Meer bewegen binnen dagbesteding Interventiestudie gericht op het verhogen van de lichamelijke activiteit van ouderen met een lichte of matige verstandelijke beperking Marieke van Schijndel-speet gezondheidswetenschapper
[email protected]
Programma • Consortium GOUD
• Ontwikkeling programma • Interventiestudie – Studieopzet – Programma – Uitkomstmaten
Consortium GOUD ‘Gezond ouder met een verstandelijke beperking’ • Erasmus MC Rotterdam • Rijksuniversiteit Groningen, bewegingswetenschappen • Ipse de Bruggen • Amarant • Abrona
GOUD (gezond ouder met een VB)
• Lichamelijke activiteit en fitheid epidemiologische • Stemming, angst en cognitie
studie • Voeding en voedingstoestand
• Gezondheidsbevorderend dagprogramma
interventie studie
Dagprogramma: lichamelijke activiteit Veel ouderen met een VB bewegen te weinig Regelmatig matig intensieve lichamelijke activiteit: • bevordert motorische fitheid vertraagt veroudering • gunstiger beloop chronische ziekten/ behoud gezondheid • specifiek voor ouderen van belang ivm vallen, beperkingen in mobiliteit, zelfstandigheid in adl
Doel onderzoek
Het ontwikkelen van een praktisch toepasbaar evidence based dagprogramma gericht op het verhogen van lichamelijke activiteit bij ouderen met lichte of matige verstandelijke beperking ten behoeve van hun gezondheid en fitheid
Procesevaluatie: inzicht in bruikbaarheid en toepasbaarheid programma vanuit oogpunt cliënten en medewerkers Effectevaluatie: effecten op centrale uitkomstmaten (en eventuele gewenste en ongewenste neveneffecten)
Bouchard, 1994 K w a l i t e i t v a n b e s t a a n
Gezondheid (chronische ziekte)
Functioneren in dagelijks leven
Motorische fitheid
Lichamelijke fitheid
Lichamelijke activiteit
Motivatie
Dagprogramma
Vragen ontwikkeling dagprogramma Wat is nodig om fitheid/ gezondheid te verbeteren? (Aard, frequentie, intensiteit, duur activiteiten) Richtlijnen American College of Sports Medicine, American Heart Association (1998) Expertise medewerkers
Hoe zorg je ervoor dat deelnemers meer en actief gaan bewegen en mee blijven doen aan het programma Intervention Mapping (Bartholomew, 2001)
Intervention Mapping Protocol ontwikkeling theoretisch onderbouwde interventie voor gedragsverandering (Bartholomew, 2001) 1. Probleem definiëren: 2. Determinanten indiceren:
Intervention Mapping Protocol ontwikkeling theoretisch onderbouwde interventie voor gedragsverandering (Bartholomew, 2001) 1. Probleem definiëren: lichamelijke inactiviteit 2. Determinanten indiceren: welke factoren bevorderen of belemmeren lichamelijke activiteiten van ouderen met een lichte of matige verstandelijke beperking.
Determinanten literatuur Fysieke omgeving • Aanbod, aard activiteiten • Materiaal niet geschikt • Vervoersproblemen • Financien Sociale determinanten • Gebrek aan steun van begeleiding/ familie – –
•
Gebrek aan uitdragen belang Gebrek aan begeleiding
Anderen bewegen ook niet
Psychische determinanten • Ontbreken intrinsieke motivatie • Voorkeur sedentaire activiteiten • Gebrek aan zelfvertrouwen, beperkte ervaring bewegen • Beweegactiviteiten saai
e.g. Mahy et al, 2010, Peterson et al, 2009; Temple et al, 2007; Stanish et al, 2006; Lotan et al, 2006; Heller et al, 2004; Messiers et al, 1999.
Bronnen onderzoek tot nu toe: • vaak familie/ medewerkers, • soms VG zelf (jong volwassenen) Kwalitatief onderzoek naar determinanten van lichamelijke activiteit Interviews met ouderen met een lichte of matige verstandelijke beperking (n=40) • 14 semi- gestructureerde interviews • 4 focus groepen (26 deelnemers; range 4-11 ), semi-gestructureerd
Geslacht
Deelnemers Leeftijd 63 jaar (50-84)
14 male
Mobiliteit 26
female
walks independently
7
walks indepedently, with limitations
4
12
26 3
Verstandelijke beperking
walks with aid mild ID
wheelchair
28
moderate ID
Resultaten interviews • Motiverende determinanten • Demotiverende determinanten
Motiverende determinanten (1) Sociale determinanten • Begeleiders ondersteunen beweegactiviteiten • Begeleiders stimuleren beweegactiviteiten • Beweegactiviteiten samen met anderen • Gezellige sfeer • Beloning, medailles • Zinvolle activiteit/ waardering • Status
Motiverende determinanten (2) Kenmerken van beweegactiviteiten • Spelelement • Koffie/ koekje/ sigaret • Muziek • Contact met dieren (paard) • Buiten zijn • Warm water (zwemmen)
Motiverende determinanten (3) Psychische determinanten • Lichaam voelt lekker soepel • Relaxed • Geeft energie • Er goed in zijn • Belang van activiteit • Gewoonte
Demotiverende determinanten (1) Persoonlijke en gedragsdeterminanten • Snel moe zijn • Lichamelijke klachten • Lichamelijke beperkingen • Pijn • Afhankelijkheid van begeleiding • Verkeersonveiligheid • Het is tijd om het rustig aan te doen: om met pensioen te gaan
Demotiverende determinanten (2) Psychische determinanten • Valangst • Watervrees • Nutteloze activiteit • Bewegen maakt moe • Omkleden • Te moeilijk, gebrek aan zelfvertrouwen • Onzeker voelen (sociale context)
Demotiverende determinanten (3) Sociale determinanten • Gebrek aan tijd bij begeleiders • Begeleiders demotiveren lichamelijke activiteit Determinanten omgeving • Slecht weer • Vervoer • Beperkte financiele middelen • Verplaatsen
Intervention Mapping 1. Probleem: lichamelijke inactiviteit
2. Determinanten lichamelijke inactiviteit 3. Zoeken theorieën voor verklaring/ oplossing determinanten 4. Vertaling theorieën in praktische strategieën
5. Bundelen praktische strategieën in onderdelen interventie 6. Implementatie en evaluatie
Motivatie: Sociale cognitieve theorie (Bandura, 1986) Gedrag hoofdzakelijk bepaald door: • De afweging voordelen en nadelen van uit te voeren gedrag • Eigen effectiviteitsverwachting (kan ik het?) • De sociale steun bij het uit te voeren gedrag Ideale leerproces: • Het opdelen van vaardigheden in subvaardigheden • Observatie van modellen • Het onder begeleiding (met feedback) oefenen in eenvoudige en vervolgens lastige situaties Trans theoretisch model (Prochaska): verschillende fases proces gedragsverandering
Vertaling naar praktische strategieën Sociale Steun • Activiteiten onder begeleiding • Activiteiten met anderen • Status: onderzoek GOUD • Beloning (feedback, medaille, CD, map, etc.)
Psychische determinanten • Start met simpele activiteiten • Opbouw stap voor stap • Educatief programma: belang bewegen, bewustwording • Bewegingsagogen (valangst, onzekerheid)
Kenmerken beweegactiviteiten • Bewegen op muziek • Spelelementen • Activiteiten buiten • Koffie en rookpauzes
Persoonlijke determinanten • Bewegingsagogen (pijn, lichamelijke klachten)
Determinanten omgeving • Activiteiten in of vlakbij dagcentrum
Succesvolle strategieen
Interventiestudie Monday
Tuesday Wednesday
ThursdayFriday
Baseline
evaluation
evaluation
follow up
September 2010
January 2011
June 2011
October 2011
Start programma: October 2010
Controlegroep Participatiegroep Interventie
End programme: June 2011
Randomised controlled trial Consortium
Health care organisation
Health care organisation
Health care organisation
Day care center Control group
Day care center Control group
Day care center Control group
Day care center Control group
Day care center Control group
Day care center participant
Day care center participant
Day care center participant
Day care center participant
Day care center participant
Participanten • • • • • •
Lichte of matige verstandelijke beperking 45 jaar en ouder Mogelijkheid om deel te nemen aan groepsactiviteiten Niet afhankelijk van rolstoel Geen dementie Informed consent Yes
No
Unknown
Participation
79
20
25
Controle
73
18
23
Total
152
38
48
64%
16%
20%
Dagprogramma
Educatief programma Beweegprogramma
Educatief programma Doel: • Plezier • Vergroten bewustzijn ervaringen bewegen • Vergroten bewustzijn belang bewegen gezondheid Inhoud: • 13 verschillende thema’s • Elk thema bestaat uit verschillende oefeningen • Ondersteunende materialen zoals plaatjes, pictogrammen, werkbladen, knipvellen Individuele werkmap •
Marks, B., Sisirak, J. & Heller, T. (2010).
Thema’s : Voorbeelden Wat is bewegen?
Je lichaam: de buitenkant
Je lichaam: de binnenkant
Je hartslag
Beweegprogramma (1) Variatie kenmerken deelnemers: geen uitgewerkt programma in detail Drie keer per week drie kwartier Richtlijnen programma: aard activiteiten, frequentie, duur, (intensiteit) • Uithoudingsvermogen • Kracht • Balans • Flexibiliteit
Beweegprogramma (2) • Uithoudingsvermogen 3 keer 20 min (20/30%- 40-60% HR) • Kracht 2 keer 15 min
• Nintendo Wii, wandelen, gymspellen • Oefeningen (kleine gewichtjes), gymspellen • Nintendo Wii, gymspellen
• Balans 2 keer 10 min
• Rek- en strekoefeningen • Flexibiliteit 3 keer 5 min
Voorbeelden activiteiten beweegprogramma Component Kracht Component Balans
Activiteit Oef met gewichtjes Oef met medicijnbal Oef met curlingsschijf Activiteit Zauberschnurr Component Activiteit Parcours/hindernissen Oef met dynabands Uithoudingsvermogen Oef op Oefloopplank in kringParcours op stoel Tikkertje Oef met draadje/stickers Parachute Wii Mikvormen Bewegen op muziek (hoepels/kegels/pilonnen) Wandelen Voetbal Skelteren Over zachte matten lopen Kegelen/Pittenzakjes Ballontennis
Fasen beweegprogramma Initiatiefase:
uitproberen, plezier, vertrouwen
Opbouwfase:
opbouw in: 1) duur
Fase van behoud:
handhaven niveau
2) intensiteit
Uitvoering dagprogramma Monday
Tuesday
Wednesday
Thursday
10.00- 10.45
Education
Education
11.00- 11.45
Aerobic Strength
Aerobic Balance
14.00- 14.45
Aerobic Strength Balance
15.00- 15.45
• Educatief programma: begeleiders dagbesteding • Beweegprogramma: bewegingsagogen en begeleiders dagbesteding • Fysiotherapeuten en gedragsdeskundigen: adviseurs
Friday
Eerste voorlopige conclusies • Uitval 18% (participatiegroep)
• Ervaringen cliënten overwegend positief • Frequentie deelname programma ok • Doelen programma fitheidcomponenten in principe behaald
K w a l i t e i t v a n b e s t a a n
Gezondheid (chronische ziekte)
Adl vaardigheden, functionele achteruitgang, depressieve gevoelens
Uithoudingsvermogen Kracht, Balans
Glucose Bloeddruk Vetpercentage
Flexibiliteit,Coordinatie
Gemiddeld aantal stappen per dag, duur lichamelijke activiteit, Inspanning tijdens lichamelijke activiteit
Self-efficacy Attitude tav bewegen Valangst
Dagprogramma
Onderwerpen interviews • • • • •
Huidige beweegactiviteiten Waardering beweegactiviteiten en reden Mogelijkheid om gewenste beweegactiviteiten uit te voeren Lichamelijke klachten Sociale steun
