Michiel Verbeek, januari 2013
1
2
Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor de bank miljoenen of soms miljarden verdient mag hij best een miljoen aan salaris en bonussen verdienen.
Voor de oplossing van de crisis hebben we meer ‘Europa’ nodig. Ik heb ook last van de crisis.
3
Waar gaan we het over hebben?
1. Ontstaan kredietcrisis 2. Geld scheppen en schaduwbankieren
3. Hoe komen we uit de crisis?
4
Is het crisis?
Men spreekt van een economische crisis wanneer de conjunctuur verandert van een hoog- in een laagconjunctuur. De verschijnselen zijn: het overtreffen van de vraag door het aanbod het inzakken van het vertrouwen in de economische capaciteitenvrees voor een recessie.
Recessie betekent letterlijk 'teruggang' of 'achteruitgang'. In de economie betekent dit dat de economische groei daalt en lager is dan gemiddeld. In de praktijk wordt meestal van een recessie gesproken als de groei van het bruto nationaal product gedurende twee of meer opeenvolgende kwartalen negatief is
5
6
Griekenland 56% van de Spaanse jongeren zijn werkloos
Ierland
Portugal
57% van de Griekse jongeren zijn werkloos
13,9% van de Nederlandse jongeren zijn werkloos
Spanje 124 miljoen Europeanen (25%) in armoede
7
Ontstaan kredietcrisis
8
Aanleiding van de kredietcrisis september 2008
Kan geen krediet krijgen bij collega banken voor lopende zaken.
Wordt nog gered
15 september gaat Lehmans Brothers failliet
Economische bubbel is geknapt 9
Oorzaken kredietcrisis: 1. Grote vraag naar beleggingsproducten. 2. Stimulering huizenbezit in de VS. 3. Amerikaanse overheid versoepelde de regels voor banken. 4. Hebzucht bij de grote banken.
NINJA: no income, no job and assets, maar wel een hypotheek 10
2008
Overheden helpen de banken
Financiele crisis slaat over op de reële economie
2009 2009 en 2010 van de overheden nemen toe
2010 en 2011
Rente op staatsobligaties nemen fors toe in 2011 en lijken in 2012 weer beheersbaar te worden.
VS komt langzaam uit het dal. China komt op 8% groei en Europa krijgt de economie nog niet goed aan de praat!
2011 en 2012
11
Wat heeft de kredietcrisis gekost?
12
Bron: Kerngegevens van het CPB
Jaar
Omvang
Groei
2008
594,5 miljard euro
2009
573,2 miljard euro
-3,6%
2010
588,7 miljard euro
+2,7%
2011
602 miljard euro
+2,2%
Situatie zonder kredietcrisis: Jaar
Omvang
Groei
2008
594,5 miljard euro
2009
612,3 miljard euro
+3%
2010
627,6 miljard euro
+2,5%
2011
643,3 miljard euro
+2,5%
Kosten van de crisis: minstens 39,1 miljard euro (612,3 – 573,2) 13
Jaar
Omvang
Groei of krimp
2006
49.631 miljard dollar
2007
55.837 miljard dollar
Groei van 12,5%
2008
61.351 miljard dollar
Groei van 9,9%
2009
58.141 miljard dollar
Krimp van 5,2%
2010
61.963 miljard dollar
Groei van 6,6%
2011
65.417 miljard dollar
Groei van 5,6%
Als de kredietcrisis er in 2008 niet was geweest en de groei met 6% was doorgegaan, dan zou de wereldeconomie in 2009 uitgekomen zijn op: 65.032. In 2009 bedroeg de wereldeconomie echter: 58.141 miljard.
Kosten crisis wereldwijd: 6.891 miljard dollar. 14
Oud recept: groeien uit de crisis met overheidsinvesteringen Beetje lastig met een begrotingstekort boven de 3% en een staatsschuld van meer dan 60% van het BBP. De 3% en de 60% zijn afspraken binnen de EU.
John Maynard Keynes
Cijfers uit 2009
Cijfers dec. 2012
Land
Begrotingstekort
Staatsschuld
Begrotings- Staatstekort schuld
Griekenland
- 15,4%
126,8%
- 9,4%
170,6%
Ierland
- 14,4%
65,5%
- 13,4%
106,4%
Portugal
- 9,3%
76,1%
- 4,4%
108,1%
Spanje
- 11,1%
53,2%
- 9,4%
69,3%
Frankrijk
- 7,5%
78,1%
- 5,2%
86,0%
Duitsland
- 3,0%
73,4%
- 0,8%
80,5%
Luxemburg
- 0,7%
14,5%
- 0,3%
18,3%
Nederland
- 5,4%
60,8%
- 4,5%
65,5% 15
Economische kringloop
Consumenten
Financiele instellingen Overheid
Producenten
Buitenland 16
Wat te doen onder deze omstandigheden?
Begrotingstekort
Forse staatsschuld
Onderzoek van de economen Rogoff en Reinhart: als de staatsschuld boven de 80% a 90% komt van het BBP dan heeft dat negatieve effecten voor de economische groei van dat land.
Financiele markten vragen hoge rentes aan landen die er financieel niet goed voor staan
17
De wonderlijke wereld van de banken
Van degelijke krijtstreep
Naar hippe branche waar je kunt verdienen
18
5% aan rente: 500.000
Spaargelden van: Particulieren Pensioenfondsen Bedrijven
Bank mag 10.000.000 uitgeven aan leningen
1.000.000
Een bank mag geld scheppen! 19
5% aan rente: 500.000
Spaargelden van: Particulieren Pensioenfondsen Bedrijven
Bank mag 10.000.000 uitgeven aan leningen
1.000.000
Financiële instelling (schaduwbank) neemt 2.000.000 aan hypotheken over van de bank voor 1.900.000.
20
De financiële instelling gaat de langjarige hypotheekschulden opsplitsen in kleine pakketjes obligaties met verschillende rentepercentages, looptijd en risico’s:
Pakket 1 met weinig risico: Pakket 2 met een beetje risico: Pakket 3 met veel risico:
800.000 tegen 2% rente 600.000 tegen 4% rente 600.000 tegen 7% rente
Stel de financiële instelling weet de obligaties allemaal te verkopen dan kunnen ze bank de 1.900.000 teruggeven. Als de rente op alle hypothecaire leningen nog steeds keurig betaald wordt dan ontvangt de financiële instelling: 5% van 2.000.000 = 100.000 en betaalt de instelling aan obligatiehouders: 2% over 800.000 = 16.000 4% over 600.000 = 24.000 7% over 600.000 = 42.000 _____________________________ 82.000 De winst wordt dan: 100.000 – 82.000 = 18.000
21
Wat gebeurt er bij de bank?
Spaargelden van: Particulieren Pensioenfondsen Bedrijven
5% aan rente: 500.000 + 950.000
Bank mag 10.000.000 uitgeven aan Leningen + 19.000.000
1.000.000 1.900.000
2.000.000
22
Huis gekocht in de Verenigde Staten in 2007 voor 489.000 dollar. Voor een speciale rente van 8,4%. Maandelijkse last voor de familie: 3.423 dollar. Na 2 jaar wordt er onderhandeld over de rente. Stel de waarde van het huis gaat omhoog. Wat gebeurt er met de rente? Stel de waarde van het huis gaat omlaag. Wat gebeurt er met de rente? In 2009 is het huis nog maar 300.000 dollar waard. Wat zal de bank doen? En wat gebeurt er als de familie de rente niet meer kan betalen?
23
Wat heeft Europa gedaan? 1. Een noodfonds opgericht. 2. Je kunt alleen gebruik maken van het noodfonds onder toezicht van het IMF (Internationaal Monetaire Fonds), de ECB (Europese Centrale Bank) en de Europese Commissie. 3. Harde afspraken gemaakt over het begrotingstekort. 4. Griekenland binnen de Eurozone gehouden. 5. Stimulans door Mario Draghi van de ECB.
24
Is de wereld veranderd sinds 2008? De meeste banken hebben hun bijdragen van de staat terugbetaald.
Omvang van het schaduwbankieren: 2002: 22.000 miljard dollar 2006: 62.000 miljard dollar 2011: 67.000 miljard dollar Banken moeten een hoger eigen vermogen aanhouden. De VS en China lijken het groeipad weer gevonden te hebben.
Europa heeft het besmettingsgevaar van Griekenland op andere Eurolanden afgewend, maar de groei blijft nog uit. Discussie gestart over Europees investeringsprogramma. Financiele markt nog steeds redelijk ongrijpbaar.
25
Bespreken overzicht van BBP, overheidsschulden en begrotingstekorten
26
5 vragen: 1. Wat is het grootste economische blok? 2. Welk land in dit overzicht heeft de grootste staatsschuld? 3. En welk land heeft de grootste procentuele staatsschuld? 4. Noem 3 landen die grote moeite hebben om geld te lenen om de staatsschuld te financieren? 5. Wat te doen met Griekenland?
27
