Mensen met een verstandelijke beperking ontdekken de Biesbosch

nr 44 - december 2007 / nieuwsbrief van Nationaal Park De Biesbosch

Natuurbeheer en educatie lijken echte tegenpolen te zijn in de Biesbosch. De Kleine waterteunisbloem is als nieuwkomer niet welkom in het Nationaal Park. Uitroeien en zand er over. Vanuit de educatie worden nieuwkomers nu juist wel welkom geheten. Met de activiteiten in 2008 worden zij zelfs omarmd. Mensen vanuit de allochtone bevolkingsgroepen en die met een verstandelijke beperking gaan inburgeren binnen de Biesbosch. En geen ministerie dat zich daartegen kan verzetten.

Mensen met een verstandelijke beperking ontdekken de Biesbosch Voor de cursus ‘Samen de Natuur in’ zijn 21 mensen met een verstandelijke beperking geslaagd. Het enthousiasme onder de cursisten en begeleiders is zo groot, dat in 2008 twee natuurclubs en een nieuwe cursus worden opgezet.

Geslaagden in Dordrecht (foto: Marianne den Braven)

Met het organiseren van een cursus voor deze doelgroep loopt Nationaal Park De Biesbosch voorop in Nederland. Zaterdag 13 oktober was het feest. In Drimmelen en Biesboschcentrum Dordrecht werd de natuurcursus afgesloten met een diploma-uitreiking. De

Brabantse cursisten deden dat met een boottocht en een wandeling op de Hofmansplaat. De andere groep genoot in Biesboschcentrum Dordrecht van muziek en een natuurquiz. De cursus omvatte tien lessen. Om die te kunnen geven hebben

enkele gidsen een bijscholingscursus gevolgd. Omdat er flink is geïnvesteerd in de kwaliteit van de cursus en de gidsen biedt Bies­ bosch­centrum Dordrecht in 2008 een nieuwe natuurcursus aan. Daarnaast wordt zowel in Dordrecht als in Drimmelen een natuurclub opgericht. De meeste cursisten hebben al aangegeven lid te willen worden van deze club, die minstens acht keer bijeenkomt. De activiteiten worden mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Nationaal Park De Biesbosch en de inzet van verschillende Biesboschgidsen. Meer informatie over de activiteiten vanuit Dordrecht is te krijgen bij Robert van Andel (tel. 078-6210504 of [email protected]) en over die vanuit Drimmelen bij Kees van der Krift (tel. 076-5412501 of [email protected]). Ook mensen die de activiteiten willen begeleiden, kunnen zich bij een van de coördinatoren ­aanmelden.

Lezersonderzoek Ratelaar een beeld van hoe het blad gewaardeerd wordt. We hopen dat u een paar minuten tijd neemt om de vragen te beantwoorden en de lijst terug te sturen. Natuurlijk worden de resultaten in de volgende Ratelaar bekend gemaakt.

In dit nummer  p2  Sanering / “Oude” nieuwe beheerder / Kort en Lang Ambacht  p3  Grauwe gans / Klein waterteunisbloem / Huiswaard  p4  Nieuwe boot klpd / Donkere Biesbosch / Bezoekerscentra  p5  Een woordje met  p6  Schoolgidsen / Thomas van Heck / Uit de oude doos / Agenda

1 december 2007

In deze Ratelaar treft u een los blad aan waarop een aantal vragen staan die te maken hebben met het uitgeven van de Ratelaar als informatiemiddel van Nationaal Park De Biesbosch. Met uw reacties kunnen we het blad beter afstemmen op uw wensen en krijgen we ook

Sanering Sliedrechtse Biesbosch bijna afgerond

Overslag verontreinigd slib (foto: Jacques van der Neut)

De sanering van de onderwater­ bodem in de Sliedrechtse Biesbosch is bijna afgerond. In het westelijk deel zijn kleine vaartuigen nog in de weer met het afvoeren van de laatste vrachten verontreinigde grond. De specie wordt op het Wantij in grotere bakken overgeslagen en vandaar afgevoerd naar de Put van Cromstrijen in het Hollandsch Diep. Van oost naar west zijn het Houweningswater, de Sneepkil, het Gat van de Hengst, de Zoetemelkskil, de Huiswaardsloot, de Boetersloot, delen van het Wantij en de ‘kano­kreken’ in de Ottergriend

gesaneerd. Inmiddels verschuift de aandacht zich naar de Dordtse Biesbosch. De plannen voor de sanering van dat deel van het nationaal park verkeren in de laatste fase. Eigenlijk zou er volgend jaar al begonnen zijn, maar door capaciteitsproblemen bij Rijkswaterstaat is er vertraging opgelopen. De bedoeling is nu dat in 2009 specie wordt afgevoerd naar het nieuwe, grote depot bij de Sassenplaat in het Hollandsch Diep dat binnenkort wordt opgeleverd. Wel zal de Dordtse Biesbosch volgend jaar archeologisch worden onderzocht.

“Oude” nieuwe beheerder in bezoekerscentrum Drimmelen Frans Fronik heeft zijn beheerdersfunctie in het bezoekers­ centrum in Drimmelen ver­ruild voor eenzelfde functie bij het Groene Hart Centrum dat is ondergebracht in Fort Wierickerschans te Bodegraven.

Frans was 15 jaar werkzaam in Drimmelen waar hij veel vrijwilligers heeft zien komen (én zien gaan). Hij was toe aan een nieuwe uitdaging en heeft deze in Bodegraven gevonden met het opzetten van een nieuw bezoekerscentrum. In 2002 werd Frans vrijgesteld om het bezoekerscentrum in Drimmelen opnieuw in te richten. Het interieur werd nagenoeg geheel verwijderd. Vervolgens werd een nieuwe permanente tentoonstelling opgebouwd die aan de eisen van deze tijd beantwoordt. Dat betekende ook dat de grote vijver met vissen plaats moest maken voor horecaruimte. Frans is inmiddels opgevolgd door Dick Elings. In 2002 had Dick de taken van Frans al eens overgenomen, namelijk zolang als de verbouwing duurde. Daarna keerde hij terug naar de beheereenheid Langstraat/ Chaam van Staatsbosbeheer, waar hij boswachter was.

Frans Fronik (foto: Biesbosch Bezoekerscentrum Drimmelen)

Nu Frans is vertrokken, neemt Dick andermaal “het stokje” over van Frans. Alleen nu niet tijdelijk.

Kort en Lang Ambacht is open! Kort en Lang Ambacht staat in open verbinding met de Beneden Merwede. In oktober is een opening gemaakt in de dijk van deze voormalige, 220 hectare grote landbouwpolder.

december 2007

2

Het waterpeil wordt voorlopig bepaald door de waterstanden op de rivier. Maar dat verandert binnenkort, want de aannemer is bezig in de zuidoostelijke kade een tweede opening te maken. Waar deze komt, is al geruime tijd te zien, omdat de kade op die plek al verlaagd is. Voor het verwijderen van de resterende grond is het wachten op een zogenaamde snij-kopzuiger.

De komst van dit baggerapparaat naar de Sliedrechtse Biesbosch is uitgesteld omdat een eindje verderop, in Engelbrechts Plekske, onverwachts archeologische proefboringen moesten worden uitgevoerd. Door de ka om die polder moet de snijkopzuiger ook een gat graven, maar de gemeente Dordrecht wilde eerst vaststellen of er in die polder restanten van vóór de Sint-

Elisabethsvloed te vinden waren. Nu de boringen niets belangwekkends hebben opgeleverd, kan de snijkopzuiger aan het werk. Met het maken van de tweede opening komt Kort en Lang Ambacht ook onder invloed te staan van het getij via het Gat van den Hengst. Om recreatievaart te weren zullen in beide openingen rijen drijvende ballen worden gelegd.

Vos houdt Grauwe gans kort De populatieontwikkeling van de Grauwe gans in de Biesbosch blijft achter bij andere gebieden in Nederland, zoals Texel en de Ooijpolder. De ‘boosdoener’ is de Vos, zo blijkt uit onderzoek dat het Nationaal Park en Staatsbosbeheer hebben laten uitvoeren naar het broedsucces en de overlevingskans van jonge Grauwe ganzen.

De Grauwe gans komt al eeuwen als broedvogel in Nederland voor. Begin vorige eeuw was dat echter voorbij, als gevolg van overbejaging en verlies van broedgebied door ontginning. Zo’n veertig jaar geleden is de Grauwe gans opnieuw geïntroduceerd, ook in de Biesbosch. Waar de gans in andere gebieden een exponentiële groei doormaakte, bleef deze in de Biesbosch uit. Om de oorzaak te achterhalen kreeg sovon opdracht vijf broedlocaties te onderzoeken: de polders Noorderplaat, Kindem en Langeplaat en verder de Anna Jacomien en de Gijster. Van de 161 onderzochte nesten kwam er op de Noorderplaat en Anna Jacomien niet één uit. De belangrijkste oorzaken: predatie door Vossen of het verlaten van het nest. Opvallende uitkomst is dat de spaarbekkens

Grauwe gans opgevreten door Vos of verwilderde kat of hond (foto Daan Bruijsters)

geschikt zijn als opgroeihabitat. De jongen foerageren op de dijk rond het bekken en zijn bij gevaar snel in het water. De onderzoekers concluderen dat er maar weinig veilige nestlocaties zijn. De Vos zwemt met het

grootse gemak kreken over. De oudervogels zoeken daardoor ook minder geschikt opgroeihabitat uit. Ook wijken de ganzen uit naar de strekdammen langs de Amer, maar hier lopen de nesten kans te worden overstroomd.

Kleine waterteunisbloem verwijderd De waterteunisbloem waarvan de vondst in de vorige Ratelaar is gemeld, is verwijderd. Medewerkers van Staatsbosbeheer en de Plantenziektekundige Dienst (PD) hebben de plant met een kraan uit Kort en Lang Ambacht verwijderd.

De planten zijn gedumpt in een kuil en met een laag grond afgedekt. Dit is gedaan op aandringen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit dat groot belang hecht aan een vroegtijdige aanpak van woekerende exoten. Afgelopen zomer heeft een medewerker van de Hortus Botanicus de nieuwe Biesboschplant gedetermineerd als de Kleine waterteunisbloem (Ludwigia peploides). Deze uit Latijns-Amerika

afkomstige plant staat bekend als een enorme woekeraar. Door zijn grote groeikracht verdringt hij de oorspronkelijke vegetatie. Omdat hij bovendien het wateroppervlak helemaal afdekt, daalt de hoeveelheid zuurstof, waardoor vissen wegtrekken. In Frankrijk en België veroorzaakt de Kleine waterteunisbloem al grote problemen. Vijvers en kanalen zijn er compleet overwoekerd. Kort en Lang Ambacht is voor zover bekend de enige

plek in Nederland waar de Kleine waterteunisbloem voorkomt. De groeiplaatsen bestonden uit enkele tientallen vierkante meters. Het ministerie van lnv wil de introductie van soorten als de Kleine waterteunisbloem voorkomen. Daarom overleggen de Directie Natuur en de pd met importeurs en de handel om te kijken hoe verspreiding van risicovolle waterplanten in de natuur tegengegaan kan worden.

Huiswaard herbergt 40 soorten paddestoelen het gras op de polderka niet net gemaaid was, waren er nog meer soorten aangetroffen. De inventarisatie is een uitvloeisel van de biodiversiteitsdag in de Biesbosch van 2 juni j.l. Daar spraken diverse organisaties, waaronder de Nederlandse Mycologische Verenging, af om in het najaar een excursie in de Biesbosch te houden. Op het laatste moment

werd die afgezegd, maar de Biesboschvrijwilligers zijn zelf op pad gegaan. Onder de soorten die zij aantroffen, bevonden zich geen verrassingen, vertelt woordvoerder Hans Bruning. ‘Bijzonder was wel dat de Groene schelpzwam erg talrijk was.’ Ook zijn enkele soorten gevonden die op de Rode Lijst staan, waaronder de Bleke borstelkurkzwam en de Wilgenvuurzwam.

3 december 2007

Bleke borstelkurkzwam (foto: Bram Kerkhoff)

In de doorgeschoten griend en het verdronken populierenbos van de Huiswaard groeien al gauw zo’n veertig soorten paddestoelen. Dat hebben vijf vrijwilligers op 17 november vastgesteld. Het precieze aantal is nog niet bekend, omdat van de kleinste exemplaren nog met behulp van een microscoop moet worden vastgesteld om welke soort het gaat. Als bovendien

KLPD patrouilleert met nieuwe boot Het Korps Landelijke Politiediensten gaat met een splinternieuwe boot patrouilleren op de wateren rond Dordrecht en ook in de Biesbosch. De p93, die bij scheepswerf Damen in Gorinchem is gebouwd, is deze maand in de vaart genomen. Het vaartuig is uitgerust met de nieuwste snufjes en ziet er imposanter uit doordat hij iets hoger, langer en ranker is. Toch kan hij niet De p93 op snelheid (foto: klpd)

sneller varen dan zijn voorganger. De maximumsnelheid blijft 40 kilometer per uur. Dat is niet voldoende om berijders van waterscooters en andere snelheidsduivels op de bon te slingeren, maar daarvoor heeft de p93 op het achterdek een bijboot hangen. Daarnaast beschikt de klpd over een reeks van kleinere vaartuigen, die zowel vanuit Drimmelen als Dordrecht de Biesbosch invaren.

Rijkswaterstaat zet Biesbosch in donker Rijkswaterstaat past de verlichting van de Ottersluis aan. De lantaarnpalen die het toegangspad naar de sluis verlichten, zijn deze maand uitgerust met een bewegingsmelder. Ze geven nu alleen licht als zich iemand van of naar de sluis begeeft en ze gaan na enige tijd vanzelf weer uit. ‘We zijn hiertoe overgegaan na een verzoek van omwonenden’, vertelt Wim Voorberg, hoofd waterdistrict Merwede en Maas van Rijkswaterstaat. ‘Inderdaad maakt bijna niemand gebruik van het pad en je kunt je dus afvragen

waarom er de hele nacht licht brandde. Bovendien ligt het pad binnen het nationaal park en in een natuurgebied is het logisch dat het ’s nachts donker is.’ De maatregel geldt niet voor de sluis zelf, de sluiskom blijft verlicht. Op de andere Biesboschsluizen verandert er volgens Voorberg niets. ‘De Ottersluis is door zijn ligging een uitzondering. De twee aan de Brabantse kant liggen aan een openbare weg en de Helsluis heeft geen “eigen weg” als toegangspad, zoals de Ottersluis.’

Ottersluis bij daglicht (foto: Daan Bruysters)

Bezoekerscentra vernieuwen programma’s

december 2007

4

Bezoekers van het Biesboschcentrum Dordrecht kunnen in 2008 aan meer dan 40 verschillende activiteiten deelnemen. Veel ervan staan in het teken van de Bever en dat heeft te maken met de opening van het BeverBos, komend voorjaar. Nieuw is de Vaarfietstocht Maltha, waarbij deelnemers per boot naar Maltha varen en terug fietsen door de Noordwaard. Ook nieuw is het programma Go Solar, een vaarwandeltocht voor het hele gezin. In een fluisterboot op zonne-energie varen de deelnemers naar de Stenen Keet aan het Wantij. Vandaar lopen ze door de Sterlinggriend terug naar het Moldiep en zet de zonnepont hen weer af bij het Biesboschcentrum.

Na elke tocht wordt een zelfbouwpakket Go Solar verloot, waarmee men thuis zelf met zonne-energie aan de slag kan. In samenwerking met kunstenares Els de Meijer organiseert het Biesboschcentrum een workshop Kunst met de natuur. Deelnemers leren op een andere manier te kijken naar kleur, vorm en structuur in de natuur en gaan buiten met natuurlijke materialen aan de slag. Nieuw in het programma van het Bezoekerscentrum in Drimmelen is de speltocht door de Biesbosch, die zowel voor kinderen als volwassenen is bedoeld. De tocht voert naar de Hofmansplaat, waar de deelnemers op allerlei manieren onderzoeken wat er in de natuur te

beleven valt. De nieuwe programma’s staan in de nieuwe brochures die de centra hebben uitgegeven. Ze zijn daar dan ook af te halen.

Een woordje met … Bineke en Klaas Kimstra

‘Het zal tijdens eb harder gaan stromen’

ter hoogte van Giessendam gedurende de eb zo’n dertig centimeter hoger dan in de kreken van de Sliedrechtse Biesbosch. Maak je dus een gat in de ka van Kort en Lang Ambacht, dan zal er rivierwater door het nieuwe natuurgebied stromen en dat zal er door het andere gat, in de ka langs het Gat van den Hengst, weer uitstromen.’

Voor Klaas Kimstra, gepensioneerd werktuigbouwkundige en nog altijd voltijds liefhebber van de hydrologie, is het daarom duidelijk dat het in de kreken van de Sliedrechtse Biesbosch harder zal gaan stromen. ‘Vooral bij eb, want dan moet al dat Merwedewater uiteindelijk via het Wantij terug naar Dordt en de zee. Bij vloed zal het meevallen, want dan stroomt het water van twee kanten naar de oostpunt van het Eiland van Dordrecht – via die nieuwe opening tegenover Giessendam en via het Wantij – maar bij eb gaat alles dus via het Wantij. Om deze voorspelling te kunnen maken heeft Kimstra (75) de afgelopen twee jaar met een zelfgemaakte getijmeter metingen verricht ter hoogte van de schotbalkensluis. Elke 150 seconden registreerde het apparaat de diepte van het water en dat 24 uur lang. Zo heeft hij vastgesteld dat het getijverschil ter plaatse een kleine decimeter meer bedraagt dan bij Dordrecht. ‘Maar dat is logisch voor een doodlopend estuarium als de Sliedrechtse Biesbosch.’ Zodra de kreken in het natuurontwikkelingsgebied Kort en Lang Ambacht/Ruigten bezuiden de Perenboom op het Gat van den Hengst zijn aangesloten, wordt het tijverschil volgens Kimstra kleiner. ‘Dat kan ook niet anders want het totale natte oppervlak ten oosten van de schotbalkensluis neemt toe van 0,5 naar 1,5 km2. De vloed zal zich over een groter gebied verspreiden.’ Weer anders wordt het als het natuurgebied zijn tweede opening krijgt: die met de Merwede. ‘Hoe dat uitpakt, kan ik niet voorspellen. Dat is me te complex.’ Dit voorbeeld van meeleven met de veranderingen die de Biesbosch ondergaat, staat niet op zichzelf.

Klaas en Bineke Kimstra op de Beagle (foto: Jacques van der Neut)

Samen met zijn vrouw Bineke (69) houdt Klaas al minstens een halve eeuw bij wat voor veranderingen zich voltrekken, ook op het gebied van de flora en de fauna. Klaas: ‘Want ook al was ik dan werktuigbouwkundige, in de vakanties vergat ik de bouten en de moeren.’ Dan keek hij mee met waar Bineke als biologe oog voor had. ‘Ik maakte als lid van de njn in 1951 kennis met de Biesbosch en heb er de jaren daarna veel waargenomen’, vertelt zij. ‘Vooral de Kop van de Oude Wiel en de graslanden en rivierduinen daar in de buurt waren zeer geliefd vanwege de bloemenpracht. Zo weet ik nog hoe opgetogen we waren toen we in 1957 Brede ereprijs en Rode bremraap vonden.’ Sinds 1970 beschikken Bineke en Klaas over de Beagle, een platbodem kajuitzeilboot waarmee ze elk jaar wel een paar keer de Biesbosch aandoen en waarvan de frequentie aanmerkelijk is opgevoerd nu ze allebei de tijd aan zichzelf hebben. ‘De laatste vijftien jaar hebben we er nauwgezet werk van gemaakt om de veranderingen bij te houden,

De doorstroming in kreken Sliedrechtse Biesbosch (bewerking: Daan Bruysters)

maar ook voor die tijd hielden we bij wat we zagen.’ Tot de veranderingen die ze in die vijftig jaar hebben waargenomen, hoort de terugkeer van de fonteinkruiden en de verschillende soorten biezen. Verdwenen zijn de kolonies broedende Visdiefjes en Grutto’s; waarvoor de Blauwborst en de Nachtegaal in de plaats zijn gekomen. Verdwenen zijn ook de velden met kievitsbloemen die een halve eeuw geleden het gras rond de ruïne van Huis te Merwede nog een paarse gloed gaven. ‘Maar teruggekomen is de Brede ereprijs. Dat vonden we in 1997, niet eens zo ver van de plek waar we hem 40 jaar eerder hadden gezien.’

5 december 2007

‘Het water in de Merwede staat

Agenda

(foto: Biesbosch Museum Werkendam)

Uit de oude doos De foto van deze aflevering komt uit het Biesbosch Museum in Werkendam. Helaas is helemaal niets over deze foto bekend. Wie zijn deze mensen, is het een groep na een dag hooien in de Biesbosch, en waar is de foto genoemen? We zijn benieuwd naar jullie reacties.

Stijgende lijn

• t/m 31 december ’07  De ­Biesbosch maakt ruimte voor de rivier; tentoonstelling in Biesbosch ­Museum Werkendam. • t/m 7 januari  Insecten, een kleine wereld Fototentoonstelling over insecten door de nfd in Biesboschcentrum Dordrecht • Vanaf 10 januari  Pas op… Sporen! Tentoonstelling in Biesboschcentrum Dordrecht. • 30 januari   Agendacommissie np De Biesbosch in Biesboschbezoekerscentrum Drimmelen. • 19 maart  Agendacommissie np De Biesbosch in Biesboschcentrum Dordrecht. • t/m 30 maart  Biesbosch impressies Schilderijen van Thomas van Heck in Biesbosch Museum Werkendam. Verder heeft ieder bezoekerscentrum dagelijks een uitgebreid programma met activiteiten in de natuur (www.biesbosch.org). Meer informatie: Dordrecht (tel. 078-6305353) Drimmelen (tel. 0162-682233) Werkendam (tel. 0183-504009)

3306 schoolkinderen zijn het afgelopen jaar vanuit het bezoekerscentrum in Drimmelen in schoolverband de Biesbosch ingetrokken. De schoolgidsen en medewerkers van de Schoolboot van Staatsbosbeheer kijken terug op een zeer geslaagd seizoen. Op de foto kleuters van de Mariaschool uit Langeweg.

Biesbosch impressies van Thomas van Heck

Opening Atelier Thomas in Brasschaat (foto: Jacques van der Neut)

december 2007

6

Colofon 

Nog tot 30 maart zijn in het Biesbosch Museum olieverfschilderijen van Thomas van Heck (1910-2006) te zien. Van Heck, die wel de laatste Dordtse impressionist wordt genoemd, heeft onnoemelijk veel schilderijen van en in de Bies­ bosch gemaakt. Maandenlang trok hij, meestal vergezeld door zijn vrouw Neeltje, met zijn als atelier omgebouwde rietaak ‘De schilder’ door het gebied. Ook beschikte hij over twee ‘vaste’ werkplekken: een schuur op de Catharinapolder en een deel van een boerderij op

het Jannezand. Die plekken stelden hem in staat ook ’s winters in de Biesbosch te zijn. Dan kon hij vastleggen hoe de griendwerkers in weer en wind aan het werk waren. De getoonde werken zijn uit de periode 1930-2005, waaruit blijkt dat Van Heck ook op hoge leeftijd nog schilderde, al deed hij dat dan wel op zijn zolder thuis, in Dordrecht. Van Heck wilde geen kunstschilder genoemd worden. Zelf noemde hij zich een harde werker, waarmee hij zich afzette tegen collega’s van wie hij doorgaans geen

hoge dunk had. Alleen hij immers heeft zijn hele leven geschilderd en kunnen leven van de verkoop van zijn werk. Ook vond hij dat hij als enige recht had op de titel Bies­ boschschilder. Van Heck heeft weliswaar veel verkocht, hij heeft ook veel werk nagelaten dat nu door zijn nabestaanden wordt beheerd. Zijn dochter heeft onlangs in het Belgische Brasschaat een museum geopend dat geheel is gewijd aan haar vader.

Deze nieuwsbrief is bestemd voor alle personen en organisaties die direct betrokken bij en/of geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in de Biesbosch. De in de nieuwsbrief gepubli­ceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van het Overlegorgaan Nationaal Park De Biesbosch weer. Redactieadres IVN Consulentschap Brabant  Postbus 883  5280 aw Boxtel  Tel: 0411-614111  Fax: 0411-614112  Internet: www.biesbosch.org  E-mail: [email protected]  Eindredactie Rob Vereijken  Redactie Daan Bruysters, Frans Fronik, Jacques van der Neut, Karen Schreurs, Wim van Wijk  Vormgeving Buro Kloeg  Lay-out Sander Neijnens  Oplage 1070 exemplaren  Copyright Voorzien van een bron­vermelding kunnen artikelen uit deze nieuwsbrief geheel of gedeeltelijk worden over­genomen. De Ratelaar is gedrukt op 100% gerecycled papier

Lezersonderzoek Beste lezer van de Ratelaar, Wij willen de Ratelaar zo goed mogelijk laten aansluiten bij de wensen van onze lezers. Wilt u daarom zo vriendelijk zijn om deze vragenlijst in te vullen en vóór 20 januari 2008 te retourneren aan: IVN Consulentschap Brabant,  t.a.v. Lezersonderzoek Ratelaar Antwoordnummer 16015,  5280 vj boxtel (een postzegel is niet nodig, maar mag wel) 1. Hoe leest u de Ratelaar? (kruis een van de antwoorden aan)  Ik lees de Ratelaar van voor tot achter uit  Ik lees niet alles, maar meestal wel (meer antwoorden aankruisen mag):  Voorwoord  Beleid en ontwikkeling in Nationaal Park De Biesbosch  Natuur- en ruimtelijke ontwikkeling  Flora en fauna van het gebied  Een woordje met… (interview)  Uit de Oude Doos  Activiteiten die in het Nationaal Park plaatsvinden  Anders, namelijk ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………  Ik blader de Ratelaar door/lees de koppen  Ik lees de Ratelaar niet 2. Wat vindt u van de onderwerpen die in de Ratelaar aan bod komen?  het is precies goed zo  er zou meer aandacht moeten zijn voor: …………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… (vul in)  er zou minder aandacht moeten zijn voor: ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . .……………… (vul in)  er ontbreken een of meer onderwerpen en/of rubrieken, namelijk: ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .………………………

(vul in)

3. Wat vindt u van de vorm waarin de Ratelaar verschijnt? a. Het formaat (a4) b. De omvang (6 pagina’s) c. De verscheidenheid aan onderwerpen d. De frequentie (nu 4 keer per jaar) e. De schrijfstijl f. De verhouding tussen tekst en foto’s g. De tekstgrootte h. Het lettertype i. Lengte van de artikelen j. Kolombreedte

Goed          

Voldoende          

Matig          

Slecht          

Geef een eventuele toelichting op de keuze die u bij bovenstaande punten gemaakt heeft. ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

zie ommezijde —>

4. Kunt u van onderstaande vragen aangeven of u het eens of oneens bent met de stelling? a. De inhoud van de teksten is moeilijk b. Ik heb vaak niet genoeg achtergrondinformatie om de tekst te begrijpen c. De onderwerpen interesseren me d. Ik ben bereid te betalen voor de Ratelaar e. Ik ontvang liever een papieren Ratelaar dan een digitale f. Ik heb meer kennis en inzicht in de waarden van de Biesbosch door de Ratelaar te lezen g. Ik voel me meer betrokken bij Nationaal Park De Biesbosch door de Ratelaar te lezen h. Ik heb meer kennis en begrip van beleid, beheer en ontwikkelingen in de Biesbosch door de Ratelaar te lezen

Eens     

Oneens     













5. Welk rapportcijfer geeft u de Ratelaar? (1–10) …………………… 6. Wat doet u als u de Ratelaar uit heeft?  weggooien/bij het oud papier  bewaren  aan iemand anders geven  anders, namelijk …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7. Wat is uw persoonlijke interesse in de Biesbosch (meer antwoorden zijn mogelijk)  in- of omwonende  beroepsmatig betrokken  vrijwilliger in de Biesbosch  anders, nl ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… . . 8. Ik wil de Ratelaar blijven ontvangen.  ja

 nee, schrijf mij uit:



Naam: ………………………………………………………………………………………



Adres: ………………………………………………………………………………………



Woonplaats: …………………………………………………………………………

9. Ten slotte vragen wij u nog een paar gegevens in te vullen: Leeftijd:   0–20   21–35   36–50   51–65   66–80   81+ Geslacht:   M   V Cijfers van uw postcode:  — — — — 10. Heeft u nog opmerkingen die u in de voorgaande vragen niet kwijt kon, dan kunt u deze hier vermelden. ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .…………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11. Indien de adressering van de Ratelaar bij u onjuist is, geef dan hieronder de wijziging aan: Onjuiste gegevens: ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Juiste gegevens: ………………………………………………………………… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .………… Bedankt voor het invullen en retourneren van deze vragenlijst! Wij wensen u nog veel leesplezier. De redactie van de Ratelaar