Melkkwaliteit en management
Gerrit Hegen
KoeKompas
KoeKompas • Historie en toekomst • Wat houdt KoeKompas in? • Wat zijn de voorwaarden om KoeKompas te mogen uitvoeren?
KoeKompas • Historie: – Ontwikkeld door dierenartsen – Basis is IKM – Risico-inventarisatie – Geeft handvaten voor prospectieve adviezen – Is door zuivelaars geïmplementeerd in hun kwaliteitsborgingsysteem: • CONO (i.s.m. Ben&Jerry’s) à Caring Dairy (1-1-2010) • Partico (1-1-2011) • Friesland-Campina (1-1-2014)
KoeKompas • Historie: – Opname in kwaliteitsborgingssysteem door zuivel vraagt om professionalisering en borging van het KoeKompas: • Markelogroep à Veterinaire Kennis Coöperatie Veerkracht (3-2013) • KoeKompas ondergebracht bij Zuivelplatform (3-2013) • KoeKompas vervangt PBB èn BGP!
KoeKompas • Toekomst: – KoeKompas wordt een door veehouders en dierenartsen gewaardeerd systeem ter bewaking en verbetering van de productieprocessen op het melkveebedrijf – KoeKompas blijft zich door ontwikkelen (dynamisch systeem) • In kaart brengen van “Tipping points”
Melkkwaliteit en management middels een risicoanalyse! • Duurzame melkveehouderij • Aantoonbaar diervriendelijke productie • Voedselveiligheid en hygiëne • Management informatie voor veehouder
Wat houdt KoeKompas in? • Geïntegreerde kijk op het melkveebedrijf. • Voorspellende risicoinventarisatie • Bepalen van 7 Kritische Succes factoren (KSF): Melken Voeding en water Huisvesting Dierwelzijn Werkroutines Dierziekte incidentie Jongveeopfok
KoeKompas 7 Kritische Succesfactoren
presentatie aan “buitenwereld”
40 Prestatie-indicatoren
eigen beoordeling/vergelijking wat de veehouder doet
> 100 Management Controle Punten
Terminologie uit INK-model (Instituut Nederlandse Kwaliteit)
Risicovol
Risicoarm
1
2
3
4
5
Score op schaal van 1 tot en met 5 9
Wat houdt KoeKompas in? • Voorbeeld: KSF: Dierwelzijn PI: Activiteit melkvee, Conditiescore, Locomotiescore, Hakkenzwelling, Hygiëne koeien, Afwijkende koeien, Algemene indruk MCP Afwijkende koeien: Pensscore, Mestscore, Herkauwen
Wat houdt KoeKompas in? • Uitslag voor veehouder: – Figuur KoeKompas – Scorelijst – Korte rapportage met toelichting scores en tips voor optimalisatie
• Na 6 maanden weer KoeKompas: – Evaluatie van vorige adviezen – Formuleren nieuwe adviezen
Voorwaarden voor uitvoeren van KoeKompas • Dierenarts moet getraind zijn in het afnemen van het KoeKompas: – Eenmalige cursus van 6 bijeenkomsten • Na 3 bijeenkomsten mag cursist op bedrijven aan de slag
– Jaarlijkse terugkomdag – Registratie bij CRKD – Coördinatie en borging bij Zuivelplatform – Borging IKM-trainers door …
IKM-training • 1 IKM-groep bestaat uit 6-8 cursisten (dierenartsen) en 1 IKM-trainer • Opbouw trainingsdag: – 13.30 – 14.00 uur: Inleiding bedrijf door voorbereider – 14.00 – 15.30 uur: Bedrijfsbezoek – 15.30 – 18.00 uur: Invullen KoeKompas + Opstellen lijst met aandachtspunten, theorie – 18.30 – 19.30 uur: Borrel + warme hap – 19.30 – 21.00 uur: Nabespreking samen met veehouder – Voorbereider maakt korte rapportage met adviezen
IKM-training • Voorwaarden: – Mondige veehouder (i.v.m. nabespreking) moet open staan voor bezoekers (pottenkijkers) – Locatie: zaaltje met catering mogelijkheid – Cursist bereidt een bedrijf voor van een andere praktijk – Cursist leidt de nabespreking – Cursist maakt verslag voor veehouder en groep – Trainer begeleid de discussies en zorgt voor communicatie met CRKD, Zuivelplatform. – Kosten €1500 voor basiscursus met 6 bijeenkomsten, € 200,= /cursist/ terugkomdag
Kwaliteit management / risicoanalyse • Het Koe-Kompas: geeft inzicht in de mate waarin een veehouder risico’s neemt t.a.v. van de kwaliteit van melk en de kwaliteit van de productie ervan. • Levert dus management informatie op voor de veehouder en inzicht voor de ‘kwaliteitsvrager’. • Niet boete maar verbetering is doel! 15
Doel risico analyse (1) • Een betere beheersing van risico’s De risicoanalyse richt zich hierbij op het inzichtelijk maken van de belangrijkste risico’s. Om deze risico’s aan te pakken worden vervolgens maatregelen in kaart gebracht. Een eenmalige inventarisatie van de risico’s is echter niet voldoende. Voor een betere beheersing van risico’s zal de stap naar risicomanagement gezet moeten worden, waarbij de uitgevoerde risicoanalyse als eerste stap geldt.
Doel risico analyse (2) • Het stellen van prioriteiten Door het uitvoeren van een risicoanalyse ontstaat inzicht in de belangrijkste, meest risicovolle onderwerpen. Hierdoor kunnen vragen worden beantwoord als: aan welke onderdelen moet meer aandacht besteed worden? • Het ondersteunen van een beslissing Het uitvoeren van een risicoanalyse kan helpen om te komen tot de keuze voor bijvoorbeeld een alternatief of een strategie. • Het kwantitatief onderbouwen van de marges in een raming, planning. In dit geval wordt een risicoanalyse gebruikt om de haalbaarheid van de planning, aan te tonen.
Uitgangspunten risico-management (1) • Risicomanagement moet aansluiten bij de bestaande werkwijze Risicomanagement dient zoveel mogelijk aan te sluiten bij de bestaande werkwijze binnen de organisatie of het project. Dit betekent in eerste instantie dat de risico’s expliciet aan de orde moeten komen binnen de bestaande communicatie- en rapportagestructuur.
Uitgangspunten risico management (2) • Risicomanagement volgt de zeggenschap Dit betekent dat de verantwoordelijkheid voor een risico daar ligt waar ook de verantwoordelijkheid ligt van het werk waar het risico betrekking op kan hebben. Met andere woorden, iedereen is verantwoordelijk voor het signaleren van en treffen van maatregelen voor de risico’s die binnen diens verantwoordelijkheid vallen. De eindverantwoordelijkheid voor risico’s ligt bij het management..
Uitgangspunten risico management (3) • Risicomanagement wordt de verantwoordelijkheid van iedere betrokkene Belangrijk is dat de implementatie van risicomanagement gebaseerd is op het uitgangspunt, dat de betrokkenen zelf hiervoor verantwoordelijk worden gemaakt. Risicomanagement kan dus niet geheel worden uitbesteed aan een derde partij. Wel kan een derde partij hierbij ondersteunen.
Dierwelzijn: tijd besteding • Liggen en herkauwen: 12 - 13 uur 1 uur meer liggen à 2 ltr melk meer • Vreten : 5 - 6 uur 10 - 12 maaltijden • Drinken:
5 -10 minuten 15-20 liter per minuut
• Melken en socialiseren:
5 - 6 uur
50
900
45
800
40
700
35 30
600
25 20
400
500 300
15
— TMA (lbs) --- NEFA
10
200 100
5 0
-29
-22
-15
-8
-1
6
Transitie periode in dagen Bron:Burhaus et al., 1999
13
20
27
0
Plasma NEFA meq/L
lb/d.s. opnameper dag
De relatie tussen de d.s. opname en de NEFA-concentratie in het plasma gedurende de close-up periode
Variatie in verschillen van ds opname
Vreettijd minuten per dag
Koeien met baarmoederontsteking eten minder 3 weken voor de ziekte diagnose
Gezond Ernstige baarmoederontsteking
Klinische ziekteverschijnselen
Dagen vanaf kalven
Melken 1 Melken
Weging Punten
Tanklokaal en koeling Melkmethode Reiniging Systeem onderhoud Preventie Eindscore melken
Schoon en opgeruimd, tanktemperatuur, melkwacht Separeren & markeren, handschoenen, voor-‐ en nabehandeling Reiniging melkinstallatie, temperatuur, dosering, frequentie, zuurreiniging Onderhoud, meetrapport, vervanging tepelvoeringen Bedrijfsbehandelplan, deelname MPR, ligboxen 3,0
4 3 3 2 3
1 1 1 1 1
4 3 3 2 3
5
15
Voeding & Water 2
Voeding en water
Weging Punten
Conservering en uitkuil management Voeding lacterend Voeding droog Water kwaliteit lacterend Water kwaliteit droog / afkalfhok Voermanagement Eindscore voeding en water
Broei / schimmel, uitkuil resten, conservering Kwantiteit, kwaliteit, passend bij doelgroep Kwantiteit, kwaliteit, passend bij doelgroep Kwantiteit, doorstroomsnelheid helderheid, bezinksel Kwantiteit, doorstroomsnelheid, helderheid, kleur, bezinksel, geur Krachtvoer, kuilanalyses, aanvegen, schoon 2,8
4 3 2 3 2 4
1 2 2 2 2 1
4 6 4 6 4 4
10
28
Broei kuil
IGP
29
Voer lacterend
Voer lacterend
Water voorziening: de ballenbak
Water voorziening: open bak Sediment, risico ?
Water in de weide
Huisvesting 3 Huisvesting
Weging Punten
Voerhek Stalomgeving Loopruimte Ligcomfort Weidegang Eindscore huisvesting
Aantal voerplaatsen, breedte, hoogte Licht, ventilatie, roterende borstel Kwantiteit, kwaliteit ondergrond Aantal, hardheid, hygiëne, kopruimte Weidegang, kavelpad 3,3
2 3 3 3 5
1 2 2 2 2
2 6 6 6 10
9
30
Aantal, breedte en hoogte
Afkalfstal/ziekenboeg/afleverbox
Afstelling schoftboom?
Dierenwelzijn 4
Dierenwelzijn
% Score Weging Punten
Activiteit melkvee Conditie score Locomotie score Hakkenzwelling (grupbenen) Hygiëne koeien Afwijkende koeien Algemene indruk Eindscore dierenwelzijn
Schuw -‐ mak, niet-‐actieve dieren BCS <2 en >4 Locomotion score 3, 4, 5 Meest voorkomende hakscore Score 3 of 4 Herkauwen, mestcore, pensscore Haarkleed, huidbeschadigingen 4,0
4 1 2 7 11 4 3 3 4
4 5 4 4 3 3 4
1 2 2 2 1 1 2
4 10 8 8 3 3 8
11
44
Pensvulling, kleur, conditie, hakken, mest, lopen, …
Conditie, bevuiling, schurft..
Gedrag?
Locomotiescore, lijn van de rug..
Werkroutines 5
Werkroutines
Weging Punten
Werklijnen en kruislijnen Diergezondheidstatus Preventie Bedrijfsbehandelplan Eindscore werk routines
Jong naar oud, kans op mestcontact BVD, IBR, Salmonella, ParaTBC, Neospora Biest eigen moeder, apart jongvee Aandoeningen aan uier, klauwen en geboorteweg 3,3
3 4 3 4
2 1 2 1
6 4 6 4
6
20
Dierziekte-incidentie 6
Dierziekte incidentie Laatste halfjaar (pas op: Excel maakt berekening naar dierziekte incidentie per jaar) Celgetal dieren Laatste MPR -‐-‐> nieuw verhoogde dieren + Tankcelgetal Mastitis Aantal dieren Klauwproblemen Aantal dieren Stofwisselingsstoornissen Aantal dieren Aan nageboorte staan Aantal dieren Witvuiler Aantal dieren Verwerper Aantal dieren Gedwongen afvoer Aantal dieren Overige zieke dieren Aantal dieren Huidige zieke dieren Aantal PBB attentie dieren Eindscore dierziekte incidentie
3,9
3 10 2 0 2 1 0 8 0 3
Score Weging Punten 3 2 6 2 2 4 5 2 10 5 1 5 4 1 4 5 1 5 5 1 5 3 1 3 5 1 5 4 1 4 13
51
Melken 5
4
Dierziekte inciden:e
3
Voeding en water
2 1 0
Werk rou:nes
Huisves:ng
Dierwelzijn
Beoordeling (1 - 5) Benchmark CONO Beoordeling Benchmark CONO
Eénling boxjes
Kalveren met drinkautomaat
Zwaar afkalven ??
Blije koeien overzicht rapport: •
Mooie veestapel, met goede kleur en productie. Er zijn enkele risico’s op het bedrijf die eventueel aandacht behoeven (score 2):
• • •
•
De watervoorziening in het afkalfhok is onvoldoende. Verder wordt het hok ook als ziekenboeg gebruikt en afleverhok, een combinatie die risicovol is voor afkalvende koeien. Goed schoon houden is hier zeer noodzakelijk. Het voerhek is gezien het aantal dieren tekort en aan de lage kant. Het aantal voerplekken is nu niet te beïnvloeden maar via goed voermanagement (4) goed te managen. Het % dieren met een celgetal > 250.00 is 30 %. Dat is veel te hoog. Zeker in een niet zo groot koppel kan één koe zomaar de reden zijn van het overschrijden van de boete grens. Verder zijn het eigenlijk allemaal dieren die andere dieren kunnen besmetten. Gelukkig is de melkroutine goed. 2 behandelde dieren voor melkziekte. Kunnen incidenten zijn maar houd goed in de gaten. Boli zijn niet voldoende voor de juiste mineralen voorziening.
Jongvee-opfok 7 Jongvee opfok
Weging Punten
Voeding & Water Huisvesting Dierwelzijn Dierziekte incidentie Werkroutines Eindscore jongvee opfok
Biest, kunstmelk, ruwvoer, krachtvoer, watervoorziening, weidegang Leeftijd & groepsgrootte; jonge kalveren op stro Ontwikkeling, kg, conditie, algemene indruk Diarree, longontsteking, navelontsteking, parasitaire aandoeningen, doodgeboren Werk-‐ & kruislijnen, mestcontact, bedrijfsbehandelplan kalveren, onthoorn-‐regime 3,0
5 3 3 2 2
1 1 1 1 1
5 3 3 2 2
5
15
Evaluatie door veehouders 34 Evaluaties = 68% Bruikbaarheid hexagram 100 90
% van respondenten
80 70 60 50 40 30 20 10 0
zeer oneens
oneens
eens
zeer eens
Evaluatie door veehouders • Voorkeur PBB / hexagram Voorkeur tussen PBB en hexagram
18% 22 % PBB Hexagram
60%
geen voorkeur
IKMà Koe-kompas • Management à kwaliteit • Grote rol eigen rundveedierenarts • Diergezondheidzorg !! à diergeneeskunde maar een deel van het verhaal.
• Bedankt voor de aandacht!
