Mensenrechteneducatie in geschiedenis Leerlijn: Genderongelijkheid

Mensenrechteneducatie in geschiedenis Leerlijn: Genderongelijkheid

Mensenrechteneducatie in geschiedenis Leerlijn Gender(on)gelijkheid 1.

Wat?

Vrouwen kunnen hun rechten, net als mannen, beroepen op hun menszijn op zich. Vrouwen en mannen zijn m.a.w. dus gelijk. Met ‘gender’ bedoelen we de sociale rol die mannen en vrouwen wordt toegeschreven op basis van hun geslacht. Deze rolpatronen worden beïnvloed door de socio-economische, politieke en culturele context. Daarnaast spelen ook andere factoren mee, zoals ras, etnische groep, klasse, seksuele geaardheid en leeftijd. Rolpatronen kunnen veranderen, wat doorheen de geschiedenis dan ook is gebeurd.i Met dit project willen wij aandacht schenken aan de nog steeds voorkomende genderongelijkheid in de wereld. We willen leerlingen hiervan bewustmaken, hen de juiste attitude bijbrengen en hen eventueel aanzetten om zelf actie te ondernemen. 2.

Hoe?

Voor elk jaar is er een methodiek uitgewerkt die perfect aansluit bij de respectievelijke historische inhouden. Per methodiek worden volgden onderdelen toegelicht:

a. b. c. d. e. f. g. h. i. j.

k. l.

Sluit aan bij..: bij welke historische inhouden sluit de methodiek aan Mensenrechten: welke mensenrechten komen aan bod Doel: algemeen doel Niveau: in welk jaar te gebruiken Type: inleefspel, debat, stellingenspel, audio-visueel materiaal Duur: per fase wordt de nodige tijd aangegeven Materiaal: wat heb je nodig Voorbereiding: welke voorbereidingen moet je treffen Doelstellingen: concrete doelstellingen Vakgebonden eindtermen Vakoverschrijdende eindtermen: welke VOET worden gerealiseerd? Lesverloop: a. Instructies b. Starter/gespreksfase c.Verwerking d. Nabespreking Informatiefiche: historische achtergrondinformatie

3.

Overzicht methodieken

Niveau 1ste jaar

Historische inhouden De vrouw in Egypte

Genderongelijkheid Actualisering Partnergeweld

2de jaar

De Griekse vrouw in de Klassieke Oudheid

Genderongelijkheid in onze mondiale samenleving

3de jaar

De vrouw in de Middeleeuwen

Genderongelijkheid bij ons

4de jaar

De vrouw voor tijdens en na de Franse Revolutie

/

5 jaar

De vrouw in de Nieuwste Tijd

Is feminisme nog van deze tijd?

6de jaar

Historiek van het feminisme

/

de

3│Mensenrechten in geschiedenis│ sociale onrechtvaardigheid

Type Groepsgesprek- stellingenspel Beeldfragment Klasgesprek: mannenwerkvrouwenwerk Inleefspel: Zet 1 stap vooruit Beeldfragment: vrouw in de ME Groepswerk: getuigenissen- artikels Stellingenspel Groepswerk: tekstbespreking

p. 3

21 34 59

Kort inleefspel Discussie Groepswerk: tekstbespreking 69 evolutie vrouwenstemrecht Groepswerk: onderzoek Aanvullend groepswerk: spotprenten en tekstbesprekingen 100 Rapportage voor de klas

THEMA Sluit aan bij Mensenrechten

Doel Niveau Type Duur Materiaal

Voorbereiding

Doelstellingen

Vakgebonden eindtermen

DE VROUW IN EGYPTE Dit thema sluit aan bij de sociale piramide van het oude Egypte. - het recht op bescherming tegen geweld, foltering en een vernederende behandeling - het recht op gelijkheid en niet-discriminatie - het recht op rechten De leerlingen zijn zich bewust van het gebruik van geweld tegen vrouwen en willen hierbij stilstaan, maar beseffen dat er ook op andere vlakken genderongelijkheid heerst. 1e jaar Groepsgesprekken, stellingen 50 minuten - Foto’s van vrouwen uit verschillende culturen en periodes - Een bundeltje met foto’s en opdrachten voor elke leerling - Rode en groene kaartjes - Informatiefiche - Artikel ‘Helft Egyptische vrouwen krijgt klappen’ - Lees de informatiefiche - Druk de foto’s van vrouwen uit verschillende culturen en periodes af op een duidelijk formaat om aan de leerlingen te tonen. Verwijder ook steeds om welke vrouwen het gaat. Eventueel kan je deze foto’s ook als een diareeks tonen of in een powerpoint plaatsen. - Kopieer het bundeltje met foto’s en opdrachten naar een ander document en plak het daar. Zo hebben alle pagina’s meteen het juiste paginanummer. Zorg dat elke leerling een kopie heeft. - Zet het artikel ‘Helft Egyptische vrouwen krijgt klappen’ in een powerpoint of op een transparant. De leerlingen kunnen: - de positie van de vrouw in het oude Egypte correct schetsen en verklaren waarom de vrouw in theorie gelijk was aan de man. - uitleggen dat er zelfs vrouwen waren die het schopten tot farao. Al was dat eerder zeldzaam. - hun gevoelens en gedachten over situaties rond huiselijk geweld verwoorden. De leerlingen willen: - beseffen dat partnergeweld een probleem is dat vaker voorkomt dan ze in eerste instantie denken. - kritisch nadenken over hun eigen houding bij weet van huiselijk geweld. - nadenken over hun eigen omgang met woede of frustratie. 1.1 CRITERIA IN VERBAND MET HET HISTORISCH REFERENTIEKADER 1.1.4 Socialiteit 10 Probleemstellingen worden algemeen gekarakteriseerd; ze worden onderzocht op hun vergelijkbaarheid in een tijden een ruimtelijk perspectief. 1.2.5 Benaderingswijze 23 De studie getuigt van een probleem- en actualiteitsgerichte benadering. 1.3 CRITERIA IN VERBAND MET DE INTEGRATIE TUSSEN HET HISTORISCH REFERENTIEKADER EN DE BESTUDEERDE SAMENLEVINGEN 1.3.4 Socialiteit 30 De klemtoon wordt gelegd op het zoeken naar analogieën en

4│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

VOET

verschillen met vroegere en latere samenlevingen, en vooral met de hedendaagse. 2.1 KENNIS EN INZICHT 2.1.2 Kennis en inzicht in verband met de bestudeerde samenlevingen De leerlingen 7 verduidelijken belangrijke kenmerken van onderscheiden maatschappelijke domeinen. 16 vergelijken de bestudeerde samenlevingen met elkaar en met probleemstellingen van de hedendaagse samenleving. 2.3 ATTITUDES 26 leren belangstelling aan de dag leggen voor de problemen van een samenleving. Gemeenschappelijke stam empathie 5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; initiatief 10 engageren zich spontaan; kritisch denken 11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h.v. relevante criteria; 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; open en constructieve houding 17 toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten; respect 18 gedragen zich respectvol; zorgzaamheid 26 gaan om met verscheidenheid; 27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander; Context 2 Mentale gezondheid 2 gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies en rouw; 3 erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp; 6 stellen zich weerbaar op; Context 3 Sociorelationele ontwikkeling 1 kunnen een relatie opbouwen, onderhouden en beëindigen; 2 erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van gelijkwaardigheid, afspraken en regels in relaties; 3 accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie; 4 kunnen ongelijk toegeven en zich verontschuldigen; 8 uiten onbevangen en constructief hun wensen en gevoelens binnen relaties en stellen en aanvaarden hierin grenzen; 9 zoeken naar constructieve oplossingen voor conflicten; Context 5 Politiek-juridische samenleving 4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen;


Context 7 Socioculturele samenleving 4 trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie; Instructies Starter/gespreksfase 1. Toon de leerlingen foto’s van verschillende vrouwen, zonder zelf te zeggen dat het om vrouwen gaat. 2. Vraag aan de leerlingen wat al deze personen gemeenschappelijk hebben, maar ook wat de verschillen zijn. De leerlingen zullen al snel zelf besluiten dat het allemaal vrouwen zijn, maar dat ze allemaal uit andere culturen of tijdsperiodes komen. 3. Vraag aan de leerlingen of zij denken dat deze vrouwen allemaal dezelfde rechten hebben. 4. Vraag aan de leerlingen of ze enkele rechten van hedendaagse vrouwen kunnen opnoemen en of dat dezelfde zijn als die van de mannen. 5. Leg uit welke rechten de Egyptische vrouw had, zoals eigendommen bezitten en erven, handelsovereenkomsten sluiten, voor de rechtbank getuigen, werken buitenshuis, haar erfenis regelen, scheiden van haar man… (zie informatiefiche) 6. Vraag aan de leerlingen welke taken de vrouw in het oude Egypte volgens hen op zich nam, als ze in hun achterhoofd houden dat man en vrouw in grote mate gelijke rechten hadden. Hierna kan je zelf uitleggen dat het toch meestal de vrouw was die bijvoorbeeld de huishoudelijke taken uitvoerde. (zie informatiefiche) 7. Vraag aan de leerlingen of vrouwen in Egypte volgens hen ook politieke functies konden krijgen. Daarna kan je aanvullen dat dit inderdaad zo was, maar dat het wel eerder uitzonderlijk was. Toch waren er bijvoorbeeld ook belangrijke vrouwelijke farao’s, zoals bijvoorbeeld Hatsjepsoet tijdens het Nieuwe Rijk. (zie informatiefiche) 8. Laat leerlingen het artikel ‘Helft Egyptische vrouwen krijgt klappen’ lezen en vraag hen om de situatie te vergelijken met de situatie van de vrouw uit het oude Egypte. Maak hen ook duidelijk dat onze kijk op vrouwen beïnvloed wordt door de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948), waardoor we moeten beseffen dat de kijk van de Egyptenaren compleet anders was. 9. Vraag aan de leerlingen of ze denken dat huiselijk geweld of partnergeweld buiten Egypte vaak voorkomt en waar dat dan het geval is. Verwerking 1. Deel de klas op in groepjes van vier leerlingen en geef elke leerling een bundeltje. 2. Deel de foto’s met bijhorende opdrachten uit. 3. Laat de leerlingen de foto kiezen van de persoon waarvan ze het leven zouden willen overnemen. De leerlingen kiezen m.a.w. de foto van de persoon van wie ze denken dat die een aangenaam leven leidt. 4. Leg de leerlingen uit dat ze de opdrachten uitvoeren die bij hun gekozen foto passen. Ze vinden die opdrachten in hun bundeltje. Nabespreking 1. Vraag aan iedere groep hoe het uitvoeren van de opdrachten verliep en of ze moeilijkheden hadden met het beantwoorden van bepaalde vragen en waarom dat zo was. Overloop indien nodig die vragen kort. 2. Leg de leerlingen enkele stellingen voor. Laat de leerlingen een groen (akkoord) of rood (niet akkoord) kaartje opsteken. Daarna krijgen ze nog heel even de tijd om over hun standpunt te overleggen met hun buur. Ze kunnen samen naar argumenten zoeken om hun mening te staven. 3. Vraag naar de argumenten van de leerlingen en bespreek de stelling klassikaal. 6│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

Stellingen: -

Partnergeweld komt enkel voor bij mensen die ik niet ken. Een vrouw die mishandeld wordt, treft vaak ook schuld. Een vrouw die mishandeld wordt kan daar niets tegen ondernemen. Vrouwen worden mishandeld door mannen, niet omgekeerd. Als ik weet heb van partnergeweld, doe ik beter alsof ik van niets weet. Als ik kwaad ben, kan ik mezelf onder controle houden.


Informatiefiche: de vrouw in Egypte Historische informatie Een vrouw was in het oude Egypte in principe vrij om haar man te kiezen, maar een mogelijke partner werd toch vaak voorgesteld door haar ouders. Het was niet ongebruikelijk dat neven en nichten trouwden, omdat het bezit daardoor in de familie bleef. Het huwelijk was in principe monogaam, al was het wel toegestaan om een of meerdere concubines te hebben. Vrouwen die ontrouw waren konden daarentegen wel met de dood bestraft worden, maar ondanks die maatregel werden mannen en vrouwen in grote mate als gelijke gezien. Zo konden ook vrouwen, zelfs wanneer ze getrouwd, gescheiden of weduwe waren, eigendommen bezitten en erven, handelsovereenkomsten sluiten, voor de rechtbank getuigen, werken buitenshuis… Dat een vrouw bijvoorbeeld ook haar bezit kon nalaten aan haar kinderen of een of meer van hen kon onterven, blijkt uit het voorbeeld van de vrouw Naunek het (twintigste dynastie). In haar testament, dat bekrachtigd en opgesteld was voor een gerechtelijk hof, staat dat ze een dochter voor een deel en twee dochters en een zoon in zijn geheel uitsloot van het moederlijke erfdeel. Dit deed ze omdat ze haar hadden verwaarloosd in haar oude dagen. Ook een echtscheiding behoorde tot de mogelijkheden, het kwam zelfs vaak voor. Overspel van de man of de vrouw, was vaak de oorzaak. Wanneer een man echter zijn vrouw vals beschuldigde van overspel, moest hij een boete betalen. Een vrouw die buiten haar schuld verstoten werd door haar man, had het recht op een derde van zijn bezittingen. Ze verloor dit recht wel wanneer ze de huwelijkswoning uit vrije wil verlaten had of wanneer ze overspel had gepleegd. Een man kon de scheiding aanvragen om verschillende redenen, zoals wanneer de vrouw aan één oog blind was, omdat hij haar haatte of verliefd was op een andere vrouw. Ondanks de gelijke rechten tussen man en vrouw, zorgde de vrouw meestal voor het huishouden, het eten en de kinderen. Eventueel kon ze daarnaast nog thuiswerk doen, zoals weven of bakken. Meisjes leerden van hun moeders de huishoudelijke taken, jongens gingen dan weer vroeg op pad met hun vader om bijvoorbeeld op het land te werken of een ambacht te leren. Een vrouw werd in principe geen farao, al kwam dit toch af en toe voor. Zo was er Hatsjepsoet tijdens het Nieuwe Rijk. Zij was de machtigste vrouwelijke heerser in de Egyptische geschiedenis. Ze leidde o.a. een aantal bouwprojecten en herstelde een heel aantal handelsroutes. Ook ondernam ze enkele expedities naar het zuiden. Ook met Cleopatra stond er een vrouw aan het hoofd van Egypte, al was dit pas net voordat Egypte in 30 v.C. een vazalsaat werd van het Romeinse Rijk. Van Cleopatra weten we dat ze een sluwe en slimme politica was. 1 Partnergeweld Cijfers In België is 1 op 7 vrouwen en 1 op 40 mannen het slachtoffer van partnergeweld. Vrouwen worden door hun partner dus duidelijk meer mishandeld dan mannen door hun vrouw. Er sterven gemiddeld meer vrouwen aan partnergeweld dan aan kanker. Zo is geweld binnen het gezin voor Europese vrouwen tussen 16 en 44 jaar de eerste doodsoorzaak. 1

HAMILTON, R., Het oude Egypte, tijdperk van de farao’s, Parragon, Bath, 2008, p. 50, 90-93; GRANDI OPERE (red.), Wereldgeschiedenis, 1 Van de prehistorie tot het oude Egypte, UTET SpA, 2007, p. 486488


Bij partnergeweld zijn de kinderen vaak slachtoffer. Zo worden ook de kinderen mishandeld in de helft van de gevallen waarin de moeder mishandeld wordt. In België verblijven jaarlijks 700 kinderen in opvanghuizen. Kinderen zijn ook op een andere manier slachtoffer van partnergeweld binnen het gezin. Zo ziet of hoort 80% van de kinderen de mishandeling van hun mama of papa. In 2005 waren er dagelijks 62 meldingen van slagen en verwondingen bij de politie. Van geweldsituaties binnen het gezin, wordt echter slechts 12% gemeld bij de politie. Tot slot kent 29% van de Belgen een slachtoffer van partnergeweld. Wat te doen bij partnergeweld? Vaak denken kinderen dat zij de oorzaak zijn van het geweld tussen hun ouders. Als ouder is het belangrijk dat je het kind duidelijk maakt dat dit niet het geval is. Praten is belangrijk. Je kan je verhaal vertellen aan een vertrouwenspersoon, zoals een vriend of vriendin, een collega… Daarnaast is het belangrijk dat je ook je verhaal doet aan gespecialiseerde hulpverleners, zoals bijvoorbeeld je huisarts het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk. Daarna kan je besluiten om thuis te blijven, of om weg te gaan. Als je thuis blijft, is het belangrijk dat je blijft praten, met mensen uit je omgeving, maar ook met hulpverleners. Om jezelf te beschermen neem je best voorzorgsmaatregelen. Leer bijvoorbeeld belangrijke telefoonnummers zoals die van de politie, hulpdiensten of vluchthuizen uit je hoofd. Daarnaast kan je ook een lijstje maken van mensen uit je omgeving op wie je kan rekenen. Laat tevens medische attesten opstellen over je verwondingen en je psychologische toestand. Die kan je dan eventueel later nog als bewijs gebruiken. Leer tot slot ook je kinderen hoe ze zich moeten gedragen in noodsituaties. Wanneer je besluit om weg te gaan, word je hierin gesteund door de wet. Je mag je huis verlaten en ergens anders onderdak zoeken voor jezelf en je kinderen, zonder dat je je rechten (i.v.m. je bezittingen, woning, kinderen) verliest. Vraag ook een attest van je huisarts, zodat je een bewijs hebt dat je slachtoffer bent. Je kan eveneens naar de politie gaan om de feiten te melden of om een klacht in te dienen tegen je partner. 2

2

KLASSE VOOR OUDERS (red.), Help: Partnergeweld, Soms slaan mama en papa op elkaar, internet, 06-062010, (http://www.klasse.be/ouders/help/61)


Starter: vrouwen uit verschillende culturen en periodes

Westerse vrouw


Afrikaanse vrouwen3

3

ERIK, VMBO-Sectorwerkstuk, internet, 05-06-2010, (http://www.cmo.nl/sw/index.php? option=com_content&task=view&id=154&Itemid=204)


Indische vrouwen4

4

(red.), Rik in India, internet, 10-06-2010, (http://www.rikrombouts.nl/?attachment_id=17)


Islamitische vrouw5

5

VAN DER HEIDE, M., Vrouwenrechten in de islam, internet, 10-06-2010, (http://www.islamwijzer.nl/forums/vbnews.php?do=viewarticle&artid=55&title=vrouwenrechten-in-de-islam)


vrouwen uit het oude Egypte 6

6

GADALLA, M., Herontdek het oude Egypte – Vrouwen in het oude Egypte, internet, 10-06-2010, (http://www.egypt-tehuti.org/dutch/articles/dt-women.html)


Artikel Helft Egyptische vrouwen krijgt klappen CAIRO - Bijna de helft van de Egyptische getrouwde vrouwen wordt mishandeld door hun man. Dat blijkt dinsdag uit overheidscijfers, berichtte het staatspersbureau MENA. Van de vrouwen tussen de 15 en 49 jaar is 47 procent het slachtoffer van huiselijk geweld; 7 procent zegt dat hun echtgenoot hen heeft verkracht. Huiselijk geweld is strafbaar in Egypte, maar de politie grijpt zelden in, omdat het als een privékwestie wordt beschouwd. Volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International komt 35 procent van de vermoorde Egyptische vrouwen in Egypte om door huiselijk geweld. De hoogste soennitische autoriteit in Egypte bepaalde onlangs dat als een vrouw door haar man wordt geslagen, ze mag terugslaan. 7 Uit: De Telegraaf, 25-11-2008

7

(red.), Helft Egyptische vrouwen krijgt klappen, De Telegraaf, internet, 25-11-2008, (http://www.telegraaf.nl/buitenland/2645439/__Helft_Egyptische_vrouwen_krijgt_klappen__.html)


Verwerking: werkbundeltje a) Jacky Lafon b)

Christian Bale

c) Chris Brown


d) Rihanna

Opdracht 1. Kies met je groepje voor foto a, b, c of d. Als jullie een foto kiezen, betekent dit dat jullie het liefst met deze persoon van leven zouden wisselen omdat het leven van die persoon jullie het aangenaamst lijkt. 2. Lees vervolgens het artikel dat hoort bij de juiste foto. Artikel A hoort bij foto a, artikel B hoort bij foto b, artikel C hoort bij foto c en d. 3. Denk over de volgende vragen even na en noteer enkele kernwoorden voor jezelf. Bespreek de vragen vervolgens in je groepje. - Wat dacht je toen je het artikel las? .......................................................................................................................... - Lijkt het leven van de persoon nog steeds aangenaam? Waarom wel/waarom niet? .......................................................................................................................... - Wist je dat deze persoon dit had meegemaakt? Hoe wist je dat? .......................................................................................................................... - Als je ervan uitgaat dat je niet op de hoogte was, had je het dan verwacht? Waarom wel/waarom niet? .......................................................................................................................... 4. Lees nu het verhaal van Tina en denk even na over de volgende vragen. Noteer ook hier weer enkele kernwoorden voor jezelf. Bespreek de vragen daarna in je groepje. - Wat is je gevoel bij dit verhaal? .......................................................................................................................... - Waar zou deze misdaad gebeurd kunnen zijn? .......................................................................................................................... - Waarom is de misdaad gepleegd? .......................................................................................................................... - Kan je zo’n misdaad begrijpen? Waarom wel/niet? .......................................................................................................................... - Hoe had het slachtoffer zich kunnen verdedigen? ..........................................................................................................................


Artikel A: Gazet van Antwerpen Jacky Lafon: "Mishandeld, misbruikt en vernederd"

11/08/'09 Zangeres en Familie-actrice Jacky Lafon staat bekend als altijd vrolijk en goedlachs. Slechts enkele intimi kenden de jarenlange treurnis achter haar brede glimlach. Maar na de dood van haar moeder wil ze haar aangrijpend levensverhaal ook aan het grote publiek vertellen. “Ik wil dit kunnen loslaten.” “Het leven is niet altijd mild geweest voor mij”: zo opent Jacky Lafons biografie ‘De naakte waarheid’. Het moet zowat het understatement van het jaar zijn, want wat volgt is een opeenstapeling van tegenslag. Het begon al in uw prille jeugd. "Mijn vader was een alcoholicus. De drank wekte de duivel in hem op. Hij mishandelde zijn vrouw en zijn vier kinderen, fysiek en mentaal. Hij had er plezier in om ons te vernederen, liefst nog in het bijzijn van anderen. Op een dag hadden mijn twee zussen en ik een slecht rapport. Wel, hij bracht ons de volgende dag extra vroeg naar school. We moesten aan de schoolpoort gaan staan, elk met een groot bord met daarop ‘Ik ben een ezel’ rond onze nek. Wenen dat we deden. Iedereen lachte ons uit, minuten lang." "Zo kan ik tientallen verhalen vertellen. Hij heeft bijvoorbeeld ooit mijn hondje Snoekie verdronken in de vijver, omdat hij het arme beestje beu was. Ik heb mijn mama ook vaak slaag zien krijgen." 8 Tom DE SMET

Artikel B: film.nieuws.nl Christian Bale gearresteerd voor mishandeling 22/07/2008 (Novum) - Christian Bale is gearresteerd op verdenking van mishandeling. De acteur, die 8

DE SMET, T., Jacky Lafon: “Mishandeld, misbruikt en vernederd”, Gazet Van Antwerpen, internet, 11-08-2009, (http://www.gva.be/nieuws/media-en-cultuur/aid854279/jacky-lafon-mishandeld-misbruikt-en-vernederd.aspx)


Batman speelt in de blockbuster 'The Dark Knight', zit momenteel achter de tralies. Dat heeft een woordvoerder van de politie in Londen gezegd tegen BBC News. Volgens een eerder bericht van de krant The Sun ging Bale zondag zijn moeder en zus te lijf in zijn kamer in het Londense hotel Dorchester, waarna zij aangifte deden.

De 34-jarige filmster was in Londen voor de Europese première van 'The Dark Knight', die maandag plaatsvond. Bale heeft die première bijgewoond, maar heeft zich later op afspraak op het politiebureau gemeld en werd daar gearresteerd. "Hij blijft voorlopig in hechtenis", meldt de politiewoordvoerder. Bale kroop voor 'The Dark Knight' voor de tweede keer in de huid van de duistere superheld Batman. In 2005 was hij al te zien in 'Batman begins'. Eerder speelde hij in films als 'American psycho' en 'The new world'. 9

9

NOVUM (red.), Christian Bale gearresteerd voor mishandeling, internet, 22-07-2008, (http://film.nieuws.nl/520069)


Artikel C: Knack Chris Brown pleit schuldig voor mishandeling Rihanna 23/06/2009 De Amerikaanse R&B-ster Chris Brown heeft maandag schuld bekend aan de mishandeling van zangeres en ex-vriendin Rihanna. De 20-jarige Brown is akkoord gegaan met een schikkingsvoorstel.

Chris Brown pleit schuldig voor mishandeling Rihanna De Amerikaanse R&B-ster Chris Brown heeft maandag schuld bekend aan de mishandeling van zangeres en ex-vriendin Rihanna. De 20-jarige Brown is akkoord gegaan met een schikkingsvoorstel van een werkstraf van 180 uur en een voorwaardelijke celstraf van vijf jaar. Dat melden Amerikaanse media. Brown pleitte schuldig tijdens een rechtszitting in Los Angeles. Hij stond terecht wegens mishandeling en bedreiging van de 21-jarige R&B-ster Rihanna op de avond van de uitreiking van de Grammy Awards in februari. Later verschenen in de pers foto's van het gehavende gezicht van Rihanna. De rechtbank zal het vonnis tegen Brown op 5 augustus officieel bekrachtigen. Wanneer de zanger tijdens zijn proeftijd opnieuw in de fout gaat, wacht hem een effectieve celstraf van vier jaar. Bovendien kreeg Brown een contactverbod om te voorkomen dat hij zijn ex-vriendin opnieuw lastig valt. Browns advocaat had vorige week tevergeefs geprobeerd uitstel te krijgen voor de hoorzitting van maandag. Door het schikkingsvoorstel van de aanklagers te aanvaarden, voorkomt Brown dat Rihanna in een officiële rechtszaak een belastende getuigenis tegen hem zou afleggen.10

10

(red.), Chris Brown pleit schuldig voor mishandeling Rihanna, Knack, internet, 23-06-2009, (http://knack.rnews.be/nl/actualiteit/nieuws/mensen/chris-brown-pleit-schuldig-voor-mishandeling-rihanna/article-1194707556783.htm#)


Verhaal Tina Tina’s man kwam dronken thuis. Hij ontdekte dat zijn vrouw en dochter op bezoek waren bij een buur. Hij eiste dat ze onmiddellijk terug naar huis kwamen. Toen ze binnen waren, sloot hij de deur en zei hij het volgende tegen zijn dochter: “Ik ga even met je moeder spreken.” Hij nam een bijl, een bezem en een mes. Hij begon ruzie met zijn vrouw te maken en beschuldigde haar ervan dat ze niet gewassen, gekookt en ander huishoudelijk werk gedaan had. Hij begon haar te slaan; hij sloeg haar tegen het hoofd en in het gezicht met zijn blote handen. Hij trok plukken haar uit en stampte haar met zijn laarzen aan. Daarna scheurde hij de kleren van haar lichaam en smeet haar op het bed met de bedoeling haar verder te slaan. Dit alles gebeurde voor de ogen van hun 8-jarige dochter die hem smeekte te stoppen. Hij stopte en gooide Tina van het bed en viel in slaap. Tina stierf diezelfde nacht. 11

11

VORMEN VZW (red.), Kompas: Binnen vier muren, internet, 26-05-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/Binnenviermuren.html)


THEMA Sluit aan bij Mensenrechten

Doel Niveau Type Duur Materiaal

Voorbereiding

Doelstellingen


DE GRIEKSE VROUW IN DE KLASSIEKE OUDHEID Vrouwen en kinderen in de klassieke oudheid. De situatie van de Griekse vrouw is mogelijk al besproken in een eerdere les. Hier gaan we er vanuit dat dit niet het geval is. - Het recht op gelijke behandeling - Het recht op rechten - Het recht op gelijke wetten voor iedereen - Het recht op gelijke lonen voor mannen en vrouwen - Het recht op onderwijs De leerlingen willen erbij stilstaan dat genderongelijkheid niet enkel een item uit het verleden is. 2e jaar Beeldfragmenten, spel 50 minuten (afhankelijk van hoeveelheid situaties die je aanreikt, deze les kan ook gespreid worden over twee lessen) - Informatiefiche - Lokaal met computer, internet en beamer - Fragment ‘taakverdeling mannen en vrouwen) http://www.youtube.com/watch?v=E0XdK-vKu-Q - Fragment ‘Mannen en vrouwen bij de Oude Grieken’ http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070125_deoudegrieken04 12 - Fragment ‘Mannenwerk en vrouwenwerk’ - http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_vrouwenwerk01 13 - Rolfiches (eventueel) Een cd-speler met zachte en rustgevende muziek - Maak de rolfiches, één per deelnemer. Kopieer hiervoor het blad, knip de strookjes uit en plooi ze dubbel. - Lees de informatiefiche Leerlingen kunnen: - reflecteren over hun opvattingen over de rolverdeling tussen man en vrouw. - de situatie van de Griekse vrouw in de klassieke oudheid bespreken. - het onrecht van genderongelijkheid aanvoelen en verwoorden. - de rechten van anderen respecteren. Leerlingen willen: - stilstaan bij de ongelijkheid van vrouwen t.o.v. mannen, vroeger en nu. - inzien wat de gevolgen zijn voor een persoon van het behoren tot een bepaalde sociale of culturele minderheid. - het belang zien van het respecteren van mensenrechten. 1.1 CRITERIA IN VERBAND MET HET HISTORISCH REFERENTIEKADER 1.1.4 Socialiteit 10 Probleemstellingen worden algemeen gekarakteriseerd; ze worden onderzocht op hun vergelijkbaarheid in een tijds- en een ruimtelijk perspectief. 1.2 CRITERIA IN VERBAND MET DE BESTUDEERDE SAMENLEVINGEN. 1.2.4 Socialiteit 21 Er is aandacht voor:

12

SCHOOLTV (red.), Mannen en vrouwen bij de Oude Grieken, Mannen waren de baas, internet, 30-03-2010, (http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070125_deoudegrieken04) 13 SCHOOLTV (red.), Mannenwerk en vrouwenwerk, ieder zijn taak, internet, 30-03-2010, (http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20051031_vrouwenwerk01)


VOET

- structuren, mechanismen en processen; - relaties en spanningsvelden tussen individuen en groepen, en tussen groepen onderling. 1.2.5 Benaderingswijze 23 De studie getuigt van een probleem- en actualiteitsgerichte benadering. 1.3 CRITERIA IN VERBAND MET DE INTEGRATIE TUSSEN HET HISTORISCH REFERENTIEKADER EN DE BESTUDEERDE SAMENLEVINGEN 1.3.4 Socialiteit 30 De klemtoon wordt gelegd op het zoeken naar analogieën en verschillen met vroegere en latere samenlevingen, en vooral met de hedendaagse. 1.3.5 Benaderingswijze 33 Eigen aan het streven naar integratie in de studie van de geschiedenis is het leggen van relaties tussen: - de historische dimensies Tijd, Ruimte en Socialiteit; 2.1 KENNIS EN INZICHT 2.1.2 Kennis en inzicht in verband met de bestudeerde samenlevingen 7 verduidelijken belangrijke kenmerken van onderscheiden maatschappelijke domeinen. 2.1.3 Kennis en inzicht in verband met de integratie tussen het referentiekader en de samenlevingen 16 vergelijken de bestudeerde samenlevingen met elkaar en met probleemstellingen van de hedendaagse samenleving. Gemeenschappelijke stam empathie 5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; kritisch denken 11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h.v. relevante criteria; 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; open en constructieve houding 17 toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten; zorgzaamheid 26 gaan om met verscheidenheid; Context 3 Sociorelationele ontwikkeling 2 erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van gelijkwaardigheid, afspraken en regels in relaties; 3 accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie; Context 5 Politiek-juridische samenleving 3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten; 4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen;


Instructies Starter/gespreksfase 1. Toon het fragment van Bieslog over taakverdeling tussen mannen en vrouwen. 2. Stel aan de leerlingen volgende vragen: - Waarover gaat het filmpje? - Hoe lost het koppel in het filmpje de taakverdeling binnen hun gezin op? - Hoe verloopt dit in de praktijk? - Is dit volgens jullie een goede taakverdeling? - Zou jij als vrouw/man de taakverdeling graag op deze manier zien gebeuren? - Kennen jullie gezinnen waarbij het er zo aan toe gaat? - Hoe zien jullie dat binnen een relatie, wie moet deze taken uitvoeren? - Hoe zouden jullie het aanpakken? 3. Geef de leerlingen de opdracht om tijdens het volgende filmfragment de taken van de Griekse vrouw in de klassieke oudheid te noteren. 4. Toon het fragment ‘Mannen en vrouwen bij de Oude Grieken’. 5. Bespreek met de leerlingen de taken van de vrouw en vul zelf aan. Schrijf een aantal kernwoorden op het bord om het overzicht te bewaren. Vertel ook dat de vrouw niet gezien werd als burger en dat ze geen rechten had. De vrouw moest vooral een goede vrouw zijn voor haar man en mocht het huis in principe niet verlaten. (zie informatiefiche) 6. Vraag aan de leerlingen of ze zich zo’n situatie nu nog kunnen voorstellen en waarom wel/niet. 7. Vertel hen dat het nu in het algemeen dan wel geëvolueerd is, maar dat mannen en vrouwen nog steeds niet helemaal als gelijk beschouwd worden. 8. Geef de leerlingen de opdracht om tijdens het filmfragment de taken van de Nigerese vrouw te noteren. 9. Toon nu het fragment ‘Mannenwerk en vrouwenwerk’. 10. Bespreek met de leerlingen de taken van de vrouw. Vertel zelf ook wat achtergrondinformatie over de Nigerese vrouw (zie informatiefiche). 11. Stel de volgende vragen: - Welk verschil merk je op tussen vrouwen en mannen in Niger en vrouwen en mannen bij ons? - Welk verschil merk je op tussen vrouwen en mannen in het oude Griekenland en vrouwen en mannen in Niger? - Waar en wanneer zou jij het liefst leven als vrouw/man? - Waarvan is de visie op vrouwen dan afhankelijk? (tijd en ruimte) 12. Benadruk dat deze behandeling van vrouwen bij bijvoorbeeld de oude Grieken in die tijdsgeest aanvaard werd. Het is belannrijk dat leerlingen beseffen dat historische gebeurtenissen ook in hun historische context geplaatst worden. Het streven naar gendergelijkheid is eigenlijk nog een heel recent gegeven. Verwerking/verdiepingsfase 1. Kondig aan dat je een inlevingsspel gaat spelen. 2. Vraag de leerlingen om het absoluut stil te maken en tot rust te komen. Zet eventueel zachte achtergrondmuziek op. 3. Deel de rolfiches willekeurig uit zodat iedere deelnemer één fiche heeft. Vraag dat ieder dit voor zich houdt en niet aan de anderen toont. 4. Nodig nu iedereen uit om te gaan zitten en om zijn rol te lezen. 5. Het is nu de bedoeling dat iedereen zich inleeft in zijn rol. Ter ondersteuning kan je enkele van onderstaande vragen voorlezen. Laat voldoende pauze na elke vraag zodat de deelnemers kunnen nadenken en zich een duidelijker beeld kunnen vormen van hun personage. • Hoe was jouw kindertijd? Hoe zag het huis eruit waarin je opgroeide? Welke spelletjes speelde je? Wat voor werk deden je ouders? • Waaruit bestaat jouw dagelijkse leven nu? Waar, wanneer en hoe ga je met mensen om? Wat doe je ’s morgens, ‘s namiddags en ’s avonds? 24│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

•

Hoe kan je jouw levensstijl omschrijven? Waar leef je? Hoeveel geld verdien je per maand? Waarmee vul je je vrije tijd? Wat doe je als het vakantie is? • Wat vind je spannend en wat schrikt je af? 6. Vraag de deelnemers om op te staan en zich in absolute stilte op één lijn op te stellen. 7. Vertel de deelnemers dat je een aantal situaties of gebeurtenissen gaat voorlezen. Telkens wanneer zij in hun rol “ja” kunnen antwoorden op de stelling, moeten ze een stap voorwaarts zetten. Is het antwoord “neen”, dan blijven ze gewoon staan. 8. Lees de situaties één voor één voor. Geef de deelnemers voldoende tijd om na de stelling al dan niet een stap voorwaarts te doen. Kijk ook goed naar de posities die ze ten opzichte van elkaar innemen. 9. Op het einde vraag je of iedereen zijn slotpositie goed wil bekijken en onthouden. Geef dan de groep enkele minuten om uit hun rol te stappen, waarna je kan overgaan tot de evaluatie in groep. Nabespreking 1. Vraag eerst aan de deelnemers hoe de activiteit verlopen is en hoe ze het vonden. Praat dan verder over de onderwerpen die ter sprake kwamen en over wat ze leerden van de oefening. - Hoe voelde het om een stap voorwaarts te zetten, of om dit juist niet te doen? - Voor diegenen die vaak een stap vooruit zetten, wanneer begonnen ze te beseffen dat de anderen niet zo snel volgden. Wanneer gebeurde dat? - Had iemand tijdens de oefening het gevoel dat zijn of haar mensenrechten niet gerespecteerd werden? - Kan men raden welke de rol van de anderen was? (Laat iedereen vertellen wat zijn of haar rol was). - Was het eerder moeilijk of gemakkelijk om de verschillende rollen te spelen? Hoe stelden zij zich de persoon voor die ze speelden? - Weerspiegelt deze oefening op de één of andere manier de samenleving? Hoe? 2. Bekijk nu één voor één de rollen en stel je de vraag welke mensenrechten op het spel staan. - Was het voor sommigen zo dat hen bepaalde mensenrechten ontzegd werden? - Wie zou verder staan als het personage een man i.p.v. een vrouw was? Welke invloed had het geslacht van het personage? - Op welk vlak is er ongelijkheid tussen mannen en vrouw in onze westerse samenleving? En elders in de wereld? - Wat zijn de eerste stappen die kunnen genomen worden om dit soort ongelijkheden in onze samenleving aan te pakken? 14

14

VORMEN VZW (red.), Kompas: Zet een stap voorwaarts, internet, 30-03-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/StapVoorwaarts.html)


Informatiefiche: de Griekse vrouw Historische informatie ‘Lichaam en geest van de man zijn door de [godheid] zodanig goed gewapend tegen kou en warmte, en tegen de ongemakken van reizen en de strijd bestand gemaakt, dat bezigheden buitenshuis voor hem zijn weggelegd. Omdat de godheid het lichaam van de vrouw hiertegen minder bestand heeft gemaakt, zijn voor haar de taken binnenshuis en de zorg voor de huisraad. Omdat hiervoor een wat angstige inslag niet ongunstig is, bedeelde de godheid aan de vrouw en niet de man de meeste angst toe.’15 Uit Economico, door Xenophon (ca. 430 v.Chr. – 355 v.Chr.)

De Griekse vrouw werd niet gezien als burger. Zo had zij bijvoorbeeld geen politieke rechten. De welgestelde Griekse vrouw leefde voornamelijk binnenshuis, zoals je al uit het citaat van Xenophon kon afleiden. Ze verliet haar huis zo min mogelijk, enkel voor huwelijken, begrafenissen, familiefeesten of op feestdagen was dit toegestaan. De inkopen op de markt gebeurden niet door de vrouwen, maar door de slaven. De welgestelde vrouwen hadden in de woning een apart deel dat zich meestal op de bovenverdieping bevond. De dochter des huizes groeide hier op, onder toeziend oog van haar moeder, kindermeisje en slavinnen. Welgestelde meisjes werden opgeleerd om later een goede echtgenote en moeder te zijn. Dat hield in dat ze leerde koken, spinnen en weven. Sommige van hen leerden ook lezen, schrijven, rekenen en muziek maken. Tussen 12 en 15 jaar werden deze meisjes uitgehuwelijkt. Dit huwelijk werd geregeld door de vader van de bruid. De gewone volksvrouw kon zich echter niet veroorloven om altijd thuis te blijven. Zij moest bijvoorbeeld water halen, de was doen, het huis onderhouden, op de kinderen passen… en op die manier mee instaan voor het levensonderhoud van de familie. De vrouw kon ook zelf de kost verdienen (uit noodzaak) door te werken als textielarbeidster, handelaar op de markt of vroedvrouw. Vroedvrouwen hadden doorgaans een hoog aanzien. Dat deze vrouw bijvoorbeeld zelf de kost kon verdienen, wil niet zeggen dat het vrijgevochten vrouwen waren. De positie van de vrouw in Athene was eerder slecht te noemen. Ze was belangrijk om de man kinderen te schenken en het huis goed te bewaren. Prostituees waren er dan weer voor het plezier. De vrouw liet alles in handen van haar man. Hij was de baas over haar bezittingen en haar vertegenwoordiger bij rechtszaken. Bij een scheiding was de vrouw steeds in het nadeel. Bij een scheiding wegens kinderloosheid of ruzie, was de vrouw altijd de schuldige. Zo kon de man de vrouw dus gemakkelijk aan de kant schuiven. Wanneer de vrouw dan weer wilde scheiden, moest zij daarvoor een scheidingsaanvraag indienen bij de verantwoordelijke archont. Hiervoor moest zij bijgestaan worden door een mannelijk familielid. De kinderen gingen dan altijd naar de man, of de vrouw nu gelijk kreeg of niet.16

Nigerese vrouw Niger, een land in West-Afrika, is één van de armste landen ter wereld. Het welzijnsniveau is er erg laag. De meeste kinderen gaan er niet naar school en diegene 15

GRANDI OPERE (red.), Wereldgeschiedenis, 2 Van het oude Egypte tot het oude Griekenland, UTET SpA, 2007, p. 377 16 ADAMS, X., JANSEN, W., Ontdek geschiedenis 2, Den Gulden Engel, Antwerpen, 1998, p. 33-34


die dat wel doen, maken meestal de basisschool niet af. De situatie van de vrouw in Niger is dan ook vaak schrijnend. In wat volgt vindt u enkele feiten over de Nigerese vrouw die dit aantonen: - De gemiddelde vrouw heeft geen 3 jaar onderwijs gevolgd. - De vrouw werkt ongeveer 15 uur/dag aan huishoudelijke taken, zoals bijvoorbeeld hout sprokkelen.17 - Een vrouw heeft gemiddeld 7,1 kinderen. De oorzaak hiervan ligt vaak bij het verbod op anticonceptie door de man. - De helft van de meisjes trouwt voor hun 15 e verjaardag.18 - Huiselijk geweld tegen vrouwen komt veelvuldig voor. - Vrouwenbesnijdenis wordt door de wet verboden, maar het probleem blijft bestaan, vooral in het westen en het oosten van het land. 19

17

BTC (red.), Belgisch ontwikkelingsagentschap: Over vrouwenrechten, energievoorziening en milieuzorg, internet, 04-06-2010, (http://www.btcctb.org/nl/news/over-vrouwenrechten-energievoorziening-en-milieuzorg) 18

MAAZOU, S., Niger sleutelt voorzichtig aan demografische tijdbom, IPS, internet, 30-03-2010, (http://ipsnews.be/index.php? id=35&no_cache=1&tx_uwnews_pi4[art_id]=20304) 19

PLAN NEDERLAND (red.), De werkgebieden van Plan: Plan in Niger, internet, 30-03-2010, (http://www.plannederland.nl/content/watwijdoen/index.jsp?land=niger)


Rolfiches Naam: Tim Verstappen Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Tongeren Leeftijd: 25 jaar Geslacht: man Burgerlijke staat: gehuwd Beroep: politieagent Hobby’s: Voetbal, computeren, maar vooral feestjes bouwen met vrienden. Medische gegevens: Ik heb last van wat allergieën, maar met de juiste pillen is dat geen probleem. Ouders: Hans Verstappen en Tanja Vandebegin Beroep vader: politieagent Beroep moeder: huisarts Geloof: Ik geloof enkel in mezelf, mijn familie en vrienden. Handtekening

Naam: Nina De Roeck Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Londerzeel Leeftijd: 25 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: gehuwd Beroep: verpleegster Hobby’s:Tekenen, shoppen, tennis Medische gegevens: Ik ben kerngezond volgens de dokter. Ouders: Koen De Roeck en Marie Versponnen Beroep vader: apotheker Beroep moeder:apotheker Geloof: ongelovig Handtekening

Naam: Cisse Nzodobokum Nationaliteit: Nigerees Verblijfplaats: Bambéye Leeftijd: 25 jaar Geslacht: man Burgerlijke staat: gehuwd Beroep: boer Hobby’s: Ik heb pas een fluit gekregen en daar speel ik graag op. Medische gegevens: Ik heb heel veel last van diarree. Ouders: Mijn ouders zijn helaas gestorven aan aids. Beroep vader: / Beroep moeder: / Geloof: moslim Handtekening

Naam: Nassirou Dashaka Nationaliteit: Nigerees Verblijfplaats: Bambéye 28│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

Leeftijd: 25 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: gehuwd Beroep: huismeid Hobby’s: Ik zing graag en ik hou ook van knutselen. Medische gegevens: Ik heb aan mijn arm een grote wonde die er gekomen is toen ik hout wilde sprokkelen. Mijn mes schoot door en voor ik het wist sneed ik in mijn arm. Zo ben ik ook een vinger kwijt geraakt. Ouders: Moussa Dashaka en Salamatou Maazou (gestorven toen ze 30 was aan de gevolgen van gele koorts). Beroep vader: Mijn vader was een veehouder. Beroep moeder: Mijn moeder was net als ik huismeid. Geloof: moslim Handtekening

Naam: Atalo Nationaliteit: Grieks Verblijfplaats: Athene Leeftijd: 25 jaar (geboren op 25-11-245 v.Chr.) Geslacht: man Burgerlijke staat: gehuwd Beroep: beeldhouwer Hobby’s: Ik hou van praten met mijn vrienden, sporten en muziek. Medische gegevens: Ik kan moeilijk slapen, maar dan ga ik naar de tempel van de god Asklepios (god van de geneeskunde) zodat hij mij kan helpen. Ouders: Aeneas (gestorven tijdens een veldslag) en Argiro Beroep vader: Mijn vader was soldaat. Beroep moeder: / Geloof: Ik geloof dat alle goden ons kunnen helpen. Handtekening

Naam: Authamia Nationaliteit: Grieks Verblijfplaats: Athene Leeftijd: 25 jaar (geboren op 29-03-245 v.Chr.) Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: gehuwd Beroep: geen Hobby’s: Ik hou van handwerken en naaien. Medische gegevens: Ik ben onlangs gevallen en heb een grote wonde aan mijn hoofd, maar als ik voldoende wijn drink, zal die wonde snel genezen zijn. Ouders: Jorgos en Aspasia (gestorven aan buikpijn) Beroep vader: Mijn vader verkoopt aardewerk Beroep moeder: / Geloof: Ik geloof in Zeus, in Dionysos, in Apollo, in Pallas Athena… Ik geloof in alle goden. Handtekening


Naam: Ella Van Tichelt Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Mol Leeftijd: 21 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente economie (universiteit) Hobby’s: uitgaan met vrienden, shoppen, computeren, tennis, dansen Medische gegevens: Ik heb een lichte vorm van astma Ouders: Marc Van Tichelt en Hannelore Vertesselt Beroep vader: manager bankkantoor Beroep moeder: boekhoudster Geloof: Ik ben katholiek opgevoed. Handtekening

Naam: Elisabeth Lancaster Nationaliteit: Amerikaans Verblijfplaats: Brussel Leeftijd: 15 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente secundair onderwijs (moderne talen) Hobby’s: chatten op facebook en msn, rondhangen met vrienden Medische gegevens: Ik heb soms wat last van mijn nieren. Elke maand moet ik naar het ziekenhuis voor testen, zodat ik de juiste pillen kan nemen. Ouders: Will Lancaster en Monica Peed Beroep vader: Amerikaans ambassadeur in België Beroep moeder: geen Geloof: mijn ouders zijn heel protestants, ik iets minder. Handtekening

Naam: Buran El Morabet Nationaliteit: Palestijns Verblijfplaats: Umm al-Fahm Leeftijd: 16 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente Hobby’s: Ik hou van zingen en dansen. Medische gegevens: Ik heb diabetes. Ouders: Mehmed El Morabet en Rahma El Boudifi Beroep vader: Mijn vader zit aan de receptie van een hotel. Beroep moeder: Zij is eigenlijk kapster maar ze voert dat beroep niet uit. Geloof: strikt Islamitisch Handtekening


Naam: Maria Reinhardt Nationaliteit: Indische Verblijfplaats: Ik trek in België rond met een zigeunergroep (de Sinti). Leeftijd: 17 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: gestopt met studies door het rondtrekken Hobby’s: Mijn moeder leert mij de toekomst te voorspellen en dat vind ik enorm leuk. Medische gegevens: Ik ben niet zo heel vaak ziek, al voel ik mij soms wel misselijk. Ouders: Maaran Reinhardt en Gajra Wenas Beroep vader: Mijn vader verkoopt schoenen, maar soms ook tapijten. Beroep moeder: Mijn moeder maakt vooral de woonwagen proper en zorgt voor de kleinste kinderen. Geloof: Rooms-katholiek Handtekening

Naam: Elisabeth Adriaens Nationaliteit: Belg Verblijfplaats:Loppem Leeftijd: 14 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente secundair onderwijs (Handel) Hobby’s: Ik ben supporter van voetbalploeg Club Brugge, chatten, wandelen met de hond Medische gegevens: Ik heb af en toe een griepje, maar verder ben ik gezond Ouders: Luc Adriaens en Gerda Steurs Beroep vader: politicus Beroep moeder: ambtenaar Geloof: Ik krijg godsdienst op school, maar ik geloof daar allemaal niet in. Handtekening

Naam: Frauke Stessens Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Leuven Leeftijd: 22 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente psychologie (universiteit) Hobby’s: Ik hou van lezen, muziek en tijd doorbrengen met mijn vaste vriendin Medische gegevens: Ik heb met het voetbal ooit een beenbreuk opgelopen, waardoor ik niet meer kan voetballen. Ouders: Frank Stessens en Anja Verstappel Beroep vader: psycholoog Beroep moeder: verpleegkundige Geloof: Ik geloof wel dat er ‘iets’ is, maar wat precies kan ik niet zeggen. Handtekening

Naam: Tessa Verbeek Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Hensies 31│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

Leeftijd: 14 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente secundair onderwijs (handel) Hobby’s: internetten, sporten, tv-kijken Medische gegevens: Ik heb diabetes, waardoor ik vaak niet kan snoepen wanneer mijn vrienden dat wel doen  Ouders: Timmy Verbeek en Gerda Kaas Beroep vader: kermisuitbater Beroep moeder: kermisuitbaatster Geloof: / Handtekening

Naam: Gregg Lancaster Nationaliteit: Amerikaans Verblijfplaats: Brussel Leeftijd: 20 jaar Geslacht: man Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: student Engels - Nederlands (universiteit) Hobby’s: lezen (vooral Engelstalige boeken), voetbal, muziek Medische gegevens: ik heb ooit mijn been gebroken, maar iets ernstiger heb ik nog niet meegemaakt. Ouders: Will Lancaster en Monica Peed Beroep vader: Amerikaans ambassadeur in België Beroep moeder: geen Geloof: protestants Handtekening

Naam: Indi Reinhardt Nationaliteit: Indisch Verblijfplaats: Ik trek in België rond met een zigeunergroep (de Sinti). Leeftijd: 16 jaar Geslacht: man Burgerlijke staat: ongehuwd Hobby’s: Ik vind paarden heel leuke dieren en ben graag met hen bezig. Medische gegevens: Ik heb een grote wonde aan mijn buik, van toen mijn zusje en ik aan het spelen waren met een mes. Wij wisten toen nog niet dat dat gevaarlijk is. Ouders: Maaran Reinhardt en Gajra Wenas Beroep vader: Mijn vader verkoopt schoenen, maar soms ook tapijten. Beroep moeder: Mijn moeder maakt vooral de woonwagen proper en zorgt voor de kleinste kinderen. Geloof: Rooms-katholiek


Naam: Remidius El Morabet Nationaliteit: Arabisch Verblijfplaats: Umm al-Fahm Leeftijd: 18 jaar Geslacht: man Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: student Hobby’s: Ik hou van sport, vooral van voetbal. Medische gegevens: Ik heb, net als mijn zus en mijn moeder diabetes. Ouders: Mehmed El Morabet en Rahma El Boudifi Beroep vader: Mijn vader zit aan de receptie van een hotel. Beroep moeder: Zij is eigenlijk kapster maar ze voert dat beroep niet uit. Geloof: strikt Islamitisch Handtekening Naam: Jada Filips Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Duffel Leeftijd: 14 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente secundair onderwijs (Handel) Hobby’s: ballet, dans en vooral de klj vind ik keitof! Medische gegevens: Mijn gehoor aan de linkerkant is niet zo goed. Daarvoor draag ik een hoorapparaatje. Ouders: Fred Filips en Simonne Boksels Beroep vader: leerkracht lager onderwijs Beroep moeder: leerkracht secundair onderwijs Geloof: Katholiek Handtekening

Naam: Tina Liefkens Nationaliteit: Belg Verblijfplaats: Neeroeteren Leeftijd: 17 jaar Geslacht: vrouw Burgerlijke staat: ongehuwd Beroep: studente secundair onderwijs (verkoop) Hobby’s: Ik trek graag op met mijn vriend, een jonge kunstenaar. Ik probeer hem te helpen, want hij is heroïneverslaafd. Medische gegevens: Ik ben enorm gevoelig voor longaandoeningen Ouders: Freddy Liefkens en Hilda De Boeck Beroep vader: lasser Beroep moeder: kok Geloof: ik ben sterk geïnteresseerd in het hindoeïsme. Handtekening


Situaties en gebeurtenissen Lees de onderstaande situaties luidop voor. Geef de deelnemers voldoende tijd om na elke situatie eventueel een stap vooruit te doen én om te kijken naar hoever de anderen van positie veranderden. Afhankelijk van de tijd, kan je meer of minder situaties voorstellen. •

Je hebt nooit veel moeilijkheden gekend op financieel vlak.

•

Je hebt een deftig huis met telefoonlijn en televisie.

•

Je hebt het gevoel dat jouw taal, je godsdienst en je cultuur aanvaard worden in de samenleving waarin je leeft.

•

Je voelt dat jouw mening over politieke en sociale kwesties van belang is en dat er naar geluisterd wordt.

•

Andere mensen vragen je over tal van dingen raad.

•

Je bent niet bang dat de politie je zou doen stoppen.

•

Je weet waar je terecht kunt als je raad of hulp nodig hebt.

•

Je hebt je nooit uitgesloten gevoeld omwille van je afkomst.

•

Je beschikt naar behoeften over voldoende sociale en medische diensten.

•

Je kan minstens 1 keer per jaar op vakantie gaan.

•

Je kan vrienden uitnodigen om bij je thuis te komen eten.

•

Je leidt een boeiend leven en je ziet je toekomst positief in.

•

Je hebt het gevoel dat je in studiekeuze en beroep je eigen keuze kunt maken.

•

Je bent niet bang om lastig gevallen of aangevallen te worden op straat, of in de media.

•

Je mag zowel bij nationale als lokale verkiezingen gaan stemmen.

•

Je kan de belangrijkste religieuze feestdagen vieren met je familie en vrienden.

•

Je kan deelnemen aan een internationaal seminarie in het buitenland.

•

Je kan minstens één keer per week naar de film of het theater gaan.

•

Je bent niet bang voor de toekomst van je kinderen.

•

Je kan minstens om de drie maanden nieuwe kleren kopen.

•

Je kan verliefd worden op wie je zelf wil.

•

Je weet dat jouw kwaliteiten in de samenleving waarvan je deel uitmaakt erkend en gerespecteerd worden.

•

Je kan gebruik maken van de voordelen van het internet.


THEMA

Sluit aan bij Mensenrechten

Doel Niveau Type

Duur Materiaal

Voorbereiding

Doelstellingen

DE VROUW IN DE MIDDELEEUWEN Een les over de verschillende standen in de Middeleeuwse maatschappij, waarbij de situatie van vrouwen in de middeleeuwen in de kijker kan worden gezet. - Het recht op gelijke behandeling - Het recht op rechten - Het recht op gelijke wetten voor iedereen - Het recht op gelijke lonen voor mannen en vrouwen De leerlingen willen inzien dat mensenrechten met betrekking tot het geslacht nog steeds geschonden worden, ook in ons land. 3e jaar Groepswerkjes, stellingen

50 minuten - Lokaal met computer, internet, beamer en geluidsboxen - Fragment ‘Vrouwenwerk’ (http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050614_middeleeuwen01 )20 - 30 artikelen van Universele Verklaring van Rechten van de Mens X aantal groepjes - Werkbundel X aantal groepjes - 2 kladpapieren - 3 snoepjes - Groen en rood kaartje voor elke leerling - Informatiefiche - Afbeeldingen met misericordes - Documenten A en B - Kopieer de 30 artikelen en het werkbundeltje voor elk groepje - Knip de 30 artikelen uit voor elk groepje - Lees de informatiefiche - Zet de afbeeldingen met misericordes en documenten A en B in een powerpoint of op transparant De leerlingen kunnen: - de situatie (vb. rechten) van de vrouw in de middeleeuwen bespreken - de vrouwenarbeid in de middeleeuwen bespreken - de voor de vrouw nadelige evolutie in de middeleeuwen schetsen - verklaren op welke manier de rechten van vrouwen nu geschonden worden De leerlingen willen: - de situaties waarbij vrouwenrechten geschonden worden linken aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens - een eigen standpunt innemen t.o.v. de stellingen rond gender(on)gelijkheid


20

8.1.1 Kennis, inzichten vaardigheden in verband met tijd, historische ruimte en socialiteit 8.1.1.3 Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de integratie tussen het historisch referentiekader en de samenlevingen tot ca. 1800 De leerlingen 12 geven voorbeelden van normconformerend en normafwijkend

SCHOOLTV, Vrouwenwerk, internet, 28-05-2010, (http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050614_middeleeuwen01)


VOET

maatschappelijk gedrag, vanuit toenmalige maatschappelijke waarden. 8.1.2 Vaardigheden in verband met de methodologische onderbouwing 8.1.2.3 Historische redenering De leerlingen kunnen 22 met coherente argumenten hun eigen standpunt tegenover een historisch of actueel maatschappelijk probleem verdedigen. 8.1.3 Attitudes De leerlingen 28 zijn bereid waarden en normen uit heden, verleden en andere culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen. 30 brengen waardering op voor de manier waarop individuen en emancipatiebewegingen strijd voer(d)en tegen machtsstructuren en gevestigde orden voor de realisatie van de rechten van de mens. Gemeenschappelijke stam empathie 5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; kritisch denken 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; open en constructieve houding 17 toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten; respect 18 gedragen zich respectvol; samenwerken 19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen; Context 3 Sociorelationele ontwikkeling 6 doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik; Context 5 Politiek-juridische samenleving 3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten; 4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen; Context 7 Socioculturele samenleving 1 beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen; 2 gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen;


Instructies Starter/gespreksfase 1. Stel de leerlingen de volgende vragen: - Welk beroep willen jullie later uitvoeren? Waarom? - Zijn er beroepen waarvan je vindt dat ze meer voor mannen zijn? Welke? - Zijn er beroepen waarvan je vindt dat ze meer voor vrouwen zijn? Welke? 2. Zeg dat je gaat kijken welke beroepen vrouwen in de middeleeuwen uitvoerden. 3. Toon het filmfragment ‘Vrouwenwerk’ en laat leerlingen ondertussen noteren wat zoal de taken van de vrouw zijn. 4. Overloop de taken van de vrouw klassikaal. Toon vervolgens de afbeeldingen met misericordes aan de leerlingen. Deze afbeeldingen kunnen op transparant of via een powerpoint getoond worden. Vraag bij elke afbeelding welk tafereel er zich voordoet en wat je hieruit kan afleiden. 5. Vul de antwoorden van de leerlingen aan en leg uit dat we een onderscheid kunnen maken tussen werk op het platteland en in de stad. Leg dit onderscheid uit. (zie informatiefiche) 6. Laat de leerlingen document A en B lezen (via een transparant of powerpoint) en stel de volgende vragen: Document A - Wat veranderde er vanaf de 12e eeuw? - Waarop had de vrouw vanaf de 12e eeuw geen recht meer op? Document B - Wat veranderde er vanaf de 14e-15e eeuw voor de vrouw? Documenten A en B - Hoe evolueerde de situatie van de vrouw vanaf de 12 e eeuw? Verwerking/verdiepingsfase 1. Vraag leerlingen of deze situatie vergelijkbaar is met de huidige situatie van vrouwen bij ons en/of in het Zuiden. 2. Vraag twee leerlingen naar voor, een jongen en een meisje. Vraag hen allebei om van een kladblad een vliegertje te vouwen. Als ze dit gedaan hebben, geef je het meisje één snoepje, de jongen twee snoepjes.21 3. Vraag aan de leerlingen in kwestie waarom er een verschil was in hun beloning. Roep eventueel de hulp in van de klas. 4. Als de leerlingen er zelf niet uitkomen, zeg je dat de jongen meer kreeg omdat hij een jongen is. Meisjes krijgen nu eenmaal een lager loon voor hetzelfde werk. Vraag hen of dit ook in werkelijkheid zo is in België en vertel hen daarna dat vrouwen in België gemiddeld zo’n 20% minder verdienen dan mannen voor dezelfde job. 5. Verdeel de klas in groepjes van vier. Geef elk groepje de 30 artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. 6. Geef de leerlingen de opdracht om in groep te overleggen welke van de 30 artikelen eerder in deze les aan bod kwamen. 7. Overloop deze artikelen die al aan bod kwamen even klassikaal. 8. Deel nu de papieren met de situaties uit en laat de leerlingen in groep de artikels aan de situaties linken. Laat hen ook de vragen bij de situaties in groep bespreken. Het is voldoende als ze enkele kernwoorden noteren. Het is niet noodzakelijk dat de leerlingen elke situatie bespreken. Je kan afhankelijk van de tijd dus situaties laten vallen. Probeer de leerlingen wel de samenvatting te laten bespreken. Nabespreking 1. Vraag eerst aan de leerlingen of er moeilijkheden waren bij het groepswerk en of er nog vragen zijn. Bespreek eerst deze vragen.

21

VORMEN VZW (red.), Kompas: Loon naar werk?, internet, 28-05-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/Loonnaarwerk.html)


2. Leg de leerlingen enkele stellingen voor. Laat de leerlingen een groen (akkoord) of rood (niet akkoord) kaartje opsteken. Daarna krijgen ze nog heel even de tijd om over hun standpunt te overleggen met hun buur. Ze kunnen samen naar argumenten zoeken om hun mening te staven. 3. Vraag naar de argumenten van de leerlingen en bespreek de stelling klassikaal. Stellingen: - Mannen moeten voor hetzelfde werk meer betaald worden dan vrouwen. - Vrouwen zijn het zwakke geslacht. - Vrouwen zitten soms in een lastige situatie omdat ze niet durven weigeren. - In de hedendaagse tijd zijn mannen en vrouwen meer gelijk dan in het verleden.


Informatiefiche: de vrouw in de Middeleeuwen Historische informatie De Middeleeuwse vrouw mocht bezittingen hebben. Ze mocht geld beheren, grond en huizen kopen, schenkingen doen… Als ze gehuwd was, moest de vrouw haar man gehoorzamen. Zo mocht haar man bijvoorbeeld haar bezittingen beheren. Als de man stierf, had ze alle goederen onder haar beheer. Vanaf de 12e eeuw ging de situatie er voor de vrouw op achteruit, doordat het Romeinse recht weer sterk bestudeerd werd en sommige onderdelen opgenomen werden in de toenmalige wetteksten. De vrouw werd vanaf toen weer volledig ondergeschikt aan de man. Vanaf het huwelijk was de man vanaf nu eigenaar van de bezittingen van de vrouw, terwijl hij ze daarvoor gewoon beheerde. Na de dood van de man werd de vrouw onder voogdij geplaatst van een mannelijk familielid of werd ze gewoon aan haar lot overgelaten. Vrouwenarbeid Vrouwenarbeid kunnen we onderverdelen tussen arbeid op het platteland en in de stad. Op het platteland was er een duidelijke taakverdeling voor man en vrouw. Daarbij deed de vrouw het huishoudelijk werk zoals de aanleg van voedselvoorraden, bakken van brood, brouwen van bier, maken en wassen van kleding… Ook voerde de vrouw een aantal landbouwtaken uit: scheren van schapen, grasmaaien, tuin omspitten, oogsten… De gootgrondbezitters schakelden zelfs vrouwen in als dagloners en gaven hun vaak hetzelfde loon als de mannelijke arbeiders. In de stad werden ook vrouwen tewerkgesteld. Daar verkochten vrouwelijke winkeliers o.a. fruit, vis en zelfgemaakte waren. In grote steden waren er zelfs vrouwelijke groothandelaars die internationale handel dreven. Het brouwen van bier was het stedelijk ambacht dat het meest door vrouwen uitgeoefend werd. Een aantal vrouwen werkte als goedkope dagloners in de bouw en de metaalnijverheid. Vaak waren mannelijke ambachtslieden niet tevreden met vrouwenarbeid en ze gaven vrouwen dan ook de schuld wanneer er een crisis opdook. Omdat vrouwen goedkoper waren als arbeider, hadden ze schrik dat hun meesters vrouwen zouden verkiezen boven hen. Vooral vanaf de 15e eeuw ging het stadbestuur zelfs in op die mannelijke klachten en stelde ze allerlei bepalingen op die de vrouwenarbeid beperkten. Vrouwen mochten voortaan alleen meewerken met hun man of bij een andere meester, maar ze mochten geen zelfstandig beroep meer uitoefenen.22

22

GORIS, G., DECAT, F., Storia 3ASO, leerboek, Van In, Wommelgem, 2006, p. 129-130


Misericordes Deze steunstukken vinden we terug op de zittingen van een koorbank. Hier worden fragmenten uit het dagelijks leven uitgebeeld.

Bereiden van vogel

Moeder en kind

Slaan van vrouw23

Documenten A en B Document A

23

MATTHEW, D., Atlas van de middeleeuwen, Atrium, Alphen aan den Rijn, p. 146-147


‘Vanaf de 12e eeuw werd de door de vrouw meegebrachte bruidsschat groter en de bijdrage van de man kleiner. Sommige bijdragen werden zelfs door de overheid verboden, zoals in 1143 de tertia uit Genua (een van oorsprong Germaans gebruik) volgens welk een vrouw het recht had op een derde van de bezittingen van haar echtgenoot.’ Document B ‘Vanaf de 14e-15e eeuw had de vrouw meestal niet meer het recht om vrij te beschikken over de bezittingen die haar man haar geschonken had. De man beheerde de goederen tijdens zijn leven. Na zijn dood had de vrouw niet meer dan het vruchtgebruik en zij had niet het recht ze bij testament na te laten aan wie ze maar wilde.’

Uit: C. KLAPISCH – ZUBER, De wereld van de Middeleeuwen24

30 artikelen De 30 artikelen in vereenvoudigde versie zijn terug te vinden op internet 25 op www.vormen.org

24

GORIS, G., DECAT, F., e.a., Storia 3ASO, leerboek, Van In, Wommelgem, 2006, p. 141-144 VORMEN VZW (red.), DertigArtikelen, internet, 01-06-2010, (http://www.vormen.org/DertigArtikelen/Downloads/kaartjesUVRMvereenvoudigd.pdf) 25


Werkbundeltje

Werkbundel Mannen = vrouwen?


Situatie 1 Artikel Weinig vrouwelijke burgemeesters in verhouding tot aantal verkozenen België telt maar weinig vrouwelijke burgemeesters, in verhouding tot het aantal vrouwen dat werd verkozen bij de verkiezingen van 8 oktober van vorig jaar. Dat zegt het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, dat de effectieve vertegenwoordiging van vrouwen in de politiek in kaart heeft gebracht. In Vlaanderen ging 9,4 procent van de burgemeesterssjerpen naar vrouwen, terwijl er op gemeentelijk vlak wel 33,4 procent vrouwen werden verkozen, een verschil van 22 procent. Vrouwen zetelen er vooral in de gemeenteraad of zijn schepen. Van alle Vlaamse gemeenteraadsleden is 34,4 procent een vrouw, van alle Vlaamse schepenen is dat 31,1 procent. Ook in Wallonië zijn er heel wat minder vrouwelijke burgemeesters (9,2 procent) dan vrouwelijke verkozenen (bijna 32 procent). In de Waalse gemeenteraden is 24 procent een vrouw. In de Waalse schepencollege's zijn vrouwen iets beter vertegenwoordigd: 27,8 procent van de Waalse schepenen is een vrouw. In Brussel werd op 8 oktober een pak meer vrouwen verkozen dan in Vlaanderen en Wallonië. Liefst 42,2 procent van de verkozenen was een vrouw. Vrouwen zijn er ook vrij goed vertegenwoordigd in de gemeenteraden (40,4 procent) en schepencollege's (37,8 procent). Het percentage vrouwelijke Brusselse burgemeesters ligt dan weer een pak lager dan het aantal vrouwelijke verkozenen in het Brusselse gewest: slechts 15,8 procent van de burgemeesters is een vrouw. Op provinciaal niveau was in Vlaanderen 36,7 procent van de verkozenen een vrouw. Het percentage van de Vlaamse vrouwelijke provincieraadsleden ligt iets hoger (37,9 procent), het percentage vrouwelijke gedeputeerden een pak lager (27,6 procent). In Wallonië was 37,8 procent van de verkozenen voor de provincie een vrouw. In de provincieraden is 37,2 procent een vrouw, bij de gedeputeerden is dat slechts 20 procent.26 Uit: Gazet Van Antwerpen, 09-05-2007

Wat wordt er hier verteld? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Was je hiervan op de hoogte? Wat vind je hiervan? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? .............................................................................................................................

26

(red.), Weinig vrouwelijke burgemeesters in verhouding tot aantal verkozenen, Gazet Van Antwerpen, internet, 09-05-2007,( http://www.gva.be/archief/guid/weinig-vrouwelijke-burgemeesters-in-verhouding-totaantal-verkozenen.aspx?artikel=ccf86b83-cddb-4d59-b647-ec021f05257b)


Situatie 2 Artikel Vrouwen blijven vaker thuis en verdienen minder Vrouwen blijven vaker thuis, werken veel meer deeltijds, verdienen minder en zijn vaker arm. Dat meldt de federale overheidsdienst (FOD) Economie. Mannelijke arbeidsmarkt Zowat 68,7% van de mannen zijn actief zijn op de arbeidsmarkt. Bij de vrouwen is dat slechts 54,9%. Ook op vlak van deeltijds werken is er een groot verschil tussen mannen en vrouwen. 43% van de vrouwen werkt deeltijds tegenover 7,8% bij de mannen. Vrouwen armer In 2005 verdienden werkende vrouwen nog altijd 15% minder dan mannen. Eén op vier mannen heeft een bruto maandloon lager dan 2.000 euro, bij vrouwen is dit 42,6%. De grootste beïnvloedingsfactor op het loon van de vrouw is het al dan niet hebben van kinderen. Een alleenstaande kinderloze vrouw verdiende in 2005 gemiddeld 2.561 euro per maand. Een getrouwde vrouw zonder kinderen kreeg 2.420 euro. Een vrouw met partner en minstens één kind ontving 2.376 euro en een alleenstaande vrouw met kind 2.360 euro. Bij mannen blijken kinderen geen invloed te hebben op de verloning, bij hen is het vooral belangrijk een partner te hebben. Zo verdienen alleenstaande mannen gemiddeld 10% minder dan hun getrouwde collega's. Vrouwen- en mannenberoepen In 2006 was bijna 44% van alle werkende personen van het vrouwelijke geslacht. Het aandeel vrouwen verschilt sterk van beroep tot beroep. Huishoudelijke schoonmaakster, kleuterleidster, kinderoppas en gezinshelpster, ziekenverzorgster en secretaresse zijn beroepen die bijna 100% door vrouwen worden uitgeoefend. Typische mannenberoepen zijn bestuurder van grondwerk- en bouwmachines, bouwvakker, elektricien, timmerman en loodgieter. Vervrouwelijking Toch zijn door de jaren heen de meeste beroepen vervrouwelijkt. Het aandeel vrouwen is tussen 1993 en 2006 het sterkst gegroeid in beroepen als verantwoordelijke verkoop, advocaat, politieagent, (expert)boekhouder en bediende openbare diensten. Ook het beroep van postbode, arts, bakker en leerkracht lager onderwijs vervrouwelijkt sterk. Vermannelijking Er zijn eveneens beroepen waarbij het aandeel vrouwen tussen 1993 en 2006 verminderde: telefonist, kleinhandelaar, inpakker, kok en informaticus. Ook het beroep van maatschappelijk assistent, winkelbediende, hotel-, restaurant- en caféhouder en verpleger wordt mannelijker.27 Uit: De Morgen, 07-03-2008

Wat wordt er hier verteld? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Was je hiervan op de hoogte? Wat vind je hiervan? 27

EP, BELGA (red.), Vrouwen blijven vaker thuis en verdienen minder, De Morgen, internet, 07-03-2008, (http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/197417/2008/03/07/Vrouwen-blijven-vakerthuis-en-verdienen-minder.dhtml)


............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? ............................................................................................................................. .............................................................................................................................


Situatie 3 Getuigenis van C. T., een Malinese vrouw, opgetekend door GAMS 28 «Ik werd besneden toen ik twaalf was, samen met 24 andere meisjes uit mijn dorp. Na tot in de vroege uurtjes te hebben gefeest, werden we bij de besnijdster gebracht, de vrouw van de smid. Mijn moeder had me uitgelegd hoe dat zou verlopen en vooral wat ik moest doen: ik moest gaan zitten en mijn benen spreiden, waarna ze een deel van mijn geslachtsorganen zouden wegnemen. Het zou pijn doen, maar ik mocht dat niet laten merken: ik mocht niet wenen en niet bewegen, en moest de pijn verbijten om de familieeer veilig te stellen. Tot slot moest ik een vreugdedans uitvoeren. De pijn was niet te harden, maar ik deed mijn best om dat vooral niet te tonen, uit respect voor mijn familie. Toen ik later zelf dochters kreeg, wilde ik hen deze marteling kost wat kost besparen. Ik was nog zeer jong, en in mijn land moeten onbesneden vrouwen het nog altijd ontgelden: ze zouden lelijk en onvruchtbaar zijn, en zouden hun seksuele lusten niet kunnen bedwingen. Als jonggehuwden zouden ze riskeren hun echtgenoot te doden bij hun eerste seksueel contact. Ik heb mijn dochtertjes kort na hun geboorte laten besnijden, zodat ze het zich op zijn minst niet meer zouden herinneren. Als ze later geboren waren, had ik de moed gehad om ze niet te laten besnijden, denk ik. Vandaag weet ik immers dat alles wat gezegd wordt over besnijdenis, gewoonweg niet klopt. Onze godsdienst schrijft deze ingreep niet voor, en bovendien is ze gevaarlijk. Besnijdenis is en blijft een inbreuk op de rechten van de vrouw.» Uit: Het blad van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, 03/04-2007

Geschat wordt dat in de wereld 135 miljoen meisjes en vrouwen het slachtoffer zijn van vrouwenbesnijdenis. Per dag ondergaan er ongeveer 6000 meisjes deze behandeling, dit is dus 1 per 15 seconden. De meest voorkomende leeftijd verschilt per land. Het ligt toch wel tussen de 5 en 10 jaar. In ieder geval vóór de eerste menstruatie. 29 Wat vind je van deze situatie? Waarom? ............................................................................................................................. Kan je begrijpen waarom dit gebeurt? Verklaar. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

28

C.T., Het blad van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, Dimensie 3, internet, 03/04-2007, (http://diplomatie.belgium.be/nl/binaries/dms3_2007_2_nl_tcm314-79133.pdf) 29

MEETIE, Vrouwenbesnijdenis, internet, 06-09-2007, (http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/seksualiteit/5591vrouwenbesnijdenis.html)


Situatie 4 Artikel Brussel: Slaven bevrijd na tip van Marokkaanse vrouw Ze moesten in de gang slapen, 24 uur per dag paraat staan voor de weduwe van een Arabische sjeik en kregen nauwelijks te eten. Dat al maanden aan een stuk. De politie viel gisteren binnen in het Brusselse luxehotel Conrad. Ze bevrijdde veertien moderne slavinnen. Een 32-jarige Marokkaanse stapte vorige week met een bizar verhaal naar de politie. Ze was uitgebuit door de familie van een emir uit de Verenigde Arabische Emiraten. Haar paspoort hadden ze afgenomen. De weduwe en haar vier prinsessendochters wonen volgens haar al bijna een jaar in het Conrad hotel in de chique Louizalaan in Brussel. Nog volgens de vrouw was zij niet de enige. Gisteren voerde het Arbeidsauditoraat samen met de politie een controle uit in het luxehotel. De Marokkaanse bleek de waarheid te spreken. De weduwe van de steenrijke sjeik Mohammed Bin Khalid Al Nahyan woont er al bijna een jaar samen met de vier prinsessen Shaima, Myriam, Maessa en Rawda. Omdat ze geen pottenkijkers willen, betalen ze er al die tijd voor de hele vierde verdieping: goed voor 53 kamers, aldus Standaard.be. Zelf slaapt weduwe Hamda in de koninklijke suite. Kostprijs per nacht: 4.500 euro. Zij en haar dochters zijn het gewend de lakens uit te delen. Aan personeel geen gebrek: er waren veertien dienstmeisjes en drie lijfwachten aanwezig. Een greep uit de landen van herkomst: Filipijnen, Marokko, India, Egypte, Turkije, Irak en Syrië. Vooral de dienstmeisjes werden uitgebuit. Terwijl moeder Hamda, de prinsessen en hun kinderen in de mooiste kamers woonden, moesten de dienstmeisjes op de gang slapen. Nochtans stonden veel betaalde kamers intussen gewoon leeg. Maar dat was voor eventueel bezoek. Volgens de ontsnapte Marokkaanse was er van slapen niet veel sprake. Ze zegt dat ze hoogstens drie uur per nacht sliep. Voor de rest van dag moest ze paraat staan voor de prinsessen. 'Ze waren veeleisend. Hun koffieverslaving typeert hen. Ze waren verzot op hete koffie. Maar ze gruwelden van een schoteltje. Dan moest je die hete kop met je blote handen dragen. Gevolg: je raakte gemakkelijk verbrand. Maar naar de dokter kon ik niet. Daar kreeg ik geen verlof voor.' Volgens de vrouw mocht ze ook het hotel niet uit zonder een bewaker. Ze kreeg 500 euro per maand. Andere dienstmeisjes verdienden nog minder: 150 euro. De beste verdiener kreeg 700 euro. De Marokkaanse solliciteerde in haar thuisland voor de baan. 'Maar ze draaiden haar daar een rad voor de ogen', zegt Fouad Lahssaini (Ecolo). Hij bekommert zich om haar lot. 'Meteen na de inval in het hotel werd ze al gebeld door de rekruteringsdienst in Marokko. Ze wilden haar manipuleren. Ze heeft schrik. Haar ouders wonen nog in Marokko. Haar vroegere bazen zijn oppermachtig.' De directeur van het Conrad wilde gisteren weinig kwijt na het bezoek van het Arbeidsauditoraat. 'We waren absoluut niet op de hoogte van die zogezegde wanpraktijken. Het is niet ons personeel, maar dat van onze cliënt', zegt hoteldirecteur Mark De Beer. Volgens de Marokkaanse wisten ze nochtans goed dat ze in erbarmelijke omstandigheden tewerkgesteld waren. Een ex-werknemer van het Conrad bevestigt nochtans dat het hotel een oogje dichtkneep voor hun topklanten. 'Op hun verdieping werd het brandalarm uitgezet. Omdat de prinsessen dat lawaai vervelend vonden.' Er werd (nog) niemand aangehouden. 30 Uit: nieuws.marokko.nl, 02-07-2008

Wat wordt er hier verteld? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Vind je dat dit kan? Waarom wel/niet? ............................................................................................................................. 30

NIEUWS.MAROKKO (red.), Brussel: Slaven bevrijd na tip van Marokkaanse vrouw, internet, 02-07-2008, (http://nieuws.marokko.nl/index.php?nav=nieuws&nid=11006)


............................................................................................................................. Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? ............................................................................................................................. .............................................................................................................................


Situatie 5 Vrouwenhandel "Ik leefde in voortdurende angst" Anna (32) wilde in Nederland als au-pair aan de slag. Maar op Schiphol begon een nachtmerrie die tien jaar duurde: ze kwam in de gedwongen prostitutie terecht. "Tien jaar geleden kwam ik naar Nederland. In Letland studeerde ik rechten, maar ik wilde een tijdje naar het buitenland. Ik ging met een officieel bureau in zee en regelde een plaats als au pair bij een Russisch gezin in Den Haag. Dat gezin heb ik nooit gezien. Op Schiphol werd ik opgehaald door een vrouw die meteen mijn paspoort afgepakte. Een paar dagen later werd duidelijk dat ik in een criminele organisatie terechtgekomen was en dat ik in de prostitutie moest werken. Natuurlijk, ik heb geprotesteerd. Tot ze me een foto van mijn zoontje Edij lieten zien. Ze zeiden dat ze hem zouden weten te vinden als ik niet deed wat van me werd verwacht." "Op de allereerste dag begon ik met een paar glazen alcohol op, anders was het werk niet te doen. Ik wilde niet, ik was bang en ongelooflijk gespannen. Ik hield steeds in mijn achterhoofd dat ik het voor Edij deed, voor zijn veiligheid. Door slaapgebrek en te weinig eten was ik altijd wazig. Later kwam ik erachter dat de pooiers ons ook drogeerden. We werkten twintig uur per dag en ik woog na drie maanden nog maar 43 kilo. Er waren wel eens klanten die vroegen of ik het werk wel vrijwillig deed. En of ze misschien iets voor me konden doen. Maar dat hield ik altijd af. Ik was zó bang dat zo iemand me zou verraden, dat ik mijn mond niet open durfde te doen. Iemand bellen was ook geen optie. De politie? Daar verwachtte ik niets van: die kwamen af en toe in de club om te vragen of de muziek wat zachter kon, en dan dronken ze iets aan de bar." 31 Uit: Psychologie Magazine, 03-2005

Waarover gaat de getuigenis? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Wat vind je van zo’n praktijken? Waarom? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Samenvatting Welke situaties kwamen er zoal aan bod? ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

Van welk geslacht waren de personen of ‘slachtoffers’ in alle situaties? 31

GEERDINK, F., PSYCHOLOGIE MAGAZINE, Vrouwenhandel "Ik leefde in voortdurende angst", internet, 032005, (http://www.frederike.nl/cgi-bin/scripts/db.cgi?ID=339&view_records=1&ww=on)


.............................................................................................................................

Kan je jezelf inbeelden dat dezelfde situaties met mannen zou gebeuren? Waarom? Zo ja, welke situaties? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Als je aan één van de situaties iets zou kunnen veranderen, welke zou je dan kiezen? Waarom? ............................................................................................................................. .............................................................................................................................


Ingevulde werkbundel

Werkbundel Mannen = vrouwen?


Situatie 1 Artikel Weinig vrouwelijke burgemeesters in verhouding tot aantal verkozenen België telt maar weinig vrouwelijke burgemeesters, in verhouding tot het aantal vrouwen dat werd verkozen bij de verkiezingen van 8 oktober van vorig jaar. Dat zegt het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, dat de effectieve vertegenwoordiging van vrouwen in de politiek in kaart heeft gebracht. In Vlaanderen ging 9,4 procent van de burgemeesterssjerpen naar vrouwen, terwijl er op gemeentelijk vlak wel 33,4 procent vrouwen werden verkozen, een verschil van 22 procent. Vrouwen zetelen er vooral in de gemeenteraad of zijn schepen. Van alle Vlaamse gemeenteraadsleden is 34,4 procent een vrouw, van alle Vlaamse schepenen is dat 31,1 procent. Ook in Wallonië zijn er heel wat minder vrouwelijke burgemeesters (9,2 procent) dan vrouwelijke verkozenen (bijna 32 procent). In de Waalse gemeenteraden is 24 procent een vrouw. In de Waalse schepencollege's zijn vrouwen iets beter vertegenwoordigd: 27,8 procent van de Waalse schepenen is een vrouw. In Brussel werd op 8 oktober een pak meer vrouwen verkozen dan in Vlaanderen en Wallonië. Liefst 42,2 procent van de verkozenen was een vrouw. Vrouwen zijn er ook vrij goed vertegenwoordigd in de gemeenteraden (40,4 procent) en schepencollege's (37,8 procent). Het percentage vrouwelijke Brusselse burgemeesters ligt dan weer een pak lager dan het aantal vrouwelijke verkozenen in het Brusselse gewest: slechts 15,8 procent van de burgemeesters is een vrouw. Op provinciaal niveau was in Vlaanderen 36,7 procent van de verkozenen een vrouw. Het percentage van de Vlaamse vrouwelijke provincieraadsleden ligt iets hoger (37,9 procent), het percentage vrouwelijke gedeputeerden een pak lager (27,6 procent). In Wallonië was 37,8 procent van de verkozenen voor de provincie een vrouw. In de provincieraden is 37,2 procent een vrouw, bij de gedeputeerden is dat slechts 20 procent.32 Uit: Gazet Van Antwerpen, 09-05-2007

Wat wordt er hier verteld? O.a. dat er heel weinig vrouwelijke burgemeesters zijn. Bijvoorbeeld in Vlaanderen maar 9,4% van de burgemeesters.

Was je hiervan op de hoogte? Wat vind je hiervan? Eigen antwoord

Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? Artikel 1, 2, 6, 16, 21, 23

32

(red.), Weinig vrouwelijke burgemeesters in verhouding tot aantal verkozenen, Gazet Van Antwerpen, internet, 09-05-2007,( http://www.gva.be/archief/guid/weinig-vrouwelijke-burgemeesters-in-verhouding-totaantal-verkozenen.aspx?artikel=ccf86b83-cddb-4d59-b647-ec021f05257b)


Situatie 2 Artikel Vrouwen blijven vaker thuis en verdienen minder Vrouwen blijven vaker thuis, werken veel meer deeltijds, verdienen minder en zijn vaker arm. Dat meldt de federale overheidsdienst (FOD) Economie. Mannelijke arbeidsmarkt Zowat 68,7% van de mannen zijn actief zijn op de arbeidsmarkt. Bij de vrouwen is dat slechts 54,9%. Ook op vlak van deeltijds werken is er een groot verschil tussen mannen en vrouwen. 43% van de vrouwen werkt deeltijds tegenover 7,8% bij de mannen. Vrouwen armer In 2005 verdienden werkende vrouwen nog altijd 15% minder dan mannen. Eén op vier mannen heeft een bruto maandloon lager dan 2.000 euro, bij vrouwen is dit 42,6%. De grootste beïnvloedingsfactor op het loon van de vrouw is het al dan niet hebben van kinderen. Een alleenstaande kinderloze vrouw verdiende in 2005 gemiddeld 2.561 euro per maand. Een getrouwde vrouw zonder kinderen kreeg 2.420 euro. Een vrouw met partner en minstens één kind ontving 2.376 euro en een alleenstaande vrouw met kind 2.360 euro. Bij mannen blijken kinderen geen invloed te hebben op de verloning, bij hen is het vooral belangrijk een partner te hebben. Zo verdienen alleenstaande mannen gemiddeld 10% minder dan hun getrouwde collega's. Vrouwen- en mannenberoepen In 2006 was bijna 44% van alle werkende personen van het vrouwelijke geslacht. Het aandeel vrouwen verschilt sterk van beroep tot beroep. Huishoudelijke schoonmaakster, kleuterleidster, kinderoppas en gezinshelpster, ziekenverzorgster en secretaresse zijn beroepen die bijna 100% door vrouwen worden uitgeoefend. Typische mannenberoepen zijn bestuurder van grondwerk- en bouwmachines, bouwvakker, elektricien, timmerman en loodgieter. Vervrouwelijking Toch zijn door de jaren heen de meeste beroepen vervrouwelijkt. Het aandeel vrouwen is tussen 1993 en 2006 het sterkst gegroeid in beroepen als verantwoordelijke verkoop, advocaat, politieagent, (expert)boekhouder en bediende openbare diensten. Ook het beroep van postbode, arts, bakker en leerkracht lager onderwijs vervrouwelijkt sterk. Vermannelijking Er zijn eveneens beroepen waarbij het aandeel vrouwen tussen 1993 en 2006 verminderde: telefonist, kleinhandelaar, inpakker, kok en informaticus. Ook het beroep van maatschappelijk assistent, winkelbediende, hotel-, restaurant- en caféhouder en verpleger wordt mannelijker.33 Uit: De Morgen, 07-03-2008

Wat wordt er hier verteld? Vrouwen blijven vaker thuis, werken veel meer deeltijds, verdienen minder en zijn vaker arm. Er zijn ook typische vrouwen- en mannenberoepen. 33

EP, BELGA (red.), Vrouwen blijven vaker thuis en verdienen minder, De Morgen, internet, 07-03-2008, (http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/197417/2008/03/07/Vrouwen-blijven-vakerthuis-en-verdienen-minder.dhtml)


Was je hiervan op de hoogte? Wat vind je hiervan? Eigen antwoord

Welke rechten van deze vrouwen worden geschonden? 1, 2, 6, 16, 23


Situatie 3 Getuigenis «Ik werd besneden toen ik twaalf was, samen met 24 andere meisjes uit mijn dorp. Na tot in de vroege uurtjes te hebben gefeest, werden we bij de besnijdster gebracht, de vrouw van de smid. Mijn moeder had me uitgelegd hoe dat zou verlopen en vooral wat ik moest doen: ik moest gaan zitten en mijn benen spreiden, waarna ze een deel van mijn geslachtsorganen zouden wegnemen. Het zou pijn doen, maar ik mocht dat niet laten merken: ik mocht niet wenen en niet bewegen, en moest de pijn verbijten om de familieeer veilig te stellen. Tot slot moest ik een vreugdedans uitvoeren. De pijn was niet te harden, maar ik deed mijn best om dat vooral niet te tonen, uit respect voor mijn familie. Toen ik later zelf dochters kreeg, wilde ik hen deze marteling kost wat kost besparen. Ik was nog zeer jong, en in mijn land moeten onbesneden vrouwen het nog altijd ontgelden: ze zouden lelijk en onvruchtbaar zijn, en zouden hun seksuele lusten niet kunnen bedwingen. Als jonggehuwden zouden ze riskeren hun echtgenoot te doden bij hun eerste seksueel contact. Ik heb mijn dochtertjes kort na hun geboorte laten besnijden, zodat ze het zich op zijn minst niet meer zouden herinneren. Als ze later geboren waren, had ik de moed gehad om ze niet te laten besnijden, denk ik. Vandaag weet ik immers dat alles wat gezegd wordt over besnijdenis, gewoonweg niet klopt. Onze godsdienst schrijft deze ingreep niet voor, en bovendien is ze gevaarlijk. Besnijdenis is en blijft een inbreuk op de rechten van de vrouw.» Getuigenis van C. T., een Malinese vrouw, opgetekend door GAMS 34 Geschat wordt dat in de wereld 135 miljoen meisjes en vrouwen het slachtoffer zijn van vrouwenbesnijdenis. Per dag ondergaan er ongeveer 6000 meisjes deze behandeling, dit is dus 1 per 15 seconden. De meest voorkomende leeftijd verschilt per land. Het ligt toch wel tussen de 5 en 10 jaar. In ieder geval vóór de eerste menstruatie. 35 Wat vind je van deze situatie? Waarom? Eigen antwoord Kan je begrijpen waarom dit gebeurt? Verklaar. Eigen antwoord Welke artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vind je hierin terug? Artikels 1, 2, 5, 6

34

C.T., Het blad van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, Dimensie 3, internet, 03/04-2007, (http://diplomatie.belgium.be/nl/binaries/dms3_2007_2_nl_tcm314-79133.pdf) 35

MEETIE, Vrouwenbesnijdenis, internet, 06-09-2007, (http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/seksualiteit/5591vrouwenbesnijdenis.html)


Situatie 4 Artikel Brussel: Slaven bevrijd na tip van Marokkaanse vrouw Ze moesten in de gang slapen, 24 uur per dag paraat staan voor de weduwe van een Arabische sjeik en kregen nauwelijks te eten. Dat al maanden aan een stuk. De politie viel gisteren binnen in het Brusselse luxehotel Conrad. Ze bevrijdde veertien moderne slavinnen. Een 32-jarige Marokkaanse stapte vorige week met een bizar verhaal naar de politie. Ze was uitgebuit door de familie van een emir uit de Verenigde Arabische Emiraten. Haar paspoort hadden ze afgenomen. De weduwe en haar vier prinsessendochters wonen volgens haar al bijna een jaar in het Conrad hotel in de chique Louizalaan in Brussel. Nog volgens de vrouw was zij niet de enige. Gisteren voerde het Arbeidsauditoraat samen met de politie een controle uit in het luxehotel. De Marokkaanse bleek de waarheid te spreken. De weduwe van de steenrijke sjeik Mohammed Bin Khalid Al Nahyan woont er al bijna een jaar samen met de vier prinsessen Shaima, Myriam, Maessa en Rawda. Omdat ze geen pottenkijkers willen, betalen ze er al die tijd voor de hele vierde verdieping: goed voor 53 kamers, aldus Standaard.be. Zelf slaapt weduwe Hamda in de koninklijke suite. Kostprijs per nacht: 4.500 euro. Zij en haar dochters zijn het gewend de lakens uit te delen. Aan personeel geen gebrek: er waren veertien dienstmeisjes en drie lijfwachten aanwezig. Een greep uit de landen van herkomst: Filipijnen, Marokko, India, Egypte, Turkije, Irak en Syrië. Vooral de dienstmeisjes werden uitgebuit. Terwijl moeder Hamda, de prinsessen en hun kinderen in de mooiste kamers woonden, moesten de dienstmeisjes op de gang slapen. Nochtans stonden veel betaalde kamers intussen gewoon leeg. Maar dat was voor eventueel bezoek. Volgens de ontsnapte Marokkaanse was er van slapen niet veel sprake. Ze zegt dat ze hoogstens drie uur per nacht sliep. Voor de rest van dag moest ze paraat staan voor de prinsessen. 'Ze waren veeleisend. Hun koffieverslaving typeert hen. Ze waren verzot op hete koffie. Maar ze gruwelden van een schoteltje. Dan moest je die hete kop met je blote handen dragen. Gevolg: je raakte gemakkelijk verbrand. Maar naar de dokter kon ik niet. Daar kreeg ik geen verlof voor.' Volgens de vrouw mocht ze ook het hotel niet uit zonder een bewaker. Ze kreeg 500 euro per maand. Andere dienstmeisjes verdienden nog minder: 150 euro. De beste verdiener kreeg 700 euro. De Marokkaanse solliciteerde in haar thuisland voor de baan. 'Maar ze draaiden haar daar een rad voor de ogen', zegt Fouad Lahssaini (Ecolo). Hij bekommert zich om haar lot. 'Meteen na de inval in het hotel werd ze al gebeld door de rekruteringsdienst in Marokko. Ze wilden haar manipuleren. Ze heeft schrik. Haar ouders wonen nog in Marokko. Haar vroegere bazen zijn oppermachtig.' De directeur van het Conrad wilde gisteren weinig kwijt na het bezoek van het Arbeidsauditoraat. 'We waren absoluut niet op de hoogte van die zogezegde wanpraktijken. Het is niet ons personeel, maar dat van onze cliënt', zegt hoteldirecteur Mark De Beer. Volgens de Marokkaanse wisten ze nochtans goed dat ze in erbarmelijke omstandigheden tewerkgesteld waren. Een ex-werknemer van het Conrad bevestigt nochtans dat het hotel een oogje dichtkneep voor hun topklanten. 'Op hun verdieping werd het brandalarm uitgezet. Omdat de prinsessen dat lawaai vervelend vonden.' Er werd (nog) niemand aangehouden. 36 Wat wordt er hier verteld? Een sjeik woont al een tijd in het Conradhotel met zijn huisslavinnen. Deze werden vaak slecht behandeld.

36

NIEUWS.MAROKKO (red.), Brussel: Slaven bevrijd na tip van Marokkaanse vrouw, internet, 02-07-2008, (http://nieuws.marokko.nl/index.php?nav=nieuws&nid=11006)


Vind je dat dit kan? Waarom wel/niet? Eigen antwoord

Welke artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vind je hierin terug? Artikels 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 13, 23, 24, 25


Situatie 5 Vrouwenhandel "Ik leefde in voortdurende angst" Anna (32) wilde in Nederland als au-pair aan de slag. Maar op Schiphol begon een nachtmerrie die tien jaar duurde: ze kwam in de gedwongen prostitutie terecht. "Tien jaar geleden kwam ik naar Nederland. In Letland studeerde ik rechten, maar ik wilde een tijdje naar het buitenland. Ik ging met een officieel bureau in zee en regelde een plaats als au pair bij een Russisch gezin in Den Haag. Dat gezin heb ik nooit gezien. Op Schiphol werd ik opgehaald door een vrouw die meteen mijn paspoort afgepakte. Een paar dagen later werd duidelijk dat ik in een criminele organisatie terechtgekomen was en dat ik in de prostitutie moest werken. Natuurlijk, ik heb geprotesteerd. Tot ze me een foto van mijn zoontje Edij lieten zien. Ze zeiden dat ze hem zouden weten te vinden als ik niet deed wat van me werd verwacht." "Op de allereerste dag begon ik met een paar glazen alcohol op, anders was het werk niet te doen. Ik wilde niet, ik was bang en ongelooflijk gespannen. Ik hield steeds in mijn achterhoofd dat ik het voor Edij deed, voor zijn veiligheid. Door slaapgebrek en te weinig eten was ik altijd wazig. Later kwam ik erachter dat de pooiers ons ook drogeerden. We werkten twintig uur per dag en ik woog na drie maanden nog maar 43 kilo. Er waren wel eens klanten die vroegen of ik het werk wel vrijwillig deed. En of ze misschien iets voor me konden doen. Maar dat hield ik altijd af. Ik was zó bang dat zo iemand me zou verraden, dat ik mijn mond niet open durfde te doen. Iemand bellen was ook geen optie. De politie? Daar verwachtte ik niets van: die kwamen af en toe in de club om te vragen of de muziek wat zachter kon, en dan dronken ze iets aan de bar."37

Waarover gaat de getuigenis? Vrouwenhandel: vrouwen worden gedwongen te werken in de prostitutie.

Wat vind je van zo’n praktijken? Waarom? Eigen antwoord

Welke artikelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vind je hierin terug? Artikels 1, 2, 3, 6, 8, 13, 23, 24

Samenvatting Welke situaties kwamen er zoal aan bod? Lage lonen voor vrouwen, typische mannen- en vrouwenberoepen, weinig vrouwelijke burgemeesters, vrouwenbesnijdenis, vrouwenhandel, huisslavinnen

Van welk geslacht waren de personen of ‘slachtoffers’ in alle situaties? Van het vrouwelijke geslacht.

37

GEERDINK, F., PSYCHOLOGIE MAGAZINE, Vrouwenhandel "Ik leefde in voortdurende angst", internet, 032005, (http://www.frederike.nl/cgi-bin/scripts/db.cgi?ID=339&view_records=1&ww=on)


Kan je jezelf inbeelden dat dezelfde situaties met mannen zou gebeuren? Waarom? Zo ja, welke situaties? Eigen antwoord

Als je aan één van de situaties iets zou kunnen veranderen, welke zou je dan kiezen? Waarom? Eigen antwoord


THEMA Sluit aan bij Mensenrechten/ kinderrechten Doel Niveau Type Duur Materiaal

Voorbereiding Doelstellingen


DE VROUW VOOR EN TIJDENS DE FRANSE REVOLUTIE Tijdens de bespreking van de Franse revolutie behandelt, kun je ook dieper ingaan op de verschillen tussen mannen en vrouwen. Artikels 1, 2, 3, 6, 7, 23, 26, De leerlingen kunnen met voorbeelden aantonen dat er zowel in de 19de eeuw als nu ongelijkheid was tussen mannen en vrouwen. 4e jaar Historische kritiek+ discussie 50 min. - tekst over de Franse revolutie - pen en papier - Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (vereenvoudigde versie) op www.vormen.org Kopieer de tekst over de Franse revolutie voor alle leerlingen. De leerlingen kunnen: - de Franse Revolutie situeren in tijd en ruimte. - in eigen woorden uitleggen waarom mannen en vrouwen ongelijk waren vóór 1789. - In eigen woorden uitleggen welke rechten de vrouwen verkregen hebben ten tijde van de Franse Revolutie. - Verwoorden wat de verschillende eisen van de burgervrouwen en volksvrouwen waren. - In eigen woorden uitleggen hoe er ongelijkheid was tussen mannen en vrouwen in het arbeidsmilieu. - In eigen woorden uitleggen wie Olympe de Gouges was. - Uitleggen wat er in de “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne” stond. - Afleiden uit het artikel welke mensenrechten geschonden werden ten tijde van de Franse Revolutie. - Uitleggen op welke manieren er nog steeds ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is. Kennis en inzicht De leerlingen moeten - per ontwikkelingsfase van de westerse samenleving een samenhangend beeld kunnen formuleren. Daarbij moeten ze aandacht hebben voor verbanden tussen en wisselwerkingen binnen maatschappelijke domeinen. - mogelijke verklaringen voor een fundamenteel maatschappelijke probleemstelling voor elk van de ontwikkelingsfasen van het historisch referentiekader kunnen formuleren - uit de bestudeerde samenlevingen enkele elementen kunnen toelichten die in latere samenlevingen of vandaag invloed uitoefenen Vaardigheden De leerlingen moeten met samenhangende argumenten hun eigen standpunt tegenover een historisch of actueel maatschappelijk probleem kunnen verdedigen. Attitudes De leerlingen moeten bereid zijn om waarden en normen uit het heden, het verleden en uit andere culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen.


VOET

Gemeenschappelijke stam creativiteit 2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; empathie 5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; initiatief 10 engageren zich spontaan; kritisch denken 11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria; 12 zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken; 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; open en constructieve houding 16 houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld; respect 18 gedragen zich respectvol; samenwerken 19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen; zorgvuldigheid 25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen; zorgzaamheid 26 gaan om met verscheidenheid; 27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander; Context 2 Mentale gezondheid 3 erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp; 4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen; Context 5 Politiek-juridische samenleving 3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten; 5 tonen aan dat het samenleven in een democratische rechtsstaat gebaseerd is op rechten en plichten die gelden voor burgers, organisaties en overheid; Context 6 Socio-economische samenleving 3 zetten zich in voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld;


Instructies 1. Startfase 1. Toon leerlingen de spotprent (zie bijlage) en bespreek ze met de klas door volgende vragen te stellen: - Wat zie je op deze tekening? - Wat wil de tekenaar hiermee aankaarten? - Denken jullie dat dit soort situaties ooit echt bestaan hebben? - Denken jullie dat dit soort van situaties nu nog bestaan? Bij ons? Op andere plaatsen in de wereld? 2. Leg uit dat vrouwen in de loop van de geschiedenis een heel belangrijke evolutie hebben doorgemaakt inzake vrouwenrechten (verwijs eventueel naar lessen uit de vorige jaren). Voor de Franse Revolutie was er van vrouwenrechten geen sprake. Tijdens de Franse Revolutie kwamen vrouwen in opstand. Stilletjes aan veranderde de toestand. 3. Laat leerlingen de tekst ‘De vrouw tijdens de Franse Revolutie’ lezen en laat hen de vragen bij de tekst beantwoorden. Overloop deze antwoorden met de leerlingen. (zie informatiefiche) 6. Deel daarna een blad uit met de (vereenvoudigde versie) van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en laat hen die doorlezen. Vraag daarna welke mensenrechten er geschonden werden. 2. Verwerkingsfase 1. Vraag de klas om aparte groepjes te vormen van jongens en meisjes. 2. Vraag elke groep jongens om een lijst te maken met de voor- en nadelen van vrouw zijn. Omgekeerd geldt dit ook zo voor de meisjes. Geef de leerlingen hier 10 minuten voor. De lijsten zouden evenveel voor- als nadelen moeten bevatten. 3. Zet nu van elke groep jongens de helft samen met de helft van een groep meisjes. meisjes. In de ene helft wordt de lijst van de jongens besproken, in de andere de lijst van de meisjes. Ga tijdens deze discussie rond in de klas om leerlingen te begeleiden bij de discussie en geef hen de extra informatie (zie bijlage). 4. Laat elke groep een korte eindconclusie noteren over volgende vragen: - Zouden zij van het andere geslacht willen zijn? Waarom wel/niet? - Is er nu nog steeds ongelijkheid tussen mannen en vrouwen? Bij ons? Elders in de wereld? 3. Nabespreking 1. Wanneer de leerlingen hiermee klaar zijn, stel je nog een aantal vragen waarmee je de discussie kunt afronden. - Was het gemakkelijk om voor- en nadelen te vinden van man of vrouw zijn? Waarom wel/niet? - Was het makkelijk/moeilijk om naar de argumentatie van de anderen te luisteren? Waarom wel/niet? - Denk je dat dit soort veralgemeningen over mensen realistisch is? Zijn ze van toepassing op de mensen die jij kent? - Was het een nuttige activiteit? Waarom? Heb je iets bijgeleerd wat je daarvoor niet wist?


Informatiefiche: de vrouw voor en tijdens de Franse Revolutie Historische informatie In de nieuwe tijd valt het burgerschap de vrouwen maar ten deel omdat zij met een burger getrouwd zijn, wat hun geen ander recht geeft dan de kuisheid der zeden te behoeden en over de eensgezindheid binnen het gezin te waken. Dat wil dus zeggen dat het burgerschap van de vrouw- dat tot de persoonlijke sfeer is beperkt- uitgesloten blijft van iedere politieke realiteit. Het burgerschap is niet actief en is slechts een schaduw van dat van de meester- echtgenoot. Rousseau denkt er zo over: de vrouw is niet de gelijke van de man, zij krijgt niet dezelfde opvoeding als hij, zij heeft geen recht op de rol noch de naam van burger. In nature gewortelde gelijkheid van rechten, gelijkheid van geslachten, gelijkheid van onderwijs liggen in een republiek waar alle burgers geacht worden dezelfde rechten te bezitten ten grondslag aan de toelating van vrouwen tot het burgerrecht, dat wil zeggen tot het politieke recht.38Condorcet is één van de verlichtingsfilosofen in het laatste kwart van de achttiende eeuw die de verlichte geest serieus neemt. Hij vindt dat als je de rechten van een enkel individu berooft dat het gedaan is met het universele principe van de gelijkheid der mensen. Condorcet keert zich fel tegen de algemeen aanvaarde gedachte dat de vrouw lichamelijk zwak, dus een inferieur wezen zou zijn. De vrouw krijgt armzalig onderwijs, en wel in de eerste plaats van priesters die haar seksualiteit en haar geest onderwerpen aan het gezag dat zij niet hoeft te begrijpen, en die ernaar streven via de vrouw het hele menselijke geslacht te onderwerpen. Het gezag van de vader en de echtgenoot doet de vrouwelijke dienstbaarheid voortduren. Tijdens de Franse revolutie groeit de vrouwenemancipatie steeds meer en meer. Vóór 1789 leefden de vrouwen in een toestand van ondergeschiktheid. Toch was ook de Franse Revolutie vooral een mannenzaak. Jean-Jacques Rousseau beschouwde de inmenging van vrouwen als een bedreiging voor de ‘natuurlijke’ dominantie van de man en wijst hen op hun plaats aan de haard. Toch werden er enkele cruciale stappen gezet: de eerste was het recht op echtscheiding dat werd goedgekeurd. Een tweede eis van de burgervrouwen was het recht op onderwijs. In 1793 werd door Condorcet een wet goedgekeurd die elk kind, jongen of meisje, van vijf tot twaalf jaar toeliet op de gemeenschapsscholen. De volksvrouwen tijdens de Franse Revolutie kwamen op voor het recht op arbeid. Ze verdienden soms tot 75% minder dan mannen voor hetzelfde werk. De volksvrouwen eisten ook dat zaken zoals spinnen, weven en naaien als beroep voor vrouwen werd voorbehouden zodat ze werkzekerheid hadden. Deze eis werd echter niet beantwoord. 39 Olympe de Gouges speelde een belangrijke rol in de emancipatie van de vrouw. In Parijs deelde ze haar leven met Jacques Biétrix de Rozières, een hoge functionaris die ze had leren kennen in Montauban. Door hem kon ze zich wijden aan haar passie: het schrijven. Ze was vaak te gast in artistieke en filosofische salons in Parijs, waar ze verschillende schrijvers ontmoette. Alles wat Olympe schreef ademde haar veelzijdige engagement uit. Ze was tegen de doodstraf, tegen slavernij, tegen de onverbrekelijkheid van het huwelijk, tegen gedwongen intrede in het klooster, tegen het celibaat van priesters, tegen te hoog betaalde ambtenaren… Ze kwam op vóór nieuw samengestelde gezinnen, voor hulp aan alleenstaande moeders, voor onthaalhuizen voor ouderen en arbeiderskinderen, voor publieke werkhuizen voor mensen zonder werk, voor de sanering van hospitalen en moederhuizen, voor onderzoek naar het vaderschap, voor erkenning van het erfenisrecht voor alle kinderen – wettige en onwettige. Ook zeer belangrijk was dat ze opkwam voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen. De meest bekende getuigenis is haar werk: ‘Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne’. Olympe de Gouges wees erop dat het noodzakelijk was ook vrouwen bij de politieke en sociale debatten te betrekken. Haar eisen in haar déclaration getuigden van een vooruitstrevendheid

38

DUBY, G., PERROT, M., Geschiedenis van de vrouw: van Renaissance tot de moderne tijd, Uitgeversmaatschappij Agon BV, Amsterdam, 1992, p. 270-271 39 ROSADOC (red.), de Franse Revolutie en de vrouw, internet, 08-06-2010, (http://www.rosadoc.be/citytrips_parijs/tijdlijnfranserevolutie.htm)


met thema’s die vaak zouden aangehaald worden in het feminisme van de Tweede Golf, jaren later.40 Genderongelijkheid vandaag 41 Er zijn verschillende voorbeelden van schendingen van de rechten van de vrouw: - Huiselijk geweld Dit is de meest voorkomende vorm van geweld tegen vrouw. Het werd jarenlang beschouwd als een privé-zaak waar het gerechtelijke systeem zich niet mee te moeien had. Het is niet alleen een schending van het fysieke en psychologische welzijn van de betrokken vrouwen, maar het is ook een misdrijf. Statistieken tonen aan dat een vrouw meer kans heeft om geslagen, aangevallen en zelfs gedood te worden door haar partner of ex-partner dan door enig ander persoon. • Afhankelijk van het Europese land in kwestie zijn tussen 20% en 50% van de vrouwen het slachtoffer van huiselijk geweld. • Huiselijk geweld komt voor in alle lagen van de bevolking en in alle leeftijdsgroepen. • Huiselijk geweld neemt vele vormen aan: fysiek, seksueel, psychologisch en structureel. • Eén vrouw op vijf wordt ooit in haar leven het slachtoffer van seksuele aanranding. De leeftijd van de slachtoffers gaat van twee maanden tot 90 jaar. • 98% van de agressors is mannelijk, en 50% is getrouwd of leeft in een de facto huwelijk of als koppel. • 70% van de verkrachtingen gebeurt met voorbedachten rade en slechts 3% van de agressors is mentaal onevenwichtig. • Het fenomeen van groepsverkrachting neemt toe. • Cijfers tonen een toenemend aantal gevallen van aanranding van zeer jonge meisjes - Het ongelijke loon tussen mannen en vrouwen. Vrouwen verdienen nog steeds minder dan mannen voor hetzelfde werk (zie grafieken in bijlage)

40

ROSADOC (red.), De Franse Revolutie en de vrouwen, internet, 09-06-2010, (http://www.rosadoc.be/citytrips_parijs/degouges.htm) 41

VORMEN VZW (red.), Gendergelijkheid, internet, 14-06-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/PDFfiles/Gendergelijkheid.pdf)


De vrouw in de Franse revolutie 42 In de geschiedenis van de vrouwenemancipatie kan je onmogelijk om de Franse Revolutie (1789-1799) heen. Het nationale embleem van de republiek werd de Marianne, een vrouwelijk symbool dat staat voor vrijheid, rede en republiek. Deze stokpaardjes van de Franse Revolutie zijn bovendien vrouwelijke woorden in het Frans (‘Raison’,‘Liberté’ en ‘Republique’), dus de keuze voor een vrouwelijk symbool is wellicht niet toevallig. Vóór 1789 hadden Franse vrouwen geen enkel burgerlijk of politiek recht. Tot welke klasse ze ook behoorden: de meeste vrouwen leefden in een toestand van ondergeschiktheid. Maar maak je geen illusies: ook de Franse Revolutie draaide voornamelijk om mannen, en een duidelijke taakverdeling tussen mannen en vrouwen. Jean-Jacques Rousseau bijvoorbeeld, één van de helden van de Revolutionairen, beschouwt inmenging van vrouwen als een bedreiging voor de ‘natuurlijke’ dominantie van de man en wijst hen op hun plaats aan de haard. Toch werden enkele cruciale stappen gezet. De eerste was het recht op echtscheiding dat werd goedgekeurd. Een andere eis van de burgervrouwen was het recht op ontwikkeling: degelijk onderwijs voor meisjes dus. De Nationale Vergadering gaf toe, al was het een erg bescheiden overwinning: het ging enkel om lager onderwijs tot de leeftijd van acht jaar. In 1793 ging men verder en werd door toedoen van Nicolas de Condorcet een wet goedgekeurd die elk kind, jongen of meisje, van vijf tot twaalf jaar toeliet op de gemeenschapsscholen. De volksvrouwen hadden andere eisen dan de burgervrouwen: zij kwamen op voor het recht op arbeid. Door de economische crisis waren ze door de werkloze mannen uit hun jobs (vooral in de textielsector) gestoten, en ze verdienden bovendien soms tot 75% minder dan mannen voor hetzelfde werk. De volksvrouwen van de revolutie eisten dat zaken als spinnen, weven en naaien als beroep voor de vrouwen zouden worden voorbehouden zodat ze werkzekerheid hadden, zeker in deze tijd van hongersnood. Hun eis werd niet beantwoord. Het zijn deze volksvrouwen en niet de burgervrouwen die de spectaculairste manifestaties hielden, zoals de bestorming van het Raadhuis om brood te eisen. De Revolutie zorgde ervoor dat vrouwenemanciperende geschriften beter konden verspreid worden, omdat er nu volledige persvrijheid bestond. Daar maakte Oplympe de Gouges, geboren in Montauban in Frankrijk (1748-1793), met plezier gebruik van.. In Parijs ontpopte Olympe de Gouges zich als schrijfster. Ze hing rond in revolutionaire milieus, volgde de debatten in de Assemblée en spuide haar ideeën via brochures en pamfletten. Het pamflet waarmee ze het meest indruk heeft nagelaten is de “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne”, dat al blijk geeft van feministische eisen avant la lettre, zoals volledige politieke rechten voor vrouwen, de vervanging van het huwelijk door een sociaal contract, de opsporing van het vaderschap, de oprichting van rechtbanken bemand door vrouwen om zedenzaken te beoordelen,... Ze kreeg de vrouwen echter nog niet massaal mee.

42

ROSADOC (red.), 1789, De Franse Revolutie en de vrouwen, internet, 07-06-2010, (http://www.rosadoc.be/citytrips_parijs/tijdlijnfranserevolutie.htm)


Werkblad: ongelijkheid mannen en vrouwen tijdens de Franse revolutie. - Hoe was de situatie van de vrouw vóór 1789? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. - Welke rechten kregen de burgervrouwen toch tijdens de Franse revolutie? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. - Wat eisten de volksvrouwen? Werd hier gehoor aan gegeven? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. - Welke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen was er in het arbeidsmilieu? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. - Wie was Olympe de Gouges? Hoe verspreidde ze haar ideeën? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. - Welke eisen stonden er in “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne” ? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. - Bekijk nu de artikels van de Universele verklaring van de Rechten van de Mens. Welke mensenrechten worden hier geschonden? Schrijf de nummers op van de artikels. ..............................................................................................................................


Informatie om voor- en nadelen te onderbouwen a) Spotprent43

b) Cijfergegevens rond de loonkloof tussen mannen en vrouwen 44: Loonkloof in

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

gem.brutomaandloon voltijds

17%

16%

14%

17%

15%

15%

12%

gem.bruto-uurloon voltijds

15%

15%

13%

16%

13%

14%

11%

18%

17%

16%

17%

16%

17%

14%

26%

26%

26%

25%

25%

25%

24%

gem.bruto-uurloon deeltijds gem.bruto-maandloon deeltijds c) Spotprent

45

voltijds voltijds

+ +

(laat de tekst vertalen door de leerlingen)

43

(red.), vrouwemancipatie, internet, 13-06-2010, (http://mewags.websitemaker.nl/vrouwenemancipatie/1443419) ROSADOC (red.), Loonkloofrapport 2009, internet, 2009, 45 (red.), Spotprent, internet, 13-06-2010, (http://www.kuleuven.be/thomas/images/secundair_onderwijs/in_de_kijker/48/achtergrond10.gif) 44


d)De werkzaamheidsgraad staat voor de verhouding tussen het aantal werkenden en de populatie in beroepsactieve leeftijd (15 tot 64 jaar). 46 Werkzaamheidsgraad (2007) Vlaams Gewest (%) België (%) Vrouwen 59,8 55,3 Mannen 72,3 68,7

e) huiselijk geweld, enkele cijfers 47: - Afhankelijk van het Europese land in kwestie zijn tussen 20% en 50% van de vrouwen het slachtoffer van huiselijk geweld. - Huiselijk geweld komt voor in alle lagen van de bevolking en in alle leeftijdsgroepen. - Eén vrouw op vijf wordt ooit in haar leven het slachtoffer van seksuele aanranding. De leeftijd van de slachtoffers gaat van twee maanden tot 90 jaar.

46

ROSADOC (red.), Tabel werkzaamheidsgraad, internet, 2008, (http://www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/arbeidsparticipatie/vlaamse_cijfers_over_arbeidsparticipatie.html) 47 VORMEN VZW (red.), Huiselijk geweld, internet, 13-06-2010, (http://www.vormen.org/Kompas/PDFfiles/Gendergelijkheid.pdf)


Ingevulde versie: werkblad: ongelijkheid mannen en vrouwen tijdens de Franse revolutie. - Hoe was de situatie van de vrouw vóór 1789? De vrouw had toen nog geen enkel burgerlijk of politiek recht. De meeste vrouwen leefden in een toestand van ondergeschiktheid. De plaats van de vrouw is aan de haard volgens de mannen.

- Welke rechten kregen de burgervrouwen toch tijdens de Franse revolutie? Het recht op echtscheiding en het recht op ontwikkeling. Ze wilden dus degelijk onderwijs voor de meisjes. De meisjes mochten naar het lager onderwijs tot de leeftijd van acht jaar. In 1793 werd zelfs de wet goedgekeurd dat elk kind, jongen of meisje, van vijf tot twaalf jaar werd toegelaten op gemeenschapsscholen.

- Wat eisten de volksvrouwen? Werd hier gehoor aan gegeven? De volksvrouwen wilden gelijke rechten qua arbeid. Hier werd echter geen gehoor aan gegeven.

- Welke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen was er in het arbeidsmilieu? De vrouwen werden door werkloze mannen uit hun jobs gestoten. Ze verdienden soms ook tot 75% minder dan mannen voor hetzelfde werk.

- Wie was Olympe de Gouges? Hoe verspreidde ze haar ideeën? Deze vrouw kwam op voor de rechten van de vrouw en verspreidde haar ideeën via pamfletten. Dit kon ze doen omdat er volledige persvrijheid bestond.

- Welke eisen stonden er in “Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne” ? -

Volledige politieke rechten voor de vrouw ;

-

Vervanging van het huwelijk door een sociaal contract;

-

De opsporing van het vaderschap;

-

Oprichting van rechtbanken bemand door vrouwen om zedenzaken te beoordelen.

- Bekijk nu de artikels van de Universele verklaring van de Rechten van de Mens. Welke mensenrechten worden hier geschonden? Schrijf de nummers op van de artikels. 1, 2, 3, 6, 7, 23 en 26.



Voorbereiding

Doelstellingen


DE VROUW IN DE NIEUWSTE TIJD De politieke en sociale strijd in België Artikels 1, 2, 3, 7, 18, 19, 21, Leerlingen kunnen verwoorden dat genderongelijkheid niet alleen iets van het verleden is. 5e jaar Kort inleefspel+ groepswerk: tekstbespreking + discussie 80 minuten - 10-tal papierstrookjes - werkblad voor evolutie vrouwenstemrecht - ooggetuigenverslagen - richtlijnen voor groepsgesprekken - bord - Knip de papierstrookjes. - Kopieer voor elke deelnemer het werkblad voor de evolutie van het stemrecht van vrouwen. - Kopieer voor elke leerling de ooggetuigenverslagen. - Kopieer voor elke ook de ‘richtlijnen voor groepsgesprekken’. De leerlingen kunnen: - uitleggen dat niet iedereen altijd stemrecht heeft gehad in België. - de evolutie van het stemrecht van de vrouw in België in eigen woorden uitleggen. - in eigen woorden uitleggen op welke manier er nu nog altijd genderongelijkheid in de wereld is. - uitleggen waarom er sprake is van schending van de mensenrechten als vrouwen geen stemrecht hebben. - de rechten van anderen respecteren De leerlingen willen: - zich inzetten voor de discussie. - zich inleven in de ooggetuigenverslagen 1. Kennis en inzicht en vaardigheden in verband met tijd, ruimte en socialiteit a) kennis, inzicht en vaardigheden in verband met het historisch referentiekader - vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling op basis van een probleemstelling uit de Socialiteitsdimensie b) Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de bestudeerde samenlevingen uit de 19 de en de 20ste eeuw - vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling op basis van een probleemstelling uit de socialiteitsdimensie c) Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de integratie tussen het historisch referentiekader en de bestudeerde samenlevingen uit de 19 de en de 20ste eeuw - tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden


VOET

Gemeenschappelijke stam creativiteit 2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; empathie 5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; initiatief 10 engageren zich spontaan; kritisch denken 11 kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h.v. relevante criteria; 12 zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken; 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; open en constructieve houding 16 houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld; respect 18 gedragen zich respectvol; samenwerken 19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen; zorgvuldigheid 25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen; zorgzaamheid 26 gaan om met verscheidenheid; 27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander; Context 2 Mentale gezondheid 3 erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp; 4 zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen; Context 5 Politiek-juridische samenleving 3 tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten; 5 tonen aan dat het samenleven in een democratische rechtsstaat gebaseerd is op rechten en plichten die gelden voor burgers, organisaties en overheid; Context 6 Socio-economische samenleving 3 zetten zich in voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld;


Instructies 1. Gesprekfase 1. Geef alle jongens bij het binnenkomen een papiertje en zeg hen dat dit belangrijk is. Daarna deel je mee dat jullie met z’n allen op uitstap gaan en dat degenen die een papiertje hebben gekregen een stem mogen uitbrengen om te bepalen waar ze naartoe gaan. Vooraan staat een kartonnen schoendoos waar de leerlingen hun stem in mogen deponeren. Daarna telt de leerkracht de verschillende stemmen en op basis daarvan wordt bepaald waar de leerlingen naartoe gaan. Daarna volgt hier een klasgesprek over: - Wie heeft er wel/niet mogen stemmen? - Waarop was deze indeling gebaseerd? - Wat vinden degene die niet hebben mogen stemmen van de keuze van de uitstap? - Hoe voelen jullie je doordat jullie zijn uitgesloten van de stemming? - Hoe zouden jullie hier verandering in kunnen brengen? - Wie mag er in ons land wel stemmen als er verkiezingen zijn? - Is dat altijd al zo geweest? - Heeft iemand enig idee wanneer dit veranderd is? Leg uit dat hier een hele geschiedenis aan vooraf ging en dat ze hierover meer informatie zullen krijgen tijdens deze les. 2. Laat leerlingen per twee werken. Deel de informatieve teksten uit en laat leerlingen de vragen bij de teksten oplossen. Zorg ervoor dat alle teksten (8) besproken worden. 3. Wanneer de leerlingen klaar zijn komen ze voor de klas een toelichting geven bij de situatie van de vrouw in de door hen besproken periode. Maak als leerkracht zelf een schema op het bord zodat het voor de leerlingen ook overzichtelijk wordt. (zie informatiefiche) 2. Verwerkingsfase48 En hoe is de situatie nu? Laat leerlingen in groepjes van 4 op zoek gaan naar de huidige situatie van vrouwen in België en in de rest van de wereld. Uitgangspunt van het onderzoek: Is feminisme nog van deze tijd? Leerlingen trachten met alle mogelijke middelen (via internet- wetenschappelijke werken- enquêtes- straatinterviews-..) een aantal deelvragen te beantwoorden om uiteindelijk een besluit te formuleren als antwoord op de onderzoeksvraag. Elk groepje spitst zich toe op een bepaald land. Enkele mogelijkheden: België, Iran, Congo, India, Verenigde Staten, China, Brazilië, Tanzania,.. Mogelijke deelvragen: - Is er gelijkheid tussen mannen en vrouwen • op economisch vlak (werk- inkomen-..) • op sociaal vlak • op politiek vlak • op cultureel vlak (godsdienst- kunst- wetenschappen..) - Hoe ziet de situatie van de vrouw er op dit moment uit? - Welke rolpatronen bestaan er? - Zijn er feministische organisaties actief? Wat is hun doel? - Zijn er vrouwenrechtenactivisten actief? Wat is hun doel? - Is er actie nodig om de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bewerkstelligen? Waarom wel/niet? - Welke acties worden er georganiseerd? - … De leerlingen brengen per groep de resultaten van hun onderzoek voor de klas.

48

VORMEN VZW (red.), Kompas: Binnen vier muren, internet, 14-06-2010 (http://vormen.org/Kompas/Binnenviermuren.html#Anchor-Verdere-11481)


3. Nabespreking Bespreek klassikaal het verloop van het groepswerk • Hoe verliep het groepswerk? • Was het moeilijk/makkelijk om aan informatie te geraken? • Waar heb je de meeste informatie gevonden? • Was je verrast door de resultaten? Waarom wel/ niet? • Is je kijk op de positie van de vrouw in dat land veranderd door jullie onderzoek? • Is er veel veranderd in vergelijking met vroeger? (zie vorige lesfase)


Informatiefiche: de vrouw in de Nieuwste Tijd Historische informatie In de negentiende eeuw kaarten steeds meer schrijfsters emancipatorische thema’s aan. Van radicaliteit was aanvankelijk nog geen sprake. De vrouwen die spreekrecht opeisten, brachten de gemoederen flink in beroering. Met overgave debatteerde men in tijdschriften en kranten over de vraag of vrouwen eigenlijk wel mochten en konden schrijven. In 1870 stelde Nicolaas Beets dat er geen reden was om eraan te twijfelen dat ook het vrouwelijke geslacht ‘tot de hoogste ontwikkeling in wetenschap en kunst’ in staat was. Dit deed hij onder invloed van de vrouwenemancipatie. Het traditionele denkkader, waarin het huwelijk de voornaamste bestemming van de vrouw was, bleef wel dominant. Tijdens de eerste feministische golf die ongeveer van 1870 tot 1919 duurde, kreeg de strijd rond vrouwenrechten een steeds meer georganiseerd karakter. De eerste officiële vrouwenverenigingen werden opgericht, ook kwamen er steeds meer tijdschriften op de markt die in het teken van de vrouwenemancipatie stonden. 49 In de 19de eeuw moesten de vrouwen een keurslijf dragen. Een vrouw die zich in het openbaar vertoonde zonder zo’n korset werd onfatsoenlijk gevonden. De sociale druk dwong de vrouwen om de natuurlijke vormen van hun lichaam in te snoeren, opdat er maar één vorm overbleef. 50 Vrouwen moesten in de Nieuwst Tijd hard werken in de fabriek. De fabrieksarbeid was hard, eentonig en onderbetaald. Het was voor velen een rem op hun zelfstandigheid en hun zelfontplooiing, zeker als ze afhankelijk waren van derden. Wie bijvoorbeeld niet kon lezen of schrijven moest daarbij met hangend hoofdje beroep doen op anderen. Een kleine minderheid werkte in de 18de en 19de eeuw in de fabrieken, de overgrote meerderheid was tewerkgesteld in het klassieke circuit van thuisarbeid, meestal in de kleding-en de textielsector. Wie in de loonarbeid ging, deed dit om het gezinsinkomen te verhogen. Mensenrechtendimensie51 De rechten van de vrouw zijn bedoeld om te benadrukken dat vrouwenrechten mensenrechten zijn, waarop vrouwen zich kunnen beroepen gewoon op de grond zijn van hun menszijn. Gelijkheid tussen man en vrouw wil zeggen een gelijke mate van macht, deelname en zichtbaarheid van beide seksen in alle domeinen van het openbaar en privé-leven. Gelijkheid van man en vrouw moet niet worden begrepen als het tegendeel van verschillen tussen man en vrouw maar als het tegendeel van ongelijkheid tussen man en vrouw. Gelijkheid van man en vrouw moet, zoals mensenrechten, voortdurend bevochten, beschermd en aangemoedigd worden.

49

(red.), Vrouwenemancipatie, internet, 10-06-2010, (http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/thema/lg19058.html) (red.), Multatuli, internet, 10-06-2010, (http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/auteurs/lg19034.html) 51 VORMEN VZW (red.), Genderongelijkheid,internet, 14-06-2010 (http://www.vormen.org/Kompas/PDFfiles/Gendergelijkheid.pdf) 50


Teksten over het vrouwenstemrecht+ vragen 1. Van de Franse Revolutie tot de Belgische onafhankelijkheid 52 (1789-1830) Toen Napoleon in maart 1804 zijn Burgerlijk Wetboek verordende, vestigde hij een systeem van wettelijke ongelijkheid van man en vrouw. De macht van de echtgenoot en de gehoorzaamheid van de echtgenote vormden er de basis van. De traditionele gezinsstructuur die Napoleon oplegde, handhaafde zich tot het einde van de 19de eeuw (tot diep in de twintigste eeuw). De codex bestendigde tevens de uitsluiting van vrouwen uit de politiek. Na de nederlaag van Napoleon bij Waterloo, beslisten de grote mogendheden om de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden te versmelten tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830). Het Napoleontische wetboek bleef daar onveranderd van kracht. Een groeiende Noord- Zuid tegenstelling leidde in 1830 tot de Belgische onafhankelijkheid. Vrouwen namen aan de Belgische opstand deel, maar stelden geen eigen eisen. De Belgische grondwet was één van de meest liberale van Europa. Ze waarborgde de Belgische burger alle moderne vrijheden. Het cijnskiesrecht reserveerde het stemrecht voor een kleine minderheid van mannen die een bepaalde som aan belastingen betaalden. De overgrote meerderheid van de bevolking (98%) was dus uitgesloten van politieke rechten, hetzij op grond van hun sekse, hetzij op grond van hun inkomen. Vragen bij tekst ‘ Van de Franse Revolutie tot de Belgische onafhankelijkheid.’ 1. Wat was het verhoopte resultaat van de Franse Revolutie voor de situatie van de vrouw ? .............................................................................................................................. 2. Wat had het burgerlijk Wetboek van Napoleon als gevolg voor de vrouw? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Wie had er stemrecht toen België onafhankelijk werd in 1830? Hoe noemden we dit recht en wat hield het in? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

52

AVG, Van de Franse revolutie tot de Belgische onafhankelijkheid, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


2.

Van

de

onafhankelijkheid

tot

het

einde

van

de

19 de

eeuw53

In de jaren 1830-1840 liet een groepje vrouwen uit de progressieve stedelijk burgerij zich bekoren door het gelijkheidsideaal van het Franse utopisch socialisme van Saint-Simon en Fourier. Ze vormden een kleine avant-gardekern rond Zoé Gatti de Gamond (1806-1854) en leverden de eerste kritiek op de positie van de vrouw in België. Toen de revolutiegolf van 1848 quasi ongemerkt aan België voorbijging en er van een fundamentele maatschappelijk veranderingen geen sprake meer leek, concentreerden Zoé de Gamond en haar medestanders zich op het onderwijs, dat ze als de hefboom tot vrouwenemancipatie zagen. Zoé de Gamond stierf zonder haar emancipatorische ideeën verwezenlijkt te zien, maar op het vlak van het onderwijs zette de feministische actie zich door. Ze kaderde in een brede beweging die het onderwijs zag als een noodzakelijke stap op de weg naar een uitbreiding van het stemrecht. Progressieve liberalen ontwikkelden vanaf 1860 naast het katholieke schoolnet een breed netwerk van volksonderwijs, dat zich bijna uitsluitend tot de arbeidersklasse richtte. Met hun steun ontwikkelden liberaalgezinde feministen een beroepsonderwijs voor meisjes, en stichtten

ze

de

eerste

vrijzinnige

middelbare

meisjesscholen.

Vrouwen als Isabelle Gatti de Gamond in Brussel en Léonie de Waha in Luik maakten van dit elan gebruik om een vrouwelijke elite te vormen. De feministische beweging die rond 1890 ontstond, rekruteerde heel wat van haar voorvechtsters onder de oud-leerlingen van deze pioniers. Vragen bij de tekst ‘Van de onafhankelijkheid tot het einde van de 19 de eeuw’. 1. Wat was de invloed van Zoé Gatti de Gamond op de gelijkheid tussen de mannen en vrouwen? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wat ontwikkelde zich vanaf 1860? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Wat werd er gevormd door deze gebeurtenissen? .............................................................................................................................. 3. Feminisme in veelvoud 54 In België had het feminisme een duidelijk vertrekpunt: de 'affaire Popelin'. Marie Popelin, leerlinge van Isabelle Gatti en daarna een tijdlang als leerkracht aan haar school verbonden, begon op 37-jarige leeftijd rechten te studeren aan de ULB. In 1888 behaalde ze met 53

AVG, Van de onafhankelijkheid tot het einde van de 19de eeuw, internet, 14-06-2010, (http://www.avg-carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem) 54 AVG, Feminisme in veelvoud, internet, 14-06-2010, (http://www.avg carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


onderscheiding haar diploma, en werd zo de eerste vrouwelijke jurist in België. Een inschrijving aan de balie verkreeg ze evenwel niet. Het Hof van Beroep verklaarde haar als vrouw ongeschikt om het beroep van advocaat uit te oefenen en werd een jaar later in die visie bijgetreden door Cassatie. Voor Marie Popelin was dit vonnis de aanzet om in 1892 de Ligue Belge du Droit des Femmes (Belgische Liga voor de Rechten van de Vrouw) op te richten. De Ligue telde ongeveer 300 leden uit de burgerij en zette zich naargelang de noden van het ogenblik in voor economische gelijkheid, de toegang van vrouwen tot de vrije beroepen, de aanpassing van het burgerlijk recht én de politieke emancipatie van de vrouw. In het Parlement kon de Ligue rekenen op de actieve steun van enkele sympathisanten uit progressief-liberale en socialistische hoek. Samen slaagden zij erin enkele belangrijke wetswijzigingen door te drukken. Langzaam werd het keurslijf van het Burgerlijk Wetboek minder strak. Het vrouwenstemrecht werd pas een prioritaire eis van de Ligue in 1912, het jaar waarin ze voor de tweede maal een Internationaal Feministisch Congres bijeenriep in Brussel. De Ligue hoopte de steun te krijgen van buitenlandse organisaties, en wilde zich inschakelen in de brede beweging naar een verdere democratisering, die vooral door de Belgische Werkliedenpartij werd gedragen. Uit de Franstalige, vrijzinnige en stedelijke burgerij groeiden nog andere feministische organisaties, terwijl zich in Gent rond Emilie Claeys een feministisch-socialistische groep vormde en Louise Van de Plas het katholieke feminisme gestalte gaf. Ook binnen deze groepen steeg de belangstelling voor vrouwenstemrecht. Vragen bij de tekst ‘Feminisme in veelvoud’ 1. Welke gebeurtenis wordt beschouwd als startpunt voor het feminisme in België? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wie was Marie Popelin? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Welk probleem ondervond Marie Popelin en hoe reageerde zij hierop? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Waarvoor zette de ‘Belgische Liga voor de Rechten van de Vrouw’ zich in? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 77│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

.............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5. Wat bereikte deze vrouwenbeweging? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................


4. Vrouwenstemrecht op de politieke agenda55 De organisatie van het proletariaat in de Belgische Werklieden Partij (BWP) bracht ondertussen een georganiseerde beweging voor algemeen stemrecht op de been.

In 1893 werd het

algemeen meervoudig mannenstemrecht toegekend. Daarna was het vechten voor het algemeen enkelvoudig stemrecht. Langzaam groeide inmiddels bij alle politieke partijen het besef dat vrouwen belangrijke electorale belangen vertegenwoordigden. De veronderstelling dat vrouwen vooral de katholieke belangen zouden verdedigen, deed de discussie over vrouwenstemrecht evenwel ontaarden in een politiek spelletje. De conservatieve katholieke parlementsleden, pleitbezorgers van de vrouw aan de haard, verklaarden zich met hun christen-democratische fractiegenoten voorstanders van vrouwenstemrecht. De liberalen vreesden de klerikale invloed waaraan vrouwen blootstonden en wilden van vrouwenstemrecht niet horen. In een poging om de katholieke absolute meerderheid te breken, sloten ze een verbond met de socialisten. In ruil voor hun steun eisten ze dat deze laatsten het vrouwenstemrecht (tijdelijk) vaarwel zegden. De socialisten, die de strijd voor het vrouwenstemrecht in 1894 in Quaregnon uitdrukkelijk in hun partijprogramma hadden opgenomen, krabbelden onder liberale druk inderdaad terug. Vragen bij de tekst ‘Vrouwenstemrecht op de politieke agenda’. 1. Hoe stonden de conservatieve katholieke parlementsleden tegenover het vrouwenstemrecht? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Hoe stonden de liberalen tegenover dit stemrecht? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Welke beslissing werd er over het vrouwenstemrecht genomen? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

55

AVG, Vrouwenstemrecht op de politieke agenda, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


5. Het interbellum56 Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan de verhitte debatten. Vrouwenorganisaties stopten hun propaganda voor politieke rechten en concentreerden zich op het organiseren van oorlogshulp. Na de oorlog doken de oude politieke tegenstellingen opnieuw op. Meer dan ooit werd er een tactisch spelletje gespeeld. De katholieken gunden de socialisten en liberalen het algemeen enkelvoudig mannenstemrecht immers slechts indien zijzelf in ruil het stemrecht voor de vrouw verkregen. Uiteindelijk kwam er een "typisch Belgisch" vergelijk uit de bus. De Belgische mannen kregen het algemeen enkelvoudig stemrecht. De vrouwen mochten - zij het met uitsluiting van prostituees - enkel aan de gemeenteraadsverkiezingen deelnemen. Ze werden wel verkiesbaar op alle niveaus. De verhitte parlementaire debatten en het ontgoochelende resultaat lokten heel wat feministische reacties uit. Vanaf november 1918 volgden de protesten en petities elkaar op. Eenmaal de wetten gestemd, zette de feministische beweging alles op alles om de toekomstige kiezeressen te verenigen en te vormen. Het nieuwe kiespubliek oefende ook een grote aantrekkingskracht uit op de verschillende partijen. Stuk voor stuk trachtten ze zoveel mogelijk stemmen van vrouwen binnen te rijven. Hun propaganda was verrassend gelijkend over de partijgrenzen heen: telkens weer werden vrouwen aangesproken in hun functie van huishoudster of moeder. En wanneer hun belangen op het spel stonden, wisten de politieke partijen de vrouwen altijd te vinden, of het nu om gemeentelijke, provinciale of nationale verkiezingen ging. Alhoewel de vrouwen op die twee laatste niveaus niet mochten stemmen, deden

de

partijen

beroep

hun

invloed

bij

hun

echtgenoten.

Vrouwen waren weliswaar verkiesbaar, maar het aantal vrouwelijke verkozenen bleef gedurende heel het interbellum bijzonder laag. De gemeenteraden telden ca. 1% vrouwen, in de Kamer zetelden tijdens het interbellum 3 rechtstreeks verkozen vrouwen, in de Senaat evenveel gecoöpteerde vrouwelijke senatoren. De discussie rond een uitbreiding van het vrouwenstemrecht bleef inmiddels muurvast zitten. Tijdens de crisis van de jaren 1930 vond het feminisme een nieuw actieterrein in de verdediging van het recht op arbeid. Als reactie op de ruk naar rechts - partijen als Rex en het VNV beleefden succesvolle jaren - nam de feministische beweging ook de verdediging van de democratie en de vrede op zich. Nieuwe organisaties koppelden de strijd voor politieke emancipatie aan die voor economische gelijkheid.

Vragen bij de tekst ‘het interbellum’ 1. Welk besluit werd er genomen na de Eerste Wereldoorlog over het vrouwenstemrecht? .............................................................................................................................. 56

AVG, Het interbellum, internet, 14-06-2010, (http://www.avg-carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


.............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Hadden de vrouwen werkelijk macht? Waarom wel/ niet? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Hoe probeerden de vrouwen toch invloed te hebben bij de verkiezingen? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Waren de vrouwen goed vertegenwoordigd in de senaat? Waarom wel/ niet? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5. Wat was het nieuwe actieterrein van de feministen in crisis van de jaren 30? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................


6. Gelijke rechten, maar geen gelijke vertegenwoordiging 57 Na de Tweede Wereldoorlog stelde het 'probleem' van het vrouwenstemrecht zich opnieuw. Na twee jaar moeizaam onderhandelen kende het Parlement vrouwen in 1948 eindelijk dezelfde politieke rechten toe als mannen. Van een ware paritaire democratie was echter nog geen sprake: het vrouwelijke aandeel in de hoogste wetgevende vergaderingen bleef tot het begin van de jaren 1970 schommelen rond de 3%. Zowel de partijen als de vrouwen zelf stelden zich tot in de jaren 1960 tevreden met een paar bekwame vrouwen in de politiek. De groeiende feministische

bewustwording

deed

de

roep

om

een

grotere

vrouwelijke

politieke

vertegenwoordiging vanaf dan steeds luider klinken. De vrouwenbeweging ging op zoek naar een strategie. Omdat iets meer dan de helft van het kiezerskorps uit vrouwen bestond en ze dus in principe de macht naar zich toe konden trekken, werd er eenvoudigweg voor gekozen om vrouwen op te roepen voor vrouwen te stemmen. De eerste zichtbare acties werden gevoerd in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 11 oktober 1970. In Vlaanderen waren de acties van de Pluralistische Actiegroep voor gelijke rechten van man en vrouw (PAG) in Brugge het opvallendst. Met slogans als «Moet het gemeentepotje nu echt uitsluitend door mannen gekookt worden?» zette de PAG de vrouwelijke kiezers aan om voor vrouwelijke kandidaten te stemmen. De Brugse campagne bleek een succes: in één klap werden zeven vrouwen verkozen. In Franstalig België oriënteerde het feminisme zich, veel meer dan in Vlaanderen, op acties voor gelijke kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt. Het Comité Gelijk Loon voor Gelijk Werk, opgericht in het kielzog van de Herstal-staking (1966), breidde begin de jaren 1970 zijn actieterrein uit tot de politiek. De Brusselse feministische organisatie Porte Ouverte riep bij de nationale verkiezingen van november 1971 op om plaats te maken voor vrouwen. Vragen bij de tekst ‘ gelijke rechten, maar geen gelijke vertegenwoordiging.’ 1. Wat werd er aangaande vrouwenrechten bereikt in 1948? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Was er vanaf dan een werkelijke gelijkheid tussen de mannen en de vrouwen? Waarom wel/ niet? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Hoe reageerden de feministen hierop? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Hoe werden er in Vlaanderen acties gevoerd door de feministen? 57

AVG, Gelijke rechten, maar geen gelijke vertegenwoordiging, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


.............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5. Hoe werden er in Franstalig België acties gevoerd? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................


7. Women only: vrouwenpartijen58 Sinds 1920 konden Belgische vrouwen verkozen worden. Maar de traditionele partijen maakten slechts met mondjesmaat plaats voor vrouwelijke kandidaten op hun lijsten. Vier Brusselse feministes kozen daarom in het voorjaar van 1972 voor een radicale oplossing: de oprichting van een vrouwenpartij, de Verenigde Feministische Partij / Parti Féministe Unifié. De vrouwenbeweging onthaalde de VFP op gemengde gevoelens: een vrouwenpartij zou alleen de versnippering

van

de

vrouwenstemmen

in

de

hand

werken.

De

VFP

haalde

in

de

arrondissementen waar ze in 1974 opkwam slechts een symbolische 0,3% van de stemmen. Het belang van de VFP schuilde vooral in haar rol als zweeppartij, die de gevestigde politieke partijen tot meer vrouwvriendelijkheid bewoog. Vragen bij de tekst ‘Women only: vrouwenpartijen’. 1. Wat konden de Belgische vrouwen sinds 1920? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Waren er veel vrouwelijke kandidaten op de verkiezingslijsten? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Wat had dit als gevolg? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

58

AVG, Women only: vrouwenpartijen, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


8.

De

jaren

1980:

stem

voor

evenwicht

tussen

vrouwen

en

mannen 59

Begin jaren tachtig werd de strategie van de Stem-Vrouwacties in vraag gesteld: de praktijk wees uit dat campagnes niet volstonden voor een doorbraak van de vrouwen in de politiek. Er waren structurele maatregelen nodig. De vrouwenorganisaties legden hun prioriteiten op politiek

vlak

voorlopig

elders,

bij

de

eis

voor

een

minister

van

Emancipatiezaken.

Het werd uiteindelijk een staatssecretaris voor Leefmilieu en Maatschappelijke Emancipatie, Miet Smet. Zij zette bij de gemeenteraadsverkiezingen van 9 oktober 1988 Adam en Eva in om alle kiezers (vrouwen én mannen) aan te zetten voor 'meer evenwicht' te stemmen. De «Stem voor Evenwicht»-campagnes beoogden nog steeds om kiezers aan te zetten om een voorkeurstem te geven aan één of meerdere vrouwelijke kandidaten, maar waren inhoudelijk meer uitgediept. De Raad van Europa bracht het begrip 'paritaire democratie' aan: een eerlijke 50/50-verdeling in de politiek was niet alleen goed voor vrouwen, maar noodzakelijk voor de democratie. Vragen bij de tekst ‘De jaren 1980: stem voor evenwicht tussen mannen en vrouwen’ 1. Wat werd er begin jaren 1980 in vraag gesteld? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Met welke campagne pakte Miet Smet uit in 1988? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Wat bracht de Raad van Europa aan? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

59

AVG, De jaren 1980: stem voor evenwicht tussen vrouwen en mannen, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


9. De strategie van de quota in de jaren 1990 60 In de jaren 1990 groeide het besef dat campagnes niet volstonden, maar dat vrouwen ook greep moesten krijgen op de lijstvorming. Dat kon gebeuren door quota in te stellen, een strategie waartegen echter veel voorbehoud bestond, ook bij de feministische beweging. De wet-Smet-Tobback uit 1994, die bepaalde dat maximaal twee derden van de kandidaten op een lijst van hetzelfde geslacht mag zijn, vormde een begin. In 2002 werd ze op initiatief van Laurette Onkelinx vervangen door een wet die het toegelaten verschil tussen het aantal mannen en vrouwen op een lijst beperkt tot één. Bovendien legt de nieuwe wet vast dat de eerste drie kandidaten op een lijst niet van hetzelfde geslacht mogen zijn. In combinatie met andere wijzigingen aan de kieswet, zou dat het aantal vrouwelijke verkozenen verder moeten doen De

stijgen. 30

jaar

bewustwording

Stem-Vrouwacties omtrent

de

hebben

vrouwelijke

ongetwijfeld

bijgedragen

ondervertegenwoordiging

tot in

een de

groeiende

politiek.

Die

bewustwording weerspiegelt zich onder meer in het grote aantal voorkeurstemmen dat vrouwelijke kandidaten binnenrijven. Stopt u voortaan een vrouw in de stembus? Vragen bij de tekst ‘De strategie van de quota in de jaren 1990’ 1. Welk besef groeide er in de jaren 1990? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wat bepaalde de wet- Smet-Tobback uit 1994? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Waardoor werd de wet- Smet-Tobback vervangen op initiatief van Laurette Onkelinx? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

60

AVG, De strategie van de quota in de jaren 1990, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


Ooggetuigenverslagen61 Ooggetuigenverslag 1 Eszter In november 1995 kwam Eszters man dronken thuis. Hij ontdekte dat zijn vrouw en dochter op bezoek waren bij een buur. Hij eiste dat ze onmiddellijk terug naar huis kwamen. Toen ze binnen waren, sloot hij de deur en zei hij het volgende tegen zijn dochter: “Ik ga even met

je

moeder

spreken.”

Hij

nam

een

bijl,

een

bezem

en

een

mes.

Hij begon ruzie met zijn vrouw te maken en beschuldigde haar ervan dat ze niet gewassen, gekookt en ander huishoudelijk werk gedaan had. Hij begon haar te slaan; hij sloeg haar tegen het hoofd en in het gezicht met zijn blote handen. Hij trok plukken haar uit en stampte haar met zijn laarzen aan. Daarna scheurde hij de kleren van haar lichaam en smeet haar op het bed met de bedoeling haar verder te slaan. Dit alles gebeurde voor de ogen van hun 8-jarige dochter die hem smeekte te stoppen. Hij stopte en gooide Eszter van het bed en viel in slaap. Eszter stierf diezelfde nacht. Ooggetuigenverslag 2 Kati Kati probeerde te ontsnappen van haar verloofde toen deze steeds gewelddadiger werd. Ze vond een appartementje in een andere stad, maar haar verloofde bleef haar telefoneren en lastigvallen. Kati ging mentaal achteruit. Op een dag zocht hij Kati op na het werk om haar te dwingen terug te komen. Hij nam haar mee naar een nabijgelegen bos, waar hij haar probeerde te wurgen met haar trui. De volgende dag vertelde Kati haar collega’s dat zij bang was dat hij haar op een dag echt zou wurgen. Vier dagen later wachtte de verloofde haar op na het werk -hij had gedronken – en toen ze buiten kwam, begon hij haar te slaan. ’s Avonds besliste hij dat ze op bezoek zouden gaan bij familie. Op de heenweg stopten zij verschillende keren. Kati, die zag hoe hij eraan toe was, stemde ermee in seks met hem te hebben, maar hij was te dronken. Zij vertelde hem dat ze geen interesse meer in hem had, en dat maakte hem erg boos. Hij naam een lange lederen riem en wurgde haar. Vervolgens sleurde hij haar dode lichaam in een gracht en bedekte het met takken.

Ooggetuigenverslag 3 Z Z is een vrouw die bij jou in de buurt woont; ze is gehuwd en heeft twee kleine kinderen. Soms wordt haar man boos en slaat hij haar, meestal met zijn handen en vuisten. De laatste tijd is hij echter ook een riem en een bezemsteel beginnen gebruiken. Twee maanden geleden heeft hij 61

VORMEN VZW (red.), ooggetuigenverslag en richtlijnen voor groepsdiscussies, internet, 14-06-2010 (http://vormen.org/Kompas/Bijlagen/BinnenviermurenHandouts.html#Anchor-Ooggetuigenverslag-35882)


een

fles

stuk

geslagen

op

haar

hoofd.

Z wil haar man verlaten, maar hij dreigt dat hij haar zal vermoorden als ze “er nog maar aan durft te denken”. Ze heeft twee zoontjes om voor te zorgen en ze is doodsbang van het vooruitzicht hen te moeten verlaten. Gisteren ging zij naar het ziekenhuis met een gebroken neus en kneuzingen die, volgens haar, het resultaat waren van een val van de trap. Richtlijnen voor de groepsdiscussies - Analyse van de misdaad: 1. Wat denk je van de misdaad die gerapporteerd werd? 2. Waar zou zo’n misdaad gebeurd kunnen zijn? 3. Waarom is de misdaad gepleegd? 4. Kan iets zo’n misdaad rechtvaardigen? 5. Hoe had het slachtoffer zich kunnen verdedigen? -Verplaatsing naar de sociale realiteit: 1. Heb je onlangs gehoord over gevallen van geweld? 2. In welke vorm komt huiselijk geweld in onze samenleving voor? 3. Waar kunnen de slachtoffers terecht voor hulp? 4. Zou de politie moeten optreden als zij weten dat er ergens huiselijk geweld gepleegd wordt of moet zo’n interventie beschouwd worden als een inbreuk op de huiselijke sfeer en moet de politie zo’n gezin bijgevolg “de tijd gunnen om de wonden te laten helen”? 5. Over welke macht beschikt de vrouw in zulke situaties? En de man? 6. Ken je gevallen van huiselijk geweld waar de man het slachtoffer is? 7. Hoe kan huiselijk geweld voorkomen en gestopt worden? 8. Wat kan of wat zou moeten gedaan worden door: - de publieke overheden? - de lokale gemeenschap? - de betrokkenen? - vrienden en buren?


Ingevulde versie 1. Van de Franse Revolutie tot de Belgische onafhankelijkheid 62 (1789-1830) Toen Napoleon in maart 1804 zijn Burgerlijk Wetboek verordende, vestigde hij een systeem van wettelijke ongelijkheid van man en vrouw. De macht van de echtgenoot en de gehoorzaamheid van de echtgenote vormden er de basis van. De traditionele gezinsstructuur die Napoleon oplegde, handhaafde zich tot het einde van de 19de eeuw (tot diep in de twintigste eeuw). De codex bestendigde tevens de uitsluiting van vrouwen uit de politiek. Na de nederlaag van Napoleon bij Waterloo, beslisten de grote mogendheden om de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden te versmelten tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830). Het Napoleontische wetboek bleef daar onveranderd van kracht. Een groeiende Noord-Zuid tegenstelling leidde in 1830 tot de Belgische onafhankelijkheid. Vrouwen namen aan de Belgische opstand deel, maar stelden geen eigen eisen. De Belgische grondwet was één van de meest liberale van Europa. Ze waarborgde de Belgische burger alle moderne vrijheden. Het cijnskiesrecht reserveerde het stemrecht voor een kleine minderheid van mannen die een bepaalde som aan belastingen betaalden. De overgrote meerderheid van de bevolking (98%) was dus uitgesloten van politieke rechten, hetzij op grond van hun sekse, hetzij op grond van hun inkomen. Vragen bij tekst ‘ Van de Franse Revolutie tot de Belgische onafhankelijkheid.’ 1. Wat was het verhoopte resultaat van de Franse Revolutie voor de situatie van de vrouw ? Meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

2. Wat had het burgerlijk Wetboek van Napoleon als gevolg voor de vrouw? Hij vestigde een systeem van wettelijke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. De echtgenoot had de macht en de vrouw moest gehoorzamen.

3. Wie had er stemrecht toen België onafhankelijk werd in 1830? Hoe noemden we dit recht en wat hield het in? Alleen de mannen die voldoende belastingen konden betalen, mochten stemmen. Dit recht noemden we cijnskiesrecht.

62

AVG, Van de Franse revolutie tot de Belgische onafhankelijkheid, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


2.

Van

de

onafhankelijkheid

tot

het

einde

van

de

19 de

eeuw63

In de jaren 1830-1840 liet een groepje vrouwen uit de progressieve stedelijk burgerij zich bekoren door het gelijkheidsideaal van het Franse utopisch socialisme van Saint-Simon en Fourier. Ze vormden een kleine avant-gardekern rond Zoé Gatti de Gamond (1806-1854) en leverden de eerste kritiek op de positie van de vrouw in België. Toen de revolutiegolf van 1848 quasi ongemerkt aan België voorbijging en er van een fundamentele maatschappelijk veranderingen geen sprake meer leek, concentreerden Zoé de Gamond en haar medestanders zich op het onderwijs, dat ze als de hefboom nzzt vrouwenemancipatie zagen. Zoé de Gamond stierf zonder haar emancipatorische ideeën verwezenlijkt te zien, maar op het vlak van het onderwijs zette de feministische actie zich door. Ze kaderde in een brede beweging die het onderwijs zag als een noodzakelijke stap op de weg naar een uitbreiding van het stemrecht. Progressieve liberalen ontwikkelden vanaf 1860 naast het katholieke schoolnet een breed netwerk van volksonderwijs, dat zich bijna uitsluitend tot de arbeidersklasse richtte. Met hun steun ontwikkelden liberaalgezinde feministen een beroepsonderwijs voor meisjes, en stichtten

ze

de

eerste

vrijzinnige

middelbare

meisjesscholen.

Vrouwen als Isabelle Gatti de Gamond in Brussel en Léonie de Waha in Luik maakten van dit elan gebruik om een vrouwelijke elite te vormen. De feministische beweging die rond 1890 ontstond, rekruteerde heel wat van haar voorvechtsters onder de oud-leerlingen van deze pioniers. Vragen bij de tekst ‘Van de onafhankelijkheid tot het einde van de 19 de eeuw’. 1. Wat was de invloed van Zoé Gatti de Gamond op de gelijkheid tussen de mannen en vrouwen? Ze geeft als kritiek op de positie van de vrouw in België. Ze wil het onderwijs meer toegankelijk maken voor vrouwen. Dit zet zich ook voort na haar dood.

2. Wat ontwikkelde zich vanaf 1860? Naast het katholieke schoolnet ontwikkelde zich een breed netwerk van volksonderwijs. Dit onderwijs ging zich bijna uitsluitend richten op de arbeidersklasse.

3. Wat werd er gevormd door deze gebeurtenissen? Er gaan verschillende feministische bewegingen ontstaan.

3. Feminisme in veelvoud 64 In België had het feminisme een duidelijk vertrekpunt: de 'affaire Popelin'. Marie Popelin, leerlinge van Isabelle Gatti en daarna een tijdlang als leerkracht aan haar school verbonden, 63

AVG, Van de onafhankelijkheid tot het einde van de 19de eeuw, internet, 14-06-2010, (http://www.avg-carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem) 64 AVG, Feminisme in veelvoud, internet, 14-06-2010, (http://www.avg carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


begon op 37-jarige leeftijd rechten te studeren aan de ULB. In 1888 behaalde ze met onderscheiding haar diploma, en werd zo de eerste vrouwelijke jurist in België. Een inschrijving aan de balie verkreeg ze evenwel niet. Het Hof van Beroep verklaarde haar als vrouw ongeschikt om het beroep van advocaat uit te oefenen en werd een jaar later in die visie bijgetreden door Cassatie. Voor Marie Popelin was dit vonnis de aanzet om in 1892 de Ligue Belge du Droit des Femmes (Belgische Liga voor de Rechten van de Vrouw) op te richten. De Ligue telde ongeveer 300 leden uit de burgerij en zette zich naargelang de noden van het ogenblik in voor economische gelijkheid, de toegang van vrouwen tot de vrije beroepen, de aanpassing van het burgerlijk recht én de politieke emancipatie van de vrouw. In het Parlement kon de Ligue rekenen op de actieve steun van enkele sympathisanten uit progressief-liberale en socialistische hoek. Samen slaagden zij erin enkele belangrijke wetswijzigingen door te drukken. Langzaam werd het keurslijf van het Burgerlijk Wetboek minder strak. Het vrouwenstemrecht werd pas een prioritaire eis van de Ligue in 1912, het jaar waarin ze voor de tweede maal een Internationaal Feministisch Congres bijeenriep in Brussel. De Ligue hoopte de steun te krijgen van buitenlandse organisaties, en wilde zich inschakelen in de brede beweging naar een verdere democratisering, die vooral door de Belgische Werkliedenpartij werd gedragen. Uit de Franstalige, vrijzinnige en stedelijke burgerij groeiden nog andere feministische organisaties, terwijl zich in Gent rond Emilie Claeys een feministisch-socialistische groep vormde en Louise Van de Plas het katholieke feminisme gestalte gaf. Ook binnen deze groepen steeg de belangstelling voor vrouwenstemrecht. Vragen bij de tekst ‘Feminisme in veelvoud’ 1. Welke gebeurtenis wordt beschouwd als startpunt voor het feminisme in België? De ‘affaire Popelin’.

2. Wie was Marie Popelin? Ze begon op 37-jarige leeftijd rechten te studeren en werd de eerste vrouwelijke juriste in België.

3. Welk probleem ondervond Marie Popelin en hoe reageerde zij hierop? Ze kreeg geen job aan de balie omdat het hoger beroep haar als vrouw ongeschikt bevond om het beroep van advocaat uit te oefenen. Hierop richtte zij de Belgische liga voor de rechten van de vrouw op.

4. Waarvoor zette de ‘Belgische Liga voor de Rechten van de Vrouw’ zich in? Voor economische gelijkheid, de toegang van vrouwen tot de vrije beroepen, de aanpassing van het burgerlijk recht én de politieke emancipatie van de vrouw.


5. Wat bereikte deze vrouwenbeweging? Langzaam werden de wetten van het Burgerlijk Wetboek van Napoleon minder sterk.


4. Vrouwenstemrecht op de politieke agenda65 De organisatie van het proletariaat in de Belgische Werklieden Partij (BWP) bracht ondertussen een georganiseerde beweging voor algemeen stemrecht op de been.

In 1893 werd het

algemeen meervoudig mannenstemrecht toegekend. Daarna was het vechten voor het algemeen enkelvoudig stemrecht. Langzaam groeide inmiddels bij alle politieke partijen het besef dat vrouwen belangrijke electorale belangen vertegenwoordigden. De veronderstelling dat vrouwen vooral de katholieke belangen zouden verdedigen, deed de discussie over vrouwenstemrecht evenwel ontaarden in een politiek spelletje. De conservatieve katholieke parlementsleden, pleitbezorgers van de vrouw aan de haard, verklaarden zich met hun christen-democratische fractiegenoten voorstanders van vrouwenstemrecht. De liberalen vreesden de klerikale invloed waaraan vrouwen blootstonden en wilden van vrouwenstemrecht niet horen. In een poging om de katholieke absolute meerderheid te breken, sloten ze een verbond met de socialisten. In ruil voor hun steun eisten ze dat deze laatsten het vrouwenstemrecht (tijdelijk) vaarwel zegden. De socialisten, die de strijd voor het vrouwenstemrecht in 1894 in Quaregnon uitdrukkelijk in hun partijprogramma hadden opgenomen, krabbelden onder liberale druk inderdaad terug. Vragen bij de tekst ‘Vrouwenstemrecht op de politieke agenda’. 1. Hoe stonden de conservatieve katholieke parlementsleden tegenover het vrouwenstemrecht? De katholieken waren voor het vrouwenstemrecht.

2. Hoe stonden de liberalen tegenover dit stemrecht? De liberalen waren tegen het vrouwenstemrecht.

3. Welke beslissing werd er over het vrouwenstemrecht genomen? Het vrouwenstemrecht kwam er niet door omdat de liberalen en de socialisten samenspanden om de katholieke meerderheid te breken. Toen kwam ook de wet er niet door.

65

AVG, Vrouwenstemrecht op de politieke agenda, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


5. Het interbellum66 Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan de verhitte debatten. Vrouwenorganisaties stopten hun propaganda voor politieke rechten en concentreerden zich op het organiseren van oorlogshulp. Na de oorlog doken de oude politieke tegenstellingen opnieuw op. Meer dan ooit werd er een tactisch spelletje gespeeld. De katholieken gunden de socialisten en liberalen het algemeen enkelvoudig mannenstemrecht immers slechts indien zijzelf in ruil het stemrecht voor de vrouw verkregen. Uiteindelijk kwam er een "typisch Belgisch" vergelijk uit de bus. De Belgische mannen kregen het algemeen enkelvoudig stemrecht. De vrouwen mochten - zij het met uitsluiting van prostituees - enkel aan de gemeenteraadsverkiezingen deelnemen. Ze werden wel verkiesbaar op alle niveaus. De verhitte parlementaire debatten en het ontgoochelende resultaat lokten heel wat feministische reacties uit. Vanaf november 1918 volgden de protesten en petities elkaar op. Eenmaal de wetten gestemd, zette de feministische beweging alles op alles om de toekomstige kiezeressen te verenigen en te vormen. Het nieuwe kiespubliek oefende ook een grote aantrekkingskracht uit op de verschillende partijen. Stuk voor stuk trachtten ze zoveel mogelijk stemmen van vrouwen binnen te rijven. Hun propaganda was verrassend gelijkend over de partijgrenzen heen: telkens weer werden vrouwen aangesproken in hun functie van huishoudster of moeder. En wanneer hun belangen op het spel stonden, wisten de politieke partijen de vrouwen altijd te vinden, of het nu om gemeentelijke, provinciale of nationale verkiezingen ging. Alhoewel de vrouwen op die twee laatste niveaus niet mochten stemmen, deden

de

partijen

beroep

hun

invloed

bij

hun

echtgenoten.

Vrouwen waren weliswaar verkiesbaar, maar het aantal vrouwelijke verkozenen bleef gedurende heel het interbellum bijzonder laag. De gemeenteraden telden ca. 1% vrouwen, in de Kamer zetelden tijdens het interbellum 3 rechtstreeks verkozen vrouwen, in de Senaat evenveel gecoöpteerde vrouwelijke senatoren. De discussie rond een uitbreiding van het vrouwenstemrecht bleef inmiddels muurvast zitten. Tijdens de crisis van de jaren 1930 vond het feminisme een nieuw actieterrein in de verdediging van het recht op arbeid. Als reactie op de ruk naar rechts - partijen als Rex en het VNV beleefden succesvolle jaren - nam de feministische beweging ook de verdediging van de democratie en de vrede op zich. Nieuwe organisaties koppelden de strijd voor politieke emancipatie aan die voor economische gelijkheid. Vragen bij de tekst ‘het interbellum’ 1. Welk besluit werd er genomen na de Eerste Wereldoorlog over het vrouwenstemrecht? De Belgische mannen kregen het algemeen enkelvoudig stemrecht. De vrouwen mochten enkel aan de gemeenteraadsverkiezingen deelnemen. Ze werden wel verkiesbaar op alle niveaus.

66

AVG, Het interbellum, internet, 14-06-2010, (http://www.avg-carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


2. Hadden de vrouwen werkelijk macht? Waarom wel/ niet? Neen, want het aantal vrouwelijke verkozenen bleven tijdens het interbellum bijzonder laag.

3. Hoe probeerden de vrouwen toch invloed te hebben bij de verkiezingen? Ze deden beroep op de invloed van hun echtgenoten.

4. Waren de vrouwen goed vertegenwoordigd in de senaat? Waarom wel/ niet? Neen, want de gemeenteraden bevatten maar 1% vrouwen, in de kamer zetelen 3 rechtstreeks verkozen vrouwen.

5. Wat was het nieuwe actieterrein van de feministen in crisis van de jaren 30? Het nieuwe actieterrein was de verdediging van het recht op arbeid. Ze nam ook de verdediging van de democratie en de vrede op zich.


6. Gelijke rechten, maar geen gelijke vertegenwoordiging 67 Na de Tweede Wereldoorlog stelde het 'probleem' van het vrouwenstemrecht zich opnieuw. Na twee jaar moeizaam onderhandelen kende het Parlement vrouwen in 1948 eindelijk dezelfde politieke rechten toe als mannen. Van een ware paritaire democratie was echter nog geen sprake: het vrouwelijke aandeel in de hoogste wetgevende vergaderingen bleef tot het begin van de jaren 1970 schommelen rond de 3%. Zowel de partijen als de vrouwen zelf stelden zich tot in de jaren 1960 tevreden met een paar bekwame vrouwen in de politiek. De groeiende feministische

bewustwording

deed

de

roep

om

een

grotere

vrouwelijke

politieke

vertegenwoordiging vanaf dan steeds luider klinken. De vrouwenbeweging ging op zoek naar een strategie. Omdat iets meer dan de helft van het kiezerskorps uit vrouwen bestond en ze dus in principe de macht naar zich toe konden trekken, werd er eenvoudigweg voor gekozen om vrouwen op te roepen voor vrouwen te stemmen. De eerste zichtbare acties werden gevoerd in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 11 oktober 1970. In Vlaanderen waren de acties van de Pluralistische Actiegroep voor gelijke rechten van man en vrouw (PAG) in Brugge het opvallendst. Met slogans als «Moet het gemeentepotje nu echt uitsluitend door mannen gekookt worden?» zette de PAG de vrouwelijke kiezers aan om voor vrouwelijke kandidaten te stemmen. De Brugse campagne bleek een succes: in één klap werden zeven vrouwen verkozen. In Franstalig België oriënteerde het feminisme zich, veel meer dan in Vlaanderen, op acties voor gelijke kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt. Het Comité Gelijk Loon voor Gelijk Werk, opgericht in het kielzog van de Herstal-staking (1966), breidde begin de jaren 1970 zijn actieterrein uit tot de politiek. De Brusselse feministische organisatie Porte Ouverte riep bij de nationale verkiezingen van november 1971 op om plaats te maken voor vrouwen. Vragen bij de tekst ‘ gelijke rechten, maar geen gelijke vertegenwoordiging.’ 1. Wat werd er aangaande vrouwenrechten bereikt in 1948? Vrouwen kregen dezelfde politieke rechten als de mannen.

2. Was er vanaf dan een werkelijke gelijkheid tussen de mannen en de vrouwen? Waarom wel/ niet? Neen, want het aandeel vrouwen in de hoogste wetgevende vergaderingen was bijzonder laag.

3. Hoe reageerden de feministen hierop? De feministen riepen vrouwen op om op vrouwen te stemmen.

4. Hoe werden er in Vlaanderen acties gevoerd door de feministen? In Vlaanderen gebruikte men vooral verkiezingsslogans zoals:’Moet het gemeentepotje nu echt uitsluitend door mannen gekookt worden?’

5. Hoe werden er in Franstalig België acties gevoerd? 67

AVG, Gelijke rechten, maar geen gelijke vertegenwoordiging, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


Zij wilden meer gelijke kansen voor vrouwen op de arbeidsmarkt.


7. Women only: vrouwenpartijen

68

Sinds 1920 konden Belgische vrouwen verkozen worden. Maar de traditionele partijen maakten slechts met mondjesmaat plaats voor vrouwelijke kandidaten op hun lijsten. Vier Brusselse feministes kozen daarom in het voorjaar van 1972 voor een radicale oplossing: de oprichting van een vrouwenpartij, de Verenigde Feministische Partij / Parti Féministe Unifié. De vrouwenbeweging onthaalde de VFP op gemengde gevoelens: een vrouwenpartij zou alleen de versnippering

van

de

vrouwenstemmen

in

de

hand

werken.

De

VFP

haalde

in

de

arrondissementen waar ze in 1974 opkwam slechts een symbolische 0,3% van de stemmen. Het belang van de VFP schuilde vooral in haar rol als zweeppartij, die de gevestigde politieke partijen tot meer vrouwvriendelijkheid bewoog. Vragen bij de tekst ‘Women only: vrouwenpartijen’. 1. Wat konden de Belgische vrouwen sinds 1920? Sindsdien kunnen Belgische vrouwen ook verkozen worden.

2. Waren er veel vrouwelijke kandidaten op de verkiezingslijsten? Neen.

3. Wat had dit als gevolg? De feministen richtten een vrouwenpartij op: de verenigde Feministische Partij. De vrouwenbeweging onthaalde dit echter met gemengde gevoelens, want dit zou de versnippering van de vrouwenstemmen alleen maar in de hand werken.

68

AVG, Women only: vrouwenpartijen, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


8.

De

jaren

1980:

stem

voor

evenwicht

tussen

vrouwen

en

mannen 69

Begin jaren tachtig werd de strategie van de Stem-Vrouwacties in vraag gesteld: de praktijk wees uit dat campagnes niet volstonden voor een doorbraak van de vrouwen in de politiek. Er waren structurele maatregelen nodig. De vrouwenorganisaties legden hun prioriteiten op politiek

vlak

voorlopig

elders,

bij

de

eis

voor

een

minister

van

Emancipatiezaken.

Het werd uiteindelijk een staatssecretaris voor Leefmilieu en Maatschappelijke Emancipatie, Miet Smet. Zij zette bij de gemeenteraadsverkiezingen van 9 oktober 1988 Adam en Eva in om alle kiezers (vrouwen én mannen) aan te zetten voor 'meer evenwicht' te stemmen. De «Stem voor Evenwicht»-campagnes beoogden nog steeds om kiezers aan te zetten om een voorkeurstem te geven aan één of meerdere vrouwelijke kandidaten, maar waren inhoudelijk meer uitgediept. De Raad van Europa bracht het begrip 'paritaire democratie' aan: een eerlijke 50/50-verdeling in de politiek was niet alleen goed voor vrouwen, maar noodzakelijk voor de democratie. Vragen bij de tekst ‘De jaren 1980: stem voor evenwicht tussen mannen en vrouwen’ 1. Wat werd er begin jaren 1980 in vraag gesteld? De Stem- vrouwacties werden in vraag gesteld.

2. Met welke campagne pakte Miet Smet uit in 1988? De ‘Stem voor evenwicht’-campagne. Ze wilden de kiezers aanzetten om een voorkeursstem te geven aan één

of

meerdere

vrouwelijke

kandidaten,

maar

ze

waren

inhoudelijk

meer

uitgediept.

3. Wat bracht de Raad van Europa aan? Deze bracht de paritaire democratie aan: een eerlijke 50/50-verdeling in de politiek was niet alleen goed voor vrouwen, maar noodzakelijk voor de democratie.

69

AVG, De jaren 1980: stem voor evenwicht tussen mannen en vrouwen, internet, 14-06-2010, (http://www.avgcarhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)


9. De strategie van de quota in de jaren 1990 70 In de jaren 1990 groeide het besef dat campagnes niet volstonden, maar dat vrouwen ook greep moesten krijgen op de lijstvorming. Dat kon gebeuren door quota in te stellen, een strategie waartegen echter veel voorbehoud bestond, ook bij de feministische beweging. De wet-Smet-Tobback uit 1994, die bepaalde dat maximaal twee derden van de kandidaten op een lijst van hetzelfde geslacht mag zijn, vormde een begin. In 2002 werd ze op initiatief van Laurette Onkelinx vervangen door een wet die het toegelaten verschil tussen het aantal mannen en vrouwen op een lijst beperkt tot één. Bovendien legt de nieuwe wet vast dat de eerste drie kandidaten op een lijst niet van hetzelfde geslacht mogen zijn. In combinatie met andere wijzigingen aan de kieswet, zou dat het aantal vrouwelijke verkozenen verder moeten doen De

stijgen. 30

jaar

bewustwording

Stem-Vrouwacties omtrent

de

hebben

vrouwelijke

ongetwijfeld

bijgedragen

ondervertegenwoordiging

tot in

een de

groeiende

politiek.

Die

bewustwording weerspiegelt zich onder meer in het grote aantal voorkeurstemmen dat vrouwelijke kandidaten binnenrijven. Stopt u voortaan een vrouw in de stembus? Vragen bij de tekst ‘De strategie van de quota in de jaren 1990’ 1. Welk besef groeide er in de jaren 1990? Vrouwen moesten niet alleen campagnes voeren, maar moesten ook greep krijgen de lijstvorming.

2. Wat bepaalde de wet- Smet-Tobback uit 1994? Maximaal twee derden van de kandidaten op de lijst mochten van hetzelfde geslacht zijn.

3. Waardoor werd de wet- Smet-Tobback vervangen op initiatief van Laurette Onkelinx? Het toegelaten verschil tussen het aantal mannen en vrouwen op de lijst werd beperkt tot één.

70

AVG, De strategie van de quota in de jaren 1990, internet, 14-06-2010, (http://www.avg-

carhif.be/cms/dossier_fpol_nl.php#vrouwenstem)



Voorbereiding

Doelstellingen

DE VROUW IN DE EIGEN TIJD De emancipatie van de vrouw die in dit jaar wordt behandeld. Artikel 1, 2, 3, 7, 13, 19, 21, 23, 26. De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen dat mannen en vrouwen niet altijd gelijke rechten hadden en hoe dit in de loop der tijden geëvolueerd is. 6e jaar Gesprek, groepswerk met expertgroepen. 50 min. - afbeelding vrouw aan het fornuis. - klaslokaal met leerlingencomputers - spotprenten - lokaal met computers met internetverbinding Neem de achtergrondinformatie door. Knip de papiertjes uit voor de stemming.

- Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat vrouwenemancipatie is. - Leerlingen kunnen uitleggen wanneer vrouwenemancipatie is ontstaan. - Leerlingen kunnen de situatie van de vrouw uit de 20 ste eeuw met nu vergelijken. Vakgebonden 1. Kennis en inzicht en vaardigheden in verband met tijd, eindtermen ruimte en socialiteit a) kennis, inzicht en vaardigheden in verband met het historisch referentiekader - vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling op basis van een probleemstelling uit de Socialiteitsdimensie b) Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de bestudeerde samenlevingen uit de 19 de en de 20ste eeuw - vergelijken ontwikkelingsfasen van de westerse samenleving onderling op basis van een probleemstelling uit de socialiteitsdimensie c) Kennis, inzicht en vaardigheden in verband met de integratie tussen het historisch referentiekader en de bestudeerde samenlevingen uit de 19 de en de 20ste eeuw - tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden. Voet Gemeenschappelijke stam Communicatief vermogen 1. brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk. Empathie 5. houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen. Kritisch denken 11. kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h.v. relevante criteria. 12. zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken. 13. kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken. 101│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

Respect 18. gedragen zich respectvol. Samenwerken 19. dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen. Verantwoordelijkheid 20. nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen en in de samenleving. Zorgvuldigheid 25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen. Context 2 Mentale gezondheid 2. gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies en rouw. 3. erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp. Context 3 Sociorelationele ontwikkeling 2. erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van gelijkwaardigheid, afspraken en regels in relaties. 6. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik. 7. bespreken opvattingen over medische, psychische en sociale aspecten van samenlevingsvormen, veilig vrijen, gezinsplanning, zwangerschap en zwangerschapsafbreking. 9. zoeken naar constructieve oplossingen voor conflicten. Context 5 Politiek-juridische samenleving 3. tonen het belang en dynamisch karakter aan van mensen- en kinderrechten. 4. zetten zich actief en opbouwend in voor de eigen rechten en die van anderen. Instructies 1. Startfase/ gespreksfase 1. Toon een afbeelding van een vrouw achter het fornuis. Stel daarna de volgende vragen: - Wie zien we op deze afbeelding? - Wat is deze vrouw aan het doen op deze afbeelding? - Bij wie is dit thuis ook zo dat de mama het huishouden doet?’ - Wat doen jullie vaders in het huishouden? - Vinden jullie dat de rollen goed verdeeld zijn? Hoe zou dit beter kunnen? 2. Vertel daarna dat het in de 19 de- begin 20ste van vrouwen hier bij ons verwacht werd dat ze het huishouden deden en dat vrouwen helemaal niet dezelfde rechten hadden als mannen. Sluit vervolgens af met te vertellen dat de vrouw in de 20 ste eeuw hiertegen in opstand kwam en meer en meer geëmancipeerd werd (zie informatiefiche). 2. Verwerking Opdracht 1: Verdeel de klas in verschillende groepen. Elke groep krijgt 1 spotprenten met enkele vragen. De spotprent wordt samen met de groep besproken en de vragen worden opgelost. Elke groep stelt zijn spotprent voor aan de rest van de klas. Opdracht 2: 102│Mensenrechten in geschiedenis│ genderongelijkheid

Verdeel de klas in verschillende groepen. Elke groep bestaat uit ±vijf leerlingen (gelijk aan het aantal thema’s). a. Elke groep krijgt vijf thema’s over vrouwenemancipatie voorgeschoteld. Deze thema’s moeten onder de groepsleden verdeeld worden. b. Leerlingen van de verschillende groepen die hetzelfde thema hebben, gaan samen zitten en lossen de vragen op met behulp van het internet. Elke groep krijgt ook 1 exemplaar van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (vereenvoudigde versie)(zie bijlage) c. De leerlingen gaan terug in hun oorspronkelijke groep zitten en vertellen aan elkaar wat ze gevonden hebben over hun thema. 3. Nabespreking 1. Leerkracht vraagt of er problemen waren tijdens het groepswerk. 2. In de nabespreking krijgen de leerlingen ook de tijd om te zeggen hoe ze denken over de gelijkheid tussen mannen en vrouwen.


Informatiefiche: de vrouw in de eigen tijd Historische informatie De bevrijding van de jaren 1960 was vooral voor de vrouwelijke helft van de bevolking zeer ingrijpend. Tot in de jaren 1950 waren meisjes voorbestemd om moeder en huisvrouw te worden. Zij hadden geen stemrecht tot 1948, liepen nauwelijks school, werkten enkel in uiterste economische nood buitenshuis en verdienden minder. Dit veranderde voor vele Westerse vrouwen in de jaren 1960. De huishoudapparaten namen veel werk van de schouders van een thuisblijvende moeder, het besef groeide dat opgeleide meisjes veelal betere moeders waren, waardoor ook de scholingsgraad bij meisjes toenam. Bij de eerste wetgevende verkiezingen kunnen ook vrouwen parlements- en provincieraadsleden kiezen. Daarvoor was er voor vrouwen enkel algemeen stemrecht voor de gemeenteraadsverkiezingen. In 1949 wordt ook de premie voor de moeder aan de haard ingevoerd. Alle vrouwen met tenminste één kind krijgen voortaan een toelage, berekend op het aantal kinderen, op voorwaarde dat ze geen betaalde arbeid verrichten. Deze toelage werd in 1957 opnieuw afgeschaft met bij het hervormen van de kinderbijslag. De toelage zal later wel terugkeren onder de naam Sociaal Pedagogische Toelage, maar in de tweede feministische golf gaat men deze toelage onaanvaardbaar vinden omdat de ondertoon blijft dat vrouwen moeten thuis blijven. Men wilde liever collectieve voorzieningen voor kinderopvang. Door de introductie van de anticonceptiepil in 1960 kon de kinderrijkdom ook eindelijk worden teruggedrongen, wat met de terugval van de zuigelingensterfte noodzakelijk werd. Tot in de jaren 1960 waren gezinnen met meer dan 10 kinderen nog heel normaal. Een decennium later waren ze een rariteit. De combinatie van meer scholing, minder huishoudelijke taken en een beperkt aantal kinderen maakte de Westerse samenleving minder patriarchaal. Ze konden studeren en hun diploma achteraf verzilveren in een job. Feministen waren er als de kippen bij om de gelijkheid tussen de seksen te proclameren. Vrouwen en mannen hadden dezelfde intellectuele en mentale capaciteiten, konden naast elkaar dezelfde jobs invullen, dienden even veel te verdienen moesten ook samen de huishoudelijke taken Dit feministische credo werd nooit realiteit. De vrouwen kregen vanaf de jaren 1970 als moeder wel de kans om buitenshuis te werken, hun huishoudelijke taken werden slechts in beperkte mate mee gedragen door hun echtgenoot. Tot op vandaag verdienen vrouwen nog steeds minder en zien ze zichzelf niet gelijk aan mannen. 71

71

ALAERTS, L., cursustekst de nieuwste tijd, Katholieke Hogeschool, Leuven, 2009; ROSADOC (red.), De tweede feministische golf, internet, 08-06-2010, (http://www.rosadoc.be/pdf/factsheets/nr3.pdf)


Bijlagen

Afbeelding 172

Deze affiche stamt uit de tijd 1968-1970 1. Wat wordt er op deze afbeelding weergegeven? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wat is de slogan bij deze afbeelding? .............................................................................................................................. 3. Wat wil de maker met deze slogan zeggen? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

72

(red.), Spotprent vrouwenemancipatie, internet, 2007, (http://mewags.websitemaker.nl/vrouwenemancipatie/1443419)


Afbeelding 273

Deze affiche stamt uit de tijd 1968-1970 1. Wat wordt er op deze affiche weergegeven? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wat is de slogan bij deze afbeelding? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Waarom hoort dit tot de emancipatie van de vrouw? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

73



Afbeelding 374

1. Wat wordt er op deze spotprent weergegeven? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Wat zou men met deze spotprent willen zeggen? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

74



Afbeelding 475

1. Welke vraag stelt de man op deze spotprent? .............................................................................................................................. 2. Hoe wordt op deze prent gespot met de vrouwen? .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................

75



Afbeelding 5

1. Wat wordt er op deze afbeelding weergegeven? Wat doet de vrouw op deze prent? Hoe reageert de man hierop? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................


Thema 1: De eerste feministische golf 1. Wat is een feministische golf? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wanneer vond de eerste feministische golf plaats? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Wat wilde men vooral bereiken in de eerste feministische golf? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Wie was Aletta Jacobs? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5.

Welke

mensenrechten

zijn

hier

van

toepassing?

Bekijk

hiervoor

de

verschillende

mensenrechten dat je bij je achtergrondinformatie hebt gekregen. Schrijf de nummers van de artikels van de mensenrechten op. ..............................................................................................................................


Thema 2: De tweede feministische golf 1. Wat is een feministische golf? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Wanneer vond de tweede feministische golf plaats? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Wat wilde men bereiken in de tweede feministische golf? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Wat werd bedoeld met de volgende leuzen? - ‘Baas in eigen buik.’ - ‘Een beetje vent strijkt zijn eigen overhemd.’ .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5.

Welke

mensenrechten

zijn

hiervan

toepassing?

Bekijk

hiervoor

de

verschillende

mensenrechten dat je bij je achtergrondinformatie hebt gekregen. Schrijf de nummers van de artikels van de mensenrechten op. ..............................................................................................................................


Thema 3: De MVM 1. Waarvoor staat de afkorting MVM? .............................................................................................................................. 2. In welk land werd de MVM opgericht? .............................................................................................................................. 3. Door wie werd de MVM opgericht? .............................................................................................................................. 4. Tijdens welke feministische golf werd de MVM opgericht? .............................................................................................................................. 5. Waarvoor streefde de MVM voornamelijk? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 6. Welke mensenrechten zijn op dit thema van toepassing? Schrijf de nummers van de artikels op. ..............................................................................................................................


Thema 4: De Dolle Mina’s 1. Wat is de Dolle Mina? .............................................................................................................................. 2. Tijdens welke feministische golf werden de Dolle Mina’s opgericht? .............................................................................................................................. 3. Waar werden de Dolle Mina’s opgericht? .............................................................................................................................. 4. Wie waren de grondleggers van de Dolle Mina’s? .............................................................................................................................. 5. Waar streefden de Dolle Mina’s naar? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 6. Welke mensenrechten zijn bij dit thema van toepassing? Schrijf de nummers van de artikels op. ..............................................................................................................................


Thema 5: de huidige situatie 1In hoeverre is de Westerse vrouw geëmancipeerd? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2. Op welke vlakken is de westerse vrouw nu geëmancipeerd? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 3. Op welke vlakken is de emancipatie van de westerse vrouw nog niet voltooid? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 4. Hoe loopt de emancipatie van de vrouw in de niet-westerse samenleving? .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 5. Welke mensenrechten zijn op dit thema van toepassing? Schrijf de nummers van de artikels op. ..............................................................................................................................


Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) (vereenvoudigde versie) Artikel 1 Alle mensen worden vrij geboren en moeten op dezelfde manier worden behandeld. Artikel 2 Ieder heeft recht op alle rechten, ongeacht of je jong of oud, man of vrouw bent, welke huidskleur je hebt, welke godsdienst je belijdt of welke taal je spreekt. Artikel 3 Je hebt recht op leven in vrijheid en in veiligheid. Artikel 4 Slavernij is verboden. Artikel 5 Je mag niemand martelen. Artikel 6 Je hebt recht op dezelfde bescherming als iedereen. Artikel 7 De wet moet voor iedereen hetzelfde zijn; iedereen moet volgens de wet op dezelfde manier behandeld worden. Artikel 8 Je hebt recht om hulp van een rechter te vragen, als je vindt dat je volgens de wetten van je land niet goed wordt behandeld. Artikel 9 Niemand heeft het recht je zonder goede reden gevangen te zetten of het land uit te sturen. Artikel 10 Als je terecht moet staan, moet dat in het openbaar gebeuren. De mensen die je berechten, mogen zich niet door anderen laten beïnvloeden. Artikel 11 Je bent onschuldig tot je schuld bewezen is; je hebt het recht je te verdedigen tegen beschuldigingen. Artikel 12 Je hebt het recht op privacy: op bescherming als iemand je lastig valt, je brieven opent of kwaad van je spreekt. Artikel 13 Je hebt het recht om te gaan en te staan waar je wilt, in eigen land en in het buitenland. Artikel 14 Als je slachtoffer wordt van mensenrechtenschendingen, heb je het recht om naar een ander land te gaan en dat land te vragen om jou te beschermen. Artikel 15 Je hebt het recht een eigen nationaliteit te hebben. Artikel 16 Je hebt het recht te trouwen en een gezin te stichten. Artikel 17 Je hebt het recht op eigendom en niemand mag je bezittingen zonder goede redenen afnemen. Artikel 18 Je hebt het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst. Artikel 19 Je hebt het recht op vrijheid van mening en meningsuiting. Artikel 20 Je hebt het recht om te vergaderen als je dat wilt. Artikel 21 Je hebt het recht om deel te nemen aan de politiek van je land. Artikel 22 Je hebt het recht op maatschappelijke zekerheid en om jezelf te ontwikkelen. Artikel 23 Je hebt het recht op werk in het beroep dat je zelf kiest. Je hebt ook recht op een rechtvaardig loon voor je werk. Mannen en vrouwen moeten voor hetzelfde werk evenveel betaald krijgen. Artikel 24 Je hebt het recht op vrije tijd en vakantie. Artikel 25 Je hebt het recht op alles wat nodig is om ervoor te zorgen dat je niet ziek wordt, geen honger hebt en een dak boven je hoofd hebt. Moeder en kind hebben recht op bijzondere zorg en bijstand. Artikel 26 Je hebt het recht op onderwijs dat gericht is op de volle ontwikkeling van de menselijke persoonlijkheid en op de versterking van de eerbied voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. Artikel 27 Je hebt het recht om te genieten van wat kunst en wetenschappen voortbrengen. Artikel 28 De overheid moet ervoor zorgen dat er een "orde" is die al deze rechten beschermt. Artikel 29 Je hebt ook plichten tegenover de mensen om je heen, zodat ook hun mensenrechten kunnen worden beschermd. De wetten in je land mogen niet ingaan tegen deze mensenrechten. Artikel 30 Geen enkel land en geen enkel mens mag proberen om de rechten te vernietigen die in deze Verklaring staan.


Ingevulde versie afbeeldingen + vragen bij thema’s Afbeelding 176

Deze affiche stamt uit de tijd 1968-1970 1. Wat wordt er op deze afbeelding weergegeven? Je ziet op deze afbeelding een WC-borstel.

2. Wat is de slogan bij deze afbeelding? ‘Echte mannen laten het vuile werk niet aan anderen over.’

3. Wat wil de maker met deze slogan zeggen? Hij/zij wil dat mannen meer in het huishouden helpen.

76



Afbeelding 277

Deze affiche stamt uit de tijd van 1968-1970 1. Wat wordt er op deze affiche weergegeven? Je ziet hier een man en een vrouw. De vrouw is aan het werk en de man zorgt voor het kindje.

2. Wat is de slogan bij deze afbeelding? ‘ Mogen we misschien? We willen best iets anders. Doe er dan wat aan.’

3. Waarom hoort dit tot de emancipatie van de vrouw? Hiermee bedoelen ze dat de vrouwen wel eens iets anders willen dan altijd het huishouden doen. Met deze affiche willen ze vrouwen aanzetten om de stap te zetten om buitenhuis te werken en aangeven dat mannen ook voor de kinderen kunnen zorgen.

77



Afbeelding 378

1. Wat wordt er op deze spotprent weergegeven? Je ziet hier mannen die klinken op de vrouw. De vrouw staat hier helemaal gebukt op de afbeelding. De mannen staan op de rug van de vrouw.

4. Wat zou men met deze spotprent willen zeggen? Met deze spotprent willen ze duidelijk maken dat de vrouw ondergeschikt is aan de man en dat de man het toch voor het zeggen heeft. De vrouw wordt over de hele wereld onderdrukt. Dit zie je aan de verschillende mannen die op deze prent staan ( Joodse man, Arabier, ...). Er staat ook een priester bij omdat het nog altijd zo is dat vrouwen geen priester mogen worden.

78



Afbeelding 479

1. Welke vraag stelt de man op deze spotprent? De man vraagt of er iemand is ook al ziet hij duidelijk een vrouw zitten.

2. Hoe wordt op deze prent gespot met de mannen? De man wil met iemand praten, maar een vrouw is voor hem gelijk aan niemand. Hij wil enkel met een andere man praten, iemand die hij als gelijkwaardig beschouwt.

79



Afbeelding 5

1. Wat wordt er op deze afbeelding weergegeven? Wat doet de vrouw op deze prent? Hoe reageert de man hierop? Je ziet hier twee mensen. Je ziet een man en een vrouw op deze afbeelding. De vrouw eist stemrecht, net zoals de mannen. De man is verontwaardigd bij het lezen van haar eis.


Thema 1: De eerste feministische golf 1. Wat is een feministische golf? Dit is een periode waarin vrouwen ijveren voor gelijke rechten..

2. Wanneer vond de eerste feministische golf plaats? De eerste feministische golf vond plaats van 1870 tot 1920.

3. Wat wilde men vooral bereiken in de eerste feministische golf? Tijdens deze golf wou men vooral kiesrecht voor de vrouw verkrijgen.

4. Wie was Aletta Jacobs? Aletta Jacobs was de eerste vrouw die een hogere opleiding afmaakte. Ze was de eerste die ook stemrecht eiste.

5. Welke mensenrechten zijn hiervan toepassing? Bekijk hiervoor de verschillende mensenrechten dat je bij je achtergrondinformatie hebt gekregen. Schrijf de nummers van de artikels van de mensenrechten op. 1,2, 3, 7, 19, 21 en 26.


Thema 2: De tweede feministische golf 1. Wat is een feministische golf? Dit is een periode waar de vrouwen voor gelijke rechten als de mannen gaan ijveren.

2. Wanneer vond de tweede feministische golf plaats? In de jaren 60, 70 en 80 van de 20ste eeuw.

3. Wat wilde men bereiken in de tweede feministische golf? Ze wilden het huisvrouwsyndroom verbreken, seksuele bevrijding en economische zelfstandigheid.

4. Wat wilde men zeggen met de volgende leuzen? - ‘ Baas in eigen buik.’ - ‘ Een beetje vent strijkt zijn eigen overhemd.’ Baas in eigen buik wil zeggen dat men zelf wilt beslissen hoeveel kinderen men krijgt en dat men zelf over anticonceptie en abortus wil beslissen. De tweede leuze wilt zeggen dat de rollen in het huishouden meer gelijk moeten verdeeld worden.

5. Welke mensenrechten zijn hiervan toepassing? Bekijk hiervoor de verschillende mensenrechten dat je bij je achtergrondinformatie hebt gekregen. Schrijf de nummers van de artikels van de mensenrechten op. 1, 2, 3 en 19.


Thema 3: De MVM 1. Waarvoor staat de afkorting MVM? Man-Vrouw-Maatschappij

2. In welk land werd de MVM opgericht? In Nederland

3. Tijdens welke feministische golf werd de MVM opgericht? Tijdens de tweede feministische golf.

4. Waarvoor streefde de MVM voornamelijk? Ze wilden de mannen- en vrouwenrollen meer verwisselbaar maken.

5. Welke mensenrechten zijn op dit thema van toepassing? Schrijf de nummers van de artikels op. 1, 2, 3, 7 en 26.


Thema 4: De Dolle Mina’s 1. Wat is de Dolle Mina? Dit is een vrouwenbeweging in de 20ste eeuw.

2. Tijdens welke feministische golf werden de Dolle Mina’s opgericht? Tijdens de tweede.

3. Waar werden de Dolle Mina’s opgericht? In Nederland.

4. Wie waren de grondleggers van de Dolle Mina’s? Michel Korzec, Alex Korzec, Dunya Verwey en Rita Hendriks

5. Waar streefden de Dolle Mina’s naar? Ze willen een gelijk loon voor gelijke arbeid. De huishouding moest eerlijk verdeeld worden tussen mannen en vrouwen. Ze waren tegen de missverkiezing. Vrouwen moesten alle opleidingen kunnen volgen. De vrouwen hadden zelf de keuze over anticonceptie en abortus.

6. Welke mensenrechten zijn bij dit thema van toepassing? Schrijf de nummers van de artikels op. 1, 2, 3, 7, 19, 21, 23 en 26.


Thema 5: de huidige situatie 1. Hoe is de vrouw nu in de westerse samenleving geëmancipeerd? De vrouw is in de westerse samenleving redelijk goed geëmancipeerd.

2. Op welke vlakken is de westerse vrouw nu geëmancipeerd? In het onderwijs, op arbeidsvlak, bij de rechtspraak, op politiek vlak.

3. Op welke vlakken is de emancipatie van de westerse vrouw nog niet voltooid? Men betaalt vrouwen nog altijd niet even veel als de mannen voor een gelijkwaardig beroep. Vrouwen nemen in het bedrijfsleven nog steeds niet even veel hogere functies in als mannen.

4. Hoe loopt de emancipatie van de vrouw in de niet-westerse samenleving? Hier is de vrouw helemaal nog niet zo geëmancipeerd. In veel landen in Zuid-Amerika, Afrika en Azië wordt de vrouw nog onderdrukt. De vrouw geniet hier nog niet van gelijkwaardig onderwijs als de man, moet vooral in het huishouden werken., heeft geen recht op een eigen mening..

5. Welke mensenrechten zijn op dit thema van toepassing? Schrijf de nummers van de artikels op. 1, 2, 3, 7, 13 , 19, 21, 23 en 26.


i

Mensenrechteneducatie in geschiedenis Leerlijn: Genderongelijkheid

Recommend Documents