JAARVERSLAG 2011
KONINKRIJK BELGIË FEDERALE OVERHEIDSDIENST BUITENLANDSE ZAKEN, BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
EENDRA CH T
M
LA AA
KT
MA
FA CHT
L’ U N I O N
IT
F OR C E
JAARVERSLAG 2011
Met dank aan Dit jaarverslag kwam tot stand met de medewerking van: Alain Baetens, Marc Buys, Jean-Michel Corhay, Sylvia Croes, Antoon Delie, Marc Deneer, Evelyn Depoortere, Geert Deserranno, Martinus Desmet, Nora De Baets, Lutgarde De Greef, Sophie De Groote, Lieven De La Marche, Christine de Mathelin, Jan De Mets, Peter D’Huys, Jeroen François, Corentin Genin, Catherine Gigante, Thomas Hiergens, Thierry Manhaeghe, Hazel Onkelinx, Christian Panneels, Elise Pirsoul, Thomas Reynders, Elodie Richard, Ignace Ronse, Xavier Rouha, Melanie Schellens, Chris Simoens, Tineke Sonck, Joseph Tabury, Claire Terlinden, Olivier Thery, Geert Vansintjan, Stefaan Van Bastelaere, Antoon Van Broeckhoven, Annemarie Van der Avort, Jan Van Ongevalle, Reinout Van Vaerenbergh, Pieter Vermaerke, Martine Warck, Pierre Warnotte, Isabelle Wittoek
Foto cover: © Kris Pannecoucke
2
JAAR
VERSLAG
2011
Inhoudstafel VOORWOORD INLEIDING
.............................................................................................................................................................................................................. 5
...........................................................................................................................................................................................................................7
DEEL I De Belgische Ontwikkelingssamenwerking anno 2011 1. DGD IN VOLLE VERANDERING Visie, missie en waarden ...................................................................................................................................................................................................................................9 Reorganisatie van DGD .......................................................................................................................................................................................................................................9 Nieuw organigram van DGD ...........................................................................................................................................................................................................................11 2. HERVORMEN, EVALUEREN, LEREN… VOOR MEER DOELTREFFENDE HULP BUSAN: globaal partnerschap verwelkomt nieuwe actoren ........................................................................................................................................................ 12 New Deal voor fragiele staten ...................................................................................................................................................................................................................... 13 Een grootscheepse evaluatieoefening van bilaterale projecten ................................................................................................................................................ 14 Belgische betrokkenheid bij het MOPAN-netwerk geprezen ...................................................................................................................................................... 14 Conflictpreventie en vredesopbouw in DR Congo ............................................................................................................................................................................. 15 Vierde Staten-Generaal van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking ............................................................................................................................ 17 3. DE OFFICIËLE ONTWIKKELINGSHULP
........................................................................................................................................................................... 18-23
4. GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING : DRIE NIEUWE SAMENWERKINGSPROGRAMMA’S Vietnam: De tijger is nog jong ......................................................................................................................................................................................................................24 Rwanda neemt het heft in eigen handen ...............................................................................................................................................................................................26 Nieuwe hoop voor een sterke Palestijnse Staat .................................................................................................................................................................................28 5. DE BELGISCHE HUMANITAIRE HULP Een professionele, doelgerichte humanitaire hulp ............................................................................................................................................................................ 31 Humanitaire crisis in de Hoorn van Afrika .............................................................................................................................................................................................33 Overstromingen in Pakistan ..........................................................................................................................................................................................................................34 De aardbeving in Haïti .......................................................................................................................................................................................................................................36 6. NAAR EEN MILIEU- EN KLIMAATVRIENDELIJK ONTWIKKELINGSBELEID Durban: Lauwe resultaten voor een brandend probleem .............................................................................................................................................................38 Snelstartfinanciering: Meer geld voor dringende noden ...............................................................................................................................................................38 KLIMOS: Onderzoeksplatform voor klimaat en ontwikkelingssamenwerking ....................................................................................................................39 Leefmilieu: Woestijnvorming, biodiversiteit en ozonlaag ...............................................................................................................................................................39
3
7. DE MULTILATERALE SAMENWERKING Arabische Lente: Overgang naar een democratisch bestel ......................................................................................................................................................... 41 Global Partnership for Education: Basisonderwijs voor iedereen .............................................................................................................................................42 Meer middelen voor IDA16 ........................................................................................................................................................................................................................... 44 Samenwerking met het World Bank Institute ..................................................................................................................................................................................... 44 8. SENSIBILISERING Sensibilisering op 21 juli, onze nationale feestdag ..........................................................................................................................................................................45 Sterke groei voor magazine Dimensie 3 ................................................................................................................................................................................................45 Steun aan audiovisuele producties ...........................................................................................................................................................................................................46 PULSE: Onderzoek naar het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking ......................................................................................................................... 47
DEEL 2 DE MILLENNIUMDOELEN: sterke regionale verschillen, onvoldoende vooruitgang 1. EEN MONDIALE STAND VAN ZAKEN Millenniumdoel 1: In 2015 zijn extreme armoede en honger uitgebannen ...................................................................................................................... 50 Millenniumdoel 2: In 2015 gaan alle jongens en meisjes naar school ............................................................................................................................... 50 Millenniumdoel 3: In 2015 hebben mannen en vrouwen dezelfde rechten ...................................................................................................................... 51 Millenniumdoel 4: In 2015 is kindersterfte sterk afgenomen .................................................................................................................................................... 51 Millenniumdoel 5: In 2015 sterven er minder vrouwen door zwangerschap ....................................................................................................................52 Millenniumdoel 6: In 2015 is de verspreiding van ziektes als aids en malaria gestopt ..............................................................................................52 Millenniumdoel 7: In 2015 leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu ...................................................................................................................53 Millenniumdoel 8: Wereldpartnerschap voor ontwikkeling ..........................................................................................................................................................53 2. DE BELGISCHE BIJDRAGE AAN MDG’S 4 EN 5: KINDERSTERFTE BESTRIJDEN EN DE GEZONDHEID VAN MOEDERS VERBETEREN De Belgische inbreng ........................................................................................................................................................................................................................................55 Belangrijkste internationale vergaderingen over gezondheid .....................................................................................................................................................56 Gezondheidszorg per fiets in Bangladesh - Wereldsolidariteit .................................................................................................................................................. 57 Versnelde daling van de kindersterfte - Programma Nul Ondervoeding in Bolivia ........................................................................................................58 Steun aan het gezondheidssysteem in Kisantu - DR Congo ......................................................................................................................................................59 ‘Bevalling met gering risico’ in DR Congo - SLCD ..............................................................................................................................................................60-61 Een licht in de gruwel - Koning Boudewijnprijs voor Denis Mukwege ...........................................................................................................................62 Toegang tot gezondheidsdiensten in Mali - UNICEF ..................................................................................................................................................................63 Toegang tot gezondheid voor geïsoleerde groepen in Kidal - Dokters van de Wereld ........................................................................................64 Budgetsteun voor de Rwandese gezondheidssector .................................................................................................................................................................65
4
JAAR
VERSLAG
2011
VOORWOORD De Belgische Ontwikkelingssamenwerking staat voor belangrijke uitdagingen. De Millennium Ontwikkelingsdoelen blijven onverminderd onze aandacht vragen, de streefdatum 2015 komt immers snel dichterbij. Er wordt voor een aantal doelen duidelijk vooruitgang geboekt, maar door de context van de economische crisis staat die vooruitgang opnieuw onder druk. Zoals in dit rapport wordt aangetoond, is volhouden dan ook de boodschap. Daarenboven wijzigt ook de context waarin we werken. Dat werd heel duidelijk tijdens de conferentie van Busan (Zuid-Korea), waar begin december 2011 een Partnerschap voor Doeltreffende Ontwikkelingssamenwerking werd gesloten. Het aantal spelers op het veld is enorm gegroeid. Hulp komt niet langer enkel uit de klassieke donorlanden, de niet-gouvernementele organisaties en de bekende multilaterale organisaties, zoals de VN-organisaties en de Wereldbank. Er verschijnen steeds meer specifieke fondsen op het toneel en Zuid-Zuidsamenwerking - hulp uit ontwikkelingslanden die de afgelopen jaren groeiden en soms zelf evolueerden tot donor - zit duidelijk in de lift. Al deze actoren tekenden het partnerschapsakkoord in Busan
Een belangrijk aantal partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking behoort tot die groep van fragiele staten (DR Congo, Burundi, Niger, Oeganda en het Palestijns Gebied) en ontvangt een substantieel aandeel van onze hulp. Deze landen behoren ook tot de armste landen en vragen dan ook een geheel eigen aanpak. Maar situaties kunnen snel evolueren. De Arabische lente maakte pijnlijk duidelijk dat ook ontwikkelingslanden uit de hogere inkomensgroep, die als relatief stabiel werden beschouwd, snel kunnen afglijden naar fragiele situaties. Er wordt van onze samenwerking dan ook veel flexibiliteit en aanpassingsvermogen vereist. Ik schrijf samenwerking, omdat niet iedereen het nog aanvaardt om in termen van hulp te spreken. Ook al zijn er grote verschillen tussen partnerlanden, het aandeel van de ‘hulp’ in de financiële stromen naar ontwikkelingslanden bedraagt nog slechts 13%, in vergelijking met 70% in de jaren ’70. Hulp moet dus in de eerste plaats een katalysator voor ontwikkeling worden. In 2011 is hard gewerkt door DGD en haar partners, vertrekkend vanuit ervaringen, evaluaties en een kritische reflectie. In 2012 zal DGD dan ook haar interne reorganisatie doorvoeren, waardoor men flexibeler zal kunnen inspelen op een veranderende omgeving. Om onze ontwikkelingssamenwerking blijvend te moderniseren, zijn we met de nieuwe regering klaar om ook andere uitdagingen aan te gaan: de herziening van de Wet op de Internationale Samenwerking, de verschillende regelgevingen voor humanitaire hulp, BTC, BIO en de niet-gouvernementele samenwerking.
© TLB
België heeft met de ondertekening zijn engagementen uit de Verklaring van Parijs en de Accra Actie Agenda over hulpdoeltreffendheid opnieuw bevestigd. Daarbij wordt, naast de klemtoon op resultaatgerichtheid en transparantie, de nadruk gelegd op ownership van de partners, afstemming van de hulp op het beleid van deze partners en harmonisering, complementariteit en de verdeling van het werk tussen de donoren onderling. Het nieuwe partnerschapsakkoord beklemtoont ook de diversiteit tussen verschillende categorieën van ontwikkelingslanden, waarvoor vaak een aanpak op maat nodig is. België engageerde zich in dat opzicht specifiek voor de fragiele staten.
Er wordt voor een aantal Millenniumdoelen duidelijk vooruitgang geboekt, maar door de economische crisis staat die vooruitgang opnieuw onder druk. Zoals in dit rapport wordt aangeduid, is volhouden dan ook de boodschap.
PAUL MAGNETTE Minister van Ontwikkelingssamenwerking
5
2011
DE 18 PARTNERLANDEN VAN DE BELGISCHE GOUVERNEMENTELE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
MIDDEN-OOSTEN 14. Palestijns Gebied
NOORD-AFRIKA 1. Marokko 2. Algerije
14
1 2
3
WEST-AFRIKA 3. Mali 4. Niger 5. Senegal 6. Benin
4
5 6
10
15
LATIJNS-AMERIKA 15. Ecuador 16. Peru 17. Bolivia
8 7
CENTRAAL-AFRIKA 7. DR Congo 8. Rwanda 9. Burundi
16
11 12
17
13
13. ZUID-AFRIKA
6
9
INLEIDING
AZIË 18. Vietnam
18
OOST-AFRIKA 10. Oeganda 11. Tanzania 12. Mozambique
Dit jaarverslag wil aantonen dat de Belgische Ontwikkelingssamenwerking een bijdrage kan leveren aan de resultaten in de strijd tegen de armoede. Het verslag is een samengaan van twee verslagen: het jaarverslag van DGD en de jaarlijkse rapportage aan het Parlement over de Belgische bijdrage aan het behalen van de Millenniumdoelen. Het verslag wil in de eerste plaats een resultatenrapport zijn. Uit de in 2011 uitgevoerde evaluatie van de resultatenrapportage van DGD blijkt dat België de resultaten van zijn ontwikkelingsacties beter dient aan te tonen, onder andere door zijn humanitaire acties te belichten en te focussen op bepaalde ontwikkelingsdoelen. Dit jaarverslag beantwoordt daar voor een stuk aan. We bespreken onze humanitaire acties in Haïti, Pakistan en de Hoorn van Afrika en concentreren ons in deel twee op Millenniumdoelen 4 en 5. Het jaarverslag beoogt dan ook verantwoording af te leggen over de keuzes van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Zowel de Belgische belastingbetaler als de hulpontvangende landen hebben daar recht op. Het verslag wil echter evenzeer de complexiteit aangeven van ontwikkelingshulp en haar omgeving, die maakt dat rigoureus geplande doelen niet altijd het vooropgestelde resultaat bereiken. In het eerste, omvangrijke deel schetsen we de grote tendensen, crisissen en evenementen waarbinnen de belangrijkste activiteiten van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in 2011 plaatsvonden. Welke hervormingen drukt DGD intern door om in een veranderende wereld haar rol als draaischijf van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking te verzekeren? Welke humanitaire crisissen vroegen een antwoord van onze hulp? Hoe evolueert de officiële ontwikkelingshulp (ODA) van België? Aan welke sectoren geven we prioriteit in de nieuwe samenwerkingsakkoorden met Rwanda, Vietnam en het Palestijns Gebied? Hoe helpt DGD het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking in België versterken? Welke rol speelde België op de Top in Busan over Hulpdoeltreffendheid? Bedreigt de klimaatverandering de ontwikkelingskansen? Hoe steunen we de Arabische volkeren in hun herwonnen hoop voor democratie en rechtvaardigheid? Wat leren we uit de evaluatie van de bilaterale projecten van BTC en de diverse kennisplatformen? Op deze en andere vragen geeft deel 1 ‘De Belgische Ontwikkelingssamenwerking anno 2011’ antwoorden. Het tweede deel wijden we volledig aan Millenniumdoelen 4 en 5. Na een korte schets van de mondiale stand van zaken van de 8 Millenniumdoelen, tonen we hoe België meehelpt aan de bestrijding van kindersterfte (MDG 4) en de verbetering van de gezondheid van moeders (MDG 5). Op de Millenniumtop (New York, 2010) riep VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon terecht op hier werk van te maken. “We weten wat werkt om levens te redden, en we weten dat vrouwen en kinderen cruciaal zijn voor alle Millenniumdoelen. Investeren in hun gezondheid is investeren in stabiele, vreedzame en productieve samenlevingen.” Voor beide ontwikkelingsdoelen boekt de internationale gemeenschap stelselmatig vooruitgang. In de voorbije twintig jaar nam het dagelijkse aantal kinderen dat sterft voor zijn 5 jaar af met 12.000 en viel de moedersterfte in het Zuiden terug van 440 naar 290 per 100.000. En toch is er nog veel beterschap mogelijk, door goede geneesmiddelen en zorg te verstrekken, kwalitatieve opleidingen te geven en aangepaste diëten aan te leren. Want er is nog werk aan de winkel: een kind in het Zuiden heeft nog steeds 18 keer meer kans te sterven voor zijn 5 jaar dan een kind in het Noorden en er sterven nog te veel moeders tijdens hun zwangerschap of bevalling. Kortom, de wereld is nog een eind verwijderd van beide Millenniumdoelen. Hoe we die strijd aangaan, met welke methodes en invalshoeken we dat doen, tonen we aan de hand van een tiental projecten die worden uitgevoerd, gefinancierd of begeleid door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De voorbeelden komen onder meer uit Bangladesh, Bolivia, DR Congo, Mali en Rwanda. We tonen de Belgische bijdrage aan deze Millenniumdoelen op een exemplarische manier, met de nodige aandacht voor de verschillende hulpvormen en –kanalen. Het is immers onmogelijk alle projecten, programma’s, dossiers, discussies en onderzoeken die bijdragen aan de bestrijding van kinder- en moedersterfte te belichten in dit jaarverslag. Toch biedt deze niet-exhaustieve aanpak een reëel inzicht in de werking en resultaten van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
7
© Curt Carnemark / The World Bank
DEEL
8
De Belgische Ontwikkelingssamenwerking anno 2011
JAAR
VERSLAG
2011
1. DE DIRECTIE-GENERAAL ONTWIKKELINGSSAMENWERKING IN VOLLE VERANDERING Visie, missie en waarden Met het oog op de hervorming van de Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) richtte de Directeur-generaal in 2011 een advieswerkgroep op. Deze werkgroep had als opdracht visie, missie en gemeenschappelijke waarden te formuleren, als aanhef voor een nieuwe organisatiecultuur bij DGD. Deze drie domeinen zullen in de toekomst de dagelijkse werking beïnvloeden en de ontplooiing van het personeel bepalen.
WAARDEN De waarden die DGD zich heeft gesteld, reflecteren de principes die ze in de uitvoering van haar opdracht wenst toe te passen en uit te dragen. DGD gelooft in deze waarden als een fundamentele houding om correct en efficiënt het Belgisch ontwikkelingsbeleid te kunnen uitvoeren.
Flexibiliteit
Transparantie
VISIE Volgende elementen vormen de basispijlers in de visie van DGD: • Samen met onze partners streven naar een rechtvaardige, evenwichtige en duurzame wereld waar ieder in vrede, veiligheid en beschermd tegen armoede leeft. • Een vooraanstaande rol blijven vervullen door zich te scharen achter de internationale agenda inzake ontwikkelingssamenwerking. DGD is een efficiënte actor wiens acties op resultaten gericht zijn. • Op een adequate en proactieve manier het menselijk potentieel beheren om zo bij te dragen aan de ontplooiing en het engagement van de medewerkers.
MISSIE DGD, als belangrijkste actor in het uitvoeren van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, moet: • bijdragen aan de verbetering van de levensvoorwaarden van de mensen in ontwikkelingslanden, aan hun socio-economische en culturele ontwikkeling, aan een duurzame en evenwichtige economische groei met respect voor de menselijke waardigheid, voor de rechtstaat, voor de fundamentele vrijheden en voor de rechten van de mens; • een federaal ontwikkelingsbeleid uitwerken; de Belgische openbare ontwikkelingshulp toekennen aan de verschillende nationale en internationale actoren die deze hulp in de praktijk omzetten; dit beleid opvolgen en evalueren; • actief participeren aan het debat over innovatieve concepten voor ontwikkelingssamenwerking en deze durven toepassen in zijn beleid; • de ontwikkelingsinspanningen en de strijd tegen armoede geleverd door de ontwikkelingslanden actief ondersteunen, in synergie met de andere Belgische en internationale partners en geldschieters; • bijdragen aan de hulp voor landen en mensen in crisissituaties, volgens de principes van de humanitaire hulp; • zich verzekeren van de solidariteit en de steun van de publieke opinie en van de Belgische politieke autoriteiten bij de uitvoering van haar missie en acties.
Respect
Professionalisme
Engagement en ontplooiing van het personeel
Teamgeest
Reorganisatie van DGD De Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking is uitgegroeid tot de motor en belangrijkste actor van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Dat is een belangrijke verwezenlijking. De toegenomen verantwoordelijkheid ging echter niet gepaard met een versterking van de interne capaciteit. Terwijl het budget van DGD een enorme groei kende, nam het aantal personeelsleden gestaag af. Zonder een grondige herdenking van de interne werking dreigde deze evolutie een zware hypotheek te leggen op zowel de individuele werklast als op de realisatie van ontwikkelingsresultaten.
PEER REVIEW-PROCES Het OESO-DAC peer review-proces van 2010 liet DGD toe verschillende uitdagingen en specifieke pijnpunten in kaart te brengen. In februari 2011 werd in opvolging van de review een proces opgestart dat zal leiden tot een grondige hervorming in het eerste trimester van 2012. Het hele hervormingsproces gebeurt in overleg met de minister van Ontwikkelingssamenwerking en het directiecomité van de FOD, na een grondige consultatie met alle personeelsleden van de Directie-generaal. Tijdens verschillende personeelsvergaderingen, workshops en individuele gesprekken kwamen alle betrokkenen tot een gezamenlijke probleemanalyse en werden hun inzichten benut om creatieve oplossingen te vinden.
9
© DGD/Line Roloux
Het hervormingsproces stond stil bij de strategische uitbouw van competenties van individuele medewerkers, de mogelijkheden tot reorganisatie en het vereenvoudigen van bestaande procedures. De consultaties wezen uit dat de verticale structuur, die gebaseerd was op de uitvoeringskanalen, te veel het uitwerken van gezamenlijke projecten en de uitwisseling van expertise ontmoedigt. Het volstond daarom niet om hier en daar een muur te slopen. Het hele huis moest worden herdacht en ons activiteitenterrein beter afgebakend. In de hervormde DGD worden nieuwe prioriteiten gesteld, de versnippering van onze middelen en inspanningen tegengegaan en wordt voorzien in een grotere kruisbestuiving tussen het hoofdbestuur, het terrein en de diverse partners van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
VIER DIRECTIES De hervormde DGD bestaat uit vier directies en uit transdirectioneel samengestelde teams. Deze teams zullen expertise putten uit de verschillende directies en het terrein.
10
• De eerste directie is een geografisch kenniscentrum met een regionale invalshoek die werkt volgens een contextspecifieke benadering. • De tweede directie is verantwoordelijk voor de internationale strategiebepaling en de thematische ontwikkelingsinstrumenten. • De derde directie is gespecialiseerd in de samenwerking met partners uit de civiele maatschappij. • De vierde directie staat in voor een betere organisatiebeheersing, capaciteitsontwikkeling, meer resultaatsgerichtheid en een grotere transparantie van het geheel. De hervorming moet de toekomst en de relevantie van DGD veiligstellen en toelaten om de confrontatie met de complexe realiteit met nieuwe moed en in een grotere teamgeest aan te gaan. Het uiteindelijke doel van de hervorming is een meer coherente aanpak van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Daartoe moet DGD alle krachten bundelen en een organisatiecultuur uitbouwen waarin innovatie, kennisdeling en het boeken van ontwikkelingsresultaten intern worden aangemoedigd en extern naar alle partners worden uitgedragen.
JAAR
VERSLAG
2011
Nieuw organigram van de Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking DIRECTEUR-GENERAAL
ADJUNCT DG
STRATEGISCH COMITÉ
D1 - GEOGRAFISCHE DIRECTIE
D2 - THEMATISCHE DIRECTIE
D3 - CIVIELE MAATSCHAPPIJ
D4 ORGANISATIEBEHEERSING
D1.0 - ADMINISTRATIEVE EN FINANCIËLE CEL
D2.0 - ADMINISTRATIEVE EN FINANCIËLE CEL
D3.0 - ADMINISTRATIEVE EN FINANCIËLE CEL
D4.0 - ADMINISTRATIEVE EN FINANCIËLE CEL
D1.1 - BELGISCH FONDS VOOR VOEDSELZEKERHEID
D2.1 - HUMANITAIRE HULP
D3.1 ONTWIKKELINGSEDUCATIE
D4.1 - ALGEMEEN BEHEER
D1.2 - NOORD- EN WEST-AFRIKA, ARABISCHE WERELD
D2.2 - INCLUSIEVE GROEI
D3.2 - NOORD- EN WEST-AFRIKA, ARABISCHE WERELD
D4.2 - RISICOBEHEER
D1.3 - CENTRAAL-, OOSTEN ZUIDELIJK AFRIKA
D2.3 - SOCIALE ONTWIKKELING
D3.3 - CENTRAAL-, OOSTEN ZUIDELIJK AFRIKA
D4.3 - RESULTATEN EN KWALITEITSZORG
D1.4 - AZIË EN LATIJNSAMERIKA
D2.4 - KLIMAAT, MILIEU, NATUURLIJKE RIJKDOMMEN
D3.4 - AZIË EN LATIJNSAMERIKA
D4.4 - COMMUNICATIE EN VERANTWOORDING
D2.5 MAATSCHAPPIJOPBOUW
TRANSDIRECTIONELE LANDEN EN MULTITEAMS
11
2. HERVORMEN, EVALUEREN, LEREN... VOOR MEER DOELTREFFENDE HULP Kwaliteit van de hulp staat reeds enkele jaren als prioriteit aangevinkt bij de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Zowel op nationale fora - zoals de vierde Staten-Generaal als internationale conferenties probeert ons land hierin een constructieve en actieve rol te spelen. Zo was België betrokken bij het High Level Forum on Aid Effectiveness in Busan, werkte het mee aan een New Deal om de kwetsbaarheid in fragiele staten aan te pakken en evalueerde het de kwaliteit van 32 bilaterale projecten. Ons land ontving een prijs voor zijn actieve inzet bij het evalueren van de efficiëntie bij multilaterale organisaties. En ten slotte nam ons land het initiatief om het conflict in het Oosten van DR Congo te evalueren.
Begin december kwam in het Zuid-Koreaanse Busan de internationale gemeenschap bijeen voor het vierde High Level Forum on Aid Effectiveness. Busan was een belangrijk scharniermoment in de zoektocht naar doeltreffende ontwikkelingssamenwerking. Een vernieuwd globaal partnerschap is het resultaat, inclusief nieuwe actoren zoals Brazilië en China. België leverde concrete bijdragen op het vlak van fragiele staten, gender, hulparchitectuur, klimaatfinanciering en privésector. We zetten de belangrijkste conclusies op een rijtje. 1. Het slotdocument Busan Partnership for Effective Development Cooperation (Partnerschap voor Doeltreffende Ontwikkelingssamenwerking) luidt een periode in waarbij de actoren ontwikkelingssamenwerking steeds vaker in een strategische context plaatsen en nieuwe partners betrekken, elk met hun eigen inbreng. 2. Intens overleg tot enkele uren voor de aanname van het slotdocument leidde tot het aan boord houden van nieuwe actoren zoals China, India en Brazilië. Daarmee krijgt de groeiende noodzaak om met deze nieuwe spelers in een ontwikkelingsdialoog te treden een formele basis. 3. Negentien fragiele en door conflicten geteisterde landen, aangeduid als de “G7+”, en een groep donoren, waaronder België, willen nadrukkelijker samenwerken rond vredes- en staatsopbouw. Zij bekrachtigden een New Deal voor Fragiele Staten (zie p.13). Vijf van de achttien partnerlanden van België bevinden zich in een fragiele en/of conflictsituatie. 4. De deelnemers aan de conferentie bereikten een consensus over de ontwikkeling en toepassing van een standaard voor transparantie. Daarvoor zal men gebruikmaken van de expertise van de statistische werkgroep van het DAC en die van het International Aid Transparency Initiative (IATI). Nieuw is de nadruk die de ontwikkelingslanden leggen op budgettransparantie. 5. Busan gaf een grotere erkenning aan de rol van de civiele samenleving. Het Forum bevestigt dat de civiele samenleving mensen de mogelijkheid geeft hun rechten op te eisen en dat zijn dienstverlening complementair is aan die van de overheid. 6. De nadruk op resultaten was alomtegenwoordig. Busan belooft werk te maken van naar sekse uitgesplitste data, alsook om de lokale statistische capaciteit te ondersteunen.
12
© UN / Eskinder Debebe
Busan: globaal partnerschap verwelkomt nieuwe actoren
7. Gastland Zuid-Korea illustreert perfect dat economische groei van fundamenteel belang is voor ontwikkeling. Busan bracht een gezamenlijke verklaring tot stand waarin de deelnemers de groeiende rol van de privésector - internationaal en in de landen zelf - in het ontwikkelingsveld erkennen. 8. Het slotdocument richt zich expliciet tot de donoren die zich achter de Verklaring van Parijs en de Accra Actie Agenda (AAA) hebben geschaard. De ontwikkelingslanden drongen aan op het verder uitvoeren van deze onafgewerkte agenda. 9. Busan erkent de groeiende complexiteit van de hulparchitectuur. Er is een proliferatie aan initiatieven en hulpverstrekkers. Meer samenwerking in de ontwikkelingslanden en meer coherentie tussen de internationale instellingen en hun fondsen en programma’s zijn geboden. 10. Voor klimaatfinanciering zijn alle ogen gericht op de traditionele en ‘innovatieve’ geldstromen van overheden en privésector. De VN en de OESO-DAC hebben elk hun eigen richtlijnen voor de rapportering over klimaatfinanciering. Om dit transparanter te maken, heeft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking ervoor geijverd de richtlijnen voor rapportering over klimaatfinanciering te harmoniseren. 11. Zuid-Zuidsamenwerking werd erkend als een welgekomen aanvulling aan de meer klassieke Noord-Zuidsamenwerking. 12. Een gericht Gender Actie Plan werd goedgekeurd, waaraan ook België zijn steun betuigde.
JAAR
VERSLAG
2011
New Deal voor fragiele staten De thema’s kwetsbaarheid en fragiele staten hebben sinds 2000 aan belang gewonnen. Het Ontwikkelingscomité van de OESO (OESO-DAC) inventariseerde enkele relevante bevindingen. Deze laten zien dat de toegenomen belangstelling zich niet vertaalt in verbetering op het terrein zelf.
DIALOOG
De New Deal wordt opgesplitst in twee grote hoofdstukken, met name FOCUS en TRUST: • FOCUS onderlijnt het belang van een ontwikkelingsbeleid in de partnerlanden. • TRUST somt een reeks engagementen op met betrekking tot meer openbaarheid, risicodeling, het gebruik en de versterking van landensysteem, capaciteitsversterking en de voorspelbaarheid van de hulp. Deze New Deal zal in een aantal partnerlanden in werking treden, met de hulp van de donoren en op vrijwillige basis.
© Thomas Hiergens
De fragiele staten (de “G7+”, een groep van 19 staten in conflictsituaties en kwetsbaarheid) en donoren voerden intense en complexe discussies. Zij kwamen samen in de “Internationale Dialoog over de Consolidatie van de Vrede (Peacebuilding) en de Versterking van de Staat (Statebuilding)”. Daar kwam een consensus uit voort over een “New Deal” die werd voorgesteld in Busan, tijdens het 4th High Level Forum on Aid Effectiveness. Dit
document definieert een kader met vijf doelstellingen om de interventies en hun impact in conflictsituaties te verbeteren: het aanmoedigen van een inclusief en legitiem beleid, de versterking van de veiligheid en toegankelijkheid van het justitieapparaat, de ontwikkeling van economische basispijlers, het innen van inkomsten en de uitbouw van dienstverlening aan de burger.
13
BELGIË EN DE NEW DEAL België hielp in 2011 bij de voorbereiding van de New Deal. Ons land heeft via een brief ondertekend door Olivier Chastel, de voormalige minister van Ontwikkelingssamenwerking, zijn steun aan de New Deal betoond. Tegelijk heeft België een aantal opmerkingen doorgegeven die volgens ons land fundamenteel zijn voor een versterkte uitvoering van de New Deal. Het gaat onder meer om een kwaliteitsverbetering van de dialoog met de partnerlanden, een verhoogde transparantie van deze uitwisseling, een beter gebruik van de middelen die voorhanden zijn in de betrokken partnerlanden, een sterkere impuls om in de uitvoering van het ontwikkelingsbeleid diverse actoren te betrekken (meerbepaald de civiele samenleving). Bovendien heeft de Directeur-generaal van DGD in Busan de ervaring van België in Burundi ingebracht op een sessie gewijd aan landen in fragiele situaties.
Een grootscheepse evaluatieoefening van bilaterale projecten In 2011 is een grote evaluatie uitgevoerd van 32 projecten van de directe bilaterale samenwerking in 12 partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De bedoeling van de evaluatie was om in te zoomen op de prestaties van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC) en zijn capaciteit om kwaliteitsvolle projecten uit te voeren. De geselecteerde projecten liepen allemaal ten einde en lieten dus toe om een goed beeld te verkrijgen van de behaalde resultaten. Zoals blijkt uit het onderstaande overzicht is het nog steeds niet evident om overal goede resultaten te behalen en de doelstellingen volledig te realiseren. Relevantie Heel goed Goed Zwak Slecht
9 21 2 0
Doeltreffendheid
1 18 12 1
Efficiëntie 6 18 7 1
Duurzaamheid 3 20 9 0
In 19 op de 32 projecten zijn goede resultaten geboekt, terwijl in 13 projecten niet aan de verwachtingen voldaan werd. Wat zijn nu de factoren die ertoe leiden dat een project succesvol is of niet? Een goed project begint in de eerste plaats bij een goede planning, want hier wordt de basis gelegd voor een vlotte uitvoering, het behalen van de resultaten en de duurzaamheid van de resultaten. Uit de cijfers voor relevantie blijkt dat de projecten een bijzonder goede beoordeling krijgen. Hier is onder meer gekeken naar de betrokkenheid van de lokale partners en begunstigden in het planningsproces. Die betrokkenheid bleek er zeker te zijn en zorgt ervoor dat de Belgische projecten goed ingebed zijn in de lokale structuren en dus een goede kans hebben om structureel verder ondersteund te worden. Dat blijkt ook uit de positieve cijfers voor
14
duurzaamheid, grotendeels te verklaren door de goede integratie van de projecten in de lokale structuren en de steun die de activiteiten ook verder blijven krijgen na het einde van de projecten. Wat verklaart dan wel dat de resultaten niet overal even goed zijn? Een opvallende vaststelling was dat 22 van de 32 projecten werden verlengd. Een voor de hand liggende verklaring is dat de omstandigheden waarin gewerkt moet worden niet altijd even gemakkelijk zijn. Een gebrek aan stabiliteit, klimatologische omstandigheden en zware administratieve procedures (zowel in België als in het partnerland) zijn enkele van de belangrijkste factoren die aan de basis liggen van het tijdsgebrek. Anderzijds is in sommige gevallen opnieuw gebleken hoe belangrijk een goede planning is. Voor bepaalde projecten was de tijd nodig om de doelstellingen te behalen, niet helemaal realistisch ingeschat. Een combinatie van deze redenen hebben ertoe geleid dat zoveel projecten verlengd zijn. Verlenging op zich is echter niet noodzakelijk negatief, wel integendeel. Vaak zorgden de verlengingen ervoor dat projecten toch nog goede resultaten konden behalen. Een grote uitdaging blijft echter het duurzaam maken van die resultaten. Hoewel we duidelijk goede cijfers zien voor duurzaamheid, voornamelijk gebaseerd op de goede integratie van de projecten in de lokale structuren, blijft het financiële aspect van de duurzaamheid problematisch. Dit is een oud zeer in de ontwikkelingssamenwerking in haar geheel, waar nog steeds een grote uitdaging ligt.
Belgische betrokkenheid bij het MOPAN-netwerk geprezen Het Multilateral Organisations Performance Assessment Network (MOPAN) werd in 2002 opgericht en telt 16 landen als lid. MOPAN ontwikkelde een evaluatie-instrument dat de bestuurlijke en institutionele efficiëntie van multilaterale ontwikkelingsorganisaties meet. België is in februari 2010 lid geworden omdat ons land wil dat de partnerorganisaties op een correcte en efficiënte manier beheerd worden. In 2011 is België actief betrokken geraakt bij de evaluaties.
EFFICIËNT BEHEER Het MOPAN-netwerk bestaat uit zogenaamde ‘like-minded’ landen. Zij hebben een gemeenschappelijk belang, met name kwaliteitsvolle informatie verzamelen over de beheersefficiëntie van multilaterale organisaties. Het genereren van deze data heeft twee doelstellingen: 1. De MOPAN-lidstaten kunnen zo vragen van hun parlementen en civiele samenleving om verantwoording af te leggen (accountability), beantwoorden; 2. MOPAN draagt bij aan een grotere bestuurlijke en institutionele efficiëntie van de multilaterale organisaties, omdat dit op termijn ook de efficiëntie van de ontwikkeling(samenwerking) positief beïnvloedt.
JAAR
VERSLAG
2011
Met dit doel voor ogen evalueert MOPAN ieder jaar vijf à zes multilaterale ontwikkelingsorganisaties, zowel op hun hoofdzetel als in een tiental partnerlanden. In 2011 heeft MOPAN de volgende instellingen gescreend: de FAO (Food and Agriculture Organisation), UNEP (United Nations Environment Programme), AsDB (Asian Development Bank), UNHCR (UN High Commissionner for Refugees) en UNRWA (UN Relief Works Agency).
ENGAGEMENT VAN BELGIË Tijdens de attachédagen begin mei 2011 werd er een briefing aan MOPAN gewijd. Dit was bedoeld om de attachés voor internationale samenwerking in te lichten over de mogelijkheden en de implicaties van het Belgisch lidmaatschap bij MOPAN. Daar zijn eveneens de engagementen van België ten opzichte van de MOPAN-evaluaties voorgesteld. In 2011 heeft België immers de volgende verantwoordelijkheden op zich genomen:
Conflictpreventie en vredesopbouw in DR Congo Zonder vrede, geen ontwikkeling. Deze eenvoudige vaststelling zet donoren steeds meer aan te investeren in conflictpreventie en vredesopbouw. Zo ook in de Democratische Republiek Congo, waar het langdurige conflict in het Oosten een rem is op de heropleving van het land. Investeren in conflictpreventie en preventieve diplomatie telt mee in de officiële uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking (ODA). Maar leveren die investeringen ook wat op? Als het vaak al zo moeilijk is om ontwikkelingsresultaten te halen, mogen we dan hopen dat het mogelijk is om conflicten te beïnvloeden?
• UNHCR briefen en vertrouwd maken met de MOPAN-evaluatie, in samenwerking met Noorwegen, en regelmatige uitwisselingen met de directie van UNHCR organiseren om over de feitelijke inhoud van de MOPAN-rapporten te discussiëren; • de Tanzaniaanse regering briefen en vertrouwd maken met de MOPAN-evaluatie, in samenwerking met Canada; de verwachtingen van het netwerk ten opzichte van de regering kenbaar maken. Met deze twee taken zat België in het hart van de MOPAN-evaluaties, zowel op het terrein zelf (in Tanzania) als op het meer institutionele niveau (voor UNHCR in Genève). Dit was de gelegenheid voor België om misverstanden en vooroordelen ten aanzien van MOPAN te counteren. België onderbouwde zijn engagement in het MOPAN-netwerk en stelde voor om de tweede MOPAN-vergadering in het Egmontpaleis in Brussel te organiseren, en dit op 24 en 25 mei 2011. Tijdens deze technische werkvergadering werd op twee belangrijke terreinen vooruitgang geboekt: 1. de institutionele toekomst van MOPAN: op welke manier kan het secretariaat van MOPAN bij de OESO worden ondergebracht? 2. de uitbreiding van de MOPAN-evaluaties naar de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking: hoe een betrouwbare methodologie uitwerken en een pilootproject uitvoeren in 2012?
Vermeldenswaard is nog dat België tijdens de MOPAN-vergadering in Brussel een prijs ontving voor zijn uitstekende participatie aan de MOPAN-evaluaties in 2011. De Belgische respondenten van de administratie in Brussel en van de Permanente Vertegenwoordiging bij de multilaterale organisaties hebben een participatiegraad van 90% gehaald, het na Finland (94%) beste antwoordpercentage. Einde 2011 werd eveneens besloten dat België voor 2012 als coördinator zou optreden voor het werk van MOPAN in Marokko, samen met Frankrijk. Onze post in Rabat moet dus zo goed mogelijk samenwerken met de Franse tegenhanger om zo de doelen en verwachtingen van MOPAN aan de Marokkaanse regering duidelijk te maken.
© Julien Harneis
ERKENNING
15
ANALYSE VAN CONFLICTFACTOREN
CONCLUSIES
De Dienst Bijzondere Evaluatie van de Internationale Samenwerking werkte twee jaar lang aan een rapport dat voeding kan geven voor toekomstige interventiestrategieën inzake vredesopbouw en conflictpreventie in OostCongo. Er werd een team met vijftien adviseurs van acht verschillende nationaliteiten samengesteld om de evaluatie over een periode van twaalf maanden in 2009 en 2010 uit te voeren. Het team kreeg de ondersteuning van vier adviesgroepen in Kinshasa, Goma, Bukavu en Bunia. In 2011 werden de onderzoeksresultaten en aanbevelingen gepresenteerd.
Aangezien het praktisch onmogelijk is om de internationale hulpverlening af te stemmen op de strategieën van de staat, wordt op gebied van conflictpreventie en vredesopbouw voornamelijk aan de hand van projecten gewerkt. De algemene hindernis daarbij is de afstand die de donoren scheidt van de feitelijke toestand ter plaatse, die door deze aanpak niet wordt opgelost. Het ene project na het andere wordt opgestart, maar de projecten houden nauwelijks verband met elkaar en de programmering werkt de samenhang niet altijd in de hand.
De analyse heeft betrekking op de provincies Noord- en Zuid-Kivu en het Ituri-district, gelegen aan de grenzen met Burundi, Rwanda en Oeganda. Het team nam het beleid van zes bilaterale donoren en vijf multilaterale organisaties onder de loep en identificeerde de belangrijkste conflictfactoren. Vervolgens gingen de adviseurs via een vijftigtal interventies op zoek naar concrete resultaten in de beïnvloeding van die conflictfactoren.
Internationale organisaties hechten nochtans steeds meer belang aan conflictfactoren, directe investering in ‘DDR’ (ontwapening, demobilisatie en re-integratie) en het beheer van de ontginningsindustrie. Bij gebrek aan programma’s die aan de plaatselijke toestand zijn aangepast, blijft het globale effect van de inspanningen echter kleiner dan de som der delen.
CONFLICTVERSNELLERS Uit de evaluatie kwamen vier zaken naar voren als belangrijke ‘conflictversnellers’ die invloed uitoefenen op het gebied: • Zwakheid van de staat in landelijke gebieden: geen dienstverlening, onregelmatige uitbetaling van salarissen en gebrekkige infrastructuur; • Veelvuldige geschillen rond grondbezit die verband houden met de incompatibiliteit tussen gewoonterecht en formeel recht, met de talrijke demografische bewegingen ten gevolge van de oorlog en met de ontginning van natuurlijke rijkdommen (voornamelijk bosbouw en mijnbouw); • Politieke ondernemers grijpen economische en politieke kansen en mobiliseren gewapende groepen. Deze groepen versplinteren vaak en vertragen de processen van demobilisatie en integratie in het leger of de samenleving; • Het ontstaan van officieuze structuren voor de exploitatie van rijkdommen, met name het beheer van minerale rijkdommen door smokkelaars, gewapende groepen en criminele netwerken.
Er is een nieuwe, eenvoudigere benadering nodig, met twee vereisten : uitgaan van de realiteit op het terrein en nieuwe partnerschappen vormen.
16
Het is moeilijk vast te stellen hoeveel vooruitgang er met de interventies op gebied van conflictpreventie en vredesopbouw is geboekt, omdat een contextuele analyse ontbreekt. In feite vullen de operationele instrumenten, zoals humanitaire hulpverlening, de leemte op die door de beleidsstrategie wordt achtergelaten.
AANBEVELINGEN Wanneer men dit alles als een strategische prioriteit voor de ontwikkeling in DR Congo beschouwt, moet men de acties rond conflictpreventie en vredesopbouw aanpassen om de één miljard euro te rechtvaardigen die er jaarlijks aan worden besteed. Er is een nieuwe, eenvoudigere benadering nodig, met twee vereisten: uitgaan van de realiteit op het terrein en nieuwe partnerschappen vormen. De evaluatie stelde 3 aanbevelingen op. Aanbeveling 1: De programmering, monitoring en evaluatieanalyses op de conflictversnellers baseren. Programma’s rond conflictpreventie en vredesopbouw moeten een centrale rol spelen in de aanpak van de internationale hulp. Daarvoor is een permanente analyse vereist van vredes- en conflictversnellers, zoals geschillen rond grondbezit, sociale omgeving, activiteiten van de gewapende groepen en de sociaaleconomische omstandigheden rond de mijnbouwsites. Meer middelen moeten worden vrijgemaakt voor situatieanalyses in het Oosten. Uiteindelijk zullen hierdoor middelen worden uitgespaard. Aanbeveling 2: Het evenwicht tussen de sectoren herstellen en gezamenlijke interventies aanmoedigen. De programmering van de donoren dient gebaseerd te zijn op een bepaling van de meerwaarde van de verschillende sectoren op gebied van conflictpreventie en vredesopbouw. Ze moet berusten op een groter aantal gezamenlijke interventies. Aanbeveling 3: Een nieuwe relatie aangaan met de Congolese staat en echte coalities vormen op lokaal niveau. Indien de internationale organisaties hun verhouding tot de centrale regering en het lokale bestuur duidelijker bepalen, kunnen zij nieuwe vormen van samenwerking ontwikkelen. Deze moeten in een nieuwe benadering worden ingepast.
© DGD / Dimitri Ardelean
Vierde Staten-Generaal van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
uitdagingen, nieuwe ontwikkelingen en nieuwe actoren. In deze context moet ook ontwikkelingssamenwerking zich bevragen over haar specifieke rol en zich meer dan ooit kunnen bewijzen.
De Staten-Generaal is een jaarlijks forum van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking voor beleidsmakers, overheidsactoren, civiele maatschappij, politici en academici. Opzet van het forum is te informeren over de internationale inspanningen voor ontwikkeling en te reflecteren over het Belgische ontwikkelingsbeleid.
Vandaar de keuze ‘Recente tendensen in de internationale inspanningen voor ontwikkeling’ als centraal thema voor de Staten-Generaal 2011. Dit thema kwam aan bod in de voormiddag in een plenair debat. In de namiddagsessie gingen werkgroepen het debat aan rond twee specifieke thema’s: “Naar een nieuwe rol voor de private sector?” en “Humanitaire hulp en structurele ontwikkelingshulp – convergerende agenda’s?”.
Het zijn budgettair moeilijke jaren, er is geen enkele garantie dat de socioeconomische vooruitgang van de voorbije 50 jaar definitief is verworven en we worden geconfronteerd met een snel veranderende wereld met nieuwe
Sprekers waren onder andere Kristalina Georgieva, Europees Commissaris voor internationale samenwerking en humanitaire hulp, Brian Atwood, voorzitter van het Comité voor Ontwikkelingshulp OESO-DAC, en Piet Vanthemsche, voorzitter van de Boerenbond en Agricord.
17
3. DE OFFICIËLE ONTWIKKELINGSHULP (ODA) In 2000 beloofde de Belgische regering tegen 2010 de Verenigde Natiesnorm te halen die bepaalt dat industrielanden 0,7% van hun bruto nationaal inkomen (bni) besteden aan ontwikkelingssamenwerking. Dit groeipad werd bij wet vastgelegd in 2002. België was daarmee ambitieuzer dan de Europese Unie, die 2015 als streefdatum heeft.
GROEIPAD TOT 2010 Tot 2007 schommelde de Belgische ODA in functie van het bni tussen 0,40 en 0,50%, met een eenmalige uitschieter in 2003 (0,60%) omwille van een omvangrijke schuldkwijtschelding ten gunste van DR Congo. In 2008 bevestigde de regering het voornemen om in 2010 de 0,7% van het bni te bereiken, en sindsdien is de ODA gestegen van 0,43% in 2007 naar 0,64% in 2010, of 2,265 miljard euro, het hoogste cijfer ooit bereikt door België. Met dit percentage bekleedde België de zesde plaats op de lijst van de donoren van het Ontwikkelingscomité (DAC) van de OESO, na Luxemburg, de Scandinavische landen en Nederland. De motor achter de sterke groei was de begroting ontwikkelingssamenwerking, die gestegen is van 954 miljoen euro in 2007 naar bijna 1,460 miljard in 2010. Ook de kwijtschelding van de schulden van DR Congo heeft bijgedragen aan het goede resultaat van 2010.
TERUGVAL IN 2011 In 2011 viel de Belgische ODA terug op iets meer dan 2 miljard euro of ongeveer 0,53% van het bni. Belangrijke oorzaken van deze vermindering zijn de afwezigheid van omvangrijke schuldkwijtscheldingsoperaties en het feit dat de begroting ontwikkelingsamenwerking onvoldoende kon stijgen om dit op te vangen, ten gevolge van de gespannen budgettaire toestand. Bovendien was het tijdens de lange periode van lopende zaken niet mogelijk meerjarenverbintenissen met de partners aan te gaan, wat de uitvoering van de begroting bemoeilijkt heeft. > 37% van de begroting ontwikkelingssamenwerking werd via multilaterale kanalen gerealiseerd. De grootste posten zijn de verplichte bijdragen aan de Internationale Ontwikkelingsassociatie (IDA), aan het Europees Ontwikkelingsfonds en de vrijwillige bijdragen aan de 21 partnerorganisaties van de multilaterale samenwerking. 22% ging naar de bilaterale samenwerking. Het leeuwendeel hiervan werd gerealiseerd via het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC). > 18% werd besteed via diverse partners zoals de niet-gouvernementele organisaties, de universiteiten, de wetenschappelijke instellingen, de verenigingen voor opleiding in het buitenland, de gemeenten en provincies, de vakbonden,... > De humanitaire uitgaven bedroegen ongeveer 12%. De steun aan de private sector, hoofdzakelijk via de Belgische Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (BIO), beloopt ongeveer 9%, de uitgaven van het Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid en de uitgaven voor sensibilisering respectievelijk 1,5% en 0,5%.
18
TRANSPARANTE EN TOEGANKELIJKE GEGEVENS Zowel op internationaal als op Belgisch vlak ging er in 2011 heel wat aandacht naar transparantie van de hulp, als een van de vijf sleutelfactoren van de hulpdoeltreffendheid, zoals verwoord in de Verklaring van Parijs en de Accra Actie Agenda. Alle partners in de hulpgemeenschap - partnerlanden, donoren, civiele maatschappij en onderzoekers - hebben immers nood aan relevante informatie en cijfers over gerealiseerde en toekomstige hulpactiviteiten. Donoren slagen er echter voorlopig vaak niet in om daar tijdig en systematisch voor te zorgen. Op het 4de High Level Forum over Hulpdoeltreffendheid in Busan (ZuidKorea) engageerde België zich, samen met vele anderen, om verder te werken aan het verbeteren van de publieke toegankelijkheid van informatie over ontwikkelingssamenwerking. Het gaat om volgende engagementen: 1. Alle informatie over ODA-activiteiten publiek toegankelijk maken: de financiering, de afspraken en voorwaarden, de mogelijke bijdrage tot ontwikkelingsresultaten. 2. Op het niveau van het ontwikkelingsland, transparant beheer van publieke financiën nastreven en beheerssystemen van informatie over hulp opzetten. Daarom moet ieders capaciteit versterkt worden om van deze informatie beter gebruik te maken in beslissingsprocessen en ter bevordering van het afleggen van rekenschap (accountability). 3. Een gemeenschappelijke open standaard implementeren voor de elektronische publicatie van tijdige, volledige en voorspellende informatie over de hulp. De afspraak is dat er tegen december 2012 een akkoord moet zijn over hoe die standaard er precies moet uitzien, en dat die systematisch moet toegepast worden tegen december 2015. De Belgische officiële ontwikkelingshulp (ODA) is samengesteld uit diverse uitgaven: • bijdragen ingeschreven op de begroting ontwikkelingssamenwerking, goed voor ongeveer 60% van de totale ODA; • budgetten van andere federale overheden, behelst onder meer de Belgische hulp via de Europese Commissie, een deel van de kosten voor de opvang van vluchtelingen en een deel van de kosten voor studenten uit ontwikkelingslanden in België; • bijdragen van gewesten, gemeenschappen, provincies en gemeenten; • internationaal afgesproken schuldkwijtscheldingen. In 2010 ging het hoofdzakelijk over de schulden van DR Congo en Congo-Brazaville, in 2011 van Togo en Liberia.
© EU, 2010
Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag, waren enkel de cijfers van de budgetten beheerd door de Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) reeds volledig en gecontroleerd beschikbaar. De hierna gepresenteerde cijfers en grafieken hebben dan ook enkel betrekking op de officiële ontwikkelingshulp van DGD (DGD-hulp). De officiële ontwikkelingshulp van de andere budgethouders (andere federale overheidsdiensten, gewesten, gemeenschappen, provincies en gemeenten) is vanaf juli 2012 consulteerbaar op www.dg-d.be (rubriek cijfers).
Regionale verdeling DGD-hulp 1400
Absolute cijfers in miljoen euro
1200
AFRIKA ................................................... (37,48%) 501,75 miljoen
1000
AZIË .............................................................(6,71%) 89,80 miljoen
800
AMERIKA .....................................................(5,94%) 79,50 miljoen
600
EUROPA ODA .................................................(0,03%) 0,41 miljoen
400
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ........... (49,84%) 667,09 miljoen
200
TOTAAL................................................................1 338,53 miljoen
0
In miljoen euro 1251,77
1317,57
1338,53
2010
2011
1088,99
2008
2009
Europa ODA
0%
Noord-Afrika
Relatieve cijfers in %
7%
NOORD-AFRIKA...................................................................... 6,90%
Afrika Sub-Sahara
AFRIKA SUB-SAHARA .......................................................... 30,59% AZIË ....................................................................................... 6,71%
30%
AMERIKA ............................................................................... 5,94%
50
EUROPA ODA ......................................................................... 0,03%
%
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ........................................ 49,84% Universeel/ onbepaald/ België
%
6
7%
Azië
Amerika
19
Overzichtstabel DGD-hulp per kanaal DIRECTIE-GENERAAL DEVELOPMENT (DGD) Directie-Generaal Development Technische samenwerking en beurzen Gedelegeerde samenwerking Regionale samenwerking Algemene en sectoriële begrotingshulp Speciale noodhulp Centraal-Afrika Microprojecten Beheerskosten BTC Leningen van staat tot staat Subtotaal Gouvernementele samenwerking
160 515 819 18 174 701 2 200 000 27 377 140 20 500 000 3 467 803 21 032 890 16 045 620 269 313 972
178 857 533 29 895 700 9 244 590 20 531 193 500 000 2 638 488 21 512 000 28 355 900 291 535 404
207 378 414 25 935 784 8 100 000 47 246 017 0 3 721 098 21 431 214 32 897 662 346 710 188
207 394 349 16 385 216 11 700 000 25 137 498 0 3 311 247 21 847 411 4 200 000 289 975 721
Niet-gouvernementele samenwerking Ngo-programmafinanciering VVOB APEFE VLIR - Vlaamse interuniversitaire raad CIUF/CUD - Interuniversitair centrum van CFWB Wetenschappelijke instellingen Lokale civiele maatschappij Africalia Andere niet-gouvernementeel Subtotaal Niet-gouvernementele samenwerking
99 612 783 8 452 767 8 094 522 28 729 721 23 782 966 14 150 776 5 999 580 2 015 000 10 425 793 201 263 907
125 299 255 8 999 999 9 000 000 30 192 922 26 721 492 15 712 880 5 387 145 2 360 000 9 358 774 233 032 467
117 842 543 9 199 998 9 200 000 30 690 970 27 984 233 17 290 455 3 633 911 2 125 000 10 109 729 228 076 839
123 316 050 9 500 000 9 500 000 33 633 818 28 683 876 17 120 199 3 179 839 1 529 500 11 915 580 238 378 863
Multilaterale samenwerking Verplichte multilaterale bijdragen Vrijwillige multilaterale bijdragen Europees Ontwikkelingsfonds en Bank Wereldbankgroep Regionale ontwikkelingsbanken Milieuverdragen Multilaterale Schuldkwijtschelding Subtotaal multilaterale samenwerking
9 049 347 94 567 930 132 560 006 175 320 000 30 860 353 12 679 354 18 674 711 473 711 701
10 082 195 111 180 728 135 044 009 102 833 000 45 655 381 24 863 448 15 060 874 444 719 636
10 922 064 113 153 830 146 608 405 109 294 000 27 669 325 38 327 148 16 150 608 462 125 381
10 605 208 121 059 169 119 919 211 132 430 000 62 457 975 38 334 019 18 255 953 503 061 536
13 313 634 13 843 855 6 484 181 33 641 671
8 218 146 15 681 107 7 543 855 31 443 107
2 693 421 9 181 907 4 666 001 16 541 329
3 138 718 12 249 759 5 864 392 21 252 869
19 183 806 26 960 444 44 626 496 13 053 489 6 022 630 1 213 826 1 088 991 943
27 112 570 56 057 930 142 351 398 18 517 825 5 494 561 1 505 431 1 251 770 330
35 201 208 97 983 370 118 322 746 0 9 935 828 2 673 300 1 317 570 188
48 908 085 106 913 322 120 438 248 0 7 370 453 2 232 320 1 338 531 417
Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid Gouvernementeel/beheer/sensibilisering Via ngo's Via multilaterale instellingen Subtotaal Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid Maatschappijopbouw Humanitaire en voedselhulp Steun aan de privésector, BIO Rentebonificaties (2004-2009) Sensibilisering in België (excl. ngo's) Administratie, evaluatie, andere Totaal DGD
20
2008
2009
2010
2011
JAAR
VERSLAG
2011
0,6%
0,2%
DGD-hulp per kanaal 9%
GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING ...................... 21,7%
22%
8%
NIET-GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING.............. 17,8% MULTILATERALE SAMENWERKING ............................. 37,6% BELGISCH FONDS VOOR VOEDSELZEKERHEID ............. 1,6%
1,6%
3,7%
MAATSCHAPPIJOPBOUW............................................. 3,7% HUMANITAIRE EN VOEDSELHULP................................. 8,0%
18%
STEUN AAN DE PRIVÉSECTOR, BIO .............................. 9,0% SENSIBILISERING IN BELGIË (EXCL. NGO'S) ................. 0,6%
37%
ADMINISTRATIE, EVALUATIE, ANDERE .......................... 0,2%
DGD-hulp per sector ONDERWIJS .................................................. 136,0 miljoen GEZONDHEID ................................................ 122,5 miljoen
1%
BEVOLKING EN REPRODUCTIEVE GEZONDHEID ................................................... 27,7 miljoen WATER EN SANERING ...................................... 57,1 miljoen OVERHEID EN CIVIELE MAATSCHAPPIJ ........... 131,4 miljoen
% 2% 3
4%
%
0
10%
3%
CONFLICT, VREDE, VEILIGHEID ............................ 6,2 miljoen
9%
SOCIALE DIENSTEN ......................................... 37,2 miljoen TRANSPORT EN OPSLAG ................................. 54,3 miljoen
11%
2%
COMMUNICATIE ................................................. 0,4 miljoen
4%
ENERGIE .......................................................... 43,9 miljoen BANKEN EN FINANCIËLE DIENSTEN ............... 117,9 miljoen ONDERNEMINGEN ............................................. 4,3 miljoen
6%
LAND-EN BOSBOUW, VISVANGST ................... 122,3 miljoen
10%
INDUSTRIE, MIJNBOUW EN CONSTRUCTIE ............................................ 13,7 miljoen HANDEL EN TOERISME .................................... 12,7 miljoen MILIEUBESCHERMING ...................................... 48,8 miljoen MULTISECTOR.................................................. 76,6 miljoen
4
%
1%
3% 1%
9%
4% 9%
HUMANITAIRE HULP ....................................... 144,6 miljoen VOEDSELHULP ................................................... 5,6 miljoen ALGEMENE BEGROTINGSHULP ........................ 36,9 miljoen
0%
%
%
0
3
0%
SCHULDVERLICHTING ...................................... 55,9 miljoen SENSIBILISERING IN BELGIË ............................ 18,3 miljoen ADMINISTRATIEKOSTEN .................................. 22,8 miljoen SECTOR NIET GESPECIFICEERD........................ 41,6 miljoen
21
Regionale verdeling gouvernementele DGD-hulp Absolute cijfers in miljoen euro
400
AFRIKA .................................................. (37,48 %) 227,30 miljoen
300
AZIË ............................................................(6,71 %) 24,54 miljoen
250
AMERIKA ....................................................(5,94 %) 19,92 miljoen
200
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË .............(49,84 %) 18,21 miljoen
150
TOTAAL...................................................................298,98 miljoen
291,54
269,31
289,98
50 2008
2009
Universeel/ onbepaald/België
Relatieve cijfers in %
Amerika
AFRIKA SUB-SAHARA ......................................................... 71,01 % AZIË ...................................................................................... 8,46 %
346,71
100 0
NOORD-AFRIKA..................................................................... 7,38 %
In miljoen euro
350
Azië
6%
2010
2011
Noord-Afrika
7%
%
7
9%
AMERIKA .............................................................................. 6,87 % UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ......................................... 6,28 %
71%
22
Afrika Sub-Sahara
JAAR
VERSLAG
2011
Regionale verdeling niet-gouvernementele DGD-hulp Absolute cijfers in miljoen euro AFRIKA .....................................................(39,06 %) 93,12 miljoen AZIË ............................................................(8,70 %) 20,75 miljoen
300
In miljoen euro
250 200
AMERIKA ..................................................(15,37 %) 36,64 miljoen
150
UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË .............(36,87 %) 87,88 miljoen
100
TOTAAL...................................................................238,38 miljoen
5 0
233,03
228,08
2009
2010
238,38
201,26
2008
2011
Noord-Afrika
Relatieve cijfers in %
Universeel/ onbepaald/België
2%
NOORD-AFRIKA..................................................................... 1,68 % AFRIKA SUB-SAHARA ......................................................... 37,38 %
37%
AZIË ...................................................................................... 8,70 %
37%
AMERIKA ............................................................................ 15,37 % UNIVERSEEL/ONBEPAALD/BELGIË ....................................... 36,87 %
Afrika Sub-Sahara
15%
Azië
Amerika
Verdeling niet-gouvernementele DGD-hulp per kanaal
9%
% 1% 1
5% NGO PROGRAMMAFINANCIERING ........................................ 51,73 %
7%
VVOB ................................................................................... 3,99 % APEFE ................................................................................... 3,99 %
12%
VLIR - VLAAMSE INTERUNIVERSITAIRE RAAD ...................... 14,11 % CIUF/CUD - INTERUNIVERSITAIR CENTRUM VAN CFWB ........ 12,03 % WETENSCHAPPELIJKE INSTELLINGEN ................................... 7,18 % LOKALE CIVIELE MAATSCHAPPIJ ........................................... 1,33 % AFRICALIA............................................................................. 0,64 % ANDERE NIET-GOUVERNEMENTEEL ....................................... 5,00 %
52%
14% 4%
4%
23
4. GOUVERNEMENTELE SAMENWERKING: DRIE NIEUWE SAMENWERKINGSPROGRAMMA’S In 2011 ondertekende België Indicatieve Samenwerkingsprogramma’s (ISP’s) met Vietnam, Rwanda en de Palestijnse Autoriteit. De samenwerkingsprogramma’s worden normaliter om de vier jaar afgesloten met de officiële partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. In overleg met de overheid van het partnerland, legt een ISP het ontwikkelingsbudget vast en maakt het keuzes in de sectoren waarin we actief zijn. De drie samenwerkingsprogramma’s ondertekend in 2011 belopen samen een totaalbedrag van 291,6 miljoen euro. Ons land streeft in zijn ISP’s hoofdzakelijk naar verdere specialisatie in sectoren waarin het door ervaring een meerwaarde te bieden heeft en naar continuïteit met vorige inspanningen.
Door zijn steile economische klim staat Vietnam voor nieuwe uitdagingen. België en Vietnam hebben voor de periode 2011-2015 een nieuw Indicatief Samenwerkingsprogramma getekend ten belope van 60 miljoen euro. Het akkoord legt de nadruk op de hervorming van de overheidsadministratie en op water en sanitaire voorzieningen, sectoren waarin België al actief is en die erg belangrijk zijn voor Vietnam.
MINDER AFHANKELIJK VAN DONOREN Nu Vietnam erin geslaagd is om in 2010 het statuut van middeninkomensland te verwerven, rijst de vraag waarom België Vietnam financieel blijft bijstaan. Is Vietnam immers niet een van die Aziatische tijgers die jaarlijks een groeivoet van 6 à 7 procent voorleggen? Heeft Vietnam in 2010 de armoede niet tot onder 10 procent teruggedrongen? Een pak donoren, onder meer Zweden, Nederland, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk, zijn dan ook hun financiële toezeggingen aan het afbouwen. De officiële ontwikkelingshulp is onder de 5% van het Vietnamees bruto nationaal inkomen gedoken. Het land is dan ook heel wat minder donorafhankelijk geworden, want de economische ontwikkeling genereert eigen inkomsten. Met het volume van zijn officiële ontwikkelingshulp bekleedt België in Vietnam een zevende plaats onder de Europese lidstaten.
© Nguyen Thi Thuy Linh
De tijger is nog jong De hernieuwde samenwerking met Vietnam
klimaatsveranderingen zal getroffen worden – een stijgende zeespiegel zou de vruchtbare rijstvelden in het zuiden gedeeltelijk onder water zetten – en men begrijpt dat Vietnam zijn huidige koers dringend zal moeten bijstellen. Weigert het deze aanpassingen, dan is de kans groot dat het terugvalt in het groepje van arme of laaginkomenslanden. Gezien de competitie met andere lagelonenlanden moet Vietnam dringend meer investeren in onderwijs om het menselijk kapitaal en de binnenlandse innovatie te verbeteren. En Vietnam zal zich moeten toeleggen op ‘goed bestuur’ dat innovatie bevordert en corruptie bestrijdt. Ten derde moet de regering alle relevante regelgeving uitvoeren over de veiligheid van producten, intellectueel eigendomsrecht en consumentenrecht.
NIEUWE UITDAGINGEN
ISP 2007-2010
Vietnam heeft de laatste decennia jaarlijks zowat 2 miljoen inwoners aan de armoede onttrokken. En de meeste Millenniumdoelen heeft Vietnam al gehaald, met uitzondering van Millenniumdoel 6 (dodelijke ziektes) en Millenniumdoel 7 (een duurzaam milieu). Dat is niet alleen dankzij de steun van donoren, maar vooral dankzij een aanzienlijke industriële ontwikkeling. Als lagelonenland kan Vietnam immers goedkoop goederen produceren.
Het vorige Indicatief Samenwerkingsprogramma (ISP) tussen België en Vietnam liet weinig ruimte om lessen te trekken uit de behaalde resultaten en ook de beleidsdialoog was beperkt. Het nieuwe ISP creëerde evenwel een aantal mogelijkheden om deze punten te verbeteren.
Maar deze evolutie heeft ook haar prijs: de arbeidsomstandigheden zijn vaak ellendig, natuurlijke rijkdommen worden in een ijltempo opgeofferd en de vervuiling is enorm. Voeg hieraan toe dat Vietnam sterk door de
24
België heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in de verbetering van de kwaliteit van toegankelijke eerstelijnsgezondheidszorg via het KICH-project (Key Improvements in Community Health). Hoewel dit project in de lokale bestuursniveaus goed geïntegreerd was, had het geen link met het nationale gezondheidsbeleid. Hierdoor riskeerde het project irrelevant te zijn en – erger – in te
De Vietnamese maatschappij wordt gekenmerkt door een snelle industrialisering en verstedelijking en is zeer kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. Een coherent beleid op het vlak van water, afvalverwerking en stadsplanning is dan onontbeerlijk. © Peter d’Huys
gaan tegen het Vietnamese beleid. Bijgevolg heeft België tijdens de onderhandelingen voor het nieuwe ISP de noodzaak onderstreept dat Vietnam hieruit lessen moest trekken, om finaal betere strategieën te kunnen ontwikkelen.
ISP 2011-2015 De Vietnamese maatschappij wordt gekenmerkt door een snelle industrialisering en verstedelijking en is zeer kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. Een coherent beleid op het vlak van water, afvalverwerking en stadsplanning is dan onontbeerlijk. De hernieuwde samenwerking
Universiteiten zetten samenwerking op een nieuw spoor In een Memorandum of Understanding van april 2011 hebben de Belgische en Vietnamese universiteiten de wens uitgedrukt om hun samenwerking te vernieuwen. De nadruk ligt voortaan op gemeenschappelijke opleidingen en onderzoek. Er wordt ook geëxperimenteerd met formules van publiek-private samenwerking. De universiteiten willen ook hun beurzenprogramma’s beter op elkaar afstemmen. Vietnamese partneruniversiteiten zoals Can Tho University, waar sinds 1998 intens mee wordt samengewerkt, zijn uitgegroeid tot internationaal erkende dynamische onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Met hen zullen de Belgische universiteiten voortaan meer op gelijke voet samenwerken. Voor de minder ontwikkelde Vietnamese instellingen blijft de klassieke aanpak van universitaire ontwikkelingssamenwerking aangewezen. Heel wat voormalige Vietnamese bursalen aan Belgische universiteiten bekleden vandaag topposities in Vietnam, zowel in de politiek, de bedrijfswereld als de academische wereld. Op initiatief van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in Hanoi werd een website van Vietnamese alumni uitgewerkt (www.vietbelalumni.org).
30 jaar samenwerking België-Vietnam Ruim dertig jaar geleden werd Vietnam een partnerland van België. De eerste jaren steunde ons land hoofdzakelijk de heropbouw. De tijdens de oorlog beschadigde infrastructuur was immers dringend aan herstel toe. Later verschoof de aandacht naar sociale sectoren en de plattelandsbevolking, om de impact van de economische hervormingen in de richting van een markteconomie te verzachten. Vandaag werkt België aan sterkere instellingen, capaciteitsopbouw en betere levenskwaliteit. Vietnam is het enige Aziatische partnerland van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
legt daarom de nadruk op de hervorming van de overheidsadministratie en op water en sanitaire voorzieningen. De modernisering van het beheer van de overheidsadministratie is een belangrijke hervorming voor ‘beter bestuur’, een onmisbaar onderdeel van een duurzame socio-economische ontwikkeling. Het nieuwe samenwerkingsprogramma wil dan ook de capaciteit van het overheidspersoneel versterken. Het budget voor opleiding is verdrievoudigd. In het kader van de gedelegeerde samenwerking wordt ook een bijdrage gereserveerd voor een programma van de Verenigde Naties. Dit programma moet Vietnam ondersteunen om de parlementaire opvolging en controle te verbeteren, de strijd tegen corruptie op te voeren en de betrokkenheid van de burgers, de media en het lokale middenveld te verhogen. Verder werd ook een economisch programma uitgewerkt dat de band tussen Belgische en Vietnamese ondernemingen zal versterken. België voerde al verkennende gesprekken over samenwerking rond voedselveiligheid. Ook de universitaire samenwerking tussen beide landen betreedt nieuwe paden (zie kader).
25
© US AID
Hoewel Rwanda nog erg hulpafhankelijk is, is de wil van de overheid om zelf het eigenaarschap van zijn ontwikkeling in handen te nemen erg groot.
Rwanda neemt het heft in eigen handen De hernieuwde samenwerking met Rwanda Ondanks de sterke economische groei en een vastberaden overheid, is Rwanda nog steeds een erg hulpafhankelijk land. De hulpsector is er goed gestructureerd en de wil van de Rwandezen om zelf de touwen in handen te nemen groot. Het land is de tweede grootste begunstigde van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, na DR Congo. Met zijn hernieuwde samenwerking zit België op de lijn van de ontwikkelingsprioriteiten van de Rwandese overheid. Voor de periode 2011-2014 werd 160 miljoen euro gereserveerd voor gezondheidszorg, energie en decentralisering, met speciale aandacht voor goed bestuur.
GROEI, VOORUITGANG EN ARMOEDE Rwanda is een erg dichtbevolkt land, met naar schatting 11 miljoen inwoners op een oppervlakte van 26.338 km² (België: 30.528 km²). Ongeveer 85% van de bevolking leeft van een landbouwinkomen, ruim de helft heeft een inkomen onder de armoedegrens en een derde leeft zelfs in extreme armoede. Op de Human Development Index 2011 werd Rwanda de 166ste plaats toebedeeld op een totaal van 187 landen. De economische vooruitgang en de vastberadenheid van de Rwandese overheid mogen dan al hoge ogen werpen, het land blijft met serieuze armoede kampen.
26
Op het vlak van gezondheidszorg tonen recente data een opmerkelijke vooruitgang. Het aantal volledig gevaccineerde kinderen bereikte eind 2009 93%, in 2006 was dat nog 75%. Het aantal geassisteerde bevallingen steeg in dezelfde periode tot 66,2%. Deze opmerkelijke vooruitgang is grotendeels toe te schrijven aan de mutualiteit die meer en meer ingang vindt, ook bij de minder gegoeden. Voor zij die te arm zijn om een mutualiteitsbijdrage te betalen, wordt een systeem toegepast met gediversifieerde bijdragen volgens het inkomen en worden cash transfers naar de allerarmsten georganiseerd, met als doel uiteindelijk de hele bevolking te dekken. 80% van de bevolking heeft toegang tot proper drinkwater en 56% tot sanitaire voorzieningen. In 2010-2011 werden in Rwanda 260 km nieuwe rurale waterleidingen gelegd, en 290 km leidingen gerehabiliteerd. Ook werden werken voor de bescherming van 400 bronnen uitgevoerd. Om het Millenniumdoel voor deze sector te halen, zouden tegen 2015 nog 2,2 miljoen mensen toegang moeten krijgen tot proper drinkwater en 4 miljoen tot sanitaire voorzieningen. De meeste problemen op dit vlak situeren zich in de steden, vooral Kigali.
HULPAFHANKELIJK, MAAR GESTRUCTUREERD EN VEEL EIGENAARSCHAP Rwanda blijft erg afhankelijk van buitenlandse hulp. Hoewel de trend dalend is, bestond in het fiscaal jaar 2009-2010 ongeveer 50% van de overheidsbegroting uit donorgelden en buitenlandse leningen. Rwanda ontvangt algemene begrotingshulp - de door de overheid geprefereerde hulpvorm - van de Wereldbank, de Europese Unie, de Afrikaanse Ontwikkelingsbank, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. België en Nederland verschaffen sectorale budgetsteun.
JAAR
VERSLAG
© BTC/DGD
2011
De ontwikkelingssamenwerking is er in vergelijking met andere arme landen erg goed gestructureerd. De Nationale Strategie inzake Armoedereductie, waarop het huidige samenwerkingsprogramma is afgestemd, wordt opgevolgd op het niveau van de Rwandese regering, de partners en de ministeries. Ondanks de hoge hulpafhankelijkheid, is het ownership (eigenaarschap) van de ontwikkelingsagenda er zeer hoog. Verminderen van de hulpafhankelijkheid en verhogen van de lokale overheidsinkomsten staan bijzonder hoog op de agenda van de Rwandese overheid, evenals het aantrekken van buitenlandse investeringen.
KWALITEIT VAN HET BESTUUR De doortastende campagne van Rwanda om corruptie uit te roeien, lijkt vruchten af te werpen. Tussen 2008 en 2010 won Rwanda 44 plaatsen in de Corruption Perception Index (CPI) van Transparency International (van 102 naar 66 op 180 landen). Rwanda staat daarmee op de 6de plaats van de 48 Afrikaanse landen opgenomen in de index. Het ownership van de nationale ontwikkelingsagenda is zeer hoog in Rwanda, wat vrij merkwaardig is voor een land waarvan bijna 50% van de overheidsbegroting bestaat uit donorgelden. De Rwandese visie op ontwikkeling wordt verwoord in ‘Vision 2020’, een document dat zeer sterk de nadruk legt op economische groei en exportpromotie. Het beheer van de openbare financiën is er van goede kwaliteit en aan mogelijke verbeteringen wordt veel aandacht besteed. Toch blijft de institutionele capaciteit, ook na jaren van inspanningen, een probleem. Dat is hoofdzakelijk het gevolg van het feit dat hooggekwalificeerd overheidspersoneel veelvuldig overstapt naar andere diensten, ngo’s en internationale instellingen.
RECENTE EVOLUTIE IN DE BELGISCHE HULP Rwanda is de tweede grootste begunstigde van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, na DR Congo. De Belgische officiële ontwikkelingshulp nam er toe van 32,5 miljoen euro in 2007 tot 50,5 miljoen euro in 2010. Daarmee is België in financieel volume de zesde donor van Rwanda en de derde bilaterale donor, na de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het Indicatief Samenwerkingsprogramma 2007-2010 focuste op de sectoren gezondheid, justitie, onderwijs en rurale ontwikkeling. Een aanzienlijk deel van dit programma is momenteel nog in uitvoering. De belangrijkste uitdaging waar de Belgische coöperatie in Rwanda momenteel voor staat, is het terugdringen van de versnippering. Op dit vlak brengt het nieuwe ISP soelaas.
INDICATIEF SAMENWERKINGSPROGRAMMA 2011-2014 Het samenwerkingsprogramma 2011-14 sluit volledig aan bij de in juli 2010 goedgekeurde werkverdeling tussen de donoren. België kreeg de sectoren gezondheid, energie en decentralisatie toegewezen. De sectoren vertegenwoordigen een goed evenwicht tussen de Rwandese ontwikkelingsprioriteiten en de Belgische expertise. Dat betekent echter ook dat sectoren als landbouw en onderwijs, in het verleden belangrijke pijlers van de Belgische hulp, worden verlaten. 2011 werd dan ook gekenmerkt door de beëindiging van een aantal bilaterale landbouwprojecten, voortspruitend uit vorige samenwerkingsprogramma’s. België is een van de belangrijkste donoren voor steun aan de Rwandese civiele samenleving. Deze steun verloopt zowel direct als indirect en wordt beschouwd als een belangrijk onderdeel van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in het land. Gedurende de periode juni 2010 juni 2011 steunde België 16 lokale ngo’s, 20 Belgische ngo’s actief in Rwanda en superviseerde ons land 4 projecten van het Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid.
BUDGET EN PRIORITEITEN Het nieuwe Indicatief Samenwerkingsprogramma 2011-2014, ondertekend in mei 2011, beloopt 160 miljoen euro over vier jaar (het vorige ISP bedroeg 145 miljoen euro). Het gros van dit bedrag gaat naar gezondheidszorg en energie. Beide sectoren worden voor 55 miljoen euro gefinancierd. De sector decentralisering krijgt 28 miljoen euro toebedeeld. Het nieuwe ISP geeft speciale aandacht voor goed bestuur (governance). Door te investeren in ‘decentralisering’, toont België dat goed bestuur en democratie belangrijke aspecten zijn in zijn ontwikkelingsbeleid. De aanpak moet bijzondere aandacht besteden aan participatie, transparantie en verantwoording. De nieuwe samenwerkingsprogramma’s hechten veel belang aan politiek en economisch bestuur en mensenrechten, zowel bij het bepalen van het budget als via specifieke ondersteuning of politieke dialoog. In het ISP met Rwanda heeft België een systeem van ‘aanmoedigingsbedragen’ opgenomen. Dat systeem laat toe een bijkomend budget van 40 miljoen euro vrij te maken, mits een aantal voorwaarden op het vlak van goed bestuur en persvrijheid zijn vervuld. Doel is om hervormingen en vooruitgang op het vlak van governance, dat een onmisbaar element is voor ontwikkeling, te stimuleren.
27
Nieuwe hoop voor een sterke Palestijnse Staat De hernieuwde samenwerking met het Palestijnse Gebied België kiest voor continuïteit en verhoging van de steun in zijn hernieuwde samenwerking met het Palestijnse Gebied. Met het nieuw Indicatief Samenwerkingsprogramma schaart het zich achter de ontwikkelingsprioriteiten van de Palestijnse Autoriteit. Onderwijs en lokaal bestuur blijven de concentratiesectoren van de Belgische hulp. De politieke context en de bezetting van het Palestijnse Gebied bemoeilijken echter het werk.
gespannen politieke toestand. Toch kan algemeen gesteld worden dat de hulp steeds efficiënter wordt na de politieke crisis in 2006-2007, mede dankzij de inspanningen van de regering van premier Fayyad. Ook de Belgische Ontwikkelingssamenwerking heeft de laatste jaren een inhaalbeweging gemaakt. De uitvoering van het Indicatief Samenwerkingsprogramma 2000-2006 heeft lange tijd zwaar onder druk gestaan als gevolg van de moeilijke politieke situatie. Maar sinds 2008 zet België met toenemende intensiteit zijn bilaterale activiteiten en uitgaven voort.
PALESTIJNSE PRIORITEITEN De grote lijnen van het ontwikkelingsbeleid van de Palestijnse overheden ligt vervat in het nieuwe Palestijnse Ontwikkelingsplan 2011-2013. Hoofddoel van het plan is de evolutie van een Bezet Palestijns Gebied naar een Palestijnse Staat. We halen hier beknopt de belangrijkste punten van het Ontwikkelingsplan aan.
MOEIZAAM WERKEN
- Als de creatie van een Palestijnse Staat het hoogste doel is, dan is logiSinds België in 1997 zijn samenwerking opstartte met Palestina, is er scherwijs staatsopbouw ingeschreven als primordiaal voor het ontwikveel veranderd: de tweede intifada (2000-2003), de bouw van de scheikelingsbeleid van de jonge Palestijnse Staat. Het Plan legt herhaaldelijk de dingsmuur (vanaf 2002) en de controle nadruk op staats- en capaciteitsopbouw. via check-points in de Westbank, de Daar waar in de meeste - Hoewel Palestina een middeninkomenland is, blijft verkiezingsoverwinning van Hamas in het heel afhankelijk van internationale hulp. Het landen de politieke processen 2006 met de daaropvolgende Hamasis daarom de bedoeling om doelmatig de eigen Fatah-crisis en de machtsovername door evolueren met de economische financiële middelen te beheren en de afhankelijkHamas in Gaza. Dit alles had een negavooruitgang, hangt de heid van buitenlandse hulp te verlagen. De eigen tieve invloed op de ontwikkelingssamenstaatsinkomsten zouden moeten verhogen van 2 economische doorbraak van werking in en economische ontwikkeling miljard naar 3 miljard dollar per jaar. van Palestina. Palestina in grote mate af van - Hoewel Palestina geen uitgewerkte armoedeDaar waar in de meeste landen de het politiek vredesproces. bestrijdingstrategie heeft, schenkt het Plan veel politieke processen evolueren met de aandacht aan de sociale aspecten van armoedeeconomische vooruitgang, hangt de bestrijding. Specifi eke doelstellingen werden opgezet voor ondersteuning economische doorbraak van Palestina in grote mate af van het politiek aan arme bevolkingsgroepen en de bijdrage voor sociale werken moet tusvredesproces. 2011 was in dat opzicht een heel belangrijk jaar. De Arabisen 2011 en 2013 stijgen van 28% naar 35% van het ontwikkelingsbudget. sche Lente heeft in de regio de hoop op verbetering doen opleven. Palestina wil zijn onafhankelijkheid doen erkennen binnen de VN, het Plan Fayyad kan leiden tot staatsopbouw, de verzoening tussen Fatah en Hamas kwam stilaan op gang. De donorgemeenschap, die haar middelen optrok na de Palestijnse crisisperiode in 2006-2007, blijkt weer wat te aarzelen, mede door de financiële crisis in het Westen.
- De hoofdsector is en blijft onderwijs. Daarna zijn gezondheidszorg en local governance uiteraard belangrijk, maar ook veiligheid blijkt veel ontwikkelingsbudget op te slorpen. Het Belgische ontwikkelingsbeleid sluit hier naadloos op aan, met zijn keuze voor onderwijs en local governance als concentratiesectoren.
IN EEN GESPANNEN CONTEXT
HET DONORVELD
De delicate politieke situatie en de bezetting bemoeilijken de uitvoering van de samenwerkingsakkoorden en hebben een negatieve invloed op vele aspecten van het ontwikkelingswerk, zoals personeel, contracten, toegang, vervoer, kosten, enzovoort. De kwaliteit van het Palestijns bestuur - cruciaal voor de doeltreffendheid van de hulp - wordt uiteraard beïnvloed door de
Op het vlak van de Millenniumdoelen is Palestina niet te vergelijken met arme ontwikkelingslanden. Capaciteit en activiteit staan op een redelijk hoog niveau. De politieke toestand, de bezetting en de oorlog in Gaza (eind 2008) blijven wel een zware tol eisen van de sociale ontwikkeling en gezondheid van de bevolking en bemoeilijken een normale economische ontwikkeling.
28
JAAR
VERSLAG
© DGD / Elise Pirsoul
2011
Elke inwoner van Palestina ontvangt jaarlijks gemiddeld ruim 600 dollar aan officiële ontwikkelingshulp (ODA). Dat is erg veel, dat maakt van Palestina een hulpafhankelijk land. Het grote hulpvolume wordt verklaard door de humanitaire situatie resulterend uit de bezetting (grensovergangen, check points, controle op grondwater, …) en de daaruit voortvloeiende onmogelijkheid om hun natuurlijke rijkdommen te beheren. De top-5-donoren (in financieel volume) in 2009 waren in volgorde van grootte de Verenigde Staten, de Europese Commissie, Duitsland, Noorwegen en Spanje. België bekleedde met bijna 20 miljoen euro een vijftiende plaats. Indien men rekening houdt met het Belgisch aandeel in de hulp van de Europese Commissie, was België er in 2009 het elfde grootste donorland. Naast de jonge Palestijnse staatsinstellingen speelt de lokale civiele samenleving een belangrijke rol. Donoren en private stichtingen financieren hier
gul de bestaande actoren voor ongeveer 250 miljoen dollar, dus 10% van de totale hulp. Ook België ondersteunt de civiele samenleving door bij te dragen via meerdere begrotingslijnen: steun aan lokale ngo’s, financiering van Belgische ngo-programma’s, conflictpreventie en micro-interventies.
BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Het Palestijnse Gebied is qua financiële steun het vierde partnerland van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. In 2011 beliep de officiële ontwikkelingshulp van België aan Palestina 22,1 miljoen euro. Daarvan ging 12 miljoen (55%) naar humanitaire hulp (vooral via UNRWA, het VN-agentschap voor de Palestijnse vluchtelingen in de regio), een derde (7 miljoen euro) naar bilaterale samenwerking, ongeveer 6% naar niet-gouvernementele samenwerking en 4,5% naar conflictpreventie en preventieve diplomatie.
29
© DGD / Elise Pirsoul
België positioneerde zich in 2010 in ‘de kop van het peloton’ voor de sectoren onderwijs en local governance, en wordt met het nieuwe Indicatief Samenwerkingsprogramma (ISP 2012-2015) nog meer actief in deze twee sectoren. België zou in beide sectoren zelfs kunnen evolueren naar een ‘leiderspositie’ (de lead nemen in het vakjargon), meer dan waarschijnlijk in de sector local governance.
INDICATIEF SAMENWERKINGSPROGRAMMA 2008-2011 In 2008 tekende België een samenwerkingsprogramma met de Palestijnse Autoriteit van 50 miljoen euro. Daarbij lag de nadruk op onderwijs en lokaal bestuur. De voornaamste resultaten gerealiseerd onder dit akkoord zijn de bouw van 9 nieuwe scholen, de verbetering van de infrastructuur, de bevoorrading met nieuw materiaal van een aantal ziekenhuizen in Gaza en Ramallah en de voortgezette steun aan lokale overheden. Er werd ook geïnvesteerd in capaciteitsopbouw en institutionele versterking van diverse Palestijnse instellingen. De Palestijnse Autoriteit uitte zijn bijzondere waardering voor de aanhoudende inspanningen van België in de concentratiesectoren en voor het innovatieve karakter van de interventies. Ook onze bereidwilligheid om een pioniersfunctie op te nemen in bepaalde subdomeinen van deze sectoren wordt geapprecieerd, evenals de klemtoon op capaciteitsopbouw en institutionele versterking.
30
INDICATIEF SAMENWERKINGSPROGRAMMA 2012-2015 In 2011 sloot ons land een nieuw samenwerkingsprogramma af met de Palestijnse Autoriteit. In de periode 2012-2015 zal in totaal 71,6 miljoen euro gaan naar (vooral) onderwijs en lokaal bestuur. Het nieuwe programma beloopt dus ruim 20 miljoen euro meer dan het vorige en kiest voor continuiteit door aanwezig te blijven in dezelfde concentratiesectoren. De 33 miljoen euro voor onderwijs dienen vooral om scholen te bouwen en de kwaliteitsverbetering van het onderwijs te ondersteunen. Deze hulp zal worden verstrekt via de Joint Financing Agreement en het Strategisch Plan voor de Ontwikkeling van het Onderwijs. De 20 miljoen euro voor lokaal bestuur moet de lokale Palestijnse overheden in staat stellen hun eigen ontwikkelingsbeleid effectief uit te voeren aan de hand van het Municipal Development Program (Gemeentelijk Ontwikkelingsplan). Dat plan moet leiden tot de heropleving van de lokale economie. In deze sector zal ook gewerkt worden aan de regeneratie van historische dorpskernen. Voor de gedelegeerde samenwerking (14 miljoen euro) werden vier interventies voorgesteld: 9 miljoen euro steun voor armoedebestrijding via het PEGASE-fonds van de Europese Commissie, bijdragen voor afvalwaterverwerking in Gaza via de Wereldbank, een milieuproject van UNDP en een interventie van UN Habitat in Oost-Jerusalem. België vindt het net als de EU belangrijk om aanwezig te zijn in alle regio’s van Palestina, dus ook in zone C op de Westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem en Gaza.
JAAR
VERSLAG
2011
© Gérald Talpaert
5. DE BELGISCHE HUMANITAIRE HULP
Een professionele, doelgerichte humanitaire hulp Bij iedere crisis blijkt dat de wereld onvoldoende gewapend is om slachtoffers van natuurrampen of geweld te helpen. Sinds de grote tsunami van 2004 maken diverse instanties grondige analyses over welke aanpak werkt en welke niet. Zo wordt de respons telkens efficiënter.
VAN NOODHULP NAAR HUMANITAIRE HULP Humanitaire organisaties worden gevraagd de conclusies van deze analyses te integreren in hun dagelijks werk. Donoren, zoals de Belgische overheid, zouden dan enkel die activiteiten financieren die daarvan getuigen. De belangrijkste conclusies van de analyses zijn samengebracht in de Europese Consensus voor Humanitaire hulp. Primair is dat hulp gegeven volgens de humanitaire principes (neutrale hulp gericht op de ergste noden) beter werkt. Die principiële benadering is essentieel voor de acceptatie en het vermogen van België om in noodsituaties via partnerorganisaties bijstand te leveren in vaak moeilijke politieke en veiligheidsomstandigheden. De Belgische inzet voor deze fundamentele beginselen van het humanitair optreden hangen nauw samen met het gedrag en het engagement op het terrein van alle door België ondersteunde actoren. De meeste noden doen zich voor in langdurige, complexe crisissen en niet bij plotse natuurrampen. Van zeer groot belang is dan ook de voorspelbaarheid van de hulp en de flexibiliteit van de inzet. Partners moeten in staat zijn het verwachte werk uit te voeren en verantwoording af te leggen.
DOELGERICHT EN GEBASEERD OP NODEN Om goed te kunnen werken, is het van belang te kunnen rekenen op professionele partners. Hun verantwoording en hun diensten moeten minimaal aan de kwaliteit van de afgesproken humanitaire standaarden voldoen. Bij een crisis analyseert de administratie de noden, steunend op rapporten van betrouwbare organisaties zoals ECHO, ICRC, UN-OCHA. Op basis van die noden en de Belgische expertise en mogelijkheden wordt een financieringsvoorstel opgemaakt. Dit vormt dan de basis voor de financiering van specifieke projecten met de verschillende partners. Voor langdurige crisissen of voor een snelle respons bij een plotse crisis zal er ook een belangrijk deel van deze toewijzing gebeuren in samenwerking met partners die zelf voor de allocatie instaan. Daardoor kan het geld veel sneller worden toegewezen. Voorbeelden zijn de core-financiering van UNHCR en het Central Emergency Response Fund (CERF) van het Rode Kruis en de Rode Halve Maan. Het spreekt vanzelf dat de opvolging van deze fondsen grondig moet gebeuren.
PLANNEN VOOR VERANDERING EN CONTINUÏTEIT De rol van de administratie wordt door deze hervormingen omgegooid. Naast de bewaking van de financiële en administratieve procedures komt het belang van de slachtoffers en de resultaten op het terrein prominent op het voorplan. De humanitaire hulp besteedt ook steeds meer aandacht aan innovatie. Tot enkele jaren geleden werden voedselpakketten nog standaard gegeven. Maar steeds vaker onderzoeken de humanitaire organisaties de mogelijkheid de hulpgoederen te voorzien via de lokale markten, door lokale aankopen of zelfs cash transfers. Technologie speelt hierin een steeds grotere rol. De administratie moet zijn processen flexibel aan deze snelle evoluties kunnen aanpassen.
31
32
JAAR
VERSLAG
2011
Humanitaire crisis in de Hoorn van Afrika De grootste humanitaire crisis van 2011 was de hongersnood in de Hoorn van Afrika. De vluchtelingenkampen in de regio zagen gedurende meer dan een jaar een ongezien hoog aantal mensen toestromen. Zolang de veiligheidssituatie in Somalië niet verbetert, zullen de vluchtelingen niet terugkeren naar hun land. Dat is misschien wel de grootste tragedie: velen zullen er hun hele leven blijven, wat hen tot permanente vluchtelingen maakt, structureel afhankelijk van humanitaire hulp. Tienduizenden jonge Somaliërs worden er geboren als permanente vluchtelingen. Door het langdurig uitblijven van de regens kampte de regio met extreme droogte. De combinatie van droogte en de oorlog in Somalië leidde tot een hongersnood die tot de ergste van de voorbije 60 jaar wordt gerekend. De VN riep in de zomer van 2011 op 2,5 miljard dollar bijeen te brengen om de ergste noden te lenigen. De honger sloeg het hardst toe in Somalië en Ethiopië en de stroom vluchtelingen kwam op gang.
DADAAB, DE DERDE ‘STAD’ VAN KENIA Op deze manier is ook het grootste vluchtelingenkamp ter wereld tot stand gekomen in Dadaab, Noordoost-Kenia. Begin 2012 stond de teller op meer dan 500.000 mensen. Dadaab is met de recente toestroom uitgegroeid tot het grootste ‘kamp’ ter wereld en de derde grootste ‘stad’ van Kenia. De lokale bevolking van ruim 50.000 mensen wordt er omsingeld door een almaar verder uitdijende zee van tenten. Spanningen tussen de gemeenschappen over het gebruik van de natuurlijke hulpbronnen zijn er schering en inslag.
BEZOEK AAN VLUCHTELINGENKAMP IN DADAAB Voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking Olivier Chastel bezocht in september het vluchtelingenkamp. De minister deed dat in het gezelschap van vertegenwoordigers van het consortium voor noodhulp 1212. Journalisten van VRT, La Libre Belgique, Le Soir, Metro en Sudpresse reisden ook mee. De minister peilde naar de noden van de vluchtelingen door de activiteiten van diverse hulporganisaties (UNHCR, WFP, Oxfam, CARE, Unicef, Handicap International, …) te bezoeken: de registratie van vluchtelingen, een medische controle, een voedselbedeling, een school en de bouw van een nieuw tentenkamp. Het persbezoek was een gelegenheid om de Belgische bevolking op de hoogte te brengen van onze inspanningen. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking maakte in totaal 12 miljoen euro extra vrij voor humanitaire hulp in de Hoorn van Afrika.
© DGD / Thomas Hiergens © DGD / Thomas Hiergens
Consortium 1212 Het consortium 1212 of het Belgisch consortium voor noodhulpsituaties groepeert 5 hulporganisaties die samen geld inzamelen bij rampen: Caritas International, Oxfam Solidariteit, Handicap International, Dokters van de Wereld en Unicef België. Artsen zonder Grenzen en het Rode Kruis maken er geen deel van uit. Al deze hulporganisaties ontwikkelen noodhulpactiviteiten in de Hoorn van Afrika.
33
12 MILJOEN EURO HUMANITAIRE HULP Aangezien de toestand in de loop van 2011 serieus verslechterde en op een gegeven moment een kritiek punt bereikte, was een opvoering van de humanitaire hulp dringend en noodzakelijk. Naarmate de situatie verslechterde, maakte België almaar meer geld vrij, bovenop de vaste bijdragen van België aan de algemene budgetten van de hulporganisaties (core funding). We geven een overzicht van de speciale financieringen voor de Hoorn van Afrika. EERSTE FINANCIERING – 4 miljoen euro Het Wereldvoedselprogramma (WFP) in: Kenia: 1 miljoen euro voor de vermindering van acute ondervoeding bij jonge kinderen en moeders, het slagvaster maken van gemeenschappen en het onderhoud en herstel van bestaansmiddelen. Ethiopië: 1 miljoen euro voor de vermindering van de acute ondervoeding, de versterking van de capaciteit om crisissen te beheren en van hun weerstand, de ontwikkeling van basiskennis over voeding, de verbetering van de levenskwaliteit van hiv- en aidspatiënten en de verhoging van de scholingsgraad van wezen en kwetsbare kinderen. Somalië: 1 miljoen euro voor de verbetering van de voedingsgewoonten, de vermindering van acute ondervoeding bij jonge kinderen en zwangere en zogende vrouwen, de organisatie van schoolrefters en de opbouw van tegoeden.
levensonderhoud van 4.500 herdersfamilies door het verstrekken van diergeneeskundige zorgen aan 135.000 dieren, en voor de cash for workactiviteiten die de rehabilitatie van productie-infrastructuur beogen. DERDE FINANCIERING – 1.050.000 euro De Luchttransportdienst van de VN (UNHAS) laat toe om personeel en humanitaire vracht te vervoeren. 350.000 euro werden toegewezen voor de operaties in Ethiopië en 700.000 euro voor die in Somalië. De diensten van UNHAS zijn noodzakelijk, gezien de onveiligheid, de slechte staat van de weginfrastructuur, de lange afstanden en het gebrek aan betrouwbare luchtvaartmaatschappijen in de regio. VIERDE FINANCIERING – 3 miljoen euro De Kinderrechtenorganisatie van de VN (Unicef) verzekert lessen en opleidingen voor de vluchtelingenkinderen in de kampen. Slechts 30 tot 40% van de kinderen gaat er naar school. België maakte 1,5 miljoen euro vrij voor Unicef. Het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) in Kenia: 1 miljoen voor de verbetering van de opvangcondities van Somalische vluchtelingen. Dokters van de Wereld in Ethiopië: 500.000 euro voor de verbetering van de gezondheidsdiensten voor vluchtelingen en gastgemeenschappen in Dollo Ado en Filtu.
De Voedsel- en landbouworganisatie van de VN (FAO): Regionaal programma Hoorn van Afrika: 1 miljoen euro om 4.500 herdersfamilies te helpen door diergeneeskundige zorgen aan te bieden voor 135.000 dieren. Ook werden cash for work-activiteiten opgezet om de productie-infrastructuur te herstellen. Met het verdiende geld konden 2.500 kwetsbare gezinnen voedsel kopen. TWEEDE FINANCIERING – 4 miljoen euro Het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) in Somalië: 1 miljoen voor de verdeling van Emergency Assistance Packages (EAPs) met energierijke biscuits en rehydraterende zouten, de verbetering van de toegang tot drinkbaar water en voedsel en de versterking van de tracking systemen om de volksverhuizingen te kunnen volgen. Het Bureau voor de Coördinatie van de Humanitaire Hulp (OCHA) in Somalië: 500.000 euro om efficiënte en goed gecoördineerde humanitaire bijstand te kunnen verzekeren. Het Belgische Rode Kruis in Ethiopië: 1 miljoen euro voor de bevoorrading met 8.315 ton levensmiddelen (graan, bonen en zaden) en 230.000 liter bakolie en voor de verdeling van het voedsel onder 115.000 personen in de regio Oromiya. Ngo Oxfam in Somalië: 500.000 euro voor de vermindering van de kinderen moedersterfte als gevolg van ondervoeding in de regio Hiran. De Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) in Somalië: 1 miljoen euro voor de bescherming van de resterende middelen voor
34
Overstromingen in Pakistan Een humanitaire catastrofe grotendeels gekanaliseerd In augustus 2010 werd Pakistan door een gigantische humanitaire crisis getroffen. Overstromingen zonder voorgaande overspoelden een gebied zo groot als het Verenigd Koninkrijk. Twintig miljoen mensen werden geraakt door deze ‘trage tsunami’. De internationale gemeenschap organiseerde zich om deze onuitgegeven humanitaire uitdaging aan te gaan. Binnen enkele dagen moesten miljoenen mensen een nieuwe toevlucht zoeken. Sommigen vonden onderdak bij familie of vrienden. Maar voor velen was de toevlucht tot een kamp, opgebouwd met internationale steun, de enige uitkomst.
ZES MILJOEN EURO BELGISCHE HULP Zodra de omvang van de catastrofe bekend was, kende België een eerste schijf van 2 miljoen euro toe aan het Wereldvoedselprogramma om de eerste voedselnoden te lenigen. Een C130 van het ministerie van Defensie vervoerde voor Unicef eerste-hulpgoederen. In september 2010 nam België de beslissing om bijkomend vier miljoen euro vrij te maken. Deze middelen werden toegewezen aan projecten voor renovatie en heropbouw onder een looptijd van twee jaar.
De helft van dit budget ging naar drie Belgische ngo’s voor projecten in de Sind-provincie. Ook vóór de catastrofe was de situatie vanuit humanitair oogpunt voor het merendeel van de Sind-bevolking al zeer verontrustend. Vooral ondervoeding bij jonge kinderen is een zeer groot probleem. De Vlaamse vleugel van het Rode Kruis opereert samen met het Duitse Rode Kruis in het Dadu-district. Zij zetten een medische eenheid voor basiszorgen op, in het bijzonder voor moeders en kinderen. In drie andere Sinddistricten stelt Oxfam Solidariteit voor om acties te ontplooien met kleine lokale ngo’s. Deze acties omhelzen het herstel van water- en sanitaire voorzieningen en de ontwikkeling van irrigatienetwerken voor de landbouw. Caritas Internationaal legt zich toe op voedselveiligheid en -zekerheid van kwetsbare bevolkingsgroepen in de noordelijke districten.
BASISHYGIËNE Ook aan Unicef werd twee miljoen euro toegewezen, met name voor acties in de zogenaamde ‘WaSH’-sector: drinkbaar water, sanitaire en hygiënische voorzieningen. Kort na een dergelijke natuurramp is het van primordiaal belang om epidemieën te voorkomen. Daarom moet men aan alle slachtoffers prioritair de toegang tot en de sanering van water garanderen. In honderden dorpen en gehuchten werden er waterpompen en latrines geïnstalleerd en hygiënische kits uitgedeeld. Naast deze materiële ondersteuning is omgaan met hygiëne onontbeerlijk. Volwassenen en kinderen kregen informatiesessies over hoe de basishandelingen correct uit te voeren.
© New Statesman
Vijf miljoen Pakistani hadden voor het eerst dagelijks toegang tot drinkbaar water. Tien miljoen kinderen werden gevaccineerd tegen polio en mazelen.
Voor de kinderen verkoos men een didactische en speelse aanpak. ‘Kinderruimtes’ bieden de allerkleinsten de mogelijkheid om te spelen en te leren. In deze beschermde omgeving krijgen ze psychosociale hulp. Scholen werden gebouwd op plaatsen waar er vóór de overstromingen geen waren. Meerdere projecten hebben het daglicht gezien door de samenwerking met lokale gemeenschappen.
RESULTATEN Vanaf half december 2010, nadat het water zich begon terug te trekken, konden velen terug naar hun dorp. Aangemoedigd door financiële prikkels van de Pakistaanse overheid (niet altijd even rechtvaardig verdeeld) en bovenal ondersteund door ngo’s en andere humanitaire organisaties, begon de bevolking met de heropbouw van woningen, vooral opgetrokken uit takken en gedroogde aarde. Sommige regio’s van het land hadden in 2011 opnieuw te lijden van zware overstromingen. Toch heeft de hulp van de internationale gemeenschap zijn vruchten afgeworpen en de levensomstandigheden van de slachtoffers gevoelig verbeterd. Eén jaar na de catastrofe konden we, binnen de context van ons partnership met Unicef, vaststellen dat vijf miljoen Pakistani voor het eerst dagelijks toegang hadden tot drinkbaar water en dat drie miljoen onder hen sanitaire voorzieningen konden gebruiken. Tien miljoen kinderen werden gevaccineerd tegen polio en mazelen. Bijna 300.000 kinderen konden genieten van een pedagogische omkadering.
35
De aardbeving in Haïti Tussen noodhulp en structurele ontwikkelingshulp
Een evaluatie van de noden na de ramp (Post Disaster Needs Assessment) uitgevoerd in februari 2010 schatte de kosten voor de wederopbouw op 11,5 miljard dollar: 50% voor de sociale sector, 17% voor infrastructuur, 15% voor het milieu en het beheer van crises. De evaluatie legt geen prioriteiten vast. Op basis hiervan heeft de Haïtiaanse regering haar Actieplan voor de heropbouw en ontwikkeling van het land gepresenteerd op de internationale conferentie in New York (over Haïti) op 31 maart 2010. De internationale gemeenschap kwam snel in actie om de zwaar getroffen bevolking en de regering te helpen. Na de eerste noodfase zijn de acties voor de heropbouw half februari opgestart. Tijdens de conferentie in New York heeft de internationale gemeenschap zich geëngageerd om binnen de 18 maanden 5,3 miljard dollar te storten en nog eens 9,9 miljard dollar de komende drie jaar.
© EU / ECHO
De aardbeving die op 12 januari 2010 een belangrijk deel van Haïti trof, heeft het leven gekost aan 230.000 mensen. Bovendien werden er 300.000 gewonden geteld en 4.000 mensen van wie dringend een ledemaat geamputeerd moest worden. Van de ongeveer 1,3 miljoen daklozen verlieten er tussen de 400 en 600.000 Portau-Prince om naar de kleinere steden en dorpen te trekken. Daardoor kwamen deze plaatsen onder zware druk te staan. Twee jaar na de ramp leven nog een half miljoen mensen in kampen.
NOODZAKELIJKE MIDDELEN
36
JAAR
VERSLAG
2011
DE BELGISCHE REACTIE NA DE AARDBEVING België heeft deelgenomen aan de eerste noodhulpoperaties (B-Fast) en maakte snel fondsen vrij voor de humanitaire noodhulp van verschillende organisaties. Bovendien heeft de Belgische minister van Ontwikkelingssamenwerking tijdens de conferentie van New York beslist om de komende drie jaar een aanvullend bedrag van 20 miljoen euro vrij te maken (over een periode van drie jaar). Die 20 miljoen moeten worden ingezet ter financiering van drie prioritaire domeinen: 1) landbouw, plattelandsontwikkeling en voedselveiligheid, 2) onderwijs, 3) bescherming van de kinderen.
HET NGO-CONSORTIUM De minister besliste verder om 6 van de 20 miljoen euro toe te wijzen aan een consortium van Belgische ngo’s actief in Haïti. Deze bijdrage aan de heropbouw en de structurele ontwikkeling van het land is bestemd voor een programma dat de overgang tussen noodhulp en structurele ontwikkeling op lange termijn mogelijk moet maken. De voorwaarden om deel te nemen aan dit consortium waren: • ervaring op het terrein – meer bepaald een goede kennis van de lokale realiteit, • minstens drie jaar actief in de structurele ontwikkelingshulp, • ervaring in de prioritaire domeinen: onderwijs, kinderbescherming, landbouw en plattelandsontwikkeling, • financiële capaciteit om het project en de boekhoudkundige procedures te ondersteunen. De projecten moesten een duidelijke band aantonen met de gedetecteerde noden en wezenlijk verankerd zijn in het lokale Haïtiaanse structuren.
HET ONDERSTEUNINGSPROGRAMMA VOOR DE WEDEROPBOUW VAN HAÏTI
Opvolgmissie op het terrein “Er zijn honderdduizenden doden gevallen, maar er zijn veel overlevenden”, stelde een van onze gesprekspartners in Port-au-Prince laconiek vast. Met deze overlevenden voor ogen bezochten vertegenwoordigers van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking en van 11.11.11, de koepel van de ngo’s, het land. Het doel van dit bezoek was om ter plaatse de resultaten te beoordelen die het consortium had gerealiseerd. De dragers van de projecten zijn de lokale gemeenschappen, landbouwverenigingen, religieuze organisaties, die elk op hun manier en op hun niveau de Haïtiaanse samenleving nieuw leven inblazen. De heropbouw van het land is titanenwerk, maar iedere bijdrage en elk project vormen een welgekomen ondersteuning voor de slachtoffers. Tijdens deze missie konden we de meeste actoren van het consortium ontmoeten, de vooruitgang peilen, de noodzaak van de interventies vaststellen. Het ging onder meer om de heropbouw van centra voor onderwijs en beroepsvorming, van gezondheidscentra en projecten voor groenteteelt en veeteelt. De missie confronteerde ons met de littekens van de aardbeving en met de vele gezichten van de internationale samenwerking: tentenkampen van USAID, Unicef-schooltassen... Ontegensprekelijk nuttige en noodzakelijke interventies maar waarvan het duurzame nut voor de Haïtianen niet altijd even duidelijk is. Door deze enorme uitgaven vergeet men soms – of is men nalatig om – rekening te houden met een beleid op lange termijn. Twee jaar na de aardbeving is de situatie voor de kinderen eindelijk aan het verbeteren, zij het eerder langzaam. Dat stelt Unicef, het kinderfonds van de VN. Er is vooruitgang op het gebied van onderwijs, gezondheid en voeding en de kinderen worden beter beschermd. Maar armoede en onderontwikkeling blijven aanzienlijk. De meer dan vier miljoen kinderen onder de 18 jaar blijven het moeilijk hebben om te overleven. Unicef heeft meer dan 750.000 kinderen weer naar school geholpen.
Vijftien ngo’s1 en hun partner2 op het terrein stelden een geïntegreerd programma samen waarbij de onderdelen sterk complementair zijn. 11.11.11 werd aangeduid als de coördinator en hoofdcontractant met de Belgische regering. Het geïntegreerde programma valt onder een cofinanciering: de Belgische regering voorziet 80% van het budget, 20% komt van eigen middelen.
CLAIRE TERLINDEN SYLVIA CROES
1. Actec, ADI, Broederlijk Delen, Caritas Belgique, Cidecs Haïti-Belgique, Codéart, DMOS-COMIDE, Entraide et Fraternité, Géomoun, Oxfam, Protos, Solidariteit om Leven, Tearfund, Wereldsolidariteit + 11.11.11 2. Atelier-Ecole Camp Perrin, Caritas Haïti, Cidecs Haïti, DDA, Mairie de Beelladère, CUSIC, UCOBEL, Fondation Imagine, GADRU, Guali, FCIPB, ITECA, MOSCTHA, PAPDA, SAKS, Tèt kole Nasyonal, SOFA, ICKL, Pères Salésiens, Sœurs Salésiennes, Timkatec, Veterimed
© DGD / Claire Terlinden
Het programma heeft twee doelstellingen. Op operationeel niveau moet het bijdragen aan de heropbouw en het herstel van Haïti. Op strategisch niveau moet het de actieve deelname van lokale actoren aan de wederopbouw, het herstel en de politieke dialoog aanzwengelen.
37
6. NAAR EEN MILIEU- EN KLIMAATVRIENDELIJK ONTWIKKELINGSBELEID In dit deel gaan we dieper in op de belangrijkste milieu- en klimaatdossiers van het voorbije jaar. Ook worden enkele speciale activiteiten en financieringen van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking belicht.
Durban: lauwe resultaten voor een brandend probleem Na marathonberaadslagingen besliste de klimaatconferentie in het Zuid-Afrikaanse Durban (november 2011) om de opvolger van het Kyoto-protocol tot 2015 uit te stellen. Dit protocol is de internationale overeenkomst tussen de EU en enkele andere staten om de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Landen zoals Canada, Japan en Rusland blijven uit het Kyoto-protocol weg zolang grote © Flickr / Adopt a Negotiator vervuilers als China en de VS niet meedoen. De opwarming van de aarde beperken tot 2°C lijkt wel erg veraf. Durban ging wel van start met het Green Climate Fund. Dit fonds moet tegen 2020 een deel van de beloofde 100 miljard dollar per jaar verzamelen, om zo de ontwikkelingslanden te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Een comité met vertegenwoordigers uit Noord en Zuid zal toezien op de geldstromen. Een gelijkaardig comité zal de wereldwijde inspanningen voor aanpassing (adaptation) opvolgen. De ontwikkelingslanden zullen nationale aanpassingsplannen opmaken om hun kwetsbaarheid voor klimaatverandering te verminderen. De meest kwetsbare landen zouden beter beschermd worden tegen schade door extreme weersomstandigheden. Durban boekte weinig vooruitgang in het dossier REDD+, een instrument om de uitstoot door ontbossing tegen te gaan, en stelde een beslissing over de financiering ervan uit tot de volgende conferentie.
38
Meer geld voor dringende noden Voor ontwikkelingssamenwerking is de opvolging van het klimaatverdrag vooral van belang voor volgende domeinen: aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering, maatregelen tegen ontbossing, transfer van kennis en technologie, en de financiering van dit alles. Tijdens de klimaatonderhandeling in Kopenhagen 2009 werd afgesproken dat de industrielanden zouden zorgen voor de zogenaamde ‘snelstartfinanciering’. Dit zijn financiële middelen voor het Zuiden om de meest dringende noden in de strijd tegen klimaatverandering te lenigen. Tegen eind 2012 zou deze financiering in totaal 30 miljard dollar moeten opleveren. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking heeft in 2010 en 2011 60 miljoen euro geschonken via verschillende klimaatfondsen (het LDCF en SCCF, zie verder) en de Belgische Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingssamenwerking (BIO). Ook de Vlaamse en Waalse gewesten deden al een duit in het zakje.
HULP BIJ AANPASSING EN TECHNOLOGIE Het Least Developed Countries Fund (LDCF) werd in het leven geroepen om de minst ontwikkelde landen (MOL’s) te ondersteunen bij het uitwerken en uitvoeren van nationale programma’s voor aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering. Het fonds wordt beheerd door de Global Environmental Facility (GEF). Tien uitvoerende agentschappen, zoals UNDP, UNEP en de Wereldbank, staan de overheden in het Zuiden bij om ontwikkelingsactiviteiten aan te passen aan een veranderend maar moeilijk te voorspellen klimaat. België gaf in 2011 10 miljoen euro aan dit fonds. In tegenstelling tot het LDCF staat het GEF-Special Climate Change Fund (SCCF) ter beschikking van alle landen in het Zuiden. België heeft ervoor gekozen om in 2011 10 miljoen euro aan dit fonds bij te dragen. Dit geld wordt besteed aan het stimuleren van technologieoverdracht voor zowel mitigatie als aanpassing.
JAAR
VERSLAG
2011
KLIMOS: Een onderzoeksplatform voor klimaat en ontwikkelingssamenwerking
© DGD
KLIMOS is een samenwerkingsverband tussen KULeuven, VUB, UGent en de Katholieke Hogeschool Sint-Lieven waarbij verschillende onderzoeksgroepen werken rond klimaat en ontwikkelingssamenwerking. De focus ligt daarbij op energie, voedselzekerheid en bossen. Het wetenschappelijk onderzoek ondersteunt de Belgische Ontwikkelingssamenwerking bij het uitwerken van het beleid voor integratie van mitigatie en aanpassing in ontwikkelingssamenwerking.
PAPERS EN VORMING Hoe verloopt deze beleidsondersteuning? Enerzijds formuleert KLIMOS beleidsaanbevelingen in verschillende papers en policy briefs, die voortvloeien uit onderzoek dat zowel in het Noorden als het Zuiden wordt opgezet. Anderzijds geeft KLIMOS vormingsessies over verschillende milieuthema’s voor het personeel van DGD en onze partners in het Zuiden. KLIMOS verleent verder op een ad-hocbasis ondersteuning bij de ‘klimaaten leefmilieuanalyse’ ter voorbereiding van de gemengde commissies met onze partnerlanden (bv. input voor de basisnota van Palestina, aanbevelingen voor het samenwerkingsprogramma met Rwanda…). In 2011 werden de volgende papers afgewerkt: • de invloed van certificering op het stoppen van ontbossing, • klimaatverandering en voedselzekerheid, • REDD (Reducing Emissions from Deforestation and Land Degradation): het verminderen van koolstofuitstoot afkomstig van ontbossing en landdegradatie, • Climate matching en climate envelope analysis als ondersteuning van een beleid voor voedselzekerheid, • de ecologische voetafdruk van de mobiliteit van ontwikkelingsorganisaties (draft), • nieuwe trends in traditionele bio-energie in ontwikkelingslanden (in review).
ONDERZOEK In verschillende landen in het Zuiden werd in 2011 (veld)onderzoek uitgevoerd door doctoraatsstudenten van het KLIMOS-netwerk. Ze ontvingen voor een aantal studies aparte financiering van VLIR-UOS. Gegevens vanuit Peru zullen geanalyseerd worden om te bekijken hoe koffieplantages een rol kunnen spelen in REDD. In samenwerking met de Jimma-universiteit in Ethiopië is onderzoek naar koolstofopslag in bossen en bomen lopende. KLIMOS werkt ook samen met de universiteit van Limpopo in Zuid-Afrika rond duurzaam hoger onderwijs en de KLIMOS-toolkit. Een projectvoorstel voor onderzoek in Kisangani in de DR Congo rond REDD+ en de valorisatie van non-timber forest products werd goedgekeurd en zal hopelijk in 2012 kunnen starten. In 2010 reeds startte KLIMOS met de ontwikkeling van een toolkit die ‘duurzaam leefmilieu’ moet helpen integreren in onze ontwikkelingsprogramma’s. De toolkit werd in 2011 verder op punt gesteld en verschillende vormingsessies werden georganiseerd om het gebruik van dit instrument te ondersteunen. Daarnaast verzorgde KLIMOS een belangrijke bijdrage tijdens een vierdaagse cursus rond ‘Klimaataanpassing en ontwikkelingssamenwerking’. Deze cursus werd aangeboden aan het personeel van DGD en introduceert een stapsgewijze methodologie om het klimaatprobleem te integreren bij het uitwerken van strategieën, plannen, programma’s en projecten. Ook onze partnerlanden en uitvoerende partners krijgen in de toekomst deze cursus aangeboden. Twee regionale workshops in Bamako (voor Benin, Niger, Senegal, Marokko en Mali) en Kampala (voor Rwanda, Mozambique, Tanzania, Zuid-Afrika en Oeganda) zijn gepland voor begin 2012.
Leefmilieu: woestijnvorming, biodiversiteit en ozonlaag Sinds 2008 krijgt klimaat als milieuthema heel wat aandacht. Gezien de kwetsbaarheid van onze partnerlanden voor de gevolgen van de opwarming van de aarde, is dit voor België een prioritair transversaal thema. Dit betekent echter niet dat andere aspecten van het leefmilieu uit het oog worden verloren.
WOESTIJNVORMING Het VN-verdrag ter bestrijding van verwoestijning (UNCCD) wordt in het Noorden vaak gezien als het kneusje van de Rio-verdragen. In het Zuiden is de oprukkende landdegradatie en verwoestijning een prangend probleem dat in de eerste plaats de armste gemeenschappen treft. Op de tiende Conference of the Parties van UNCCD in Zuid-Korea (oktober 2011) werd beslist de werking van het verdragssecretariaat en van het Global Mechanism te verbeteren. Dit mechanisme ondersteunt landen in het Zuiden bij het vinden van financiering voor duurzaam landbeheer. Daarnaast werd een nieuw werkprogramma en een budget van bijna 18 miljoen euro voor 2012 en 2013 vastgelegd.
39
bosbeheer zijn lopende in bilaterale (Peru, Rwanda, DR Congo), multilaterale (DR Congo) en de indirecte (Senegal, DR Congo, Bolivia en Burkina Faso) samenwerking.
BESCHERMING VAN DE OZONLAAG
© EU/ECHO/Christophe Reltien
BIODIVERSITEIT Een evaluatie van het ‘federaal plan voor de integratie van biodiversiteit in 4 federale sleutelsectoren’ stond in 2011 op het programma. Ontwikkelingssamenwerking is een van de 4 sectoren opgenomen in het plan. Acties in zowel het Noorden als het Zuiden moeten de integratie van biodiversiteit in ontwikkeling bevorderen. Verschillende acties in dit plan vallen onder de noemer ‘kennisbeheer van en sensibilisering over het belang van biodiversiteit voor ontwikkeling’. In dit domein hebben vooral het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) en het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC) bijdragen geleverd. De VLIR-UOS (Vlaamse Interuniversitaire Raad – Universitaire Ontwikkelingssamenwerking) en CIUF-CUD (Conseil Interuniversitaire de la Communauté Française – Commission Universitaire pour le Développement) werkten aan capaciteitsopbouw voor de identificatie, de opvolging en de evaluatie van projecten en programma’s die de verbetering van de biodiversiteit nastreven.
Het Verdrag van Wenen ter bescherming van de ozonlaag (1985) en zijn Montreal Protocol ter eliminatie van ozonafbrekende stoffen (1987) behoren tot de oudste en meest succesvolle internationale leefmilieuovereenkomsten. Het protocol verplicht deelnemende partijen tot een geleidelijke vermindering en uiteindelijke totale eliminatie van de scheikundige stoffen die de ozonlaag afbreken volgens een vastgelegd tijdsschema. Om deze verplichtingen na te komen, verleent het Multilateraal Fonds van het Montreal Protocol financiële en technische ondersteuning aan ontwikkelingslanden. De 23e Conference of the Parties (oktober 2011) besliste om het fonds opnieuw aan te vullen met 450 miljoen dollar voor de periode 2012-2014. Voor België betekent dit een jaarlijkse bijdrage van 1,317 miljoen euro.
IN EIGEN HUIS In 2011 kreeg het personeel van DGD een grondige bijscholing rond de verschillende leefmilieuproblemen. In samenwerking met het onderzoeksplatform KLIMOS werd een vierdaagse cursus ‘Integratie van klimaataanpassing in ontwikkelingssamenwerking’ georganiseerd. Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen ontwikkelde, afgestemd op de noden van DGD, een uitgebreide cursus over het belang van bescherming van de biodiversiteit in ontwikkelingsactiviteiten. KBIN kon putten uit zijn jarenlange ervaring met capaciteitsopbouw in het Zuiden voor een geslaagde en fel gesmaakte vorming.
De bananengenenbank in het Instituut voor Tropische Landbouw van de KU Leuven wordt door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking gesteund voor het ex-situ bewaren en onderzoeken van de verschillende bananenvariëteiten. Het is erg belangrijk om deze biodiversiteit in stand te houden, omdat voor een groot deel van de bevolking in het Zuiden de banaan basisvoedsel is.
BOLO: Belgisch Overlegplatform Landbouwonderzoek
Op het terrein worden projecten ondersteund om de traditionele kennis van biodiversiteit te valoriseren. Zo is er de steun voor het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA) dat wetenschappers werkzaam in het Luki-biosfeerreservaat in DR Congo opleidt en ondersteunt. Verder werkt het museum nog aan de verbetering van gegevensverzameling en -analyse in Centraal-Afrika. Met de opstart van een ‘Informatienetwerk voor de biodiversiteit van Midden-Afrika’ werken diverse wetenschappelijke instellingen en musea samen om wetenschappers in het Zuiden betere toegang te geven tot bestaande gegevens over biodiversiteit. Daarnaast wordt de capaciteit in het Zuiden versterkt zodat nieuw verzamelde gegevens beantwoorden aan de internationale standaarden van de Global Biodiversity Information Facility.
In 2011 werd gestart met het Overlegplatform Landbouwonderzoek. Dit platform omvat zowel alle Belgische entiteiten - federaal en gewestelijk - als de civiele samenleving, die actief zijn rond landbouwonderzoek voor ontwikkeling.
De strijd tegen de illegale houtkap en handel in illegaal hout werd concreet door de steun aan het opstarten van het FLEGT-proces (Forest Law Enforcement and Trade) in DR Congo. Verschillende programma’s voor
40
Landbouw is een prioritaire sector voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Onderzoek naar variëteiten, landgebruik en landbouwmethoden is niet alleen nodig voor een verhoging van de landbouwproductie in het Zuiden, maar ook voor de verbetering van de positie van de kleine boer en van het beheer van natuurlijke rijkdommen.
Het platform staat in voor informatieverspreiding en gestructureerd overleg. Zo willen de leden gecoördineerde interventies plannen en een strategie ontwikkelen om samen de uitdagingen van het wetenschappelijk onderzoek aan te pakken. Deze aanpak moet zowel de impact als de zichtbaarheid van het onderzoek vergroten en rechtstreekse resultaten opleveren voor onze doelgroep: de kleine familiale landbouwonderneming.
JAAR
VERSLAG
2011
7. DE MULTILATERALE SAMENWERKING
© Nasser Nouri
Op verschillende domeinen speelt België zijn rol in programma’s van multilaterale instellingen. Ons land staat vooraan bij het nemen van nieuwe initiatieven die inspelen op actuele gebeurtenissen. Zo draagt het bij aan een anticorruptie- en integriteitsprogramma van de UNDP in Arabische landen en vernieuwt het mee het programma om iedereen aan basisonderwijs te helpen (Global Partnership for Ecucation). België zorgt mee voor nieuwe middelen via IDA16 en geeft input aan het nieuwe Open Development-programma van het World Bank Institute.
De overgang naar een democratisch bestel in de Arabische wereld De revoluties tijdens de Arabische Lente van 2011 hebben de drang naar vrijheid, rechtvaardigheid en democratisch zelfbestuur van de bevolking, en meer bepaald van de jongeren, in de schijnwerpers geplaatst. België wil bijdragen aan de vorming van duurzame democratische regimes met respect voor de principes van de rechtstaat. Daarom heeft België zijn steun verleend aan twee projecten met regionale dimensie. Deze worden geleid door het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNDP), een van de 21 partnerorganisaties van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
België wil bijdragen aan de vorming van duurzame democratische regimes met respect voor de principes van de rechtstaat.
REGIONALE ONDERSTEUNING De ministerraad van juni 2011 keurde een eerste Belgische bijdrage van 1 miljoen euro aan het regionale programma ‘Anticorruptie en integriteit in Arabische landen’ (ACIAC) van UNDP goed. De bijdrage kwam uit het budget “Transitiemaatregelen” van de humanitaire dienst van DGD. Het ACIAC-programma wil het regionale ontwikkelingsbeleid aanzwengelen en collectieve acties tegen corruptie promoten. Op die manier wil men de slagkracht van de nationale, regionale en lokale autoriteiten versterken. Het project wordt opgezet in onze drie partnerlanden in de regio (Algerije, Marokko en Palestina) en verder in Tunesië, Egypte, Libanon, Irak, Djibouti, Jemen, Qatar en Somalië. Enkele maanden later gaf België de toestemming om het saldo van een fonds dat nog niet was aangesproken - met meer dan 300.000 dollar aan middelen - over te maken aan een steunprogramma voor de Arabische landen in transitie, waaronder Egypte en Tunesië. Het programma is bedoeld voor hun parlementen, regeringen en civiele samenleving. Het fonds vloeide voort uit een pilootproject van UNDP, met name het Regionaal Ondersteuningsprogramma voor Parlementen.
41
© BTC / Dieter Telemans
Zeven partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking hebben een onderwijsplan dat door het Global Partnership for Education is aanvaard. De Belgische bijdrage aan het Partnerschap steeg in 2011 tot 6 miljoen euro.
INSTITUTIONELE ONDERSTEUNING In december 2011 gaf de minister van Ontwikkelingssamenwerking zijn toestemming om een bedrag van 8,7 miljoen euro te besteden aan het UNDP-project ‘Responding to a changing Region: Seizing the opportunity for transformational change in the Arab States’. Dit project wil de overgang naar de democratie in de regio ondersteunen door het institutionele kader van de landen in hervorming te versterken. Er is immers nood aan steun voor een goed verloop van de verkiezingen, met extra aandacht voor de deelname van vrouwen en burgers in de rand van de samenleving. Dit project ondersteunt verder ook de hervorming van de veiligheidsdiensten in de richting van meer respect voor de mensenrechten, de vorming van democratische partijen als steunpilaren van de civiele samenleving in volle turbulentie en het efficiënt functioneren van het parlement. Dit parlement moet immers een rationeel en open debat mogelijk maken tussen alle politieke tendensen van democratische aard. Het project telt vijf dimensies waarbij de uitvoering varieert tussen 12 en 18 maanden: • steun aan het constitutionele en parlementaire proces en aan de nationale dialoog in Tunesië, • steun aan de veiligheidsdiensten (justitie en politie) in Tunesië, • steun aan de verkiezingen in Egypte, • steun op korte termijn aan de Hulpmissie van de VN in Libië (MANUL), • steun aan inclusieve en participatieve politieke instellingen in de Arabische staten.
42
Een nieuwe en frisse aanpak Global Partnership for Education basisonderwijs voor iedereen Tien jaar geleden besloot de internationale gemeenschap om werk te maken van de vele beloften die in de tweede helft van de vorige eeuw werden gemaakt met betrekking tot basisonderwijs. Na een grondige evaluatie van de initiatieven van het voorbije decennium (vooral het Fast Track Initiative) werd het tijd voor een tandje meer.
MEER KINDEREN NAAR DE BASISSCHOOL In 2002 werd het Education for All - Fast Track Initiative gelanceerd. De bedoeling was om op korte termijn een stevige stuwing te geven aan het trage ritme waarmee de kinderen in ontwikkelingslanden een plaats kregen op de lagere schoolbanken. Ontwikkelingslanden moesten ervoor zorgen dat er een degelijk uitgewerkt en geloofwaardig sectoraal beleidsplan zou komen om de toegang tot basisonderwijs te realiseren. De internationale donoren beloofden de externe middelen, nodig om die beleidsplannen uit te voeren, ter beschikking te stellen. De buitenlandse hulp zou via sectorale programma’s worden verstrekt, waarbij de landen zelf de nodige leiding en opvolging geven en de donoren een geharmoniseerde benadering hanteren. Na bijna tien jaar bleek dat het Fast Track Initiative (FTI) niet de vooropgestelde resultaten had behaald. Hoewel enkele donoren behoorlijke inspanningen hebben geleverd (onder meer Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Spanje)
JAAR
VERSLAG
2011
NIEUWE IMPULS Om de vooruitgang te versnellen, werd het Fast Track Initiative in de loop van 2011 grondig hertekend. Het beheer werd gedemocratiseerd met formele en volwaardige deelname van de partnerlanden en de civiele maatschappij, de besluitvorming werd gestroomlijnd en versterkt door het oprichten van een stevige beheerraad en de leiding werd toevertrouwd aan een gezaghebbende figuur in de persoon van Carol Bellamy, de voormalige Uitvoerende Directeur van Unicef. Om de hervorming af te ronden, werd ook een wijziging van de benaming doorgevoerd: voortaan is het initiatief bekend onder de naam van het Global Partnership for Education. De eerste belangrijke onderneming van het nieuwe Partnerschap was het organiseren van een Pledging Conferentie in Kopenhagen op 8 november 2011. Tijdens deze conferentie kondigden de deelnemers belangrijke toezeggingen aan voor nieuwe steun aan de onderwijssector in ontwikkelingslanden. Voor de donoren gaat het om anderhalf miljard dollar, voor de partnerlanden om 5 miljard dollar en voor de andere partners (civiele samenleving en privésector) om 2,75 miljard dollar.
BELGISCHE BIJDRAGE Sinds zijn oprichting draagt België bij tot de financiering van dit mondiaal initiatief. Tussen 2003 en 2009 bedroeg de jaarlijkse Belgische bijdrage 1 miljoen euro. In 2010 werd dit bedrag opgetrokken tot 5 miljoen euro, en in 2011 zelfs naar 6 miljoen euro. Zeven van de 18 partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking hebben een onderwijsplan dat door het partnerschap is aanvaard en financieel ondersteund, met name Niger, Mozambique, Vietnam, Mali, Rwanda, Senegal en Benin. Er is goede hoop dat de nieuwe financiële toezeggingen een sterke impuls zullen geven aan de gestage vooruitgang. Zoals blijkt uit de grafieken hiernaast is er wel degelijk vooruitgang te merken in de landen van het partnerschap, maar blijven vooralsnog een kwart van de jongens en een derde van de meisjes in deze landen verstoken van een volledige cyclus basisonderwijs. Acht concrete resultaten van het Global Partnership for Education tussen 2002 en 2011 (cijfers slaan enkel op de landen die deelnemen aan het Partnerschap): • Financiële hulp: 2,2 miljard dollar hulp tussen 2004 en 2010; • Leerkrachten: meer dan 300.000 extra leerkrachten tussen 2002 en 2009; • Klaslokalen: bijdrage aan de bouw van meer dan 30.000 klaslokalen;
TABLE 1 - TOTAL PRIMARY SCHOOL ENROLMENT AND NUMBER OF OUT-OF-SCHOOL CHILDREN IN THE GLOBAL PARTNERSHIP FOR EDUCATION DEVELOPING COUNTRY PARTNERS 100
million
Niettemin concludeerde de evaluatie van het FTI in 2009 dat er geen andere optie bestond dan de inspanningen een nieuwe impuls te geven. Het had dus weinig zin om iets anders op poten te zetten om dezelfde doelstellingen te bereiken. Er moest meer energie en financiering aan het bestaande initiatief besteed worden.
Het Globaal Partnerschap voor Onderwijs werpt vruchten af!
98 83
ENROLMENT
80 68
60
40 27
OUT-OF- SCHOOL CHILDREN 23 17
20
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
TABLE 2 - PRIMARY SCHOOL COMPLETION RATE IN THE GLOBAL PARTNERSHIP FOR EDUCATION DEVELOPING COUNTRY PARTNERS 75
%
slaagden de meeste donorlanden er niet in om hun hulp in de sector van het basisonderwijs fors op te drijven. Overigens talmden ook veel ontwikkelingslanden bij het opstellen van de sectorplannen. Op dit ogenblik maakt een veertigtal landen deel uit van het partnerschap. Met andere woorden, ondanks het woordje ‘fast’ in de naam liep het Fast Track Initiative veel te traag.
69,2
70 65 60 56,1 55 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
• Schoolmaaltijden: 700.000 kinderen ontvangen nu dagelijks een schoolmaaltijd; • Schoolboeken: 200 miljoen schoolboeken werden in basisscholen uitgedeeld sinds 2003; • Inschrijvingen: in 2009 zijn er 19 miljoen kinderen meer ingeschreven op school dan in 2002; • Basisschool doorlopen: het percentage van kinderen dat de basisschool afmaakt, is gestegen van 60% in 2002 naar 72% in 2009; • Meisjes: 68% van de meisjes maakt de basisschool af.
43
Meer middelen voor IDA16 België neemt zijn verantwoordelijkheid De Internationale Ontwikkelingsassociatie (IOA of IDA – International Development Association) is een filiaal van de Wereldbankgroep. Zij werd in 1960 opgericht om de economische en sociale ontwikkeling van de armste landen te ondersteunen door de toekenning van concessioneel krediet met een zeer lange looptijd en zonder interest. België blijft bij de sterkste donors van IDA.
ONDERHANDELINGEN AFGEROND IDA hanteert een contextspecifieke, multisectorale benadering, gebaseerd op een landenstrategie (Country Assistance Strategy) die in overleg met het partnerland wordt uitgewerkt. Sinds 2005 worden naast dit krediet ook giften verstrekt. Het grootste deel daarvan - minstens 50% - gaat naar Afrika. IDA gaat regelmatig over tot wedersamenstelling van haar middelen. De 16de wedersamenstelling, IDA16, heeft betrekking op de financiële middelen die worden toegekend tijdens de periode van 1 juli 2011 tot 30 juni 2014. De onderhandelingen over deze wedersamenstelling werden in december 2010 in Brussel afgerond. IDA concentreert zich in haar basisfinanciering op de sectoren infrastructuur, landbouw, ontwikkeling van de privésector, onderwijs, gezondheidszorg en sociale bescherming. Daarnaast stelt IDA16 vier specifieke aandachtspunten voorop: gender, fragiele staten, klimaatverandering en crisisrespons. De eerste drie worden als transversale thema’s geïntegreerd in de globale werking. Voor de crisisrespons wordt een specifieke financieringsfaciliteit in het leven geroepen, het Crisis Response Window. Deze faciliteit moet een snel antwoord kunnen bieden op economische crisissen en natuurrampen, onder de vorm van bijkomende financiële steun, om zo de basisuitgaven voor ontwikkeling van het partnerland te beschermen. Maximaal 5% van de totale enveloppe wordt gereserveerd voor deze crisisrespons. Goed bestuur en duurzaam schuldbeheer - met het voortzetten van schuldkwijtscheldingsoperaties - blijven speciale aandachtspunten. IDA16 voorziet in totaal 49,3 miljard dollar, een verhoging van de werkingsmiddelen met 19,9% ten opzichte van IDA15. De middelen bestaan uit donorbijdragen (31,7 miljard dollar, een stijging met 2% in vergelijking tot IDA15) en bijdragen uit interne middelen (17,6 miljard dollar, een stijging van 75,3%). Met deze belangrijke stijging kan IDA de partnerlanden beter bijstaan om de gevolgen van de financieel-economische crisis het hoofd te bieden.
Voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking betekent de 16de wedersamenstelling van de IDA-middelen een financiële inspanning van ongeveer 415 miljoen euro, verdeeld over 3 jaar. België levert hiermee bijna 2% van het totaal aan donorbijdragen.
44
‘Open Development’ als nieuwe strategie Samenwerking met het World Bank Institute Het World Bank Institute legt zich toe op vorming, technische assistentie en capaciteitsopbouw voor ontwikkelingslanden. Het wordt aangezien als het kenniscentrum van de Wereldbank. Zijn belangrijkste rol is het wereldwijd verbinden van kennis, leren en innovaties op het vlak van ontwikkeling, en het katalyseren van resultaatsgerichte veranderingen op het terrein. Op 16 november 2011 organiseerde de instelling samen met de Belgische Ontwikkelingssamenwerking een donorconferentie in Brussel met als titel Towards a New Approach for Capacity Development. De conferentie had tot doel de strategische partners van het World Bank Institute samen te brengen voor een discussie rond de nieuwe strategie Open Development en de donoren warm te maken voor deelname aan de nieuwe Umbrella facility for capacity development.
België was in 2011 met een bijdrage van 1,7 miljoen euro de eerste donor van de multi donor facility for capacity development. De Open Development-strategie werd in 2011 gelanceerd, met als doel de inspanningen van alle actoren meer open en transparant te maken en op die manier de ontwikkelingsresultaten te verbeteren. De nieuwe benadering heeft drie pijlers: Het luik Open Knowledge beoogt meer uitwisseling tussen experts en het beter verspreiden van de beschikbare kennis via e-learning en door vernieuwing uit open sources; Open Governance gaat over bestrijden van corruptie, bevorderen van transparantie, openheid en rekenschap afleggen bij de overheid; Met Open Aid wil men informatie over de hulp in een bepaald land of gebied op een bevattelijke manier ter beschikking stellen van belanghebbende partijen zoals de bevolking, ngo’s, de lokale overheid, enz. De Wereldbank heeft zich voorgenomen om het beheer van de omvangrijke portefeuille aan trustfondsen te vereenvoudigen. Trustfondsen rond gelijkaardige thematische programma’s worden samengebracht onder nieuwe umbrella facilities. België schrijft zich in in deze dynamiek. België was in 2011 met een bijdrage van 1,7 miljoen euro de eerste donor van de Multi donor facility for capacity development. Tijdens de conferentie toonde een viertal landen belangstelling om deel te nemen aan deze umbrella facility.
JAAR
VERSLAG
2011
8. SENSIBILISERING De Belgische Ontwikkelingssamenwerking vindt ook bewustmaking een belangrijk onderdeel van haar werkterrein. Met sensibiliseringsacties wenst België de internationale solidariteit te stimuleren. Dat gebeurt via rechtstreekse communicatie met de burger of via onze partners. In dit deel belichten we enkele van de belangrijkste activiteiten in 2011.
Sensibilisering op 21 juli, onze nationale feestdag
Sterke groei voor magazine Dimensie 3
© DGD / Dimitri Ardelean
Dimensie 3 is het magazine van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Vlot en stevig gedocumenteerd brengt Dimensie 3 vijf maal per jaar nieuws, trends en achtergrond over de onlosmakelijke band tussen Noord en Zuid. Het tijdschrift wordt gemaakt op maat van de burger, een breed publiek.
Op 21 juli nam de Belgische Ontwikkelingssamenwerking deel aan de feesten ter gelegenheid van onze nationale feestdag. In Brussel zijn er dan leuke activiteiten waaraan iedereen gratis kan deelnemen. Diverse overheidsdiensten en ministeries zoals politie, defensie en ontwikkelingssamenwerking organiseren activiteiten waarmee de burger al doende kan leren over hun werk. Net zoals in 2010 stond er een grote stand van DGD in de Regentschapsstraat in Brussel. Voor de Belgische Ontwikkelingssamenwerking is het een uitgelezen kans om haar thema’s in de kijker te plaatsen en de burger warm te maken voor het Zuiden. DGD bouwde een enorme stand met acht leerrijke spelletjes en een interactieve quiz, dat alles in het kader van de 8 Millenniumdoelen. Passanten konden er in een Marokkaanse dadelpalm klimmen, vuilnis vissen uit een zandbak, een wereldbol vooruitduwen, zichzelf fotograferen, een bibberspel spelen, ballen werpen naar malariamuggen en een levensgrote puzzel maken. Wanneer je zes spellen had gespeeld, kreeg je een T-shirt. Dat het een succes was, bleek duidelijk uit de mensenzee op en rond de stand. Honderden jongeren hingen in de touwen van de dadelpalm en wierpen ballen naar malariamuggen. In totaal bezochten ongeveer 6.000 mensen actief de stand. Ze speelden allen samen 5.000 keer en wonnen daarmee 500 T-shirts. DGD mocht ook hoog bezoek verwelkomen. Prins Filip en Prinses Mathilde bezochten de volledige stand, lieten hun oprechte bewondering blijken voor de opzet en namen zelfs aan enkele spelen deel. Het bezoek van het prinsenpaar aan de stand werd die avond een nieuwsitem in diverse media.
Aan de hand van analyse, interviews, getuigenissen, thematische fiches en fotoreportages houdt Dimensie 3 de vinger aan de pols van de internationale samenwerking. Een greep uit de waaier van thema’s: migratie, klimaatverandering, ontbossing, voedselzekerheid, internationale instellingen, geschiedenis van de staat, duurzame ontwikkeling, DR Congo, de ontwikkelingswerker, water, enz. Het magazine wordt sterk gewaardeerd in educatieve milieus, want de thema’s sluiten nauw aan bij de eindtermen van het secundair onderwijs (aardrijkskunde, geschiedenis, milieueducatie, opvoeden tot burgerzin…). De helder geschreven thematische fiches geven gebruiksklare informatie voor de klas. Begin 2011 werd Dimensie 3 gerestyled. Een meer aantrekkelijke grafische vormgeving, goed beeldmateriaal en vlotter geschreven teksten moesten het magazine nog toegankelijker maken. Als gevolg van deze inspanningen zag het magazine op één jaar tijd het aantal abonnees met 6.500 toenemen, van om en bij de 14.000 tot ruim 20.000 eind 2011. Dit succes werd gerealiseerd mede dankzij gerichte inspanningen om de civiele samenleving, sociaal-medische organisaties en overheidsinstellingen te abonneren.
Op www.dimensie-3.be kunt u een gratis abonnement nemen en alle vorige nummers bekijken.
45
© La source des femmes
Steun aan audiovisuele producties In het kader van haar sensibiliseringprogramma’s treedt DGD elk jaar op als cofinancier van audiovisuele producties. We sommen er enkele op.
DGD heeft eveneens een documentaire gefinancierd “LoveMEATender” van ATP Productions. Dit programma, zowel vertoond in de bioscoop als op de RTBF, stelt de volgende vraag: “kan men iedere dag 7 miljard mensen voeden met vlees?”. De documentaire werd geregisseerd door Manu Coeman en heeft de Magritte 2012 voor beste documentaire gewonnen.
In 2011 werkte DGD voor het eerst samen met Wajnbrosse Production voor een televisieprogramma genaamd “La Terre, des hommes”, uitgezonden op TV5 Monde. In dit programma praten Belgische landbouwers met hun Congolese collega’s in hun dorpen en op hun velden. Uit deze ontmoetingen blijkt dat hun productiemethoden weliswaar verschillen maar hun bekommernissen gelijklopend zijn.
Een andere opvallende samenwerking betreft “La source des femmes”, gepresenteerd in avant-première op het Festival International du Film Francophone in Namen. De film zoomt in op de situatie van de vrouw in een afgelegen dorp in een Maghrebland. “La source des femmes” maakte op het festival van Cannes deel uit van de officiële selectie en kende daarna een internationaal succes.
Voor de tweede maal heeft de Belgische Ontwikkelingssamenwerking het crossmediaal project Music for Life ondersteund. Deze keer werd een grootschalige actie op het getouw gezet ter preventie en genezing van diarree in Nepal.
Nathalie Meskens trok voor de zender Acht naar Nepal voor de realisatie van de documentaire “Kleine mensen, dromen en wensen”, met als rode draad de sectoren onderwijs, gezondheidszorg en kinderrechten.
Na het grote succes van de televisiereeks “Yes, we can” op TMF breide het productiehuis Breedbeeld een vervolg op deze reeks. In “Yes, you can” gingen zes Vlaamse jongeren naar Burundi om in een Afrikaans ziekenhuis te leven en te werken.
46
Het productiehuis Off World maakte de pakkende documentaire “Little Heaven” over de aidsproblematiek in Addis Abeba (Ethiopië). Het weeshuis Little Heaven biedt kinderen met hiv/aids een nieuwe toekomst door hen kwalitatief onderwijs te geven en te leren omgaan met de stigma’s van de ziekte.
JAAR
VERSLAG
2011
PULSE: onderzoek naar het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking PULSE (www.pulse-oplatform.com) is een samenwerkingsverband tussen het HIVA (Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving - KU Leuven), het IBBT-SMIT (Vrije Universiteit Brussel), het Leuven Centre for Global Governance Studies (KU Leuven), het Centre d’Economie Sociale (ULg) en CIDIN (Radboud Universiteit Nijmegen). Deze onderzoeksinstellingen werken nauw samen met beleidsmensen en ngo’s. Het platform voert wetenschappelijk onderzoek uit en ondersteunt zo het Belgische beleid inzake ontwikkelingssamenwerking.
HOUDING T.A.V. ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Sinds 2009, en tot 2013, onderzoekt het PULSE-onderzoeksplatform het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking in België. In 2010 werd een eerste enquête bij het algemene publiek gehouden, waaruit de Belgen als solidaire maar kritische burgers naar voor kwamen. De volgende enquête in 2012 zal toelaten de evolutie in de kennis, houding en gedrag van de Belgen t.a.v. ontwikkelingssamenwerking na te gaan. In 2011 werd een bevraging bij de politieke partijen gehouden en het draagvlak bij de Belgische bedrijven doorgelicht. PULSE bekeek in welke mate bedrijven zich engageren in certificeringsinitiatieven met een ontwikkelingsrelevante Noord-Zuidcomponent. Voorbeelden hiervan zijn
het fair-tradelabel Max Havelaar en het Forest Stewardship Council (het FSC-label). Uit de analyse blijkt dat het totaal aantal bedrijven dat aan dergelijke initiatieven deelneemt momenteel beperkt is. Opvallend is dat de participatie bij ondernemingen met meer dan 500 werknemers in proportie een stuk hoger is. Zo is 6,61% van deze ondernemingen gecertificeerd. PULSE onderzoekt ook mogelijkheden voor een betere afstemming tussen vraag en aanbod van draagvlakversterkende activiteiten in België. Binnen dit onderzoeksluik werd aangetoond dat België behoort tot de top vijf van Europese landen die investeren in het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking, naast het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Spanje en Nederland. Men richt zich hierbij vooral op jongeren en onderwijs, hoewel het technisch en beroepsonderwijs relatief weinig aandacht ontvangt. Ook blijken ouderen, allochtonen en bedrijven in mindere mate op te treden als specifieke doelgroepen van draagvlakversterkende activiteiten. Inhoudelijk wordt er vooral gewerkt rond kennis en houding betreffende Noord-Zuidthema’s. Activiteiten die doelgroepen via mobilisatie aanzetten tot specifieke acties komen minder aan bod.
EFFECTEN Nochtans bieden ‘nieuwe media’ hier heel wat opportuniteiten. PULSE heeft vastgesteld dat organisaties met succes nieuwe media zoals Twitter, YouTube en Facebook kunnen gebruiken om jongeren te engageren in draagvlakversterkende activiteiten door hen specifieke verantwoordelijkheden te laten opnemen. De uitwerking van educatieve online games en het onderhouden van een specifieke Facebookpagina zijn hier voorbeelden van.
© DGD / Dimitri Ardelean
Naast het afstemmen van vraag en aanbod blijft ook het meten van de effecten van draagvlakversterkende activiteiten een belangrijke uitdaging. Daartoe wordt er binnen het PULSE-platform geëxperimenteerd met alternatieve monitoring en evaluatiemethodieken waaronder ‘outcome mapping’, ‘most significant change’ en web surveys. Op die manier is een aantal organisaties erin geslaagd om hun effecten op individueel en institutioneel niveau aan te tonen. Zo constateerde een scholenband-programma veranderingen in attitude en gedrag bij leerkrachten. Verandering in het aankoopgedrag van scholen kon dan weer vastgesteld worden als resultaat van een programma dat duurzame voeding promoot.
België behoort tot de top vijf van Europese landen die investeren in het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking.
47
© Unicef/NYHQ2009-1913/Pirozzi
DEEL
48
De Millenniumdoelen: Sterke regionale verschillen, onvoldoende vooruitgang
JAAR
VERSLAG
2011
1. EEN MONDIALE STAND VAN ZAKEN Het voorbije decennium ging het al bij al vrij goed vooruit op het vlak van de Millennium Ontwikkelingsdoelen (kortweg Millenniumdoelen). Dat niet alle Millenniumdoelen tegen deadline 2015 zullen worden gehaald, staat nu reeds vast. Enkele doelstellingen echter werden wel al bereikt, andere binnenkort, en voor alle doelen werd concrete vooruitgang geboekt. De internationale gemeenschap moet de sinds 2000 toegenomen inspanningen aanhouden en verder opvoeren. Verder in dit jaarverslag geven we enkel voor Millenniumdoelen 4 en 5 activiteiten weer van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Dat belet ons echter niet een mondiale stand van zaken mee te geven voor alle Millenniumdoelen. Hoe staat het met het uitbannen van de honger? Gaan meer meisjes dan jongens naar school? Wat met gendergelijkheid? Is de kinder- en moedersterfte gedaald? Zijn er grote regionale verschillen? En hoe ver staan we nog af van het Millenniumdoel?
Extreme armoede en honger bestrijden
De gezondheid van moeders verbeteren
Basisonderwijs voor iedereen
Hiv/aids, malaria en andere dodelijke ziekten bestrijden
Gelijke kansen
Zorgen voor een duurzaam milieu
De kindersterfte terugdringen
Een wereldpartnerschap voor ontwikkeling creëren
49
MILLENNIUMDOEL 1 IN 2015 ZIJN EXTREME ARMOEDE EN HONGER UITGEBANNEN ndanks de terugval in vooruitgang door de economische crisis in 2008-2009, werd volgens de Wereldbank de doelstelling dat minder dan 15% van de wereldbevolking onder de armoedegrens van 1,25 dollar per dag leeft, begin 2012 bereikt. De economische groei in de ontwikkelingslanden houdt aan, maar de ongelijkheid blijft hardnekkig en de groei vertaalt zich niet in degelijk werk voor iedereen. China en India blijven de sterkste terugval in armoede noteren, terwijl Sub-Sahara Afrika achterop hinkt. Toch verwacht men dat ook daar
O
de extreme armoede tegen 2015 onder de 36% zal vallen. Vandaag leven de meeste armen in de stedelijke gebieden van middeninkomenslanden en nog steeds werken erg veel vrouwen in kwetsbare jobs en sectoren. 1 op 5 arbeiders en hun families leeft onder de armoedegrens. Zij zijn de werkende armen. Ook blijft bijna een kwart van alle kinderen onder 5 jaar in de ontwikkelingslanden ondervoed. Sub-Sahara Afrika is er inzake honger het slechtst aan toe, met zorgwekkende cijfers in Centraal-Afrika, de Hoorn van Afrika en de Sahel.
Vandaag leven de meeste armen in de stedelijke gebieden van middeninkomenslanden.
MILLENNIUMDOEL 2 IN 2015 GAAN ALLE JONGENS EN MEISJES NAAR SCHOOL e wereldwijde geletterdheid van jongeren tussen 15 en 24 jaar steeg van 83% in 1990 tot 89% in 2009. Het percentage ingeschreven leerlingen in het basisonderwijs blijft gestaag vooruitgaan, maar remt de laatste jaren af. Afrika laat de sterkste stijging optekenen (18% meer tussen 1999 en 2009), terwijl er in de Kaukasus en Centraal-Azië sprake is van een lichte terugval. Verwacht wordt dat de doelstelling dat alle kinderen wereldwijd het volledige basisonderwijs doorlopen, niet wordt gehaald tegen 2015. Momenteel
D
doorlopen 87 op 100 kinderen het volledige basisonderwijs. Sociale en culturele barrières om school te lopen, verschillen sterk van land tot land. In Ethiopië gaat drie kwart van alle out-of-school kinderen alsnog opnieuw naar school, in Nigeria gaat drie kwart van hen nooit meer naar school. Hoopgevend is dat in sommige van de armste landen (Madagaskar, Burundi, Rwanda, Sao Tomé en Principe, Samoa, …) zo goed als alle kinderen op de schoolbanken zitten. De afschaffing van het schoolgeld is een belangrijke factor geweest in dit succes.
Sub-Sahara Afrika laat de scherpste vooruitgang optekenen op het vlak van inschrijvingen in het basisonderwijs.
50
JAAR
VERSLAG
2011
MILLENNIUMDOEL 3 IN 2015 HEBBEN MANNEN EN VROUWEN DEZELFDE RECHTEN er 100 jongens zijn er 96 meisjes ingeschreven in het basis- en secundair onderwijs in de ontwikkelingslanden. Dat is een flinke stap vooruit sinds 1999. In Oost-Azië echter zitten er zelfs meer meisjes in het basisonderwijs dan jongens, en in Latijns-Amerika en het Caribische gebied volgen meer meisjes dan jongens secundair onderwijs. Vrouwen blijven wereldwijd sterk tewerkgesteld in de landbouwsector, in Noord-Afrika blijft die situatie zelfs volledig ongewijzigd. Minder dan 1 op 5 vrouwen heeft er een betaalde baan buiten de landbouwsector. Terwijl
P
de werkloosheid opnieuw daalt na de economische crisis van 2008-2009, gaat die daling trager bij vrouwen dan bij mannen. Begin 2011 was 19,3% van alle parlementariërs vrouw, in 1995 was dit nog 11,6%. Hoewel het hoogste cijfer ooit, is de wereld nog heel ver af van gelijke politieke vertegenwoordiging. In Rwanda (56,3%), Zweden (45%), Zuid-Afrika (44,5%) en Cuba (43,2%) zijn vrouwen goed vertegenwoordigd in het parlement. In negen landen (Belize, Micronesië, Nauru, Palau, Oman, Saudi-Arabië, Qatar, Tuvalu en de Salomoneilanden) helemaal niet.
Met 19,3% vrouwen in parlementen is de wereld nog heel ver af van gelijke politieke vertegenwoordiging.
MILLENNIUMDOEL 4 IN 2015 IS KINDERSTERFTE STERK AFGENOMEN eleidelijke vooruitgang wordt geboekt op het vlak van kindersterfte. Mondiaal daalde de sterfte bij kinderen onder 5 jaar met een derde, van 89 per duizend in 1990 naar 60 in 2009. Dat komt overeen met een vermindering van ongeveer 12.000 kindersterftes per dag. De hoogste kindersterfte vindt men nog steeds in Sub-Sahara Afrika, waar 1 op 8 kinderen zijn 5de verjaardag niet haalt. Dat is 129 kindersterftes op 1.000, ofwel 18 keer meer dan in rijke landen. Steeds meer data wijzen erop dat de doelstelling kan worden
G
gehaald, maar enkel als we onze inspanningen substantieel opvoeren om de hoofdoorzaken van kindersterfte aan te pakken. Diarree, malaria en longontsteking, drie te voorkomen en genezen ziektes, blijven dood zaaien onder kinderen. In Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië is ondervoeding de onderliggende oorzaak voor meer dan een derde van de kindersterfte. Rurale gebieden en arme huishoudens blijven het meest kwetsbaar. De overlevingskansen van kinderen stijgen fors naarmate moeders beter zijn opgeleid.
De overlevingskansen van kinderen stijgen fors naarmate moeders beter zijn opgeleid.
51
MILLENNIUMDOEL 5 IN 2015 STERVEN ER MINDER VROUWEN DOOR ZWANGERSCHAP ezonde voeding, pre- en postnatale zorg en bevallen in het bijzijn van opgeleide gezondheidswerkers kunnen de moedersterfte sterk terugdringen. Tussen 1990 en 2008 viel de moedersterfte in de ontwikkelingslanden terug van 440 naar 290 per 100.000. Ondanks die grote vooruitgang zijn we nog ver verwijderd van de doelstelling. Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië nemen 87% van de moedersterftecijfers voor hun rekening, waarbij de situatie in Sub-Sahara Afrika minder snel verbetert dan die in Zuid-Azië. Moedersterfte is een
G
met relatief kleine ingrepen en investeringen te voorkomen fenomeen. Toch blijft zwangerschap vandaag een groot gezondheidsrisico voor vrouwen. Bloeding is de hoofdoorzaak. De aanwezigheid van opgeleide gezondheidswerkers bij een bevalling is dan ook cruciaal. In de ontwikkelingslanden steeg die aanwezigheid van 55% in 1990 naar 65% in 2009. De marge voor verbetering is dus nog zeer groot. Jongeren informeren over familiale planning en gezondheidsrisico’s heeft een erg hoge invloed op andere ontwikkelingsdoelen.
Ondanks de vooruitgang blijft zwangerschap een serieus gezondheidsrisico voor vrouwen.
MILLENNIUMDOEL 6 IN 2015 IS DE VERSPREIDING VAN ZIEKTES ALS AIDS EN MALARIA GESTOPT ussen 2001 en 2009 daalde het aantal met hiv besmette personen met bijna 25%. Er zijn echter grote regionale verschillen. Terwijl Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië genoten van de sterkste daling, blijft het aantal besmettingen in Oost-Azië, West- en Centraal-Europa en Noord-Amerika gelijk. Erger is dat het aantal besmettingen in Oost-Europa en Centraal-Azië sinds enkele jaren stijgt. Het aantal personen dat antiretrovirale geneesmiddelen krijgt toegediend, verdertienvoudigde tussen 2004 en 2009. Daardoor is het aantal
T
sterftes gerelateerd aan aids in diezelfde periode met 19% afgenomen. Vrouwen en jongeren zijn de meest kwetsbare groepen. De strijd tegen malaria laat goede resultaten optekenen dankzij de verhoogde financiering en het verstrekken van antimalariamiddelen en met insecticide geïmpregneerde netten. Tussen 2008 en 2010 werden niet minder dan 290 miljoen muskietennetten verdeeld in Sub-Sahara Afrika. Het aantal malariadoden viel het voorbije decennium terug met 20%. 90% van alle malariadoden vallen in Sub-Sahara Afrika.
Tussen 2008 en 2010 werden niet minder dan 290 miljoen muskietennetten verdeeld in Sub-Sahara Afrika.
52
JAAR
VERSLAG
2011
MILLENNIUMDOEL 7 IN 2015 LEVEN MEER MENSEN IN EEN DUURZAAM LEEFMILIEU oewel de wereldwijde ontbossing alarmerend hoog ligt, neemt de snelheid ervan gestaag af. De grootste ontbossing vindt plaats in de tropische regio’s van Zuid-Amerika en Afrika. In Azië is er een netto winst van beboste hectares door middel van grootschalige bebossing in China, India en Vietnam. Hoewel de wereld nog elke dag fors inboet aan biodiversiteit, is het aantal beschermde natuurregio’s sterk gestegen tot bijna 13% van ’s werelds bosoppervlakte. Anderzijds hinkt de bescherming van watergebieden ver achterop. Het mondiale visbestand neemt zienderogen af: 50% van het visbestand is overbevist. De globale uitstoot van koolstofdioxide stijgt verder met ongeveer 2% per jaar en heeft een negatieve invloed op de klimaatverandering. 2000-2010
H
was volgens de Wereld Meteorologische Organisatie het warmste decennium sinds de start van de metingen in 1880. Inzake waterbestanden staan Noord-Afrika en West-Azië er het slechtst voor. Men gebruikt er reeds meer dan 75% van de hernieuwbare waterreserves. In 1990 had 77% van de wereldbevolking toegang tot drinkbaar water, in 2008 was dat al 87%. De drinkwaterdoelstelling van 89% zal waarschijnlijk worden bereikt, maar van de sanitaire doelstelling zijn we nog ver af. Maar liefst 2,6 miljard mensen hebben geen toegang tot sanitaire voorzieningen. NoordAfrika maakte op dit vlak de meeste vooruitgang en heeft de doelstelling al bereikt. Toiletten en sanitaire voorzieningen zijn essentieel om ziektes zoals diarree - doodsoorzaak nummer 1 bij kinderen - te bestrijden.
Het decennium 2000-2010 was volgens de Wereld Meteorologische Organisatie het warmste decennium sinds de start van de metingen in 1880.
MILLENNIUMDOEL 8 WERELDPARTNERSCHAP VOOR ONTWIKKELING inds 2004 steeg de mondiale officiële ontwikkelingshulp (ODA) met 34% of 30 miljard dollar, om met 128,7 miljard dollar een nieuw recordniveau te bereiken in 2010. Dat komt neer op 0,32% van het samengevoegde bruto nationaal inkomen van de donorlanden. Mondiale projecties tonen dat de ODA de komende jaren wellicht zal blijven stijgen, maar veel minder hard. Met een derde van alle hulpstromen ontvangen de Minst Ontwikkelde Landen (MOL) een steeds groter deel van de hulpkoek. Tussen 2000 en 2008 daalde de schuldratio (overheidsschuld/
S
exportinkomsten) van de ontwikkelingslanden van 12,5% naar 3,6% in 2009. 36 van de 40 landen onder het Heavily Indebted Poor Countries initiatief (HIPC, het initiatief voor landen met een erg hoge schuldenlast) genoten van verdere schuldkwijtscheldingen doordat het beheer van hun overheidsfinanciën was verbeterd. Eind 2010 werd 90% van de wereldbevolking gedekt door een mobiel telefoonnetwerk en gebruikten 2 miljard mensen het internet. In het Noorden is de penetratiegraad van het internet 72%, in het Zuiden 21%. In de Minst Ontwikkelde Landen duikt dat percentage onder de 3%.
Mondiale projecties tonen dat de ODA de komende jaren zal blijven stijgen, maar veel minder scherp.
53
54
© UNICEF/NYHQ2007-1506/Khemka
JAAR
VERSLAG
2011
2. DE BELGISCHE BIJDRAGE AAN MDG’S 4 EN 5: KINDERSTERFTE BESTRIJDEN EN DE GEZONDHEID VAN MOEDERS VERBETEREN Een laatste deel wijden we volledig aan Millenniumdoelen 4 en 5. Hoe helpt België mee aan de bestrijding van kindersterfte en de verbetering van de gezondheid van moeders? Op beide ontwikkelingsdoelen boekte de internationale gemeenschap vooruitgang. In de voorbije twintig jaar nam het dagelijkse aantal kinderen dat sterft voor zijn 5 jaar af met 12.000 en viel de moedersterfte in het Zuiden terug van 440 naar 290 per 100.000. En toch is er nog veel beterschap mogelijk, door goede geneesmiddelen en zorg te verstrekken, kwalitatieve opleidingen te geven en aangepaste diëten aan te leren. Want er is duidelijk nog veel werk aan de winkel: een kind in het Zuiden heeft 18 keer meer kans te sterven voor zijn 5 jaar dan een kind in het Noorden. Hoe we die strijd aangaan, met welke methodes en invalshoeken we dat doen, tonen we aan de hand van een tiental projecten die worden uitgevoerd, gefinancierd of begeleid door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De voorbeelden komen onder meer uit Bangladesh, Bolivia, DR Congo, Mali en Rwanda. We tonen de Belgische bijdrage aan deze Millenniumdoelen op een exemplarische manier. Het is immers onmogelijk alle projecten, programma’s, dossiers, discussies en onderzoeken die bijdragen aan de bestrijding van kinder- en moedersterfte te belichten in dit jaarverslag.
De Belgische inbreng
gezondheidszorgsystemen, onder meer door opleiding van gezondheidspersoneel en integratie van de strijd tegen specifieke ziektes.
Gezondheid blijft een pijler van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De beleidsnota’s gezondheidszorg, aids en reproductieve gezondheid stellen het recht op gezondheid centraal. Dit komt ook tot uiting in de inspanningen die België levert om de Millenniumdoelen te verwezenlijken. Het gaat niet alleen om de drie doelen die rechtstreeks met gezondheid te maken hebben (MDG’s 4, 5 en 6), maar ook om de doelen die er onrechtstreeks mee verbonden zijn, zoals voedselzekerheid (MDG 1) en watervoorziening (MDG 7).
De Belgische belangstelling voor gezondheidszorg vertaalt zich ook in een sterk financieel engagement. In 2011 besteedde de Belgische officiële ontwikkelingshulp meer dan 122 miljoen euro aan deze sector, verdeeld over verschillende hulpkanalen. Bovendien schenkt ze nog ongeveer 68 miljoen euro aan de internationale organisaties actief op gezondheidsvlak (WHO, Unicef, UNFPA, UNAIDS, GFATM).
HARMONISATIE EN AFSTEMMING MULTISECTORALE EN HOLISTISCHE BENADERING VAN GEZONDHEID Binnen een brede ontwikkelingsstrategie moeten de behaalde resultaten zowel leiden tot verbeteringen in de gezondheid als in de ontplooiing van de armste bevolkingsgroepen. Naast gezondheid gaat het dus om onderwijs, drinkbaar water, hygiëne, voeding, huisvesting, vrouwen- en kinderrechten. Zo beïnvloedt het vormingsniveau van de moeder in belangrijke mate de gezondheidstoestand van haar kinderen, en gebrek aan drinkbaar water of fatsoenlijke huisvesting leiden tot gezondheidsproblemen. Maar de impact is ook omgekeerd. Gezondheidsproblemen hebben een belangrijk effect op de economische ontwikkeling: absenteïsme, verminderde efficiëntie van de beroepsbevolking, enz. Daarom is het universele recht op toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorgen zo belangrijk.
VERSTERKING VAN DE NATIONALE SYSTEMEN België benadrukt het belang van basisgezondheidszorg om het universeel recht op gezondheid te kunnen realiseren. Samen met andere donoren ijvert ons land om de partnerlanden te helpen bij de verbetering van de
De Millenniumdoelen halen betekent ook samenwerken onder leiding van het partnerland, met de richtlijnen van de Verenigde Naties voor een overeengekomen doel. België steunt zijn partnerlanden bij het opstellen van degelijke nationale gezondheidsplannen. Via zijn multilaterale hulp steunt België ook internationale organisaties actief in dit domein, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), UNAIDS en Unicef.
BE-CAUSE HEALTH De nauwe samenwerking van de overheid met de academische wereld zorgde voor een sterke traditie in internationale gezondheidszorg. De samenwerking met het maatschappelijk middenveld uit zich onder meer in het platform Be-cause Health. België is door deze sterke samenwerkingsverbanden zeer actief op vlak van humanitaire hulp en ontwikkeling. Be-cause health is een Belgisch kennisuitwisselingsplatform over internationale gezondheidszorg. De leden zijn academische instellingen, medische ontwikkelingsorganisaties, ngo’s, studiebureaus, overheidsdiensten, partnerorganisaties in het Zuiden, en een hele resem individuen uit diverse verwante sectoren en organisaties. Hier komen alle actoren actief
55
in deze sector samen om regelmatig informatie uit te wisselen en te zoeken naar oplossingen. Werkgroepen werden gevormd rond belangrijke thema’s zoals reproductieve en seksuele gezondheid en rechten, aids, kwaliteitsvolle geneesmiddelen, gezondheidspersoneel en ziekteverzekering. Doel van Be-cause Health is het versterken van de rol en doeltreffendheid van de actoren van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in het wereldwijd toegankelijk maken van kwalitatieve gezondheidszorg. Hiervoor worden overleg, coördinatie en organisatieoverstijgende activiteiten georganiseerd. Dat moet resulteren in een grotere invloed op het internationale gezondheidsbeleid, wetenschappelijke en technische kennisuitwisseling, grotere samenwerking tussen de verschillende actoren en een beter antwoord op de noden in het Zuiden. Tijdens het jaarlijks seminarie 2011 van Be-cause Health stonden de sociale gezondheidsdeterminanten centraal. Het seminarie ging dieper in op de uitdagingen die geïdentificeerd werden tijdens de conferentie in Rio over sociale gezondheidsdeterminanten. De Belgische Ontwikkelingssamenwerking investeert per jaar 40.000 euro in Be-cause Health via het raamakkoord met het Instituut voor Tropische Geneeskunde.
ambitieuze doelen. Zo zal men tegen 2015 streven naar een halvering van zowel seksuele besmettingen als besmetting via intraveneus druggebruik; de volledige eliminatie van nieuwe hiv-infecties bij kinderen; de behandeling van de 15 miljoen aidspatiënten en de eliminatie van genderongelijkheid waarbij vrouwen en meisjes zich ook kunnen beschermen tegen aids. Eind 2010 leefden er naar schatting 34 miljoen mensen met hiv, waarvan 14,2 miljoen in lage- en middeninkomenslanden die in aanmerking kwamen voor antiretrovirale behandeling. 6,6 miljoen mensen (47%) hadden ook effectief toegang tot deze levensreddende medicatie. In 2010 kwamen er wereldwijd ongeveer 2,7 miljoen nieuwe hiv-infecties bij en stierven 1,8 miljoen mensen van aids-gerelateerde aandoeningen.
VN-TOP OVER NIET-OVERDRAAGBARE AANDOENINGEN, NEW YORK In september 2011 vond ook een tweede VN-vergadering op hoog niveau plaats rond de preventie en controle van niet-overdraagbare aandoeningen. Daarin worden vier grote groepen onderscheiden: cardiovasculaire aandoeningen, kanker, chronisch respiratoire aandoeningen en diabetes. De VN-top keurde een verklaring goed die aanzet om tegen 2013 plannen af te ronden om de gekende risicofactoren zoals tabak, alcoholgebruik, ongezonde voeding en gebrek aan fysieke activiteit, in te perken. De top benadrukte ook het belang van internationale en multisectoriële samenwerking voor de preventie en controle van deze groep aandoeningen. Volgens schattingen veroorzaken niet-overdraagbare aandoeningen 63% van alle mortaliteit wereldwijd. Jaarlijks sterven 9 miljoen mensen onder de 60 jaar aan niet-overdraagbare aandoeningen, waarvan 80% in ontwikkelingslanden. De vroegtijdige sterfte in deze leeftijdsgroep heeft ook een belangrijke socio-economische impact. Het is slechts de tweede keer in de geschiedenis van de VN dat een speciale top rond een gezondheidsthema wordt georganiseerd. De eerste was in 2001 rond hiv/aids.
© ITG
SOCIALE GEZONDHEIDSDETERMINANTEN, RIO DE JANEIRO
Belangrijkste internationale vergaderingen over gezondheid in 2011 VN-VERGADERING ROND HIV/AIDS, NEW YORK In 2011 was het 30 jaar geleden dat de eerste aidspatiënt werd gerapporteerd. Ter gelegenheid van deze verjaardag hield de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een vergadering op hoog niveau over aids. Wereldleiders keurden er een belangrijke politieke verklaring goed met tien
56
Gezondheid wordt beïnvloed door een veelheid van factoren, zoals voeding, woon-, werk- en leefomstandigheden, schoolopleiding, enz. Dergelijke factoren - die gezondheid op een directe of indirecte manier beïnvloeden - worden de sociale gezondheidsdeterminanten genoemd. Ze zijn een geheel van condities waarin mensen geboren worden, opgroeien, leven, werken en ouder worden, inclusief het gezondheidssysteem. In oktober 2011 organiseerde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een conferentie over deze sociale determinanten om politieke leiders bewust te maken over de ongelijkheid in gezondheid en hoe dit aan te pakken. De politieke verklaring van de conferentie weerspiegelt een globaal engagement om de sociale determinanten deel te laten uitmaken van nationale actieplannen en strategieën. De conferentie stelde onder meer internationale en intersectorale samenwerking en het streven naar een universele dekking van de gezondheidszorg voor.
JAAR
VERSLAG
2011
BANGLADESH CChina
Gezondheidszorg per fiets
TTHIMBU
Bhutan
Nepal
Wereldsolidariteit en Gonoshasthaya Kendra
India
RRangpur Rangpu angpur
Ba gla Bangladesh gladeshh Puthia
DACCAA
Indi da India
CComil illa Comilla
CALCUTTA CAL ALCUT CU TA
KKhulna llnaa
De gezondheidsindicatoren van Bangladesh zijn weinig opbeurend. Het kindersterftecijfer bedraagt 78 op 1000 en slechts 30% van de bevolking heeft toegang tot primaire gezondheidszorgen. Het land scoort daarmee slecht op de Millenniumdoelen. De overheid kan haar bevolking, vooral op het platteland, geen toegang tot gezondheidszorg garanderen. Nochtans hebben de lokale actoren aangetoond dat men met een beperkt aantal middelen en veel goede wil de moeder- en kindersterfte efficiënt kan bestrijden.
TOEGANKELIJKE ZORG VOOR DE ARMSTEN
© Wereldsolidariteit
Chittagong Chittagon ng
In de zones waar Gonoshasthaya Kendra actief is, is de kindersterfte met 60% gedaald tot 20,5 op 1000 en de moedersterfte tot 95,7 op 100.000.
Dit is het geval voor Gonoshasthaya Kendra (“Geneeskunde voor het Volk”). Deze organisatie is veertig jaar geleden opgericht ten tijde van de onafhankelijkheid. Ze heeft zich tot doel gesteld de gezondheidszorg in alle landen te organiseren en erover te waken dat ze toegankelijk worden voor de allerarmsten. Haar acties hebben, in samenwerking met Wereldsolidariteit, het leven van anderhalf miljoen mensen veranderd door het oprichten van 6 ziekenhuizen en 39 gezondheidscentra. Opmerkelijk is het engagement van 2.200 paramedici die geregeld alle dorpen bezoeken om er de nodige zorgen te verlenen. Dit doen ze per fiets, want de dorpen zijn op geen andere vervoerswijze bereikbaar. Dit alles wordt aangeboden tegen een gewaarborgd solidair tarief terwijl ook de lokale overheid geresponsabiliseerd wordt. De voorbije jaren heeft de organisatie de bejaarden als nieuwe doelgroep gekozen. In veel dorpen blijven zij alleen achter omdat de jongere mensen naar de steden trekken op zoek naar werk. Bij het huisbezoek aan de bejaarden wordt de bloeddruk gemeten en nagels geknipt, met aandacht voor de persoonlijke hygiëne. Maar bovenal is dit ook een sociaal contact. Soms volstaat een klein gesprek om de gezondheid op peil te
Mya a n mar ar Myanmar
houden. Indien nodig kan de bejaarde een beroep doen op een fysiotherapeut die aan huis komt. In bepaalde dorpen neemt men het initiatief om deze mensen met elkaar in contact te brengen, zodat ze bijvoorbeeld een namiddag kunnen praten bij een maaltijd of een kop koffie. Niet minder dan 20.311 mensen krijgen op deze manier een bezoekje van medisch personeel. Bovendien blijft Gonoshasthaya Kendra in 271 dorpen pre- en postnatale zorg aanbieden. Door de intensieve opvolging van jonge moeders (7.325 vrouwen in 2011) ligt het sterftecijfer bij pasgeborenen en hun moeders veel lager dan in de naburige regio’s waar de organisatie geen activiteiten ontplooit.
MOEILIJK BEREIKBARE DORPEN
Sinds 2009 begeeft Gonoshasthaya Kendra zich meer richting de rivierenregio. Erosie sluit de rivierenregio soms af van de buitenwereld. De bevolking is er arm en leeft op kleine eilandjes in de enorme beddingen van de rivieren. Tijdens het regenseizoen moeten de families zich terugtrekken in kleine paaldorpen. In de dorpen is er geen elektriciteit en zijn er geen medische voorzieningen. Om deze ongeveer 50 dorpen te doorkruisen, heeft men 7 à 10 dagen nodig. Ook hier heeft Gonoshasthaya Kendra lokale medische centra opgericht waardoor 60.000 à 70.000 mensen toegang hebben tot gezondheidszorg.
Gonoshasthaya Kendra bewijst dat het beter is de noodzakelijke voorzieningen bij de mensen te brengen, dan hen vele kilometers te laten afleggen naar het dichtstbijgelegen medisch centrum. Dankzij deze strategie van nabijheid zijn de resultaten indrukwekkend. In de zones waar de organisatie in 2010 actief was, is de kindersterfte met 60% gedaald. De moedersterfte is er gedaald tot 95,7 op 100.000. Deze cijfers tonen aan dat het bereiken van Millenniumdoelen 4 en 5 haalbaar is.
57
BOLIVIA Naar een versnelde daling van de kindersterfte
Cobija bija
RRiberalta ib
Brazilië Brazil ra ilië iëë
LIMA
Peru
Trinidadd
Het programma voor ‘Nul Ondervoeding’
LA PAZ
Bolivia Bolivi Bol viia Cochabamba
Oruro
Sa anta ta Cruz Santa Sucre Potosi Tarija
Chili
© BTC
Chronische ondervoeding treft een op drie kinderen jonger dan vijf jaar in Bolivia. Het is een van de grootste zorgen van de bevolking, vooral in gemeenten met een hoge graad van voedselonzekerheid en armoede. Kinderen van wie de moeder analfabeet of slecht geschoold is, zijn het kwetsbaarst. Het gebrek aan micronutriënten zoals ijzer, vitamine A, jodium en calcium, komt vaak voor bij de Boliviaanse bevolking.
Paraguay ay
entini Arge Ar gen n tinië Argentinië
EEN MULTISECTORIËLE EN GEDECENTRALISEERDE FOCUS In 2009 ondertekenden de regeringen van Bolivia, Canada, Frankrijk en België een Memorandum of Understanding die de medefinanciering van het ‘Programma Nul Ondervoeding’ regelde via een gemeenschappelijk fonds. Op die manier waren er middelen om dit programma op volle toeren te laten draaien. Speciale aandacht gaat naar kinderen onder de twee jaar. Bijzonder aan het programma is de multisectoriële benadering die rekening houdt met de brede waaier aan sociaaleconomische determinanten van ondervoeding. Het programma wordt beheerd door vertegenwoordigers uit verschillende sectoren, verenigd in de Nationale Raad voor Voedsel en Voeding (CONAN). Deze is samengesteld uit negen ministeries, onder meer onderwijs, water en sanitaire voorzieningen, landbouw, industrie, economie, enz.
GEMEENTELIJKE PREMIE Om in het hele land de ondervoeding te verminderen, betrekt men via de ‘Gemeentelijke Premie’ de lokale overheden bij het nationaal programma ‘Nul Ondervoeding’. Gemeenten die met schrijnende ondervoeding te kampen hebben, kunnen sponsoring ontvangen uit het gemeenschappelijke fonds voor initiatieven rond bestrijding van de ondervoeding. Bovendien kan men de sponsoring van 50.000 dollar pas in ontvangst nemen als de gemeente voldoet aan de verschillende eisen van het programma. Zo betrekt men alle sectoren in het programma en versterkt men de participatie van lokale gemeenschappen. Ook zorgt het voor een beter lokaal beheer van de investeringen. De deelname van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap (BTC) aan het basketfund van dit programma kadert volledig in het 5de Millenniumdoel. Ondervoeding is immers een onderliggende oorzaak van ongeveer de helft van de kindersterfte in Bolivia.
58
JAAR
VERSLAG
2011
DR CONGO Port Harcourt
Steun aan het gezondheidssysteem in Kisantu
Centraal-Afrikaanse Rep.
Kameroen
i Nigeria
Zuid-Soedan da Doruma
BANGUI
MALABO YAOUNDÉ
Bioko
Aketi
(Equat. G.)
O eganda Oeganda
Isiro
Bata
E. Guinée SAO TOMÉ
KAMPALA
Kisangani
LIBREVILLE
go Congo
Ke Kenia
Gabon
BRAZZAVILLE BRAZ AZZZAVILLE
DR Con Congo g go KINSHASA HA
KIGALI KIG KIGA IGA GALI
Rwa a nnddda Rwanda
Bur r undd i Burundi
Bukavu Bukav vu
BUJUM JUM UMBBURAA BUJUMBURA Kasongo Kaso ongo
Kikwit
Kananga anga
Tanzani an ia Tanzania
Mbuji-Mayi Ma LUANDA
Ang Angola Lubumbashi um
Mala M aw aw wi Malawi LILONGWE LILO LONGWE W
De Congolese minister van Volksgezondheid heeft in 2006 de Strategie voor FORFAITAIRE TARIEVEN EN FINANCIËLE ONDERSTEUNING Versterking van het Gezondheidssysteem aangenomen. De strategie biedt Het referentieziekenhuis in de gezondheidszone Kisantu is het referentiepunt een gemeenschappelijk kader voor het geheel van interventies en actieve geworden voor het gezondheidssysteem in het algemeen. Hier gebruikt men programma’s in de gezondheidssector. Om de straforfaitaire tarieven en financiële ondersteuning in de tegie in de praktijk om te zetten, werkte de Belgische In de gezondheidszone vorm van een subsidie voor de patiënten die door Ontwikkelingssamenwerking een ondersteuningsprode gezondheidscentra werden doorverwezen. Met Kisantu is de gramma uit: het Ondersteuningsprogramma voor het andere woorden, de financiële drempel in dit ziekenmoedersterfte gedaald huis ligt lager voor iedere patiënt die het meest adeGezondheidssysteem, Intermediair en Perifeer Niveau (ASSNIP). Het programma is verdeeld over vijf luiken. quate niveau in het systeem gebruikt. Dit zorgt voor van 192 op 100.000 Het derde luik omvat drie gezondheidszones in de progeboorten in 2008 naar een rationeler gebruik van de beschikbare middelen. vincie Bas-Congo. Zo zijn 65% van de kosten voor een bezoek aan de 64 op 100.000 in 2010. pediater en 85% van het tarief voor een keizersnede PRIMAIRE GEZONDHEIDSZORG ten laste van het Belgisch Ontwikkelingsagentschap De doelstelling van ASSNIP is tweeledig. Enerzijds wil het programma de (BTC). Deze bijdrage wordt rechtstreeks aan het referentieziekenhuis betaald. belangrijkste gezondheidsstructuren (gezondheidscentra en ziekenhuizen) De patiënten betalen enkel het niet-gesubsidieerde deel van het forfaitaire tarief. ondersteunen opdat deze in staat zijn de bevolking kwaliteitsvolle, globale, geïntegreerde, efficiënte en toegankelijke primaire gezondheidszorgen toe RESULTATEN te dienen. Anderzijds moet het programma geleidelijk aan een zorgmodel De resultaten tonen een verhoogde toegang tot gezondheidszorg voor ontwikkelen dat toepasbaar is over het hele land. de bevolking in de ondersteunde zones, en een verbeterde financiële leefbaarheid van het referentieziekenhuis van Kisantu en de dichtstbijgelegen gezondheidscentra. Verder valt onder meer een daling op van de moedersterfte van 192 op 100.000 geboorten in 2008 tot 64 op 100.000 in 2010. Dit cijfer is gebaseerd op het aantal bevallingen in het gezondheidssysteem van zone Kisantu, waar 85% van de bevallingen begeleid worden. Een gelijkaardig cijfer wordt verwacht voor 2011.
© BTC
Het doel is om zowel aan de kwaliteit van de gezondheidszorg te kunnen werken als verder te gaan met de rationalisering van de middelen. Daarom worden de ziekenhuisprotocollen voor het referentieziekenhuis en de ordinogrammen voor de gezondheidscentra doorgevoerd. Een intensieve rationalisering van de laboratorium- en medische beeldvormingdiensten werd doorgevoerd alsook de informatisering van de administratieve en medische gegevens. Het ASSNIP-programma ondersteunt ondertussen ook de oprichting van een ziekteverzekering in Kisantu. Het aandeel van de bevolking van Kisantu dat bij de ziekteverzekering is aangesloten, is gestegen van 1% in 2007 naar 8% in 2011.
59
DR CONGO Port Harcourt
‘Bevalling met gering risico’
Centraal-Afrikaanse Rep.
Kameroen
Nigeria i
Zuid-Soedan da Doruma
BANGUI
MALA MALABO A ABO YAOUNDÉÉ
Bioko io
Aketi
(Equat. G.)
Oeganda
Isiro
Bataa Bat
EE.. Guinée Guuuinée Gui i née SAO TOMÉ
KAMPALAA
Kisangani
LIBREVILLE LIBRE BREVILLE V
Congo go
Kenia
Gabon G on Gab
BRAZZAVILLE BRAZ RAZZAVILLE
DR Con Congo g go KINSHASA KINS NSHASA
GALII KIGALI KIG IGGA
Rw nd Rwanda Bukavu Bu Buka vu
Bur r und u dii Burundi BUJU JUUM MBURA BUJUMBURA
Kasongo Kikwit
Kananga anga Mbuji-Mayi Ma
Tan n zaniaa Tanzania
LUANDAA
Ang Angola Lubumbashi Lubumba um mbashii m
Malaw M aw wi Malawi LILONGWE W
De SLCD (Service Laïque de Coopération au Développement) begon zijn activiteiten in de gezondheidszone Kisantu in 1997. Hij richt zich vooral op de primaire gezondheidszorgen: herstel van de gezondheidsstructuren, verbeteren van de kwaliteit, enz. Toen de dorpen in Kisantu sterfte bij bevallingen als prioritair probleem hadden aangeduid, besloot de SLCD een bevallingsprogramma uit te werken. Ervaring heeft aangetoond dat de belangrijkste elementen die zowel oorzaak als gevolg van sterftes zijn, samengevat kunnen worden in vier “te’s”: te veel zwangerschappen (meer dan zes), te snel op elkaar, te vroeg en te laat. Daar horen nog drie “te laats” bij: te late beslissing om op consultatie te komen, te laat aankomen in het gezondheidscentrum en te laat handelen vooraleer de nodige verzorging te ontvangen.
STERFTES VOORKOMEN Het programma wil vrouwen beter verzorgen om zo de moedersterfte en sterfte bij pasgeborenen te verminderen. Het proces van het verzorgen van de zwangere vrouw begint in haar dorp. Zij moet in het gezondheidscentrum geraken wanneer er zich een probleem stelt. Vervolgens moet men haar correct verzorgen. En tot slot moet de vrouw kunnen worden overgebracht naar een gespecialiseerd ziekenhuis. De methodologie bestaat er dan in om tussenbeide te komen op deze drie niveaus: in het dorp, in het nabij gelegen gezondheidscentrum en in het gespecialiseerde ziekenhuis. De dorpelingen worden voorgelicht over voortplanting. Bovendien worden er lokale tussenpersonen opgeleid en diagnostiek in focusgroepen georganiseerd. Dit heeft ervoor gezorgd dat meer vrouwen de prenatale consultaties gingen volgen en dat de steun die de zwangere vrouwen van hun omgeving en echtgenoten krijgen, nu veel beter is. Het aantal prenatale consultaties is er gestegen van 30 naar 62,5%.
60
Het programma heeft verder tot doel de competenties van de gezondheidsactoren te verbeteren door vorming, bijscholing en supervisie. Ook hebben betere uitrusting en infrastructuur gezorgd voor meer kwalitatieve dienstverlening.
ZORGINDICATOREN De verbetering van de zorgen voor vrouwen vertaalt zich in een verbetering van de zorgindicatoren (zie tabel). ZORGINDICATOREN IN DE GEZONDHEIDSZONE KISANTU Aandeel zwangere vrouwen dat minstens drie prenatale consultaties volgden (%) Percentage zwangere vrouwen met complicaties na bevalling (%) Percentage baarmoederbreuken Percentage zwangerschappen met hoog risico gedetecteerd in het gezondheidscentrum Percentage zwangerschappen met hoog risico dat aangekomen is in het referentieziekenhuis Aandeel van baby’s gestorven in het kraambed op 100.000 levende geboortes Aandeel van gestorven pasgeboren baby’s op 1.000 geboortes Aandeel van doodgeboren baby’s op 1.000 geboortes Percentage vrouwen die familiale planning gebruiken
Basis
2010
Verbetering
30
62,5
Significant
0,7
0,2
Significant
0,2
0,3
Significant
2
4,4
Significant
83,2
68,3
Significant
271
154
Significant
5,6
5,8
Niet- Significant
27,1
21,8
Niet- Significant
5,1
10,7
Niet- Significant
JAAR
VERSLAG
© SLCD
2011
Wanneer er een dringend verloskundige en/of neo-nataal ingrijpen nodig is, moet dit zonder talmen aangepakt worden. De kwaliteit van de zorgen moet bovendien uitmuntend zijn. De opleiding, bijscholing en de uitrusting zijn van primordiaal belang om dit tot een goed einde te brengen. Uit de cijfers blijkt dat de zorgindicatoren verbeterd zijn wat betreft het referentieziekenhuis (zie tabel). ZORGINDICATOREN VAN HET ALGEMEEN REFERENTIEZIEKENHUIS Aantal in het kraambed gestorven baby’s op 100.000 levende geboortes Aantal gestorven pasgeboren baby’s op 1.000 geboortes Aantal doodgeboren baby’s op 1.000 geboortes
Basis
2010
Verbetering
1569
900
Significant
39,2
16,5
Significant
43,2
16,2
Significant
Het proces van het verzorgen van de zwangere vrouw begint in haar dorp.
61
EEN LICHT IN DE GRUWEL
Congolese gynaecoloog Denis Mukwege ontving de Koning Boudewijnprijs Bukavu, het Panzi-ziekenhuis. Een oord van vrede voor de veel te talrijke slachtoffers van verkrachtingen in de streek. Ze kunnen hier terecht voor medische verzorging en psychosociale ondersteuning, voor hun re-integratie in de maatschappij en zelfs voor juridische follow-up. Aan het hoofd staat de stichter van het ziekenhuis, zelf gynaecoloog en eeuwig bestrijder van het geweld tegen vrouwen: dokter Denis Mukwege. Zijn werk werd bekroond met de Koning Boudewijnprijs.
© Stephan Vanfleteren
Lange tijd was dokter Mukwege de enige gynaecoloog in de regio. “In ‘99 zag ik voor het eerst een vrouw met genitale letsels die ‘iemand’ haar had toegebracht. Ik begreep er niets van en ze wilde mij toen ook geen verdere
uitleg geven. Ik was ervan overtuigd dat deze afschuwelijke letsels een alleenstaand geval betroffen, maar in de daaropvolgende weken nam het aantal slachtoffers alleen maar toe.” Vandaag horen deze verkrachtingen tot de dagelijkse realiteit in Oost-Congo. “Deze week werden er 102 vrouwen verkracht.” “Wie een vrouw vernietigt, vernietigt een hele maatschappij”, betoogt de dokter. Dit is een verschrikkelijk ‘oorlogswapen’ in handen van milities die zich schuilhouden op dit grondgebied rijk aan ertsen. En daarnaast spelen ook andere factoren: de vroegere opstandelingen die opnieuw in het reguliere leger werden geïntegreerd, de burgers die worden aangemoedigd door de banalisering van dit soort daden en de straffeloosheid die heel lang de regel was. Oorspronkelijk wou dokter Mukwege kinderarts worden. Toen hij als jonge arts echter vaststelde in welke omstandigheden vrouwen moesten bevallen, besloot hij gynaecologie te studeren. Hij vestigde zich in Bukavu, waar hij in 1999 het Panzi-ziekenhuis oprichtte, een gezondheidscentrum dat hulp zou verlenen bij bevallingen. Al heel snel behandelde dokter Mukwege er vrouwen die het slachtoffer waren van seksueel geweld. Het ziekenhuis vervulde een voorbeeldfunctie in het Gebied van de Grote Meren. De voorbije 10 jaar behandelde de gynaecoloog samen met zijn team meer dan 30.000 slachtoffers. De patiënten krijgen er een allround behandeling. Medische zorgen, maaltijden en geneesmiddelen zijn er gratis voor patiënten die er erg aan toe zijn en voor alle slachtoffers van seksueel geweld. Niet alleen fysische en emotionele letsels krijgen aandacht. In een transitcenter bereiden de patiënten zich voor op de herintegratie in de maatschappij. Ze worden er psychologisch opgevolgd en er wordt voor gezorgd dat ze vóór hun vertrek een inkomen hebben. Een juridische dienst zorgt ondersteuning. Uiteindelijk komen de slachtoffers er fysisch en moreel bovenop en krijgen ze een zekere waardigheid terug. ‘Mobiele ziekenhuizen’ zoeken de slachtoffers op, om zowel de eerste zorgen als juridische raadgevingen te verstrekken.
Ik verzorg de menselijke domheid. Sinds 1978 wordt de Koning Boudewijnprijs, waaraan een bedrag van 150.000 euro is verbonden, uitgereikt aan pioniers van de sociale vooruitgang in de ontwikkelingslanden. Naast de financiële steun, is de prijs ook goed voor de zichtbaarheid en promotie van de laureaten. Bekende laureaten waren onder meer Ousmane Sy, Paulo Freire en Muhammad Yunus.
62
Tegelijk blijft de dokter onverminderd de gruwel waarvan hij getuige is aanklagen. Hij lanceert sensibiliseringscampagnes en zet meer personeel in voor de opvang van slachtoffers. “Jammer genoeg blijft de situatie onveilig. Het is niet uitzonderlijk dat we bij nieuwe slachtoffers van verkrachting vrouwen terugzien die we 2 jaar eerder voor dezelfde letsels hebben behandeld. Ik zou liever anoniem zijn dan wereldwijde erkenning genieten voor een situatie die de wereld geen halt wil toeroepen”, verklaarde Denis Mukwege op de receptie na de uitreiking van de prestigieuze Koning Boudewijnprijs. België was als pionier de aansturende kracht in de strijd tegen seksueel geweld in DR Congo. Ons land ondersteunt sinds 2004 een gezamenlijk programma in de strijd tegen seksueel geweld. Momenteel werkt België mee aan een globale aanpak met medische, psychosociale en juridische begeleiding en met een re-integratieprogramma voor de slachtoffers van seksueel geweld, in het kader van het Plan de stabilisation et de reconstruction in het oosten van Congo (STAREC). België beloofde aan het Panzi-ziekenhuis een zuurstofeenheid voor het operatiekwartier en een voor de intensive-careafdeling.
JAAR
VERSLAG
2011
MALI Marokko Marokko
Betere toegang tot gezondheidsdiensten
België steunt Unicef in haar programma’s
Mauritanië Mauritanië
Mali
Kidal
NOUAKCHOTT NOUAKCHO CHOTT
Tombouctou mboucto Gaoo DAKARR
SSenegal enegal
Gambia G Gamb Ga bia
Niger Nigerr Kayes
BANJUL BANJU BA ANJU AN NJUL
Ségouu
Guinee-Bissau G uuineee --Bissau sau
Guinee Guinee i FREETOWN FREEETOW TOWNN
Sikasso Sikass sso
Ivoorkust Ivoo Ivoorkust k ust
OUAGADOUGOU OUAGADO OUA ADOUGOU
Burkina Faso Bur Burk u k inaa Faso BBe Benin Benin Ghana Gha haa na
Togo To TTogo o go
CONAKRY
Si Si
NIAMEY A EY
BAMAKO BAMA KO
BI AU BISSAU BIS BISS
Toegang tot basisgezondheidszorg is geen evidentie in Mali. Meer dan de helft van de bevolking woont verder dan 5 km van een gezondheidscentrum. Te weinig moeders krijgen de kans om op geschoolde gezondheidswerkers een beroep te doen. De gevolgen daarvan zijn treffend: Mali heeft de op één na hoogste kindersterfte onder 5 jaar ter wereld. Eén vrouw op 22 sterft tijdens haar zwangerschap.
Algerije Algerije Alg
Taoudenni
Abuja
LL
Om de jonge Malinese moeders beter te beschermen, vaccineren vrijwilligers uit de gemeenschap de kinderen. De verpleger verricht prenataal onderzoek bij zwangere vrouwen, geeft hen ijzertabletten en deelt met insecticide geïmpregneerde bednetten uit. De zorg rond de zwangerschap is erg belangrijk om verwikkelingen tijdens de bevalling te voorkomen.
BEWUSTMAKING Lange rijen moeders met kinderen wachten langs de stoffige weg voor het dorp gelegen in Kayes, een arrondissement in West-Mali. In de verte komt de verpleger met de geneesmiddelen en de vaccins op zijn brommer aangereden.
In Mali zijn vroegtijdig huwen en genitale verminking van vrouwen schering en inslag. Gericht onderwijs en sensibilisering moeten de schadelijke gewoontes en gebruiken afraden, het belang van prenataal onderzoek duidelijk maken en de toekomstige moeders overtuigen in een gezondheidcentrum te bevallen. Unicef, het kinderrechtenfonds van de Verenigde Naties, steunt het Malinese ministerie van Volksgezondheid om de toegang tot basisgezondheidszorg te verbeteren voor hen die er het meest nood aan heeft. Op zijn beurt steunt België Unicef met een bijdrage aan de algemene middelen (core-bijdrage), waarbij de organisatie vrij kan beslissen waar het die steun op de meest nuttige manier kan gebruiken. In 2011 beliep de totale Belgische bijdrage aan Unicef 23,7 miljoen euro. Dat is ongeveer 5% van het globale jaarbudget van het kinderrechtenfonds. © Unicef//NYHQ2009-2392/Pirozzi
MOBIELE MEDISCHE ZORGEN
N igeri ria Nigeria
Mali heeft de op één na hoogste kindersterfte onder 5 jaar ter wereld. Eén vrouw op 22 sterft tijdens haar zwangerschap.
63
MALI Marokko Marokko
Toegang tot gezondheid voor geïsoleerde groepen - Kidal
Algerije A lgerije
Taoudenni
Mauritanië Mauritanië
Mali
Kida dall Kidal
NOUAKCHO HOTT T NOUAKCHOTT
Dokters van de Wereld
mboucto Tombouctou Gao DAKARR
Gambia Gam G m bia b
Senegal SSe e negal
Ni i ger Niger Kayes
BAAN BANJ ANJ NJJULL BANJUL
Ségouu
BISSAU BISSSAU A
Guinee-Bissau Guin u n ee--B -Bissau sau
NNIAMEY IAM AMEY
BAMAKO BAM AKO
Gu G in inee Guinee FREETOWN FREETOW WN
Ivoorkust Ivoo Ivoorkust k ust
Benin BBenin Gh Ghan haaana Ghana
Tog Togo Togo
CONAKRY
Sikasso Si Sika sso ss
OUAGADOUGOU OUAG OUA AGADOUGOU
Bu Burkina u a Faso Burkina Fasoo Abuja
Dokters van de Wereld is bezorgd om die groepen mensen die in de dagelijkse nieuwsberichten steeds weer vergeten worden. De ngo wil zo bijdragen aan de Millenniumdoelen. Dokters van de Wereld wil de sanitaire voorzieningen van de meest kwetsbare bevolkingsgroepen - in de eerste plaats vrouwen en kinderen - verbeteren.
GEZONDHEIDSZORG NAAR DE MENSEN BRENGEN
Bijgevolg heeft Dokters van de Wereld een programma opgestart, aangepast aan de specifieke behoeften van deze bevolkingsgroepen. Het is erop gericht toegang te garanderen tot de primaire gezondheidszorgen. Ter ondersteuning van wat de Algemene Directie voor de Gezondheid van de regio Kidal (GOKJE) al doet, heeft dit project in de directe nabijheid van de nomadische bevolking vooruitgeschoven gezondheidsposten opgericht en bevoorraad. Door deze nieuwe sanitaire structuren en de mobiele polyvalente ploegen kunnen opnieuw zowel curatieve als preventieve zorgen toegediend worden. Tegelijk wordt de bevolking hierover gesensibiliseerd. In 2010 voerden deze teams 9.621 curatieve consultaties, 589 zwangerschapsconsultaties, 171 postnatale consultaties, 436 consultaties voor leerlingen en 373 vaccinaties uit.
VORMING Om de culturele tradities te verzoenen met kwaliteitsvolle gezondheidszorg organiseert Dokters van de Wereld opleidingen bestemd voor het lokale verzorgende personeel en voor de traditionele vroedvrouwen. Hun competenties
64
© Dokters van de Wereld
Dit is ook de focus van het project dat Dokters van de Wereld meer dan een decennium geleden in het noorden van Mali opstartten, meerbepaald in de Kidal-regio. Het project richt zich vooral naar de Tamasheq-nomaden (Touareg) en de plattelandsbevolking. De toegang tot kwaliteitsvolle zorgen is minimaal en de regio telt daardoor een hoge kindersterfte bij bevallingen. Dit heeft vooral te maken met een gebrek aan financiële, materiële en culturele middelen: overstromingen, geen wegen, traditionele methodes, gebrek aan veiligheid, enz. Kidal telde in 2010 57.708 inwoners. Voor deze geïsoleerde bevolkingsgroepen is een falend gezondheidssysteem een belangrijke mortaliteitsoorzaak waarvan de vrouwen en kinderen de eerste slachtoffers zijn.
Nigeria Ni Nigeria
In de regio Kidal bevielen in 2010 drie op de vier vrouwen thuis. Ze worden bijgestaan door vroedvrouwen gevormd door Dokters van de Wereld. worden versterkt door bijvoorbeeld risicozwangerschappen te leren detecteren of door tijdig in te grijpen en te waarschuwen bij besmettelijke ziektes. In de regio Kidal bevielen in 2010 drie op de vier vrouwen thuis, bijgestaan door vroedvrouwen gevormd door Dokters van de Wereld.
JAAR
VERSLAG
2011
RWANDA België investeert verder in goede resultaten
Budgetsteun voor de Rwandese gezondheidssector
Oeganda
Ruhengeri geri eri
Byumba
KKIGALI KIG ALI
Gisenyi
Kibuye
Rwanda d
Kibuye
Cyangug Cyangugu g u Butare
Tanza a nia Tanzania
Burundi Bu
DDR Congo BUJUMBURA
Budgetsteun is een vorm van ontwikkelingshulp waarbij meerdere donoren hun ontwikkelingsgeld bij elkaar brengen om een nationaal ontwikkelingsprogramma gecoördineerd uit te voeren. Mits een aantal welomschreven condities vervuld zijn, wordt het geld naar de nationale schatkist van het ontvangende land overgemaakt om een welbepaalde ontwikkelingsstrategie uit te voeren. In dit geval gaat het om het Strategisch Plan voor de Gezondheidssector (Health Sector Strategic Plan).
van 13 miljoen euro volledig besteed. In combinatie hiermee gaf België gedurende het vorige ISP ook nog steun aan het gezondheidssysteem in stedelijke gebieden. Daarnaast financierde ons land een project voor institutionele versterking van het Rwandese nationale gezondheidsbeleid en nam het deel aan de sectorale beleidsdialoog. Dit alles zorgde ervoor dat de Belgische inspanningen in de gezondheidssector beter verankerd werden. Ons land slaagde erin om een positieve bijdrage te leveren aan de uitvoering van het Rwandese programma budgetsteun.
VERANKERING België geeft sinds 2008 sectorale budgetsteun aan de Rwandese gezondheidssector, zoals overeengekomen in het Indicatief Samenwerkingsprogramma (ISP) 2008-2011.
© BTC
De doelstelling van de Belgische bijdrage aan dit gezamenlijke programma was om de armen en kwetsbaren toegang te verlenen tot kwalitatieve gezondheidsdiensten, zowel op het vlak van eerste- als tweedelijnsgezondheidszorg. Zoals gepland was eind 2010 de voorziene Belgische steun
OPVALLENDE RESULTATEN Mede door de donorsteun heeft Rwanda de voorbije jaren aanzienlijke vooruitgang geboekt in de gezondheidssector. Tussen 2005 en 2010 deed men 3 Demographic and Health Surveys, waaruit gebleken is dat Rwanda zeer toegewijd is om de Millenniumdoelen te halen. Voor Millenniumdoelen 4 en 5 werden tussen 2005 en 2010 een aantal opmerkelijke resultaten bereikt: • Het aantal vrouwen tussen 15 en 49 jaar dat moderne anticonceptiemiddelen gebruikt, is gestegen van 10% tot 45%; • Het aantal bevallingen in een geaccrediteerde gezondheidsfaciliteit is gestegen van 30% naar 69%; • Het aantal volledig gevaccineerde kinderen tussen 12 en 23 maanden is gestegen van 75% naar 90%; • Het aantal kinderen dat slaapt onder muskietennetten, behandeld met insecticide, is gestegen van 13% naar 70%; • Het aantal kinderen dat sterft onder de 5 jaar, is gedaald van 152 per 1000 levend geborenen naar 76; • Het percentage kinderen dat lijdt aan chronische ondervoeding is gedaald van 51 naar 44. Omdat het gezondheidsprogramma goede resultaten wist te bereiken, werd tijdens de laatste Gemengde Commissie beslist om in het nieuwe ISP 2011-2014 andermaal 32 miljoen euro te voorzien voor budgetsteun in de gezondheidssector.
65
Colofon REDACTIE EN COÖRDINATIE: Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking HOOFDREDACTIE: Thomas Hiergens EINDREDACTIE: Jan De Mets -
[email protected] ONTWERP EN REALISATIE: MWP PRODUCTIE: Dienst Communicatie CONTACT: 02/501 81 11 VERANTWOORDELIJK UITGEVER: Dirk Achten, Karmelietenstraat 15, 1000 Brussel De gegevens in deze publicatie zijn louter informatief en binden de FOD juridisch op generlei wijze. WETTELIJK DEPOT: 0218/2012/06
Mei 2012
www.diplomatie.belgium.be www.dg-d.be
Het DGD-Jaarverslag 2011 is een uitgave van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Gratis verkrijgbaar in het Nederlands, Frans en Engels.
JAARVERSLAG 2011
KONINKRIJK BELGIË FEDERALE OVERHEIDSDIENST BUITENLANDSE ZAKEN, BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
EENDRA CH T
M
LA AA
KT
MA
FA CHT
L’ U N I O N
IT
F OR C E
