Patiënteninformatie
Meningitis Informatie over hersenvliesontsteking voor volwassen patiënten en hun naasten
Inhoudsopgave Pagina 1 Algemeen 4 2 Wat is meningitis? 4 3 Soorten meningitis en oorzaken 5 4 Vóórkomen van meningitis 6 5 Symptomen 6 Bacteriële meningitis 6 Virale meningitis 7 6 Mogelijke onderzoeken 7 Lichamelijk onderzoek 7 Lumbaalpunctie (‘ruggenprik’) 7 CT-scan 7 Bloedafname 8 Uitstrijkje van neus- en keelholte 8 Röntgenfoto’s 8 Huidbiopt 8 7 Behandeling 8 Bacteriële meningitis 8 Virale meningitis 9 8 Prognose, mogelijke restverschijnselen en eventuele leefstijladviezen 10 9 Risico op besmetting en voorzorgsmaatregelen 11 10 Preventie/vaccinatie 11 11 Meer informatie 12 12 Tot slot 14
3
Meningitis Informatie over hersenvliesontsteking voor volwassen patiënten en hun naasten U bent opgenomen in Tergooi en er is bij u een hersenvliesontsteking vastgesteld. Onze artsen en medewerkers doen er alles aan om u met de beste zorg te omringen en uw bezoek aan of verblijf in het ziekenhuis zo aangenaam mogelijk te maken. Ter voorbereiding op de behandeling, informeren we u en uw naasten met deze folder over de gang van zaken rondom die behandeling. Daarnaast zetten we een aantal praktische zaken en nuttige informatie voor u op een rij. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Achterop vindt u de contactgegevens van de betreffende afdeling. De medewerkers van de afdeling of uw behandelaar beantwoorden uw vragen graag.
1 Algemeen Deze folder informeert u over wat meningitis is, welke soorten er zijn, wat de symptomen zijn en welke onderzoeken en behandeling erbij komen kijken.
2
Wat is meningitis?
Meningitis, in de volksmond hersenvliesontsteking genoemd, is een ontsteking van de hersenvliezen. De hersenvliezen zitten om de hersenen en het ruggenmerg heen. Er zijn drie hersenvliezen, van buiten naar binnen: het harde hersenvlies, het spinnenwebvlies en zachte hersenvlies (zie afbeelding 1). De ruimte tussen het spinnenwebvlies en het zachte hersenvlies is gevuld met hersenvocht (liquor). Het hersenvocht beschermt de hersenen.
4
Afbeelding 1: de hersenen en hersenvliezen (www.merckmanual.nl)
3
Soorten meningitis en oorzaken
Meningitis kan worden veroorzaakt door bacteriën of virussen. Meningitis veroorzaakt door een bacterie verloopt meestal ernstiger dan meningitis veroorzaakt door een virus. De meest voorkomende verwekkers van bacteriële meningitis bij volwassenen zijn de pneumokok (52%), meningokok (17%) en Haemophilus influenza B (Hib) (5%). Dergelijke bacteriën kunnen tijdelijk in de neus-keelholte zitten, zonder dat u er ziek van wordt. Wanneer uw weerstand verminderd is, kan een bacterie zich gaan vermeerderen, de slijmvliezen binnendringen en zich via de bloedbaan verspreiden naar de hersenen. Het komt ook voor dat deze bacteriën via een ontstoken oor- of neusbijholte naar de hersenen gaan. Bij een onbehandelde meningitis is er een kans dat de ontsteking zich uitbreidt naar het hersenweefsel. Bacteriële meningitis is een zeer ernstige ziekte en moet snel en adequaat behandeld worden in een ziekenhuis. Bij een virus verloopt de meningitis, zoals gezegd, minder ernstig. Er zijn vele virussen die meningitis kunnen veroorzaken. De meest voorkomende is het herpesvirus, een variant van het virus dat ook een koortslip of gordelroos veroorzaakt. 5
Verder kunnen bijvoorbeeld bof-, mazelen- of enterovirussen een virale meningitis veroorzaken. Na onderzoek kan vaak wel worden vastgesteld dát het een virus is geweest, maar niet wélke.
4
Vóórkomen van meningitis
In Nederland krijgen 2,8 op de 100.000 inwoners per jaar een bacteriële meningitis, ongeveer 60% hiervan zijn kinderen jonger dan 5 jaar. Van virale meningitis weten we niet precies hoe vaak het voorkomt. Meestal geneest het binnen één à twee weken vanzelf. Mensen met een virale meningitis hebben dus niet altijd genoeg klachten om naar een arts te gaan, of herkennen de klachten niet (‘zware griep’). Men vermoedt dat het gaat om ongeveer 1250 patiënten per jaar. Meningitis kan ook voorkomen na een trauma: 1,4 % van deze patiënten krijgt meningitis ten gevolge van schedelhersenletsel. 10-25% van de patiënten met een breuk aan de schedelbasis ontwikkelt meningitis. Tenslotte kan meningitis ook ontstaan door een slangetje (drain) in het hoofd of als complicatie na een operatie aan de hersenen.
5 Symptomen Bacteriële meningitis Mogelijke symptomen zijn o.a.: • hoge koorts; • nekstijfheid: kin niet op de borst kunnen brengen; • hoofd achterover gebogen; • gedaald bewustzijn; • ernstige hoofdpijn; • misselijkheid, overgeven; • overgevoeligheid voor licht; • hersenzenuwuitval, te merken door bijvoorbeeld ‘scheelzien’ of doofheid; • epileptische aanvallen; het meeste bij kinderen; • halfzijdige krachtsvermindering of moeite met spreken; • puntbloedinkjes en niet wegdrukbare rode vlekken op de huid. Dit zijn geïnfecteerde bloedstolseltjes die trombose veroorzaken; • huiduitslag. 6
Een bacteriële meningitis kan zich snel ontwikkelen, binnen 24 uur kan de patiënt flink zieker worden. Meestal gaat er een ziekteperiode van 1-6 dagen aan vooraf voor men met klachten naar een arts gaat. Virale meningitis Mogelijke symptomen zijn o.a.: • koorts; • hoofdpijn; • lichte nekstijfheid; • overgevoeligheid voor licht; • licht gedaald of normaal bewustzijn. Soms zijn er begeleidende verschijnselen, zoals: • huiduitslag; • spierpijn; • diarree; • keelontsteking. Van het herpesvirus is het bekend dat deze zich gemakkelijk uit kan breiden naar het hersenweefsel, waardoor iemand verward kan worden of gedragsveranderingen krijgt. De ziekteduur van virale meningitis is meestal minder dan een week.
6
Mogelijke onderzoeken
Lichamelijk onderzoek De arts onderzoekt u lichamelijk en observeert u, en test u op nekstijfheid. Lumbaalpunctie (‘ruggenprik’) Om vast te stellen of u meningitis heeft, neemt de arts wat hersenvocht (liquor) af middels een lumbaalpunctie. Dit hersenvocht onderzoeken we dan op welke ziekteverwekker er verantwoordelijk is, zodat er een gerichte behandeling op ingezet kan worden. CT-scan Zo nodig laat de arts, voorafgaand aan een lumbaalpunctie, een CT-scan van uw hoofd maken. 7
Bloedafname We nemen op de afdeling Spoedeisende Hulp, maar ook tijdens uw opname in het ziekenhuis, regelmatig bloed af om te kijken hoe het met u gaat. Bij koorts >38,5°C nemen we ook bloedkweken af. Hierbij kijken we welke ziekteverwekker er in uw bloed zit en voor welk antibioticum deze gevoelig is. Uitstrijkje van neus- en keelholte Waarschijnlijk doen we een uitstrijkje van neus- en keelholte om de ziekteverwekker op te sporen. Röntgenfoto’s Mogelijk maken we ook röntgenfoto’s om een eventuele infectiehaard op te sporen (longen, bijholtes en het middenoor). Huidbiopt Bij puntbloedinkjes op de huid kunnen we eventueel een huidbiopt doen om de diagnose te bevestigen. Voor uitgebreide informatie over onderzoeken verwijs ik u naar de folders Lumbaalpunctie en CT-scan. Deze zijn verkrijgbaar op de verpleegafdeling B26 Neurologie en te downloaden op www.tergooi.nl. U kunt natuurlijk ook altijd uw verpleegkundige of arts om uitleg vragen.
7 Behandeling Bacteriële meningitis Wanneer de arts iemand verdenkt van meningitis moet behandeling snel plaatsvinden. Ook wanneer de ziekteverwekker nog niet bekend is, beginnen we snel met het toedienen van antibiotica. Dit is omdat bacteriële meningitis een ernstig beloop kan hebben met complicaties. De duur van het geven van antibiotica is afhankelijk van de soort bacterie, de leeftijd van de patiënt en eventuele risicofactoren.
8
Zodra bekend is welke bacterie de ziekteverwekker is, passen we de antibiotica zo nodig aan voor een gerichtere behandeling. Aan de behandeling met antibiotica voegen we vaak een corticosteroïd (zoals dexamethason) toe; dit is een middel dat ondermeer zorgt voor vermindering van de schadelijke afvalstoffen van het uitroeien van de bacteriën. Dit is beter voor de hersenen. Daarnaast verminderen ze de zwelling (vochtvorming) van de hersenen door de ontsteking. De zwelling kan nergens heen, aangezien de hersenen zijn omgeven door een harde schedel. Verder geven we medicatie tegen pijn, koorts en misselijkheid, meestal via een infuus. Met het infuus vullen we het eventuele vochttekort door verminderde eetlust en dorst en/of braken aan. Als de patiënt erg ziek is kan het noodzakelijk zijn dat hij/zij preventief met een monitor wordt bewaakt. Hiermee houden we de hartslag, de bloeddruk en het zuurstofgehalte in het bloed in de gaten. Daarnaast controleert de verpleegkundige regelmatig de temperatuur en het bewustzijn. Bij meningitis door de meningokok-bacterie is het nodig om gezinsleden/huisgenoten van de patiënt ook preventief te behandelen met antibiotica. Lees hierover meer bij het hoofdstukje ‘Risico op besmetting en voorzorgsmaatregelen’. Virale meningitis Antibiotica werken alleen tegen bacteriën, niet tegen virussen. Het lichaam moet zélf tegen het virus vechten. We kunnen wel medicatie geven tegen de pijn, koorts en misselijkheid. Daarnaast leggen we eventueel een infuus aan om het vochttekort aan te vullen. Monitorbewaking is bij deze soort over het algemeen niet nodig. Een uitzondering bij virale meningitis is de soort die wordt veroorzaakt door een herpesvirus. Dit behandelen we met aciclovir, een antiviraal middel, via een infuus. Het herpesvirus staat er namelijk om bekend dat het de ontsteking uitbreidt naar de hersenen.
9
8
Prognose, mogelijke restverschijnselen en eventuele leefstijladviezen
Het merendeel van de gevallen met virale meningitis verloopt zonder restverschijnselen na 1-3 weken. Mogelijke restverschijnselen na virale meningitis zijn: • uitbreiding tot een ontsteking van het hersenweefsel door meningitis door het herpesvirus. Hierdoor kunnen gedragsveranderingen en geestelijke achterstand ontstaan; • gordelroos (een ontsteking van de gevoelszenuwen van de huid met blaasjes) door het herpes zoster-virus. Bacteriële meningitis kan echter ernstiger aflopen. De prognose hangt grotendeels af van de snelheid waarmee we de behandeling kunnen inzetten, de leeftijd, de weerstand en eventueel ontstane complicaties. Ongeveer 75% van de mensen met bacteriële meningitis herstelt zonder veel restverschijnselen. Wanneer er een open verbinding is van ruimtes met hersenvocht (zoals bij een breuk van de voorste schedelbasis) is er kans op herhaling van meningitis. Mogelijke restverschijnselen na bacteriële meningitis zijn: • een ‘waterhoofd’ door verklevingen van de hersenvliezen; • blijvende schade aan hersenzenuwen. Er kunnen hierdoor bijvoorbeeld doofheid, evenwichtsstoornissen en een halfzijdige gezichtsverlamming optreden als gevolg van schade aan de desbetreffende hersenzenuw; • epilepsie is een niet ongewone, late complicatie van bacteriële meningitis; • leer-, concentratie- en gedragsproblemen, soms ook geestelijke achterstand. Dit kan voor zowel de patiënt als zijn omgeving problemen opleveren. Het is dan ook van belang dat u, wanneer u dit merkt, tijdig professionele hulp zoekt. Na herstel van meningitis is vermoeidheid ook een veelgehoorde klacht. Mogelijk moet u uw conditie weer opbouwen, zoals na elke ziekteperiode.
10
9
Risico op besmetting en voorzorgsmaatregelen
Meningitis is op zich niet besmettelijk. De bacterie of het virus die/dat meningitis kan veroorzaken wél. Als u de verwekker bij u draagt, wil dat nog niet zeggen dat u er ziek van wordt. De meeste verwekkers van meningitis worden overgebracht via druppeltjes in de lucht, dus door hoesten of inademen van de lucht van de zieke. Virussen kunnen worden overgebracht door insecten (in Nederland gebeurt dit niet), door besmet eten of water, door druppeltjes uit de neus-keelholte of door slechte hygiëne. De tijd tussen besmetting en het optreden van ziekteverschijnselen (incubatietijd) is kort: 2 tot 10 dagen. Als nog niet zeker is welke bacterie de meningitis veroorzaakt, moet de patiënt uit voorzorg in isolatie worden verpleegd. Dit geldt voor de eerste 24 uur na toediening van de antibiotica. Isolatie is noodzakelijk om andere patiënten te beschermen. Uitgebreidere informatie over de isolatiemaatregelen kunt u verkrijgen bij uw verpleegkundige. Als partner of gezinslid van de patiënt bent u natuurlijk al in nauw contact geweest met hem/haar. Bij meningitis door de meningokokbacterie adviseert de arts ook de nauwe contacten te behandelen met antibiotica. De antibiotica doodt dan de eventueel aanwezige bacterie in de neus-keelholte voordat deze schade kan aanrichten.
10 Preventie/vaccinatie Meningitis komt niet zo vaak meer voor, mede door vaccinatie tegen meningokokken C en Haemophilus influenza type B. Tegenwoordig worden zuigelingen ook tegen verschillende typen pneumokokken ingeënt. Meningitis door het bof- of mazelenvirus komt ook bijna niet meer voor door vaccinaties bij kinderen. We raden daarom aan om uw kind te laten vaccineren volgens het rijksvaccinatieprogramma. Wanneer u denkt te behoren tot een risicogroep voor het krijgen van meningitis raden we aan contact te zoeken met uw huisarts of de GGD. Zij kunnen u het best adviseren voor uw specifieke situatie en gezondheid. In sommige landen komt meningitis vaker voor. Informeer hierover, ruim voor u op vakantie gaat, bij uw GGD of kijk op de website: www.ggdreisvaccinaties.nl.
11
11 Meer informatie Meer informatie over meningitis vindt u op: • www.meningitis-stichting.nl Nederlandse meningitis stichting. Zij hebben meerdere specifieke informatiebrochures over verschillende soorten meningitis en de eventuele gevolgen hiervan. Zij organiseren jaarlijks een familiedag voor oudpatiënten en naasten. Verder zijn zij actief op een forum en op Twitter. De informatie is hier ook verkrijgbaar in andere talen, zoals Turks, Marokkaans of Engels. • www.hersenstichting.nl/ Alles-over-hersenen/hersenaandoeningen/ hersenvliesontsteking Hersenstichting Nederland. Zij bieden informatie aan over meningitis en de gevolgen ervan. Zij ondersteunen wetenschappelijk onderzoek naar hersenaandoeningen. • www.keikiz.tv > ziektes > hersenvliesontsteking; uitleg over meningitis aan uw (klein)kinderen. • www.ggdgooi.nl GGD Gooi- en Vechtstreek. Informatie over preventie van meningitis door vaccinaties.
12
Ruimte voor aantekeningen
13
12 Tot slot Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft, kunt u zich wenden tot uw behandelaar en de verpleging van verpleegafdeling B26 Neurologie, T 088 753 22 05.
© Tergooi 000901704 14052014
14
15
T 088 753 17 53 www.tergooi.nl Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum Locatie Weesp C.J. van Houtenlaan 1b 1381 CN Weesp
