordat het vernielde Muiderslot weer opgebouwd werd? Extra: Hoe heette de latere, beroemdste bewoner van het Muiderslot? Extra: Hoe heette de latere, beroemdste bewoner van het Muiderslot?

Wat was de voorspelling van de zeemeermin van Muiden?  8 Waarom werd Muiden geen grote, rijke stad? Wat betekent ‘met open vizier’? Geef ook de letterlijke betekenis.  9 Wat betekent ‘in het harnas sterven’? wie is het boek Zwemmen er haaien in de slotgracht? En andere vragen van  Door kinderen aan het Muiderslot geschreven?

10 Door wie is het boek Zwemmen er haaien in de slotgracht? En andere vragen van kinderen aan het Muiderslot geschreven? Extra: Watvond vondjejehet het spannendst spannendst van het Muiderslot? Extra: Wat vanjullie julliebezoek bezoekaan aan het Muiderslot? Schrijf een kort verslagje enmaak maakerereen eenleuke leuke tekening het kasteel Schrijf een kort verslag en tekening vanvan het kasteel bij. bij. Weet je nog precies hoe het er uit ziet? Kijk anders nog even naar de foto hiernaast. Je kunt ook kijken op de site van het Muiderslot: www.muiderslot.nl

ANTWOORDEN 1

Floris V

ANTWOORDEN

21 Floris HetVis liet gebouwd voorbouwen. de verdediging. dit kasteel

kastelen waren 32 DieEen slotvoogd engebouwd soldaten voor de verdediging. 3 4 55 66 7 7 8

Er woonden een slotvoogd en soldaten. Twaalf jaar Op je twaalfde jaar. Zes V had wel zes kastelen. Floris Drie edelen Door driehebben edelen Floris ontvoerd. Tachtig jaar. Extra: P.C. Hooft. Tachtig jaar. Extra: P.C. Hooft. Muiden werd niet groot, doordat de grote schepen niet meer 8 over Dat klein zou blijven en Amsterdam groot zou worden deMuiden Vecht konden varen. het harnas sterven tijdens overlijden. 99 In Open en eerlijk zijn.=Een vizierjeiswerk de klep aan de voorkant van de helm, waar je doorheen 10 Herman Pleij. kunt kijken en die je open kunt zetten. Extra: Vond je de hoogste toren het spannendst? Of de kerker? 10 Herman Pleij IIs je tekening van het Muiderslot goed gelukt? 4



Extra: Vond je de hoogste toren het spannendst? Of de kerker? 7

© afbeeldingen Muiderslot, m.u.v: p. 2: De bouw van een kasteel en Oud gereedschap – uit: P. Steele, Het beste boek over ridders en kastelen (Gottmer, 2000), p. 5, belegering – uit: S. Adams, Forten en kastelen (Gottmer, 2004).