TECHNIIEK
Met hout stoken?
Een hernieuwbare energie Verwarming staat bovenaan de lijst van energie-uitgaven die het zwaarst wegen op het huishoudbudget. Het vertegenwoordigt gemiddeld 2/3 van het energieverbruik van een woning vóór elektriciteit (verlichting, huishoudtoestellen), warm water en koken. Naast warmte-isolatiewerken aan de woning denken privépersonen aan andere, goedkopere en milieuvriendelijkere manieren om zich te verwarmen. In dat verband heeft houtenergie een plaats verworven op de vloedgolf van hernieuwbare energieën. Houtverwarming werd vroeger als “rustiek” beschouwd maar tegenwoordig is het een betrouwbare en prestatiegerichte techniek. De ondertussen gangbare term “houtenergie” omvat het gebruik van hout als brandstof voor verwarmingstoestellen zoals haarden, cassettes, kachels en verwarmingsketels. Deze nieuwe generatie toestellen kunnen instaan voor de hele verwarming van een goed geïsoleerd huis of ze aanvullen om te besparen. Ondanks de beperkingen (onderhoud van de schouwen, gebrek aan autonomie van bepaalde toestellen, opslag, bevoorrading en reiniging van de as) wint het houtcircuit aanhangers die een gezellige, hernieuwbare energie willen tegen een redelijke kost, vergeleken met andere energiebronnen. Temeer omdat deze lokaal geproduceerde brandstof niet zo gevoelig is voor de plotse sprongen van de internationale markt en een zekere energieonafhankelijkheid waarborgt tegenover de klassieke brandstoffen, die constant stijgen.
Met de prijsstijging van de fossiele energieën en de bewustwording van de noodzaak om onze planeet te vrijwaren, zijn er tal van mensen geneigd zich te wenden tot alternatieve en zuinigere brandstoffen. Deze weliswaar ‘hernieuwbare’ energie krijgt steeds meer aanhangers. Kan hout inderdaad een oplossing bieden? Is het een “groene en zuinige” energiebron? 1
Hout is een belangrijke ressource in Europa en in het bijzonder in België (30% van het grondgebied van Wallonië bijvoorbeeld). Het kan worden beschouwd als een hernieuwbare energie als het van een verantwoorde en duurzaam beheerde bebouwing komt (geen wildkappen, geen industriële bossen). Aangezien het bospatrimonium constant toeneemt, draagt het gebruik ervan ook bij tot het onderhoud van onze bossen (onderhouden percelen, weinig
2 24
brand), tot de vorming van lokale jobs en het benutten van bijproducten van de bosproductie, zoals hout voor verwarming. Dat komt namelijk van gezaagde takken zonder waarde voor de zagerij en van jonge bomen die men heeft moeten kappen voor meer licht in het bos, om de groei van meer veelbelovende exemplaren te bevorderen. In tegenstelling tot fossiele energieën (kolen, olie en aardgas) die opslagenergieën inhouden, zijn de hernieuwbare energieën stroomenergieën: ze worden permanent geregenereerd op het ritme van de zon en haar afgeleiden (wind, waterstromen, golven, zeestromen, natuurlijke warmte en de toename van de biomassa), evenals de getijden en de natuurlijke warmte van de aarde. Worden geklasseerd als hernieuwbare energieën: de bruikbare vormen van energie, afkomstig van een hernieuwbare bron. Dat wil zeggen waarvan de huidige exploitatie geen beperking vormt voor de toekomstige beschikbaarheid of met andere woorden waarvan de vernieuwingcapaciteit groter is dan het verbruiksniveau (bron Apere). Zolang het volume van het gewonnen hout niet groter is dan de natuurlijke bosgroei, blijft de ressource gevrijwaard en kan men hout beschouwen als een hernieuwbare energie. Hout, een “groene” energie ? Houtenergie staat bekend als milieuvriendelijk en vertoont inderdaad een neutrale balans tegenover het broeikaseffect. De hoeveelheid CO2 die wordt vrijgegeven bij de verbranding van hout is gelijk aan die, gebruikt door bomen tijdens hun groei (opgenomen door fotosynthese). Alleen de omvorming van hout (tot korrels bijvoorbeeld) en het transport ervan verbruiken energie en geven hoeveelheden CO2 vrij (zij het geringe hoeveelheden in vergelijking met de uitstoot van andere energieën zoals stookolie en gas). Men kan aannemen dat verwarming met hout milieuvriendelijk is onder een zeker voorbehoud. Men moet zuiver en droog hout verbranden (zie verder) afkomstig van duurzaam
1.
In deze “Modigliani” schouw is een houthaard “Forma 120” ingebouwd met een vermogen van 11,5 KW die tot ongeveer 250 m3 kan verwarmen. Het fijne kader en de scherpe hoeken rond de haard geven meer volume en diepte. De glazen liftdeur kan omhoogschuiven voor een echte open haard sfeer. De hoek naast de haard is bezet met gepolijste Kanfanaro steen en met geborsteld staal. MCZ bij FERO 2.
Deze houtgestookte haard is niet allleen bijzonder vanwege de vorm maar vooral omdat de rookgassen onderaan worden afgevoerd. 4 buizen, verborgen achter de de profielen van de stalen structuur, zuigen de rook af naar beneden. Het rookkanaal loopt onder de vloer of langs de kelder. Kephren van Arkiane. Realisatie: CHANTIER DE WATERLOO 3.
3 beheerde bossen, in kwalitatieve toestellen met een hoog rendement die geringe uitstoten in de lucht garanderen. Deze haard is aangepast aan de ruimte die moet worden verwarmd en werkt in optimale omstandigheden, met de juiste afstellingen (in het bijzonder de luchttoevoer van de installatie). De installateur zal het best in staat zijn u een haard aan te bevelen in functie van uw woning, de isolatie ervan, het te verwarmen volume, het soort toepassing (bij- of hoofdverwarming) De schouw heeft ook een invloed op de goede werking van het toestel. De prestatiegerichte toestellen voldoen aan strikte Europese normen (er bestaan labels als “groene vlam”). Ze zijn tegenwoordig zo ontworpen dat ze schadelijke uitstoten beperken en een rendement bieden van 70% of meer. Het protocol van Kyoto heeft Europa trouwens aangezet om te normaliseren op het vlak van rendement maar ook van CO2 uitstoten (het toegelaten maximum in België is momenteel 1%) en uitstoten van fijne deeltjes. Een brandstof in diverse vormen Het rendement van toestellen op hout is de laatste jaren dus echt verbeterd, net als de diversificatie
Deze stalen inbouwhaard uit het gamma Nordic garandeert een optimale verbranding van het hout. Er is een toevoer van primaire lucht door het rooster
4 van de “houtbrandstof ”. Zo vindt u op de markt naast traditionele blokken ook houtkorrels of pellets, samengestelde briketten en schijfjes van gecomprimeerd houtafval, schorsstukken enz. Vóór u gaat investeren is het goed u in te lichten over de lokale beschikbaarheden. Enkele richtinggevende vergelijkingspunten: 0,7 stère blokken = 1m3 schijfjes = 220 kg korrels = 100 liter stookolie = 1000 kWh (bron Ademe).
Blokken Het traditionele houtblok is de meest gebruikte vorm van hout als brandstof (vaak in rondhout of in stukken gezaagd en met diverse lengtes). Het wordt vooral verkocht per volume met de stère als maateenheid. Een stère is een stapel van 1m x 1m x 1m houtblokken. Maar opgelet, het reële volume hout in een kubieke meter zal afhangen van de diameter en de rechtlijnigheid van de blokken! Als de blokken recht en regelmatig zijn, met weinig open ruimte ertussen, zal de stapel des te
25
(belangrijk om het vuur op gang te brengen en zo snel mogelijk een hoge temperatuur te kunnen bereiken) en een toevoer van voorverwarmde secundaire lucht boven de vlammen (postverbranding). De voorverwarmde tertiaire lucht, met een “turbo”effect die het raam van boven naar beneden schoonveegt, creëert voldoende toevoer voor het vuur zonder primaire lucht. Deze naverbranding beperkt de vervuilende uitstoot en het verbruik van hout en bevordert tevens het rendement. Bij JIDE
1 & 2. De overloop van de eerste verdieping is niet bepaald een plaats waar we een haard of een kachel zouden verwachten. En toch heeft men hier een inbouwhaard geplaats waarmee men overigens de hele verdieping kan verwarmen. Deze kachel heeft een cilindervormige verbrandingskamer en een draaitrommel met drie standen. Met een gesloten glazen deur krijgt men een veilige verwarming met een hoog rendement. Met de open deur ontstaat de sfeer van een echte open haard. ‘Snachts kan men de haard afsluiten en werkt hij als een continu brandende haard. De glazen deur verdwijnt dan achter de haard, zorgvuldig beschut tegen de rook. «30-in» van STÛV Realisatie: CHEMINEES HENRY 3 & 4. Door het hout te splijten droogt het sneller en efficiënter. Deze houtkliever is heel veilig en eenvoudig in gebruik. Plaats de punt op het hout, breng de bovenste staaf omhoog en laat ze vallen in de onderste holle staaf, en dit tot het hout is gekloofd! Logmatic bij DUTRY
3 4
1 beter gevuld zijn! Een stère hout, gezaagd in 33 cm, neemt ongeveer 0.77m3 in beslag. Hout wordt ook verkocht per kubieke meter. De prijs van de houtblokken houdt verband met verschillende factoren: de houtsoort, de verkoop in zijn geheel of gezaagd, het transport, de kwaliteit (droog), de streek (goedkoper in bosrijke gebieden zoals Luxemburg). Tal van verkopers staan vermeld in de telefoongids “rubriek hout voor verwarming” maar sommige privépersonen of kleine ondernemingen maken ze zelf. Er zijn ook openbare verkopen van verwarmingshout (vraag informatie aan uw gemeentebestuur). De goede kwaliteit van het hout en de zorg die wordt besteed aan de opslag ervan zijn een must voor de optimale werking van verwarmingstoestellen op hout. Het hout moet in elk geval proper en droog zijn (minder dan 20% vochtigheid) om goed te kunnen branden zonder vrijgave van rook of waterdamp. Vochtig of groen hout verbrandt veel minder en veroorzaakt vervuiling van de haard en meer vervuilende uitstoten. Als het groen is, kan het tot 75% water bevatten; de energie wordt dan grotendeels gebruikt om het water erin te verdampen. Als het hout gezaagd is, bedraagt de ideale droogtijd in een beschutte plaats (of onder een zeil met opengelaten zijden) 18 maanden tot twee jaar, zelfs drie voor eik (niet afgedekt gedurende twee jaar, de regen helpt het van zijn tannine af ). Groot
2
rondhout moet gekloofd worden: hout in stukken droogt namelijk sneller door het grotere verdampingoppervlak. U mag absoluut geen gevernist, geverfd of geboend hout verbranden omdat het schadelijke en toxische stoffen vrijgeeft. PVC, karton en huishoudelijk afval zijn ook niet toegestaan. Sommige houtsoorten voor verwarming dragen een label (zoals NF) dat een garantie biedt voor de kwaliteit, de soorten en hun origine. De verschillende soorten ontwikkelen dezelfde hoeveelheid warmte bij gelijk gewicht maar elke soort heeft een ander warmtevermogen wegens hun volumemassa (de verhouding massa/volume). De soorten: Harde houtsoorten zoals eik, beuk, essenhout, esdoorn of haagbeuk hebben een hoog volumemassa en verbranden traag omdat ze compact zijn. Een voordeel waardoor er minder vaak hout moet worden opgelegd en de houtreserve kleiner kan zijn. Het zijn voortreffelijke brandstoffen van eerste klasse. Zachte loofbomen zoals linde, wilg, populier of kastanje verbranden sneller en verwarmen minder. Berk verbrandt snel en wordt soms gebruikt om vuur op te starten terwijl tamme kastanje “ontploft” en sinters wegslingert. De harsachtige soorten (den, spar, gewone spar, lork) ontvlammen gemakkelijk maar kunnen beter 26
worden beperkt omdat ze snel branden; hun harsen maken de schouw vuil en veroorzaken geknetter. In de moderne kachels met katalysator moeten ze worden vermeden maar ze kunnen worden gebruikt in de andere toestellen op voorwaarde dat ze heel droog zijn. U moet ze vaak aanvullen. Ze bederven ook snel als ze niet goed worden gestockeerd. In onze streken bestaat de beste mix dus uit hout van eik, haagbeuk, beuk en es. Schijfjes of chips Dit is eigenlijk versnipperd hout, verkregen door afvalvermaling van bosbouwbedrijven of zagerijen. Zo worden de bijproducten van de houtindustrie benut. Chips kunnen ook komen van snelgroeiende bomen zoals wilg of populier. Die worden enkel geteeld voor energiedoeleinden en om de drie jaar geoogst. De kwaliteit en de opslag hangen af van de vochtigheid van het hout (50% vers maar niet meer dan 30% na opslag onder een verluchte beschutting). Hout in de vorm van krullen is een homogene brandstof met een kleiner volume, die vlot kan worden verwerkt. Ze wordt meestal gebruikt voor verwarmingstoestellen met een automatische lading en dus een grote autonomie. De energieinhoud van de schijfjes is dezelfde als die van het hout waarvan ze afkomstig zijn (belang van de houtsoort en van de vochtigheid) met het verschil dat ze sneller
branden. Hoewel ze minder kosten dan houtblokken, vragen ze meer opslagruimte (kelder, garage). Schijfjes zijn te koop bij zagerijen en houtbewerkers maar ook bij bosbouwbedrijven.
ze ook per vrachtwagen/tank geleverd en opgeslagen in een silo. Ze hebben een voortreffelijk warmtevermogen (rond de 4600 kW per ton). Het product moet echter van goede kwaliteit zijn: effen, glanzend en het mag niet te Korrels of pellets gemakkelijk verbrokkelen want het Kleine cilinders houtzaagsel hout kan met meer of minder zorg (diameter meestal tussen 6 en 10 worden verdicht (grondstof, mm op een lengte van 10 tot 30 mm) vochtigheid). Pellets kosten meer niet behandeld, gesorteerd, dan schijfjes maar ze nemen minder gemalen, gedroogd en tot slot plaats in. De bevoorrading is samengeperst. Ze zijn heel compact tegenwoordig heel vlot en gebeurt en natuurlijk (geen additieven, de per zak (van een tiental kg), per natuurlijke lignine van het hout pallet van 1000 kg of in bulk per fungeert als bindstof ); ze hebben vrachtwagenblazer. Te koop via een heel laag watergehalte en kleinhandelaars van verwarmingproduceren weinig as. Geschikt voor installaties op verdicht hout en speciale, geautomatiseerde kachels gespecialiseerde bedrijven maar ook voor verwarmingsketels (inlichtingen op websites zoals binnen een centrale verwarming. www.valbiom.be). Automatisering van de verwarmings- Verdicht hout kan ook de vorm installatie zorgt voor echt aannemen van houtblokken of gebruikcomfort. In dit geval worden briketten met grotere afmetingen.
Houtverwarmingsinstallaties Vóór u gaat investeren en een bepaald systeem kiest, moet u rekening houden met verschillende criteria: comfort, investeringsbedrag, opslag en bevoorrading van het hout, omvang en isolatie van de woning, klimaatsomstandigheden, onderhoudsvereisten. Kiezen voor een prestatiegericht en kwalitatief systeem, het onderhouden en zorgvuldig afstellen zorgt er trouwens voor dat u overdreven energie-uitgaven kunt vermijden. Het is trouwens belangrijk om geen toestellen te plaatsen met een hoger vermogen dan nodig. Zo gaat het toestel werken op verminderde vaart in slechte verbrandingsomstandigheden (daling van het rendement en vervuilende uitstoten). Denk tot slot ook aan de afvoerbuis die moet worden geveegd en vraag
6
5 5.
Een praktisch én mooie beschutting om hout op te slaan en te drogen. Sokkelrooster van verzinkt roestvrij staal en geperforeerde zijkanten van corten staal voor de verluchting. De basismodule heeft een capaciteit van 1,3m3 hout (200x125x90 cm) en kan worden vergroot. Woodstocker van Harrie Leenders
7
6 & 7. In deze woning met een bijzondere architectuur lag het voor de hand dat men voor een originele, karaktervolle schouw zou opteren. Vandaar de keuze voor deze centrale hanghaard (brandt op hout). Hij is volledig gemaakt uit staal en heeft een gebogen pyrokeramisch glazen deur. De haard neemt weinig plaats in en men kan hem draaien om het vuur naar alle hoeken van de kamer te richten. Aan het uiteindelijke concept van deze hanghaard is jarenlange research voorafgegaan. Dit model kan ook in een vaste muurversie (op een voet) of in een hoek worden geplaatst. Model «Iotafocus» van FOCUS 27
verbrandingszones en 2 toevoeren van voorverwarmde primaire en secundaire lucht) bieden de moderne kachels met houtblokken een rendement van 60 tot 80% en een autonomie van 5 tot 15 uren. De tragere en efficiëntere verbranding ervan zorgt voor een grotere autonomie en meer tijd tussen de bevoorradingen. De fabrikanten doen ook inspanningen op het vlak van milieu door de uitstoten van CO en fijne deeltjes te verminderen. Ze zijn gemakkelijk te plaatsen en vormen een bijkomende verwarming waarmee u kunt besparen.
1
2 aan een vakman of uw schouw compatibel is met hoge rendementen aangezien de rook minder warm is en minder snel omhoog gaat (risico van roetvorming en brand). Individuele toestellen 1/ Open haarden Een open haard heeft een matig rendement (10%) maar authenticiteit is zijn grote troef. Hij biedt een mooi zicht maar u moet rekening houden met het warmtecomfort omdat hij veel hout verbruikt voor weinig warmte en met een groot risico op uitstoten van niet-verbrande gassen! Warmtewisselaars denatureren de haard niet en leveren extra calorieën (30% energierendement): de lucht in de kamer wordt verwarmd door convectie in een circuit binnenin de haard vóór hij weer naar buiten komt via kokers. Het rendement blijft echter gering en de open haard zal louter worden gekozen voor zijn decoratieve rol en functie van sfeermaker.
2/ Cassettes en gesloten haarden Het rendement en vermogen van deze convectietoestellen (natuurlijke convectie of gedwongen met behulp van een ventilator) houden verband met de kwaliteit van het hout, de afstelling van de haard en het trekken van de schouw. Een toestel kan, afhankelijk van het model, verschillende ruimtes en zelfs de hele woning verwarmen (met een bijverwarming in de badkamer). De toestellen op houtblokken en briketten hebben meestal een rendement van ongeveer 60 tot 80% en een autonomie van 10 uren. Ze zijn uitgerust met (kantel)ramen en bieden het voordeel van zicht op het vuur, maar hun werking met open deur vermindert het rendement aanzienlijk. Het verdeelsysteem voor warme lucht, verbonden met een gesloten haard of cassette, verdeelt de warmte in de verschillende ruimtes van het huis via een netwerk van warmtegeïsoleerde kokers, aan de uitgang voorzien van warme lucht verdelers (openingen). 3: Kachels Met een geoptimaliseerde verbranding van de gassen (2
Pelletskachels zijn duurder maar bieden een hoger rendement van 85% en een autonomie van 12 tot 75 uren afhankelijk van de capaciteit van het pelletsreservoir naast, boven of achter de haard. Toch is er een elektrische voeding nodig voor de bevoorrading van de haard (de pellets worden geleidelijk aangevoerd in de haard via een schroef zonder einde), de automatische ontsteking en de ventilator die de warme lucht aandrijft. Deze kachels worden automatisch voorzien van pellets, die door hun beperkte en uniforme formaat perfect kunnen worden gedoseerd. De verbranding ervan is optimaal en gemakkelijk regelbaar in functie van de behoeften (elektronisch beheer). De uitstoot van niet-verbrande gassen is gering. Het gebruik van kwalitatieve pellets brengt maar heel weinig as teweeg. Massakachels of tegelkachels vormen een specifieke categorie. Ze zijn zwaar (600 kg tot meerdere tonnen), vrij volumineus en gemaakt van vuurvaste steen. Ze hebbe een grote accumulatiecapaciteit en werken volgens het principe van straling. Het vuur is heel hevig gedurende enkele uren om de massa te verwarmen, die de warmte vervolgens langzaam afgeeft. Ze hebben een rendement van 70 tot 85%. In ditzelfde nummer wordt er een artikel aan besteed. Verwarmingsketels voor centrale verwarming De huidige verwarmingsketels op houtblokken werken volgens hetzelfde principe als verwarmingsketels op stookolie of gas maar blijven nog ondervertegenwoordigd op de markt. De verbrandingsgassen verwarmen een watercircuit en dit water wordt herverdeeld naar de radiatoren in huis. Ze bieden een rendement van 75 tot 85 % en een 28
3
4 1 & 2. Houtkorrels of pellets bieden een mooi alternatief voor hout. Deze pelletkachel AIR biedt een rendement van 75 tot 81% voor een variabele autonomie van 8 tot 27 uren. Het heeft een reservoir van 23 L en biedt een maximaal uurverbruik van 2 kg pellets. Uitgerust met het Active System, waardoor hij autonoom beslist over de hoeveelheid toe te voeren lucht voor een optimale verbranding en een ideaal rendement. Max. vermogen 8,5 KW. Vega Silver (verkrijgbaar in 4 andere tinten) van MCZ bij FERO 3 & 4. Milieuvriendelijk (weinig uitstoten in de lucht) en met een voortreffelijk rendement: Pellematic is een gespecialiseerde verwarmingsketel voor de verbranding van houtkorrels. De technologie van automatische bevoorrading langs onder (de pellets komen geleidelijk aan in de verbrandingszonde, zonder onderbreking of vallen), de circulaire haard en de automatische afvoer van as garanderen een prima verbruikscomfort. De gestockeerde pellets (ofwel in een textielsilo binnen of buiten, ofwel in een complete stookplaats “Energy Box” in de buurt van het huis) worden automatisch aangevoerd via een schroef zonder einde of door aanzuiging. Okofen
wisselende autonomie van 6 tot 20 uren. Ze omvatten een “houtreserve” apart van de verbrandingskamer. Verwarmingsketels met natuurlijke trek worden tegenwoordig vervangen door verwarmingsketels met inverse verbranding, ook turbo genoemd. Het trekken wordt versterkt en een ventilator (turbine) drijft de verbrandingslucht of zuigt de rook aan. De verbrandingsgassen verbanden volledig vóór ze worden afgevoerd, wat het rendement en de autonomie van de verwarmingsketel verhoogt en de vervuilende uitstoten vermindert. De ladingen zijn beperkt tot een of drie per dag en de afstelling gebeurt vlot. Om de karwei met het hout en de verwijdering van de as te vermijden kunt u kiezen voor een pelletskachel of kachel op schijfjes met automatische toevoer (via een schroef zonder einde) maar de uitrusting blijft duur. Ventilatoren zorgen voor het trekken. Een elektronische afstelling controleert de toevoer, de verbranding en de afvoer van as en rook, wat het rendement optimaliseert (van 75 tot 93%!) en de vervuilende uitstoten beperkt. Hun autonomie van verschillende maanden is een hele troef, ook al moet men voldoende opslagvolume voorzien. De brandstof wordt opgeslagen in een silo van meerdere m3, al dan niet onder de grond. Ze kunnen allemaal worden aangesloten op een boiler en warm water voor de badkamer leveren. Er bestaan ook bi-energie verwarmingsketels (houtblokken en stookolie/ gas en pellets). Als een van de energieën het laat afweten, schakelt de verwarmingsketel automatisch over naar de andere bron om de woning verder te verwarmen. Verwarmingsketels op hout en pellets tot slot vormen het onderwerp van echte studies en fabrikanten “zweten” op de steeds meer prestatiegerichte innovaties (in het bijzonder verwarmingsketels met condensatie). Steun Belastingmaatregelen (premies, belastingvermindering, verlaagd BTW tarief ) verlichten de investering van uitrustingen op hout, als bronnen voor de hoofdverwarming of als bijverwarming. De aankoop van toestellen met een rendement van meer dan 65% geeft recht op een premie in het Waalse
5
6 5 & 6. Tijdens de renovatie van dit huis werd meteen van de gelegenheid gebruik gemaakt om een nieuwe moderne sierschouw te plaatsen. De volledige mantel heeft een elegante lichtgebogen vormgeving. Qua materialen koos
men voor een combinatie van twee natuursteensoorten: gepolijste Travertin en Rosal, een kalksteen uit Portugal met een verzoete afwerking. Het geheel is voorzien van een houthaard met een liftdeur. Hij is bedoeld als
bijverwarming en ontwikkelt een vermogen van 11 kW voor een rendement van 71 %. Opvallend is de vrij hoge deur (H 855 mm) met verchroomde omlijsting. Haard «Zenith 800» van Axis. Realisatie: BERNARD CAILLIAU
Gewest. Het Vlaamse Gewest betaalt maar één energiepremie voor privépersonen. U kunt echter beter contact opnemen met uw gemeentebestuur voor extra details. De kans bestaat namelijk dat u een intercommunale premie kunt krijgen om te investeren in een verwarmingsketel met hoog rendement, een prestatiegerichte verwarming enz.
Voor up to date gegevens, raadpleeg de volgende sites: www.energie.wallonie.be www.energiesparen.be www.ibgebim.be Brussels Instituut voor milieubeheer
Om meer te weten over houtenergie: www.ode.be Organisatie voor duurzame energie www.valbiom.be Association belge pour la valorisation de la biomasse www.emis.bio.be Energie en milieu informatiesysteem voor het Vlaamse gewest www.itebe.org Institut des Bioénergies www.ademe.fr
29
