mÊÈÈfflSËÊÏÏÊË
■
w
ÜHBWB '■'; ■■.•. -."■■■ ■ .
.
m
:
PSi
$ & & & * * " *
» » i l
INCASSO-BANK
n .v
G E V E S T IG D T E A M S T E R D A M O P G E R IC H T
189 1
KANTOREN IN NEDERLAND VOLGESTORT
MARITIEMMUSEUMI .PRIMS HEMDRIIV
K A P IT A A L
EN
RESERVE CIRCA ƒ 3 7 .0 0 0 .0 0 0 ,—
N TO R EN TE R O T T E R D A M EN O M G E V IN G :
Hoofdkantoor:
LEUVEHAVEN
103
Goudschesingel 229, Heemraadssingel 169 Beyerlandschelaan 127 Straatweg 6 7 ................HILLEGERSBERG Tuinlaan 80..................SCHIEDAM Dorpsstraat 1 0 3 OVERSCHIE CORRESPONDENTSCHAP TE ALBLASSERDAM
■üriAArvi/ELINC VAN ALLE BANKZAKEN INCASSEERINGEN O P BINNEN- EN BUITENLAND, REISCREDIETBRIEVEN
EN
REISCHEQUES
BETAALBAAR
OVER DE GEHEELE WERELD, OOK VOOR LANDEN MET
GOEDKOOPE
REISVALUTA.
VREEMD
GELD.
MARKEN VOOR VRIJWILLIGE ONDERSTEUNING IN DUITSCHLAND. EFFECTEN, COUPONS, PROLONGATIËN, OPEN
BE-
WAARNEMING, SAFE-DEPOSIT, DEPOSITO, REKENINGCOURANT,
HANDELSCREDIETEN, BELEENING
VAN
G O E D E R E N D OCU M EN TEN , REMBOURSCREDIETEN, ETC. ASSURANTIEMAKELAARD1J VOOR BRAND-, INBRAAK-, TRAN SPORT-, AU TO M O BIEL-, BEDRIJFS-, ONGEVALLEN- EN LEVENSVERZEKERING.
VERSTREKT INLICHTINGEN EN VERLEENT BEM IDDELING BIJ COMPENSATIE-TRANSACTIES EN CLEARING-VERKEER M ET H E T B UITEN LA N D
w m
SAL LOGGEN COCHRAN KETELS IMO SCHROEFPOMPEN DE LAVAL SEPARATOREN NIFE ALKALISCHE BATTERIJEN THOMASSEN-FRICHS HULPDIESELAGGREGATEN WESTINGHOUSE LEBLANC STOOMSTRAAL EJECTEURS
R 't m
M
STADHO UDERSKADE 6 TELEFOON 82821
KOOPMAN & Co.
BANDOENG T A M B L O N G W E G 11 TELEFOON 2323
1
M Ê Ê Ê tm m
AI
u m
a n ALUMINIUM-LEGEERINGEN
P eral e
F
a
i u
m
a
i i
met groote vastheid en goede chemische bestendigheid
Ay io n a Sinds jaren vinden algemeene
toepassing
Nederlandsche landsche
deze
Spoorwegen,
aluminium-legeeringen onder meer
bij
M arine,
1
den
van bij
bouw
van
spoorrijtuigen
den
schepen voor
vliegtuigbouw,
voor
de
de
Neder-
enz.,
terwijl
verder tal van andere constructies werden uitgevoerd en ook verschillende
decoratieve
P r o s p e c t!
toepassingen
o p
hebben plaats gehad.
a a n v r a a g !
Deskundige adviezen zoow el voor bureau als voor werkplaats.
ALUMINIUM INDUSTRIE A.G. - NEUHAUSEN ( Z W IT S E R L A N D )
G e n . V e rte g e n w o o rd ig e r v o o r N ed erla n d en K o lo n ië n :
C. W. BOUDEWIJNSE - Amsterdam (Z), Olym piaplein 172 T E L E F . 27545 — T E L E G R .- A D R .: L I C H T M E T A L E N
* 4* 4* **
* 4*
4* 4* 4* 4*
H e rb e rt G re e n & C o ., Ltd., Killingholm e R efinery, England A g w i P etroleum C o rp o ra tio n , England. A n g lo -A m erica n O il C o ., Ltd., England. A ng lo Iranian O il C o ., Ltd., Iran. A p o llo R efinery, Bratislava, C zechoslovakia. B erry W iggins & C o ., Ltd., England. Burmah O il C o ., Ltd., Burmah. C o m p a g n ie Française de Raffinage, France. C o m p a g n ie Technique des Pétroles, France. N . V . D e Bataafsche P etroleum M aatschappij, H olland . G a rte n b e rg & S chreyer, Jaslo, Poland. Leonid Krassin & Red S tar Refineries, Russia. Les C onsom m ateurs de P étro le , Donges R efinery, France. Lobitos O ilfield s, Ltd., England. N ational O il Refineries, Ltd., W a le s . R ed even tza, Belgium . S ociété A no nym e des P étroles Jupiter, France. S ociété A no nym e des Fives Lille, France. S ociété d e R affinage des Huiles d e P étrole, France. Trinidad Leaseholds Ltd., Trinidad. V acu um O il C o ., Ltd., P o rt Jerom e Refinery, France.
T Y P I C A L I N D U S T R I A L I NS T A L L A T I O N S Borsalino A ntica C asa, Alessandria, Italy. 4* C o . des M ines de Bor, Jugoslavia. C o . des M ines de D ourges, H énin-Liétard, France. 4* Ets. M a rd u e l Frères, France. 4* Ets. Rocca, Tassy & de Roux, France. 4* European G as & Electric C o ., V ien na, A ustria. 4* I.C .I. (F e rtiliz e r and Synthetic Products) Ltd., England. 4* Iraq P etroleum C o ., Ltd., Iraq. 4* Les Fils d ’A lb e rt Bouchon, France. 4* J. Lyons & C o ., Ltd., England. ° M unicipality of V e n ic e , Italy. P alace of Justice, R om e, Italy. 4* S ociété A nonym e A n d ré C itro ë n , France and Belgium . 4* S ociété Financière d e Transport e t d'Entreprises Industrielles (S O F IN A ) Belgium S w eveghem , Belgium . U nion d'E lec tricité , G ennevilliers, France.
TYPICAL
M ARINE
« S.S. "BIRMINGHAM CITY' » S.S. "CALIFORNIA" S.S. "CAROLYN"
*
S.S. 5.5. 5.5. 5.5.
SPECIAL INSULATED FRO NT W ID E RAN G E O IL BURNERS
INSTALLATIONS
“ DE WITT CLINTON' "ESTHER WEEMS "KAMOI“ "LEVIATHAN"
*
5.5. "MERCER" 5.5. “ SOCONY" No. 12 S.S. "W ABAN" T.S.S. "NIEUW AMSTERDAM"
T. S. S. N IE U W AM STER DA M REPRESENTATIVE: ECONOSTO- ROTTERDAM PHONE 2 2 5 2 2
3. CLEMENTS INN, LONDON ENGLAND PEABODY ENGINEERING CORPN 580, 5th.Avenue,N.Y., U.S.A. BERLIN
BRUSSELS
BUCHAREST
JOHANNESBURG
MILAN
MONTREAL
PARIS
VIENNA
Ill
S T E W A R T S AND
JL
CLASGOW
J BIRMINGHAM
LTD.
LONDON
AGENTS FOR HOLLAND:
N.V. HANDELMAATSCHAPPIJ
W. B. DIEPEVEEN & Co. ROTTERDAM
-----------
AMSTERDAM
RHEINMETALL-BORSIG AKTIENGESELLSCHAFT W ERK DÜSSELDORF S M E 'E O -' E N P £ R S S T U K K E N, uit gèlegeerde en ongelegeerde speciale staalsoorten, voor de aller*
wielen, tandstapgen, rondsels enz. uit Mangaan-SiliciUmstaalen hoog waardig Chroom-Nikkelstaal.
hoogste eischen, in alle uitvoe ringen, ruw, voor- en gereedbew erkt, to t 3 0 .0 0 0 kg stukgewicht, volgens voorschrift en met keur
VOOR TU RB JjN E BO U ^ :/9 u rb S n e -,
der verschillende classlficatie?bu-
rotorplaten, Ijyié^.; koppbllngelntró n ld ^ ^ ||^ e n ,p p 1 e ^ V , en p b o lra d p la te n jj/^ ^ lie rd e r ,aHv
reaux en wel :
I- •'
à*?■■■: / v ' .v
loo p w ielen/ , spind el^/ trbm m els, in d ü cto fasse^^H feas^4|^tu rb in e
assen,as^deifJ^énWsê^Érotoren,^'
* " m *'v /v '/ rvVA-
VOOR S C H E E P S - EN S C H E E P S M A C H I N E B O U W : Complete as
g e b o o rd e t ü r b in e s p in d e lu itz u u r C r -N i^ M ó - s ta a t, v e re d e ld en g e d e e lte lijk voo rge draa id
leidingen (d ru k'i tunnel-, koppelings- en schroefassen tot 18 meter le n g te ) propellerassen, v lie g w iel assen, krukw.angen f drijfstangen,
* 'i È ^ t i c t l e a t a f l \ V ^ /é t | 'b ^ o e i e i n ^ e ^ 4 | s
;■‘Làschdraad ; içffî f *’$ ^iic^ele ktf o.d^ii*5. H itte- enZirürbestendigstaal. Roest'v r ijîé t e a l/^ ^ ’àaaf^iVjdstaal. S. N I./
- krukassen en dergl. VOOR D R U FWEFï K E N: Bandages, ro n d se ta ss e n .ta n dk ra n zen .k eg e l-
}
nikkelstaal voor >tór3^1«^choep^/‘r Sneldraaistaal.Werktuigstaal en Con-
. ï,
TT-,
/.T r ., -■ -
,1-
V Kraagassen v o o r d e Scheepsbouw, stukgewicht 21000 kg ,
f
'
Vjj *
' /'
>'&$$$■
I %■?!é» ka' *- tt 'À:;.»•*■•'' krT )èf-ei' r i ■jfc-iiAW'À^'r'o y/wr'A:S;-iét RSTR A.A,TKîjffejfe 1 T E L E F O O N : 24025 (2 L IJ N E N ) - T E L E G R A M M IE N : IN T E R M è T A A L t E E N V E R ^ Ö P iN V lN t E ft M R O * T ^ * ’'/■'■ ' '<■ ’ i'1 ' ‘ i ’"'V'-'J''■'<1• «I.V<Îî'vira«'
BORS lu
■ ''
‘ \
-î '
; > v ; - v/; t '.'.v 'r ,? :■«;.}# »
AV.
WERK B0RSIG BERLIN-TEGEL KRACHTINSTALLATIES VOOR SCHEPEN i_
waarvan de deugdelijkheid in veier\ lei uitvoeringen bewezen is, omdat a lle o n d e rd e e le n in onze eigè n werkplaatsen worden vervaardigd V E R T E G E N W O O R D IG E R :
A. H. STUHR, BAARN T O R E N L A A N 42
SCHEEPSMACHINES
-
L E S -, d r ie v o u d ig e e x p a n s ie , C o m p o u n d m a c h in e s
m et
v e n t ie l-
en
s c h u ifs tu u r -
in r ie h t in g , a ls o o k m e t B - W - a f t a p t u r b in e s
KOELINSTALLATIES ; i VOOR SCHEPEN^!:#;
D u b b el w erkende scheepscom pressqreh ^
v‘* ’
SCHEEPSKETELS
in staande en lig g e n d e uitvoering vq’ö r ' / ^
in solide u itvoering m et kolen of o lie te
am m o niak, en ko o lzu u r v o o r■.s to o n /-;é if^ 1
stoken vo o r n atu urlijke of kunstm atige tre k
èiectrische aandrijving
V65$tf> v>. f
RHEINMETALL-BORSIG AKTIENGESELLSCHAFT
DEUTZ LEADING! *£
Excerpt from The Journal o f Commerce Shipbuilding and
design 'N*. ^ i^ 0PuctiorT',\ J)se 'bai’gesp^l^d Jigiv qr 'M^erseas an G roni 11 g en -mTfllfc ra f t. rTlh x mnffd be colonial work., the majority of quoted in ail fairness because of the canal-side shipyards, this establishment fact that Dutch coaster builders in employs the method of constructing general have been criticised because the one hull behind another, and when tl
MOTOR COASTERS FOR FOREIGN OWNERS, {Launched o r Delivered)
Engineering 4th N ov. '37
D .W .C . Builders. D enbigh Coast....... 63Q . Y ard' De N oord H am pshire Coast.., '630 . Y ard D e N oord Emerald Queen., 630 . Y ard De N oord R o b rix .................... 315 Gideon Y ard P olly M .................... 460 . V a ji D iepen Bros. John M .f ............... 650 . Gideon Y ard Cranmere ............. 310- . A . V u yk (gross) D aw lishf ............ 310 A . V u yk (gross) Saint ‘K entigern..;. , 310 . A . V u yk (g'ross) Dttrncssf ............. 300 . D e Haan & Oerlemans .. W iiliam stow n t .... 1 000 . Van D er W erf Bros. .. L e Phoque ....(g ) . 187 Y ard Vnhali H elen ....................... 200 V an D iepen Bros. M arga ............... .. 260 . V an D iepen Bros. M . F. Therese ... 200 N iesten 1 Bros. Costilia ................. 570 C V an D er Giessen T ea self ................... 390 K. J. Smit L o w ic k f ............. 1,000 . Gideon Yard
Owners. Coast Lines, Jjtd. Coast Lines, Ltd. Coast Lines, Ltd. .Robert R ix T J. M etcalf T. J. M etcalf H ar rison, London British owners J. & W Gardner J. Ovenstone Tamplin, London Drench col. Own. F Rcinholcl, Danzig German owners Canadian Mission Van Ommeren (Paris') Covering & Sons Tyne-Tees
1937 Engine. H . Deutz 400 Deutz 400 Deutz 400’ Deutz •" 300 Deutz 300 . Deutz Polar 300 . . . .
Atlas Polar Benz Deutz Laval D .W . Deutz Stork Deutz Deutz
300 300 600 200 150 200 2C
40C 800
^Launched.
MOTOR COASTER ORDERS FOR FOREIGN OWNERS
3.
ïlcveu vessels, 300/1,000 ■vessel 550 50 d.w. vessel 315 d.w.c. 1 vessels 395 d.w .c. ' vessel 700 d.w .c. vessels 1,000 d.w .c. ! vessels 390 d.w .c. vessels 650 d.w.c. vessel 420 d.w .c. vessel 715 d.w.c. vessel 415 d.w .c. vessel 440 d.w.c. collier 1.500 d.w .c. vessel 440 d.w.c. vessel 540 d.w.c. vessel 1.500 d.w.c. . vessel 630 d.w .c. tanker 575 d.w.c. vessel 650 d.w .c. vessel 700 d.w.c. vessel 630 d.w .c. 400 d.w .c. tanker vessel 500 d.w.c, vessel 650 d.w .c. vessel 300 d.w .c. vessels 5.40 d.w.c. collier 650 d.w.c. vessels 650/700 vessel 400 d.w.c, tankers 500 d.w.c. 850 d.w.-c. vessels vessel 630 d.w .c. 3a
strength of the ships built by them has not come up to British requirements. W hilst this anay have been certain instances iti the past, n Jonger .correct; Ute Dutch res being
Ah
aÆ Wü ext« Deutz Deutz GuldneJ Deutz Deutz Deutz Deutz Deutz Benz Deutz .Deutz Deutz Brons Deutz Polar M .A .N . Benz Deutz Deutz Deutz Deutz Deutz
ship nearest the water is launched' hull of the second is moved up to tsucl its place. N e x t to the Van JPiopen. .establishînt is tl ’arcLA^fcLuttie, nvhiel M il
e td
40 of the 58 MOTOR COASTERS mentioned above, or almost
7 0 % ARE DEUTZ ENC IN ED! Striking figures indeed! N.V. MOTORENFABRIEK DEUTZ - 2, KORTE WIJNBRUGSTRAAT - ROTTERDAM-HOLLAND TELEPHONE 2 4 4 3 0
ROTTERDAM
G H H GUTEHOFFNUNGSHÜTTE O BERH AUSEN
(R H E IN LA N D )
VERTEGENWOORDIGD IN HOLLAND DOOR:
ROLLO N.V. DEN H AAG ,
A L E X A N D E R S T R A A T 10 IN INDIË:
G EBR . V A N S W A A Y SOERABAJA
GIET-
SMEEDSTUKKEN IN IEDERE SOORT EN GROOTTE VOOR DEN SCHEEPS- e n MACHINEBOUW en
Krukassen, zuigerstangen en drijfstangen, scheepsassen, scheepshozen» seheepsstevens en scheeps roeren, ankers en ankerkettingen, turbinehuizen,
machineframes,
machinestandaards, vliegwielen
D iv e r s e L.D . C e n tr ifu g a a lp o m p e n in b r o n z e n e n v e r tic a a l g e d e e ld e u itv o e r in g te n b e h o e v e v /h m.s. M a e ts u y k e r .
Voorde „Nieuw Amsterdam” lever den wij de volgende pompen in onze speciale sch eep su itv o e rin g met verticale assen en gedeelde huizen: 2
1
2 2 2 3» 2
Smeerolie-koelwaterpompen. (ireeombiiieerde Zoet- en Zout waterpomp.
V e r t ic a le b a lla s tp o m p m e t g e d e e ld h u is . O p b r e n g s t 2 5 0 to n /h . M a n o m e tr is c h e o p v o e r h o o g te 3 0 m . B e s te m d voor de m o to r sch ep e n B e r g a n g e r , M o ld a n g e r e n T r o n d a n g e r van de M ij. W e s tf a l L a rs e n te O s lo .
Zoetwaterpompen (xelfaanzui gend). JB allastpom pen gend).
(zelfaanzuf-
Sanitary pompen. V e r t ic a le Z e lfa a n z u ig e n d e C e n tr ifu g a a lp o m p t.b v e e n N ed. K r u is e r . O p b r e n g s t 4 0 0 m 3/u u r . m a n o m . o p v o e r h o o g te 1 0 m . 1 4 2 0 o m w . 'm in .
Koelwaterpompen voor turbogeneratoren. Koelwaterpompen voor »ie s e lmotoren.
met een totaal-capaciteit va n : ca• 4 0 0 0 M 3 p er uur •
STORK
W
M
GIETSTAAL VOOR DEN SCHEEPSBOUW VOLGENS VOORSCHRIFT EN MET CERTIFI CAAT VAN ALLE CLASSIFICATIE BUREAUX: G ERM ANISCHER LLOYD LLOYD’S REGISTER OF SH IPPING BUREAU VER1TAS NORSKE VERITAS BRITISH CORPORATION REGISTRO ITALIANO
Wij leveren; STEVENS ROERRAMEN SCHROEFASSTOELEN ANKERS, model „Gruson” en „Gruson-Hein” ANKERKETTING van 50-100 mm schakeldikte
.o ö 0 ^ '
o p -
0 0 ° ■2-0
NAADLOÓZE G IETSTALEN ANKE RKET TING D.R.P. EN B U IT E N L . PATENTEN
G eleverd voor de volgende sc h e p en : J A G E R S F O N T E IN - B L O E M F O N T E IN - A L M K E R K - A A G T E K E R K N IE U W A M S T E R D A M -S T A T E N D A M - A R E N D S K E R K - A B B E K E R K GRUSO N-HE IN -A NK ER, G EWICH T 1 5 .00 0 KG.
V o o r d e e le n : 1. 2. 3. 4.
E lectro -M o lyb deen -staal, veredeld, w aardoor groote m ateriaalvasth eid. Beproevingsresultaten zijn 4 0 % beter dan voor gelaschte ketting. G rooter zekerheid tegen breuk en slijtage. D am m et kettingschakel in één stuk gegoten, w aard o o r steeds terug keerende kosten voor reparatie, w eder-inzetten van verloren gegane dam m en enz. verm eden w orden.
PA T E N T -A N K E R S , M O D EL
„ G R U S O N ” EN „ G R U S O N - H E IN ” 1 8 .00 0 TON G ELEVER D.
TO T OP H E D E N M EER DAN
m in G rn rn n nTrt Stahlwerke und Zahnräderfabrik u rro u ru s o n a o Magdeburg-Buckau VE RTEG ENWO O RDIG ERS VOOR N E D E R L A N D :
N. V.
INTERNATIONALE
KORTE VOORHOUT 13
NAUTISCHE ’ S "GR A V E N H AG E
HAN DEL-MAATSCHAPPIJ TELEFOON
112134
ALLES VAN ANKER TOT SCHROEF
FABRIEK VAN COMPOS1TIEVERVEN - DELFT SCHEEPSVERVEN - L A K K E N en -VERNISSEN C O M P O S I T I E M E N I E CT U N IVERSAALLAKKEN EM AILLELAKKEN
O TARO L AN TIC O R R O SIV E
EN ANTIFO ULING
D .s.s. ,, N ieuw A m s te rd a m " in het 4 6 0 0 0 tons dok d e r N .V . W ilto n -F ije n o o r d te S chiedam
N.V. % H. T. LANDMAN & Z n . R O TTER D AM (O)
Scheepsfornuizen
TEL. 2 8 5 4 0 (2 lijnen)
Oliestookinstallaties Scheepsventilatie Luchtconditioneering b a
ra
Pijpleidingen m
m
m
m m
Vertinnerij, enz. O .a . voor de 8 nieuw e m ijnenvegers van de K o n in klijk e N ederlandsche M arin e zijn
door ons de s c h e e p s f o r n u iz e n
m e t P r io r -o lie b r a n d e r s
geleverd
WERK WXXÊÊk
I k
wW sf uB lk . iÊ S É Ê Ê Ê Ê iê iË Ê Ê Ë È f
van
W
,
/
Ê m
w
è
Ê
m
i
wWmSK« MK r H
i
° Drukkers Binders Uitgevers Reclame- en Adviesbureau
N V. DRUKKERIJ M. WYT & ZONEN ERKEND ADVERTENTIEBUREAU
ROTTERDAM W
■
VOOR O O RLO G S- EN H A N D E L S S C H E P E N VAN ELKE G R O O TTE
ELECT RISCHE 3-T O NS LAADLIER
Stuurmachines
Ballastpompen
Ankerlieren
Olielaad pompen
Ankerspillen
Brandstofpompen
Koelmachines
Laad lieren
S meerol iep om pen
Dy nam om ach in es
Bootlieren
Centrifugaal pompen
Hydr.-pneumatische inrich
Trawllieren
Verdam pers
Wal visch lieren
Voorwarm ers
Scheepsvensters
Slee pl ieren
Ontgassers
Bronzen scheepsschroeven
Voed ingpom pen
Voedingwaterreinigers
Echolooden
Installaties voor het maken van drinkwater
tingen voor w.d. deuren
ATLAS-WERKE A .-G . BREMEN Vertegenwoordigers: W . C. & K. D E W IT , P R IN S H E N D R IK K A D E 183, A M S T E R D A M C
MARINE ELECTRICAL EQUIPMENT FOR THE "NIEUW AMSTERDAM" THE G E N E R A L
ELECTRIC
MANUFACTURED
AND
CO.
LTD., O F
SUPPLIED
A
ENGLAND
HAS
C O M PR EH EN SIVE
ELECTRIC GALLEY & PANTRY EQUIPMENT A COMPLETE LUMINOUS SILENT CALL SYSTEM
CHIEF
ST E W A R D ’S M ASTER
CABIN
IN D ICA TO R
UNIT
STEW ARD S IN DICATO R
a
nu m ber
o f
LAMP
W IT T O N M A R IN E M O T O R S
f o r
AND
RESET
U N IT
a u x il ia r y
d r iv e s
Ir. B. P. VE R E L - DEN H A A G Representing
THE GENERAL ELECTRIC CO. LTD., OF EN GLAND HEAD
OFFICE:
MAGNET
HOUSE,
KINGSWAY,
LONDON
W .C .
2, E N G L A N D
FIRST CLASS 8-OV EN
GALLEY, SHOW ING TH E
ELECTRIC
RANGE
AND
F I SH
G. E. C. FRYER
SOME O F T H E
E L E C T R IC G A L L E Y E Q U IPM E N T O N T H E
“ NIEUW AM STERDAM ” TOURIST
GLASS G A L L E Y . A S I M I L A R 8 - O V E N R A N G E FO RM S T H E M A I N F A R T O F T H E E Q U IP M E N T HERE
rhis e q u ip m e n t in c lu d e s : -O VEN R ANGES -O VE N R ANGES riSH FRYERS tAKERS’ OVENS ‘A STR Y OVEN A N D D R Y E R ALAM AN D E R S ro ASTERS VAFFLE IRONS >ISH WASHERS 5LASS AN D SILV E R W ASH ER S i-OOD CHOPPERS ‘ OTATOPEELERS I READ SLICERS HOFFEE URNS iVATER URNS >1ILK URNS G. E . C . D O U B L E ETC. E T C . DECK BAKING IN
THE
BREAD OVENS SHIP’ S
BAKERY
HOUTTUIN ®S>
POM PEN
(BS) C IL IN D E R K O E L W A T E R -, Z U 1G E R K O E L W A T E R - , S A N IT A IR E
EN
LEN S
PO MP, GEDREVEN
DOOR
EEN W ERKSPOOR D IE S E L M O T O R
H IE R V A N
T IE N T A L L E N
STELLEN VOOR
G ELEVERD
DE
TA N K S C H E P E N D IV E R S E
KOELWATERPOMPEN,
LENSPOMPEN,
P O M P E N , T R IM P O M P E N ,
VAN
R E E D E R IJE N
S A N IT A IR E
BRANDBLUSCHPOMPEN,
B A L L A S T P O M P E N , D E E P T A N K P O M P E N , P A L M O L IE P O M P E N , M E L A S S E P O M P E N , S T O O K O L IE P O M P E N , SMEEROLI EPOMPEN,
B R A N D S T O F T R IM P O M P E N ,
D R A I N PO M PEN, CO N D E N S O R P O M PEN, B E N Z IN E -, B E N ZO L-,
IN
PETROLEUMPOMPEN
H O R IZ O N T A L E
VOOR TUEEL
ÉÉN
EN
OF TWEE
MET
ENZ.
V E R T IC A L E
U IT V O E R IN G ,
D R A A IR IC H T IN G E N ,
AANG EBO UW DE
EVEN
V E R S N E L L IN G S -,
V E R T R A G IN G S - OF W IS S E LK A S T.
H O U TTU IN 'S M A C H IN E FA B R IE K UTRECHT - TELEFOON 15020 V E R T IC A L E S T O O K O LIE P O M P 2 S TU KS G E L E V E R D VO O R DE „ N IE U W A M S T E R D A M ”
N.V.
NED. AANNEMING MIJ V/H FIRMA H. F. B O E R S M A - JS -G R A V E N H A G E
maakte in het D.S.S.
„NIEUW AMSTERDAM"
de betimmeringen van alle trappen en vestibules
D E K W E R K T U IG E N
NIEUW-AMSTERDAM "
H A A R L E M
e w a a ro L o r g d le g re n L r a n J ! D .S. S. „NIEUW AMSTERDAM"
R. M. S. „ Q U E E N
MARY
B E ID E
B O VE N STA A N D E
ZEEKA STEELEN
TEG EN
m a
BRAND
DOOR
Z IJ N HET
GRINNELL
AUTOMATISCHE VOOR
SPRENKEL BIJZONDERHEDEN
EN
G EW AARBO RG D
mm
BRANDALARM
WENDE
MEN
ZICH
SYSTEEM
TOT
M A T H E R & P L A T T LTD. PARK WORK S PARK
HOUSE,
AGENT
GT.
VOOR
MANCHESTER S M IT H
DE
STREET,
SCHEEPVAART
LONDON
IN
10
S.W .
HOLLAND
W m, C. GROOTENHUIS, ROTTERDAM
1
J
a
L
T
A
.
WASSCHERIJ-INSTALLATIES voor
M ARINE- EN KOOPVAARDIJSCHEPEN
Schepen ter zee eischen het beste! GEM wasscherij-machinfs hebben daarom de voorkeur.
| ?e o rg E J U fa th ia s e n KO PENHAGEN
I. SCHUT & Co. - RIJSWIJK (Z.-H.) K L E IW E G 1 - T E L E F O O N
118098
l e
t
i ó
h
e
t
a n tw o o t% % %
IN EIGENSCH APPEN steeds hetzelfde, door zeer nauwkeurige chemische controle gedurende de fabricatie IN GEBRUIK steeds het voordeeligst, door hoog percentage vaste bestanddeelen, goede vloeiing en eenvoudige verwerking. IN D U U R Z A A M H E ID niet geëvenaard, uiterst bestendig tegen beschadiging en gemakkelijk in onderhoud. V oor alle doeleinden is er een speciaal D U C O product. Ook voor het D. S.S. „N IE U W A M S T E R D A M ” voldeden de D U C O producten aan de daarvoor gestelde bijzondere eischen. DU CO heeft ook voor U de materialen, die in eigenschap en kwaliteit volkomen aan U w eischen beantwoorden.
TOLLENS & Co. - ROTTERDAM ANNO
1748
- VERF- EN VERNISFABRIEKEN
L. v. Meerdervoort 821 • Tel. 339Ó 45
DEN H A A G
BULLIVANT'S BUIGZAAM STAALDRAADTOUW HOOGERWERFF & Co. V E R T E G E N W O O R D IG E R S V A N :
B U L L I V A N T & CO. L T D ., L O N D O N
K a n to o r:
M a g a zijn en en W erk p la a tse n :
ALBLASSERDAM
R O T T E R D A M
TEL. ROTTERD AM
LEUVEH AVEN 5 7 -5 9
51579
TEL. A L B L A SSE R D A M
78
TELEFOON 5 3 6 4 0
D EN
HAAG (Insp .)
TELEFOON 5 5 6 2 7 0
N .V . M E T A A L M A A T S C H A P P IJ V A N
W.V A N
H O U TE N & ZO N E N ROTTERDAM
Vertegen ivoordigs ter
R e p u b l ic S t e e l C o r p o r a tio n CLEYELAND OHIO U.S.A.
E n d u r o R o e s t v r i j S ta a l T oegep ast in d .s.s. „ N I E U W A M S T E R D A M ” v o o r b ek le ed in g w erkbanken, kors d’oeu vre tafels in k eu k en s, a lle kars in a lle k lassen , tafels sa lo n s, d ecoratie etc.
HET IDEALE M ATERIAAL VOOR CORROSIEBESTENDIGHEID EN BESPARING ONDERHOUD VERVAARDIGD DOOR DE GROOTSTE PRODUCENTE TER WERELD VAN ROESTVRIJ STAAL
I
'C V '>
SmeedsHikken
ASLEIDINGEN VOOR DEN SCHEEPSBOUW
onze moderne werkplaatsen leveren ruw- en klaarbewerkte smeedstukken in alle staalkwaliteiten
DESGEWENSCHT LEVERING MET BRONZEN BUSSEN
. «DORTMUKD-HOERDE R
HUTTENVEREIN AKTIENGESELLSCHAFT
DORTMUND V E R K O O P VO O R N E D E R L A N D :
N .V . „N E D E X IM P O " - AMSTERDAM
lengte van deze assen: 24 meter
DE ROTTERDAMSCHE DROOGDOK MAATSCHAPPIJ ROTTERDAM
K R U K A S IN B E W E R K IN G
99 W
e
.
P
R
a
.
f e
D
n
t
i c
W
S
t o
J
u
- o
r m
L
e
f L
l e
p
L
a
s
l
Deze klepkast werd speciaal ontworpen, teneinde te voldoen aan de voorwaarden, vastgelegd door de International Conference o f Safety o f Life at Sea. Artikel X V I. Clausule 8. DE V O O R N A A M S T E V O O R D E E L E N ZIJN: Geen schuifafsluiter of tweede störmklepkast is vereischt. In den mede te leveren dekpot is een standaanwijzer aangebracht. De klep geeft in geopenden stand 100 % vrijen doorlaat. De zitting van de klep is machinaal bewerkt, waardoor de störmklepkast volkomen waterdicht is. 5. De klep is zoodanig geconstrueerd, dat zij automatisch den juisten stand op de zitting inneemt. 1. 2. 3. 4.
T E LE G R A M -A D R E S “MERKLOW GLASGOW” CODE A B C
T E L E F O O N 1793 W E S T E R N
FABRIKANTEN MERKLAND WORKS
PARTICK, GLAS GO W, SCOTLAND Agenten* H A N D E L S B U R E A U H. T R IJS B U R G A Co. D U N A N T S T R A A T 12
P
o
s
t l e
r
i f
H
o
o
g
e
J
r u
ROTTERDAM WEST
L
P
a
L
L
i n
g
p
l a
a
t
wordt sedert meer dan 40 jaar ^ fïli t t ^ ff
^
f -f e p b
^6n *nternat’ona^en sc^eePs' bouw met succes toegepast! POSTLERITWERKE A. G. - DRESDEN
ZEER UITGEBREIDE VOORRADEN TE ROTTERDAM HEEFT
HANDELSBUREAU H. TRIJSBURG & Co. TELEFOON
36406
ROTTERDAM
W
DUNANTSTRAAT 12
ALLEENVERKOOP VOOR NEDERLAND EN KOLONIËN
P. SMIT JR. ROTTERDAM
Shipbuilders and Engineers - Licensees for B urm eister & W a in Diesel Engines
EDELSTAAL S NE L DR A A I S T A A L GEREEDSCHAPSTAAL CONSTRUCTIESTAAL ROESTVRIJ STAAL k HITTEBESTENDIG k Bk STAAL H k KRUKASSEN j B j A HARDMETAAL
W ÈÊk
T IT A N IT
M ÉM
MARATHON STAALMAATSCHAPPIJ N.V. TELÊF. 35520 - Eg RS T E M t D D E L LAN 0 STRAAT til - 113 - R O T T E R D A M
!JiltCW A D E L A f D E
I»:'*'
Si. A S 6 O W
>■•- >
N.V. HANDELMAATSCHAPPIJ
D U N M
O R E SING EL
13. A M STER D A M
T E L E F O O N
4 3 4 7 3
H M
□ a
)
H PE A LEVERDE V O O R HET
D.S.S. „NIEUW AMSTERDAM” CA.
3
5
M A C H IN E S
M ET EEN G E Z A M E N LILIJK IJ K V E R M O G E N V A N RUIM
2
2
0
0
PK.
Leveringen en bestellingen voor de Oor/ogs- en Handelsmarine van recenten datum o. m .: Voor de K O N IN K L IJK E P A K E T V A A R T H IJ.
V o o r d e K O N . N E D E R L A N D S C H E M A R IN E
v o o r het m.s. „ M ae ts u y c k e r” een 2 0 - t a l machines m et verm ogen van ca. 2 5 0 pk. m.s. „Boissevain” 1 6 dynamo's elk met een m.s. „T eg e lb e rg ” J verm ogen van 3 5 0 k W .
ca. 4 0 0 machines m et een totaal verm ogen van ca. 4 0 0 0 pk, w aaro n d er a lle machines voo r: H. Ms. flo ttie lje leid e r „Trom p” 8 M ijnenvegers, benevens een z e e r groot g ed eelte voo r: H. Ms. kruiser „D e Ruyter”, H. Ms. A rtille rie instructïeschip „V a n Kinsbergen” , H. Ms. M ijnenlegger instructieschip „ W ille m v. d. Z a a n ” .
een totaal
V o o r de S T O O M V A A R T MIJ. „ N E D E R L A N D ” v o o r diverse schepen een 2 5 - t a l m otoren verm ogen van ca. 4 0 0 pk.
m et een totaal
V o o r d en R O T T E R D A M S C H E L L O Y D
Voor de A N G L O SA XO N P E TR O LE U M COMP.
v o o r het m.s. „Japara” 3 dynamo's elk van 2 0 0 k W .
een 9 0 -ta l m otoren m et een totaal verm ogen van 7 0 0 pk.
R. MEES ét ZOONEN A N N O 1720
BANKIERS & ASSU RANT! E-M AKELA ARS ROTTERDAM DELFT
- ’s G R A V E N H A G E
- SCHIEDAM AM STERDAM
- VLAARD1NGEN c a l l e e n
a s s
.i
DE OUDSTE MAKELAARS VERZEKERDEN HET NIEUW STE SCHIP
f lE R E X
VENTILATOREN -
O O @ O
KETELRUIM-FANS
ONDERWIND-VENTILATOREN
MACHINEKAMER-VENTILATIE
AFZUIG-VENTILATOREN
L.TAS - TECHNISCH HANDELSBUHEAU WARMOESSTRAAT 34
AM STERD A M
r
TELEFOON 42225
•1 % ,
; ::
FOTO (N R. C.)
WERKSPOOR-DIESELS ZORGEN
VOOR
DE
HAVENVERLICHTING
HERTEL N IE U W L AN D 6 -
ROTTERDAM
- TEL. 11491 en 52491
D E H O O G E D R U K STO O M LE ID IN G EN U IT G E V O E R D M ET
HERTEL-NEWALLS 85 °o MAGNESIA EN NEWTEMPHEIT SCHALEN VERVAARDIGD IN NEDERLAND
KETELS-TURBINES EN H U L P W E R K T U IG E N G E ÏSO LE E RD M ET
N AADLOO S TER P LA A TS E G E S P O TEN „ L I M P E T ” ASBEST VOLGENS NEDERLANDSCH OCTROO I No. 35108
§ S IE M E N S Turbo-electrische en Diesel-electrische aandrijvingen van Scheepsschroeven
N E D E R L A N D S C H E S IE M E N S
M A A T S C H A P P IJ
N .V .
^ ' ''
,l ^eêrlands
-
’ S -G R A V E N H A G E
» < t vi Î< > f,i 3-
I
De parel onzer vloot: het n ie u w e luxueuse passagiersschip van de H o lla n d -A m e rik a -lijn , de „ N . A m sterdam 0, tot in de geringste details er op berekend om het v e rb lijf zijner passagiers tot een ongekend genot te m aken, is geheel en al met electrische D aalderop leeslam pen, b a d ka m e rla m p e n , handdoekdrogers, hutkachels e.a. kachels en diverse m e talen fittingen, toiletkastjes etc. geïnstalleerd. Dit enkele fe it zegt meer dan ieder lang betoog: het is het beste bew ijs voor de superioriteit v an het D aalderop-product.
DAALDEROP TIEL
o i
Hi V
WINSOR VOOR
VENTILATIE EN VERWARMING De verwarming en ventilatie van het nieuwe schip der Holland-Amerika Lijn, de „Nieuw Amsterdam”, zijn geheel volgens het WINSOR systeem uitgevoerd. Het nieuwe schip, thans in aanbouw voor de Cunard White Star Line, wordt op gelijke wijze uitgerust.
OPDRACHTEN
IN
NEDERLAND
W ORDEN
U ITG E V O E R D
, vW 1 N S O R -K E N N E M E R ”
DOOR
DE
combinatie,
BESTAAN DE U IT:
Winsor Engineering Co. Ltd.
-
Glasgow, Scotland.
Machinefabriek „Kennemer” , Beverwijk. N.V. Internationale Nautische Handel-Mij.
-
Den Haag.
A LLE A A N V R A G E N TE RICHTEN TOT:
N.V. INTERNATIONALE NAUTISCHE HANDEL-MIJ. K O R T E V O O R H O U T 13 - ’S - G R A V E N H A G E - T E L E F O O N 1 1 2 1 3 4
DORDRECHT ZEE- e n RIJNHAVEN SNEL GOEDKOOP ACCURAAT
OVERSLAG EN OPSLAG VAN ALLE MASSALE GOEDEREN Uitstekende w ater-, spoor- en w egverbindingen
De Waterweg van Dordrecht naar Zee heeft een diepte van 9 .5 0 meter bij gem. H.W. Lage havenkosten; industrie- en handelsterreinen op b illijke voorwaarden verkrijgbaar VOOR
IN L IC H T IN G E N :
G EM EEN TELIJK H A V EN BED R IJF - T e l. 3546 (2 lijnen)
ERAS-DEKENS
werden op de „ N IE U W
A M S T E R D A M ” wederom
geprefereerd. Ook de „Statendam” werd destijds ingericht met E R A S -D E K E N S .
Een overtuigend bewijs voor de volle
tevredenheid over de d u u r z a a m h e i d terw ijl kwaliteit en prijs
van E R A S - D E K E N S 9
iedere concurrentie
konden
doorstaan.
N.V. WOLLENSTOFFEN FABRIEKEN VAN H. ERAS & ZONEN G O IR K E S T R A A T 2 7
v.
-
T IL B U R G
RIETSCHOTEN &HOUWENS n.v ROTTERDAM
installeerde in 1888 S.S. „AM STERDAM ” met 1 Dynamo
20 kW. en 200 Lichtpunten
50 jaar later: 1938 D.S.S. „ N IE U W AM STERDAM ” met: 5 Dynamo's totaal 3850 kW. 17000 Lichtaansluitingen 4 0 0 Motoren 1200 Kachels 8 0 Andere verwarmingsapparaten
I
N G E N IE U R S -W E T E N S C H A P , schilder-
en
hand
hand,
in
interieur-,
beeldhouwkunst om
van
de
gingen „ N ie u w
A m sterdam ” waarlijk te maken een m o n u
ment van nationale kunde en kracht.
Maar o o k een „stad vol muziek” zal de „N ieu w
Amsterdam”
zijn op haar verre
reizen. Philips leverde een volledige radio-, gram ofoon-, microfoon-installatie voor het distribueeren der muziek over de verschil lende dekken, zalen en hutten.
Straks kiest de trotsche stoomer ’t ruime nacht zoekt het
In de drie bioscopen aan boord van het
wonder-fraaie schip zijn weg naar de N ieuwe
machtig schip zullen de Philips’ geluidsfilm-
W ereld - als een „stad
installaties de varende toeschouwers perfecte
sop.
In
den
donkeren
vol
licht” . Het
waren Philips’ licht-technici, die een v o l
film vertooningen bereiden.
ledig verlichtingsplan maakten. In samen werking met alle architecten en
decora
teurs werd geen enkel lichtpunt
zonder
nauwkeurig overleg, zonder minitieuse be rekening aangebracht. Het zachte, diffuse licht van de „Philinea” -lampen en de om standigheid, dat deze lampen zoo weinig plaatsruimte eischen, bewezen hier onover trefbare diensten.
N .V .
P H I L I P S ’
P h i l i p s ’
,, P h i 1 i n e a”
G L O E I L A M P E N F A B R I E K E N
-
l a m p
E I N D H O V E N
d.s.s. „Nieuw Amsterdam” De vdiedige
RADIOTELEGRAFIE-
en
RADIOTELEFONIE-
uitrusting (fabr. N.S. F.), zoomede
ECHOLOODINGSTOESTEL
(type Langevin-Florisson) en
RADIORICHTINGZOEKER w e rd en geïnstalleerd d o o r en zijn in exploitatie bij:
N E D E R L A N D S C H E TE LEG R AAF M A A TS C H A P P IJ
„RADIO -HOLLAND”
n.v.
Inspectie-kantoren te: AMSTERDAM - ROTTERDAM - IJMUIDEN - DELFZIJL-VLISSINGEN -TANDJONG PRIOK - C U R A£AO alsmede in ALLE VOORNAME BUITENLANDSCHE HAVENS
Hoofdkantoor: Amsterdam-C, Keizersgracht 562
h e t d.s.s.
- Telefoon 3 0 4 1 4 -3 0 7 1 4 -3 0 8 1 4
„NIEUW AMSTERDAM” is u i t g e r u s t
m et
4 „O T IS "-R O L T R A P P E N OVER DE GEHEELE WERELD ZIJN THANS RUIM 1 .8 0 0 „OTIS"-ROLTRAPPEN en 1 0 0 .0 0 0 „OTIS"-LIFTEN
IN BEDRIJF!
MACHINEFABRIEK „VOORWAARTS" AMSTERDAM
n .v .
N. V. I J Z E R - E N v /h
K O P E R G I E T E R IJ E N
g e b r s .t o u w BREDA OPGERICHT IN 1913
..... . ....................
..........
::::::::::::::::::::
jS-llii::.
Ook de gietijzeren
VERDEELKASTEN MET TOEBEHOOREN voor het D.S.S. „N IE U W AM STERD AM ” ::::
tot een totaal-gewicht van meer dan
1 0 0 .0 0 0 k g werden door ons geleverd!
:::::::
............. . ............................................. ........................... ................................ ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: iiiliiiiliiiiiiiiiiiniiiiii-“
VRAAGT NAAR
GEBRS. T O U W - BREDA E E N E V E N E M E N T in de scheepsschroevenfabricage is de
i
Ons bedrijf heeft een speciale
„ R E C O R D ” -SC H R O E F
#
Afdeeling IJZERGIETERIJ
met een trekvastheid van 30 kg en een buigvastheid van meer dan 45 kg per mm2
# #
Afdeeling KOPERGIETERIJ Afdeeling SCHEEPSSCHROEVEN
M.S. „ A L IO T H ”
ZELFSNSTELLENDE ROLLAGERS IN TUNNELBLOKKEN BELANGRIJKE K R A C H T SB E SP A R IN G G E E N O N D E R H O U D SK O ST E N G E E N K O E L L E ID IN G E N GEEN W ARM LOOPEN A B S O L U U T BEDRIJFSZEKER De 4 nieuwe 5500 tons motorschepen:
Ook de stoomschepen
„A L IO T H ” „A L K A ID ”
van.
„G N E IS E N A U ” „P O T S D A M ”
„ALGENIB” „ALPHARD”
alsook de motorschepen „PRINS ALBERT”
„PIET TIE1N”
VAN NIEVELT.GOUDRIAAN&CO’S STOOMVAART MIJ. zijn voorzien van 5 K F
„SC H A R N H O R ST ’'
Rollagertunnelblokken V R A A G T
en plm. 60 andere schepen zijn voorzien van H I C F " Rollagertunnelblokken
I N L I C H T I N G E N
N.V. NEDERLANDSCHE MAATSCHAPPIJ VAN KOGELLAGERS 5 K F Gebouw S K F , Spui 24
AMSTERDAM
O ok voor de
NIEUW AMSTERDAM” werd voor de
Airconditionings(Luchtbehandelings-)
installaties het
fa rrie r* systeem gekozen
N.V. Industr. Mij. GEBR. VAN SWAAY op JAVA Soerabaya Batavia Bandoeng
in NEDERLAND Den Haag Nijmegen
KANTOREN:
op SUMATRA Medan Bagan
op BORNEO Samarinda Balikpapan
O o k voor het D.S.S. „ N i e u w Amsterdam” gold het devies:
VEILIGHEID VOOR ALLES Daarom
(U PS)
werd S lo te n
dit
schip
met
g e m o n te e rd .
De bezittingen der passagiers zullen
in d e rd a a d
veilig
zijn.
<mh > slo ten ook voor de „N ieuw Amsterdam”
N.V. LIPS - AFD. SLOTEN FABRIEK - DORDRECHT XLI
GEKOELD door G R A S S O installaties! D it is slechts een g re e p u it de ve le schepen, d ie in de laatste ja re n d o o r ons u itg e ru s t z ijn m et G rasso k o e l-in s ta lla tie s . D a t z e g t ie ts ! G ro te s to o m va a rtm a a tsch a p p ije n , d ie ja re n lang ge h e le schee p sla d in g e n aan b e d e rf o n d e rh e v ig e g o e d e re n van en naar d e tro p e n hebben v e rv o e rd , hebben w et g e le e rd , eisen te stellen op het g e b ie d d e r k o e lte c h n ie k .
k o e l- en vrie s-in sta lla tie s v o o r g ro te en kleine b e d rijv e n en schepen van a lle rle i aard, in b in n e n - en b u ite n la n d , in h ete en g e m atigd e lu ch tstre ke n . Z o n d e r o v e rd rijv in g : de k o e l te c h n ie k heeft v o o r ons geen grenzen.
Aan die eisen kunnen w ij voldoen d o o r een u ite rs t v e e lz ijd ig e e rv a rin g , o p gedaan bij het in s ta lle re n van h o n d e rd e n
KOEL-& VRI ESI NSTALLATI ES ’S -H E R T O G E N B O S C H
Alle
boven matrassen w. o. meer dan 1 000 stuks „R a w i-S c h la ra ffia " matrassen met patent verend binnenwerk
Alle gezondheidsmatrassen en matrasdekken
A lle buisstalen le d ik an ten voor 3de klasse passagiers en hospitaal
A l l e b e m a n n i n g s ko o i e n in buisstaal uitvoering
Alle lichtm etalen buismeubelen met Anticorodal als toegepast materiaal voor het
D.S.S. „NIEUW AMSTERDAM” van de
H O L L A N D - A M E R IK A LIJN werden vervaardigd en geleverd door
N.V. C. RADEMAKER & Zïï W I N S C H O T E N - HOLLAND
DE BRANDWERENDE VERF
„PARAPYR Overtreft alle andere brandwerende verven en impreg neermiddelen in B R A N D W E R E N D E
eigenschap en
ESTH ETISCH effect
LEVERBAAR IN ELKE G EW ENSCHTE KLEUR VOOR GLANZEND EN MAT SCHILDERW ERK De attesten voor de juistheid van het bovenstaande zijn afgegeven en ter inzage van: Prof. Gillet van het Technisch-Chemisch Laboratorium der Universiteit te Luik;
Office National des Recherches Scientifiques et des Inventions,1, Place Aristide-Briand, Bellevue (prés Paris);
Het Chemisch-Technisch Laboratorium van Dr. Lobry de Bruyn te Amsterdam;
Laboratoire Municipal de Chimie,2, Quai duMerchéNeuf, Paris;
Les Laboratoires du Bureau „Veritas” , 58bis, rue Gide, Levallois-Perret (Seine);
en nog andere AU TO R ITE ITE N -A TTESTEN ter inzage
HET HOUTWERK DER „N IE U W AM STERDAM ” IS M ET „P A R A P Y R ” O N B R A N D B A A R G E M A A K T „P A R A P Y R ” wordt in Nederland bereids door ver schillende groote lichamen toegepast, zooals door de Holland-Amerika Lijn, D e Koninklijk Nederlandsche Stoomboot-Maatschappij, den Rijksgebouwendienst en nog vele andere
H onderd en veertig duizend kilo „P A R A P Y R ” is in de laatste weken door het FRAN SCH E Gouvernement gebruikt voor het onbrandbaar maken der daken van kazernes als bescherming tegen B RA N D B O M M E N ! ! !
99
P A R A P Y R " IS N IE T D U U R D E R D A N G E W O N E V E R V E N
PIET HEINSTRAAT 2A ■ DEN H A A G T E L E F O O N 334580
XLIV
S
c h i p en W e r f
14-D A A G S C H TIJD SC H R IFT, GEWIJD A A N SCHEEPSBOUW , S C H E E P V A A R T EN H A V E N B E LA N G E N W AARIN OPGENOMEN HET MAANDBLAD „DE TECHNISCHE KRONIEK" (
O R G AAN V A N
10e
JAARGANG
D E V E R E E N I G I N G V A N T E C H N I C I OP S C H E E P V A A R T G E B IE D
j D EN CENTRALEN BOND V A N SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND l HET IN STITU U T VO O R SCHEEPVAART E N LU C H TV A A R T
iiimmiiiiiimiimiinmimiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiuniiiiiiiiiiiiiiiiiiinuiiiiiiiiiimiiiiiIiiiiiinimiimiiiiiiiiniiiiiiiiiiiimimimiHHiiiiiuiiimiiiiiininiwiiiiiifmiiiiiiiiiiHiimiiimimiiiiim
EERE-COMITE: P. A. A R R IË N S, Directeur der N . V . Hollandsche Stoomboot Maatschappij, Amsterdam J. D. B R A N D , Directeur der N . V. Koninklijke Paketvaart Maatschappij, Amsterdam A . F. B RO N SIN G , Directeur der N . V . Stoomvaart-Maatschappij „Nederland” , Amsterdam N . W . C O N IJ N , Directeur der N . V. W erf „G usto” v /h . Firma A . F. Smulders, Schiedam G. H . C R O N E , Voorzitter van de Kamer van Koophandel, Amsterdam Ir. M. H . D A M M E , Directeur der N . V . W erk spoor, Amsterdam L. C. M. V A N E EN D EN BU RG , Administrateur der N . V . Vereenigde Nederlandsche Scheepvaart-Maatschappij, ’ s-Gravenhage D. C. E N D E R T Jr., Directeur der N . V. De R o tterdamsche Droogdok Maatschappij, Rotterdam J. W . B. EVERTS, President-Directeur Koninklijke Paketvaart Maatschappij in Nederlandsch-Indië D. G O E D K O O P Dzn., Directeur der N . V . Neder landsche Scheepsbouw-Maatschappij, Amsterdam A. J. M. G O U D R IA A N , Voorzitter van den Raad van Beheer der N . V. Van Nievelt, Goudriaan C o.’s Stoomvaart-Maatschappij, Rotterdam J. W . J. B A R O N V A N H A ER SO LTE, Directeur van het Instituut voor Scheepvaart en L uch t vaart, Rotterdam M. C. K O N IN G , oud-Directeur der N . V . Stoom vaart-Maatschappij „Nederland” , Amsterdam Prof. P. M EYER, Hoogleeraar aan de Technische Hoogeschool, D elft W . H . DE M O N C H Y , Directeur der HollandAmerika Lijn, Rotterdam B. C. V A N OM M EREN , Directeur der N . V. Phs. van Ommeren’s Scheepvaartbedrijf, Rotterdam Ir. J. O V E R W E G , Directeur der N . V . Machine fabriek Gebrs. Stork & Co., Hengelo C. PO T , Directeur der N . V . Electrotechnische Industrie v /h . W . Smit & Co., Slikkerveer B. E. RU YS, Directeur der N . V . Rotterdamsche Lloyd, Rotterdam S. M. D . V A L S T A R , Directeur der N . V . K onink lijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij, Amsterdam W . V A N D E R V O R M , Directeur der N . V . Scheepvaart & Steenkolen-Maatschappij, R o t terdam Ir.
H . C. W ESSELING, Directeur der N . V. Koninkl. Maatschappij „D e Schelde” , Vlissingen Jaar-Abonnement (bij vooruitbetaling)
Ir. J.
H OOFD-RED ACTIE:
W.
H EIL, w.L
Ir. G. DE RO O IJ, s.i.
Secretaris der Redactie: G. Z A N E N , Westnieuwland 12, Rotterdam C, Telefoon 22200 (2 lijnen)
MEDEWERKERS: J. BAKKER Ir. L. W . BAST Ir. W. VAN BEELEN Ir. G. BEERENBORG Prof. Dr. ir. C. B. BIEZENO Ir. P. BOELE W. VAN DER BORN Ir. A. H. TEN BROEK Prof. ir. G. BROUWER Ir. B. E. CANKRIEN Ir. J. CRAMER P. F. DE DECKER Ir. E. VAN DIEREN L. F. H. DIRKZWAGER Prof. ir. D. DRESDEN J. P. DRIESSEN Ir. W. GERRITSEN TH. VAN DER GRAAF J. F. GUGELOT Ir. M. F. GUNNING F. C. HAANEBRINK W . A. HOEK Ir. L. B. DE HOOP P. INTVELD Ir. E. JACOBS Ir. H. E. JAEGER Ir. J. JANSZEN F. A. A. JASPERSE Ir. M. C. DE JONG Prof. N. KAL J. DE KANTER Ir. C. KAPSENBERG J. VAN KERSEN N. KLEIN Ir. F. W . K. DE KLERK Ing. E. KLINGELFUSS Dr. Ing. J. J. KOCH Ir. H. J. KÖOY Jr. Ir. W. KROPHOLLER Ir. W. H. KRUYFF D. DE KWAADSTENIET Ir. H. W. VAN DER LEE Prof. ir. A. J. TER LINNDEN G. J. LUGT Mr. G. J. LYKLAMA A NIJEHOLT Ir. H. J. MATHLENER LODERUS F. C. MATZINGER Ir. H. M. MEIER MATTERN Ir. P. E. MEYER
Dr. r. W. M. MEIJER Ir. J. C. MILBORN Ir. A. J. MOLLINGER Ir. F. MULLER Dr. ir. W. J. MULLER Prof ir. J. MUYSKEN A. A. NAGELKERKE Ing. L. VAN OUWERKERK J.M.Lzn. Ir. J. S. PEL J. C. PIEK Ir. K. VAN DER POLS Mr. Dr. ir. A. W. QUINT Ir. C. J. P. ROSIER Ir. W. H. C. E. RÖSINGH Ir. J. ROTGANS Ir. D. T. RUYS C. J. RIJNEKE Ir. W. P. G. SARIS Dr. Ing. F. SASS F. A. SCHIEFER Ir. A. M. SCHIPPERS Dr. P. SCHOENMAKER J. J. SCHOO Prof. Dr. Ing. E. H. SCHULZ Ir. R. SMID Ir. H. C. SNETHLAGE R. F. C. STROINK Prof. ir. E. J. F. THIERENS Ir. C. THOMS Dr. ir. EI. VAN DER VEEN J. A. DE VEER B. VEREIEY C. VERMEY C. VEROLME Ir. J. VERSCHOOR E. VLIG A. A. VOETELINK Dip. Ing. P. B. VOS Prof. E. J. VOSSNACK Ir. G. DE VRIES H. DE VRIES IJ. L. DE VRIES J. W . WILLEMSEN Mr. J. WITKOP Dr. ir. E. B. WOLFF Prof ir. C. M. VAN WIJNGAARDEN Ir. A. H. VAN IJSSELMUIDEN C. ZULVER
ƒ 7 .— , buiten Nederland ƒ 8 . 5 0, losse nummers ƒ 0 . 4 0
Advertenties 4 0 cents per regel, bij contract reductie
U IT G A V E
N. V.
D R U K K E R IJ
P O STREK EN IN G
PIETER W 24966
DE
58458,
HOOCHWEG
M.
TELEPOON
111,
W Y T
35250
ZONEN
(4 lijnen)
ROTTERDAM
WEST
H.
M. W I L H E L M I N A , K O N IN G IN
DER
NEDERLANDEN
(Foto Ziegler)
c D -
eHDERÏ ..^ c c h e
Jr. D ro o a
ro°9dok M,
^ O N C H
i
U»n
^ '£ „ B?UMAN e r H°Uand-A
rrierika
S CHIP
E N
WERF
1 4 -D A A G S C H T IJ D S C H R IF T , G E W IJ D A A N S C H E E P S B O U W , S C F IE E P V A A R T E N H A V E N B E L A N G E N W AARIN OPGENOMEN EIET MAANDBLAD „DE TECHNISCHE KRONIEK” (
O R G AAN V A N
10e
JAARGANG
D E V E R E E N I G I N G V A N T E C H N IC I OP S C H E E P V A A R T G E B IE D
DEN CENTRALEN BOND V A N SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND 1 HET IN STITU U T VO OR SCHEEPVAART EN LU C H TVAAR T H O O F D -R E D A C T I E : Ir. J. W . H E IL , w .i. en Ir. G . D E R O O I J, s. i.
Secretaris der R e d a c tie : G . Z A N E N , W e stn ie u w la n d 12 , R otterdam , T elefoon 2 2 2 0 0 (2 lijnen) OVERNEMEN VAN ARTIKELEN ENZ. VERBODEN (ART. 1 5 DER AUTEURSWET 1 9 1 2 )
HET D.S.S. „NIEUW AMSTERDAM" KORT
G E S C H IE D K U N D IG
O V E R Z IC H T
VAN
W anneer w ord t nagegaan hoe de directe vaart op A m erika tot stand is gekom en, dan m oet men teruggaan to t 8 Februari 1871, op welken datum de com m anditaire vennootschap Plate, R eu ch lin &: C o. w erd opgericht, waaruit weldra de H olla n d A m erika Lijn is voortgekom en. D e door deze com m anditaire vennootschap bestelde schepen kw am en maanden later gereed dan was bedongen, zoodat eerst tegen het einde van 1872, op 15 O ctober, de R otterd a m zijn eerste reis naar N e w -Y o r k k on ondernemen. Bij den b ouw van dit schip en van het zusterschip Maas had men v oor dien tijd rekening te houden met de afm etingen van de sluizen van het V oornsche Kanaal. D e eerste R otterdam had een bruto-tonnenm aat van 1694 en een laadverm ogen van 1500 ton ; de totale waterverplaatsing bedroeg 25 5 5 ton, het totaal aantal passagiers 288. D it schip werd voortbew ogen met een tandem com p ou n d zuigerm achine van 700 ipk, door een snelheid van 1 0 % m ijl. D e resultaten der eerste reizen waren bevredigend en de v o o ru it zichten zoo gunstig, dat aan uitbreiding k on w orden gedacht. Z o o ontstond dan op 18 A pril 1873 de N ederlandschAmerikaansche Stoom vaart Maatschappij, k ortw eg, ook n u nog, N . A . S. M . genoemd. Feitelijk waren de R otterdam en de Maas te g ro o t v o o r het Voornsche Kanaal, zoodat zij alleen na gelicht te zijn, bij h oog tij m et open sluisdeuren konden opvaren naar R otterdam . D o o r vertrouw en in het w erk van Caland, i. c. de N ieu w e W aterw eg, waagde men het het scheepstype grooter te nemen en werden in de vaart gebracht de W . A . Scholten en de P. Caland, resp. 2529 en 25 84 bruto tonnen, m et triple expansie machines, terw ijl de stoom druk slechts 80 lbs. bedroeg. M et de voltooiin g van het werk in den W aterw eg h eeft de toekom st van de maatschappij en die van R otterdam gelijken tred gehouden; voordien, in verband met de sterke verzanding, was het niet verantw oord grootere schepen te bouw en v o o r deze gevaarlijke vaarwateren, die toen de verbinding m et de zee vorm den. D e grootere schepen konden slechts w orden beladen to t een diepgang van 52 d m ; het breken der schroefbladen, het onklaar geraken van het roer, waren daarbij aan de orde van den dag; op zee gekom en vingen de te ondiep geladen schepen te veel wind en verbruikten te veel kolen. Aangezien de bloei van de H ollan d-A m erika L ijn v o o r een groot deel ook afhankelijk was van den econom ischen toestand in de Vereenigde Staten, werden tegelijkertijd pogin gen aan gew end om de m aatschappij, naast den N ew -Y o rk -d ie n s t, op een andere en breedere basis te plaatsen.
DE V LO O T
DER
H O L L A N D -A M E R IK A
LIJN
D e emigratie naar A rgentinië bleek van groote beteekenis, zoodat ook de vaart op Z u id -A m erik a werd ingesteld; gedurende deze periode w erden verscheidene ups and downs medegemaakt, waarbij vooral de groote onderlinge concurrentie een belangrijke rol speelde. In de eerste k w art eeuw zijn er totaal 20 schepen in de vaart geweest, de tweede kw art eeuw begon onder gunstige vooruit zichten: in A ugustus 1898 kw am de eerste Statendam in de vaart en w erden alle verw achtingen overtroffen . Meer en meer bleek echter uitbreiding der vlo o t noodzakelijk, zoodat drie groote dubbelschroef-stoom ers, de Potsdam, Rijndam en N o o r dam, elk van ruim 12.500 bruto-registertonnen werden besteld. In 1905 k on m en er toe overgaan een schip van 17.149 brutoregistertonnen, de eerste Nieiviu Am sterdam , aan te schaffen, hetwelk steeds beter aan de stijgende eischen van het passagiers vervoer voldeed, terw ijl in 1908 de tegenw oordige Rotterdam , m et 24.148 b ru to registertonnen, in de vaart werd gebracht. In 1909 w erd een lijn geopend op Baltimore, waar de schepen der maatschappij zich vroeger, na het opgeven van de La Platalijn, korten tijd hadden vertoon d; de maatschappij kwam hier door tevens in het bezit van een zestal vrachtschepen. H ad de m aatschappij zich tot dusver bepaald tot de havens aan de O ostkust van N oord -A m erik a , een nieuwen weg bevoer zij door haar schepen te richten naar de C uba- en Gulf-havens; dit maakte uitbreiding van tonnage noodig, waarom weder een viertal vrachtschepen werden besteld. Tegelijkertijd w erd begonnen met nieuwe uitbreiding der passagiers v lo o t; in het jaar 1911 werd de nieuwe Statendam van ruim 3 5.000 b ru to registertonnen besteld; ondanks de vele zorgen aan de u itw erking der plannen is het schip echter, in verband m et den toenm aligen oorlogstoestand, nim mer in dienst der maatschappij gesteld kunnen w orden. In die oorlogsjaren voer alleen de toenm alige N ieu w A m sterdam heen en weer; de bew egingen van dit schip Werden met intense belangstelling gev olgd ; het vorm de bijna de eenige schakel voor ons verkeer m et de buitenw ereld en zorgde bovendien voor onze voedsel voorzien in g, die v o o r het Nederlandsche volk van overwegende beteekenis was. Een zeer belangrijke aangelegenheid was de aanvulling der v loot na de oorlogsjaren. V ooral de passagiersvloot moest n ood zakelijk w orden uitgebreid: een nieuwe Statendam van 28.291 bruto registertonnen en de Volendam en Veendam , van 15.45 0 bruto registertonnen elk, werden besteld. Naast deze passagiers schepen w erd overgegaan tot het bouw en van meer moderne m otor-vrachtschepen.
Passeert men de geheele revue vanaf 1873, dan blijk t, dat door de H olland-Am erika Lijn totaal 78 schepen in de vaart zijn gebracht, waarvan momenteel n og 19 schepen, m et een totaal bruto tonnenmaat van 205.829 in dienst zijn.
Hieraan zal nu w orden toegevoegd de N ieu w A m sterdam , met 36.287 bruto registertonnen, welke met recht de nationale trots van de Nederlandsche scheepvaart mag w orden genoemd,
K O R T G E S C H IE D K U N D IG O V E R Z IC H T VAN
D E R O T T E R D A M S C H E D R O O G D O K M A A T S C H A P P IJ
De Rotterdamsche D roogd ok Maatschappij w erd opge richt in 1902 en vestigde haar b edrijf aan den Linker Maas oever, in de onmiddellijke nabijheid van de later gegraven Waalhaven. De w erf is gemakkelijk vanuit de havens van R otterdam en omstreken te bereiken; dit zal binnen tw eejaar — wanneer de tunnel onder de rivier gereed is — n og beter het geval zijn. Oorspronkelijk heeft de w erf zich uitsluitend op het repara tiebedrijf toegelegd, waarbij werd uitgegaan van de gezonde gedachte, dat het scheepsreparatiebedrijf slechts tot bloei kan worden gebracht, indien de ondernemer beschikt over eigen dokken, dichtbij zijn reparatiewerkplaatsen gelegen. D it was voordien niet het geval, aangezien R otterdam toen slechts be schikte over de gemeentedokken, die op grooten afstand van de verschillende reparatiewerkplaatsen waren gelegen. In de laatste helft van 1903 arriveerden de dokken, resp. genaamd „Prins H endrikdok I” , m et een draagverm ogen van 4000 ton en een lengte van 300 ft., en „Prins H en d rik dok II” , met een draagvermogen van 8000 ton en een lengte van 440 ft. Successievelijk werd nu de nieuwe fabriek in gebruik ge nomen en aan het einde van 1904 was het geheele b ed rijf in volle werking. In 1905 werd besloten aan het reparatiebedrijf n ieu w bou w toe te voegen, waardoor dus ook de bou w van hellingen noodig werd. De eerste opdracht tot het bouw en van een schip werd geboekt in 1905 en de oplevering daarvan von d in 1906 plaats. D it was de aanvang van een reeks opdrachten, w aardoor het bedrijf steeds meer uitbreiding onderging, m et als gevolg vermeerdering van het aantal en vergrootin g der hellingen, alsmede betere outillage van de werkplaatsen. In die jaren van sterken groei der maatschappij steeg de aanvankelijke personeelsterkte van 300 tot circa 1000 man, waardoor de noodzakelijkheid van huisvesting van een ge deelte der arbeiders en verder fabriekspersoneel in de o n middellijke nabijheid van de w erf ontstond. Er w erd be sloten tot stichting van een tuindorp en in verband daarmede werd de dochtermaatschappij „ N . V . B ou w Maatschappij H eijplaat” opgericht. Thans bestaat het tuindorp uit 404 arbeiders- en 28 am bte naarswoningen, 10 winkelhuizen m et w oningen, 1 bewaarschool, 1 wasch- en badinrichting, 1 zwem bad en 1 sportterrein, 1 on tspanningsgebouw, 1 Geref. Kerk, 1 R. K. Kerk en 1 N ed. H erv. Kerk, terwijl het fraai aangelegde plantsoen op het R on doplein aan één zijde w ordt afgesloten d oor een grootsch, geheel in bak steen uitgevoerd, „Prinses Beatrix” -m uziekpaviljoen, m et percola’s en terras. De huizen zijn gecombineerd tot kleine bouw blokk en , be staande uit 2-5 woningen, terwijl d oor onderbrekingen in den vorm van tuinen, plantsoenen enz. de dichtheid der bebouw ing slechts 44 woningen per H .A . bedraagt. W at betreft de gebouwen van socialen aard, m oet n og w orden genoemd het Jonggezellenhuis, hetwelk slaapgelegenheid voor 50 personen, alsmede gemeenschappelijke eet- en zitkam er bevat en dient voor de huisvesting van ongehuw de werklieden. De aanvraag naar w oningen overtreft steeds de ter beschik king staande ruimte. De invloed van den wereldoorlog is ook D e Rotterdam sche D roogd ok Maatschappij niet voorbijgegaan. W egens materiaal gebrek was het aantal werklieden in 1918 tot onder 300 terug gebracht. N a het einde van den oorlog, waarnaar met verlangen
was uitgezien, kwam in den materiaalaanvoer een groote ver betering, waardoor achterstallig werk kon worden afgeleverd en nieuwe opdrachten konden w orden geboekt. Eind 1919 was de arbeiderssterkte zelfs tot 2000 man gestegen en er brak een periode aan, waarin men onm ogelijk aan alle aanvragen voor nieuw bouw k on voldoen. T o t uitbreiding en moderniseering van werkplaatsen en gereedschappen w erd over gegaan. Bij de in 1921 intredende malaise, volgende op de periode van schijnwelvaart, werd besloten in eigen beheer een derde d roog dok bij te bouwen, om door uitbreiding van het reparatiebedrijf het tekort aan n ieuw bouw te compenseeren, terwijl tevens reorganisatie en moderniseering van het bedrijf plaats vond. In 1923 kwam het derde dok, m et een draagvermogen van 13.000 ton, een lengte van 575 ft. en voorzien van verrijdbare kranen en electrische installatie, gereed. O ok voor het overige was de w erf in dien tijd reeds in alle opzichten naar de eischen des tijds ingericht en haar outillage bestond o. m. uit drijvende bokken, drijvende electrische lasch- en autogene snij-instal laties etc. D o o r een voorzichtig beleid in de bloeiperiode was het de maatschappij m ogelijk de gevolgen van de inzinking, welke daarop intrad, te doorstaan, en in 192 5, toen weder van een herleving sprake Was, het nieuw geboekte werk ter hand te nemen. Eind 1924 werd op gunstige voorwaarden de Scheepsbouw Maatschappij „N ieu w e W aterw eg” door de Rotterdamsche D roog d ok Maatschappij overgenom en, hetgeen een belangrijke uitbreiding — tot bijna het dubbele harer capaciteiten ■ — beteekende. De maatschappij beschikte vanaf dat tijdstip in totaal over 6 droogdokken, nl., behalve de reeds genoemde, drie dokken van de volgende afm etingen: één m et een draagvermogen van 10.300 ton, lengte 5 00 ft. ,, „ 360 „ 53 33 33 33 33 5 • 200 55 55 55 55 55 4.300 „ „ 360 „ waarvan de laatste twee zijn voorzien van rijdende kranen, alsmede over 14 hellingen v o o r nieuwbouw, geschikt voor het bouw en van schepen tot 750 ft. lengte. In 193 0 werd, ten einde ook grootere schepen te kunnen dokken, de kiel gelegd van het „Prins H endrikdok I V ” , groot 6 0 8 '-0 " X 1 1 2 '-0 " X 5 4 '-2 ", met een draagvermogen van 20.000 ton. D it dok werd in twee helften naast elkaar op 7 Juni 193 3 door H . K. H . Prinses Juliana, onder groote belangstelling, van de w e rf „N ieu w e W aterw eg” te water gelaten. H et is van de modernste constructie, voorzien van 2 portaaldraaikranen van resp. 8 en 3 ton h efverm ogen en werd eind 1933 in dienst gesteld. A an het reparatiebedrijf, het oudste en tevens een zeer b e langrijk oiiderdeel van de w erf, w ordt veel aandacht besteed. D e snelheidseisch, alsmede de veelsoortigheid van de reparaties, maken een zeer goede outillage noodzakelijk, terwijl een groote voorraad materiaal den reparatietijd tot een m inim um beperkt. In dit verband is vermeldenswaard de verbouw ing van het m otorschip P. C. H o o f t der Stoomvaart Maatschappij „N e d e r land” , welke eind 193 0 /b e g in 1931 plaats vond. D eze ver bouw in g, welke bestond in het vervangen van de twee h o o fd m otoren van 4000 apk elk, door twee van 7000 apk elk, met bijbehoorende verandering van het grootste gedeelte der instal latie, zoom ede het verlengen van het schip met circa 9 voet en
Fig. 1. DE ROTTERDAMSCHE DRO OGDO K MAATSCHAPPIJ IN VOGELVLU CHT
daarbij het vernieuw en van het geheele voorschip, w erd v o lto o id in een week m inder dan den contractueelen term ijn van 17 w eken. V erder werd begin 1931 een belangrijke v erbou w in g u itge voerd aan het m otorschip Sliedrecht, dat midscheeps v ó ó r de bru g ruim 32 voet werd verlengd, w aardoor het laadverm ogen m et circa 600 ton w erd vergroot. Eén van de belangrijkste opdrachten in 1932 was het repareeren van het s. N u rttireton van de reederij R . C hapm an & Sons te N ew castle, dat bij een stranding d oorm idd en was ge broken. Beide h elften w erden afzon derlijk naar R otterd a m gesleept. D e reparatie verliep v lo t en na den contractueelen term ijn van 12 w eken k on dit schip van 6300 brutO' registerton w eder aan de reeders w orden afgeleverd. D e n ieu w b ou w -afdeelin g , w elke zich in den loop der jaren naast het reparatiebedrijf to t een belangrijke afdeelin g o n t w ikkelde, begon zich toe te leggen op den b o u w van passagiers schepen en het gelukte de M aatschappij, na eenige kleine schepen te hebben afgeleverd, opdrachten voor schepen m et een waterverplaatsing van 18.000 ton te verwerven, waarvan o. m . de volgende m ogen w orden genoem d: Eind D ecem ber 1925 on tvin g de w erf op d rach t van de K. N . S. M . tot het b ouw en van een passagiers- en vrachtschip, genaamd Simon Bolivar, m et afm etingen van 4 2 0 /~0" X 5 8 '-1 0 " X 39 '-6 " en een waterverplaatsing van 14.120 ton, v oortb ew ogen door een quadruple expansie stoom m achine van 5000 ipk. V an de K. P. M . o n tv in g de w e r f in 1926 op drach t v o o r den b o u w van een dubbelsch roef turbine m ailstoom schip N iein u Zeeland, bestemd v o o r haar Java-Australië Lijn, m et a fm e tingen van 5 4 0 '-0 " X 6 2 '-6 " X 3 5'-6 " en een w aterverplaatsing van 18.400 ton , voortbew ogen door twee stoom turbines m et een gezam enlijk verm ogen van 8000 apk.
In 1928 w erd de eerste opdracht voor de K oninklijke Marine geboekt, nl. v o o r H r. Ms. N autilus, politievaartuig voor het visscherijtoezicht, m et afm etingen van 58,46 X 9,50 X 3,50 m, voortb e w o g e n d oor een triple expansie stoom m achine van 13 50 ipk. D eze o p d ra ch t van de K on ink lijke Marine werd in 1929 gevolgd d oor die vo o r drie onderzeebooten, nl. de K X IV , K X V en K X V I , elk m et een waterverplaatsing boven water van 842 ton, een m achineverm ogen van 3200 pk en bewapend m et 8 torpedolanceerbuizen van 53 cm , 1 kanon van 8,8 cm en twee mitrailleurs van 4 cm . D eze booten werden alle drie tegelijk in een groote inm iddels gebouw de, geheel gesloten hal afgew erk t en te water gelaten. D e in 1930 reeds m erkbaar intredende crisis deed het aantal opdrachten dalen en toen brak een tijdperk van w erkver sch a ffin g aan, ten einde het b ed rijf gaande te houden. In deze periode w erden m et succes voor de afd. Bruggenbureau van het D epartem ent van W aterstaat eenige belangrijke werken uitge voerd, o. a. een stel sluisdeuren vo o r het N oordzeekanaal te IJm uiden, v ijf stuks groote h ef deuren en een brug voor het sluiswerk te St. A ndries, alsmede een groot deel van de groote verkeersbrug V ian en -V reesw ijk. Langzaam aan k w am er kentering in den scheepsbouw en in 1934 gelukte het opdrach t te verkrijgen van de „K o n in k lijke Shell” to t den b o u w van een 12.000 tons tanker. D eze op d rach t w erd door meerdere gevolgd, welke echter meerendeels geen w inst o f zelfs verlies gaven. O . a. werd geb ou w d het m.s. G . S. W alden vo o r de Standard Vacuum O il C o., m et een laadverm ogen van 15.000 ton, de grootste to t dusver in N ederlan d gebouw de tanker. Eerst in 193 5 trad een m erkbare verbetering in door het groote aantal opdrach ten van de K on inklijke Shell en andere oliem aatschappijen hier te lande geplaatst, waarvan ook de
4
iS C H i p
en
Rotterdamsche Droogdok Maatschappij haar deel bem achtigde en thans in 1938 heeft de werf in opdracht: v ijf motortankschepen van 12.000 ton laadverm ogen, een motortankschip van 15.000 ton laadverm ogen, een artillerie-instructievaartuig voor de K on . Marine, een ondezeeboot voor de Poolsche Marine, vier onderzeebooten en twee torpedojagers v o o r de K on. Marine. Vanzelfsprekend is hier het juist afgeleverde d.s.s. N ie u w Amsterdam niet genoemd, aangezien dit hierna geheel w o rd t beschreven. De uitbreiding van de w erf heeft vooral de laatste twee jaren gelijken tred gehouden met het meerdere w erk en de nieuwere werkwijzen. Zoo werd een nieuwe m odelm akerij gebouw d en werden de koperslagerij en machinewerkplaatsen aanzienlijk uitgebreid en van de nieuwste machies voozien ; er
W
e r f
werden voorts een speciale afdeeling voor electrisch lasschen, een fijnplaatwerkerij, een leerschool voor bankwerkers etc. ingericht. H et reparatiebedrijf werd ook niet vergeten en daar voor werden, langs en in de inmiddels vergroote dokhaven, drie kraanbanen m et rijdende electrische draaikranen gebouw d, welke mede met een groote rijdbare torendraaikraan reeds hun diensten bewezen bij het steeds stijgend aantal orders voor reparaties. W as het totaal aantal werklieden gedurende de crisis gedaald tot ca. 900 man, thans werken er weer ongeveer 4500 menschen. U it het voorgaande blijkt, dat gedurende de 3 6 jaren van haar bestaan de Rotterdam sche D ro o g d o k Maat schappij is uitgegroeid tot één van de grootste N ederlandsche werven en zij kan in m enig op zich t een vergelijking m et de groote buitenlandsche glansrijk doorstaan, mede ook door het krachtig en conservatief beleid van haar bestuurders, waardoor, ondanks crises, het b e d rijf tot één der gezondste m ag w orden gerekend.
H O E DE O P D R A C H T V O O R D E N E D E R L A N D S C H E IN D U S T R IE B E H O U D E N BLEEF H et regeeringsbesluit van den 12den O cto b e r 193 5 luidde den grooten dag in voor de Nederlandsche scheepsbouw industrie, in het bijzonder voor De Rotterdam sche D r o o g d o k Maatschappij. Nadat vele moeilijkheden waren opgelost, en vele bezwaren der regeering opgeheven, w erd tot den b o u w van Nederlandss grootste passagiersschip besloten. D e handhaving van den passagiersdienst tusschen N ederland en de Vereenigde Staten van Amerika, die van groote nationale beteekenis is, eischte een tweede schip van het type Statendam. O m echter tot den bouw van zulk een schip te k unnen overgaan, moest de regeering een zeer belangrijken steun verleenen. D oor de Holland-Amerika Lijn w erd aangetoond, dat de concurrentie van het buitenland dermate dreigende afm etingen ging aannemen, dat het voortbestaan van haar N o o r d -A m erik a dienst in ernstig gevaar kwam. Engeland en Frankrijk stelden uiterst m odern materieel in dienst en het w erd een landsbelang, dat de H olland-Am erika Lijn over twee schepen van het type Statendam zou beschikken. De bouw van zulk een nieuw schip zou gepaard gaan met opruiming van verschillende oudere en ongeschikte schepen. De hierdoor ontstane verlichting in de algemeene onkosten en de te verwachten toenem ing van het aantal passagiers zouden het mogelijk maken deze concurrentie m et succes het h oofd te bieden. Ter verduidelijking dient te w orden opgem erkt, dat de H olland-A m erika Lijn zich in Amerika een bijzondere clientèle heeft verworven. Het stoomschip Statendam geniet onder Amerikaansche passagiers een uitstekende reputatie. H et b etreft hier die passagiers, die comfortabel en rustig wenschen te reizen en geen overmatige haast hebben, dus v o o r de snelle, uiterst luxe, reusachtige Engelsche, Duitsche en Fransche schepen minder voelen. Anderzijds zijn deze passagiers m inder gesteld op schepen als de Rotterdam, Volendam en V eendam . Indien de H olland-Am erika Lijn dus niet over een tweede schip als de Statendam zou beschikken, zouden vele passagiers v o o r deze lijn verloren gaan. Immers alleen met twee van zulke schepen is het m ogelijk een tiendaagschen dienst te onderhouden en d it m oet in de huidige omstandigheden als het m inim um w orden beschouwd, om van een geregelden w ekelijkschen dienst te zwijgen. Met recht m ocht de H olland-Am erika Lijn op een toenem ing van het passagiersverkeer rekenen, daar de groote en luxe schepen, die de laatste jaren in het buitenland waren gebou w d , tot een verlies gevende exploitatie waren gedoem d, waarom de betrokkene reederijen er op uit zouden zijn de passageprijzen zoo hoog mogelijk te houden. Deze belangrijke fa ctor zo u de H olland-A m erika Lijn slechts ten goede kom en. _ A fgezien van de werkelijk nationale debacle, die een o p h e f fin g van den passagiersdienst der H ollan d -A m erik a L ijn z o u
beteekenen, natuurlijk onder handhaving van de vrachtlijnen die daarvoor in aanmerking zouden kom en, zou dit in de eerste h elft van 193 5 tot gevolg hebben het ontslag van 18 00 man aan scheeps-, k an toor- en walpersoneel m et een jaarinkomen van ƒ 2.000.000, een verlaging van aankoopen in N ederland van proviand en andere behoeften ten bedrage van ruim ƒ 900.000 per jaar en ƒ 250.000 jaarlijks aan havengeld, terrein-, kadehuur enz. Intusschen bleek de regeering zeer sympathiek te staan tegen over het denkbeeld het schip m et regeeringssteun te bouw en. In het begin van 1934 w erd besloten de beslissing der regeering aan te houden tot Juni o f Juli van dat jaar, als uiterste term ijn waarop een fiat moest zijn ontvangen, ten einde reeds in het seizoen 1936 de vruchten te kunnen plukken. Zooals vanzelf spreekt was men algemeen van oordeel, dat het schip in N ederland moest w orden gebouw d. Een groote m oeilijkheid in verband hiermede was echter, dat oo k D u itsch land en Engeland hun uiterste best deden de order te bem ach tigen. D e Duitsche o ffe rte w erd spoedig uitgeschakeld, daar deze te weinig verschilde m et de Nederlandsche p rijzen ; de Engelsche was echter 30 % lager. D it laatste was oorzaak, dat het besluit der regeering langer op zich liet Wachten. H et werkloosheidspercentage in de Nederlandsche metaal industrie bedroeg ongeveer 70 % . D e scheepsbouwindustrie schreeuwde om werk. T erech t w erd herhaaldelijk op gemerkt, dat, indien de een o f andere staat beneden den kostprijs wilde leveren, zulks voor de regeering geen aanleiding m och t zijn den kostprijs van het schip op dit lage peil te stellen. Langen tijd leefde men hierom trent in onrust. D e regee ring von d het prijsverschil tusschen de Nederlandsche en Engelsche offerten te groot. Er w erd n og overw ogen het schip in Engeland te doen bouw en op voorwaarde, dat dit gepaard zou gaan m et een compensatie in den vorm eener verruim ing van den export van Nederlandsche industrieele p rodu cten naar Engeland, waardoor dus toch, zij het indirect, een w erkver ruim ing hier te lande zou zijn verkregen. Z on der tw ijfel ware het een groote psychologische fo u t geweest iildien de opdracht aan het buitenland zou zijn verleend. H et Nederlandsche vo lk had in zijn moeilijkheden naar een daad als den b ou w van zulk een passagiersschip uitgezien en verlangd. Men zag daarin een teeken van opleving, een bewijs van niet-versagen, van doelbewuste verdediging tegen den econom ischen ondergang. H et prijsverschil moest echter w orden overbrugd. D it is ge beurd en hoewel de dagbladpers dit feit naar behooren h eeft bezongen, is het hier zeker n o g eens op zijn plaats ook de regeering, maar in het bijzon der de werven die het schip hebben gebou w d dank te zeggen voor de offers, die zij zich getroostten.
N iet slechts de Nederlandsche werven, neen, de geheele Nederlandsche industrie, ja, het geheele volk was in de weer de bouw order in ons eigen land geplaatst te krijgen. D ank zij de tegem oetkom ende houding, die zoow el de werkgevers als de
werknemers aannamen, is dit ten slotte gelukt, waardoor een her ademing door heel het land waarneembaar was, en werd het schip onder het bouw nu m m er R . D . M. 200 door D e Rotterdamsche D roog d ok Maatschappij den 3en Januari 1936 op stapel gezet.
B E L A N G R IJK E D A T A M edio 193 3: begin van voorloopige besprekingen betreffende den b o u w van een zg. tweede Statendam.
Z a te rd a g 12 O cto b er 193 5: w ord t overeenstem ming bereikt over den b ou w van een zusterschip van de Statendam in Nederland.
4 D ecem ber 193 5: w ord t het contract geteekend voor den b ou w van een nieuw schip v oor de H ollan d-A m erik a Lijn tusschen de reederij en D e Rotterdam sche D roog d ok Maatschappij.
lijk bew erkt bijltje neemt H . M. de laatste beletselen w eg voor de tewaterlating.
Z o nd ag 13 F e b ru a ri 193 8: w ordt de N ieiew A m sterdam versleept van de kade van D e R otterdam sche D ro o g d o k Maatschappij naar het groote dok van W ilton -F ijen oord te Schiedam, waar de twee bronzen schroeven aan de schroefassen w orden bevestigd, het roer ge plaatst, de afloopsleden w orden verw ijderd en de bodem o p nieuw geschilderd.
M aan d ag 21 M a a rt 1938:
V rijd ag m o rg en 3 J a n u a ri 193 6:
te 4 uur des voorm iddags: de N iem u Am sterdam aanvaardt haar technischen p roeftoch t.
te elf uur, w ord t op de expresselijk daarvoor gebouw de helling op de werven van D e Rotterdamsche D ro o g d o k M aat schappij de kiel gelegd voor de R .D .M . 200.
V rijd ag 8 A p ril 193 8:
11 J u li 1936: brengen de ministers D r. H . C olijn , M r. P. J. O u d en D r. ir. H . C. J. C. Gelissen een bezoek aan D e Rotterdam sche D r o o g dok Maatschappij, ten einde de vorderingen van den b o u w van de R .D .M . 200 gade te slaan.
25 A u g u stu s 193 6: w ord t bekend, dat het nieuwe vlaggeschip van de H ollan d Am erika Lijn N ieinu A m sterdam zal beeten.
10 A p ril 193 7: H . M. de K oningin verricht de doopplechtigheid van het nieuwe schip. M et een voor deze gelegenheid vervaardigd sier
H . M . de K on in gin brengt een bezoek aan het aan de w erf van D e R otterdam sche D roog d ok Maatschappij liggende schip.
D insdag 19 A p ril 193 8: vertrek van de N ie u w A m sterdam van de w erf van De Rotterdam sche D ro o g d o k Maatschappij naar de aan de W ilhelm inakade gelegen nieuw gebouw de aanlegplaats van de H ollan d -A m erik a Lijn.
Z a te rd a g 23 A p ril 193 8: officieele p ro e fto ch t, m et als gasten: Minister C olijn, m i nisters en hooge autoriteiten; in totaal circa 750 genoodigden.
D in sd ag 10 M ei 193 8: aanvang eerste reis naar N e w -Y o rk .
V O O R B E R E ID IN G E N T O T D E N B O U W E N D E O R G A N IS A T IE O P D E W ER F H e t teek en w erk Z oodra tegen einde O ctob er 193 5 vast stond, dat D e R o tte r damsche D roog d ok Maatschappij werd belast m et de geheele organisatie van den b ou w en het algemeen plan, het bestek, alsmede de lijnen van het model, dat reeds van tevoren in de sleeptank te W ageningen was beproefd, door de H olla n d Am erika Lijn waren verstrekt, werd met spoed de staf van teekenaars met geschikte krachten uitgebreid, hetgeen toen n og zeer gemakkelijk was, gezien de in dien tijd heerschende slapte in den scheepsbouw. Tevens werden vier teekenkamers ingericht om de ± 1 1 0 teekenaars een behoorlijke plaats te geven, en w erd aan het detailleeren van het plan begonnen, de noodige bestel-teekeningen gemaakt, materiaal besteld en met de voornaamste onder-leveranciers contracten afgesloten, zoodat deze laatsten geen tijd behoefden te verliezen en gelijk met het w erk in de teekenkamers konden opgaan. D ank zij groote m edewerking, zoowel van de zijde van de H ollan d-A m erik a Lijn als van L loy d ’s Register, Scheepvaart Inspectie etc. en ondanks het feit, dat bij het uitwerken van het plan ingrijpende w ijzigingen bleken noodig te zijn, gelukte het het materiaal zóó spoedig te bestellen, dat op 3 Januari 193 6 reeds de kiel w erd gelegd en het bedrijf buiten volop aan den gang kon gaan.
Inmiddels w erd er op de teekenkamers hard gewerkt aan de werkteekeningen v o o r de staalconstructie, het pijpleidingennet, de betim m eringen etc., eveneens door de Koninklijke Maat schappij „ D e Schelde” te Vlissingen aan de m achine- en ketelinstallatie, d oor de W in sor Engineering C o. aan de ventilatie, w aarvoor een aparte Engelsche staf teekenaars bij D e R otter damsche D ro o g d o k Maatschappij werd werkzaam gesteld, het geen eveneens het geval was met Carrier Continentale — Parijs. Deze buitenlandsche specialisten werden bijgestaan door een staf N ederlandsche teekenaars. De, onder meer, voor dit soort schepen zoo belangrijke huttenbetim m eringen etc., werden geheel op teekenkamer op 1 /1 0 van de ware grootte uitgew erkt; van deze teekeningen Werden de m ultiplexw anden, de speciale holle „B ruynzeel” deuren en al het overige houtw erk, fineerwerk, sanitair, fittings etc. geheel com pleet vervaardigd. D it tot in de kleinste deelen uitwerken op de teekeningen in nauwe dagelijksche samenwerking m et de technici van de pijp leidingen, ventilatieleidingen, electrische installatie, air con ditioning etc. heeft tot gevolg gehad, dat dit werk, buiten en aan boord , zonder eenige moeilijkheid een zeer vlot verloop heeft gehad en reeds vroegtijdig onder de knie was. Zelfs de electriciens vonden aan boord tegen de hutwanden alle volgens teekening vervaardigde houten kabelkokertjes voor de zg. bedrading kant en klaar aangebracht.
H et buitenbedrijf kon dan ook door deze methode met een betrekkelijk kleine staf het zeer aanzienlijk aantal werklieden voldoende leiding geven en men behoefde speciaal voor dit w erk geen uitgebreide organisatie in het werk te stellen.
D e bouw H elling Reeds tijdens de over den bouw gevoerde onderhandelingen w erd voorloop ig nagegaan in hoeverre één der hellingen van de w e rf moest worden gewijzigd en uitgebreid om aan het kolossale schip een veilige bouwplaats te verzekeren. H ierbij bleek, dat de helling, die voor den bouw in aan m erking kwam, niet alleen aanzienlijk moest worden verbreed en verlengd, doch ook dat de bestaande betonnen opbouw aan het landeinde moest worden gesloopt en verlaagd, om zich, met behoud van de benoodigde hoogte onder de kiel, aan te passen aan het afschot van 1 op 18,5, dat aan de hand van de voorloopige stapelloopberekening was vastgesteld. Verder moest het ondereinde van de helling belangrijk w orden versterkt om den op 4000 ton geschatten voorstevendruk bij den stapelloop te kunnen opnemen. H ierm ede was 1500 m 3 gewapend beton gemoeid, doch reeds op 3 Januari 1936, een maand na het teekenen van het contract, konden de eerste kielplaten worden gelegd. U it de stapelloopberekeningen was verder gebleken, dat over het uiteinde van de bestaande uitloopers van de helling niet voldoende water aanwezig was om het schip bij een eventueelen lagen waterstand tijdens den stapelloop voor dompen te v rij waren. H ierdoor werd het noodzakelijk deze uitloopers in de rivierrichting te verlengen. D eze omstandigheid, gevoegd bij de overw eging het schip zoo laag mogelijk te plaatsen, ten einde de helling boven niet on n oodig lang te maken, leidde tot het besluit het ondereind van de helling te omgeven door een ingeheiden stalen dam wand, waardoor zelfs bij den hoogsten waterstand het achter schip in den droge kon worden afgew erkt. H ierbij moest er rekening mede worden gehouden, dat de zware gietstukken van het achterschip en later het op den wal op te bouw en kruiserhek met behulp van de beschikbare drijvende bokken konden worden gemonteerd. D e aan het vóóreinde van de helling evenw ijdig aan de rivier loopende sorteerkraanbaan moest plaatselijk over één k olom overspanning worden onderbroken, waarbij toen tevens reeds w erd voorzien het vrijgekomen vakw erk van deze over spanning te gebruiken als onderbouw voor de stapellooptribune. Een en ander is te zien op fig. 8.
Fig. 3 geeft de onderstopping van het schip op de helling aan, waaruit is te zien, dat de afstand tusschen de kraanbanen zoodanig is gekozen, dat later een n og belangrijk breeder schip (to t bijna 100 voet) op dezelfde helling kan worden gebouw d. O ok de lengte van de helling kan, zonder ingrijpende ver anderingen in de w erfinrichting, n og worden opgevoerd om aan een schip van bijna 800 voet lengte plaats te bieden. D e breedte van de bouw helling is verder in dier voege ge arrangeerd, dat de twee buitenste rijen stoppings niet op het beton zijn geplaatst, doch op in den grond gegraven ijzeren
Fig. 3. BOUW HELLING EN HIJSCHINRICHTING
platen, -daar de binnenste van deze stoppings bij den stapelloop dienst doen als kimstoppings en het vaak bij den grooten druk, waaraan deze laatste beletselen zijn blootgesteld, onm ogelijk is deze los te rammen. Niettegenstaande deze voorzorgen bleken deze stoppings bij den afloop toch nog zoodanig te zijn belast, dat er van losrammen moest worden afgezien en alle stoppings met den luchthamer zijn losgekloofd. Bij de onderstopping is verder in ruime mate gebruik ge maakt van betonblokken, om verzakken door het indrukken van de houten stopblokken te beperken en ook niet het minste ter vermindering van brandgevaar.
rom p een dusdanige hoogte had bereikt, dat de hoogte van deze kranen vo o r de verdere afm ontage van het B .B .-voorschip niet langer toe reikend was. Eén daarvan is daarop alsnog met 9 m verhoogd.
S tellingen en opgangen
D e totale verzakking tijdens den bouw tot v óór den stapel loop bedroeg ongeveer 50 m m , w at vrijwel overeenkw am met datgene wat was voorzien.
D e h ijsch m rich tin g en boven de helling D e naast de bestaande helling aan B.B. opgestelde hijschinrichting, bestaande uit een kraanbaan van 171 m lengte, waarop 2 kranen met een hefverm ogen van m axim um 7,5 ton bij de k ooi en een hefverm ogen van 3 ton op 22 m sprei, was vanzelfsprekend voor den bouw van dit groote schip te eenenmale onvoldoende. N iet alleen was de sprei en het hefverm ogen van deze kranen ontoereikend, maar ook de h oogte was te gering om den aanbouw van den rom p in een vergevorderd stadium te kunnen verzorgen. Bovendien werd v oor de tijdige montage van de ± 15.000 tori materiaal, die gerekend was op de helling te zullen w orden aangebracht, een m inim um van 4 kranen n oodig geoordeeld, m et als reserve een extra bij te plaatsen kraan voor het bedienen van de hydraulische klinkmachines voor het klinken van den bovenbou w . Inderdaad is tijdens den aanbouw gebleken, dat het bijplaatsen van een derde kraan op de S.B.-baan niet te verm ijden was. Een en ander beteekende het bouw en van een geheel nieuwe kraanbaan aan de S.B.-zijde van het schip. A angezien het on t werpen, de fabricage en de m ontage van deze baan m et de bijbehoorende kranen meer tijd zou vergen dan toelaatbaar was, w erd het oog gericht op de buiten dienst gestelde kraanbanen aanwezig bij de F ijenoord-w erf, welke n o g in u it stekenden toestand verkeerden en voor het doel alleszins ge schikt waren. Inderdaad slaagde men er in de hand te leggen op twee kraanbanen met drie van de bijbehoorende kranen. D eze had den een h efverm ogen van 10 ton op 15 m en 4 to n op niet m inder dan 30 m sprei. D eze drie kranen zijn n o g verlengd, waardoor 4 ton k on w orden geheschen op een sprei van 3 3 m, terwijl één daarvan bovendien n og 4 m werd verhoogd, met het oo g op het vrijdraaien over de aangrenzende kranen. H ier door w erd het m ogelijk huidplaten en verdere onderdeden aan B.B. van het schip bij te zetten en ook de hydraulische 'klin k machines aan die zijde m et de S.B.-kranen te kunnen bedienen. Eén van de kraanbanen werd na verlenging to t 208 m aan S.B.-zijde langs de helling opgesteld en hierop werden v o o r loop ig twee der overgenom en kranen gemonteerd. D e tweede kraanbaan werd geplaatst langszij de afbouwplaats. W a t b etreft de bestaande kranen op de B.B.-baan, deze werden voorloop ig in denzelfden toestand gelaten, totdat de
N adat de toepassing van verschillende stalen stellingconstructies in overw eging was genomen (h o u t was vanzelfsprekend met het oog op brandgevaar en duurzaamheid uitgesloten), werd besloten vast te houden aan de op de w e rf alge meen in gebruik zijnde stalen stellingconstructies, bestaande uit h= 17 m lange kolom m en, ge vorm d uit twee op afstand gehouden U-stalen op plaatijzeren voetstuk. In deze U-stalen zijn op regelmatigen afstand gleuven gemaakt, waar d oor lichte U -ijzeren strijken worden gestoken. V o o rlo o p ig werden deze stellingpooten op norm ale hoogte van 17 m om het schip opge steld. T oen in een verder gevorderd stadium van den b ou w de hoogte van den rom p dit noodzakelijk maakte, werden deze pooten waar n o o d ig van verlengstukken van dezelfde lengte voorzien. T en einde de noodige stabiliteit van het geheel te verzekeren w erd daarna de geheele constructie van een stevig w indverband voorzien en de pooten waar noodig tijdelijk aan het schip bevestigd. D e nieuwe pooten en verlengstukken,
Fig. 5. DUBBELE BODEM GEHEEL BEPLAAT EN GEDEELTE ONDERSPANTEN EN BUNKERSCHOTTEN OPGESTELD. 1 APRIL 1936
was vastgelegd, doch dat zelfs op dien datum de tanktop over een groot gedeelte was afge klonken. Bovendien was, zooals uit fig. 5 blijkt, reeds een gedeelte van de bunkerschotten o p gesteld, alsmede practisch alle midscheepsche onderspanten. V erm elding verdient, dat deze bunkerschot ten en trouwens alle dwarsschotten en alle overige v o o r dit systeem in aanmerking komende onderdeelen, dank zij de uitgebreide kraanoutillage, in de werkplaats en op de helling in groote stukken tot een gew icht van 30 ton ge heel afgeklonken en afgew erkt konden worden bijgezet. H e t verdere verloop van den aanbouw volgt reeds zonder nadere toelichting uit fig. 6 tot en met 8. O p fig. 6 zijn de laadschachten en m achineschachten te zien, waarvan de eerste doorloopen tot het upper promenadedek. De vier wanden van elk dezer schachten zijn op den wal aaneengeklonken en in één lengte opgebouw d en vorm den een waardevol maat- en steunpunt voor alle onderdeelen van de om deze schachten Fig. 6. HUID OPGETROKKEN TOT BOVEN MAINDEK. A-DEK BEPLAAT. heen te bouw en hooger gelegen dekken. Reeds LUIKSCHACHTEN EN MACHINESCHACHTEN OPGESTELD. in D ecem ber 1936 was de geheele huid van vóór tot achter beplaat (zie fig. 8 ). H et hoogste punt een totaal gew icht van 450 ton vertegenwoordigend, werden van het voorschip (low er prom enadedek) bevond zich 3 5 m geheel op de w erf vervaardigd. boven den beganen grond. D e normaal op de w erf in gebruik zijnde glooiende houten Vanzelfsprekend werd op sommige m om enten van den bouw opgangen werden met het oog op plaatsbesparing naast de eenige stagnatie ondervonden door vertraagde aankomst van helling en brandgevaar vervangen door twee geheel uit staal materialen enz., doch steeds wist men er in te slagen den daar geconstrueerde opgangtorens aan S.B.-zijde. Deze waren z o o door ontstanen tijdelijken achterstand in te halen. D it blijkt danig geplaatst en onderverdeeld, dat zooveel m ogelijk de bestaande huiddeuren werden benut. Verdere tijdelijke ingangen werden gemaakt door de buitenboord-openingen der inlaat-circulatie voor de machinekamer, door het loslaten van een huidplaat van het ketelruim en verder overal waar dit voor den goeden gang van het verkeer n o o d zakelijk was. Een en ander is te zien op fig. 2. Reeds vroegtijdig werd bovendien onder het oog gezien de wenschelijkheid van het toepassen van liften voor het vervoer van werklieden en lichte materialen. O m verschillende practische overwegingen werd hiervan echter afgezien, te meer daar de bestaande opgangtorens en verdere ingangen in de practijk het verkeer van en naar boord voldoende bleken te kunnen meester blijven. Alleen werd in een later stadium, uitsluitend ten gerieve van toezichthoudend personeel en bazen, alsmede voor het vervoer van lichte materialen, een electrische personenlift in dienst gesteld naar de hooger gelegen dekken. H et hoogste punt van deze lift lag 31 m boven den beganen grond. H et feit, dat toch v oor de hooge stapellooptribune een lift n oodig was, heeft ten slotte aan de aanschaffing den d oorslag gegeven. D e lift is dan ook kort voor den stapelloop gedemonteerd en naar de stapellooptribune overgeplaatst.
H e t b ou w en op de helling Zooals reeds vermeld, werd op 3 Januari 1936 de eerste kiel plaat gelegd in tegenwoordigheid van de directies en technici van de H olland-A m erika Lijn zoow el als van de verschillende bij den bouw betrokken werven (zie fig. 4 ). Zoodra de kielstuiken electrisch waren gelascht, w erd o n verw ijld begonnen m et het opstellen van het m iddenzaathout, waarvan v oora f de 13 m lange platen in de werkplaats waren voorzien van alle verbindingshoekstalen en vervolgens geheel hydraulisch waren geklonken. Daarna konden op de helling de stuiken van het zaathout, zoom ede de kielhoekstalen en het kielland eveneens hydraulisch w orden afgeklonken. De verdere montage van alle vrangen en bijzaathouten vorderde zoo voorspoedig, dat niet alleen op 1 A pril de geheele dubbele bodem was beplaat, zooals in het bouw program m a
ten duidelijkste uit fig. 9, waarop de theoretische k rom m e van het te m onteeren staalgewicht is aangegeven, m et daarbij de w erkelijk bereikte resultaten. D eze en andere controle op den gang van zaken w erd geheel d oor het bouw bureau van D e Rotterdam sche D r o o g d o k M aat schappij uitgeoefend. Daar deze maatschappij alleen de volle veran tw oord in g d roeg v o o r den bouw , berustte dan o o k uit sluitend bij haar de geheele financieele, administratieve en technische organisatie, waaronder was inbegrepen het toezich t niet alleen op eigen werk, doch ook op dat van deelnemers en on d erl ever an ciers. M eer dan % gedeelte van den rom p met de pijpleidingen is d oor D e R otterdam sche D r o o g d o k Maatschappij vervaardigd. H e t resteerende w erd als v olg t over de verschillende deel nem ende w erven verdeeld: A a n de firm a P. Smit Jr. w erd toegewezen het o p haar w e r f geheel af schrijven, machinaal bewerken en daarna o p de helling m onteeren en verder af w erken van het gedeelte voorsch ip v a n af schot op spant 178 to t aan den voorsteven, inclusief tim m erw erk, schilderwerk enz. H et van den spantenvloer n oodige gedeelte w erd daarvoor van den R . D . M .-v lo e r o v e r genom en. O o k is n o g eenig ijzerw erk en tim m erw erk van de midscheepsche hoogere dekken door haar uitgevoerd. In een later stadium is aan deze w e r f alsnog een gedeelte van de buiten het voorschip liggende houten dekken opgedragen. A an de K on inklijke Maatschappij „D e Schelde” w erd, wat den rom p betreft, geen ijzerw erk opgedragen, d och alleen het in haar werkplaatsen vervaardigen van een gedeelte van het m eubilair in de passagiershutten en eenig ander klein h ou tw erk. A an de w erf W ilton -F ijen oord werd toegew ezen het co m pleet op haar w e r f te Schiedam afschrijven, machinaal b e w erken en op bou w en van het geheele kruiserhek, achter spant 0. D it geheele w erkstuk w erd, grootendeels afgek lon ken , op i
Fig. 8. VOORSCHIP GEHEEL BEPLAAT. 4 DECEMBER 1936
26 O cto b e r 1937 d oor m iddel van een drijvenden b ok naar de bouw plaats vervoerd en aldaar aan het achterschip aangebouwd (zie fig. 7 ) . H e t gew ich t bedroeg 13 5 ton . Later heeft de W ilto n -F ije n o o rd -w e r f alsnog gewaardeerde assistentie ver leend in den v o rm van het afschrijven en machinaal be werken van een gedeelte der midscheepsche stalen dekken, m et daar tusschen liggende verbanddeelen, uitgezonderd huid en spanten. D e m ontage en verdere a fw erk in g van dit w erk werd echter geheel d oor D e R otterd a m sch eD roogd ok Maatschappij verzorgd. H e t pleit alleszins v o o r de uitstekende samenwerking tus schen alle deelnemers aan den b ou w , zoow el als v oor de accuratesse en vakkennis hunner werklieden en technici, dat al deze onderdeelen, die toch alle op verschillende werven
waren vervaardigd, bij het samenvoegen geen enkele m oeilijk heid van beteekenis hebben opgejeverd. In het najaar van 1936 w erd besloten het schip reeds op 10 A p ril 1937 te w ater te laten, hoewel toen reeds was te voorzien , dat het staalwerk van den rom p waarschijnlijk nog niet volled ig z o u zijn aangebouwd. D it besluit werd genomen op gron d van de volgende overw egingen: O p de reeds bij de afbouwplaats opgestelde kraanbaan k on den direct na den stapelloop één der bestaande R .D .M .-k ra n en , alsmede één der nieuw e kranen van de S.B.-baan worden o p gesteld. D it, gevoegd bij het voorhanden zijn van diverse drijvende b ok k en van groote capaciteit, verleende aan de afbouw plaats een kraanfaciliteit, zeker niet minderwaardig aan die van de bou w h ellin g, zoodat de verdere aanbouw van het staalwerk d oor een vroegtijdigen stapelloop zeer zeker niet behoefde te stagneeren. Bovendien bevon den zich de nog te m onteeren en af te w erken bovenste dekken op de afbouw plaats belangrijk dichter bij den beganen gron d dan op de helling en waren reeds tallooze onderdeelen, bestem d v o o r de uitrusting, in het ruime naast de afbouw plaats liggende hulpm agazijn opgeslagen. D it vorm de m et het o o g op transport van werklieden en materialen een niet te onderschatten argum ent ten gunste van een vroeg tijdigen a floop . V erder golden n o g de volgende overw egingen met betrek k in g to t den in b o u w van de voortstuw ingsw erktuigen: D e 5 0 ton w egende donkeyketel was reeds in een zeer vroeg tijd ig stadium (6 A ugustus 1936) aan boord geplaatst, aan gezien het daarvoor opengelaten gedeelte van de huid een hinderpaal vorm d e v o o r het afpersen der oliebunkers. V an de 6 stuks Y arrow -w aterpijpketels waren door de K on ink lijke M aatschappij „D e Schelde” bij den stapelloop reeds 3 stuks geheel en 1 stuks gedeeltelijk gem onteerd, evenals de in het ketelruim opgestelde stookoliepom pen. D it had ten gevolge, dat het vervoer van de Dieseldynam o’s aan het voorein d van de hulpm achinekam er en daarna de in dezelfde ruim te opgestelde tu rb od yn a m o’s slechts door de h oofdm ach inek am er k o n plaats hebben. D it k on, m et het oog op het gew ich t van deze hulpw erktuigen, alleen te water w orden u itgevoerd en m och t niet te lang w orden uitgesteld, wilde de m on tage van de hoofdtu rbines daarvan geen stagnatie ondervinden.
H et timmerwerk was bij den stapelloop reeds behoorlijk gevorderd. D e koelruimen waren grootendeels ingetim m erd, terwijl de separatieschotten van de passagiersverblijven op -----------------------Isa__________________;
j
*t§ _ J
!
: N,
\_ 'W
/
! o1
..... ............
ÜA GJELtS _2S Fig. 10
C - en B -dek reeds overeind stonden en van de overige dekken reeds een gedeelte der voetribben was geplaatst. In verband hiermede was reeds in dit stadium het schip aangesloten op de automatische Sprinkler-brandbluschleiding van de w erf en werd d oor de monteurs dezer leidingen aan boord zorg gedragen, dat alle Sprinkler-punten waren aan gebracht alvorens met het timmerwerk in een zekere ruimte werd begonnen. D it systeem werd vanzelfsprekend gedurende den afbouw te water scherp doorgevoerd. W a t betreft de houten dekken was reeds een begin gemaakt met het houten dek op het B-dek in de achter-dienstgang. D e stand van de hooger gelegen dekken liet een verder leggen van houten dekken vóór den stapelloop echter niet toe. Eenige zorg en organisatie vereischte het hydraulisch klinken van den bovenbouw op de helling, wilde de m ontage van het ijzerwerk daarvan geen stagnatie ondervinden. In de drie b oven gangen van de huidbeplating zoow el als in de stringerplaten van het promenadedek moesten rond 5 0.000 hydraulische nagels worden geklonken, waaraan periodiek in 2 ploegen is doorgewerkt. Bij den stapelloop waren van de 3.300.000 te klinken luch t- en hydraulische nagels 2.700.000 aangebracht. Verm elding verdient de gevonden oplossing v oor het glad uitvoeren van de stalen dekken, waarop, ter plaatse van de passagiersverblijven, een slechts 10 mm dikke ondervloer moest worden gelegd. D o o r de geringe dikte van dezen vloer was het noodzakelijk het dek geheel „flu sh ” uit te voeren en de landen en stuiken van de dekplaten dus naar beneden te jogglen.
Bij het 3 0 m m zware promenadedek was dit probleem echter niet zoo eenvoudig op te lossen, daar deze zware platen zich niet voor doorzetten leenden. Een systeem van langs- en dwars-
strippen onder dek w erd eerst overwogen, doch, afgezien van vele andere daaraan verbonden technische bezwaren, w erd o o k vooral opgezien tegen de groote gewichtstoename (8 0 t o n ) , welke ongetw ijfeld op deze plaats een ongunstigen in v loed moest hebben op de stabiliteit. H et electrisch lasschen van de landen en stuiken dezer zware platen was niet toegestaan zonder een extra geklonken stripverbinding, waarom w erd besloten alleen de stuiken te lasschen en van strippen te voorzien en de landen sponning te schaven volgens fig. 10 en verder normaal met klinknagels te v e r b in den, waardoor een absoluut glad dekoppervlak w erd verkregen. T er afdichting werd bij A de bovennaad alsnog van een lichten laschnaad voorzien. T en slotte verdient n o g speciale verm elding de electrisch aangedreven automatische brandmachine, toegepast v o o r het uitbranden van de gaten in de huid voor het enorm e aantal patrijspoorten. D it kon m et deze machine plaats hebben van
Fig. 12. MAQUETTE VAN DE AFBOUWPLAATS
binnen uit, zonder dat eenige stelling buiten b o o rd n o o d zakelijk was en in een tem po van 20 tot 30 poorten per dag. A anvankelijk ontw orpen uitsluitend voor ronde poorten, is men er door een ingenieuze verbetering in geslaagd het toestel ook dienstbaar te maken v oor het in één onon derbroken snede uitbranden van de ovale patrijspoorten in den b o v e n b o u w . D ank zij deze uitvinding kon w orden bereikt, dat bij den stapelloop alle poorten, onverschillig van welken vo rm , in de buitenhuid waren uitgebrand en v/el op een dusdanig accurate manier, dat de poorten, rond zoow el als ovaal, zon der eenige verdere nabewerking van de snede, konden w ord en aan gebracht. H et meeren aan de af bouwplaats vereischte eveneens b ij zondere zorg. D o o r den enormen w inddruk, waaraan het schip was blootgesteld, w erd niet vertrouw d geacht het schip normaal op de bolders te meeren; speciaal het voorsch ip m oest extra w orden voorzien, daar dit over een yrij groot gedeelte buiten de bescherming van de aangrenzende on d e rze e b o o tloods uitstak (zie ook fig. 12 van de maquette van de a f b o u w plaats)'. H et schip werd daarom, behalve met de n oodige staal draden, met 14 stuks 2 " zware kettingen aan zeer zware in gegraven grondankers bevestigd. De voorste k ettin g was aan een schroefanker in den rivierbodem bevestigd en o o k h et B.B.-anker van het schip was ver in de rivier in de dw arsrichting uitgebracht. Behalve deze laatste, die door de kluis was gemeerd, waren alle kettingen aan m eeroogen verbon den , welke (daar plaatsing in beschoten ruimten niet was te v e r m ijden) waren vervaardigd volgens fig. 11. H et buiten de huid uitstekende gedeelte werd na de a f levering van het schip eenvoudig afgebrand en glad gehakt.
D e te w a te rla tin g Eén der eerste vraagstukken, die bij den stapelloop van bet grootste schip, dat ooit op een N ederlandsche w e r f was te water gelaten, in het geding kw am en, moest reeds bij den b ou w van de helling zijn beslist, nl. de stapelloop op één o f twee sleden. H et is bij D e R otterdam sche D r o o g d o k M aatschappij gebruikelijk ook zeer groote schepen op één slede m et slag bedden te water te laten, om dat deze m ethode technisch en econom isch zeer groote voordeelen biedt tegenover den tw eesleden-afloop. H oew el een éénslede-afloop niet tot de on m ogelijkh eden behoort, is m en er op grond van de volgende overw egin gen toe besloten het schip op twee sleden a f te laten loopen . D e toelaatbare vetdruk , v ó ó r het in b ew eging k om en , vast gesteld zijnde op 25 ton per m 2, vereischte bij een éénsledea floop en een aangenom en a f loop ge w ich t van ron d 18.000 ton
Fig. 13. ZIJ-AANZICHT VOOR-APOSTELEN M ET R EM DRADEN
een slede van een breedte van niet m inder dan 4 m . N ie t alleen w aren aan een behoorlijke dw arsverbinding van deze zeer breede sleden en goten groote technische bezw aren verbon den , d och ook de helling k on belangrijk lichter w orden u itgevoerd, indien d oor het toepassen van twee sleden de d ru k over een aanzienlijk grooter dwarsscheepsoppervlak w erd verdeeld. D aarbij k w am n og, dat bij een a floop op één slede de slag bedden (als gev olg van het scherpe voorsch ip ) vrij v e r naar voren moesten w orden doorgetrok k en , w ilden deze tot aan het op d rijven de stabiliteit tijdens den stapelloop verzekeren. In dat geval zou m en zijn vervallen in een o p b o u w aan het voorein d dezer slagbedden, die w ein ig m inder bew erkelijk zou z ijn dan de apostelen van een tw eesleden-afloop. O o k z o u in elk geval een om van grijk e ondersteuning n ood ig zijn on der den zeer sterk oploopen den voorsteven. D e afstand tusschen de sleden w erd belangrijk m in der ge k ozen dan de vrijw el overal gebruikelijke % scheepsbreedte, nl. slechts 17 voet hart op hart, vrijw el overeen kom end m et de plaats van het eerste bijzaathout. U it een o o g p u n t van stabiliteit w erd deze afstand n og ruim voldoen d e geacht. W a t b etreft dwarsscheepsche doorbu igin g, bij voorgaande tew ater latingen van schepen tot 70 voet breedte was uit nauw keurige m etingen en waarnem ingen gebleken, dat deze d oorb u igin gen van geen beteekenis waren, zoodat de con structie va n deze abnorm ale belasting niet de minste hinder on d ervon d , terw ijl to ch deze schepen na het w egnem en der k im b lok k en slechts in het m idden waren ondersteund. Een groot voordeel van dezen nauwen afstand der sleden was gelegen in de belangrijke h oogte-red u ctie der apostelen v ó ó r en achter en o o k de technisch veel betere plaats van ondersteuning bij de h oozen. D e breedte der sleden w erd u it
eindelijk vastgesteld op 2 m en het geheele aantal goten en sleden w erd in de werkplaatsen van D e Rotterdam sche D r o o g dok M aatschappij speciaal v o o r dit doel vervaardigd. H e t tw eede en zeker niet m inder belangrijke vraagstuk was de rem m in g van het vaartuig na den stapelloop. D e bij D e R otterdam sche D r o o g d o k Maatschappij gebruike lijke een voudige en to ch steeds afdoende practijk bestaat in het aanbrengen van dicht on der den wal in den rivierbodem ver ankerde rem draden. D oord a t deze niet evenw ijdig aan de lengteas va n het schip loopen, d och onder een vrij grooten hoek daarop z ijn geplaatst, trekken deze het achterschip direct nadat het schip de helling verlaat rond, zoodat het vaartuig dan dwars in de rivier k om t te liggen. D it was bij de bestaande rivierbreedte niet m ogelijk, zoodat naar andere m iddelen van rem m en m oest w orden uitgezien. H e t rem m en d o o r m iddel van een rijsbed, hoewel zeer zeker een w ein ig kostbare oplossing, w erd onuitvoerbaar geacht, aan gezien het zeer m oeilijk zou zijn het rijsbed in den stroom op de juiste plaats te houden. U iteindelijk w erd besloten over te gaan to t het afrem m en d oor m iddel van aan weerszijden van het schip bevestigde rem draden, welke aan zeer zware kettingpeuren w aren verbon den . D eze kettingpeuren waren aan S.B. en B.B. langs het schip naast de helling neergelegd. D e w rijving, ontstaan d o o r het over den gron d slepen dezer zware peuren, moest in h o o fd za a k de noodige rem kracht uitoefenen. Een belangrijke fa cto r bij dit systeem is het vaststellen van den w r ijv in g s c o ë ffic ie n t van de peuren over den grond, z o o mede den w aterw eerstan dscoëfficien t. H oew el van enkele in het buitenland gebou w de schepen eenige gegevens beschik baar waren, w erden deze niet betrouw baar genoeg geacht om als basis te dienen. H e t groote verschil in grondsoort, het al o f niet aanw ezig z ijn resp. mededraaien van de schroeven en n og veel andere onbekende factoren spelen daarbij een te groote rol. Er w erd daarom besloten (hoew el dit zeer aanzienlijke kosten z o u m edebren gen ) twee op de helling staande tankers bij w ijze van p ro e f tijdens den stapelloop op deze manier af te rem m en, ten einde meer betrouw bare gegevens te verkrijgen. D eze p roeven waren niet alleen zeer n u ttig v o o r het bepalen van b oven gen oem d e co ë fficië n te n , d och tevens om op deze manier een geschikt systeem te vinden om de remdraden in den k ortst m ogelijk en tijd van het schip te kunnen losmaken. D e m ogelijk h eid w erd nl. geenszins uitgesloten geacht, dat het schip bij een niet on m iddellijk losmaken der remdraden door de veerende w e rk in g dezer draden op de helling zou w orden teru ggetrokk en , m et groot kans op beschadiging van schip en helling. D ë d o o r deze proeven gemaakte belangrijke extrakosten z ijn ruim schoots vergoed d oor de waarde volle gegevens, die daaruit k on d en w orden afgeleid. H et gew icht, de vorm en
Fig. 14. A F L O O P K L IN K TEN DEELE GEVALLEN
de juiste plaatsing van de peuren m et de remdraden konden nu w ord en bepaald en w erd ten slotte vastgesteld op 10 h o e f ijzer v orm ig e peuren aan elke zij m et een totaalgew icht van
M et behoud van het bij D e Rotterdamsche D ro o g d o k M aat schappij gebruikelijke en steeds goede resultaten opleverende mengsel van zuiver rundvet m et een zeker percentage stearine v oor verharding, werd n oodig geoordeeld proefondervindelijk vast te stellen welken invloed een langdurige druk op dit vetmengsel zou uitoefenen. T e dien einde werd een gedeelte goot en slede in de werkplaats opgesteld, met het vetmengsel v o l gegoten, van de gebruikelijke deklaag van zeep en olie v o o r zien en op den vollen druk belast. Zelfs na enkele dagen belasting bleek de vetlaag volkom ën gaaf te zijn gebleven, terwijl ook de w rijvin gscoëfficien t practisch niet was gew ijzigd. W a t betreft de klinken, hierbij werd vastgehouden aan de bij D e Rotterdamsche D ro o g d o k Maatschappij gebruikelijke hefboom klinken, die zonder eenige uitzondering steeds hun
Fig. 15. VOOR-AANZICHT VOOR-APOSTELEN MET POSITIE DER REMPEUREN
Fig. 16. APOSTELEN ACHTERSCHIP
bijna 900 ton, varieerend van maximaal 5 5 ton tot 30 ton. groote bruikbaarheid en betrouwbaarheid hadden bewezen. Zij V an het af remmen terwijl het schip nog op de helling stond, is, bestaan elk uit een stel hefboom en , die door hun opeenvolgende om het daaraan verbonden risico, afgezien. D e eerste peur liggin g den oorspronkelijken klinkdruk bij eiken volgenden kw am eerst in beweging toen het schip de helling reeds had h efb oom reduceeren, totdat een zoozeer verminderde kracht is verlaten en de lengte der remdraden was zoo gekozen, dat de bereikt, dat deze door een dunne Manillalijn kan worden o p peuren niet tegelijk, doch met tusschenpoozen van enkele seconden in beweging kwamen. Met behulp van een speciaal daarvoor vervaardigde m aquette werd ook een afdoende oplossing ge von d en voor het probleem van de bevestiging, resp. ophanging, van de remdraden ten opzichte van elkander, aangezien tot eiken prijs moest w orden vermeden, dat deze zich tijdens den a f loop zouden verwarren. W a t betreft de kwestie van het vlu g losmaken van de remdragen van het schip, werden ver schillende systemen in de werkplaats en aan boord beproefd. De pennen der staaldraadsluitingen werden daarbij met de volle te verwachten trekkracht op w rijving belast. H oe dit vraagstuk uiteindelijk is opgelost blijkt uit fig . 13, waarop de hefboom en zijn te zien, die het m ogelijk hebben gemaakt de sluitingpennen door een lich ten takel op het dek zoo snel los te trekken, dat slechts enkele seconden nadat het schip tot stil stand was gekomen, het geheel vrij drijvend door de sleepbooten kon w orden overgenom en en binnen het half uur na den stapelloop aan den afbouw steiger kon w orden gemeerd. V erder werden uitvoerige proeven genomen in zake de toe te passen smering der goten. Fig. 17. VOORSCHIP MET EERE-TRIBUNE EN TRIBUNE VOOR GENOODIGDEN
NAVIGATING
TO P
BR ID GE .
HVMNASIUM
ETC.
TOP WHEELHOUSE
UPPER
PROMENADE DECK.
PROMENADE DECK.
LOVER
I C L M A l.T'W»
PROMENADE DECK.
MAINDECK.
wrasHÎ
BLAD la. ZIJ-AANZICHT EN GEDEELTELIJK DEKKENPLAN (ZIE OOK BLAD lb)
'- « e £ £ 3 » É
genomen. Deze lijn houdt dus in w erkelijkheid het schip tegen zoodra alle verdere beletselen zijn weggenom en. Zij w ord t uiteindelijk door de doopster doorgehakt, waardoor deze niet alleen de stapelloop-cerem onie verricht, doch ook daadwerkelijk het schip van zijn laatste boeien bevrijdt. D e w erking van dit mechanisme volgt zonder nadere toelichting uit fig . 14. D e totale klinkdruk bedroeg (m et verw aarloozing van de w rijvin g tusschen slede en g o o t) rond 1000 ton en aan elke zijde van elke goot waren drie stellen hefboom en , in totaal dus 12 stuks, opgesteld. Reeds bij den stapelloop van de twee b oven gemelde proefschepen was eveneens nagegaan welke tijd noodig was om de kim stoppings niet los te rammen, zooals steeds gebruikelijk, doch met behulp van luchtrevolvers m et lange beitels los te klooven. Met het oog op het stipt aanhouden van den af loop tijd, mede in verband m et het te ver wachten hoog bezoek, moest er rekening mede worden gehouden, dat losrammen van de stop ping steeds een onberekenbare fa ctor vorm t wat betreft den tijdsduur, daar het vaak voork om t, dat door hoogen druk op de blokken, deze niet los te ram men zijn en toch m oeten worden gek loofd , m et een vaak aanzienlijk tijdsverlies als gevolg. De tijd benoodigd per blok voor het sloopen m et den beitel, bleek voor alle schepen, ongeacht den druk, vrij constant te zijn, waarop werd besloten alle stoppings te sloopen in plaats van te rammen. D it had tot resultaat, dat de totaaltijd voor het losmaken den program m atijd slechts m et enkele m inuten heeft overschreden. Tw ee dagen vóór den stapelloop des namiddags te drie uur werd met het losklooven der k ielblokken begonnen. A ch tereen volgens werden gaandeweg de resteerende stoppings m et het noodige overleg losgemaakt, zoodat des Zaterdags te 1 uur alle stoppings behalve de op één na buitenste rij (die als k im stoppings dienst deden) waren verw ijderd. D e onder het schip opgestelde bewegingsaanwijzers (die de zeer geringe bew eging van het schip tienmaal vergroot w eergeven) vorm den een u it stekende controle op de bewegelijkheid van het schip. Bij voortduring werd tijdens het sloopen der blokken een zeer geringe bew eging geconstateerd, welke alle h oop g a f v o o r
Fig. 19. SCHIP TE W AT E R . ALLE REMPEUREN IN ACTIE
een succesvollen stapelloop, die dan ook ten volle w erd bewaar heid, toen bij het vallen der klinken het schip des Zaterdags middags om 4 uur on m iddellijk in bew eging kwam . H e t lossloopen der tweemaal 24 kim stoppings nam 1 uur 5 m inuten in beslag, m et gebruik van in totaal 20 luchtbeitels. T er controle van den ingenieur, belast m et den stapelloop, Was bij de klinken onder het schip een signaalbord aangebracht, waarop de stand van het losklooven der kim stoppings m et behulp van electrische lam pen k on w orden gevolgd. D eze lam pen werden bij elke stopping ingeschakeld, zoodra deze was weggenom en. D e waterstand bij den stapelloop bedroeg 5 cm meer dan (m et de noodige correctie) uit de officieele getij tafels was a f geleid. Bij de enkele weken v o o r dien tijd daarop uitgeoefende controle werd gevreesd, dat de optredende oostelijke w in d den waterstand ongunstig zou beïnvloeden. O m deze reden werd dan ook de voorzorgsm aatregel genom en het voorschip z o o danig te ballasten, dat zelfs in dat geval gevaar v o o r dom pen zou zijn uitgesloten. D e constructie der apostelen is zonder meer duidelijk te zien uit de fig. 13, 15 en 16. Fig. 13 geeft een beeld van de voor-apostelen. H et voorste gedeelte daarvan is uit staande balken tot een massief blok vereenigd; ter verdeeling van den rond 4000 ton grooten voorstevendruk over een zoo groot m ogelijke lengte is tusschen apostelen en smeerkeggen een laag zacht h ou t aangebracht, afloopend van 6 duim achter tot 3 duim aan het vooreinde. D e ophanging der rem draden zoow el als de bovenbesproken hefboom en zijn duidelijk waarneembaar. Fig. 1 5 geeft hetzelfde beeld van voren ge zien m et de positie der bossen k etting, dienst doende als rempeuren. Fig. 16 to o n t de achteronderstopping, waarop de zeer gunstige positie te zien is, die deze uit een oo g p u n t van ondersteuning innemen ten o p zichte van de hoozen. Behalve de in het voorschip perm anent aange brachte versterkingen tegen de enorme belasting bij het opdrijven, waren ook in het ketelruim zoom ede in het midscheepsche gedeelte van den dubbelen bodem de noodige voorzieningen ge tr o ffe n om den grooten opwaartschen druk op te nemen, die zou ontstaan wanneer dit p u n t de uiteinden der helling passeerde.
Fig. 20. HET MOMENT W AAROP ALLE REMDRADEN IN ACTIE KOMEN
O p fig. 18 is het schip reeds v o o r een gedeelte afgegleden en de h oefijzervorm der peuren is duidelijk te zien. O p fig. 19 valt het schip van de helling en zijn de achterste peuren reeds in bew eging. D e d o o r de peuren in den grond uitgegraven geul was op som m ige plaatsen 5 0 cm diep. Fig. 20 geeft het m om ent weer, waarop alle remdraden zijn gespannen. H e t schip lag 19 seconden na het verlaten van de helling geheel stil. O pm erk in g verdient, dat de links op fig. 13 voorkom en de staaldraad, die alle remdraden tot het laatste m om ent vasthoudt, reeds (zooals de bedoeling was) is afge broken en dat alle rem draden zonder uitzondering vrijloopen en gespannen zijn. O p fig . 21 is het oogenblik vereeuwigd, waarop H . M. de K on ingin op de tribune den klinkdraad doorhakt en daarmede het schip aan zijn element prijs geeft. T egelijk m et den klinkdraad w ord t ook de fleschdraad auto matisch losgem aakt, waardoor tevens de doopplechtigheid plaats vin dt. FEET
D eze constructies zoow el als de helling zelf hebben alle ten volle aan hun doel beantw oord. V a n a f het oogenblik, dat de eerste kielblokken waren w e g genom en tot aan het vallen van de klink was het schip ten o p zichte van de helling n og 23 m m gezakt. Fig. 1-7 laat zien de eere-tribune met lift, zoom ede de b ijtribunes voor de genoodigden. Deze bij-tribunes z ijn uit de op elkaar gestapelde stellingpooten van het schip op geb ou w d . In totaal zijn drie van dergelijke tribunes opgericht, w elke aan circa 10.000 genoodigden een plaats konden verschaffen. V oorts hebben n o g circa 18.000 personen, o. a. het lager perso neel, m et fam ilieleden en in trod u cé’s, op het terrein een plaats gevonden, vanwaar zij den stapelloop konden volgen.
PER SE C
CURVES
OF
SDEED
Fig. 22. SNELHEIDSKROMMEN
D e algemeene gegevens betreffende den stapelloop zijn als volgt: A fs c h o t van go o t en k i e l .......................... 1 op 18,5 Lengte goten 210 m „ sleden 192 m Breedte goten elk 2 m O verhang v ó ó r ..................................................... 14,35m „ achter ................................................ 7m G ew icht van het schip zonder sleden . . . 17530 ton „ sleden, apostelen e tc... 570 ton Gem iddelde druk in s t ils ta n d ......... 25 ton per m 2 A fsta n d sleden hart op h a r t ..................... 5,20 m W aterstand b oven vet op e in d g o o t 1,65 m A f gelegde w e g to t op drijven achter . . . . 165 m D ru k op sleden bij o p d r ij v e n ........ 4200 ton M inim um a n ti-tip p in g-m om en t ............ 285000 voet-ton K lin kdru k (w r ijv in g verwaarloosd) ± 1000 ton W rijv in g s co ë fficie n t smeerlaag .............. 0,021 Fig. 22 ge e ft ten slotte weer het snelheidsdiagram, gere gistreerd d o o r m iddel van een speciaal door D e Rotterdamsche D ro o g d o k M aatschappij ontw orpen en geconstrueerd toestel. D e m axim u m snelheid bedroeg 30 km per uur, de gemiddelde snelheid 18,5 km per uur en de tijd vanaf het vallen van de klink to t aan het afvallen van de helling 41 sec.
D e a fb o u w te w a te r
Fig. 21. HET DO OR H AK KEN VAN DEN K LINKDR AAD DOOR H. M. DE KONINGIN
D e geheele afbou w ru im te werd door een solide afsluiting om geven, zoodat zorg vu ld ig kon w orden gecontroleerd, dat geen personen toegang tot het schip verkregen, die daartoe niet bevoegd waren. D rin k w atervoorzien in g, urinoirs en W . C .’s waren eveneens in voldoen de mate op dit afgesloten terrein aanwezig, waar door veel o n n o o d ig tijdverlies werd bespaard.
Z oow el de controlepost bij den ingang van het terrein als het schip zelf, waren op het stads- en w erftelefoonnet aangesloten. O m aan het groote aantal werklieden (o p sommige m om enten van den a fb o u w bedroeg dit niet m inder dan 15 00 m an) een vlotten toegang tot het schip te verzekeren, voornam elijk bij het begin en einde der w erktijden, w erd de verbin ding m et den wal tot stand gebracht d oor middelvan 4 loopbruggen, die door 9 ingangsdeuren toegang tot het schip gaven. De m ontage van het n og bij den stapelloop ontbrekende staalwerk, h oofd zak elijk bestaande uit den lichten op bou w boven het b o v e n promenadedek (zie fig. 2 4) werd m et spoed ter hand genomen. D e afw erkin g daarvan was op 16 A pril 1937 reeds zoover gevorderd, dat begonnen kon w orden m et het leggen der houten dekken. Daar dit werk, door het voorgeschreven be vestigen met op het dek electrisch gelaschte bouten meer tijd dan normaal vorderde en het er Fig. 24. H ET PLAATSEN VAN DEN VOORSTEN SCHOORSTEEN onder gelegen beschietingswerk in geen geval daarvan stagnatie m och t ondervinden, w erd het leggen der dekken in geforceerd tem po uitgevoerd. blokken, geen hinderpaal vorm en voor het norm ale verloop der O ok de uitvoering der verschillende andere a fb o u w w e rk overige werkzaamheden. V ooral de voortstuw ingsruim ten, de zaamheden, zooals beschieting, schilderwerk, pijpleidingen en k om bu izen en de decoratieve ruim ten vereischten in dit op zich t sanitair, leggen der ondervloeren, ventilatie- en lu ch tververspeciale aandacht. schingskanalen, electrische leidingen, isolatie, enz. enz., elk op D a t dit geheele zeer om vangrijke en ingew ikkelde proces zich zelf van zeer groote uitgebreidheid, w erd m et kracht zon der noemenswaardige stagnatie tot een goed en tijd ig einde voortgezet. V ooral v oor het isolatiewerk was speciale zo rg en is gebracht, is zeker niet het minst te danken aari den u it toezicht vereischt, wilde het aanbrengen van de ron d 32.000 m 2 stekenden geest van m ede- en samenwerking, die alle betrokken partijen zonder u itzondering h eeft beheerscht. warm te- en geluidsisolatie, in h oofd zaa k bestaande uit m agnesiaOverigens w erd er op alle m ogelijke manieren naar gestreefd het w erk te vereenvoudigen en te bespoedigen, o. a. d oor het plaatsen van diverse houtbew erkingsm achines aan b oord , het onder centrale leiding stellen van het gebruik der hellingkranen, door het beleggen van een wekelijksche bijeenkom st van alle betrokken bedrijfsleiders, waarop de hangende kwesties w erden besproken en geregeld, enz. N aar gelang de in b ou w van hout en verder brandbaar materiaal vorderde, m oest steeds meer aandacht w orden besteed aan de beperking van het brandgevaar. Behalve het reeds vroeger vermelde Sprinkler-systeem, waren n o g op tal van plaatsen brandbluschapparaten en brandemmers opgesteld, en onder zeer uitgebreide controle geplaatst, om vooral elk begin van brand aan boord in de kiem te kunnen smoren. V erder werden de meest rigoureuze maatregelen ge tro ffe n om het ontstaan van brand te verhinderen. A lle nagelvuren werden des avonds m et water gebluscht en lasch- en brandw erk m o ch t op brand-gevaarlijke plaatsen niet dan onder toezich t plaats vinden. V anzelfsprekend was rooken aan b oord en in de af bouw loods te allen tijde verboden, evenals het aan boord aan w e zig zijn van dekzeilen, emballage, losse benzine o f andere brandbare stoffen . Speciale maatregelen w erden genom en v o o r het groote gevaar aan het plakken van rubber vloeren v e r bonden, daar de dampen uit het benzinehoudend plakm iddel een zeer groot gevaar v o o r o n tp lo ffin g en brand vorm den. H et plakw erk w erd dan ook zon der uitzondering buiten w erktijd uitgevoerd, waarbij er verder v o o r werd zorggedragen, dat de ontw ikkelde gassen via speciaal daarvoor vervaardigde houten kokers door electrische fans naar de buitenlucht w erden afgezogen. O o k de beveiliging tegen beschadiging van het enorm e kw antum sanitair, de gelegde aranbee-, tegel- en rubber vloeren, verlangde voortd u ren d aandacht. Elk stuk geplaatst sanitair werd d oor een solide houten bescherm ing om geven en alle vloeren, onverschillig van welken aard, w erden direct na het leggen m et karton bescherm d. D e daarvoor gemaakte vrij aanzienlijke onkosten zijn ruimschoots vergoed d o o r het feit, dat zich in verhouding to t den grooten om va n g van het b e
scherm de materiaal slechts zeer w einig beschadigingen hebben voorgedaan. Z ood ra het tim m erw erk en electricienswerk in het stadium kw am te verkeeren, dat de ontelbare en zeer gevarieerde kleine fittin gs en onderdeelen v o o r m ontage aan de beurt kw am en, w erd besloten uit een oog p u n t van tijdsbesparing een ruim te h iervoor aan b oord als fittingsm agazijn in te richten. H ie rv o o r w erd de d roge-p rovian d ruim te gekozen, op het D -d e k g e legen, vanuit w elk centraal p u n t alle fittings w erden u it gegeven en gecontroleerd. V o o r de con trole van het aanbrengen der fittin gs w erd in elke hut, badkam er enz. een gedrukte kaart opgehangen, waarop d oor speciale controleurs de stand van de afm ontage per com partim ent dagelijks w erd ingevuld. D it systeem heeft de con trole aan boord zeer vereenvoudigd en to t veel tijd s besparing geleid bij het uiteindelijk op gereedheid controleeren en overnem en der com partim enten door de eigenaars tegen de opleverin g van het schip. In den herfst van 1937 w erd nagegaan op w elke m anier het inw endige van het schip gedurende den naderenden w inter op een behoorlijke tem peratuur kon w orden gehouden. In de koudere dagen van het najaar w erd begonnen m et het aan sluiten van de reeds geplaatste electrische kachels, d och allengs bleek het n ood ig het aan boord reeds grootendeels ingebou w de k ou d e- en warm elucht-ventilatiesysteem hiervoor te benutten. D aar de v oor dit doel bestemde donkeyketel aan b oord n o g
niet bedrijfsklaar was, w erd v o o rlo o p ig op den wal een C och ran ketel opgesteld, die den benoodigden stoom v o o r de verwar m ingselem enten leverde, totdat de scheepsdonkey zoover be d rijf sgereed was, dat deze de taak k on overnem en. Zelfs op de koudste dagen van den w inter k on hiermede overal op het schip een zeer dragelijke tem peratuur w orden onderhouden. D e fo t o van fig . 24 w erd genom en op 26 O ctob er 1937, terwijl de circa 60 ton w egende voorste schoorsteen aan boord w erd geplaatst; zooals op de fo to te zien is, is de a f b ou w reeds in een vergevorderd stadium en zijn o. a. alle Barclay sloepdavits reeds op gesteld, D eze davits m et de bijbehoorende alum inium reddin gsbooten zijn, zooals reeds elders gemeld, geheel d oor D e R otterdam sche D ro o g d o k Maatschappij ver vaardigd. D e a fb o u w en afm ontage van het schip vorderde zoo v o o r spoedig, dat reeds op 17 D ecem ber 1937 k on w orden begonnen m et het aan den eigenaar overdragen van de hutten van de onderste dekken. V an 13 to t 20 Februari w erd het schip in het dok van W ilto n -F ije n o o rd te Schiedam geplaatst, waar alle onderwaterv e rf is aangebracht en het roer en de schroeven zijn gemonteerd. Reeds op 21 Maart k o n m et succes een vierdaagsche techni sche p ro e fto ch t w ord en gehouden. In tegenstelling met wat bij een technischen p ro e fto ch t gebruikelijk is, was het schip com pleet m et alle m achinerie en m et uitzondering van wat klein decoratiew erk, to t in de laatste details afgew erkt.
ALGEMEENE BESCHRIJVING VAN DE INRICHTING VAN HET SCHIP Dieselgeneratoren aldaar opgesteld, verder gaande door het ketelruim tusschen de aan B.B. en S.B. opgestelde 6 hoofdketels bereikt men het pijpenrecess. V anuit deze laatste ruimte gaat Lengte over a l l e s .................................................... 231,20 m men d o o r een pijpentunnel naar een in het voorru im opgestel213,3 6 m Lengte tusschen de loodlijnen .......................... den waterdichten vlu ch tk ok er, waarin zich een wenteltrap be Grootste breedte over buitenkant spanten . . . 26,82 m vin dt, uitkomende op het B -dek, naar de zich aldaar bevindende verblijven van het lagere m achinekam er- en ketelpersoneel. Breedte van het p rom en a d ed ek ............... 27,20 m A ls uitgang van de hoofdm achinekam er v o o r de w erk tu ig H olte in de zijde tot het m a in d e k ........ 16,75 m kundigen dient, behalve op het C - en B -dek uitkom ende H olte in de zijde tot A -d e k (sch otten dek ) .. 14,— m trappen, een speciale lift naar de w erktuigkundigen-m essroom Geladen diepgang op v rijb o o rd m e rk ...... 9,62 m op het upper promenadedek. Laadvermogen daarbij 10265 ton In het E -d ek vooru it zijn ingebouw d, doorloopen d to t op Bruto tonnenmaat 36287,27 R .T . den tanktop, het groote zw em bad en het Squash Rackets C ou rt N etto tonnenmaat 2 14 95 ,9 4 R .T . v o o r de kajuitsklasse passagiers. O p dit dek bevinden zich ook A antal passagiers tota al......................... 1220 de medicinale baden aan S.B. en ruime toiletten aan B.B. D eze Bemanning, aantal totaal .................................... 702 ruim ten zijn alle bereikbaar vanuit de hooger gelegen vestibules Aantal dekken onder en incl. prom enadedek 8 door middel van een lift ( lift 1) en trappen. O p het E -dek achter bevinden zich tusschen en om de Aantal dekken boven het prom enadedek . . . . 3 schroefastunnels heen, de 10 gekoelde proviandbergplaatsen, Klasse L lo y d ’s 100 A l w aarvoor 3 stuks Borsig koelaggregaten daar ter plaatse zijn „w ith freeboard ” opgesteld. H et proviandeeren geschiedt vanuit den op het B -d ek gelegen dienstgang, door middel van twee electrische D e rom p is als volgt ingedeeld (zie hierbij het algemeen p la n ) : proviandliften, alsmede de noodige trappen naar de hiervoor D u b bele bodem . D eze strekt zich uit van af het achterpiekgenoemde proviandruim en. schot tot aan het dwarsschot van de dieptank, welke achter de O p het D -d e k achter de machinekamer bevinden zich de 4 voorpiek ligt, en is onderverdeeld in 46 afzonderlijke tanks en gekoelde laadruimen, waarbij opgesteld 2 stuks Borsig koel3 cofferdam s, welke elk voor zich een w aterdicht geheel vorm en aggregaten. De te koelen lading w ordt door twee laadtrunks en aldus de veiligheid bij bodem schade aanmerkelijk verhoogen. van af het upper prom enadedek in deze ruimen geladen. D e hoogte van dezen dubbelen bodem is 1,645 m , zooda t m en Tusschen de hiervoor genoem de laadruimen en de m achine er bijna rechtop in kan loopen. D e 46 tanks dienen to t berging kam er zijn de bergplaatsen v o o r de verschillende soorten p ro van stookolie, smeerolie, voedingw ater en zoetwater. viand, welke niet behoeven te w orden gekoeld, gebouw d. D eze 'Waterdichte schotten. H et aantal hiervan, nl. 11, w erd b e ruim te w ordt eveneens bediend door de reeds genoemde paald door te voldoen aan de eischen overeenkom stig het proviandliften. „Internationaal V erdrag v oor de B eveiliging van M enschenO p het D -d e k vó ó r het ketelruim zijn, behalve hutten voor levens op Zee” . stewards, ruimten bestemd v o o r drukkerij, kleermakerij en A l deze schotten zijn w aterdicht opgetrokken, tot het A -d e k mailkamer, terwijl zich aan S.B. het groote bagageruim bevindt. (zg . schottendek), behalve het voorpieksch ot, hetw elk een dek D e bagage kan door m iddel van een bagagetransporteur van hooger, nl. tot het maindek is opgetrokken. en naar de op het B -dek gelegen vestibule w orden vervoerd. D it In deze schotten zijn, waar n ood ig vo o r passage, in totaal transport kan eveneens geschieden door middel van een speciaal 48 stuks stalen, waterdichte, hydraulisch en m et de hand onder de personenlift 1 aangebrachte bagage-cabine; tevens is schuifbare deuren, fabrikaat A tla s-W erk e A . G ., aangebracht het hierdoor m ogelijk de bagage te vervoeren van en naar alle (v o o r deze deuren zie afzonderlijke besch rijvin g). door deze lift bediende dekken. Als w aterdichte com partim enten, welke eveneens tot de C -d ek . V an achter naar vóór gaande, v o lg t dan eerst de veiligheid bijdragen, zijn er, behalve de h iervoor genoem de 46 stuurmachinekamer, waarin zijn opgesteld de electrischdubbele bodem tanks, n og de volgende tanks in het schip ge hydraulische stuurmachines, telem otor, gy rop ilotm otor, elec bouw d, voor zoetwater: trische roerstandaanwijzer etc. V ó ó r de stuurm achinekam er bevindt zich een vak 3e klasse de achterpiek, 5 tanks, waarvan 1 tusschen- en 4 zijtanks naast de tunnels, 6 zijtanks naast het pijpenrecess v ó ó r het hutten met vestibule, lift (N o . 7 ) en trappen naar het maindek. ketelruim, een dieptank achter de voorpiek , alsmede de v o o r Daarna v olgt het toeristenklasse zwem bad. D it zw em bad is piek zelf, in totaal dus 14 tanks. geheel in groene en grijze tegels uitgevoerd en voorzien van een T er weerszijden van de hulpm achinekam er en het ketelruim overvloedige electrische verlichting. Tevens zijn daar ook de zijn de brandstof- en dieselolie-tanks alsook de settling-tanks kleed- en douchekamers en toiletten, alsmede hut en bergplaats aangebracht, in totaal 13 tanks. Buiten de genoem de 46 b odem vo o r den badmeester. tanks zijn daarboven dus n og 27 tanks gebou w d. Steeds naar vóór gaande bereikt men dan de hutten en diverse V anuit de hoofdm achinekam er kan m en naar achter door de ruim ten vo o r de toeristenklasse, welke zich uitstrekken tot aan schroefastunnels tot aan het achterpiekschot loopen , alwaar de verblijven v o o r de bem anning voorin. zich een vluchtkoker naar de stuurm achinekam er bevindt, van In het achterste gedeelte van deze toeristen-verblijven zijn waaruit men ook de op het A -d e k geplaatste kaapstandmachines twee kapsalons, één vo o r dames en één voor heeren, com pleet kan bereiken. Bovendien zijn, ten gerieve van de bediening en m odern ingericht. Behalve voor de toeristenklasse zijn deze door de machinisten der koelmachines v o o r de koellaadruim en salons ook bestemd voor de 3e klasse passagiers en door deze op het D -d ek , deze machines vanuit de schroefastunnels bereik laatste bereikbaar zon der de ruimte, bestemd vo o r toeristen baar. Vanuit de ruimte voor de koelmachines op het D -d e k is klasse passagiers, te passeeren. dan weder een vluchtkoker aan B .B .-zijde naar het C -d ek . Daarna k om t m en in de ruime toeristenklasse vestibule, van Gaat men u it de machinekamer naar v óór, dan passeert m en waaruit men m et 2 liften (N o . 4 en 5) en trappen de hooger allereerst de hulpmachinekamer tusschen de drie tu rb o - en tw ee gelegen dekken bereikt. Allereerst v olgt hier de verm elding van de voornaam ste a f metingen en bijzonderheden:
D e B .B .-gang op dit dek, ter plaatse van de m achinekam er, geeft toegang tot lift N o . 6, waarmede de toeristen ineens het 8 dekken hooger gelegen, speciaal voor hen tusschen de beide schoorsteenen ingerichte sportdek, kunnen bereiken. Een aardig vergezicht geeft de huttengang aan S.B., welke over een lengte van ruim 100 m onafgebroken recht doorgaat en duidelijk de v o o r een schip karakteristieke zeeg w eergeeft. A an B .B .-zijde loop t parallel m et de huttengang de dienst gang vanuit de m achinekam er naar de bem anningsverblijven voorin. In de midscheeps tusschen de B.B.- en S.B.-gangen is de groote wasscherij gebouw d. T en behoeve van toeristenklasse passagiers, welke op het dek niet allen beschikken over een privé-badkam er, zijn op ver schillende plaatsen in totaal 8 ruime en royaal ingerichte toiletten aangebracht, 4 voor dames en 4 v oor heeren, voorzien van W .C ., baden m et douche, waschtafels en urinoirs. V ó ó r de toeristenklasse verblijven volgt dan n o g de ruim te bestem d voor bem anning, bergplaats, kettingbak en zeilkooi in de voorpiek. H e t B -d ek is'va n achter naar vóór als v olg t ingedeeld: achterpiek-bergplaats, 3e klasse hutten m et vestibule, een blok toeristenklasse hutten, eventueel ook te gebruiken door 3 e klasse passagiers, daarvoor toeristenklasse hutten m et vesti bule, zooals op C -d ek , 3 e klasse eetzaal, dwarsscheepsche dienst gang m et aan beide zijden een waterdichte deur in de huid voor passage naar den wal, tevens geeft deze gang toegang tot m achinekam er, proviandruim te d oor middel van trappen en 2 liften , 3e klasse eetzaal, achtergelegen hutten en naar v ó ó r tot de keukens o f kom bu izen (zie afzonderlijke beschrijving h ie rv a n ). V ó ó r laatstgenoemde ruim ten vin dt men aan S.B. de hutten v o o r het leidend keukenpersoneel en aan B.B. n o g to t de keukens behoorende ruim ten. H ierna treedt m en de kajuitsklasse vestibule binnen, van waaruit m en m et 2 liften (N o . 1 en 2) en trappen h ooger en lager gelegen dekken kan bereiken, alsmede d o o r w aterdichte deuren uitgang v in d t naar den wal. Tevens k o m t hier o o k de bagagetransporteur naar het hiervoor genoemde bagageruim uit. V ó ó r deze vestibule volgen dan kajuitsklasse hutten, alsmede hutten v o o r leidend civiel personeel en stewardessen, welke laatste ook over een afzonderlijke hierbij gelegen eetzaal be schikken. A an S.B. v in d t m en hier ook het hospitaal, m et afgesloten gang, ruim te biedend v oor passage met brancards, naar de dames- en heeren-ziekenzaal en de operatiekamer, alsmede hut v o o r ziekenoppasser, badkamer, W .C .’s en een geheel gecapi tonneerde cel v o o r geesteszieken. V erder naar v ó ó r volgen dan weder ruimten v o o r de bem an n in g en een zeilkooi in de voorpiek. A -d e k . V ó ó r de achterpiek-bergplaats is aan B.B. en S.B. een machinekam er gebou w d v oor de electrische machines to t het drijven van de op het daarboven gelegen m aindek geplaatste kaapstanders. H ierna volgen dan weder ruim ten voor 3e klasse passagiers, zooals reeds eerder genoem d, toeristenklasse h utten eventueel ook bij de 3e klasse te trekken, kajuitsklasse hutten, ook even tueel te gebruiken voor uitbreiding toeristenklasse, en daarvóór to t aan de kajuitsklasse vestibule weder uitsluitend kajuitsklasse hutten. Tusschen laatstgenoemde ruimten bevinden zich dan de beide groote eetzalen voor toeristen en kajuitsklasse passagiers, slechts door 2 stel groote glazen deuren van elkaar gescheiden (zie afzonderlijke b esch rijvin g). D eze beide zalen hebben, als één ruim te gebruikt, een lengte van bijna 90 m. V anu it de h iervoor gelegen kajuitsklasse vestibule h eeft men een on on derbroken d oork ijk in beide zalen. H ierna volgen w eder kajuitsklasse hutten, verblijven vo o r de bem anning en een zeilkooi in de voorpiek. M ain dek. H ierop b evin dt zich achter, het eerste open dek bestem d voor 3 e klasse prom enade, meer naar v ó ó r liggen aan B.B. en S.B. de v o o r deze passagiers bestemde ruim e gesloten
prom enadedekken. Tusschen deze laatstgenoemde dekken zijn de voor deze passagiers bestemde ruime salons etc. gebouwd als v o lg t: „L o u n g e ” m et film cabine en twee vestibules met trappen naar het h ooger gelegen 3 e klasse prom enadedek, vestibule als toegang naar prom enade- en lager gelegen reeds genoemde vestibules, en ten laatste de rooksalon, waarin aan B.B.-zijde een ruime lees- en schrijfkam er en aan S.B.-zijde een bar is gebouw d. Naar v ó ó r gaande k o m t men dan in de toeristenklasse vesti bule, ingerich t als op lager gelegen dekken doch bovendien voorzien van het v oor deze klasse bestemde pursers-kantoor m et a fzon derlijk e ruim te voor safeloketten en chef-hofm eesterskantoor. T er weerszijden van deze vestibule bevinden, zich toeristen klasse hutten, terw ijl ervóór zich één van de v ijf voor de air con d ition ing bestemde machinekamers bevin dt; deze hier zorgt voor het juiste klim aat in de toeristenklasse eetzaal. H ierna volgen w eder aan B.B. en S.B. de noodige kajuitsklasse hutten to t aan de vestibule voor deze klasse. Tusschen deze hutten liggen de twee domes boven de op het hiervóór genoemde A -d e k gelegen eetzalen, welke dus twee dekhoogten in beslag nemen. Tusschen deze twee domes treft men ook nog het telefoon station aan, waarin de installatie v o o r de automatische telefoon ten dienste van het b ed rijf aan boord, alsmede een schakeltafel bediend d oor een telefoniste, is opgesteld. D eze telefoon-schakeltafel dient uitsluitend ten gerieve van de passagiers, die vanuit hun hut wenschen te telefoneeren. De reeds genoem de kajuitsklasse vestibule is eigenlijk de h cofd en trée van het schip en is derh alve bijzonder ruim en fraai ingericht. D e achterzijde van deze vestibule geeft toegang tot de ruim en m odern ingerichte air conditioned dames- en heerenkapsalons. A an de vo o rzijd e vin dt men het k an toor van den purser o f adm inistrateur en een dito voor den chef-hofm eester, waarvóór zich v o o r ieder van deze heeren n og een afzonderlijk privékan toor bevindt. U itgan g naar den wal vin dt m en aan B.B. zoow el als aan S.B. door twee ruim e, w aterdichte deuren in de huid, welke aan de vestibule-zijde n o g zijn voorzien van afzonderlijke, fraai be tim m erde tochtdeu ren en schuifhekken. V erder naar v ó ó r gaande volgt dan n og een aantal kajuits klasse hutten, daarna verblijven v o o r de bemanning en ten slotte de m achinekam er voor de electrisch bediende ankermachines en kaapstanders, w erk - en bergplaatsen, alsmede de zeilkooi in de voorpiek. L o w er prom enadedek. O p dit dek bevindt zich achter het open 3e klasse prom enadedek m et veranda. H ier is ook een w egneem baar zw em bad aangebracht, afm etingen 5 X 8 m, hetwelk alleen op cruise-reizen gebruikt w ordt. D an v o lgen naar vóór gaande de ruime salons voor de toeristenklasse m et aan weerszijden een gesloten en open p ro menadedek. V ó ó r den toeristenklasse rooksalon, die is ingericht met bar en pantries, ligt de toeristenklasse lounge met film cabine en parketdansvloer. V anuit deze lounge naar vóór gaande k o m t m en dan weder door twee stel dubbele glazen deuren in de toeristenklasse vestibule. N aar midscheeps gaande volgen dan kajuitsklasse hutten, één m achinekam er v o o r de air con d ition ing van de 3e klasse eetzaal en twee dito v o o r de kajuitsklasse eetzaal. O p dit dek tre ft men in het m idden van de lengte de 12 luxe h u tten aan, 6 stuks aan B.B. en 6 stuks aan S.B. Deze hutten zijn van onderling verschillende fraaie betimmeringen voorzien en bestaan elk uit een afzonderlijke zit- en slaap kamer, badkam er en garderobe. Behalve de v ó ó r op dit dek gelegen kajuitsklasse vestibule, welke is voorzien van een opening in het dek met balustrade, w aardoor m en u itzich t heeft op de daaronder gelegen, reeds genoem de h oofd vestibu le, bevindt zich in het achtergedeelte van dit com p lex kajuitsklasse hutten nog een tweede vestibule.
D eze tweede (achterste) kajuitsklasse vestibule g e e ft va n a f dit dek toegang d oor m iddel van trappen en een lift ( N o . 3 ) to t de hooger en lager gelegen dekken, t. w . va n af het A -d e k naar het sportdek bestemd v o o r deze klasse. V ó ó r de voorste vestibule gaat m en d o o r kajuitsklasse hutgangen naar het gebogen vooreinde van het op dit dek gebouw de dekhuis, alwaar zich aan B.B. en S.B. resp. een m annen- en vrouw en-hospitaal b evin dt, geheel van alle ruim ten afgesloten, m et een a fzon derlijk portaal en bestem d v o o r lijders aan infectieziekten. Tusschen deze hospitalen is een u itgan g v o o r de bem an n in g naar het voordek. O p de voorplecht, v ó ó r den golfb rek er, zijn opgesteld de electrisch gedreven ankerspillen en kaapstanders, alsmede zw are bolders en verhaalklampen v o o r het m eren aan den w al en het sleepen. Prom enadedek. D it is w el het voornaam ste, geheel v o o r re creatie van de kajuits- en toeristenklasse bestem de dek. R o n d de zich op het achtereinde van dit dek bevin den de toeristen klasse veranda, café en vestibule h eeft m en de besch ik k in g over een ruim open prom enade- en sportdek v o o r deze klasse. T er weerszijden van de vestibule v in d t m en aan B.B. de toeristenklasse leeszaal, m et ronde glazen nis u itzich t biedend op het open prom enadedek, en aan S.B. de bijzon d er fraai en doelm atig ingerichte toeristenklasse kinderkam er. V anuit de toeristenklasse vestibule naar v ó ó r gaande, kan men over een lengte van ± 1 2 0 m rech t d oor de volgen d e salons etc. wandelen. Allereerst d oor den grooten kajuitsklasse rooksalon, waarin een groote m et glas afgeschoten bar is ge bouw d. A an weerszijden van dezen salon z ijn verh oogd e zitjes aangebracht, welke een ruim u itzich t naar buiten, alsmede ov e r het prom enadedek geven. V an uit deze zitjes h eeft m en o o k toegang tot de groote aan B.B. en S.B. gelegen glasdicht a fg e sloten prom enadedekken, waarvan de vloeren m e t blokjes rubber z ijn belegd. U it bovengenoem den salon naar v ó ó r gaande arriveert m en in de groote achterste kajuitsklasse vestibule, waarin zich , behalve lift N o . 3, ook een m onum entale trap naar de R itz C arlton bevindt. A lvorens de Grand H all te bereiken, bevinden z ich aan S.B. en B.B. van deze vestibule resp. de s ch rijf- en leeszaal en de speelzaal. D o o r dubbele glazen deuren betreedt m en daarna de zeer artistieke Grand H all, 22,5 X 16 m g root en tw ee dekken h o o g . D e Grand H all w ederom d oor dubbele glazen deuren aan de voorzijde verlatend, k o m t m en in de groote voorste kajuits klasse vestibule, waarin de w inkelgalerij, trappen en lifte n N o . 1 en 2 uitkom en en w elke eveneens toegan g geeft to t h et reeds eerder genoemde gesloten prom enadedek. V óórin deze vestibule v in d t m en het p odiu m , hetw elk links en rechts entree verleent naar het theater. D it theater, h etw elk plaats biedt aan 3 50 personen in gem akkelijke theater fauteuils, is voorzien van een film cabine, tooneel m et kleedkamers, c o m plete theaterverlichting etc. A a n w eerszijden bevinden zich ook nooddeuren naar het prom enadedek. H e t theater is even eens air conditioned. H et reeds genoem de gesloten prom enadedek lo o p t v ó ó r langs het theater van S.B. naar B.B. d oor, en biedt d oor den gebogen glazen voorw and een ruim u itzich t naar alle zijden, alsmede op het daarvoor gelegen open prom enadedek. U pper prom enadedek. D it dek is geheel v o o r recreatie van de kajuitsklasse passagiers bestem d en onderscheidt zich van h et prom enadedek doordat zich hier een on a fgeb rok en open p r o menade ron dom de dekhuizen b evin d t. M en kan op dit dek over een lengte van ± 340 m rondw an delen en van z o n en zee luch t genieten. H e t achtereind van dit dek is voorzien van zg. v erzon k en luik h oofden en biedt een geheel vrije dekruim te van ± 3 3 X 27 m v o o r dekspelen. In het achtereinde van het op dit dek gebou w de dekhuis is een verhoogd veranda-café ingericht, van waaruit m en d o o r
groote ramen en glazen deuren in den achterw and een o n a fg e b rok en u itzicht naar buiten heeft. V an u it dit veran d a-café betreedt men d oor een geheel uit glazen deuren bestaande afscheiding de R itz C arlton m et cocktailbar en dansvloer. D oorgaande k o m t m en dan weder in de achterste kajuits klasse vestibule, w elke aan het vooreinde toegan g geeft to t de toiletten en kajuitsklasse kinderkam er, die is voorzien van een afgesloten speeldek m et glazen dak. A a n B .B .-zijde van deze kinderkam er liggen de messrooms v o o r de officieren en w erktuigku n digen . In de a fzon derlijk e vestibule v o o r deze o fficie re n bevin dt zich een p an try m et spijslift naar de keuken op het B -dek , alsmede een lift naar de m achinekam er en een trap naar hun zich op het daarboven ge legen dek bevindende verblijven . M eer naar voren, dus v ó ó r de door dit dek heengaande G rand H all, is tusschen de tw ee ketelschachten een ruim te, waarin een aantal van de bijna 100 stuks, d o o r het geheele schip geplaatste, electrisch gedreven ventilatie-eenheden zijn op gesteld. V ó ó r deze laatstgenoem de ruim te lig t dan w eder de voorste kajuitsklasse vestibule, w elk e behalve door lift N o . 1 en trappen naar de daaronder gelegen dekken, o o k toegang g e e ft to t het h ooger gelegen gym nasium , solarium en de officiers verblijven , alsmede naar het open dek. In deze vestibule b evin d t zich ook aan B.B. de ruim te b e stem d vo o r den radiodienst. Gaat m en deze ruim te binnen, dan b evin d t m en zich in een w achtruim te, die toegan g g eeft to t een geluidloos geïsoleerde telefoon cel, voorzien van tafel en stoelen, v o o r het voeren van internationale telefoongesprekken d oor de passagiers. V ó ó r de laatstgenoemde vestibule bevin d t zich de door dit dek heengaande ruim te van het theater m et ingebou w d e b erg plaatsen v o o r dekstoelen etc. H e t hiervoor gelegen open prom enadedek is aan de voorzijd e van een gebogen glazen tochtscherm voorzien, hetw elk een ruim uitzich t naar alle zijden niet belemmert. Boatdek. T er w eerszijden van het op dit dek gebouw de dekhuis bevin dt zich een bordes, waarop alle m iddelen to t het bedienen van de reddingsbooten, o. a. de bootslieren m et controllers, de leischijven v o o r de staaldraadloopers etc., alsmede een aantal electrisch gedreven ventilatie units, zijn geplaatst. N aast deze bordessen staan de, in totaal 22 stuks, reddings b ooten in de Barclay patent davits. Zes van deze b ooten zijn voorzien van een K ro m h o u t D ieselm otor, waarvan w eer twee ook van een radio z e n d - en ontvanginstallatie. D e overige 16 stuks zijn voorzien van het zg. Flem ing-patent self propellin g gear en w orden dus niet m et riemen geroeid d och d oor m iddel Van zich in de b o o t bevindende handels, werkende op een schroef, door de opvarenden voortbew ogen . D eze b ooten zijn alle vervaardigd van lichtm etaal en w orden m et de davits .hier na afzon derlijk beschreven. H e t achterste gedeelte van het zich op dit dek bevindende dekhuis om vat het verh oogde gedeelte van de R itz C arlton m et veranda-café en vestibule. Tusschen de m achinekam erschachten is de ruim te v o o r de noodverlichtingsinstallatie aangebracht. In deze ruim te zijn de Dieselgeneratoren geplaatst, die in b ed rijf w orden gesteld w a n neer de electrische installatie beneden in de m achinekam er om een o f andere reden uitvalt. Tevens bevinden zich hier ook de electrische machines v o o r spijsliften en w erk tu igk u n digen lift 8, alsmede diverse andere toestellen. V an u it de h iervoor genoem de ruimte betreedt m en de ruime verblijven v o o r de w erktuigk u n digen en electriciens, welke daar ter plaatse aan B.B. en S.B. over een eigen prom enadedek beschikken. Tusschen deze verblijven en de ketelschacht is een h on d en kennel gebou w d m et aparte hokjes, ten gerieve van eventueel m et passagiers m edereizende honden. V ó ó r de ketelschacht lig t het trappenhuis naar het hooger gelegen gym nasium en solarium, waaromheen o. a. geb ou w d
0o
«10VD o«n «o «o oo *
o; ^ 'I
-!issfl
Hl
£* 1< »Ss
<
CL
CO
fe O
er o
p' -
B uJi *M =L 8? IÜ tT
!
~
RUDDER. STERN FRAME &SHAFTBRACKETS LONSITUDINAL SECTION LOCK1N6 P.S
BLAD III
zijn de machinekamer v oor den radiodienst, een ruim e u p -to date ingerichte werkplaats v oor den fotogra a f, etc. Daarna k om t men in de eveneens ruim ingerichte verblijven v oor de d ekofficieren, m et geheel voorin de verblijven v o o r den gezagvoerder, bestaande uit een grooten, sm aakvol ingerichten salon, slaapkamer, badkam er en pantry. Sportdek en com m and oh rug dek. O p het achterste deel is het 27 X 16 m groote, v oor de kajuitsklasse passagiers bestemde, open sportdek gelegen, hetw elk geheel door een h oog net kan w orden om geven wanneer tennis o f een der gelijk spel w ord t gespeeld. V an u it een veranda-vestibule h eeft m en bovendien d oor m iddel van een trap toegang tot het zich o p deze veranda bevindende zonnedek, gelegenheid biedend tot het nem en van een zonnebad. D it dek ligt 22,5 m boven water. V anuit deze veranda aan B.B. naar voren gaande, langs den achtersten schoorsteen, passeert men de alhier uitkom ende toeristenklasse-lift N o . 6 en arriveert m en op het tusschen de beide groote schoorsteenen gelegen ± 3 2 X 10 m groote toe ristenklasse sportdek, hetw elk geheel als het reeds genoem de kajuitsklasse sportdek is ingericht. Langs den voorsten schoorsteen gaande bereikt m en de vestibule, welke toegang geeft tot de lager gelegen vestibules, alsmede tot het op dit dek gelegen gym nasium en solarium. H e t gym nasium is voorzien van de aan b oord van schepen gebruikelijke toestellen to t het beoefenen van verschillende soorten sport, zooals wielrijden, roeien, paardrijden, boksen, schermen etc., alsmede van toiletgelegenheid. V anuit het gym nasium k om t m en in de ron d de m achine kam er v oor de air con dition ing van het theater gebouw de solarium. In de zijw anden en het p la fon d van deze ruim te zijn groote glazen ramen aangebracht. V ó ó r het solarium ligt het dekhuis, waarin zich de ruime kaartenkamer en g root stuurhuis bevinden, m et ter weerszijden de com m andobrug-vleugels.
N a dit algemeen overzich t van de indeeling en inrichting van dit schip dient n o g verm eld, dat de toppen van de masten 53 m , de top van de schoorsteenen (m et een doorsnede van 6,5 X 10,6 m en een h oogte van 12,4 m ) 3 5,5 m boven water uitsteken. O p de com m an d obru g staande, k ijk t men vanaf een hoogte van 22 m op het water, terw ijl de top van den voorsteven zich 15,3 m u it h et water verheft. Kan m en z ich de vraag stellen: „Is de N ieu w A m sterdam een „ g r o o t ” s ch ip ?” . E n dan, aangezien dit laatste, zooals alles, be trekkelijk is, is het n o o d ig dat een vergelijking w ord t gemaakt m et andere reeds gebouw de schepen, opdat men zich een juist beeld kan vorm en om trent de werkelijke beteekenig „g r o o t” in dit verband genoem d. D a n zij allereerst verm eld, dat de N ieu w Am sterdam gedu rende een g ro o t gedeelte van 1936 het grootste in aanbouw zijnde schip ter w ereld was. O p h et oogen b lik varen er slechts 10 handelsschepen op de oceanen, w elke grooter zijn dan de N ieutu Am sterdam . D u id elijk er k o m t zulks n o g naar voren wanneer we alleen onze N ederlandsche v lo o t beschouw en, waarvan de N ieuw A m sterdam de to t nu toe grootste Statendam m et bijna 8000 b ru to registerton in inhoud overtreft. Indien we blijven bij in N ederland geb ou w d e schepen (zooals bekend werd de rom p van de Statendam te Belfast g e b o u w d ), dan w ordt de sprong naar grootere tonnenm aat n o g meer in het oog loopend, d oor dat ons nieuw e schip bijna 17.000 bru to registerton grooter is dan o f bijna tweem aal zo o groot als het te Amsterdam tot nu toe als grootste alhier gebouw de schip, de Joban van O ldenbarnevelt. W ij N ederlanders kunnen er dus zon der bezwaar trotsch op zijn m et dit w erk het bewijs te hebben geleverd n og immer onvervaarde scheepsbouwers te zijn, die in dit opzicht voor het buitenland niet behoeven onder te doen.
INRICHTINGEN V O O R DE VEILIGHEID c. een luchtcom pressor, waarm ede de druktanks op S chottenindeeling en w a te rd ic h te d e u re n
spanning
kunnen w orden gebracht en gehouden.
Zooals reeds in de algemeene besch rijvin g verm eld, is het schip door 11 tot aan het A -d e k (sch otten d ek ) en het voorste V erder is op de bru g v o o r elk der groepen deuren een h o o fd bedieningsschuif m et vergrendeling en tijd con tact. Elke deur schot tot aan het maindek op getrok k en schotten in 12 w ater is voorzien van een bew egingsinrichting, bestaande uit een dichter afdeelingen verdeeld. cylin der met een ram. D o o r de vergrendeling van de h o o fd Tw ee van deze afdeelingen ku nn en d oor aanvaring, stran schuif op de bru g los te draaien brengt men bij elke deur een ding etc. geheel met water volloop en , zon d e r dat er gevaar alarmschel in w erking, waarna m en m et de h o o fd s ch u if de voor zinken bestaat. deuren kan sluiten, d oordat m en daarmede via een leidin g D oordat de schotten ten gevolge van de indeeling der ver systeem de verbinding to t stand brengt tusschen de druktanks schillende ruim ten niet overal van onder naar b oven rech td oor konden gaan, maken de dekken ter plaatse van een verschuiving van die schotten eveneens deel uit van de w aterdichte indeeling. C on form de voorschriften van de Scheepvaart-Inspectie zijn alle doorgangen d oor de waterdichte schotten afsluitbaar d oor w ater dichte deuren (fig . 2 5 ). D eze deuren, w elke worden bew ogen volgens het electrisch h yd ra u lische systeem, zijn geleverd door A tla s-W e rk e A . G., Bremen, terw ijl de aanleg van de geheele installatie d oor D e R otterdam sche D r o o g d o k Maatschappij werd uitgevoerd. E r zijn in totaal 48 deuren, welke in twee groepen va n af de b ru g Fig-. 26. LA M P EN TABLE AU VOOR W A T E R D IC H T E DEUREN IN HET STUURHUIS kunnen w orden geopend en gesloten. D e eene groep om vat alle deuren on der het D -d e k , in de hoofdm achinekam er en de ram cylinders aan de deuren. d. w. z. alle deuren tusschen ketelruim , m achinekam ers en Bij elk der deuren is een bedieningsschuif van speciale co n tunnels, terwijl de tweede groep alle deuren b oven het D -d e k , structie aangebracht, w elke het m ogelijk m aakt ter plaatse de dus de deuren in de gangen van de passagiersaccommodatie en deur te openen o f te sluiten. Indien men evenwel het handel van de bem anningsverblijven, om vat. van deze sch u if w ederom loslaat, k om t de deur, w elke o o r V o o r deze installatie zijn in de hoofd m ach in ek am er o p spronkelijk gesloten was, automatisch weer in den gesloten gesteld: stand terug. Een lam pentableau op de bru g (zie fig . 2 6 ) geeft a. twee druktanks, elk v o o r de h e lft gevuld m et olie en vo o r de m ogelijkheid to t centrale controle over de w erk in g van de de andere h elft m et lu ch t; een en ander onder een spanning installatie, doordat, indien een deur gesloten is, de daarmede van circa 3 0 atm .; correspondeerende lam p op het tableau gaat branden. b. een oliepom p, waarmede de retour-olie uit het leid in g D e capaciteit van de druktanks is zoo groot, dat, zonder systeem via een aflooptank w ed erom in de druktanks w o rd t deze opnieu w aan te vullen, alle deuren hiermede driemaal teruggevoerd; gesloten en driemaal geopend kunnen w orden. A ls reserve voor de bovenom schreven installatie is bovendien een zg. hand-hydraulische in rich tin g aangebracht. D eze bestaat uit een vijftal handpom pen, w elke m et een aanzuigreservoir zijn opgesteld in een centraal gelegen ruim te op het m aindek. M et deze pom pen en een verdeelstuk m et 48 afsluiters kan men elke willekeurige deur sluiten. O o k hier geeft een lam pen tableau weder controle over elke deur. Bovendien is er bij elke deur n og een voorzien in g g e tr o ffe n om deze ter plaatse m et een sleutel dicht en open te kunnen draaien.
B ra n d d e u re n en isolatie D e zich onder het schottendek in de w aterdichte schotten bevindende hydraulische schuifdeuren, hiervoor reeds be schreven, doen alle tevens dienst als branddeur, dus w orden in geval van brand eveneens gesloten, ten einde uitbreiding van brand naar andere afdeelingen te voorkom en. V o o r ditzelfde doel zijn er in de boven het schottendek gelegen dekhuizen, alwaar zich geen waterdichte schuifdeuren meer bevinden, speciaal v o o r dit doel geconstrueerde schar nierende branddeuren aangebracht, in totaal 68 stuks. V ijftig stuks hiervan, volgens R. D . M .-teeken ing d oor de N . V . Stalen R am enfabriek G ebr. G orter te W orm erveer ver vaardigd, zijn geheel electrisch gelascht en bestaan uit een dubbelen stalen w and, waàrtusschen isolatiemateriaal is aan gebracht. A lle zijn aan de boven zijd e voorzien van een kijkglas, bestand tegen h ooge tem peratuur, en aan de on derzijde van een gat m et klep tot het doorsteken van een brandslang. D e overige 18 stuks, bijna alle dubbele draaideuren, bevinden zich in de diverse salons en m oesten, behalve aan de d oor de
Fig. 29. SCHEMA VO O R E EN S P R IN K LE R IN STA LLATIE
een speciale electrisch gedreven centrifugaalpom p in de h o o fd machinekamer opgesteld. Deze pom p, welke een capaciteit van 13 5 ton per uur heeft, loopt automatisch aan wanneer de druk in de tanks daalt beneden een van te voren vastgestelde waarde. D eze p om pt zuigt van buiten boord en perst m et hoogen druk direct in de in w erking zijnde sectie o f secties. V oor bedrijf in de haven is, indien noodig, n o g een v o o r ziening getroffen om water te betrekken van de brandbluschleiding op den wal o f van een brandspuit. Daartoe kunnen slangen van den wal w orden gekoppeld aan vier slang-aansluitingen op de h oofd leid in g aan b oord , zoodat onm iddellijk water kan w orden geleverd naar de sprinklers en niet naar de tanks. V oor het schema van deze instalaltie, zie fig. 29.
C 0 2 b ran d b lu sch - en b ra n d o n td e k k in g sin ric h tin g D oor de firm a W al ter K idde & C om p an y te N e w -Y o r k werden de onderdeden v oor deze installaties geleverd, terw ijl de aanleg daarvan door D e Rotterdam sche D r o o g d o k M aat schappij werd uitgevoerd: a. de C 0 2 brandbluschinstallatie systeem „ L u x ” voor het ketelruim; b. de C 0 2 brandblusch- en brandontdekkingsinstallatie systeem „R ich au d io” voor de laadruimen, de ruimen voor ge koelde lading en de ruimten voor gekoelde proviand. V o o r de ketelruim -brandbluschinstallatie zijn in de v ó ó r pijpentunnel 34 stuks C 0 2-cylinders, elk m et een inhoud van 37 kg, opgesteld. Deze cylinders w orden m et behulp van de zg. ,,quick-release” -inrichting en een koperdraad kabeloverbrenging in geval van brand in het keteruim vanuit de dienst gang aan B .B .-zijde op het C -d ek geopend. D e inhoud van de cylinders w ordt dan naar een systeem van leidingen, welke zijn voorzien van gaatjes, onder den ketelruim vloer gevoerd. B oven dien zijn van de 5 8 cylinders, w elke v oor de brandbluschinrichting van de ruimen op het bootd ek zijn opgesteld, 34 stuks bestemd als reserve-installatie v o o r het ketelruim en zijn deze laatste door een leiding in de S.B .-ketelruim schacht verbonden met het leidingsysteem onder den ketelruim vloer. De installatie voor de ruimen etc. is verdeeld in 11 groepen. Van elke groep is een leiding gevoerd naar de C 0 2-b a tterijkamer op het sloependek. V o o r de brandm elding m aakt m en eveneens gebruik van deze 11 groepsleidingen, w elke daartoe zijn doorgetrokken naar het zg. „d etectin g cabinet” op de bru g. D oor middel van een ventilator zu igt m en con tin u lu c h t
monsters aan. D eze monsters treden elk afzon derlijk d oor een m ondstuk in het „d etectin g cabinet” op de brug. K o m t uit één der m ondstukken in geval van brand rook, dan is dit door de daarvoor aangebrachte verlich tin g zichtbaar. Tevens passeeren de aangezogen monsters een foto-electrische cel. Bestaat dit luchtm onster uitsluitend uit lucht, dan reageert de fo t o electrische cel, die de monsters passeeren, niet, doch ingeval er rook passeert stelt de cel een alarmschel in w erking, zoodat de brand automatisch w ord t gemeld. Een extra hiermede correspondeerende schel is bovendien n og in de hoofdm achinekam er geplaatst.
S ch u im -b ran d b lu sch in stallatie In het ketelruim is, behalve de overige voorzieningen voor het blusschen van brand, ook n og aangebracht een schuim brandbluschinstallatie volgens het systeem „K n o c k o u t” . D e onderdeelen v o o r deze installatie werden geleverd d oor de firm a Grevos te R otterdam . In een van de wasscherij op het C -d e k a f geschoten ruimte zijn opgesteld twee tanks van elk 4000 1 inhoud, alsmede twee cylinders gevuld met C 0 2. Eén van de hiervoor opgestelde twee tanks is m et lood ge voerd en bevat een zure vloeistof, terwijl de andere tank een alkalische vloeistof bevat. Beide tanks zijn door pijpen ver b onden met een m engvat, waarin de beide vloeistoffen samen kom en en het schuim w o rd t gevorm d. D it schuim w o rd t door een leiding naar het ketelruim gevoerd en door een leiding systeem onder den ketelruim vloer over den tanktop verdeeld. D e uitstroom ihg uit het leidingsysteem geschiedt d oor speciale m ondstukken van verschillende afm etingen, zoodat een gelijk m atige verdeeling van het schuim over den tanktop w ord t verkregen. D e leidingen voor schuim -brandblusch onder den ketelruim vloer worden eveneens gebruikt voor stoom -brandblusch. Daartoe is in de leiding van het m engvat naar het ketelruim een terugslagklep aangebracht, terwijl op deze leiding daarnaar eveneens een stoom -aansluiting is aangebracht. D o o r stoom toe te laten sluit de terugslagklep en w ordt voorkom en, dat stoom via het m engvat in de beide vloeistoftanks kom t.
R eddings- en red d in g sm o to rb o o ten D e reddingsbooten hebben een gezamelijke capaciteit van 1946 personen. Zes reddingsbooten van het F lem ing-type, 9,15 m lang, 3,10 m breed en 1,27 m hol, zijn voorzien van een 4 0 /5 2 pk 4 -cylin d er 4 -ta ct K rom hout-G ardner scheepsdieselm otor, com pleet m et om keerbew eging en geleverd door de bekende fabriek te A m sterdam . D eze m otoren zijn in alle
wet gestelde, ook aan aesthetische, door de verschillende archi tecten gestelde eischen voldoen. D eze deuren w erden uitgevoerd in verschillende soorten metaal, waartusschen een isoleerende stof, voorzien van tegen hooge temperatuur bestand glas v oor zoover deze deuren doorzichtig moesten zijn en vervaardigd door de M achinefabriek en Metaalgieterij W iener & C o. te Am sterdam . A fg ezien van de isolatie tegen warmteverlies, aangebracht in de machinekamers en het ketelruim en op de daarbij behoorende stoom -, k oel- en andere leidingen, zijn alle dekken, schotten, schachten etc., eenerzijds grenzend aan genoem de machinekamers etc. en anderzijds aan v oor passagiers o f b e m anning bestemde ruim ten, geïsoleerd tegen warmteuitstraling. Bovendien zijn de hierna volgende ruimten geïsoleerd tegen warm teuitstraling en geluid: de geheele keukeninrichting, alle d oor het schip verspreid liggende fanmachinekamers, air co n d itioning machinekamers, ruim ten waarin het electrisch m echa nisch gedeelte van de liften is opgesteld, W . C .’ s en toiletten grenzende aan hutten etc. H e t behoeft geen nader betoog, dat tegen warm teuitstraling en geluid aangebrachte isolatie tevens in hooge mate bij draagt tot de veiligheid tegen brand. U itsluitend v oo r het laatstgenoemde doel zijn alle onder het schottendek gelegen waterdichte schotten, grenzend aan voor passagiers o f bem anning bestemde ruimten, aan beide kanten van het schot geïsoleerd en is er tusschen de beschieting daar ter plaatse en het stalen schot geen w arm te-overbrengend deel. B oven het schottendek zijn in alle dekhuizen de bij de w et voorgeschreven stalen brandschotten geplaatst en geïsoleerd als de waterdichte schotten hiervoor genoemd. V anzelfsprekend zijn alle dekken, daar waar zij een horizontaal deel van een scheidingsschot vorm en, eveneens geïsoleerd. D it om van grijk deel van het isolatiewerk w erd uitgevoerd d oor de firm a C . W . T o d d te R otterdam , terw ijl het materiaal hiervoor, behalve d oor laatstgenoemde firm a, v o o r een groot deel geleverd w erd door de N . V . Chemische Fabriek „K a m p en ” te Kam pen. A lleen in het hierboven om schreven w erk werden ruim 31.000 m 2 m et magnesia etc. geïsoleerd, waarvan 740 m 2 uitsluitend v oor de ventilatieleidingen.
S p rin k ler-in stallatie D e N ieu w A m sterdam is het eerste N ederlandsche passagiers schip, dat tegen brand w ord t beschermd door een installatie
VEERENDE Z IT T IN G
PLAATJE M ET FIRMANAAM GLAZEN K LEP M ETALEN K APJE STEUN Q U A R T ZO ID BO LLETJE
VERSPREIDER Fig. 27
volgens het „G rin n ell” automatische Sprinkler- en brandalarm systeem, een systeem, dat aan den wal reeds herhaaldelijk met succes is toegepast. D eze installatie werd geheel ontw orpen, geleverd en aangebracht door de firm a M ather & Platt te Manchester en dient ter bescherming van alle passagiersruimten,
verblijven van officieren en bem anning, salons, bergplaatsen, gangen en trappenhuizen. D e sprinklers zijn eigenlijk niets anders dan afsluiters, waar van de glazen klep gesloten w ord t gehouden d oor een tonnetje
. F ig . 28
van kwarts. D eze tonnetjes zijn gevuld m et een snel expandeerende vloeistof, waardoor op een voora f vastgestelde tem peratuur het tonnetje uit elkaar springt. H ierdoor valt het glazen klepje w eg en kan een straal water uit de sprinkler treden, w elke d oor een aan den onderkant aangebrachte straalverdeeler fijn verdeeld over de om gevin g w ord t verspreid. H et geheele systeem is voortduren d gevuld m et zoet water afkom stig uit twee tanks, resp. geplaatst in de vóór-pijpen tunnel en in de assentunnel. D eze w orden druktanks genoemd en zijn v o o r de h e lft gevuld m et zoet water. Daarna worden deze tanks onder een druk van ± 8 k g /c m 2 gebracht door m iddel van een bij elke tank opgestelden luchtcompressor. H et water w o rd t derhalve door een eventueel gesprongen sprinkler onder grooten druk naar buiten gespoten. D eze druktanks zijn onderling verbonden door een leiding, waarin bij elke tank een terugslagklep is aangebracht om terugstroom en van water in de tanks te voorkom en. O p deze verbindingsleiding is aangesloten de over de geheele lengte van het schip loopen de h oofd leid in g. V an deze h oofdleiding zijn a fgetakt de leidingen naar de 30 secties, waarin de geheele instal latie is verdeeld. Iedere sectie heeft een stel controle-afsluiters (zie fig . 2 8 ) , w aardoor o. a. ook één o f meer secties buiten gebruik k unnen w orden gesteld zonder dat daardoor de andere secties w orden beïnvloed. V an de controle-afsluiters m oet speciaal de alarmklep worden genoem d. In geval van brand, waardoor de druk in de betref fende sectie ten gevolge van de gesprongen sprinkler valt, w ordt d oor deze alarmklep water toegelaten naar een pressostaat. H ierd oor begint op de b ru g een 'alarmbel te luiden, terwijl op een lampentableau het bij deze sectie behoorende lam pje begin t te branden. M och t, hoew el niet waarschijnlijk, in geval van brand meer water n ood ig zijn dan in de tanks aanwezig is, dan is daarvoor
gevallen in k ouden toestand m et de hand aanzetbaar, zoodat een electrische o£ lucht-startin rich tin g niet n o o d ig is. Tw ee dezer booten zijn voorzien van een radio-installatie en zoek licht en kunnen elk 57 personen bevatten; de vier overige m otorbooten , welke tevens bestemd zijn v oor het vervoer van passagiers bij kruisvaarten, hebben elk een capaciteit van 62 personen. D e zestien Flem ing-patent sch roefreddingsbooten,
voor het k ogeldruklager van de schroefas; deze laatste bestaat uit twee deelen, verbonden door een klauw koppeling, waar door de b ew egin g ongehinderd kan plaats hebben ingeval de tandwielkast niet geheel zuiver is gesteld. D e om k eerbew egin g is geheel in de tandwielkast opgenom en
Fig. 30
Fig. 31. M O D E L V A N FLEM ING-PATENT SCHROEFREDDINGSBOOT BOVENAAN ZICH T
van 9,15 m lengte, 3,23 m breedte en 1,37 m holte, kunnen elk 99 personen bevatten. Z oow el de m otorb ooten als de reddingsbooten zijn geb ou w d d oor D e R otterdam sche D ro o g d o k Maatschappij volgens on tw erp van de firm a I. R . Flem ing & C o. L td ., en geheel vervaardigd van „B irm a brigh t” roestvrij lichtm etaal (E ngelsch octrooi N o . 337.5 58) en geleverd door Birm id Industries Ltd. te Birm ingham . D it metaal is een niet-m agnetische alum inium -legeering, m et een s. g. van 2,68 en is bij herhaalde onderdom pelingen in zeewater en in tropisch klimaat, indien enkele eenvoudige voorsch riften in acht w orden genomen, practisch roestvrij. H e t is bij uitstek geschikt v oor constructies, w elke aan sterk wisselende belastingen zijn onderw orpen. In vergelijking m et h ou t o f staal werd een belangrijke gew ichtsbesparing verkregen; de reddingsbooten van de N ie u w A m sterd am w egen m et de volledige uitrusting slechts 3 050 kg, in houten u itvoerin g zou het gew icht 4 6 0 0 /4 7 0 0 k g hebben bedragen, bij u itvoerin g in staal zelfs 5 300 kg. Een m od elb oot, voorzien van een bron zen schroef en m et slechts één laag zinkgrijs geverfd, heeft gedurende ongeveer achttien maanden zonder eenig onderhoud bij Southam pton op een m odderbank gelegen, welke bij elk tij d roogviel. De huid bleek sterk aangegroeid, het meteal z e lf is echter volk om en gaaf gebleven. D e booten zijn voorzien van m et de huid aaneengebouwde w aterdichte afdeelingen in plaats van de to t dusver gebruikelijke losse luchtkasten. Fig. 3 0 geeft een m odel van deze nieuwe constructie, w aarop de ingebouw de w aterdichte afdeelingen zichtbaar zijn. H e t groote voordeel van deze constructie is, dat bij eventueele huidbeschadiging het gevaar van volloopen der b oot belangrijk kleiner is; d oor den bijzonderen hu id vorm van de booten k on voorts de inhoud der „luch tk asten” belangrijk w orden opgevoerd. D e bew eegkracht w o rd t geleverd d oor een dubbel stel h efb oom en , op eenigen afstand van de tankbekleeding rechtstandig geplaatst op in één lengte d oorloopende langsdragers, welke zich op gelijke hoogte m et de voetplanken der zijbanken bevinden. D e h efb oom en kunnen in de langsrichting der b o o t w orden bew ogen en elk stel is aan het ondereinde onderling ver bonden m et koppelstangen. D e bew eging w ord t d oor m iddel van krukstangen overgebracht op een dwars in de b o o t geplaatste krukas, m et een in een oliebad geplaatste kegelraderenoverbrengin g op de schroefas. A an de achterzijde van de tandwielkast is een bron zen huis aangebracht,
en bestaat uit een veerend op de krukas bevestigd nokkenrad met palin richtin g, welke door m iddel van een binnen het be reik van den bootsm an geplaatsten gangwissel w ord t bediend, zonder dat de b ew eging der h efboom en behoeft te w orden gestopt. D e besturing en de bediening der voortstuw inrichting is daardoor geheel in handen van één man. V oorts kan de schroef reeds gedurende het te water brengen der boot in bew eging w ord en gebracht, zoodat onm iddellijk na het te water k om en kan w orden weggevaren. D e installatie is steeds onder alle om standigheden gereed voor on m idd ellijk gebruik en vereischt vrijw el geen onder h ou d ; alle onder deelen zijn vast aan de bootconstructie ver b on d en ; bij eventueel omslaan der b o o t ondervinden de in zittenden geen hinder bij hun pogingen zich onder de boot uit te w erken. D e bediening is uiterst eenvoudig en vereischt geen voorafga an d e oefen in gen ; in geval van n ood kunnen ook vrou w en en kinderen m edewerken en doordat allen gelegenheid krijgen daadw erkelijk deel te nemen aan het reddingswerk is het gevaar v o o r het ontstaan van paniek belangrijk kleiner. O p gron d van vele proeven m et scheepsreddingsbooten van het norm ale type, voorzien van een schroefinstallatie, was reeds veel vroeger de w enschelijkheid gebleken den vorm en de in rich tin g der sch roefreddingsbooten belangrijk te wijzigen. Een volgens een geheel nieuw ontw erp van de firma I. R . Flem ing & C o . in 1928 gebouw de b oot van 28 voet lengte
de lengte vrijw el recht is. D e inhoud der luchtkasten kan h ierdoor belangrijk grooter w orden, terw ijl mast, zeilen en riem en dicht onder de verschansing kunnen w orden geborgen. D e d often zijn vervangen d oor verticaal geplaatste dwarsverstijvingen, m et als g ev olg een belangrijke w inst aan z it plaatsen. T er plaatse van de dwars verstij vingen zijn aan de huid hardhouten schenen, bekleed m et h alfron d, bevestigd, w aardoor de schokken bij het slingeren der b o o t tegen den scheepswand gedurende het te water laten rechtstreeks op de verbanddeelen w orden overgebracht. D e schenen dienen tevens om de boot bij scheefliggend schip langs den hoogen schuinen w and te kunnen vieren. D o o r de lange rechte verschansing kan h et embarkeeren zeer snel plaats hebben. Fig. 31 geeft het boven -aan zich t van het m odel van een Flem ing-patent sch roefreddingsboot, waarop de groote vrije ruimte in het m idden duidelijk uitkom t. D e m otorbooten zijn volgens hetzelfde m odel gebou w d, d och m et schuinen steven en vol kruiserhek, in het m idden voorzien van een over de geheele breedte d oorloopen d w ater d icht dwarsschot, w aardoor de m otorruim te van de v o o r passa giers bestemde ruim te w o r d t gescheiden. H e t gew icht dezer booten , zonder radio-installatie, bedraagt m et volledigen inventaris 3250 kg, waarvan ruim 1000 k g v o o r rekening van den m o to r k o m t; het gew icht van de booten m et radio-installatie en zoek lich t is ongeveer 200 k g hooger. H e t klinkw erk van alle booten is geheel uitgevoerd m et nagels van „B irm a brigh t” metaal, welke k ou d zijn geklonken. D e reddingsbooten zijn voorzien van een houten roer, m et roestvrij stalen scheg en vingerlingen; de m otorb ooten van een „B irm abrigh t” plaatroer, m et roestvrij stalen kon in g. D e betim m ering is zoow el van de reddingsbooten als de m otorbooten geheel uit teakhout vervaardigd. Fig. 32 geeft het strijken van een b oot weer.
S loependavits m e t b oo tlieren Fig. 32
werd na beproeving door den B o a r d o f T rad e goed g ek eu rd v oor 75 personen. T er vergelijking kan dienen dat een roei-reddingsboot van normaal on t werp en gelijke lengte slechts 51 personen kan b e v a t t e n . D o o r de grootere capaciteit van het n ie u w e o n t w e r p werd het m ogelijk in vrijw el alle gevallen alle opvarenden van een schip op te nemen in onder een eigen stel davits geplaatste red dingsbooten. Volgens het nieuwe ontwerp w o r d t de s c h r o e f reddingsboot m et vrij grooten stuurlast ge b o u w d , de s c h r o e f k om t hierbij geheel onder het dolboord. Boven de last-waterlijn is de huid voor en achter sterk uitgegebouw d, zoodat het dolboord over onge veer twee derden van
D e sloependavits m et bijbehoorende bootlieren werden d oor D e Rotterdam sche D r o o g d o k Maatschappij volgens teekeningen
van de Barclay D a vit C o. L td. te Londen vervaardigd en v oor het eerst aan b oord van een N ederlandsch schip toegepast. D eze Barclay Patent G ravity Davits w erden gekozen om twee voornam e redenen, t. w . : le. zij laten onder de booten een ruim dek v rij; 2e. de bediening is zeer eenvoudig, zon der eenige krach t bron , en zij zijn te allen tijde v o o r strijken gereed, zelfs m et groote slagzij. V o o r de 22 reddingsbooten zijn in totaal 22 stel davits en 12 electrische bootlieren aangebracht. V an deze 12 lieren zijn 2 stuks enkel uitgevoerd en bestemd voor de voorste m otorbooten . D e 10 overige lieren zijn zg. dubbele lieren, d. w . z. elke lier h eeft 4 hijschtrom m els en is bestemd v o o r 2 booten . Er zijn dus 2 dubbele lieren v oor de 4 overige m otorb ooten , terw ijl de overblijvende 8 dubbele lieren bestemd zijn v o o r de l d booten m et F lem in g-voortstu w in g. H e t strijken van de b ooten geschiedt door het eigen gew icht van de booten d oor het lichten van een h efb o o m van de trom m elrem. D it kan geschieden d oor één man, die dus de b o o t eerst kan laten zakken tot op het niveau van het upper prom enade dek, ten einde de opvarenden in de gelegenheid te stellen zich in de b oot te begeven. H e t is m ogelijk, zelfs m et 99 personen in de b oot, deze te strijken en op elke gewenschte h oogte te doen stoppen, door eenvoudig dezen h efb oom op te lichten o f los te laten. Een centrifugaalrem zorg t, dat bij het strijken een snel heid van 90 voet per m in uu t niet W ordt overschreden. D e enkele lieren v ó ó r de twee voorste m otorb ooten zijn uitgerust m et een electrom otor van 25 p k , waarmede een hijschsnelheid van 25 voet per m in uu t w ord t bereikt. V o o r de dubbele lieren van de overige m otorb ooten is de m otor 12 p k en de snelheid 15 voet en v o o r de verdere dubbele lieren 10 p k en 15 voet per m inuut. Fig. 33 en 34 geeft het principe van de davits aan. Een typisch voordeel van de davits is de w ijze, w aarop de loopers zijn ingeschoren. D eze is nl. zoo, dat gedurende het naar buiten - o f bin n en boord rollen van de davits m et de daarin hangende b oot, w o rd t gew erk t m et een takel m et 3 parten, ter w ijl bij het verder laten zakken van de enkele b o o t, o f het o p halen daarvan, dit automatisch geschiedt m et een enkele part. Z oodra de b oot, eveneens automatisch, op de ondersteuning klem loopt, z o rg t een eindstandschakelaar v oor het uitschakelen van den stroom op de bootlieren.
Reddingsvlotten Boven het d oor de w et geëischte aantal booten , zooals reeds hierboven verm eld, plaats biedend aan het m axim u m aantal o p varenden, bevinden zich ter hoogte van de bovenste sportdekken ter weerszijden van eiken schoorsteen in totaal 23 stuks reddingsvlotten, w elke vrij kunnen opdrijven o f eventueel over boord kunnen w orden gegooid. D eze reddingsvlotten kunnen door m iddel van daaraan, geheel rondgaand, bevestigde grijplijnen 22 personen gem akke lijk drijvende houden en zijn vervaardigd van zg. Balsa-hout, waarvan het soortelijk gew icht dat van kurk benadert.
Fig. 34. BOO TEN IN DE DAVITS
Zwemvesten en reddingsboeien Zooals de w et v o o rsch rijft is v o o r ieder van de opvarenden een zw em vest aan b oord . Bovendien zijn n o g beschikbaar 100 kleinere, speciaal v o o r kinderen bestemde, zwemvesten, v o o r zien van een erop geschilderden breeden rooden band, ter onderscheiding van de normale. A l deze zw em vesten zijn geborgen in de nabijheid van de bedden der passagiers o f kooien van de bem anning. V o o r de lagere bem anning zijn zwem vesten-rekken tegen den on derk an t van de dekken, boven de kooien, aangebracht. In totaal zijn 24 stuks reddingsboeien op verschillende plaatsen ov er het geheele schip verdeeld en tegen de verschan sing op gehangen. 12 stuks hiervan zijn voorzien van een zg. H olm eslicht. D it lich t on tbrandt automatisch zoodra de boei op het w ater valt. D it maakt het dus m ogelijk ook bij nacht de boei op het w ater drijven d te zien.
INRICHTINGEN V O O R DE PASSAGIERS Vloer- of dekbedekking D e keuze hiervan v orm t im m er een voornaam p u n t van overw eging, in het b ijzon d er m et het oog op gew ichtsbesparing, h echtverm ogen aan, en inw erk in g op het stalen dek, een zoo eenvoudig m ogelijke w ijze van aanbrengen, brandbaarheid etc. D e keus is hier gevallen op een soort k u rk -ru b b e r mengsel, genaamd „A ra n b e e ” , leveranciers Messrs. R ow a n & B oden Ltd., Glasgow , hetw elk w erd aangebracht op alle dekken, overal waar geen hout, cem ent en tegels o f enkel stalen dek was gewenscht, en hetw elk vold oet aan alle bovengenoem de eischen. D eze plas
tische massa hech t zich buitengew oon vast aan staal, hout etc., zon der eenig bevestigingsm iddel, w o rd t k ou d uitgesmeerd en is na 24 uren voldoen de hard. A fg e z ie n van h et geringe soortelijke gew icht van deze massa was het m ogelijk slechts een ± 1 0 m m dikke laag hiervan op de stalen dekken aan te brengen, waartoe deze dekken geheel vlak waren geconstrueerd d oor de zg. landen en stuiken naar onder te jogglen . O p de laag „A ra n b e e ” w erden in alle hutten, ook in die van de 3 e klasse, alsmede in de daarvoor in aanmerking komende
salons, direct de tapijten gelegd, terwijl er in alle passagiersgangen, trappen en vestibules een rubberbedekking w erd op ge plakt. H et gesloten kajuitsklasse prom enadedek w erd eveneens, in a fw ijk in g van het gebruikelijke houten dek, voorzien van een laag Aranbee, waarop een rubberbedekking in groote tegels w erd geplakt. A lle open en gesloten prom enadedekken, bestemd v oor de overige klassen, w erktuigkundigen, dekofficïeren , com m an d o brug, bakdek etc., zijn voorzien van een teakhouten dek. D e vloeren van keukens, pantries, toiletten, badkamers e. d. zijn bedekt m et cem ent en tegels in diverse kleuren en u itvoering. In de verblijven voor de bem anning in het voorschip, alsuiee in de hospitalen en operatiekamer, w erd eveneens A ranbee vloerbedek k ing zonder meer toegepast, echter hier zg. „m arble fille d ” , gepolijst en daarna gevernist. D it is v oor deze ruim ten h ygiënisch en doet toch niet k ou d aan. In een gedeelte van de 3 e klasse hutten w erd, in plaats vai* A ranbee ondervloer, een kurklaag in tegelvorm op het stalen dek geplakt, waarover dan weer de tapijten zijn gelegd. D e Aranbee ondervloeren in de hutten en gangen der ver b lijven v oor werktuigkundigen-, dekofficieren, enkele on der officieren , stewardesses etc., werden beplakt m et een lich tblau w geaderde, in de gangen van een e ffen blauw en rand voorziene „K u r k o id ” bovenlaag. A lleen m et Aranbee w erd een oppervlakte van bijna 19.000 m 2 belegd. D e totale lengte van de gangen, exclusief vestibules en trap pen, waarvan de vloeren m et rubber zijn beplakt, bedraagt — t—1600 m. D e ru bber-vloerbedekking in de gangen is van een geaderde lich t crèm e kleur, afgezet m et zw arte randen, uit één stuk m et ron den hoek en opstaand plint. D e ru bbertegel-bedekkin g op het gesloten kajuitsklasse prom enadedek w erd geleverd en aan gebracht d oor de Ver. R ubberfabrieken te H eveadorp in G e l derland. N iet m inder dan ruim 1200 m 2 m oest hier w orden voorzien van een practische en aesthetisch juiste ru bberbedek k in g. H ier w erd de voork eur gegeven aan een v o o r dit bizonder doel speciaal on tw orpen H evea rubbertegel van 50 X 50 cm bij een dikte van 8 m m , die onder een hoek van 45 graden w erden aangebracht. D e gew afelde tegels geven d oor de a f w ijkende w ijze van leggen en hun warme bruine kleur inder daad een prachtig effe ct. D e toepassing van deze tegelbedekking is iets geheel nieuws op N ederlandsche schepen. D e overige aan de H evea-Fabrieken opgedragen vloerbedek k in g, zooals in de kinderkam er der kajuitsklasse en toeristenklasse, alsmede in de bar, vestibule, rookkam er en veranda der toeristenklasse vragen eveneens de bizondere aan dacht. D eze localiteiten zijn nl. niet op de meest gebruikelijke w ijze bekleed m et rubber uit één k leur m et randen langs de wanden, doch hier werd de speciale eisch gesteld, dat in de rubberbedekking teekeningen en figuren voork w am en zon der v oel- o f zichtbare naden. Parketvloer werd hier aan boord alleen toegepast v oor de dansvloeren en wel in de Grand H all, R itz C arlton, toeristen café en toeristenlounge. D e tapijten op de vloeren in de hutten werden gemaakt en gelegd d oor de firm a W ed. G. M . H erngreen te R otterdam .
Kajuitsklasse hutten (zie ook afbeeldingen op blz. 2 9 ) D e 5 56 kajuitsklasse passagiers hebben de beschikking over 12 luxe tweepersoons, 19 8 tweepersoons en 78 eenpersoons hutten. In 157 van deze hutten zijn oo k fittin gs aangebracht v o o r het naar keuze daarin hangen van een zg. P u llm an -bed (opklapbare k o o i), waarvan er zich v oor deze klasse 5 0 stuks in speciaal daarvoor ingerichte kasten aan boord bevinden. B oven dien zijn er 8 tweepersoons hutten van een perm anent Pullm anbed voorzien. O o k is het, op het m aindek en low er prom enadedek op zes verschillende plaatsen m ogelijk van twee naast elkaar gelegen en van een com m unicatiedeur voorziene hutten, één hut in te richten als zitkamer, w aardoor de zg. semi luxe hutten ontstaan.
Daartoe w orden de bedden uit één van de twee hutten o p geborgen en daarvoor in de plaats op een a fzon derlijk tapijt een speciaal v oor dit doel on tw orpen sofa, salontafel en b u ffe tm eubel smaakvol gerangschikt. H e t meest luxueuse van de hutten (zie fig. 36, 37, 3 8 en 39) is wel de groote ruimte, w aarover de bewoner ervan beschikt.
Fig-. 39. EENPERSOONS HUT MET DOUCHEKAMER
Een groot aantal van deze hutten is ± 4 X 5 m groot, af gezien vaii de bij die hutten behoorende entree, terwijl de allerkleinste eenpersoons hut toch n og ± 3 X 4 m groot is. A lle tot deze klasse behoorende hutten zijn voorzien van een privé bad- o f douchekam er, welke uitsluitend vanuit de hut d oor een deur bereikbaar is en voorzien is van douche m et o f zon d er bad en bidet, W .C ., waschtafels w aarboven metalen toiletkast m et spiegel, electrische handdoekdroger etc. D e tegen de huid op het maindek en low er prom enadedek liggende hutten en douchekam ers ontvangen daglicht d oor 272 stuks groote ovale verticaal om een taats draaiende patrijs poorten, geleverd door Messrs. J. Stone & C o. L td., Londen. D eze zg. ,,Stirrup” -poorten zijn niet van de gebruikelijke knevels voorzien, d och kunnen w orden geopend en gesloten alsmede in eiken tusschenstand vastgezet w orden d oor een een vou dige bew eging m et een handel. V erder zijn n og aangebracht 790 gewone ronde patrijspoorten. Een plafond in alle hutten zo rg t er voor, dat alle dekbalken, p ijp - en andere leidingen aan het oog zijn onttrokken. D e zijwanden en de meubelen zijn bijzonder fraai in fineer en massieve edelhoutsoorten uitgevoerd en wel in 20 verschil lende combinaties, overgaande van het lichte siccamore o f avodiré met alle m ogelijke nuances daartusschen naar het donker getinte Burma mahonie, corom andel o f w ortelnoten, zooda t aan den sterk verschillenden smaak van de passagiers voldoende keus w ord t gelaten.
lieven k ou d , w arm o f een mengsel daarvan, kan w orden geregeld. A fv o e r van gebruikte lu ch t h eeft plaats langs den onderkant van de h u t- en badkam erdeur naar de in de gangen en badkamers aanwezige afzuigopeningen, zoodat geen lu ch t van de badkam er o f gang in de hut kan stroom en. O m boven dien aan de eischen van het A m e rikaansche publiek te voldoen is op een console n o g een electrische oscileerende h u tfa n , alsmede een tegen den w an d bevestigde electrische kachel in elke h u t geplaatst. D e hutdeuren zijn hol, dus zeer licht, en aan den binnenkant gefineerd in de h ou tsoort van de m eubels en aan den buitenkant in gew olk t berken en alle voorzien van Lipssloten m et twee sleutelgaten en R oan oid krukken en vingerplaten. H e t bovenste sleutelgat dient v o o r de algemeene en seriehoofdsleutels en het onderste uitsluitend voor den afzon derlijken hutsleutel.
Toeristenklasse hutten
Fig. 40. EENPERSOONS TO E R ISTE N H U T
A lle overige onderdeelen in deze hutten , zooals ventilatielouvres, deurkrukken, gordijn garn itu u r, staande kapstok m et draaiend hakenstel, diverse grepen op laden etc. etc. z ijn meerendeels uitgevoerd in m et z o r g bij boven gen oem de h o u t soorten gekozen 12 verschillende kleuren „R o a n o id ” . A ls meubelen bevinden zich in de h u tten één o f twee ledi kanten, ook weer uitgevoerd in drie verschillende m odellen , t. w . een m odern laag ledikant m et ronde en een dito m et rechte zijkanten, geheel in de verschillende edelhoutsoorten vervaar digd, alsmede een dito ledikant d och gecom bineerd m et lic h t metalen buis. In al deze ledikanten ligt op de verende stalen onderm atras een zg. gezondheidsmatras, geheel bestaande uit ingenaaide stalen veertjes. Een toiletm eubel, voorzien van spiegel m et scharnierende zijstukken, biedt d oor m iddel van kleine laden gelegenheid to t berging, alsmede een uitschuifblad to t het gebruik als s ch rijf tafel. O p deze toilettafels is een fraai crèm ekleu rig ta fe ltelefoontoestel geplaatst. Ruim e berging van kleeren etc. w o r d t geboden door de twee o f drie in elke hu t getim m erde groote kasten, ingericht m et uitschuifbare kleer hangers, legplanken, laden, schoenstandaard etc.; bovendien ontbrandt autom atisch bij het openen van de kastdeur een lam pje in de kast en is één van de kastdeuren aan den binnenkant over de volle hoogte van een toiletspiegel voorzien . Naast elk bed bevin dt zich een klein in den w a n d 'g eb ou w d nisje tot bergin g van een boek, glas o f iets dergelijks, terw ijl daarnaast de roode en groene lichtsignaal-knopjes tot het ontbieden van resp. den steward o f de stewardess, alsmede de schakelaar voor den plafon nier, z ijn aange bracht. Behalve dat de buitenlucht d oor de geopende patrijspoorten naar binnen kan stroom en, h eeft, indien deze poorten gesloten zijn , een ruim e aan voer van versche lucht plaats d o o r de zg. W in so rlouvres. D eze louvres zijn in alle hutten, bij elk ledikant in den wand naast het h oofd ein d e aan gebracht, geheel in een m et de h ou tsoort van de wanden overeenkom ende kleur R oan oid uitge voerd, en in alle richtingen draaibaar. B oven o f nabij elk louvre bevindt zich boven dien een k n op, waarmede de uitstroom ende lu ch t, al naar be
D e totaal 45 5 toeristenklasse passagiers b e schikken over 120 tweepersoons en 59 een persoons hutten. In één van deze h u tten zijn twee en in 128 is één perm anent Pullm anbed opgek lapt tegen den w an d bevestigd; bovendien zijn 26 hutten voorzien van fittin gs v o o r het naar keuze daarin hangen van deze klapbedden. A l deze hutten doen, w at ruim te betreft, niet on der v o o r die van de kajuitsklasse en het grootste aantal ervan, nl. 86, is voorzien van een p rivé b ad - o f douchekam er, geheel ingericht als die van de eerstgenoem de klasse. D e w andbekleeding en m eubelkleuren w ijk en echter geheel daarvan af. H ier zijn nl. de wanden beplakt m et „M u ralart” , een afwaschbare stof, in 5 verschillende lichte tinten, terw ijl de m eubelen en binnenkant hu tdeu r in een levendiger daarmede harmonieerende kleur z ijn gespoten en op den v loer een tapijt in dezelfde kleur, d och w eer donkerder dan de m eubelen, is gelegd. O o k hier zijn alle fittin gs van R oan oid en in 10 v e r schillende hierbij passende kleuren vervaardigd. Z o o vin dt m en hier hutten m et kersroode, oranje, azu u r blauwe, zachtgroene, diepbruine o f geel m et zw arte k leu rcom b i naties, welke te zam en m et de in stalen buis uitgevoerde stoelen, bij het binnentreden een verrassend aangenamen indru k bieden.
O o k deze h u tten zijn voorzien van een p la fo n d , electrische verlich tin g, m eubelen etc. etc. en, afgezien van de kleuren, geheel gelijk aan die van de kajuitsklasse. V an zelfsprek end z ijn de niet van een p rivé-ba d k a m er v o o r ziene hutten uitgerust m et één o f twee w aschtafels, m et toilet kastje, spiegel etc. D e ledikanten in deze klasse zijn alle gelijk, u itgevoerd in h o u t en metaal in een m et de kleur van de hut overeenkom ende com binatie en voorzien van matrassen als in de kajuitsklasse hutten. U itg ezon d erd dat deze h u tten zich in het achterschip en op lager gelegen dekken bevinden, bieden zij bijna geheel h etzelfd e co m fo r t als die van de kajuitsklasse.
3 e klasse h u tte n D eze liggen alle in het achterschip, over de verschillende dekken aldaar verspreid. D e totaal 209 3e klasse passagiers b e schikken hier ov er 62 tweepersoons en 20 eenpersoons hutten, waarvan er 65 zijn voorzien van een perm anent P u llm an -bed. D eze hutten zijn , behalve van een p la fon d , o o k v oorzien van m et „M u ra la rt” in verschillende kleuren beplakte w anden als in de toeristenklasse, en verschillen alleen daarin dat er zich geen toiletm eubel en privé-badk am er in bevin dt. O o k hier is de vloer voorzien van een tapijt, in kleur h arm onieerend m et de w anden. D e ledikanten zijn hier u itgevoerd in blank metaal m e t blank esschenhout en voorzien van dezelfde matrassen als in de reeds beschreven hutten.
G an g en lan g s h u tte n D eze gangen z ijn v o o r alle drie klassen geheel gelijk u it gevoerd, u itgezon d erd de hutdeuren in de kajuitsklasse, welke m et g ew olk t berkenfineer zijn beplakt, terw ijl die van de overige twee klassen in een crèm e kleur z ijn gespoten.
: V -- A d !
Fig. 43. EENPERSOONS DERDE KLASSE HUT
D e vloer is v oorzien van direct op den Aranbee ondervloer geplakt lic h t crèm e geaderd rubber, waarlangs een zwarte rand uit één stuk, m et ron den hoek en opstaand plint, eveneens van rubber, is geplakt. D e w an den zijn bedekt m et heel lich t crèm ekleurig plastisch schilderw erk tusschen de pilasters en voorzien van blank esschen storm leu n in gen . D e p la fon d s zijn geheel in vakken naar beneden schar nierend, z o o d a t alle daarboven liggende p ijp - en andere lei dingen v lu g en gem akkelijk k unnen w orden geïnspecteerd, en beschilderd in getam poneerd gebroken w it. Tusschen de scharnierende paneelen zijn overal de sprinklers zoodanig
Fig. 45. M AIN ENTRAN CE VESTIBULE
aangebracht, dat deze niet gem akkelijk ku nn en w orden a fgestooten. O ok zijn hier op de w anden verschillende aanw ijzingen ter oriënteering van de passagiers aangebracht, o. a. roode pijlen aan B.B. en groene aan S.B., rich tin g gevend naar de booten , duidelijke in metaal uitgevoerde plattegron den van het g e deelte waar m en zich bevin dt, w egw ijzers naar h u tten , salons etc., alsmede groene en roode electrische transparanten boven de deuren van dames-, resp. heerentoiletten. T en gerieve van de passagiers bevinden zich in de ga n g wanden ingebouw de metalen nisjes, waarin een ijswaterkraantje is aangebracht. D e nissen, waarin de w aterdichte deuren schuiven en z ich het mechanisme daarvan bevin d t, z ijn geheel d o o r stalen deurtjes afgesloten, welke autom atisch d oor de schuifdeuren w orden opengestooten. Z o o zijn ook de nissen, waarin de branddeuren in geopenden stand z ijn geborgen, geheel d o o r een gem akkelijk dubbelslaande deur, overeenkom stig den ga n g wand geschilderd, aan het o og on ttrok k en .
Sanitair D it voor een schip zoo belangrijk onderdeel h eeft hier zeer bijzondere aandacht gehad, om niet te spreken van de n u o v e r w onen m oeilijkheden bij het zoow el technisch als aesthetisch tot stand brengen van deze zeer uitgebreide installatie. Eenige cijfers illustreeren hier den om van g ervan, t. w .: in totaal zijn er 178 badkuipen, 431 douches, 491 W . C .’ s, 48 urinoirs, 40 bidets, 867 waschtafels, 49 ijswaterkraantjes, etc. W anneer m en dan daarbij bedenkt, dat de baden en douches van 3 aanvoerkranen, nl. k ou d z oet-, w arm z o e t- en zeewater, de waschtafels van k ou d - en w arm -zoetw aterkran en z ijn v o o r zien en alles bovendien ook van een afvoer, kan m en zich een denkbeeld vorm en van den om va n g der daarbij behoorende pijpleidingen. D e 12 ruime privé-badkam ers bij de luxe h u tten z ijn v o o r zien van een bad m et shower, W . C ., bidet, 2 piëdestal w asch
tafels en toiletkastjes, terw ijl de w anden en het p la fo n d bekleed zijn m et d oor metalen strippen af gezette paneelen, m at glanzend licht beige gekleurde „F orm ica ” . D e privé-badkam ers behoorende tot de kajuits- en toeristen klasse zijn ö f van een bad m et douche ö f van een douch e m et douchebak voorzien, d och overigens eender ingericht, nl. m et W . C . en waschtafel. H e t geheel is in w itte kleur gehouden, behalve de tegelvloer, w elke in twee kleuren, en de d ou ch e gordijnen, welke in zach tgroen zijn uitgevoerd. In de publieke toiletruim ten zijn groote dubbele waschtafels m et m arm erblad en opstand (uitgezon d erd v o o r de 3e klasse), w aarboven een groote spiegel, en in de damestoiletten is ook een spiegel over volle h oogte, alsmede een houten zitban k aan gebracht. D e vloeren zijn belegd m et w itte tegels, waarom heen een gekleurde rand; de w anden en plafonds w it gelakt, terw ijl de W . C .-deuren in de kajuits- en toeristenklasse blank ge fin eerd en in de 3 e klasse crèm e gespoten zijn. D eze d o o r een veer opengehouden deuren ontsteken bij het sluiten auto m atisch het lich t op de b etreffen d e W . C. D e in deze toiletruim ten uitkom ende badkamers zijn v o o r zien van bad m et douche, tegelvloer, bankje, toilettafeltje m et spiegel etc., alsmede van een signaal-inrichting naar steward o f stewardess, zooals in de hutten. D e ventilatie van alle h iervoor genoem de ruim ten is z o o danig, dat de lu ch t hiervan w o rd t w eggezogen en aanvoer van u it de gang, dus n ooit om gekeerd, plaats heeft. D e m edische dienst is aan b oord niet vergeten. D eze dienst heeft de beschikking over de volgende ruim ten: le. Een fraai betim m erde ruime doktersw oonkam er m et afzon derlijke badkam er, alsmede een spreekkamer voorzien van kasten met instrum enten, onderzoektafel, etc., en een w a ch t kam er. D it com plex b evin d t zich aan B.B. achter op het m aindek. 2e. Tw ee hospitalen, één vo o r vrouw en m et 6 bedden en één v o o r mannen m et 9 bedden, een operatiekam er, badkam er,
W . C .’s, gecapitonneerde cel voor geestes zieken en een hut voor een ziekenoppasser, D e hospitalen zijn geheel w it gelakt en voorzien van speciale op hoogte verstel bare ziekenhuis-bedden, zelfs is in het vrouwenhospitaal een speciaal kraambed aanwezig. D e operatiekamer is voorzien van een operatietafel, w aarboven een speciale electrische zg. operatielamp, een tandartsstoel, instrum ententafel op wielen, autoclave etc. 3e. Tw ee hospitalen v oor lijders aan be smettelijke ziekten, één voor vrouwen m et 3 en één voor mannen, eveneens met 3 bedden, vóór op het low er promenadedek.
V erkeersm iddelen — T rap p en H iertoe dienen allereerst de groote trappenhuizen in de vestibules, toegang gevend tot de verschillende dekken in de algemeene beschrijving genoemd. T er beschikking van de kajuits- en toeristenklasse zijn 5 monumentale trappen aanwezig, waarvan de gemakkelijke eiken houten treden belegd zijn m et een blauwen tapijtlooper; de leuningen zijn vervaardigd uit een com binatie van ,,’W Ico” -brons en roestvrij staal, in fraaien stijl. D e wanden van de toeristen-trappenhuizen zijn beplakt met een licht getint geaderd „F ab ricoid ” , die van de kajuitskiasse m et heel dun koper, op een bijzondere w ijze bew erkt. D e zijw anden van de liftschachten, tevens zijw anden van de kajuitskiasse trappenhuizen, zijn geheel met versieringen van glas voorzien, gezet in bronzen frames.
Fig. 46. TOERISTENVESTIBULE
Behalve bovengenoem de trappenhuizen bevinden zich overal tusschen de w aterdichte- en brandschotten kleinere in de gangen uitkom ende trappen en trappenhuizen, zoodat de passagiers, ook wanneer deze deuren gesloten zijn, zich zonder bezwaar naar hooger gelegen dekken kunnen begeven.
R o ltra p p e n D o o r de onderlinge liggin g van de kom buizen en de eetzalen kajuitskiasse en toeristenklasse was het noodzakelijk speciale aandacht te schenken aan een snelle com m unicatie tusschen genoem de ruim ten, waardoor een vlotte bediening w ordt ver zekerd. In verband hiermede zijn in totaal vier roltrappen geplaatst, nl. twee stuks tusschen de kombuis en de kajuits kiasse eetzaal en eveneens twee stuks voor de eetzaal toeristen klasse. D eze „O t is ” roltrappen werden geleverd en bedrijfs klaar opgesteld d oor de Fabriek voor M etaalbewerking „ V o o r waarts” te A m sterdam . V anzelfsprekend moesten aan deze rol trappen, aangezien deze geheel tusschen de passagiersverblijven zijn gelegen, hooge eischeri betreffen de de geruischloosheid w orden gesteld, zoodat doordringen van geluiden in de eet zalen en in de om liggende hutten w ord t vermeden. De v o o r naamste on derd eden van de roltrappen zijn: D e aandrijfm achine, welke onder het boveneinde van de trap is opgesteld, is in principe gelijk aan een liftm achine en bestaat uit een gelijkstroom m otor van 6 pk, een electromagnetische rem en een w orm w ieloverbrenging. D e veiligheidsinrichtingen zijn zoo geconstrueerd, dat zij de trap stilzetten bij breuk o f te grooten rek van de kettingen, te groote snelheid van de treden, overbelasting van den motor, te h ooge spanning van den m otor en weigeren van de remin richting. D e bew egingsrichting van de trappen kan naar behoefte „ o p ” o f „n e e r” zijn, terwijl de trappen een opvoerhoogte van 2,72 5 resp. 2,63 0 m bij een hellingshoek van 3 0° hebben. De snelheid van de trappen is verstelbaar en bedraagt normaal 0,45 m /sec., waarbij de vervoerscapaciteit circa 4000 personen per uur is.
L iften In totaal zijn ingebou w d 13 electrische liften, welke alle werden geleverd en gem onteerd door het Ingenieursbureau G. H en n in k te R otterdam . D o o r genoemde firm a werden ook de bijbehoorende, volgens ontw erp van architecten betim merde, liftk ooien geleverd. A lle liften voldoen aan de laatste
1 lift uitsluitend bestemd voor de w erktuigkundigen; 2 p ro viandliften; 3 keukenliften. De passagiersliften hebben alle een hijschverm ogen van 1000 k g o f 13 personen, terw ijl de hijsch- resp. daalsnelheid van 6 stuks 0,60 m /sec. en van één lift 0,80 m /sec. bedraagt. D e b e sturing is volgens het binnen-hefboom systeem m et autom ati sche naregeling. H et is derhalve noodig, dat een liftb o y de liften bedient. D oor deze automatische naregeling stoppen de liften steeds op de juiste dekhoogte. D e opvoerhoogte dezer 7 liften varieeren van 8 tot 22 m en het aantal stopplaatsen van 4 tot 9 < D e lift, welke uitsluitend bestemd is v o o r de w erk tu ig kundigen, heeft slechts twee stopplaatsen, nl. één ter hoogte van het C -dek in de hoofdm achinekam er en één op het upper promenadedek bij de verblijven van de w erktuigkundigen. D e opvoerhoogte dezer lift bedraagt circa 17 m, het h ijsch verm ogen 400 k g o f 5 personen en de hijsch- resp. daalsnelheid is 0,80 m /sec. D e besturing is volgens het binnen- en buiten drukknopsysteem . H et stoppen geschiedt geheel automatisch. De 2 proviandliften hebben een hijschverm ogen van 75 0 k g bij een hijsch- resp. daalsnelheid van 0,40 m /se c. D e liften dienen voor het transport van proviand van de dienstgang op het B -dek naar de bergplaatsen op het E- en het D -d e k en om gekeerd naar de kom buis op het B-dek. D e besturing is van het geheel automatische buiten-drukknopsysteem . De 3 pantryliften hebben een hijschverm ogen van 150 k g bij een hijsch- en een daalsnelheid van 0,60 tot 0,80 m /s e c . en een opvoerhoogte varieerend van 8 tot 14 m. D e besturing is volgens het geheel automatische buiten-drukknopsysteem u it gevoerd, zoodat deze liften bij elke schachtdeur kunnen w orden aangehaald en weggestuurd.
Bagage-transporteur Fig. 48. FIGUUR „W IN T E R ” , MAIN ENTRANCE DETAIL M ETAALPLASTIEK GEBR. BROM
voorschriften van het Nederlandsch Instituut voor L ifttechniek en zijn bestemd voor de navolgende doeleinden: 7 passagiersliften, nl. N os. 1, 2 en 3 v oor de kajuitsklasse, N os. 4, 5 en 6 voor de toeristenklasse en N o . 7 voor de 3e klasse;
Kajuitsklasse
V o o r een snelle behandeling van de bagage is van de vestibule op het B -dek (v ó ó r) naar het bagage-ruim op het D -d e k een bagage-transporteur aangebracht. D e bagage w o rd t ge transporteerd door een rubberband zonder einde welke electrisch w ordt aangedreven. D e transportrichting is omkeerbaar en de bagage kan w orden vervoerd met een snelheid van 3 5 m per m inuut bij een maximale gelijktijdige belasting van den transporteur van 1000 kg.
RECREATIERUIMTEN
M am entrance. Reeds bij den ingang tot het m aindek (zie fig. 4 5 ) — de door Hendriks on tw orpen receptiehal, die zich over de geheele breedte van het schip uitstrekt — doet de geest der artistieke medewerkers zich gelden. V an een uit groen gepatineerde koperen platen samengesteld paneel, dat de hoogte van twee dekken beslaat, zweven de als vrouw en gepersoni fieerde vier jaargetijden in een fonkelende bronzen plastiek van Leo en Jan E loy Brom den beschouwer gracelijk tegem oet (fig . 4 8 ) . A an den voet dezer voorstelling ligt een door M evr. B rom -Fischer ontw orpen, uit de hand geknoopt room kleurig tapijt m et de teeltenen van den dierenriem in bruin als ornam ent. Maar niet alleen de cosm ografische fantasie, ook de realistische h u m or spreekt zich in deze ruimte sym bolisch uit: twee in houten pilaren gesneden beelden van L. Bolle, representeerend Lucullus en St. Bureaucratius m et hun attributen, ironiseeren het b e d rijf van hofm eester en administrateur der kajuitsklasse, die hier k an toor houden en daartoe ieder beschikken over een groote, m odern ingerichte kantoorruim te m et privé-kan toor. P. den Besten en A . C. N ienaber van E yben hebben deze p rivékantoren van een fraaie decoratie voorzien. Een der beide naar beneden voerende trappen af — langs den glazen liftw and , waarachter zich over de geheele hoogte van den liftk ok er in glas gezandstraalde decoratieve verschijningen uit de onderzeesche wereld vertoonen (V a n G idd in g & C opier) — bereikt men via de vestibule op het A -d e k — waar twee w andschilderingen van Adriaan Lubbers een door w olken en water beheerschte visie op N e w -Y o r k geven — één der centra
van het leven aan b o o rd : de eetzaal der kajuitsklasse. A lvorens deze binnen te gaan heeft men tusschen bovengenoem de w a n d schilderingen tegenover den ingang naar de eetzaal ook toegang tot de zg. aliteroom m et afzonderlijke garderobe en toilet. In dezen salon vinden de dames, alvorens de eetzaal te betreden, gelegenheid tot afgeven van kleedingstukken en controle van „m ake up” en toilet en deze is uitgevoerd in warme kleuren met ,,tom bak” om lijstingen en plinten en heeft als versiering een aardige aquarel van Erna van Osselen. Eetzaal. In dezen door Semey ontw orpen en door Pander u itgevoerden salon verleent het blauw geblokte tapijt aan de gouden en crèm e tinten van wanden en meubilair eens te meer een feestelijken glans en het gansche beeld van dit interieur herhaalt zich schemerig in de glaces aurées, door Joep N icolas van decoratieve voorstellingen in klassieken trant voorzien. V an denzelfden glazenier zijn de groote paneelen in verm urail aan weerszijden van de deuren, in grisailletoon gehouden landelijke beelden op gouden fo n d , en de kleine polychrom e verm urail paneelen elders in de zaal zijn mede werk van zijn hand. Een rustpunt voor het oog vorm t, rijk in eenvoud, het gobelin boven den uitgang, door Chris de M oor ontw orpen, voorstel lend een paradijselijk landschap m et vreedzame dieren. D ier- en plantenm otieven vin dt m en eveneens toegepast tusschen de spiegels in de door lichtschelpen bekroonde pilasterversieringen van Josef Cantré, die ook n og in een tweetal consoles boven het orkestbalkon het beeld van een luitspeelster en van een sa x o fo nist verwerkte. , :
Fig. 49.
EETZAAL
KAJUITKLASSE,
NAAR
ACHTER
GEZIEN
Fig. 50. EETZAAL KAJUITKLASSE, NAAR VOOR GEZIEN
A angezien zich langs de buitenzijden van deze zaal lange gangen met hutten bevinden, is deze geheel van de buitenlucht afgesloten, doch dank zij de „air condition ing” heerscht er in deze 55 m lange zaal, waarin bijna 500 passa giers in één zitting een diner „a la cart” geser veerd kunnen krijgen, steeds een behagelijke atmosfeer. Een zacht licht verspreiden de half-indirecte groote ornamenten van Yenetiaansch glas tegen de plafonds. V an af het orkestpodium , dat een dek hooger is gelegen, heeft m en een prachtig uitzicht over de geheele twee dekken hooge eetzaal. „U itgaan d N ieu w A m sterdam ” kan voor velerlei vermaak terecht op het eenige ver diepingen hooger gelegen promenadedek, waar zich buiten de maaltijden het gezelligheidsleven voor de passagiers der kajuitsklasse concentreert. H e t theater is daar, te bereiken uit de vestibule over een door W ijdeveld on tw orpen grijsbruin tapijt, waarin op suggestieve w ijze een golfslagm otief is verw erkt. D e bezoeker van het theater treft aan den ingang een decoratief lakpaneel yan R eyer Stolk in rood, zw art en goud, v o o r stellend hoe de tooneelkunst d oor de handels-
Fig, 52. VESTIBULE ACHTER THEATER
scheepvaart de wereldzeeën w ordt overgedragen. Grieksche maskers boven schepen van het noordelijk halfrond h effen zich daar tegenover Oostersche maskers boven de zeilen van het zuidelijk halfrond. O ok de binnenzijde van het theater bleef van versiering niet verstoken: op den achterwand liet Agnes Canta in eenige luchtig geschilderde beelden van spel en vroolijkheid haar fantasie den vrijen loop. D it theater, hetwelk plaats biedt aan 3 50 personen, is het eerste aan boord van een schip, dat geheel „air conditioned” is. D e gebogen waanden zijn in d o ffe goudkleur uitgevoerd met dieproode gecapitonneerde borstweringen in oploopende lijn. D e gemakkelïjke fauteuils, bekleed met velours in oudrose kleur, harmonieeren voortreffelijk met het wnjnroode tapijt, de roodkoper bekleeding der kolom m en van de tooneelopening en het uit gouddraad en beige wol geweven tooneelgordijn. D e beide com pleet ingerichte kleedkamers geven toegang tot het door voet- en h oog aangebrachte scènelampen hel ver lichte tooneel. Boven in den achterwand zijn de openingen voor de film projectors te zien, waarachter zich de u p-to-date ingerichte, van sprekende film -apparaten voorziene cabine bevindt. D e verlichting van dit theater is geheel indirect, hetgeen langs de gebogen plafonds een bijzonder m ooi e ffe ct maakt. M et m edewerking van m evrouw E. de Boer ontwierp C. J. Engelen dit theater, hetwelk met bijzondere toewijding werd uitgevoerd door de firma Pander & Zn. D e door de firma Wagemans & Van Tuinen N .V . geleverde fauteuils zijn van de bekende „E peda” veering voorzien. N aar de voorste vestibule teruggaande, vindt men hier ge legenheid om te „w in k elen ” . Daartoe is deze geheel in coromandelhout betimmerde vestibule aan beide zijden voorzien van hel verlichte vitrines, geconstrueerd van witmetaal en glas. H ier vindt men ook de „flow er shop” met sprankelend fonteintje en zilverm ozaïk wanden en toonbank, eveneens een doelm atig ingerichte „bookstall” , en w ordt de aandacht ge trokken door het tusschen de dubbele deuren, welke toe gang geven tot de Grand H all, opgestelde fraaie beeld van EI. M. Koningin W ilhelmina, door A . Term ote vervaardigd. D eze vestibule werd naar ontwerp van W ijdeveld uitgevoerd en geheel van indirecte verlichting voorzien. D o o r laatstgenoemde deuren gaat men de Grand Hall binnen, door W ijdeveld ontw orpen in grijze en zilveren kleur, twee dekken hoog en gedomineerd door twee geweldige doeken van den schilder Röiing, welke in eenige koene figuren te
paard —■hoe zwierig en trotseh is de staart van den schimmel! — de opbouwende en vernieti gende krachten in het leven symboliseeren. Behalve Charles Eyek’s sierlijke in glas gespoten figuren op de twintig ramen en de door Jonan Polet gebeeldhouwde dragers ( voorstellingen van mannelijke kracht en vrouwelijke teederheid) op de vier aluminium pilasters, die het plafond torsen, is verder de artistieke decoratie van de Grand Hall het werk van John Raedecker. Van hem is de gansche in aluminium gegoten plafon d versiering, die in ’t sierlijkst vormenspel den menschelijken levensloop uitbeeldt: geboorte, groei, levensstrijd, zege, nedergang en dood, m et het huwelijk als middelpunt. Van hem ook het houten snijwerk, dat de aluminium pilasters bekleedt met voorstellingen van vogels, svmboliseerend de jaargetijden, en het viertal met dieren beelden getooide deuren voor de ver warming. Deze door de firma Pander & Zn. uitgevoerde hall geeft vooral ’s avonds, bij de geheel indirecte verlichting ervan, een bijzonder voornamen indruk. De midscheepsche vestibule, direct achter de Grand Hall gelegen, ingaande, openen zich hier nieuwe mogelijkheden. Daar is aan B.B.-zijde de stemmige speelzaal, gelegenheid biedend tot beoefening der gezelschapsspelen. Joan Collette schilderde hier in pittige verven op een gouden fond een montage van spelmateriaal: op zijn doek nemen hartenheer met schoppenvrouw het op tegen de combinatie van ruitenvrouw met klaverheer, glimmende damsteenen rollen aan langs
Fig. 53. BEELD VAN H. M. DE KONINGIN IN THEATER VESTIBULE
Fig. 54a. PLAFON D IN GRAND HALL
SC H I P
EN v
ERF
Map
Fig. 55.
ROOKZAAL KAJUITSKLASSE
een glijbaan van dom inokeien met een schaakbord, halmapionnen zijn in ’t gelid geschaard en de stukken van het schaak spel staan tot den toeschouwer gewend, als dienden zij tot verluchting van een middeleeuwsch handschrift, in de zaal, die tot kapel voor den R oom sch-K atholieken eeredienst kan w orden getransform eerd, is een altaar geborgen met een erusifix van \V. W ijs, twee schilderingen op hout van Lode Sengers (in w it op zilver een St. Christophorus als bescherm heilige der reizigers, en de Maria Sterre der Z ee) en borduu r werk van m evrouw H. W ijdeveld ; een en ander Zaterdag m orgen 7 Mei door M gr. J. P. Huibers, bisschop van Haarlem, plechtig ingew ijd. A an S.B.-zijde van de vestibule vindt men, niet minder stem m ig, de sc b r ijj k a m er-b oek erij, evenals het vorige vertrek d oor W ijdeveld on tw orpen en eveneens met een schilderij van Cüllette versierd, ditmaal in beeld brengend de verbreiding van het wereldnieuws (links de koningin der aarde op den wereldbol ten troon, rechts de „dich ters” , die in de wolken verkeeren en maanziek z ijn ) en de banden gelegd door het verkeer N ew - Y o rk — Rotterdam . Beide genoem de zalen zijn uitgevoerd door de firma Mutters in een com binatie van gemoesd esdoorn, corom andel, ebben en padouk. De stoelbekleedingen en gordijnen zijn geweven in een genuanceerde h an dw eefstof in de kleuren van het hout, zw art en gebroken wit. De zware tapijten in zwartbruine kleuren en de half-in directe verlichting tegen de witte plafonds gesen de zalen een voornam en rustigen toon. Beide zalen zijn d oor glazen wanden en deuren gescheiden van de midschee[>sche vestibule, eveneens naar ontw erp van W ijdeveld en uitgevoerd in witgeloogd eiken.
O p wreg naar de rookzaal hier doorheen gaande, treft men, onder de monumentale eikenhouten trap met handgeknoopten looper, welke aansluit aan het tapijt en voert naar het een dek hooger gelegen Ritz Carlton, een levendig, kleurig en sierlijk decoratief paneel van P. C. van der W ilt aan, gecom poneerd met kennelijk behagen in bollende zeilen en verbeeldend den ontwikkelingsgang der scheepvaart, van het primitiefste ver leden tot zijn modernste voortzetting, van het ton vorm ig vaartuig der wilden via de schepen der Egyptenaren, Grieken en Phoenieiërs, der Romeinen, Vikingen en kruisvaarders, C olum bus’ Suntti Maria (m et Malthezer kruis) en H u d son ’s schip D e bali e Maen, zeilschepen van lateren tijd en de zeilstoom boot, tot de jongste scheepsbouwkundige scheppingen: de onderzeëer e n . . . de N ieuw Amsterdam . Een gemakkelijke bank, in de ruime passage onder de trap, geeft een rustige gelegenheid tot beschouwing van dit kunstwerk. Achter deze bank vindt men het centrale m otief, D e halve Maen, terug: staande op een azuurblauwe« bol is daar het in zilver gedreven model van dit schip op een basement van zw art ebben. De rookzaal aan het eind van de vestibule binnengaande, ontwaart men een in donkeren toon gehouden ruimte, met twee behagelijke uitbouwen met verhoogden vloer, mitsgaders een ingebouwde bar (het geheel naar een ontwerp van Eschauzier en uitgevoerd door de firm a Reens). Nel Klaassen ontplooide hier haar veelzijdigheid als decoratrice in de door haar ontworpen en uitgevoerde versieringen van lampen in bar en zaal, de koperen beeldjes die tot handvat dienen voor de bardeuren, intarsia’s in de doorgangen naar de zijvertrekken, waar koperen vischjes van haar hand de balustrades bekronen; ook de geestige gietijzeren haardplaat is haar werk. N og be-
vatten de bar en de uitbouw tjes schilderw erk op glas van Paul C itroen, vooral de twee aquaria tegen den achterwand van de bar verdienen bew ondering. Plet plafond van de zaal is geheel in palissander- en de wanden in Kaukasisch noten-paneelen uitgevoerd, slechts onderbroken door smalle bronzen biezen en groote plafonniers. De beide uitbouw en zijn in lichtere kleur gehouden en geven een verrassend mooi uitzicht op zee en over het gesloten prom enadedek. T erug naar de vestibule, de reeds genoemde monumentale trap op, langs een tw eetal door w itte meeuwen bekroonde ebbenhouten zuilen m et snijw erk van Pieter Starreveld, onder een beeldhouwwerk van F. van H all door -— een vliegende vogel, die als een zinnebeeld van menschelijke vooruitstrevend heid gestalten onder zijn vleugels in zijn vaart medeneemt — en dan, op het boven-prom enadedek: het Ritz Carlton (o n t werp W ijdeveld, uitvoering firm a M u tters), m et dansvloer, bar en veranda, de laatste begrensd door een tw eetal metalen sierhekken, w aarin de beeldhouwer W . N ijs in een gansche reeks figuren en voorstellingen m uziek en dans in hun ver spreiding over de wereld uitbeeldde. De wisseling van dag en nacht m aakt zich in deze door open wandel- en sportdekken omgeven ruim te duidelijker m erkbaar dan in de meer besloten zalen van het schip. D it moet den schilder H. H ulsbergen voor oogen hebben gestaan, toen hij voor deze zaal een tw eetal in fresco-achtige tin ten beschilderde paneelen bijdroeg, welke den ochtend en den avond verzinnebeelden.
Behoudens een decoratief paneel van W ijdeveld met vogel motieven aan den wand, kenm erkt zich het discretelijk aan het publieke oog onttrokken bartje, in een afwisseling van ebbenhout en Chineesch lakw erk, door een gedistingeerd „black and w hite” met inbegrip van een wederom door Starreveld kunstig bewerkte houten zuil (symboliseerend de elementen lucht, water, aarde), die als afsluiting van de toon bank fungeert. W einig plaatsen in d it schip, w aar vastelandsbestaan en verblijf op zee zoo dicht met elkaar worden ge confronteerd. W ijdeveld en G idding mogen, in het plafondgedeelte boven den dansvloer, van de verbinding tusschen het rhythm e als m annelijk, de melodie als vrouw elijk element in grillige lijnen een verbeelding hebben gegeven — de ruischende zee, die deze drijvende samenleving alzijds omspoelt, is van die versm elting in der eeuwigheid het levend beeld. De feestelijke indruk van deze zaal w ordt gesteund door de in blokvorm met goud beplakte wanden, de w it gelakte stoelen, met lichte zijdeachtige stof bekleed, en de donkerbruin ge houden fauteuils. De door groote glazen deuren in een glazen wand van de zaal gescheiden veranda, behoudt met een plafond van verlichte wolken en de rieten meubelen een eigen karakter. De kinderkamer is op hetzelfde dek gelegen als het R itz Carlton, aan het vooreinde van de vestibule op het upper promenadedek. Dit is het speciale domein voor de jeugd en werd door Spanjaard ontworpen, m et kleurige voorstellingen uit de kinderfantasie op wanden en zoldering, alsmede glas-inlood ramen, van Ruscha W ijdeveld. H et geheel werd in w itte tinten uitgevoerd door de firm a Reens.
In het gymnasium, vóór op het sportdek gelegen, v in d t de sportman alles w at hij aan boord van een schip zou kunnen begeeren, nh: boksbal, -pop en -handschoenen, hom etrainers voor liefhebbers van fietsrijden, schermbenoodigdheden, een roei-apparaat; hij kan hier paard-, ja zelfs kam eelrijden en van een en ander vermoeid zijnde rust genieten in h et vóór het gym nasium gelegen solarium, dat voorzien is van een glazen dak en groote ramen in lichte tinten uitgevoerd. Groote in gebouwde bakken met tropische planten m aken deze ruim te tot een serre en gezeten in de gem akkelijke rieten fauteuils heeft men hier, door de groote hoogte waarop men zich be vindt, een schitterend uitzich t op zee. Zwembad. Ten einde dit te bereiken dient m en v an u it hooger sferen m et de lift of langs de trap af te dalen naar het nagenoeg onder in het schip gelegen E-dek, in de nabijheid van het Squash Rackets Court. Deze door Oud ontworpen en door de firm a Zonneveld u it gevoerde ruim te heeft betonnen w anden, bemetseld m et w itte steenen en een kuip geheel bekleed m et zachtgroene tegels, welke met de onderw ater-verlichting een feeëriek effect m aken. Rond de zaalwanden is, als eenige versiering, een verguld fries van duikende en zwemmende figu u rtjes, van m evrouw SpanierDammers, aangebracht. De zo rgv uld ig uitgew ogen verhou dingen maken deze zoo sober gedecoreerde ruim te tot een fraai architectonisch geheel. D oelm atig ingerichte toiletten m et douches, kleedkam ertjes, een m arm eren rustbank en last but not least een kleine bar achter een glazen schot, voltooien het geheel. De medicinale badinrichting bevindt zich in een afzonder lijke ruim te op het E-dek naast het hiervoor genoemde zw em
bad, verdeeld in drie afdeelingen, nl. een heete-luchtkam er m et zitbank, geheel m et groene tegels bekleed, een ru st kam er en een m assagekam er m et m arm eren m asseertafel en een manteldouche. Ook hier b lijk t, dat de meest verwende passagier zijn k u u r aan boord van dit schip niet behoeft te onderbreken. Squash R ackets C ou rt. A an de beoefenaars van het den laatsten tijd steeds meer op den voorgrond tredende Squash R ackets tennisspel w ordt gelegenheid geboden in het nagenoeg op den dubbelen bodem vóór het ketelruim gelegen Squash R ackets Court. M et het oog op het goed volgen van den bal is de verlichting van de speelruimte bijzonder ruim en doelm atig, te rw ijl een overvloedige kunstm atige ventilatie de gewenschte tem pera tu u r onderhoudt. Komende vanaf de S.B .-trap of uit lift No. 1 in de vestibule op het E-dek, bevindt men zich dan onm iddellijk voor een groot, speciaal voor de toeschouwers van dit spel aldaar aan gebracht raam, van w aaruit men een goed overzicht heeft op het spel en den één verdieping lager gelegen speelvloer van de Court. Trappenhuizen. K ijkt men vanaf een der bovenste trappen huizen tusschen de fraaie in ,,W ico” -brons uitgevoerde trap leuningen, dus door de zg. schalm gaten naar beneden, dan k rijg t men eenigen in d ru k van de hoogte van het schip. De wanden zijn geheel m et koper beplakt, die goed harmonieeren m et de genoemde leuningen en de kobaltblauw e traploopers. De wanden van de hierlangs loopende liftschachten, alsmede de liftdeuren, zijn voorzien van in brons gevatte, door Jaap
Fig. 66. EETZAAL DER DERDE KLASSE
Gidding en A. D. Copier versierde ramen, welke door de, eveneens van een glazen wand voorziene en verlichte er langs schietende liftcabine een typisch effect geven. Luxe hutten. Al zijn alle kajuitsklasse hutten uitgevoerd in fraaie hout- en kleurcombinaties, dë veeleischende passagier vindt aan al zijn wenschen voldaan in één der twaalf luxe hutten, gelegen op het lower promenadedek, zes aan S.B.- en zes aan B.B.-zijde. Voor elk dezer hutten werd een apart interieur ontworpen, in modernen stijl. In het algemeen bestaan deze hutten uit een royale zitkamer met breede bank, fauteuils en schrijfbureau, gescheiden door schuifgordijnen van het slaapgedeelte met commode, toilet tafel en lits jumeaux. Een luxeus uitgevoerde badkamer en practisch ingerichte garderobe bieden meer comfort dan een eerste klasse hotel. Ook bevinden er zich een loudspeaker, een klok en een telefoontoestel, alles aangesloten op het betreffende scheepsnet. Electrische verlichting is aangebracht in alle moge lijke uitvoeringen, o. a. schemer-, tafel-, bureau-, toilettafel en bedleeslampen, in buis en bolvorm, direct of indirect ver lichtend. Zware warme tapijten en gordijnen, in kostbare stoffen en alle mogelijke fraaie tinten, stoffeeren het geheel en geven een rijken indruk. De ontwerpers van deze hutten zijn: mevrouw E. de Boer, in samenwerking met C. J. Engelen, de hutnummers 49, 50, 52, 72, 73 en 74, H. Wouda, Nos. 59 en 61, W. H. Gispen, No. 71, H. Kammer, No. 60, Jaap Gidding, No. 51, en B. Merkelbach en C. Karsten, No. 62.
T oeristenklasse
In het verlengde van de eetzaal der kajuitsklasse op het A-dek en hiervan door twee stel dubbele metalen deuren ge scheiden — zoodanig, dat beide ruimten bij feestelijke gelegen heden tot één kunnen worden verbonden — ligt de eetzaal der toeristenklasse, eveneens uitgevoerd naar een ontwerp van Semey door de firma Pander. Voor deze zaal penseelde Jaap Gidding, volgens een eigen procédé, met lichte verven op een viertal paneelen allerhande visschen, wieren en koralen bijeen, terwijl Dirk Bus in kloek snijwerk op den vóór- en achterwand van de dóme een Indiaansche bisonjacht en den zonegod op zijn wagen uitbeeldde, en ter flankeering van den ingang der zaal een langbaardigen Neptunus te (zee)paard en een onder nemende nymph, berijdend een dolfijn, in beeld bracht. Adam en Eva ten slotte — door Copier in glas afgebeeld — wachten in de vestibule den bezoeker dezer zaal, wanneer hij, het goede der aarde genoten hebbend, zich over een keurig tapijt van Gidding naar andere lustoorden begeeft. Op dit tapijt kunnen 'de dames in met geel leder bekleede bronzen fauteuils het wachten aangenaam bekorten. Vanuit de vestibule gaande, langs de blankeiken met kobalt blauwe loopers belegde trappen, waarvan de wanden met Fabricoid zijn beplakt, naar de hooger gelegen toeristen vestibule op het maindek, die, evenals de overige toeristen vestibules, is uitgevoerd in Avodiré, dan ziet men tegenover de kantoren van chief steward en purser der toeristenklasse een fijn afgestemd decoratief bloempaneel van Gidding. Nog een
verdieping hooger en een suggestieven bronzen plastiek van S. van den Hoonaard, impressie van den snellen wind, heet den passagiers der toeristenklasse bij het betreden der vestibule op het lower promenadedek welkom. Blank is de kleur van de hiertegenover liggende lounge, waartegen het warme rood van het schilderachtige tapijt, versierd met een overvloed van voor stellingen, op Nederland en Amerika betrekking hebbende, nog te meer tot zijn recht komt. Het is een ontwerp van Oud, uitgevoerd door Mutters (wien deze zaal, evenals de rook kamer, het aanzijn dankt) en Polak, die eveneens de stemmige tapijten in de rookkamer ontwierpen. De klokversiering van mevrouw Spanier-Dammers in de lounge, de twee negerbeeldjes van Wezelaar, ter aankleeding van de lees- en schrijf tafel in de rookkamer, en het droomerige zwevende vrouwen figuurtje van Raedecker boven den haard in hetzelfde vertrek, doen uitkomen, dat ook aan deze klasse de kunstenaars niet zijn voorbijgegaan. De uitwaaierende ronde rozetvorm van den parket-dansvloer in de lounge mag zelfs een unicum heeten. In de lounge mogen vooral ook worden genoemd de groote ronde ramen, de groene peau de suède gordijnen, het kleurige handgeknoopte tapijt, ontwerp van den architect in samen werking met de weverij ,,’t Paapje”, en het robuste meubilair, dat prachtig wordt omsloten door de lichte ahorn wanden. Een verhoogd platform voor de band tegen den voorwand van de ook hier aanwezig filmcabine verhoogen de attractie. De wanden van de rookkamer zijn uitgevoerd in geloogd eiken en in harmonie met de Korkoid bedekking op den vloer, de leerbedekking van het plafond en de bruinlederen club fauteuils, alsmede de handgeknoopte tapijten, ontworpen en uitgevoerd door dezelfde personen als die in de lounge. "Weer een verdieping hooger, op het promenadedek, be vindt zich nog een belangrijk onderdeel van het home der passagiers van de toeristenklasse: het door Hendriks ontworpen toeristencafé. In de vestibule, die tot deze ruimte toegang geeft, glanzen aan den in Avodiré uitgevoerden wand zes door W. Molin in aluminium uitgezaagde figuren, de sterrebeelden Waterman, Perseus, Argo, Kreeft, Adelaar en Steenbok voorstellend. En dan is er van Bolle een beeldje vol geest en fantasie: een boertje, de beenen stevig in de aarde geplant, uit zijn pijp behagelijk kringetjes blazend, die naar boven toe verijlen tot de wemeling van een vlucht meeuwen. In het café, mede voorzien van een dansvloer en bar, heeft Lode Sengers zijn realistisch-humoristischen geest uitgevierd in een viertal boven banken geplaatste paneelen, waarop men het menschelijk doen en laten, vroolijk gerediculiseerd, kan vinden: voorstellingen van een carnaval, de tewaterlating van de roeiboot „De zure bom”, een ijstafereel met koek en zopie onder den naam „In de bevroren vadoek” en een Zondags opgeprikte voor een groepsfoto opgestelde burgerfamilie, achter wie een zwaar gebouwde Hercules met knots verrijst. Uit het café betreedt men de daarachter ge legen in zonnig geel gelakte veranda, eveneens van Hendriks, en uitgevoerd door de firma Zonneveld, door Jaap Gidding voorzien van een tapijt in passende kleuren en een lichtkleurige decoratieve wandschildering, welke in enkele representatieve figuren en voorstellingen de werelddeelen in beeld brengen. Zittend in veerende van gebogen multiplex vervaardigde fauteuils, heeft men hier een prachtig uitzicht over het open toeristen-promenadedek. Teruggaande naar de toeristen vestibule op het promenadedek, over het in gouden tinten geknoopte tapijt, vindt men daar aan S.B.-zijde de kinderkamer, naar ontwerp van Spanjaard en uitgevoerd door de firma Reens. Hier is door Piet Worm een leuke wandversiering aange bracht ter illustratie van een oud-Hollandsch kinderrijmpje; ook het geïllustreerde A B C , op
hout geschilderd en passend voor de vier talen (Fransch, Engelsch, Duitsch en Nederlandsch), benevens de als een fries langs den achterwand aangebrachte poppen, zijn van hem. Cor Alons voorzag hier enkele ramen van eenvoudig glas-in-lood. Tegenover deze kinderkamer, dus aan B.B.-zijde, is de even eens door Spanjaard ontworpen en door de firma Reens geheel in blank Avodiré uitgevoerde leeszaal en schrijfkamer gelegen. In zwierige lijnen zijn de boekenkasten langs de wanden aangebracht en twee beeldjes van Simon, een „Viking” en „Ontdekt Amerika” voorstellend, vragen in een halfronden glazen uitbouw op het promenadedek de aandacht. Ook hier kan men, gezeten in veerende, uit een combinatie van staal en riet gemaakte fauteuils, rustig naar buiten en over het dek zien. Niet alleen de kajuitsklasse, doch ook deze klasse is voorzien van een op het C-dek gelegen ztuembad. Uitgevoerd met tegels in zachte groene kleuren, een fraaie in den tegelwand aangebrachte klok en een waterval tegen den achterwand, geflankeerd door twee verlichte figuren in zwemstand, doet dit bad, met zijn overvloedige verlichting, niet onder voor dat in de kajuitsklasse. Vanzelfsprekend bevinden zich hier ook enkele kleedkamertjes, toiletinrichting en douchekamers.
3 e Klasse
Vanuit de fraaie 3e klasse vestibule op het A-dek bereikt men langs een trap de op het B-dek gelegen eetzaal voor deze klasse. Deze is ontworpen door Ir. Ravesteyn. Lambert Simon verzorgde hier de klok, op de plaats der uurcijfers met teekenen van den dierenriem versierd, en de in hout gesneden reliefjes (zeegoden, en in een nis de dageraad, de zonnegod en de maangodin) tegen den wand boven de tafeltjes. De wanden zijn bespannen met wit en goud geaderd leerdoek, in vakken afgezet met witmetalen biezen. Ook in deze „air conditioned” ruimte, met het oranjekleurig tapijt en haar vele aan het in wit en goud bewerkte plafond gemonteerde melkglazen lampen, is het verblijf een waar genoegen. Op het maindek, achter de voor deze klasse bestemde vestibule, ligt de lounge. Deze werd, evenals de hierna be schreven vestibule, lees- en schrijfkamer, bar en rookkamer, ontworpen door Spanjaard en uitgevoerd door de firma Breedveld. Ook hier treft men een dansvloer en muziekpodium aan, waarachter de filmcabine, en verzorgde Prof. Campendonk een achter glas geschilderd gestyleerd tafereel van drogende netten in een visschershaven, tegen den achterwand, geflan keerd door eenig snijwerk. Cosy corners, met breede met rood
o
ÏÏ
Fi&- 71- UPPER
(uw
PROMENADEDEK
PS
UPPER
PROMENADEDEK
(ACHTER)
M
Fig. 69.
a oKtn «W uK 55H W W W O E-*
leer bekleede banken en fauteuils op het grijs gespikkelde tapijt, verleenen aan het geheel een gezellige sfeer. Door de vestibule, met haar kleine roode fauteuils, bereikt men een der fraaiste ruimten dezer klasse, nl. de aanB.B.-zijde gelegen, geheel in zilvergrijze tinten gehouden lees- en schrijfkamer. De groote op het promenadedek uitzicht gevende ramen kunnen door blauwe handgeweven gordijnen worden afge sloten. Een knap gesneden beeldhouwwerkje van H an Richters, even gepolychromeerd, is hier als sobere versiering geplaatst, voorstellend het rustige leven achter den dijk, die den storm loop der golven afweert. Aan S.B.-zijde ligt de bar, in vroolijke lichte kleuren ge houden, met glas-in-lood ramen en schilderingen van Cor Alons. Langs de kleine gele barfauteuils bereikt men de rookkamer, die gedempt van toon is; de wanden zijn hier van gewaterd teakhout. H et versierde bronzen zuiltje tusschen bar en rookkamer is van F. van Hall, terwijl Eva Fernhout-Besnijö in een reeks van suggestieve fotografieën tegen den achter wand Nederlandsche landschappen en stadsgezichten... schil derde, zou men zeggen. H et meubilair, eveneens van teak, is bekleed met groen en bruin kunstleer. Op het achtereind van het lower promenadedek kan ge durende den zomer een demontabel zwembad worden gebouwd, compleet met omloopbordes, trapjes, etc.
P ro m en ad e-, sp o rt- en zon n ed ekk en
Alle passagiers hebben de beschikking over ruime open- en gesloten promenadedekken, in totaal 6480 m2, volop gelegenheid biedend tot wandelen en dekspelen, alsmede tot rustig zitten in één van de 1000 van plaids voorziene gemakkelijke dekstoelen. De kajuitsklasse passagiers beschikken over het reeds ge noemde gesloten promenadedek met een oppervlakte van 1200 m2 en het daarvóór gelegen open 340 m2 groote promeadedek, bovendien over het 85 0 m 2 groote sportdek, het 13 00 m2 groote open wandeldek, beide op het upper promenadedek, het 400 m2 groote sportdek boven de Ritz Carlton en het 70 m2 groote boven op de veranda van laatstgenoemd sportdek gelegen zonnebaddek, in totaal dus over 4160 m 2 dekoppervlak. Passagiers, die de voorkeur geven aan een flinke wandeling in de buitenlucht, vinden daartoe gelegenheid op het upper pro menadedek, wanneer men dit dek één keer rondwandelt, heeft men een derde kilometer afgelegd. De volgende dekruimten zijn geheel ten gerieve van de toeristenklasse passagiers bestemd nl.: op het lower promenade dek achter, 120 mr open en 420 m2 gesloten promenadedek, op het promenadedek achter, 3 60 m 2 open sport- en 370 m 2 open promenadedek, op het sportdek tusschen de schoorsteenen 340 m 2 open sportdek, in totaal dus 1610 m 2. Den 3e klasse passagiers staan de volgende dekruimten ter beschikking: op het maindek achter, 200 m2 open en 270 m 2 gesloten promenadedek, op het lower promenadedek achter, 220 m 2 open promenadedek, in totaal dus 690 m 2 dekoppervlak. Vanuit de verschillende salons heeft men, door groote ramen, een vrij uitzicht op al deze dekken, in ’t bijzonder vanuit de verhoogde nissen in de kajuitsklasse rookzaal, van waaruit men het bijna 110 m lange gesloten promenadedek, aan B.B.- zoowel als aan S.B.-zijde, in de volle lengte overziet en een van glas voorziene bronzen deur ook toegang verleent. Deze ramen en deuren, in totaal 183 stuks, werden uit gevoerd in brons met zwaar spiegelglas en geleverd door N . V. De Vries Robbé te Gorinchem. De ramen in de buitenwanden van de gesloten promenade dekken zijn gedeeltelijk vast of verticaal schuivend en voor zien van bronzen frames. De schuivende ramen zijn randloos en uitgebalanceerd, zoodat deze gemakkelijk op en neer kunnen schuiven en in totaal 608 stuks, geleverd door de firma F. J. Saris & Zn. te Rotterdam.
In ric h tin g e n v oo r de b em an n in g
H utten. De verblijven voor den kapitein zijn vóór in het dekhuis op het bootdek gelegen en bestaan uit een
afzonderlijke groote zit-, slaap-, badkamer, pantry en vestibule. De zitkamer is bijzonder fraai naar het ontwerp van den technischen dienst van de Holland-Amerika Lijn uitgevoerd en voorzien van een wandschilderij van Chabot. De hoofdwerktuigkundige en eerste officier hebben eveneens de beschikking over een zitkamer met een door H. F. Bieling geschilderd wandpaneel in die van eerstgenoemde en een dito van Marius Richter in die van den eersten officier. Deze verblijven wijken geheel af van de tot nu toe gebruike lijke scheepshutten, het zijn werkelijk salons, met in moderne stijl en kleuren uitgevoerde meubelen, waarinder sofa’s fau teuils, bureaux etc. geplaatst op dikke, in lichte kleuren ge houden tapijten. Ook zijn deze verblijven voorzien van een modern telefoon toestel, aangesloten op liet automatisch scheepsnet, alsmede van een klok, in verbinding met de centrale moederklok in de kaartenkamer. De hutten voor de overige stuurlieden en werktuigkundigen zijn eveneens ruim en geriefelijk ingericht. De wanden zijn in een lichte crème tint geschilderd, waarop de moderne, in blank teakhout uitgevoerde meubelen goed uit komen. Groote vierkante schuiframen laten volop daglicht in deze hutten, terwijl de ramen bovendien van een schuivende jalouzie alsmede van muskietengaas zijn voorzien. Een smaakvolle, in passende tinten uitgevoerde stoffeering maakt deze verblijven zeer aantrekkelijk. Totaal zijn er 62 hutten voor officieren en hooger civiel personeel. In het bijzonder dienen hier ,te worden genoemd de zich in het voorschip op de verschillende dekken bevindende verblijven voor de bemanning. Hier vindt men geen verblijven voor 40 of soms meer stewards in één ruimte, doch zijn slechts 8 van de meer dan 100 hutten voor 10 personen en de overige voor 2 tot maximum 8 personen ingericht. De gangen zijn breed en in een lichte crème tint gelakt, ruim verlicht en van de reeds genoemde hygiënisch en toch niet kille „marble filled Aranbee” vloeren voorzien. De eveneens ruime hutten zijn voorzien van stalen kooien en hooge stalen kasten, voor iederen bewoner één. De zich hier bevindende hutten voor de onderofficieren zijn in lichte crème kleur geschilderd en van blanke teakhouten meubelen voorzien. In het geheel beschikt de bemanning over 62 hutten voor officieren en daarmede gelijkgestelde, 11 dito voor onderoffi cieren en 97 dito voor het lagere personeel. De stoffeering werd uitgevoerd door de firma Herngreen te Rotterdam. Als een bijzonderheid dient hier ook te worden vermeld, dat de hutten van de officieren alle voorzien,zijn van een aanslui ting op een zoogenaamde centrale antenne. Hierdoor is het mogelijk, dat iedere officier zijn eigen radio toestel geheel onafhankelijk van zijn collega’s kan gebruiken. Voor zoover bekend, is dit de eerste toepassing van dit systeem aan boord van schepen. De toiletten voor de officieren zijn geheel ingericht als die voor de kajuits- en toeristenklasse, dus ook met marmer dekstuk op de waschtafels en marmeren tusschenschotten bij de urinoirs. Die voor de overige bemanning, zooals voor matrozen, stokers, stewards, etc, kunnen de vergelijking met menige toiletinrichting voor le klasse passagiers aan boord van andere schepen glansrijk doorstaan. Afgezien van de met kleine witte en zwarte tegels belegde vloeren zijn al deze toiletruimten geheel witgelakt. De VF.C.’s en urinoirs zijn van hetzelfde wit aardewerk model als die voor de passagiers en voorzien van flushometerkranen. De waschtafels zijn eveneens van wit aardewerk en alle van een daarboven geplaatsten grooten spiegel voorzien. Melkglazen verlichtingsornamenten zorgen voor een diffuse ver lichting van het- geheel. In deze toiletten zijn eveneens de noodige douchebadkamers aangebracht, voorzien van koud en warm zoetwater. Alle waschtafels zijn aangesloten op de koud-zoetwaterleiding,
terwijl de helft van het aantal waschtafels in het stokerstoilet bovendien ook van een warm-zoetwaterkraan zijn voorzien. Messrooms en pantries. In het geheel beschikt de bemanning over 11 messrooms. Voor de lagere bemanning zijn dit goed verlichte eetzalen, in crème kleur gelakt, ingericht met eettafels en banken. De vloeren zijn bedekt met marble filled Aranbee. De twee eet zalen voor de stewards en één voor de onderofficieren zijn voorzien van afzonderlijke pantry, compleet ingericht met koffiemachines, ijskasten etc. De pantry voor de officieren en machinisten eetzalen op het upper promenadedek is tevens door een spijslift met de toeristenklasse keuken op het B-dek ver bonden. De messrooms voor deze officieren en voor de stewardesses zijn eveneens in lichte crème kleur gelakt, bovendien voorzien van blanke teakhouten meubelen en Korkoid linoleum in licht blauwe kleur op Aranbee ondervloer.
Alle messrooms zijn aangesloten op de centrale luidsprekeren dito klokkeninstallatie. Kombuis. De op het A-dek in het voorschip gelegen kombuis voor de bemanning is voorzien van een electrisch fornuis, ge leverd door The General Electric of England, 2 stoomkookpotten met een inhoud van 250 1 en een aardappelstoomoven, alle geleverd door de firma Wilson & Co., Liverpool. De betimmering is uitgevoerd in blank gespoten esschenhout, terwijl voor de aanrechten, spoelbakken, kookpannen etc. roestvrij staal in ruime mate werd toegepast. De zijwanden van het kombuis zijn voorzien van doorgeef luiken naar de ter weerszijden gelegen stewards messrooms. Tegenover het kombuis aan S.B.-zijde is een ruimte bestemd voor aardappelschillen, groenteschoonmaken, wasschen etc. Hier zijn opgesteld 2 „H obart” electrische aardappelschilmachines, met een capaciteit van 2 50 kg per uur.
H O TE LBED BJJF
K eukens m et bijbehoorende ru im te n
De op het B-dek in het midden van de lengte van het schip gelegen keukens bevinden zich, onder de groote eetzalen op het A-dek. In deze voor een passagiersschip zoo belangrijke ruimten, alwaar in vol bedrijf circa 125 menschen moeten werken, is geheel gebroken met de gebruikelijke scheidingsschotten en traliewerk voor afschieting van de afzonderlijke afdeelingen en deze geheel open keukens zijn daardoor groot, licht en over zichtelijk geworden; bovendien zijn alle wanden en plafonds witgelakt en de vloeren met geribde roode en witte tegels belegd. De zeer royaal aangebrachte electrische verlichting bestaat uit een groot aantal sterke lampen met melkglazen ornamenten. Daarbij gevoegd de ruime toepassing van roestvrij staal voor aanrechten, warmkasten, pannen, ketels etc. en het blank ge spoten esschenhout van de koelkasten en werktafels, doet het geheel onze bekende Hollandsche zindelijkheid alle eer aan. Vanzelfsprekend werd aan de voor deze keukens zoo belang rijke ventilatie alle aandacht besteed. Hierbij ontstond het vraagstuk hoe met een betrekkelijk geringen overdruk in de „air conditioned” eetzalen en zonder hinderlijken tocht aldaar de lucht niet in laatstgenoemde zalen merkbaar te doen zijn. Dit vraagstuk werd volkomen opgelost door ten eerste de toegangen van de naar de eetzalen leidende roltrappen van dubbele deuren, zg. sluizen, te voorzien en bovendien den aanen afvoer van lucht in de keukens zoo te regelen, dat er ten opzichte van de aangrenzende ruimten een onderdruk heerscht, waardoor het geheele systeem werd uitgebalanceerd. Bovendien kan in zg. tropische condities de hoeveelheid per tijdseenheid te
verplaatsen lucht worden opgevoerd en geregeld zonder aan het systeem schade te doen. W at de eigenlijke inrichting van de keukens betreft, dient allereerst te worden vermeld, dat deze bestaat uit twee elk voor zich geheel complete afdeelingen, nl. die voor de kajuitsklasse en die voor de toeristenklasse, gescheiden door een waterdicht en brandvrij schot, waarin zich groote waterdichte schuif deuren bevinden; beide keukens kunnen met elkaar ook één geheel vormen, bv. gedurende cruises, wanneer voor alle klassen eenzelfde menu wordt geserveerd. Achter in de kajuitsklasse keuken bevindt zich tevens, in een afzonderlijke ruimte, de ritueele keuken voor Israëlieten. De kajuitsklasse keuken is als volgt onderverdeeld en ingericht: In het midden is een groot electrisch fornuis van de General Electric Co., vermogen 122 kW, geplaatst met 8 ovens en een zich over het geheele fornuis uitstrekkende kookplaat. De bedieningsschakelaars bevinden zich erboven, tegen het dek. Om dit fornuis zijn in U-vorm lange, warme aanrechten, fabrikaat Wilson, geplaatst, aan binnen- en buitenzijde van schuiven voorzien, waarin borden in bordenmolens, koppen, schotels, schalen etc. worden geborgen en tevens verwarmd en wel 2000 schalen en 2400 borden. De top van deze warme kasten is van roestvrij staal en op verschillende plaatsen van bains-Marie — voor het warm houden van spijzen — voorzien. Ook is aan de voorzijde een warmkast, fabrikaat Wilson, ge plaatst, waarin 1000 schalen kunnen worden verwarmd en geborgen. Tegen de achterzijde van deze laatste is een groote, met houtskool gestookte Wilson „Grill” geplaatst, voor het roos teren van vleesch. Daartegenover is een dubbelpan electrische vischoven (Ge neral Electric Co.) geplaatst, met een vermogen van 12 kW, voor het bakken van visch, patat a frit etc. Tegen de achterzijde van het fornuis is een electrische braad spit, fabrikaat „Voss-Werke”, met een vermogen van 20 kW en een capaciteit van circa 50 gebraden kippen per uur, ge plaatst. Verder bevinden zich in deze keuken nog de meest moderne ‘toestellen. De toeristen-3e klasse keuken is bijna geheel op dezelfde wijze ingericht als die voor de kajuitsklasse. Vanuit deze keuken kan door middel van 3 stuks onafhanke lijk van elkaar werkende electrische spijsliften het eten naar de verschillende dekpantries en officierspantry worden doorge geven. In de ritueele keuken is een electrisch fornuis met 2 ovens en een vermogen van 26 kW , fabrikaat General Electric Co., als mede een in twee afdeelingen gescheiden koelkast geplaatst, met Kelvinator koelmachine.
Fig. 73. FORNUIS KAJUITSKLASSE KEUK EN
De aan S.B.-zijde van de kajuitsklasse keuken gelegen bak kerij is voorzien van een grooten 4-deeligen electrischen bakkersoven, fabrikaat General Electric Co., met een vermogen van 40 kW en in staat om dagelijks circa 2000 menscben van versch brood te voorzien; verder nog de meest moderne bak kerij machines. In de aan het vooreind van de keuken gelegen kajuitsklasse pantry zijn de meest moderne, voor deze ruimte noodige machines en toestellen opgesteld. De toeristen-3 e klasse pantry, welke zich aan S.B.-zij de van de voor deze klasse bestemde keuken bevindt, is eenigszins kleiner, doch op ongeveer gelijke wijze ingericht als die van de kajuitsklasse. In de aan B.B. gelegen vischkamer is een groote blankgespoten esschenhouten koelkast met aardewerken schuifbakken opgesteld, gekoeld door een Frigidaire koelmachine. Verder zijn hier ook aangebracht groote terrazzo spoelbakken, aanrechten en stellingen met boorden. De vóór de vischkamer gelegen slagerij is voorzien van een luchtgekoelde koelkast met roeden voor het ophangen van vleesch, voorzien van Frigidaire koelmachines etc. De bordenwaschplaats aan B.B. van de kajuitsklasse keuken is voorzien van een electrische Hobart bordenwaschmachine met warmwaterbereider, een electrische H obart zilverwaschmachine met warmwaterbereider, een electrische zilverpolijstmachine, fabrikaat Wilson, een messenmolen etc. Aan B.B.-zijde van de toeristen-3e klasse keuken bevindt zich eveneens een bordenwaschplaats, bestemd voor deze keuken en voorzien van eenzelfde bordenwaschmachine. Aan B.B.-zijde van de groote keukenpantry is een zg. „Garde manger” ingericht, welke is voorzien van moderne koelkasten, vleeschsnijmachines etc. Voorts bevinden zich in de gang aan B.B.-zijde vóór de keukens achtereenvolgens: een groote, door een Frigidaire-machine gekoelde bergplaats voor het bewaren van direct voor het gebruik noodige etens waren en ijsbrooden; een magazijn voor het bewaren van reserve zilver-, glas- en aardewerk ; een aardappelschil- en groenteschoonmaak-werkplaats, waar in twee electrische Hobart aardappelschilmachines zijn op ge steld en een afvalstortkoker is aangebracht. Aan S.B.-zijde van de groote pantry is de groote bergplaats voor het in gebruik zijnde glaswerk, ingericht met speciaal daartoe vervaardigde rekken, haken en stellingen, alsmede een electrische Hobart glaswerkwaschmachine.
Fig. 74. FORNUIS TOERISTENKEUKEN
Daarnaast is de zg. saloonbar gelegen, van waaruit de noodige dranken naar de eetzaal worden afgegeven. Naast de saloonbar, tegen de huid van het schip bevindt zich een kantoor voor den chef-kok, ingericht met schrijfbureau, kasten en automatische telefoon. De omvang van het geheele hotelbedrijf moge blijken uit de volgende cijfers: A f gezien van personeel voor wasscherij, hospitaal verpleging, badpersoneel, muzikanten etc., hetwelk circa 54 bedraagt, zijn er direct circa 492 personen bij het hotelbedrijf aan boord be trokken, waarvan alleen al circa 400 stewards, incl. 10 ste wardesses, 66 koks en pantrymen, 6 bakkers, 7 banketbakkers, 5 slagers etc. H et speciaal door den sierkunstenaar J. F. Semey ontworpen aardewerk bestaat o. a. uit: 12.500 borden, 10.500 kop en schotels, 1300 groenteschalen, 1500 vleeschschalen en 1200 eierdopjes; en het glaswerk uit: 15.000 glazen, 3000 karaffen etc. In totaal zijn er 403.300 stuks bed- en diverse linnengoed aan boord, nl. 42.000 baddoeken, 4000 dekens, 41.000 stuks keukenlinnen, 120.000 handdoeken, 126.000 andere doeken, 14.000 kussensloopen, 19.000 lakens, 28.300 tafellakens etc.
Als tafelzilver is o. a. aan boord 20.000 stuks schalen, koffie- voorziene deuren, zijn van zware gesmede aanschroefbare en theepotten, 10.000 vorken, 13.500 lepels, 9000 messen etc. sluitingen en scharnieren voorzien. Om een gemakkelijke controle van de koelmachines door den machinedienst mogelijk te maken, zijn deze onafhankelijk Bars en pantries van de koelruimen vanuit de machinekamer direct te bereiken. Behalve de reeds beschreven saloonbar en pantries in de In de ruimen is een electrische verlichting aangebracht met keukens zijn er op de verschillende dekken, ten behoeve van de schakelaar en een roode contröle-lamp er buiten, boven de deuren, welke brandt zoolang er binnen licht aan is. passagiers, nog bars en dekpantries als volgt aanwezig, nl.: 1. Kajuits- en toeristenklasse dekpantry op maindek in de achterste kajuitsklasse vestibule. 2. 3e klasse pantry op maindek in den 3e klasse rooksalon aan S.B.-zijde, 3. 3e klasse bar in verbinding met de onder 2 genoemde pantry. 4. Kajuits- en toeristenklasse dekpantry op het lower promenadedek in achterste kajuits klasse vestibule, 5. Toeristen-dekpantry aan B.B.-zijde op het lower promenadedek in de toeristen-rookzaal. 6. Toeristenbar aan S.B.-zijde op het lower promenadedek in de toeristen-rookzaal. 7. Kajuitsklasse dekpantry op het promenade dek in de achterste kajuitsklasse vestibule aan B.B.-zijde. 8. Kajuitsklasse pantry vóór de bar in de kajuitsklasse rookzaal op he promenadedek. 9. Bar in den kajuitsklasse rooksalon. Deze bar, door middel van glazen schotten en dito deuren uitgebouwd in de rookzaal, is bijzonder fraai als cocktailbar ingericht. 10. Bar in toeristencafé op het promenadedek. 11. Kajuitsklasse bar en dekpantry op upper Fig. 76. GROOTE MANGEL EN STRIJKMACHINES IN WASSCHERIJ promenadedek in achterste kajuitsklasse vestibule. 12. Vóór in een in de Ritz Carlton uit ge Op het B-dek achteruit bevinden zich de vier luchtgekoelde bouwde nis is nog een intieme cocktailbar ingericht, zooals laadruimen, welke gedurende cruises ook als proviandruim reeds beschreven. kunnen worden gebruikt. Bijna alle hiervoor genoemde ruimten zijn van een tegelvloer Deze ruimen worden geladen door de beide laadtrunks voorzien, geheel witgelakt en op het automatische telefoonnet No. III of met de proviandliften over het D-dek, door de aangesloten. groote waterdichte deur in het waterdichte schot op spant 62, en zijn van elkaar gescheiden door aan beide zijden geïsoleerde stalen schotten. Proviand- en koelruimen De isolatie is nagenoeg op dezelfde wijze uit gevoerd als voor Ten einde aan bederf onderhevige proviand gedurende de hierboven genoemde proviand-koelruimen. langen tijd in goede conditie te bewaren, zijn op het E-dek Ook hier zijn de koelmachines direct vanuit de machine naast en tusschen de schroefastunnels drie stel door lucht kamer bereikbaar zonder in de ruimen te komen. gekoelde proviandruimen ingebouwd, bestemd voor diverse De overige niet direct aan bederf onderhevige proviand proviand, op verschillende temperaturen gekoeld. wordt bewaard in de proviand-bergplaatsen, eveneens gelegen De koelinrichting voor deze ruimen wordt hierna onder op het D-dek. „Koel- en vriesinstallatie” afzonderlijk beschreven. Dit zijn geheel door houten schotten van elkaar gescheiden Het groote aantal verschillende ruimten is noodig omdat bergplaatsen, speciaal ingericht voor de bestemming, o. a. voor niet alle proviand op dezelfde temperatuur kan worden be wijnen, likeuren, ingeblikte etenswaren, meel, peulvruchten, waard, tevens om een scheiding te houden tusschen proviand, etc. etc. Ook deze bergplaatsen kunnen worden geladen door die zeer gevoelig is voor het aannemen van den geur of smaak de laadtrunks No. III of met de proviandliften, terwijl de van andere etenswaren; daarbij wordt mede het voordeel ver controle daarop geschiedt door den proviandmeester, waarvoor kregen, dat telkens slechts een betrekkelijk kleine ruimte be een kantoortje met automatische telefoonaansluiting bij deze hoeft te worden geopend, hetgeen verlies van koude voorkomt. bergplaatsen aanwezig is. De isolatie van wanden en plafonds bestaat uit 2 lagen met De voor al deze koelruimen verwerkte hoeveelheid materiaal „Toritna” geïmpregneerd hout, 1 laag waterdicht papier, bedraagt o. a. aan kurkplaten circa 4400 m2 en aan gemalen 3 lagen 3 " dikke kurkplaten van geperste geëxpandeerde kurk, kurk circa 130 m 3. met reuk- en smaaklooze mastiek en rottan pennen op elkaar Indien het schip met een volle bezetting passagiers in den gehouden, en daarop is staalgaas bevestigd, waarover een laag Rotterdam—New-York-dienst vaart, is er o. a. de navolgende speciale elastische cement werd aangebracht. proviand aan boord: gevogelte 5 500 kg, visch 1500 kg, meel De vloeren zijn geïsoleerd met een 9" dikke laag gemalen 20.000 kg, rijst 1500 kg, suiker 10.000 kg, thee 500 kg, koffie geëxpandeerde kurk, waarop een houten vloer en een lood- 13 00 kg, aardappelen 25.000 kg, eieren 45.000 stuks, bier bekleeding werd gelegd, waarop zich houten^ roosters bevinden. 15.000 1, een hoeveelheid vleesch gelijk aan ongeveer 40 koeien De zware, van een lederen rand voor luchtdichte sluiting en 25 kalveren, 7100 flesschen wijn en likeuren etc.
W A S S C H E R IJ , D R U K K E R IJ EN K L E E R M A K E R IJ
Op het C-dek is ondergebracht een wasscherij ten dienste groote snelloopende centrifuges, welke het gewasschen goed van pasagiers en bemanning. Men vindt er voor de vele be winddroog maken. Deze winddroge goederen worden op den werkingen., die de goederen moeten ondergaan, de modernste strijkmange! verder behandeld. Buitengewoon veel aandacht is besteed aan de z,g. opmaakmachines opgesteld. wasch en de fijnere dames- en heerengoederen. Badgoederen krijgen een afzonderlijke be handeling. Nadat ze in de wasehmachine wasschen en gedesinfecteerd zijn en in de cen trifuges gedroogd, worden ze in een roteerende droogmachine met veel warme lucht verder be handeld, wraarna ze soepel en volkomen stofvrij voor aflevering gereed zijn. Vanuit deze wasscherij gaat het goed naar de hierbij aansluitende linnenkamer, van waaruit het goed door een loket, uitkomend in de B.B.dienstgang op het C-dek, aan het bedienend personeel wordt afgegeven.
Drukkerij
Fig. 77. WASCHMACHINES IN WASSCHERIJ
Bij het binnenkomen wordt de aandacht direct getrokken door eenige groote electrisch gedreven waschmachines, welke dienen om lijf- en platgoed te wasschen, terwijl daarnaast een kleinere machine is opgesteld voor de fijnere wasch. Eenige cijfers geven een indruk van wat met deze waschinstallatie kan worden behandeld, t.w .: per uur kan ruim 100 kg droog gewogen goed worden gewasschen, dus bij continue bedrijf zou per etmaal circa 2500 kg kunnen worden gewasschen, wat overeenkomt met circa 17.500 kg per week, hetgeen de bewassching van circa 4000 personen beteekent. Met deze scheepsinstallatie zou men dus de wasch van een geheel dorp kunnen behandelen. Tegenover de waschmachines zijn opgesteld een tweetal
Tot de moderne inrichting van een groot passagiersschip behoort ook een drukkerij voor het maken van spijslijsten. Dagelijks zijn enkele duizenden exemplaren noodig. Voorts verschijnt dagelijks een courant in een oplaag van 1000 a 2000 exemplaren, waarin per radio ontvangen nieuws- en beursberichten worden opgenomen. Ten slotte moeten aan boord voor intern ge bruik tal van drukwerken worden vervaardigd Om het voor al dit werk benoodigde zetwerk vlug te kunnen maken, is de drukkerij uitgerust met een moderne electrisch aangedreven Intertype zetmachine. Voor het drukken beschikt men over een krachtige electrisch aangedreven degelpers van flink formaat, met een capaciteit tot 1500 druks per uur.
Kleermakerij
Op het D-dek, in de bemanningsruimte, is in het voorschip een kleermakerij aanwezig tot het uitvoeren van reparaties, oppersen en schoonmaken van kleeren etc. Hier zijn opgesteld een stoomkleedingspers, een kleermakersnaaimachine, een strijktafel bekleed met molton, een groote werktafel en de noodige kasten.
K O M P A S . S T U U R IN R IC H T IN G , L O G , E N Z .
Een automatische koersschrijver geeft op een rol papier een Sperry tolkompas en automatische stuurinrichting overzicht van alle gestuurde koersen en koersveranderingen,
Het Sperry gyroskopisch of tolkompas is onafhankelijk van het aardmagnetisme en heeft een richtkracht die meer dan 150 maal zoo groot is als van een standaard 7x/ i ' mag netisch kompas. De installatie bestaat uit een hoofd- of moederkompas van de allernieuwste constructie, met dochterkompassen, welke op verschillende plaatsen van het schip zijn opgesteld. Deze dochterkompassen zijn electrisch verbonden met het moederkompas en geven alle op uiterst nauwkeurige wijze den voorliggenden koers aan; voor den roerganger is op de brug naast het stuurwiel een dochterkompas met zeer duidelijke vergroote aflezing opgesteld. Op de beide brugvleugels be vinden zich de peil-dochterkompassen op standaards. Het is dus niet meer noodig gebruik te maken van het hooger opge steld magnetisch standaardkompas; zonder hinder van masten enz. kunnen de peilingen dadelijk woorden verricht.
met tijdaangifte. Deze koersschrijver bevindt zich in het stuurhuis en kan van groot belang zijn bij aanvaringen, alsmede om te oordeelen op welke wijze door een bepaalden roerganger werd gestuurd. De automatische stuurinrichting bestaat uit een controleerend deel, dat zich op de brug bevindt vlak naast den hydraulischen telemotor. Dit deel is electrisch verbonden met een motor die zich in de stuurmachinekamer achter op het C-dek bevindt en weer is verbonden met de stuurmachine. Door draaien aan een klein handwiel op de brug wordt de motor in de stuurmachinekamer in beweging gezet en deze constroleert weer de stuurmachine. Buitendien kan door ver zetten van een hefboom op de brug onmiddellijk worden over geschakeld van handsturen op automatisch sturen, waarbij dan de vooraf vastgestelde koers automatisch wordt gestuurd zon der dat een roerganger noodig is.
is daardoor ook in den oorspronkelijken stand teruggekomen en de motor staat stil. Verande ringen in den snelheidsdruk zullen het evenwicht weer verstoren, waardoor de motor weer gaat draaien tot een nieuwe evenwichtstoestand, is bereikt. De stroom door het circuit van den electro magneet is dus een maatstaf voor den snelheids druk en dus voor de snelheid. H et registratie toestel in dit circuit bestaat dan ook uit een ampèremeter, waarvan de schaal in knoopen is in gedeeld (snelheidsmeter), en een ampère-uurmeter, die den afgelegden weg in mijlen aan wijst (afstandsmeter). Behalve de bovengenoemde Sal-log-installatie, is ook nog de gebruikelijke W alker’s log aange bracht, geleverd door de N . V. „Observator” te Rotterdam. De aanwijzing van de op het achterschip over boord hangende log wordt ook electrisch over gebracht naar een zich in de kaartenkamer be vindend toestel, zoodat ook daar snelheid zoowel als afgelegde weg kunnen worden afgelezen. Fig. 78. STUURHUIS OP COM MANDOBRUG
Bovendien zijn de door de Schepenwet voorgeschreven magnetische kompassen op de gebruikelijke plaatsen aanwezig, zoodat, hoewel uiterst zeldzaam voorkomend, op deze reservekompassen kan worden gestuurd. De drie magnetische kompassen zijn van het zg. „Kelvite” type, geleverd door de N . V „Observator” te Rotterdam, en als volgt geplaatst: een standaard-peilkompas boven op de stuur hut, een standaardkompas in het stuurhuis vóór het stuurwiel en een vloeistofkompas achter op het promenadedek bij het noodstuurwiel.
Logtoestellen
Voor bepaling van de scheepssnelheid, zoomede voor directe aflezing van den afgelegden weg, dient allereerst de „Sal”-log, welke werd geleverd door de firma Koopman & Co. te Amsterdam. . Een vat, dat beneden de waterlijn in het schip is aangebracht, is door balgen in twee kamers verdeeld. De ruimte boven den balg staat door middel van een leiding en een opening in de scheepshuid in verbinding met het buitenboordswater. Aan deze zijde van den balg heerscht dus een statische druk, welke over eenkomt met de hoogte, waarop dit vat onder den waterspiegel is aangebracht. De ruimte in het vat aan de andere zijde van den balg staat met een leiding in verbinding m et een pitot-buis, welke 50 tot 70 cm buiten den bodem van het schip uitsteekt. Vaart het schip niet, dan heerscht aan deze zijde van den balg dezelfde statische druk als aan de andere zijde en maakt daarmede dus evenwicht. Zoodra evenwel het schip vaart, ontstaat er aan deze zijde nog een extra druk, de zg. snelheidsdruk, en is dus het evenwicht van de balgen verbroken. De verstelkracht, die hierdoor ontstaat, wordt door middel van een stangetje van den balg overgebracht op een anker van een electromagneet, terwijl daardoor eveneens een contact-inrichting van een om keerbaren electromotor wordt gesloten. Deze motor gaat dan rechtsom of linksom draaien, daar deze uit het scheepsnet wordt gevoed. Deze motor verstelt dan een schuifcontact langs een weerstand, welke geschakeld is in het circuit van boven genoemden electromagneet en een registratietoestel. De weer stand van dit circuit wordt hierdoor verminderd, zoodat er een sterkere stroom vloeit door de spoelen van den electromagneet en er een terugstellend koppel op het anker wordt uitgeoefend. Heeft het; anker den oorspronkelijken stand weer bereikt, dan is dus het terugstellende electrische koppel gelijk aan het koppel ontstaan door den snelheidsdruk. De contact-inrichting
Stoom fluiten
Zoowel aan den voorsten als aan den achtersten schoorsteen is aangebracht een triple stoomfluit, elk bestaande uit een 12", een 15" en een 9" stoomfluit. De fluiten zijn voor zien van de zg. „Willet-Bruce” bedieningsinrichting. Daarmede kunnen met de fluit aan den voorsten schoorsteen signalen worden gegeven door hand-, electrische- en automatisch-electrische bediening, terwijl de fluit aan den achtersten schoorsteen alleen electrisch kan worden bediend. De bedieningshandels voor deze fluiten zijn zoowel in het stuurhuis als op de beide brugvleugels aangebracht.
Mistsignaal
Behalve de op den bak bovèn den golfbreker opgehangen gewone scheepsbel, welke met de hand geluid wordt, is daar naast ook een groote bel opgehangen, welke automatischelectrisch mistsignalen geeft wanneer het schip voor anker ligt en daartoe vanaf de brug in werking wordt gesteld. Deze bellen hebben elk een gewicht van circa 200 kg.
Jessenheuler
Ter meerdere veiligheid voor de navigatie van het schip bij mistig weder is een speciale electrisch gedreven misthoorn, een zg. „Jessenheuler”, aangebracht. In plaats van de veelal gebruikelijke membraan is deze hoorn voorzien van een zuiger, welke door middel van een krukmechanisme door een electromotor wordt aangedreven. De zuiger, die een diameter van 150 mm en een slag van 50 mm heeft, wordt daardoor heen en weer bewogen met 75 dubbele slagen per seconde. Dit brengt de lucht in den hoorn in trilling en veroorzaakt een toon van 75 Hz. Een zeer lage toon dus, welke is gekozen wegens de groote draagwijdte en omdat deze niet zoo onaangenaam aandoet als hoogere toonen. Een dergelijken lagen toon te produceeren zou bij een normalen lucht misthoorn meer vermogen vragen dan bij een Jessenheuler. De draagwijdte van den Jessenheuler is circa 20 mijl. De heuler, welke ook aan den voormast kan worden gemonteerd, is in dit geval ingebouwd in den voorsteven. Hiermede wordt be reikt, dat het schip in de geluidsschaduw ligt, zoodat de op varenden zoo weinig mogelijk hinder van de signalen onder vinden en het luisteren naar signalen van andere schepen niet te veel wordt beïnvloed. De Jessenheuler kan met de hand in werking gesteld of ook aangesloten worden op een tijdschakelaar, zoodat de signalen met een zekere tusschenruimte automatisch worden gegeven, o. i. in geval van mist. Zie voor overige signalen onder „Electrische installatie”.
OPTISCHE INSTALLATIES R oerstandaanw ijzer
Door de Nederlandsehe Siemens 'Maatschappij werden ge leverd de apparaten voor den roerstandaanwijzer, waarmede men op de brug zoowel als in de stuurmachinekamer langs electrischen weg den stand van het roer kan aflezen.
D raairichtingaanw ijzer
In de kaartenkamer is ook nog tegen den wand geplaatst een „T eledep” diepgangs- en waterverplaatsing-aanwijzer. Dit toestel geeft op elk gewenscht uogenblik den diepgang vóór en achter, alsook de daarmede overeenkomende waterverplaatsing aan. Dit toestel maakt het, vooral bij ruw weer, zoo lastige en onnauwkeurige aflezen van den diepgang overbodig.
Draairichtingaanwijzers geven voor beide turbines op het manoeuvreerbord in de machinekamers en op de brug de draai Echolood en loodmachine richting aan door middel van eleetrisch licht en zijn dus ook bij nacht in het stuurhuis zichtbaar. Een belangrijk hulpmiddel bij de navigatie is het echolood type Langevin-Florisson, der Nederlandsche Telegraaf Mij. Zoeklicht „Radio-Holland”, Dit apparaat berust op de eigenschap, dat Boven op het stuurhuis is een 18" zoeklicht geplaatst, het trillingen in het water zich voortplanten met een bepaalde snelheid, nl. 1500 m per seconde en dat deze door den bodem welk geheel vanuit het stuurhuis kan worden bediend. of andere zich in het water bevindende voorwerpen worden De zich verder op de brug en in de kaartenkamer bevindende teruggekaatst. Een gedetailleerde beschrijving van dit echolood wordt hierna gegeven onder het hoofd „Radio-installaties”. optische seininstallaties, o. a.: Vanzelfsprekend is dit schip ook voorzien van de bekende Grinell Sprinkler brandmelder, loodmachine, waarmede door middel van een looden gewicht Lux Rich brandmelder, aan een langen dunnen staaldraad de diepte van de zee kan Draairichtingaanwijzers, worden gepeild. De machine geeft op een schaalverdeeling aan, Slagenteller, hoeveel vadem lijn er uitgeloopen is, waarna deze lijn dan door Verklikkerbord voor waterdichte deuren, middel van een electromotor weer vlug binnen boord gedraaid Automatische koersschrijver etc etc. kan worden. zijn alle in deze beschrijving onder het hoofd „Electrische Dit toestel is eveneens achter op het maindek geplaatst en installatie” onder de daarvoor aangegeven hoofden vermeld. werd geleverd door de N. V. „Observator” te Rotterdam. V O O R T S T U W IN G S IN S T A L L A T IE S
O verzicht voortstuwingsinstallatie
Een overzicht van de geheele voortstuwingsinstallatie is weer gegeven in fig. 80. Achtereenvolgens onderscheidt men: a. het ketelruim met 6 hoofdketels, 1 hulpketel voor haven dienst, de oliestookinrichting; b. de hulpmachinekamer met de 3 turbogeneratoren, 2 Dieselgeneratoren voor havendienst, verschillende pompen; c. de hoofdmachinekamer met de beide turbinegroepen voor de voortstuwing en velerlei pompen voor koelwater, condensaat, voeding, smeerolie, enz.; d. de bunkers, alle gegroepeerd aan de zijden van hulp machinekamer en ketelruim. Opmerking verdient nog de plaatsing van de schachten boven de drie afdeelingen. Zij zijn niet, zooals gewoonlijk, centraal boven deze ruimten aangebracht, doch in de zijden. Uit scheepsbou woog punt is dit van waarde, omdat hierdoor dekken ontstaan, welke centraal door niets doorbroken worden en waarop men ware straten kan bouwen. Voor den machinebouwer leveren zij niet uitsluitend voordeel op, omdat deze schachten elk voor zich niet groot gemaakt worden, ten einde het verlies aan scheepsruimte te beperken. De asleiding vertoont geen bijzonderheden. Zij loopt in Michell metalen. De schroefaskoker heeft bussen met pokhout gevoerd. De bronzen schroeven hebben een diameter van 6200 mm en nemen elk een vermogen op van 17.000 apk bij 13 1 omw. min.
Ketels en ketelruim
I)e ketels zijn van het wel bekene Yarrow-type, gecon strueerd voor een druk van 44 kg cm" en een temperatuur van 405 C. De werkdruk is echter hoogstens 39 kg cm", doch de veiligheidskleppen zijn afgesteld op 44 kg cm" voor de ketel en 42 kg/cm* voor den oververhitten
Fig. 80.
INRICHTING
MACHINEKAMERS
EN
KETELRUIM
Fig. 81. DW ARSDOORSNEDE SCHELDE-YARROW KETEL
DOORSNEDE 1L -
L— —TWEj —— —
^ ^ i— in—
INLAAT
UITLAAT
DOORSNEDE I - I
}
SCHEMATISCHE VOORSTELLING LOOP DER STOOM DOOR OVERVERHITTER. F ig . 82
De stQomconditie aan de turbine bedraagt 35 kg/cm 2 en 395° C. Door de veiligheids te stéllen op 42 kg/cm 2 is er eendeels een ruime marge voor drukstijging aanwezig, zoodat bij manoeuvreeren of plotseling stoppen niet steeds de veiligheids beginnen te blazen, bovendien beteekent dit een reserve aan •vermogen voor de turbines. Er zijn 6 ketels aanwezig en elk levert 30 ton stoom per uur. Aangezien niet meer dan 150 ton per uur verbruikt zal worden, zijn slechts 5 ketels in bedrijf en blijft er 1 steeds in reserve. Fig 81 geeft een doorsnede van den ketel weer. Hij vertoont het bekende beeld van den Yarrow-ketel, met rechte waterpijpen hooghggenden stoomhouder, een grooten waterhouder m et dikke pi,penbundel, twee kleine waterhouders met smalle pijpenbundels en daartusschen iiggenden oververnitter Boven den ketel liggen de luchtverhitters, welke hier bestaan uit horizontale pijpen, uitwendig door de rookgassen omspoe ^ i i i- t i iii De vuurhaard heeft den bekenden vorm met puntdak bestaande uit Eetelpijpen. ^ De hoofdafmetingen zijn. V. O. pijpen ........................................................... 78 5 m 2 Y. O. over verhitter .............................................. 365 „ 1
1
V. O. luchtverhitter 879 m 2 Capaciteit per u u r ............................................................ 30ton Voedingwatertemperatuur .......................................... 166° C. N uttig effect gerekend op de hooge verbrandingswaarde 87 % N uttig effect gerekend op de lage verbrandingswaarde ± 92 % Hieruit volgen: V erdam pingsvoud.................................................. 15,2 Stookolieverbruik per ketel per u u r .................. ± 2 ton , B e l a s t i n g p e r ma V. 0 38 kg V uurhaardbelasting per m ' 485.000 cal. De kete, h ak dubbelzijdige ketel uitgevoerd, waardoor ji£t belangrijke voordeel van een eenvoudige regeling voor de oververhittingstemperatuur bestaat. Hiertoe dienen de onderUng gekoppdde kleppen in de rookkanalen, welke m et een stangenbeweging op den stookvloer zijn te bedienen. Bij stijgenkeiast:ing worclt de oververhittingstemperatuur hooger. Door een gewijzigde instelling van de kleppen, wlaarbij het eene stel meer sluit en het andere stel meer opent, regelt men nu den gas-
De oververhitterromp is van Molybdeenhoudend S. M. staal vervaardigd met een treksterkte van 50— 60 kg/cm 2. Molybdeenhoudend staal is in deze installatie veel verwerkt, omdat het Molybdenium o. a. de strekgrens bij hooge tempera tuur sterk verhoogt. Bij 400° C. bedraagt deze voor het ge bruikte materiaal van den oververhitterromp nog minstens 17 kg/cm 2, hetgeen wil zeggen, dat er bij den constructiedruk nog een minstens tweevoudige zekerheid is ten opzichte van de strekgrens bij 400° C. Op dit Mo-houdend staal komen wij, bij de behandeling der turbines, nog nader terug. Alle rompen zijn naadloos gewalst met aan gesmede fronten, alle pijpen zijn naadloos en koud getrokken. De pijpdiameter bedraagt 1%", behalve die aan dervuurhaardzijde, welke 1%" diameter hebben. De oververhitterpijpen zijn 1%" uitwendig. De teekening geeft een B.B.-ketel weer, de drums staan langsscheeps, zoodat de stookruimte midscheeps en over de geheele lengte van het ketelruim gelegen is. De ketels worden gestookt door 4 branders, aangebracht onder den ondersten kleinen waterhouder. De stoomhouder is met een pijp zonder eenigen afsluiter aangesloten op den oververhitterromp en de stoom doorloopt achtereenvolgens de 10 secties, waarin de oververhitter is verdeeld. Op het andere eind van den oververhitterromp is de hoofdstoomafsluiter aangebracht, welke met een lange, elastische pijp verbinding geeft met de hoofdstoomleiding, welke aan de boordzijden door het ketelruim loopt De geheele vuurhaard is omsloten door luchtkanalen, ook de achterwand wordt gekoeld en wel door koude lucht, direct uit de pers van de onderwindfan. Op hart schip ziet men op fig. 81 nog een grooten koker. Deze dient voor toevoer van ventilatielucht en blaast dus direct op de stookruimte. Verder kan men onderscheiden: Fig. 83. BRANDSTOFPOMPEN IN KETELRUIM a. de roetblazers, fabrikaat Clyde, waarvan er 2 zijn voor den vuurhaard en 1 voor eiken luchtverhitter; stroom zoodanig, dat minder langs den oververhitter stroomt b. de veiligheids op stoomhouder en oververhitter. en de dikke ketelbundel meer gas krijgt. Op deze wijze beheerscht men de oververhittingstemperatuur binnen wijde grenzen. Boven eiken ketel is een onderwindventilator opgesteld, welke eveneens in fig. 81 is weergegeven. Deze fan perst de lucht door twee kokers naar de luchtkasten van de luchtverhitters, waarvan eerst de bovenhelft, daarna de onderhelft doorloopen wordt. De verbrandingslucht verkrijgt daardoor een temperatuur van 188° C. en stroomt dan langs de zijwanden van den ketel naar de luchtkast onder den vuurhaard, waarmede weer de luchtkast met de branders in verbinding staat. In het scheidingsschot van de luchttoevoerkast aan den luchtverhitter zijn ook een stel kleppen aangebracht, zg. kortsluitkleppen, welke ten doel hebben de verbrandingslucht direct naar de branders te voeren, dus met buitensluiting van den luchtverhitter. Deze kleppen worden geopend bij lage belasting en gedurende het opstoken van den ketel, ten einde te voorkomen, dat de verbrandingsgassen tot aan het dauwpunt worden afgekoeld. In dit geval zou de waterdamp uit de gassen neerslaan op de koude luchtverhitterpijpen. Deze waterneerslag neemt gaarne de verbrandingsproducten van zwavel in zich op, zoodat de pijpen sterk zouden aantasten. Bovendien koekt het roet dan samen, zoodat onder zulke omstandigheden de luchtverhitter aan de gaszijde spoedig zou vervuilen. Bij volle ketelbelasting zal de gastemperatuur circa 13 5° C. bedragen. De stoom- en waterhouders zijn van normaal S. M. staal, de stoom en groote waterhouder van materiaal met hoogere trek sterkte (53— 60 kg/cm 2) dan dat van de kleine waterhouders (44— 50 kgcm2), ten einde de wanddikte van de groote rompen te beperken.
Fig. 87
H et schema van den oververhitter is in fig. 82 weergegeven. De romp is door schotten verdeeld in secties, welke de stoom achtereenvolgens doorloopt, om aan het eind de vereischte temperatuur te verkrijgen. De inrichting van den voedingwaterregelaar is in fig. 84 weergegeven. D it apparaat is van het grootste belang. Gezien de gunstige ervaringen o. a. bij de Nederlandsche Marine, is hier voor met vertrouwen de ,,Robot” van de firma Weir gekozen. De regelaar is geheel buiten den ketel opgesteld en is met pijpen aan de boven- en onderzijde van den stoomhouder ver bonden, zoodat het niveau in het vlotterhuis overeenkomt met dat in den stoomhouder. De regelklep, welke voorzien is van een zuiger, wordt echter niet bewogen door den vlotter, doch ontleent haar beweeg kracht aan het voedingwater. H et voedingwater wordt geleverd door een turbo-voedingpomp, welke zoodanig automatisch geregeld wordt, dat in de voedingleiding steeds een constante druk van 50 atm. aan wezig is. H et drukverschil ten opzichte van den druk in den ketel, dus minstens 6 kg/cm 2, als regel meer, is beschikbaar voor het
bewegen, van den zuiger en regelklep, terwijl bovendien de zuiger met een ruime speling in de voering past. De vlotter beweegt alleen het naaldklepje. Daalt de vlotter, dan stijgt het naaldklepje en smoort daarbij de opening, welke water onder hoogen druk toevoert boven den zuiger. Dit water boven den zuiger lekt weg langs den zuiger, zoodat de druk vermindert en de regelklep verder opent, waardoor dus de voeding toeneemt. Bij stijgende vlotter geschiedt het om gekeerde. Een volgende inrichting, die de belangstelling zal hebben, zijn de branders. Zij zijn na zorgvuldige overweging besteld bij „Peabody” te Londen. Als meest op den voorgrond tredende eigenschap is hun groote regelbaarheid te noemen. Op de teekening van den ketel (fig. 81) is de plaatsing van deze branders te zien. Fig. 85 geeft eenige details van de branders. Elke brander is aangesloten op een brandstoftoe- en een brandstofafvoerleiding. In de toevoerleiding wordt een con stante druk van max. 14 kg/cm 2 onderhouden. Het branderlichaam bestaat uit een pijp met binnenpijp, waaraan op het eene eind de verstuiver is bevestigd. De olie wordt geperst in de ringvormige ruimte van den brander, doorstroomt de fijne gaatjes in den omtrek van den verstuiver
en komt dan in de conus, welke 4 tangentiale gleuven ver toont. In den verstuiver komt de olie derhalve in een zeer snelle rotatie en treedt dan door de verstuiveropening naar buiten als fijn verstoven brandstof. Behalve door de verstuiveropening kan de olie ook door een aantal gaatjes naar de binnenpijp stroomen. Deze oliehoeveelheid is geheel te regelen door den afsluiter in de afvoerleiding, welke in verbinding staat met deze binnenpijp, meer of minder te openen. Aangezien nu steeds een constante hoeveelheid olie naar de branders geperst wordt, gaat er steeds minder door de ver stuiveropening naar de ketels, naarmate de binnenpijp meer olie laat terugstroomen. De rotatie van de olie in den verstuiver wordt echter niet minder, immers de snelheid in de schuine kanalen blijft dezelfde bij alle belastingen, zoodat de ver stuiving ook bij kleine belasting gunstig blijft. Hierin ligt de oorzaak van de groote regelbaarheid. De verbrandingslucht stroomt door het straalpijp vormige mondstuk en den mondsteen in den vuurhaard, na door het
luchtregister, met schuine instelbare schoepen, eveneens een sterke rotatie verkregen te hebben. H et is duidelijk, dat op deze wijze een fraaie verbranding mogelijk is, met een vlam, die zich door den vorm van den verstuiver mooi aanpast aan de vuurhaardafmetingen. De afvoerpijpjes van eiken brander zijn vereenigd op een voor alle ketels gezamenlijke leiding, waarin een hoofdregelafsluiter is geplaatst. Men zie hiervoor fig 86. Door dezen afsluiter te regelen, beheerscht men den druk in de afvoerleiding en daardoor de capaciteit van de branders van alle ketels tegelijk. De bedoeling is, dat men dus met één af sluiter de vlammen in alle ketels op en neer kan laten gaan als de vlammen van een gasbrander. H et spreekt vanzelf, dat ook elke ketel afzonderlijk, zelfs iedere brander afzonderlijk kan worden ingesteld. De gezamenlijke regeling heeft behalve zijn eenvoud en snelheid, nog het belangrijke voordeel, dat de ketelpijpen en vooral ook de oververhitterpijpen steeds gelijkmatig verhit worden, in tegenstelling bv. met den toestand, waarbij men
een brander zou moeten afzetten, om de gevraagde stoomproductie niet te overschrijden. Ten einde het geheele ketelbedrijf te kunnen overzien en de goede werking voortdurend te kunnen controleeren, is centraal tusschen de ketels een ketelmeetbord geplaatst, bestaande uit 8 paneelen. H et bord is dubbelzijdig en heeft aan elke zijde 4 paneelen, 1 voor meting van de voedingwaterhoeveelheid en verder telkens 1 voor de 3 ketels aan S.B.- respectievelijk B.B.-zijde. Fig. 87 geeft één zijde van het bord weer. Elk ketelpaneel heeft bovenaan een „Igema” afstandspeilglas en een grooten manometer voor den stoomdruk na den oververhitter. Verder aan de linkerzijde van elk paneel een C 0 2 meter en meters voor de tem peratuur in 0 C. van stoom, rookgas na luchtverhitter en lucht vóór de branders, en aan de rechterzijde van elk paneel de meters voor CO T H 2 en meters voor de drukken van lucht vóór de branders, in den vuurhaard en in den voet van de trekking. In het bord zijn verder de shuntregulateurs en ampèremeters ingebouwd van de onderwindfans, welke gestart en gestopt kunnen worden door de drukknoppen. H et meest linksche paneel bevat behalve de voedingwatermeters ook de ampèremeters, regulateurs en start- en stopknoppen van de ventilatiefans. De instrumenten zijn van „Siemens”. Als men verder bedenkt, dat de zooeven genoemde hoofdregelklep voor de branders in de buurt van dit ketelbord wordt
Fig. 90.
INRICHTING
KETELRUIM
opgesteld, dan blijkt wel, dat men dit geperfectionneerde be drijf geheel centraal kan overzien en regelen. Een verder interessant detail zijn de „Aerex” onderwindfans, waarvan fig. 88 de inrichting duidelijk maakt. Men lette op den mantelgekoelden motor, waarbij de onder wind tevens koellucht is, de twee propellers, de leidschoepen en het stroomlijnvormige onderstuk. De fan staat verticaal en blaast in de gesplitste luchtleiding naar den luchtverhitter.
Fig. 94. GEZICHT OP HOOFDTURBINES
Fig. 89 verto.ont de Q—H kromme bij verschillende toeren tallen. H et toerental is regelbaar van 870 tot 1431 per minuut, terwijl de totale druk hierbij varieert tusschen ± 1 0 0 mm en 300 mm waterkolom. Opmerking verdient de gunstige karakteristiek, welke nooit een overbelasting van den motor veroorzaakt en het hooge rendement, dat bij deze fans tot circa 85 % is vastgesteld. Fig. 90 geeft nog de geheele inrichting van het ketelruim
Fig. 95. GEZICHT OP S.B.-HOOFDTURBINES
blijkt, dat de expansie in de eerste drie turbines vrijwel ge heel in het oververhittingsgebied verloopt en alleen de L.D.turbine met verzadigden stoom werkt. Bij de uittrede uit de laatste schoepenkrans van de L.D.-turbine bedraagt de vochtig heid 11 %. De totale warmteval is zoodanig verdeeld, dat de L.D.-, de Hoofdturbines en tandwielkasten H.D.- en de M.D.- + V.S.-turbine te zamen bij vollast een Zooals reeds is vermeld, bedraagt het vermogen, dat de tur ongeveer even groot vermogen ontwikkelen. De V.S.- en M.D.bines op elke as overbrengen, 17.000 apkbij 131 omwentelingen turbine zijn nl. onderling gekoppeld met tusschenschakeling van een tandwielkastje, zoodat ten slotte het groote tandwiel 1 1 der reductie aangedreven wordt door 3 rondsels. 47 1 4 Fig. 92 (zie blad IV) vertoont de opstelling van de turbines \\ met de tandwielkast en de samenhang zal zonder veel toelich ting duidelijk zijn. weer. Men lette op de fankamer, de fans, de onderwindleidingen naar eiken ketel, de ventilatieleiding met haar groote blaasmonden en de plaats van het ketelbord. De foto fig. 91 vertoont één der ketels tijdens montage in de ketelmakerij.
I t r w I LH
n
— -—
'TDD
DEL KST
-------
V'v *
s
\
\
\ \
\
\
\ K \
\\
\
\
ROTOR
\
s:
ST
3
i R£ Nb
N ~ua
3É
Vs A
7 47
rin
3
V
' ', > . s. VJ
si " i
t,
\ %
{7 "• -
,
0
100
1 200
300
R0T 0RSTAND. AAN=Q, 5M.M. A F = U M .M .
*/1
Ä S
sv , 'TT N .
<
400
TEMPERATUUR C. Fig. 96. M ATERIAAL-EIGENSCHAPPEN V A N KOOLSTOFSTAAL EN MO-HOUDEND STAAL BIJ HOOGE TEMPERATUREN
/ / .Fig. 97. REACTIE-SCHOEPEN MET EINDAFDICHTING
van de schroef. De stoom treedt de turbines binnen met een Achtereenvolgens ziet men de V.S.-, M.D.-, H.D.- en L.D.druk van 3 5 kg/cm 2 en een stoomtemperatuur van 390° C. turbine met de flens voor den condensor, de rondsels en het De expansie van den stoom geschiedt in 4 turbines per schroefas, groote wiel van de tandwielreductie. nl. eerst in een voorschakelturbine, welke met betrekkelijk De achteruit-turbines zijn aangebracht in de M.D.- en L.D.hooge snelheid draait en waarin de stoom reeds geëxpandeerd turbine en wel de H.D.- en L.D.-achteruit-turbines. Men ziet wordt tot circa hal ven druk, nl. tot 17,56 ata en 309° C. reeds, dat uitsluitend de achteruit-turbines gelijkdrukraderen Daarna doorstroomt de stoom de H.D.-, M.D.- en L.D.- hebben en deze geheel ontbreken bij de vooruit-turbines. Zoo turbines en komt dan in de condensors met een absoluten druk als reeds medegedeeld, is het veel gebruikelijke Curtiswiel bij van 0,043 ata. de stoomintree voor vooruit niet toegepast, ten einde een, zij U it het Mollier-diagram (zie „Schip en Werf” No. 5, blz. 69) het ook niet zeer groote, winst aan zuinigheid te boeken.
Fig. 98. ROTOR-VERSTELINRICHTING
F i g . 99.
H .D .- T U R B I N E
Verdere bijzonderheden volgen aan de hand van afbeeldingen van de respectievelijke turbines. Allereerst de voorschakel-turbine. Hoewel de kleinste, de trommel-diameter bedraagt slechts ± 30 cm, zal deze wat meer in details besproken worden, omdat dezelfde bijzonder heden gedeeltelijk ook terugkomen bij de daarop volgende turbines. De temperatuur van den stoom beweegt zich hier tusschen 400° C. bij intree en 300° C. bij uittree. H et materiaal voor het huis moest dus in de eerste plaats uit staal bestaan en hier is dan gebruikt gegoten staal met 0,3 % molybdenium. Machinedeelen, welke hoog belast zijn en bovendien een hooge temperatuur hebben te verduren, kunnen, wat de materiaaldikte betreft, niet berekend worden met als basis de normale trek sterkte van het materiaal, doch dan treedt daarvoor in de plaats de strekgrens bij die hooge temperatuur, of beter nog de kruipwaarde (dauerstandfestigkeit, creeplimit). Bij 400° C., dus in het geval van de Nieuw Amsterdam voor alle verschen stoom voerende deelen, daalt de treksterkte en rek reeds aanzienlijk ten opzichte van de waarde bij kamertemperatuur, terwijl bij hooge belastingen het materiaal blijft rekken, zg. kruipen. Ten
f __ r~ i
”T ;
einde veilig te zijn tegen dit laatste wordt de kruipwaarde van het materiaal bepaald. Hiermede bedoelt men dan de grensspanning bij een temperatuur, waarbij de reksnelheid van een proef staaf een vastgestelde waarde niet overschrijdt. Een proefstaaf bv. welke een temperatuur heeft van 400° C. en belast is met bv. 20 kg/m m 2, wordt voortdurend langer naarmate men de belasting maar langer laat bestaan. Men kan dan de reksnelheid bepalen, en deze wordt natuurlijk kleiner, naarmate de belasting afneemt. Als vergelijkbasis heeft men een reksnelheid aangenomen, nl. van 0,001 % per uur tusschen het 25ste en 3 5ste uur van de trekproef bij een bepaalde temperatuur. De specifieke belasting van de staaf, waarbij deze reksnelheid optreedt, is de zg. kruip waarde bij die temperatuur. De grafiek (fig. 96) vertoont nu twee staalsoorten van ge lijke treksterkte bij kamertemperatuur, echter heeft de eene een toevoeging van 0,5 % molybdeen. Het verschil in gedrag is duidelijk. Keeren wij thans terug naar de Y.S.-turbine (fig. 93). De rotor is massief, behoudens een centrale boring, welke slechts dienstig is voor controle van het materiaal. Verder is de blinde zuiger zichtbaar, de labyrinthpakkingbussen, welke hier
Fig. 101. L..D.-TURBINE
uit drie kamers bestaan, de metalen, verder het stuwblok, de askoppeling en de aan- resp. afvoerpoorten. De rotor is beschoept met reactie-schoepen en men ziet reeds een aanduiding, dat de schoepen een aan één zijde verbreeden dekband hebben, welke dicht aansluit tegen den schoepvoet van de naastliggende schoep, de zg. eind dichte beschoeping. Een volgende afbeelding zal dat duidelijker toonen, alsook de bevestiging van de schoep in den rotor en in het huis, doch er zij op gewezen, dat de spleetverliezen klein gehouden worden door de axiale speling tusschen de dekbanden en schoepvoeten van elk schoepenkranspaar (leid- en loopschoepkrans) tot een minimum te verkleinen. De radiale speling kan dan groot ge nomen worden, hetgeen vanzelfsprekend gunstig en veilig is te noemen in verband met mogelijke vormverandering van huis of rotor.
De kleine axiale speling zou echter een gevaar inhouden in dien, zooals bv. bij manoeuvreeren, plotselinge temperatuur wisselingen en daardoor lengte-veranderingen ontstaan en waardoor aanloopen van de dekbanden het gevolg zou kunnen zijn. Daarom heeft elke turbine met einddichte beschoeping een inrichting, waarmede de rotor in de stoomrichting iets verschoven kan worden. Deze rotor-verstelinrichting zit in het stuwblok en het ver stellen van den rotor komt feitelijk neer op het verschuiven van het stuwblok in den turbinestoel. Ook hiervan volgt nog een duidelijke afbeelding, doch eerst dient gewezen te worden op de pakkingbus. Deze is voorzien van radiale afdichtingen, in tegenstelling met de blinde zuigers, welke axiale labyrinthen hebben. De uitlaatdruk van ± 17 ata moet af gedicht worden tegen de buitenlucht en om de stoomverliezen zooveel mogelijk
DOORSNEDE A -A
EIN0AAN2ICHT NAAR ACHTER 2IEN0E
DETAIL VAN JOHN CRANE S WILKIE PAKKING.
Fig. 103. HOOFDCONDENSOR
te beperken is de pakkingbus verdeeld in drie kamers (fig. 93). De eerste is verbonden met den inlaat van den M.D.-cylinder, beeft dus bij vollast een druk van circa 4 ata, de middenkamer met het midden der L.D.-turbine en heeft dus een onderdruk, terwijl de buitenkamer met een stoomreservoir constant in ver binding blijft. De druk in dit reservoir wordt onder een zeer geringen overdruk gehouden. Nimmer behoeft dus een groote stoomstraal uit het stoompijpje der stoomgland te komen, ter wijl de lekstoom nog nuttig gebruikt wordt in de turbines. In fig. 97 is een stel reactie-schoepen weergegeven zooals deze zijn uitgevoerd in de V.S.-, H.D.- en M.D.-turbines. De reactie-schoepen zijn vervaardigd van roestvrij ijzer en worden op de juiste lengte afgeknipt van staven profielmateriaal. De onderlinge afstand van de schoepen wordt verkregen door vulstukjes van specialen vorm tusschen de schoepen aan te brengen, waardoor een verbreede voet wordt gevormd, die straks zal dienen voor de axiale spleetaf dichting. De fabricage van de beschoeping, in vogelvlucht gezien, is als volgt: De afgeknipte stukken profiel wor den in een gebogen houder geplaatst, telkens met een passend vulstukje er tusschen. Ongeveer 8 a 10 schoepen worden op deze wijze tot een segment samengevoegd, voorzien van een dekstrip en voorloopig onderling verbonden door een lasch, welke men op de af beelding ziet. Daarna wordt het seg ment uit den houder genomen en de voet van het segment zorgvuldig ge soldeerd door onderdompeling in een
bad met kopersoldeer, om dan verder in de draaierij ter bewerking gegeven te worden. Aldaar worden de groeven in de voeten gedraaid, de einden van het seg ment in de juiste schuinte bewerkt en de bodem glad afgedraaid. Op deze wijze zijn dan segmenten verkregen, welke een sterk geheel vormen en welke nu in den rotor en het huis aangebracht moeten worden. Rotor en cylinder zijn voorzien van groeven met vertande zijden. De segmenten worden in de groeven geplaatst en de overgebleven ruimte van de cylinder- of rotorgroef opgevuld met borgstrippen, bestaande uit korte, zachtijzeren, van tanden voor ziene vulstukjes, welke passend inge schoven en daarna door hamerslagen wat gestuikt worden, zoodat alle ruimte vol ledig wordt op gevuld. Ten slotte, als de rotor en het huis beschoept zijn, worden de dekbanden nog gericht en gescherpt, waarna de montage van den rotor in het huis kan geschieden. Deze einddichte beschoeping is ge bruikt voor V.S.-, H.D.- en M.D.turbines, en niet voor de L.D.-turbines. Voor deze turbine, met de groote schoeplengte, speelt natuurlijk de noodzake lijke topspleet een relatief geringe rol. Er is ook niet, zooals voor de drie voor gaande turbines, een rotor-verstelinrichting aanwezig. Deze inrichting vertoont fig. 98. Door aan het hand wiel te draaien worden via een worm-overbrenging twee trekbouten gedraaid, die de huls, waarin het stuwblok zich bevindt, axiaal verschuiven. In den stand „Aan’, d. w. z. bij varen op zee, ligt de huls recht aan en is links een speling van 0,8 mm voorhanden. De kraag van het stuwblok ligt aan tegen de linker blokjes; er is dan de minimum speling tusschen de schoepen ingesteld. Door met het handwiel de huls terug te stellen, wordt deze speling met 0,8 mm vergroot. Nog even aangeduid, bemerkt men de Aspinall regulateur. Waar nu wat lang is stilgestaan bij dé V.S.-turbine, kunnen wij de volgende turbines wat sneller doorloopen. De H.T).-turbines (fig. 99) hebben eveneens een massieven rotor, aangezien de diameter nog slechts 63 cm bedraagt. Men herkent den typischen bouw van een‘ reactie-turbine en be-
DOORSNEDE
merkt ook, dat de beschoeping wederom einddicht is. Het stuwblok is weer verstelbaar. Men ziet ook aan de bovenzijde twee stompen, nl. de plaatsen waar stoom uit de turbines wordt af getapt, nl.: 1°. bij een druk van 10 ata voor den H.D.-voorwarmer; 2°. bij een druk van 6 ata voor den hoteldienst en stoomverwarming. Het huis is van gegoten staal, in verband met de hooge temperatuur en druk, de schoepen wederom van roestvrij ijzer, mét monelmetalen strippen. Alle schoepen zijn eerst tot seg menten vereenigd als te voren beschreven. De pakkingbus heeft thans twee kamers, de binnenste staat weer onder geringen onderdruk, althans bij vollast, de buitenste is in verbinding met den stoompot.
BOVENAANZICHT
De M.D.-turbine (fig. 100) heeft ook een gietstalen huis, te meer noodzakelijk, daar de H.D.-achteruit-turbine daarin is aangebracht. De rotor is weer een massief smeedstuk en men herkent den blinden zuiger, de labyrinth pakkingbussen met twee kamers, de metalen, de koppeling en het stuwblok. De rotor-diameter bedraagt 780 mm. Bij de intree-zijde van den stoom in de vooruit-turbine is de achteruit-turbine aangebracht, die bij vooruit draaien in vacuum draait. De scheidingswand tusschen vooruit- en achteruit-gedeelte heeft in het midden een labyrinth afdichting, welke moet afdichten tegen vacuum, terwijl aan de andere zijde een druk heerscht van den uitlaatstoom der M.D.-turbine, bij vollast nl. 1,60 ata en 114° C. De achteruit-turbine draait derhalve in een ruimte, welke voortdurend verwarmd wordt door den lekstoom van de stoomgland en aangezien de toe-
BLAD IV. Fig. 92. ALGEMEEN PLAN VAN HOOFDTURBINES MET TANDWIELKAST
Fig. 106. L.D.-TURBINEROTOR, GEHEEL BESCHOEPT
standsverandering van den stoom in de gland geschiedt bij constante warmtefunctie, zal de temperatuur van de achteruitturbineschijf ook circa 114° C. bedragen. D it zij even mede gedeeld, omdat ten onrechte dikwijls de opvatting bestaat, dat de temperatuur van de schijf overeenkomt m et die van het condensor-vacuum. De H .D .-achteruit-turbine bestaat uit een driekransig Curtiswiel, van vrij groote afmeting, nl. met 1,30 m gemid delden diameter. De schoepen zijn van roestvrij staal uit dik profiel gefraisd, zoodat voet en schoep één stuk vormen. Aan een gietstalen H.D.-stoomkast zijn de straalmonden bevestigd. De laatste zijn cirkel vormige bronzen stukken, waarin leidplaatjes van Hecla A.T.V. zijn gegoten. Thans volgt nog de L.D.-turbine (fig. 101), waarvan het huis uit gegoten ijzer m et gietstalen achteruit-gedeelte, de rotor uit een S. M.-stalen as met opgekrompen schijven bestaat. De diameter van de schijven bedraagt 1,62 m, het toerental bij volle kracht 1253 per min., de omtreksnelheid op de gemid delde schoephoogte van de langste schoepen 13 2 m/sec. Aan de voorzijde is de L.D.-achteruit-turbine in gebouwd. Deze heeft een tweekransig Curtiswiel, aangeblazen door een straalmondstuk in boven- en benedenhelft van de aangegoten stoomkast. De diameter van het Curtiswiel bedraagt 1,85 m. Na het gelijkdrukdeel volgt een overdrukdeel, bestaande uit 10 schoepenrijen. H et door de gezamenlijke achteruit-turbines ontwikkelde achteruit-vermogen bedraagt circa 22.000 apk. De beschoeping van de L.D.-turbine is wel uit gevoerd als segmenten, echter zonder einddichting. H et materiaal is roestvrij ijzer voor de rotorschoepen, messing voor de statorschoepen. De gelijkdrukschoepen zijn van roest vrij staal. De condensor is aan de onderzijde van den L.D.-cylinder aangebracht. Overigens herkent men de verschillende deelen direct uit de teekening. H et stuwblok mist thans de verschuifbare huls in verband met de afwezigheid van de rotor-verstelinrichting. De beschreven turbines werken gezamenlijk op de tandwiel kast. Van deze tandtuielkast geeft fig. 102 een beeld. H et groote wiel bestaat uit een zwaar gietstuk, waarin de stalen as is geperst. De as is heel weinig conisch en wordt met een zware moer opgesloten. Om het gietijzeren wiel zijn 2 stalen banden gekrompen, waarin de tanden gesneden zijn. De steekcirkel bedraagt circa 4,325 m, de tandbreedte 2 X 61 cm. Deze wielen zijn de grootste, welke „De Schelde” tot heden heeft gesneden. De bodem van de kast is afgesloten door een gietijzeren
Fig. 107. L .D .-T U R BIN E , B E K L E E D T MET ROESTVRIJ STALEN PLAAT
trog, waarin de smeerolie zich verzamelt en af vloeit door de tuit naar den dubbelen bodem. De aansluiting voor smeerolie voor de metalen is zichtbaar, terwijl de tanden gesmeerd worden door sproeiers, waarvan er per tandwielkast 50 aanwezig zijn. Per tandwielkast zal circa 70 m8 olie per uur noodig zijn, waarvoor dan ook 2 pom pen a 80 ton per uur, met 1 reservepomp, beschikbaar zijn. Rest ons nog den condensor wat nader te beschouwen (fig. 103).
Deze kleppen staan aan de buiten zijde in verbinding met de hoofdvoedingtank, welke boven den vloer is geplaatst. De eene klep staat aan de bin nenzijde in verbinding met den condensor, de andere aan de bin nenzijde met de persleiding van de condensaatpomp. Stijgt het niveau, dan gaat de laatste klep open en haalt de condensaatpomp het teveel weg, daalt daarentegen het niveau, dan opent de eerste klep en zuigt het vacuum water aan uit de voedingtank. Waar nu de voornaamste deelen van de turbine-installatie zijn be sproken, zal tot slot nog iets ver meld worden over de bediening van de machines. De manoeuvreerplaats is aan de voorzijde van de machinekamer. Tegen het voorschot is een groot Fig. t09. LANGS DOORSNEDE TURBINE M ET RONDSELAS manoeuvreer- en meterbord ge plaatst, waarop de manoeuvreerIn de eerste plaats zij opgemerkt, dat van de ruim 128 ton afsluiters, de druk- en temperatuurmeters voor stoom, voedingstoom per uur, .welke bij vol vermogen naar de V.S.-turbines water en olie, instrumenten en verklikkers, alsook de telegrafen gevoerd wordt, slechts circa 91 ton per uur naar de condensors en telefoons zijn aangebracht. stroomt. H et verschil, 37 ton per uur of bijna 30% , wordt Fig. 105 geeft van dit bord een afbeelding. H et bord is ondèrweg afgetapt. geplaatst op het manoeuvreerbordes, dat ter hoogte van het De condensors zijn dan ook betrekkelijk klein, nl. elk midden der turbinecylinders gelegen is. 1230 m2. Het ontwerp stamt van ,,Weir”, aangezien de con Deze opstelling maakt een goede bediening mogelijk en ver structie direct samenhangt met het gesloten voedingsysteem, schaft tevens het personeel een overzicht over de hoofdwerk waaraan „Weir” haar naam verbonden heeft. tuigen, de pakkingbus-stoom en de meters op de turbines en De condensorpijpen zijn aan de zijden geplaatst in twee voorwarmers. bundels aan iederen kant. Centraal is een wijde stoomruimte De fig 106, 107 en 108 zij nog enkele foto’s, welke in de overgelaten, waardoor de stoom direct toetreedt op het water- werkplaatsen zijn genomen. niveau, onderaan in den condensor. H et condensaat krijgt daardoor een tempera tuur, welke niet meer dan 1° C. lager ligt dan de temperatuur van den stoom, der halve practisch kooktemperatuur heeft en zoodoende volledig ontlucht wordt. De lucht wordt afgezogen op de koudste plaats, nl. onder de leidschotten aan beide zijden van den condensor. De %" pijpen zijn van Cupro-Nickel. De pijpen zijn in de pijpplaten afge dicht door Cupro-Nickel condensormoeren van speciale uitvoering, nl. John Crane’s en Wilkie-pakking. Kenmerkend voor dit condensortype is natuurlijk in de eerste plaats de water voorraad in de verzamelkast van den con densor. Het niveau is steeds ongeveer constant en hiervoor is een inrichting aan wezig, die op deze afbeelding rechts-onder te zien is. De vlotter, welke daarbij be hoort, is reeds aangeduid, doch deze zal straks nader ter sprake komen. De zuigaansluiting voor de condensaatpomp is tevens zichtbaar, alsook de onder steuning op 6 veeren. Ter verduidelijking van de werking van het gesloten voedingsysteem volgt in fig. 104 een detail van de vlotterklep, welke het waterniveau in den condensor op on geveer constante hoogte houdt. De vlotter beweegt twee dubbele zittingkleppen, welke beide op één stang zitten.
De turbines zijn alle bekleed met roestvrij stalen plaat, hetgeen niet alleen in de machinekamer- een zeer fraaien indruk maakt, doch ook het ontijdig doorroesten voorkomt.
T urbogeneratoren
Thans iets over de voornaamste hulpwerktuigen, waaronder dan wel de turbogeneratoren de voor naamste plaats innemen. De electrische stroom wordt op zee geleverd door deze turbo’s, terwijl in de haven eventueel 2 W erkspoor-Dieselmotoren, elk van 425 kW , daarvoor zorg dragen. De turbo’s nu hebben elk een vermogen van 8 50 kW , overbelastbaar tot 1000 kW en zijn geheel zelfstandige eenheden, waarmede bedoeld wordt, dat zij alle een eigen condensor, eigen pompen voor condensaat, koelwater en smeerolie hebben. Zij werken met stoom van dezelfde kwaliteit als de hoofdturbines, hebben dus ook een molybdeenstalen H.D.-huis en een stalen beschoeping. De door Smit-Slikkerveer geleverde gelijkstroomdynamo’s draaien met 750 omw. per min., de tu r bines echter met 4500 omw. per min., zoodat tusschen beide deelen tandwielreducties zijn inge schakeld. De afbeelding (fig. 109) laat allereerst een langsdoorsnede van de turbine zien. Bij deze hooge stoomdrukken en dit betrekkelijk kleine vermogen is een Curtiswiel noodzakelijk. De rotor is verder beschoept met reactie-beschoeping van roestvrij ijzer, de actie-schoepen zijn wederom van roestvrij staal. De pakkingbussen hebben koolringen zooals bij stationnaire turbines gebruikelijk is. Behalve den blinden zuiger m erkt men nog het stuwblokje op, alsook de koppeling aan het rondsel van de tandwielreductie. Geheel links is de regulateuras onder gebracht, nl. dwars op de turbine-as en door deze aangedreven met worm en wormwiel. H et L.D.-deel van het turbinehuis is van giet ijzer en vormt een deel van de fundatie, die tevens tandwielkast en oliereservoir is. In het kort nog iets over den condensor (fig. 110), welke in dit geval zijdelings van de turbine is aan gebracht. Deze opstelling geeft een eenvoudige fundatie en goede toegankelijkheid van alle deelen, ook van de condensors. In de eerste plaats zij op de
MACH sm e e r c u e p o m p
HULPSMEEROL lEPOMP
Fig. 112. SCHEMA OLIEDRUKREGELING
pijpenverdeeling gewezen, de plaats van den luchtafzuig op het koudste deel en ten slotte het waterreservoir met vlotter-inrichting, welke hetzelfde doel heeft als bij de hoofd condensors, nl. het onderhouden van een constant niveau in dit reservoir. De vlotterkast is geheel afzonderlijk naast den condensor geplaatst en aan onder- en bovenzijde met den condensor ver bonden, zoodat daarin een waterniveau staat, geheel overeen komstig dat in den condensor. Thans volgt in fig. 111 nog een foto van deze aggregaten op den proefstand. De regeling van dergelijke aggregaten is niet het minst in teressant. U it fig. 112 zal de opzet snel duidelijk zijn. De bovenste doorsnede is genomen dwars door de stopklep, regelklep en overbelastingsklep. De onderste doorsnede is iets voor lijker, over de regulateuras. De rondselas, dus ook de turbine-as, staan loodrecht op het vlak van teekening. Aannemende, dat de turbine draait, dan levert de tandradpomp olie onder een bepaalden druk en ontstaat eveneens druk in de olieleiding, welke door den noodregulateur gaat naar de
regelschuif A, welke onder invloed van den regulateur staat. Bij veranderde snelheid van den regulateur, bewegen zich in dit apparaat gewichten, waarvan zich de beweging wederom uit werkt als een verplaatsing van de regelschuif, een bosschuifje, dat vierkant staat ten opzichte van de poorten in de voering B. Bij een geringe daling van de snelheid der turbine,, beweegt het bosschuifje daardoor naar rechts. De oliedruk in de ruimte, gemerkt E, neemt daardoor toe, dus ook de druk onder den servomotor-zuiger en de regelklep gaat meer open. De beweging van deze regelklep is echter weer door hefboomen verbonden aan de verplaatsbare voering van het bosschuifje, zoodanig dat, bij opengaande regelklep, deze voering naar binnen, dus hier naar rechts beweegt. De beweging van de regelklep is nu ge ëindigd, zoodra de poorten in het regelvoerinkje weer vierkant staan met het schuifje. Dan is er een nieuwe evenwichtstoestand ontstaan tusschen de snelheid van de turbine en de belasting, waarbij opgemerkt kan worden, dat bij stijgende belasting dus de regeloliedruk grooter wordt. De noodregulateur komt in werking wanneer door brekage of anderszins de turbinesnelheid te hoog wordt. In dit geval vliegt een gewichtje uit, dat een pal wegslaat, waardoor de
noodschuif onder invloed van een veer naar boven beweegt. De olieleidingen naar stopklep en regelklep worden met de aftapruimte verbonden, zoodat beide kleppen sluiten. De stopklep is eveneens een evenwichtsklep, welke in eenmaal geopenden stand, gesloten kan worden door een veer en geopend gehouden wordt door den oliedruk. Tevens is deze klep voor zien van een inrichting, waardoor het onmogelijk is haar te openen, indien geen oliedruk aanwezig is, of zelfs snel te openen, ook al indien deze druk er is. Deze inrichting bestaat uit een zuiger bevestigd aan de klepstang. Deze zuiger heeft een rij van gaatjes, die aan de boven zijde afgedicht zijn door een cylindrische klep, welke weer bewogen wordt door het handwiel. Is geen oliedruk onder den zuiger aanwezig en wil men de klep met het handwiel open draaien, dan beweegt alleen de cylindrische klep naar boven en de stopklep blijft gesloten, onder invloed van de veer. Is de oliedruk wel aanwezig en draait men voorzichtig het handwiel, dan licht de oliedruk de klep. Zou men het handwiel te snel draaien, dan ontstaat veel lek door de gaatjes in den zuiger, zoodat de stopklep niet opent.
Op deze wijze is dus een inrichting verkregen, waar door een voorzichtig bijzetten van de turbine steeds gewaarborgd is. Rechts is nog een normale afsluiter zichtbaar, waar mede toevoerstoom direct toegelaten wordt naar een stel nozzles. Door de afsluiter te openen wordt het vermogen van 850 tot 1000 pk vergroot. De stoom, die door de overbelastingsklep stroomt, staat dus niet onder invloed van den regulateur. Ten slotte zal men opgemerkt hebben, dat bijzetten en regelen van de turbine slechts mogelijk is met olie druk, terwijl anderzijds de oliedruk geleverd w ordt door een tandradpomp, welke gedreven wordt door de machine. N atuurlijk is daarom dan ook een hulpsmeeroliepomp noodig, in dit geval aangedreven door een klein turbineraadje. Voor het aanzetten start men deze pomp, welke automatisch uitgeschakeld wordt, als de machine-oliepomp voldoende druk levert, doch tevens ook weer automatisch gestart wordt, als de oliedruk door een defect mocht wegvallen. Hiermede kan deze beschouwing gesloten worden en zouden andere hulpwerktuigen kunnen volgen. Belangrijk zijn bv., naast de 425 kW hulpdiesels van Werkspoor, die voor havendienst gebruikt worden, de turbovoedingpompen e. a. Aangezien dit te veel ruimte zou vragen, dient te worden besloten met een zeer belangrijk deel van de installatie, nl. den kringloop van stoom en condensaat van ketels naar hoofd- en hulpturbines, voorwarmers, aftappen, condensors en door de voorwarmers weer terug naar de ketels, alsook de bereiding van de ,,make up”.
H et voedingsysteem
(IN T LU C H T IN B
Z O E T W L E ID -
NAAR
M .D
VOORW ARMER
D R IN K W T A N K
Fig. 114. SCH EM ATISCH E V O O R ST EL L IN G O N TH AR DING SINSTALLATIE V O E D IN G W A T E R , SYSTEEM „B U D E N H E IM ”
Voor een stoominstallatie, werkend met hoogen druk en hooge temperatuur, dus met waterpijpketels voorzien van groote oververhitters, en voor een schip m et con densors gekoeld door zeewater, is een levensvoorwaarde, dat alle zorg besteed wordt aan het ketelwater en dat daarop een voortdurende controle w ordt uitgeoefend. H et beste water is distillaat, dat luchtvrij is, lichtelijk al kalisch en vrij gehouden wordt van zouten, hetzij afkomstig van zeewater, dat eventueel door lekke condensors binnenkomt, hetzij afkomstig van de suppletie. Tegen lekke condensors is zooveel mogelijk gewaakt door toepassen van Cu-Ni-pijpen en speciale condensormoeren. Luchtvrij wordt het condensaat gehouden door een volledige ontluchting in de condensors, zooals reeds bij de condensors is besproken en door er voor te zorgen dat het condensaat geen lucht kan opnemen op zijn weg naar de ketels. Alkaliteit verkrijgt men door een geringe doseering van Trinatrium fosfaat in de condensors. Goede suppletie verkrijgt men door al het suppletiewater te verdampen. De gevormde damp wordt dan doelmatig gebruikt voor verwarming van het voedingwater. H et leidingstelsel, dat de stoom of het condensaat voert is tamelijk gecompliceerd, omdat condensaat niet alleen ontstaat in de hoofdturbines, doch ook in de turbogeneratoren, de voedingpompen, de hoteldienst, de heaters, de verdampers en in de verwarmingsspiralen van bunkers, enz. Al het condensaat wordt gevangen in een voedingsysteem dat geheel gesloten is, waarmee bedoeld wordt, dat nergens een hoe veelheid voedingwater een vrij oppervlak aan de lucht heeft. Wel is er een voedingtank, waarin een groote waterhoeveelheid aanwezig is, zonder eenige zorg voor buitensluiting van lucht, toch kom t dit water nooit in het voedingwater zonder allereerst in den condensor ontlucht te zijn. H et volgende beeld (fig. 113) geeft een schema van het voedingsysteem. D it schema is hier tot den eenvoudigsten vorm teruggebracht, zonder echter de hoofdfuncties weg te laten. Parallel werkende machines of pompen zijn niet aange
geven, evenmin als secundaire leidingen, zoodat het leiding stelsel in werkelijkheid heel wat meer pijpleidingen omvat. Achtereenvolgens onderscheidt men: a. de turbinegroep voor de voortstuwing, b. de condensaatpomp, c. de luchtejector, d. de drainkoeler, waarin de drain van den hoteldienst gekoeld wordt, e. de H .D .-, M .D.- en L.D.-voorwarmers, de turbovoedingpomp, de turbogenerator, de Yarrowketels, de Schotsche ketel, de voedingtank, de reserve voedingtank, de verdamper. Allereerst dan de hoofdstoomleidingen, welke naar de hoofd turbines voeren, alsook naar de turbogeneratoren, turbo voedingpompen en ejectoren. A ftap vindt plaats op drie plaatsen van de H.D.-turbine en er zijn drie aftapleidingen te onderscheiden, nl. de 10, 6 en 4,22 ata leidingen. De eerste gaat naar den H.D.-voorwarmer, de tweede naar den hoteldienst en bunkerverwarming, waarvoor in totaal een hoeveelheid van 16 ton/uur is aangenomen, de derde naar den M.D.-heater. Deze drie leidingen zijn onderling verbonden met tusschenschakeling van twee reduceerkleppen, terwijl op de 10 ata leiding ook de donkey-ketel is aangesloten. De 10 ata leiding heeft met een reduceerklep aansluiting op de hoofdstoomleiding, echter met tusschenschakeling van een herverzadiger. H et doel dezer inrichting is, om bij gesloten aftapstoomafsluiter toch stoom te krijgen voor verwarming van het voedingwater en voor het hotelbedrijf. Immers, zoodra er ge
manoeuvreerd zal moeten worden, gaan de afsluiters voor aftapstoom aan de turbines dicht en wordt de herverzadiger bijgezet. Dit apparaat is een interessante inrichting, welke automatisch den verschen stoom reduceert en door waterinjectie terugbrengt tot verzadigden stoom van 10 ata. Deze stoom vult dus de drie aftapstoomleidingen en brengt deze op den voor elke leiding bestemden druk, zoodat ze ongehinderd hun functie kunnen blijven vervullen. De aansluiting van den Schotschen ketel dient natuurlijk voor havendienst, zoodat de 6 ata leiding stoom krijgt voor het hotel. Volgen wij thans den loop van het condensaat, In den hoofd condensor komt hoofdzakelijk het condensaat uit de hoofd turbines. Links onderaan is het condensaat reservoir geteekend met de vlotterinrichting, welke een constant niveau in dit reservoir onderhoudt, door de leiding naar de hoofdvoedingtank afwisselend met den condensor (watergebrek) of met de pers van de condensaatpomp (waterovervloed) in verbinding te brengen. Electrisch gedreven condensaat pompen zuigen uit dit reser voir en persen door de stoomstraal-luchtejectors naar den drainkoeler. Vóór den drainkoeler komt het condensaat van de turbogeneratoren in de condensaatleiding. Zooals reeds vermeld, is ook dit condensaat afkomstig uit het reservoir in de turbocondensors d. w. z. het is lucht vrij. In den drainkoeler komt al het condensaat rerecht van den hoteldienst en de verwarmingsapparaten, circa 11,5 ton uur, dat ten slotte afstroomt naar de hoofdvoedingtank. Deze 11,5 ton, afkomstig uit den ketel, zou dus buiten het gesloten voedingsysteem komen, immers de voedingtank is een open buffertank. Hier komt nu het karakteristieke van het systeem tot uiting. Doordat nl. deze 11,5 ton niet in de condensors, dan wel op andere wijze bij het condensaat gevoegd wordt, ontstaat er dus een tekort aan water in de condensors. De vlotter zakt en de vlotterklep aan de condensors wordt voort durend zoover open gehouden, dat uit de voedingtank juist de 11,5 ton weer in de condensors toestroomt. Dit water wordt daar ontlucht en komt dus met het overige condensaat toch in de voedingleidingen. Het condensaat wordt na den drainkoeler geperst naar L.D.voorwarmer en vervolgens naar de zuigzijde van de voedingpompen, waar nog een druk van circa 1 atm. aanwTezig is. De voedingpompen persen het vervolgens door den M.D.- en H.D.-heater naar de ketels. Waar blijft nu het condensaat van den stoom, welke diende voor de H.D.- en M.D.-voorwarmers? Het condensaat, gevormd in den H.D.-voorwarmer, tapt af naar den M.D.-voorwarmer en mengt zich daar met het con densaat, gevormd in den M.D.-voorwarmer. Gezamenlijk tapt het dan ten slotte weer af in den L.D.-voorwarmer, waar het zich mengt met het condensaat van den verwarmingsstoom voor dezen voorwarmer, met name den damp van de verdampers. In dezen L.D.-voorwarmer komt dus een groote hoeveelheid condensaat, nl. 33,5 ton uur en deze wordt nu door een drainpomp weggezogen en direct in de condensaatleiding geperst. Ook in dit systeem is dus elk vrij oppervlak, bv. van een aflooptank, vermeden, zoodat luchtopname niet mogelijk is. N u nog in het kort iets over de suppletie van allerlei ver liezen aan stoom. Aangenomen is, dat er een suppletie noodig is van 3 Sf van het stoomverbruik, dus ruim 4l/2 t(>n per uur, welke uitsluitend als distillaat geleverd wordt. Hiervoor staan minstens twee van de drie verdampers te
werk. Zij worden verwarmd door den uitlaatstoom van de voedingpompen, welke met een tegendruk van 3,5 ata kunnen werken. Verdampt wordt het in de D.B.-tanken meegevoerde zoet water en de gevormde damp wordt naar den L.D.-voorwarmer gevoerd, evenals het condensaat van den verwarmingsstoom. Tot slot moge nog de laatste maatregel genoemd worden, welke genomen is om steeds een goede suppletie en een goed voeding- en ketelwater te verkrijgen en te behouden. Men moet bedenken, dat elke ketel 30 ton stoom per uur maakt, terwijl de waterinhoud van eiken ketel 12,5 ton be draagt. De geheele ketelinhoud wordt dus geheel verdampt in 25 minuten. Nemen wij een reisduur van 150 uur, dan is de ketelinhoud per reis dus 360 maal verdampt. Indien het voedingwater naar den ketel slechts een uiterst zwakke oplossing is van zouten, welke er in gekomen kunnen zijn door een geringe lekkage in den condensor, hetzij doordat de verdampers overschuimen, dan wordt vrij snel de concen tratie in de ketels te groot en zou een ontoelaatbare ketelsteen vorming of opkoken mogelijk worden. Ten einde het best mogelijke distillaat te verkrijgen is voor suppletie bijzondere zorg besteed aan de ontharding van het voedingwater uit den D. B. alvorens het naar de verdampers w'ordt gevoerd. Men bereikt hiermede, dat de verdamperspiralen geen aanslag van ketelsteen krijgen, zoodat èn de capaciteit constant blijft en het overschuimen zoover mogelijk voor komen wordt, immers de zoutconcentratie van het te ver dampen water blijft gering. De onthardingsinstallatie, -waarvoor „De Schelde” het uitvoeringsrecht van de firma Budenheim bezit, ziet men als schema in fig. 114 afgebeeld. Het suppletiewater wordt dan genomen van de persleiding der drinkwaterpomp en stroomt dan naar een cascade-voorwarmer, waarin het door stoom verwarmd wordt tot tegen het kookpunt. Onderaan in den cascade-voorwarmer wordt teruggevoerd de continue-spui van de ketels. In dit water is nog eenige overmaat van trinatriumfosfaat voorhanden en dit oefent dan reeds zijn werking uit op het suppletiewater. Dit stroomt van den cascadevoorwarmer naar een reactor, een buizenstelsel, waarbij in het midden, uit een tank met trinatriumfosfaat-oplossing, een kleine hoeveelheid „tri” aan het water wordt toegevoegd. Door de turbulente beweging van het water in dezen reactor, wordt de reactietijd van het „tri” sterk bekort, zoodat aan het eind van den reactor het suppletiewater onthard in een kiesfilter stroomt. In dit laatste apparaat worden alle gevormde vlokken afge filtreerd en een helder en onthard water stroomt naar de aftaptank. Hieruit zuigen de verdamper-voedingpompen het voe dingwater weg en persen het naar de verdampers. Al deze maatregelen zijn genomen om vervuiling door ketel steen of aantasting door lucht van het inwendige der ketels te voorkomen. Gevoelige zoutverklikkers op het manoeuvreerbord, in werking tredend zoodra één der hoofd- of turbocondensors een lekje zou vertoonen, waarschuwen tijdig het bedienend personeel. De gunstige ervaringen, bij groote landinstallaties opgedaan, waarborgen een ongestoord ketelbedrijf. Hiermede eindigend, moge menden indruk gekregen hebben, dat alles is gedaan om de machine- en ketelinstallatie van de Nieuw Amsterdam te brengen op het hooge peil, waarop de moderne turbinc-installaties thans staan.
P IJ P L E ID IN G E N E N Z .
H otel- en sanitaire pijpleidingen
Hieronder worden o. m. verstaan de navolgende leidingen: a. versche stoomleidingen, resp. voor een druk van 8 kg cm" Voor een schip van dezen omvang is vanzelfsprekend een (stoom voor wasscherij) en 3\A kg cm" (stoom voor kom uitgebreid systeem van leidingen noodig, die men zou kunnen buizen, voor de verwarming en ventilatie en voor de air-consamenvatten onder de benaming „pijpleidingen voor den hotel ditioning), dienst. b. afgewerkte stoomleidingen,
c. koud en warm zoetwater voor aan voer naar alle wasch- van het koude water in de calorifiers is voorzien van een terug tafels en baden, alsmede naar andere verbruiksplaatsen, zooals slagklep om terugvloeien van het warme water in het koude systeem te voorkomen. Van de calorifiers voert een 5" leiding kombuizen, pantries etc., het warme water naar een 4,5 tons buffertank, welke eveneens d. ijswaterleidingen (gekoeld drinkwater), e. koud zoutwater-leidingen voor aan voer naar alle baden en in de hoofdmachinekamer is opgesteld. Van een 5" stijgleiding van deze tank, welke is opgevoerd tot in den dummy-schoor verder voor doorspoeling van toiletten etc., steen,worden de verschillende ringleidingen voor de dekken afƒ. brandblusch- en dekwaschleidingen, g. spuileidingen van dekken etc., gecombineerd met afvoer- getakt. Via een 5" retourleiding wordt het water teruggevoerd naar de calorifiers. H et geheele systeem van de warmwater leidingen van baden en waschtafels, voorziening is in principe geprojecteerd op de zg. thermoh. afvoeren van W .C.’s. syfon Om zoo noodig echter een gedwongen circu H et ontwerp voor deze leidingen werd geheel door De latie tewerking. kunnen bewerkstelligen, is in de hoofdmachinekamer Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, in overleg met den een electrisch gedreven geplaatst. Deze pomp Technischen Dienst van de Holland-Amerika Lijn uitgewerkt, heeft een capaciteit van circulatiepomp 50 ton per uur bij een opvoerhoogte terwijl de uitvoering door De Rotterdamsche Droogdok Maat van 10 m en 125 omw. per m inuut (electromotor 4 pk). schappij, in samenwerking met Piet Smit, is geschied. Tevens zijn circulatiepompen aangebracht op de zwaarst be Voegt men hierbij nog: laste dekken, nl. op het A-, main-, lower promenade- en i. ventilatie- en verwarmingsleidingen, uitgevoerd door de sloependek. Deze pompen zuigen uit de hoofdaanvoerleiding en persen via de ringleiding in de hoofdretourleiding. Winsor Engineering Co., Van het koud zoetwater-systeem is eveneens af getakt het j. kabelaanleg voor licht en kracht, uitgevoerd door de firma benoodigde water voor de ijswater-voorziening. Ook deze voor Van Rietschoten & Houwens, k. ventilatieleidingen voor de „air conditioning”-installatie, ziening geschiedt volgens het ringleiding-principe, onder druk L gekoeld water en gecomprimeerde luchtleidingen voor de en gevuld gehouden via het koud zoetwater-systeem. Totaal zijn aanwezig 49 tapplaatsen voor ijswater. Ter koeling van het „air conditioning”-installatie, m. sprinklerleidingen, uitgevoerd door de firma Mather & drinkwater is in de hoofdmachinekamer opgesteld een door de firma J. & E. Hall te Dartford geleverde koelinstallatie van Platt, 24.500 cal. per uur. De Werking dezer installatie wordt thermo n. drukolie-leidingen voor de waterdichte deuren, o. leidingen voor het C 0 2-brandblusch- en brandmeldings- statisch geregeld. systeem, dan heeft men daarmede een overzicht van de leidingen, welke, Koud zoutwaterleidingen geheel onzichtbaar voor de passagiers, achter plafonds en de Voor de koud zoutwaterleidingen zijn in de hoofdmachine coratieve betimmeringen zijn gelegd. kamer twee electrisch gedreven centrifugaal sanitair-pompen, vervaardigd door de Machinefabriek Gebr.. Stork & Co. te Koud en warm zoetwaterleidingen Hengelo, opgesteld. Deze pompen hebben elk een capaciteit van Voor de koud en warm zoetwaterleidingen zijn in de hoofd 250 ton per uur bij een opvoerhoogte van 51 m en 1700 omw. machinekamer twee electrisch gedreven zoetwaterpompen, ver per minuut, terwijl elke pomp wordt aangedreven door een vaardigd door de Machinefabriek Gebr. Stork & Co. te Hengelo, 70 pk Heemaf-electromotor. De pompen zuigen via een filter opgesteld. De capaciteit van elk dezer pompen bedraagt 5 0 ton van zee en persen via een verdeelkast naar een 6000 1 druk tank per uur bij een opvoerhoogte van 42 m en 1700 omwentelingen in den dummy-schoorsteen. Vanuit deze tank worden alle per minuut, terwijl de aandrijving geschiedt door een 16 pk dekken van zoutwater voorzien, terwijl het surplus aan water Heemaf-electromotor. Deze pompen zuigen uit de drinkwater- door een overvloeileiding wederom naar buitenboord wordt ge tanks en persen via twee parallel geschakelde persfilters in de 5 " voerd. Indien in bepaalde gevallen de overvloei naar buiten hoofd-persleiding. Door deze leiding wordt het water gevoerd boord hinderlijk is, kan door een automatischen schakelaar aan naar de in den dummy-schoorsteen opgestelde filters. Deze de druktank deze op een bepaald niveau gevuld worden ge filter-installatie, welke werd geleverd door de United Filters, houden. Verder kunnen de beide sanitaire pompen, zoomede bestaat uit een serie van 16 primaire filters, gevuld met kiezel, een in de hulpmachinekamer op gestelde S. O. S.-pomp, even en 12 secundaire filters, gevuld met geactiveerde kool. De in eens dienst doen als dekwasch- en brandbluschpompen. Ook stallatie heeft een filtercapaciteit van 80 ton per uur. het brandblusch-systeem in de hoofd- en hulpmachinekamer en Doordat in de tanks drinkwater wordt geladen, terwijl, om in het ketelruim is op deze pompen aangesloten (14 aanslui algvorming te voorkomen chloor wordt toegevoegd, verkrijgt tingen voor brandslangen). In totaal zijn op de verschillende men met deze filter-installatie drinkwater, dat onder alle om dekken 150 stuks brandbluschaansluitingen met afsluiters aan standigheden kiem vrij doch ook reukeloos en vrij van bij gebracht, waarvan 102 aansluitingen uitsluitend voor brand smaken is. blusch en 48 stuks voor brandblusch en dekwasschen gecom Van deze filters wordt het water gevoerd naar een 6000 1 bineerd. H et geheel is zoodanig uitgevoerd, dat tusschen twee zoetwatertank in den dummy-schoorsteen. H et water, dat niet waterdichte of brandschotten op ieder dek steeds twee brandwordt afgenomen, vloeit via een overvloeileiding terug naar de slang-aansluitingen, elk voorzien van 50 voet slang met drink watertanks. straalpijp, zijn aangebracht. Van de zoetwatertank in den dummy-schoorsteen voeren Ten slotte kunnen de sanitaire pompen nog worden gebruikt twee 5" leidingen het drinkwater naar de verschillende ver voor het oppompen van de drie zwembaden. bruiksplaatsen. Verder is op bovengenoemde tank nog een 4" H et kajuitsklasse zwembad wordt gevuld met zeewater toevoerleiding naar het warm zoetwater-systeem aangesloten. direct van buitenboord dan wel van het uitlaat-circulatiewater D it systeem, alsmede dat voor koud zoetwater, wordt dus door van een der condensors der hoofdturbines, waaruit het water bovengenoemde tank steeds gevuld en onder druk gehouden. kan worden betrokken met een 10° C. hoogere temperatuur. H et water, noodig voor de warm zoetwater-voorziening In de leiding naar het zwembad is een calorifier aangebracht wordt gevoerd naar twee in de hoofdmachinekamer opgestelde met een verwarmend oppervlak van 9 m 2. Deze calorifier werd calorifiers. Deze werden vervaardigd door De Rotterdamsche vervaardigd door De Rotterdamsche Droogdok Maatschappij. Droogdok Maatschappij en hebben elk een verwarmend opper De stoomtoevoer wordt geregeld door een thermostaat, afge vlak van 24 m2. De verwarmingsstoom heeft een spanning van steld op een eindtemperatuur van het water van 20° C. Met 4,5 kg/cm 2 abs. en de toevoer naar elke calorifier wordt ge deze calorifère kan het zwembadwater eveneens op temperatuur regeld door een thermostaat, afgesteld op 60° C. De aan voer worden gehouden. Een 20 tons centrifugaalpomp zuigt het
water uit het zwembad en perst het via de calorifier weder daarin terug. De overvloeien van het zwembad monden uit in een overvloeitank’, waarin een vlotter is aangebracht. Deze vlotter commandeert een 20 tons electrisch gedreven centrifu gaalpomp, welke het water naar buitenboord perst. Voor het toeristenklasse zwembad is de inrichting ongeveer gelijk aan die voor het kajuitsklasse zwembad, echter wordt een en ander door de hoogere ligging van dit zwembad een voudiger. De overvloei en de afloop van het bad wordt gevoerd naar het sewage-systeem. H et verplaatsbare 3e klasse zwembad is uitsluitend te vullen door een aansluiting op de dekwasch- en brandbluschleiding, terwijl de af voer geschiedt via, de spuileidingen naar buitenboord.
Koel- en vriesinstallatie
De koel- en vriesinstallatie voor de gekoelde ladingruimen, alsmede voor de proviand-bergplaatsen, werd geleverd door de Rheinmetall-Borsig A.G. te Berlijn-Tegel. Het is een koolzuur-installatie, waarvoor drie compoundcompressoren in een gedeelte van de hoofdmachinekamer zijn opgesteld. Deze compressoren worden electrisch gedreven en hebben elk een capaciteit van 30.000 caloriën per uur bij een verdampingstemperatuur van — 20° C. en een intrede-temperatuur van het koelwater van + 3 0 ° C. De compressoren zijn elk voorzien van een tusschenkoeler en worden automatisch gesmeerd. Voorts zijn in de hoofdmachinekamer opgesteld drie con densors, een driedeelige verdamper, een electrisch gedreven koelwaterpomp van 36 m 3 per uur en vier electrisch gedreven breinpompen. De koeling van alle ruimten, met uitzondering van een koelkamer voor visch en een ritueele koelkamer, geschiedt volgens het ventilatie-systeem. In totaal zijn vijf zg. „Raschig” lucht koelers geplaatst, waarvan twee stuks voor de vier laadruimen en drie stuks voor de negen proviand-bergplaatsen. In deze luchtkoelers wordt dé door de ruimten circuleerende lucht in direct contact gebracht met de brein-vloeitstof. Daar deze vloeistof derhalve vocht uit de lucht opneèmt, is eveneens een indamp-toestel voor brein geplaatst. Voor de lucht-circulatie zijn in totaal aanwezig zeven stuks electrisch gedreven ven tilatoren, waarvan vier stuks voor de laadruimen.
pomp doet aanloopen en deze bij geledigde tank wederom uit schakelt. Deze pompen zuigen van buitenboord en leveren het noodige drukwater voor een waterstraal-ejector, welke den tankinhoud afzuigt en naar buitenboord perst. In totaal zijn 10 ejectors, elk met een bijbehoorende centrifugaalpomp, ge plaatst, waarbij echter in één geval een ejector met pomp dient voor twee tanks. Bij de uitvoering volgens het zg. MonoflowSysteem is tusschen den ejector en de tank een zuiger aan gebracht, welke door den druk van het buitenboordswater steeds gesloten wordt gehouden en eerst wanneer de centri fugaalpomp automatisch is aangeloopen door de zuigende werking van den ejector wordt geopend en aldus de verbinding van de tank via den ejector naar buitenboord tot stand brengt. Bij de uitvoering volgens het zg. Automatic Ejector System is een balklep aangebracht. D it is in wezen niets anders dan een terugslagklep, die bestaat uit een hollen ebonieten bal, welke afsluit tegen een zachte rubber zitting. Normaal is ook deze klep onder den druk van het buitenboordswater gesloten, ter wijl door de zuigende werking van den ejector, dus als de centrifugaalpomp aangeloopen is, deze wordt geopend.
Air conditioning-installatie
Een belangrijke installatie ter verhooging van het comfort voor de passagiers is de inrichting voor luchtbehandeling of air conditioning, geleverd en aangebracht door de firma Carrier Continentale te Parijs. H et doel van deze installatie is klimaatregeling, d. w. z. zoowel in tropische omstandigheden als in den winter in de betreffende ruimte de voor de passagiers meest behagelijke atmosfeer te scheppen. Air conditioning werd voor het eerst aan boord van schepen toegepast op de Normcmdie en de Queen Mary, voor beide schepen alleen voor de eetzalen kajuitsklasse, terwijl deze in stallaties eveneens werden uitgevoerd door de firma Carrier. Op de Nieuw Amsterdam zijn luchtbehandelingsinstallaties 0
C E .K E L D
W A .T C ?
Sewage-systeem
Het sewage-systeem dient voor den afvoer van afvalwater uit baden, 'waschtaféls, W. C.’s enz., zoomede van het water van de dekken (spuileidingen). Hierbij wordt al het afval water in een aantal tanks gevoerd en door een speciale in richting naar buitenboord geperst. Ten opzichte van directen af voer naar buitenboord heeft dit systeem het voordeel, dat men het aantal openingen in de scheepshuid tot een minimum reduceert, terwijl daarnaast valt te vermelden, dat ook op de onder de waterlijn gelegen dekken een geheel normale uitvoering van de af voeren van baden, toiletten enz. mogelijk is. In de pijpentunnel, het ketelruim, de machinekamers en assentunnels zijn daartoe in totaal 11 tanks opgesteld, elk met een inhoud van circa 4000 1, en wel zoodanig, dat tusschen elke twee waterdichte schotten ten minste één tank is opge steld. Hierdoor wordt vermeden, dat de afvoeren, welke naar deze tanks worden gevoerd, door waterdichte schotten passeeren. Dit voorkomt voor de lager gelegen dekken een ongewenschte verbinding tusschen de waterdichte compartiménten. De afvoeren van W. C.’s zijn geheel gescheiden van die van baden, waschtaféls enz. op de bovengenoemde tanks aange sloten. De apparaten noodig voor het naar buitenboord pompen van den tankinhoud werden geleverd door de firma J. Stone & Co. Ltd. te Londen. Daarbij werden twee verschillende uitvoeringen aangebracht, welke echter beide volkomen automatisch werken. Voor beide inrichtingen is in de tank een vlotter aangebracht, welke bij gevulde tank een electrisch gedreven centrifugaal-
aangebracht voor de kajuitsklasse, toeristen- en derde klasse e'etzalen, het theater en de kajuitsklasse kapperssalons. Voor de laatste ruimte is een kleine op zichzelf staande installatie ge plaatst. Voor de overige installaties zijn in de hoofdmachine kamer twee electrisch gedreven Carrier centrifugaal koelcompressoren geplaatst. Het medium voor de koelmachines is Carrene, een koelmiddel, dat niet brand- en niet ontploffings gevaarlijk is en evenmin bedwelmend, terwijl de druk in het geheele systeem nergens boven de atmosferische komt, zoodat bij lekkage geen gas naar buiten kan treden. De capaciteit van eiken compressor is circa % van de onder de ongunstigste omstandigheden totaal benoodigde koude-productie. De com-
presseren vormen elk met den bij behoorenden condensor en met den verdamper een eenheid. Het circulatiewater, dat in den evaporator wordt gekoeld, wordt met pompen naar de wasschers voor klimatiseering van de verschillende ruimten gevoerd. H et theater en de eetzalen hebben elk een wasscher, de kajuitsklasse eetzaal heeft evenwel twee wasschers. De te conditionneeren en de te reconditionneeren lucht wordt in deze wasschers ontvochtigd door deze te leiden door een gordijn van gekoeld water. D it water is afkomstig van de verdampers der
Fig. 116. EEN DER AIR C O N D ITIO N IN G M ACHINEKAM ERS
bovengenoemde compressoren. Schijnbaar klinkt het paradoxaal dat lucht met water wordt ontvochtigd, doch als men bedenkt, dat door het koude water de lucht tot onder het dauwpunt word af gekoeld, dan is het duidelijk dat de lucht daarbij vocht moet afstaan, aangezien deze anders oververzadigd zou worden. Uit de te conditionneeren ruimte wordt lucht aangezogen. Een gedeelte van deze lucht wordt met de totale aangezogen hoe veelheid versche buitenlucht gevoerd door den wasscher. Het restant van de retour-lucht wordt over verwarmingselementen gevoerd en daarna wederom gemengd met de gewasschen lucht. De ventilator voert deze lucht in de betreffende ruimte. H et zal duidelijk zijn, dat door toevoegen van een zeker per centage buitenlucht in de ruimte een surplus ontstaat. Dit ontwijkt, door het niet te voorkomen openen van deuren etc., uit deze ruimte. Behalve dat in den wasscher de vochtigheids graad wordt geregeld, wordt de lucht er echter ook gewasschen, d. w. z. met het gekoelde water wordt er de rook en bv. de geuren van eetzalen enz. uit de lucht verwijderd. In den winter, wanneer de vochtigheid van de lucht te gering zou zijn, wordt de lucht verwarmd en neemt bovendien door verdamping uit het watergordijn voldoende water op om een behagelijken vochtigheidsgraad te bereiken. Vanzelfsprekend moet bij den luchtaan- en af voer uit de te conditionneeren ruimten speciaal er op worden gelet, dat tocht wordt ver meden. Bovendien heeft het toegepaste systeem het voordeel, dat in deze ruimten groote hoeveelheden lucht worden in geblazen met een klein verschil in temperatuur en vochtigheid ten opzichte van de in de ruimte aanwezige lucht. Door regeling van de verhouding van de hoeveelheden gewasschen en recirculeerende lucht en van de koude-productie heeft men den toestand van de betreffende ruimte geheel in de hand. Het geheele regel systeem geschiedt door een electrisch-pneumatische apparatuur in zomer-, winter- zoowel als overgangsbedrijf.
Verwarm ing en ventilatie De geheele installatie voor mechanische ventilatie en ver warming is ontworpen en aangebracht door de Winsor Engi neering Co. Ltd. te Glasgow, in samenwerking met de Machine
fabriek Ken nemer te Beverwijk. Alle fans en zg. pleno-units (ventilatoren met aangebouwde stoom-luchtverwarmers) zijn geplaatst in speciale fankamers of op het sloependek, waardoor alle promenade- en sportdekken geheel vrij worden gehouden. Bovendien worden de afdeelingen van het schip tusschen de waterdichte en de brandwerende schotten geventileerd (aan voer en afzuiging) d«>or geheel gescheiden systemen, zoodat openingen in deze schotten zijn vermeden Alle passagiersverbl ij ven worden geventileerd volgens het Winsor-systeem met warme en koude lucht (dubbele leidingen ), waardoor de passagiers zelf de temperatuur van de ventilatie lucht in de hutten kunnen regelen. Daartoe is direct voor de Winsor Zephyr Louvres een regelklep aangebracht, waarmede men de verhouding tusschen de door de leidingen naar de louvres aangevoerde warme en koude lucht kan regelen. Met de louvres zelf is een regeling van de hoeveelheid aangevoerde lucht mogelijk. Een afzonderlijk systeem voor afzuiging van de bedorven lucht is aangebracht op de badkamers, toiletten etc. De diverse salons, uitgezonderd de eetzalen kajuitsklasse, toeristen- en 3e klasse, het theater en de kajuitsklasse kappers salons, worden eveneens mechanisch geventileerd en verwarmd, waarbij ook luchtafzuiging plaats vindt. Toevoer van lucht geschiedt door speciale Winsor-diffusors, waarmede tocht wordt vermeden, terwijl de afzuiging van de lucht door speciale roosters in het plafond en in de wanden ter hoogte van den vloer plaats vindt. De temperatuur in deze ruimten wordt thermostatisch geregeld. Daartoe zijn in deze salons op geschikte plaatsen Satchwell-thermostaten aangebracht, welke de magnetische stoomafsluiters aan de pleno-units regelen. Ook de vestibules worden mechanisch geventileerd en ver warmd; aan voer van de lucht geschiedt weder door diffusors, terwijl schroeffans voor den luchtafvoer zorgen. De regeling van de temperatuur van de verwarmings- en ventilatielucht voor de verblijven van officieren en werktuig kundigen geschiedt aan de pleno-units, terwijl de lucht door louvres in de hutten wordt gevoerd. Voor de bemanning is de inrichting hieraan gelijk, echter vindt de luchttoevoer door roosters plaats. Ook hier is op de toiletten en de waschplaatsen luchtafzuiging aangebracht. De kombuizen, pantries, wasscherij etc. worden mechanisch geventileerd, echter met een zeer hoog aantal luchtwisselingen; ook hier zorgen louvres voor den luchttoevoer. Aangezien het surplus aan lucht uit de eetzalen („air condïtioning” ) wordt afgevoerd via de kombuizen, zijn enkele ventilatoren van de kombuizen omkeerbaar, d. w. z. kunnen zoowel als toevoerals voor afvoer-ventilatoren dienst doen. Daardoor kan onder alle omstandigheden worden bereikt, dat op de kombuizen een positieve afzuiging wordt onderhouden en geen verspreiding van etenslucht over het schip plaats vindt. Boven de fornuizen wordt de warme lucht met een kap afgezogen. De aanloopweerstanden voor alle ventilatoren, waarvan er in totaal 94 over het geheele schip zijn geplaatst, werden niet bij de betreffende motoren geplaatst, doch zijn gecentraliseerd in vijf bedieningsruimten. Ook het leidingensysteem voor ventilatie van hoofd- en hulpmachinekamer werd geleverd en aangebracht door de Winsor-Kennemer combinatie. Deze leidingen zijn voorzien van Winsor-diffusors en van roosters. Speciale aandacht is er aan besteed op alle plaatsen en meer in het bijzonder op de warme plaatsen een voldoend aan tal luchtwisselingen te verkrijgen. Op de hoofd- en hulpmachinekamerschachten zijn elk twee Aerex-ventilatoren (in totaal vier) geplaatst, welke voor den luchttoevoer zorgen. Bovendien zijn er voor de hoofd- en hulpmachinekamer ge meenschappelijk twee Aerex-ventilatoren voor afzuiging van de warme lucht geplaatst. Alle bovengenoemde ventilatoren werden geleverd door de firma L. Tas te Amsterdam.
D E K W E R K T U IG E N
Roer en stnurmachine
H et roer is stroomlijn-vormig en het roerraam van gegoten staal. De roerkoning, met een diameter van 5 50 mm, is met een horizontale koppeling op het gietstalen roerraam bevestigd. In de stuurmachinekamer op het C-dek is de stuurmachine volgens het Hele-Shaw Martineau principe opgesteld, ver vaardigd door de firma John Hastie & Co. Ltd. te Greenock, en zij omvat een smeedstalen juk op den roerkoning, bewogen door vier gietstalen hydraulische rammen en cylinders. De twee Hele-Shaw pompen zijn direct gekoppeld, elk met een 150 pk electromotor. Elk pomp-aggregaat afzonderlijk is in staat het schip te besturen en bij volle vaartsnelheid het roer in 3 0 seconden van boord tot boord om te leggen. Onder normale omstandigheden is één aggregaat in werking, terwijl het andere aggregaat als reserve dient. Beide aggregaten kunnen echter desgewenscht gelijktijdig worden gebruikt. De stuurmachine is zóó ingericht, dat alle vier ram-cylinders gelijktijdig kunnen werken, dan wel alleen met de beide bakboord-cylinders, of alleen met de beide stuurboord-cylinders, alleen met de beide voorste cylinders, of alleen met de beide achterste cylinders. Elke pomp afzonderlijk, dan wel beide pompen tegelijk, kunnen voor elk der genoemde cylinder-combinaties worden gebruikt. De stuurmachine wordt bediend vanaf de commandobrug door een MacTaggart, Scott telemotor, terwijl achteruit, op het promenadedek, de gebruikelijke stuurkolom met mecha nische overbrenging is opgesteld.
ontwikkelen van 5 5 ton bij een snelheid van 5,5 m per minuut, welke snelheid bij geringe belasting opgevoerd kan worden tot 11 m per minuut. De beide ankerkettingen loopen over twee horizontaal ge plaatste kabelaringschijven, welke op zware, door het dek heengevoerde, verticale spillen zijn bevestigd. Aan de onder zijde dezer spillen, onder dek, bevinden zich groote worm wielen met gietstalen hartstuk en bronzen rand. De bijbehoorende wormassen worden over een tweede 3-gangige worm-
Ankerinrichting
Voor het ankeren bevinden zich aan boord 3 30 vadem of 600 m gietstalen damketting, met een diameter van 92 mm en een totaal gewicht van bijna 128 ton. Aan dezen in tweeën gesplitsten ketting zijn twee „H all’s”-type boegankers be vestigd, elk met een gewicht van 82 50 kg. H et derde reserveboeganker van ongeveer hetzelfde gewicht, alsmede het „Rodger”-type stroomanker met een gewicht van 2700 kg, liggen zeevast gesjord achter de waterkeering op het lower promenadedek. De zware sluitings, welke de kettingen aan de ankers ver binden, wegen 230 kg per stuk. De ankerketting werd geleverd door de firma O tto Gruson & Co. te Magdeburg-Bückau en gegoten uit veredeld electromolybdeenstaal met een trekvastheid van 53 tot 65 kg per mm 2 en 20 % rek. De dubbele electrische ankermachine, geleverd door de N. V. Haarlemsche Machinefabriek v /h Gebr. Figee te Haarlem en opgesteld op het maindek in den bak, kan een trekkracht
Fig. 117. GEZICHT OP DEN BAK MET A N KERINR ICH TING
Fig. 118. ELECTRISCHE ANKERM ACHINE
overbrenging door een electrischen motor van 150 pk aan gedreven. Op het dek vóór de kabelaringschijven zijn kettingstoppers geplaatst. De beide aandrijfmotoren voor het electrisch ankerspil zijn in Ward Leonard-schakeling regelbaar, waarmede dus naar verkiezing het anker snel of langzaam kan worden opgehaald en een zeer soepele regeling van de snelheid zonder tusschentrappen, geheel langs electrischen weg, mogelijk is.
119. ELECTRISCHE LIEREN VOOROP
hebben een diameter van circa 800 mm en kunnen een trek kracht van 20 ton bij een snelheid van 11 m per m inuut ont wikkelen, terwijl bij leegloop of geringe last deze snelheid kan worden opgevoerd tot 61 m per minuut. De beide op het achterschip geplaatste electrisch gedreven kaapstanden, eveneens door Figee-Haarlem geleverd, hebben verticale koppen, waarvoor het aandrijf werk benedendeks is opgesteld. De electrische aandrijfmotor met een vermogen van 150 pk is evenals bij de ankermachine in W ard Leonard-schakeling regelbaar. In verband hiermede is voor eiken kaapstand een bij behoorend W ard Leonard aggregaat op gesteld. De rollen van de verhaalklampen der verhaalinrichting hebben een grootsten diameter van 500 mm, terwijl het gewicht van een drie-rollen verhaalklamp 2000 kg bedraagt. De zware bolders hebben een diameter van 5 50 mm bij een hoogte van bijna 1 m en een gewicht van 2200 kg.
Laad- en losinrichting
Aan de stalen masten, welke een lengte van 41 m en aan het ondereinde een diameter van 800 mm hebben (de ladder naar het kraaiennest in de voormast bevindt zich in de mast) zijn de volgende 5 tons stalen Mannesmann laadboomen getuigd, nl.
Fig. 120. H OO FDKRACHT-SCHAKELBORD IN DE H U LP M A CH IN E K A M E R
Fig. 120a. KROM HOUT NO ODDYN AM OM OTOR
Zoowel met het electrisch als mechanisch gedeelte is er op gerekend, dat de beide aandrijf motoren van het dubbele anker spil als reserve voor elkaar kunnen dienen. De ankerkluizen, met een inwendigen diameter van 720 mm, bestaan hier ieder uit drie deelen, nl. een gietstalen dekstuk, een gietstalen mondstuk in de huid en een daar tusschen vast geklonken plaatstalen koker
boven luik I, 3 stuks; luik II, 4 stuks; luiken III, 4 stuks en luik IV, 3 stuks. De lengte van de langste laadboom bedraagt 22 m en deze heeft een gewicht van 1540 kg. De door Figee-Haarlem geleverde 8 stuks electrisch gedreven laadlieren zijn voor een trekkracht van 5 ton bij een snelheid van 90 ft. per min. geconstrueerd en voorzien van een compound-aandrijfmotor met een vermogen van 40 pk. Zij zijn van het wormliertype en hebben aan beide zijden een kop. V erhaalinridhting De koppen loopen normaal steeds in dezelfde richting door. Behalve de inrichtingen voor het inhalen en uitvoeren der Ten einde de lier snel te kunnen stoppen, indien aan de ankers zijn op de dubbele ankermachine 4 verhaalkoppen aan trossen iets onklaar mocht loopen, is een electro-magnetische gebracht, welke dienen voor het verhalen van het schip. rem aangebracht, direct bedienbaar met een voettrede door den De koppen, welke op verticale spillen zijn gemonteerd, liergast.
Krachtinstallatie
DE ELECTRISCHE INSTALLATIE
Deze machines zijn met het hoofdschakelbord opgesteld in de hulpmachinekamer. Voor de levering van electrischen stroom voor alle motoren, Voor de noodinstallatie zijn in de nooddynamokamer op het verwarmingsapparaten, verlichting, enz. zijn op gesteld: boatdek achter opgesteld: 3 „Schelde-Electro” Turbodyamo’s, elk 1000 kW , 20 Volt 2 „Kromhout-Electro” Dieseldynamo’s, elk 50 kW , 220 Volt gelijkstroom. gelijkstroom. 2. „Werkspoor-Electro” Dieseldynamo’s, elk 245 kW , 220 De E)ieselmotoren werken volgens het viertact-systeem met Volt gelijkstroom. directe inspuiting der brandstof.
terwijl de automatische schakelaars van de groe pen, die daarvoor in aanmerking komen, van uitschakelspoelen zijn voorzien, aangesloten aan de uitschakelleiding der veiligheidsinstallatie. Alle automatische schakelaars zijn van het fabri kaat Nederlandsche Siemens-Maatschappij, met directe handwielaandrijving uitgevoerd, van de moderne gedrongen constructie, met zg. Klotzcontacten en groot afschakelvermogen. Voor de stroomverdeeling naar motoren en apparaten gaan vanaf de groepschakelaars lei dingen naar 3 8 stuks hoofdverdeelborden, welke over het geheele schip verdeeld zijn opge steld, deels in speciale ruimten, die in de be schietingen zijn aangebracht, deels in bedrijfs ruimten, zooals fankamers, nooddynamokamer en andere. Vanaf deze hoofdverdeelborden worden de Fig. 121. ZWAKSTROOM-SCHAKELBORD M ET OMVORMERS, 24 V O L T GELIJKSTROOM, grootere stroomverbruikers direct gevoed en 55 VOLT W ISSELSTROOM , EN HET LICHTSCHAKELBORD verder de onderverdeelborden, welke öf uitge voerd zijn als waterdichte verdeelkasten, öf in De Kromhout snelloopende Dieselmotoren zijn in alle ge de beschietingen langs hutwanden als brandvrije ruimten zijn vallen in kouden toestand met de hand aanzetbaar. H et is uit gevoerd. niet noodig een electrische of luchtstartinrichting te monteeren. Voor signaleering van het tijdens bedrijf stoppen van mo De motoren kunnen steeds worden aangezet, al zou de ge- toren, die in direct verband staan met de voortstuwing, is op heele electrische installatie defect zijn, of al zou alle lucht aan den hoofdmanoeuvreerstand een verklikkerbord aangebracht, boord verloren zijn. waarop een optisch signaal aangeeft, welke motor gestopt heeft, Het totaal beschikbare vermogen is 3950 kW. terwijl gelijktijdig een accoustisch signaal waarschuwt. Aan bovengenoemde machines zijn totaal aangesloten: Voor het stoppen van de brandstofpompen in geval van nood zijn boven de waterlijn drukkers aangebracht, waarmede 1. in machinekamer, hulpmachinekamer en ketelruim 108 deze pompen op afstand kunnen worden gestopt. motoren met een gezamenlijk vermogen van 2820 pk; Voor de 10 stuks Sewage pompmotoren is naast het hoofd 2. in kombuizen, pantries en bars voor den civielen dienst: schakelbord een apart paneel opgesteld, waarop voor elke pomp 65 motoren met een gezamenlijk vermogen van 70 pk; een schakelaar en beveiliging, benevens een verklikker-systeem 63 apparaten met een gezamenlijk vermogen van 5 80 pk; is aangebracht. 3. voor de mechanische ventilatie en verwarming: 94 m o Verschillende motoren, Waaronder die voor de air conditiontoren met een gezamenlijk vermogen van 3 65 pk; ing, de sprinkler-brandbluschpompen, sewage-pompen en 4. voor de air conditioningsinstallatie: 21 motoren met een diverse pompen in machinekamer e. d., worden automatisch gezamenlijk vermogen van 429 pk; door middel van thermostaten, vlotterschakelaars of relais in5. voor de Sewage-installatie: 10 motoren met een gezamen resp. uitgeschakeld. lijk vermogen van 150 pk; De motoren der „Winsor” scheepsventilatie-inrichting 6. voor diverse werktuigen aan dek, als ankerspil, verhaal- worden op afstand bediend door middel van reguleerbare aanlieren, lieren, wasscherij, drukkerij enz.: loopweerstanden. Hiertoe zijn, over het schip verdeeld, vijf 77 motoren met een gezamenlijk vermogen van 1606 pk; bedieningskamers aangebracht van waaruit de motoren kunnen 14 apparaten met een gezamenlijk vermogen van 12 kW ; worden aangezet en gereguleerd. 7. voor bij verwarming in salons en hutten: 1180 electrische In de publieke zalen, waar verwarmde lucht moet circukachels met een gezamenlijk vermogen van 43 8 kW ; leeren zijn thermostaten aangebracht, welke de electrisch 8. 60 apparaat-aansluitingen in kappersalons e. d. met een werkende stoomafsluiters bedienen. gezamenlijk vermogen van 5 kW. De stuurmachine-installatie is uitgevoerd zooals beschreven onder het hoofd „Roer en stuurmachine”. H et hoofdschakelbord is op een afzonderlijk bordes in de In het stuurhuis zijn, behalve de bedieningsschakelaar, hulpmachinekamer boven de dynamo’s geplaatst en heeft een signaallampen aangebracht, w*elke aangeven op welk schakel totale lengte van 11,4 m. bord de motor is aangesloten, terwijl in de machinekamer, heDe verbindingsleidingen van de hoofddynamo’s met het halve signaallampen, nog een alarmschel is aangebracht, welke hoofdschakelbord, bestaan uit blanke koperen rails geheel be in werking treedt als de in bedrijf zijnde motor stopt. schermd door een geventileerd plaatijzeren koker. De beide nooddynamo’s kunnen, evenals de hoofddynamo’s, Voor het parallelschakelen van de dynamos, beveiliging en parallel werken. H et schakelbord hiervoor is in de nooddynamo stroomverdeeling zijn op het hoofdschakelbord de automatische kamer opgesteld. maximaal-schakelaars geplaatst. De bediening van de noodlenspomp geschiedt in de nood De automatische schakelaars voor de dynamo’s zijn voorzien dynamokamer, waarvoor hier een automatische aanloopweervan terugstroombeveiliging en van relais voor afschakeling. stand is gemonteerd; deze kan ter plaatse worden bediend, ter van minder belangrijke groepen bij overbelasting (veiligheids- wijl bovendien door middel van een omschakelaar de bediening schakeling). op afstand kan geschieden vanuit de hulpmachinekamer, waar De turbine’s van de turbodynamo’s zijn normaal voor econo een afstandsbedieningsschakelaar is gemonteerd. misch bedrijf 850 kW. D it kan worden op gevoerd tot De aan het noodschakelbord aangesloten verbruikers kunnen 1000 kW. Een flikkerlamp geeft aan wanneer de 8 50 kW is alle door middel van een omschakelaar zoowel van de noodbereikt. Bij een te groot aantal toeren van de turbine wordt aggregaten als van het hoofdschakelbord in de machinekamer door een centrifugaalschakelaar de betreffende machine auto gevoed worden. Hiervoor zijn vanaf het hoofdschakelbord naar matisch uitgeschakeld. het noodschakelbord verbindingskabels gemonteerd, terwijl De automatische schakelaars voor de groepen zijn voorzien omgekeerd vanaf het noodschakelbord een verbinding is ge van relais voor beveiliging van kortsluiting en overbelasting, maakt met het hoofdschakelbord, waarvan de noodige appa-
raten, welke in geval van nood noodzakelijk zijn, gevoed kunnen worden. Deze apparaten zijn door middel van omschakelaars op de hoofd- of op de noodrails te schakelen, o. a. behooren hiertoe 2 lichtomvormers en de sprinkler brandbluschpomp. Op het noodschakelbord is tevens aangesloten de noodlichtomvormer met een vermogen van 50 kW, waarop de geheele noodverlichting kan worden aangesloten. Ter voorkoming van paniek bij het onklaar geraken van de hoofdinstallatie, waarbij ook de geheele lichtinstallatie zou worden gedoofd, is een noodbatterij met een capaciteit van 400 Ah bij 2-urige ontlading opgesteld in een afzonderlijke batterijkamer op het sloependek, welke batterij automatisch zoodra de spanning van het hoofdbedrijf wegvalt, de geheele noodverlichting overneemt en zoolang de verlichting onder houdt, tot de nooddynamo’s zijn aangezet en deze de verlich ting kunnen overnemen. De batterij is van het fabrikaat Gottfried Hagen.
24 Volt voedingsysteem
In de hoofdmachinekamer op het bordes bij de lichtomvormers zijn 2 zwakstroomomvormers, fabrikaat Thomas B. Thrige, opgesteld, elk bestaande uit een gelijkstroommotor 220 Volt, direct gekoppeld met een gelijkstroom dynamo 24 Volt en een wisselstroomgenerator 55 Volt, 50 Per. Bij deze omvormers is een zwakstroom-hoofdschakelbord geplaatst, waarop de meters, schakelaars, veiligheden enz. zijn aange bracht voor aansluiting aan de 24 Volt van de lichtsignalen, alarmschellen, telefoons, brandmeldinstallatie en sprinkler installatie. Aan het 5 5 Volt wisselstroomnet zijn aangesloten: 1. de telegrafen; 2. de druppellaadinrichting van de batterij voor de huttelefooninstallatie ; 3. de roerverklikkerinstallatie. Vanaf het schakelbord zijn verdeelleidingen gelegd naar de verdeelborden en vandaar naar de verschillende aansluitpunten door de diverse installaties, terwijl in elk stewardstation een verdeelkast voor de lichtsignaalinstallatie is aangebracht, waar op elke sectie apart beveiligd is.
Lichtinstallatie
tische schakelaars voor de verlichtingsgroepen en de signaallampen en veiligheden aangebracht. Vanaf dit hoofdschakelbord zijn kabels gelegd naar de hoofdverdeelborden en vanaf deze hoofdborden naar de onderverdeelborden, waarop de lampen, stopcontacten, ventila toren enz. zijn aangesloten. Voor de geheele lichtinstallatie zijn circa 18.000 aansluitingen gemaakt en wel als volgt verdeeld: circa 15400 lampen; circa 600 ventilatoren; circa 2000 stopcontacten. In hutten, gangen e. d. is directe verlichting, in salon’s entree’s enz. gedeeltelijk directe, gedeeltelijk indirecte verlich ting aangebracht. In de salons, waarin filmvoorstellingen gegeven worden, kan de geheele verlichting vanuit de filmcabine langzaam in- en uitgeschakeld worden met behulp van verduisteringsweerstanden. Door middel van op het schoorsteendek opgestelde „Zeiss” schijnwerpers, bedienbaar vanaf den brug, kunnen de beide schoorsteenen verlicht worden. Verder is een noodverlichting aangebracht, welke bestaat uit een aantal lampen door het geheele schip zoodanig verdeeld, dat practisch overal verlichting blijft, terwijl hierop tevens aange sloten zijn de schijnwerpers bij de sloepen, welke tijdens het strijken der sloepen deze en de zijden van het schip verlichten. De noodverlichting is bij normaal bedrijf aangesloten op het hoofdlichtschakelbord van de machinekamer. De geheele noodlichtinstallatie, met uitzondering der sloepenschijnwerpers blijft continue doorbranden en is niet afschakelbaar en doet bij stilliggend schip tevens als loop- en rondeverlichting dienst. Voor beveiliging van kleine motoren, groepen kleine appa raten en lampen, alsmede hoofdkabels van kleine doorsnede zijn kortsluitvrije smeltveiligheden toegepast, terwijl de groote motoren, groote groepen, apparaten en lampen en hoofdkabels van groote doorsnede zijn beveiligd door middel van automa tische schakelaars. Voor belasting tot 150 Amp. werden in het algemeen smelt veiligheden toegepast, daarboven uitsluitend automatische schakelaars.
Brandmeld- en alarminstallatie
Voor de verlichting zijn in de hoofdmachinekamer op een Voor de brandmelding zijn 3 verschillende systemen aan afzonderlijk bordes opgesteld: wezig als: 5 gelijkstroom-gelijkstroomomvormers, fabrikaat Heemaf, 1. handbrandmeldinstallatie; elk van een vermogen van 100 kW bij 110 Volt gelijkstroom. 2. ,,Sprinkler”-installatie; De dynamo’s zij aangesloten aan een op hetzelfde bordes op 3. rookpluiminstallatie. gesteld hoofdlichtschakelbord. Op dit schakelbord zijn de automatische maximaal-terugVoor de handbrandmeldinstallatie zijn op 3 5 plaatsen ver stroomschakelaars voor het parallelschakelen van de dynamo’s, lichte drukkers aangebracht, welke correspondeeren op een de Volt, Amp. en kW h meters voor de dynamo’s, de automa verklikkertableau, fabrikaat T. M. C., op den brug.
Fig. 122. SIGNAALBORDEN DER V EILIGH EID SINSTALLATIE IN HET STUURHUIS
Bij melding wordt een optisch signaal zichtbaar, terwijl tegelijkertijd een accoustisch signaal in de machinekamer en op den brug in werking wordt gesteld. De „Sprinkler” meldinstallatie bestaat uit een verklikkêrbord met optische signalen op den brug, waarop aangesloten zijn de 30 schakelaars aangebracht op de sectiekleppen in de automatische Sprinkler brandbluschleidingen, terwijl tevens een accoustisch signaal op den brug en machinekamer is ge monteerd. ^ De laadruimen, welke niet door de ronde-dienst bereikbaar zijn, zijn aangesloten aan de zg. rookpluiminstallatie, waar automatisch bij „rook” accoustisch gemeld w ordt op den brug en in de machinekamer. Voor alarmeering van brand of ander gevaar, dus wanneer men zich naar de sloepen moet begeven, is een alarminstallatie aanwezig, waarvoora 65 luidklinkende schellen zijn aange bracht door het geheele schip. De alarminstallatie is uitgevoerd als 2 gescheiden instal laties met aparte schakelaars, voor bemanning en passagiers, op den brug.
T elef ooninstallaties
Hiertoe zijn drie verschillende telefoonsystemen toegepast: 1. Een luidsprekende telefooninstallatie voor den nautischen en technischen dienst, voor verbindingen tusschen de belang rijkste punten, als machinekamers, ketelruim, schakelbordenbrug, voor- en achterschip, hut draadlooze telegrafie enz., in totaal 26 toestellen, welke waterdicht uit gevoerd en van het fabrikaat Telephone M anufacturing Co. Ltd. zijn. 2. Voor de verbinding tusschen hoogere officieren, keukens, pantries, bars e. d. is een automatische telefooninstallatie aan gebracht. 3. Een telefooninstallatie voor de passagiers in de kajuitsklasse, waartoe in alle hutten van deze klasse en in zg. wisselhutten kajuitsklasse toeristen 288 stuks telefoontoestellen zijn geplaatst, waarmede via een handbediende centraalpost op het maindek onderlinge gesprekken kunnen worden gevoerd. Hierbij is, ter voorkoming van ongewenschten oproep, de voorkeur gegeven aan het centraalpost-systeem boven het automatische telefoonsysteem. H et telefoonnet is in omvang grooter dan dat der stad Enkhuizen. Op het maindek is het telefoonkantoor ingericht, waarin de centraalpost is op gesteld en waar tevens in een afzonderlijk gedeelte de automatische centraalpost en de batterij zijn aan gebracht. Normaal worden alle telefooninstallaties aangesloten op het 24 Volt voedingsysteem, echter bij het in ongereede raken van deze installatie schakelt de installatie over op de batterijen. De telefooninrichting is verzorgd door de firma Ericsson, die ook de electrische klokken over het geheele schip leverde.
Op verschillende pompen en tanken van de brandstof-, smeerolie- en sewage-installatie zijn vlotterschakelaars of drukschakelaars aangebracht, waarop alarmschellen zijn aangesloten.
Klokkeninstallatie
Voor de tijdaanwijzing is in de kaartenkamer een centrale geplaatst met dubbele moederklok en inrichting voor stil- en vooruitzetten van de verschillende dochterklokken. In totaal zijn 61 klokken in verschillende uitvoeringen aan gebracht, t. w .: waterdichte, enkele en dubbele, inbouw- en opbouwklokken enz. De klokken zijn van het fabrikaat Ericsson.
W aterdichte deuren verklikkerinstallatie
Voor de hydraulische waterdichte deuren zijn op de brug en in de handpompkamer signaalborden aangebracht, waarop te zien is, welke deuren geopend en welke gesloten zijn. Voor het sluiten van de deuren vanaf de brug moet eerst een schelsignaal gegeven worden bij de deuren, alvorens deze gesloten kunnen worden; deze inrichting is mechanisch ver grendeld. Er zijn twee gescheiden ketens, t. w.: 1. voor de 5 deuren in machinekamer, ketelruimen en tunnels; 2. voor de overige 43 deuren in de gangen etc. onder het A-dek. De voeding van de installatie geschiedt vanaf het 110 Volt noodbord. M a a le r fa o r d K A N o o d r lu r ik
l ic h t b o r d .
Lichtsignaalinstallaties
In alle hutten van de passagiers zijn voor oproep van de stewardessen en stewards drukkers aangebracht, in totaal circa 2300 drukkers, met automatische verklikkers in de gangen, in de stewardstations en in de kantoren van de chief stewards, terwijl accoustische signalen in de stewardstations zijn ge monteerd. De terugstelling van het roepsignaal kan alleen plaats vinden in de gang bij de deur van de hut, welke opgeroepen heeft. In de gangen zijn voor het oproepsysteem tevens richtingaanwijslampen aangebracht, die de stewards resp. stewardessen onmiddellijk aangeven, in welk deel opgeroepen is, terwijl aanwezigheidslampen zijn aangebracht, welke door de hutstewards en stewardessen worden gebruikt om aan te geven, waar zij zich bevinden. In de salons en op-de dekken zijn totaal circa 200 drukkers geplaatst, die op de resp. verklikkerborden in de bars en pantries zijn aangesloten. De apparaten voor de lichtsignaal installaties zijn van het fabrikaat G. E. C.
K L E I N K R A C H T BO RD
GROOT KRACHT BORD
Tg T u r b o 1000 kW-
D r D le s e l
425
kW.
22QV
220V
T ) ( D ) ( T
) ( D ) ( T
Fig. 124. HOOFDSCHEMA
Keuken- en pantry-installaties
Reeds beschreven onder „Hotelbedrijf”. De totale aansluitwaarde van alle keukenapparaten in kombuizen, pantries en bars bedraagt totaal 580 kW.
Telegraaf installatie
Voor het overbrengen van de commando’s van de brug naar de machinekamers zijn twee electrische telegraaf installaties gemonteerd van het wisselstroomtype, welke eikaars reserve zijn. In de ketelruimen zijn ontvangers aangebracht, zoodat de commando’s ook daar kunnen worden gecontroleerd. De apparaten zijn geleverd door de Nederlandsche SiemensMaatschappij.
Algemeene beschouwing
Fig. 125. KABELBUNDELS PASSEEREN DEN E X PA N SIO N JOINT
V er warmingsinstallatie
Voor bij verwarming en verwarming tijdens het in de haven liggen van het schip zijn in alle hutten en salons electrische kachels aangebracht en in alle badkamers en showers electrische handdoekdrogers geplaatst. De ruimten, waar de aanloopapparaten der dekwerktuigen zijn aangebracht, zijn eveneens electrisch verwarmd, met het doel deze ruimten droog te houden. H et totaal aantal geïnstalleerde electrische kachels is 1180 stuks, met een totaal stroomverbruik van 440 kW.
De hoofdschakelborden in hoofd- en hulpmachinekamer zijn alle van het zg. „deadfront” type, d. w. z. alle stroomvoerende deelen bevinden zich aan de achterzijde van het schakelbord; het voorfront is van staalplaat vervaardigd. Aan de voorzijde bevinden zich de bedieningsorganen van de apparaten, als automaten, schakelaars, regulateurs e. d. Alle meetinstrumenten zijn aan de voorzijde afleesbaar en van het fabrikaat „Nieaf”. Het noodschakelbord is van het zg. „Skeleton” type, d. w. z. op een ijzerconstructie zijn aan de voorzijde alle apparaten aangebracht. De hoofd- en Oixu.trverdeelborden zijn alle aangebracht in speciaal hiervoor in het scheeps verband op genomen stalen of brandvrije bekleede houten kasten. Al deze borden zijn even eens van het „Skeleton” type. De geheele hoofdkabelaanleg voor kracht, verwarming, ver lichting en zwakstroom, alsmede de verdeelkabelaanleg voor kracht, verwarming en signaalinstallatie bestaat uit gepantserde rubberloodkabels, voorzien van traag ontvlambare omvlechting. De onderverdeelleidingen voor de lichtinstallatie, lichtsignaalinstallaties e. d. zijn uitgevoerd als R. A. geleiding met 2000 Volt isolatie en zoodanig gedrenkt, dat zij traag ontvlam baar is. De kabelaanleg voor de telefooninstallatie in de hutten is geheel uitgevoerd in loodkabel met traag ontvlambare om vlechting met getwiste aders. De kabelaanleg voor de verlichting is geheel volgens het enkelpolige systeem uitgevoerd, waarbij de scheepshuid als tweede geleider dienst doet. De kabels zijn alle van het fabri kaat Hollandsche Draad- en Kabelfabriek. In totaal werden ruim 500 km electrische geleidingen gelegd. Bedenkt men hierbij, dat behalve electrische kabels nog een omvangrijk net van pijpen en luchtkokers, machines, appa raten e. d. door het geheele schip zijn aangebracht, dan krijgt men een idee, welke samenwerking er noodig is geweest, om voor al deze kabels en apparatuur een passende plaats te vinden, zonder hierbij in conflict te komen. De geheele electrische installatie werd verzorgd en uitge voerd door de N. V. Van Rietschoten & Houwens’ Electrotechnische Maatschappij te Rotterdam.
R ADIO-IN STALL ATIE H et radio-complex aan boord van de Niemu Amsterdam, VI. het centrale antennesysteem met versterkers voor offi cieren en bemanning; hetwelk werd ontworpen en uitgevoerd door de Nederlandsche Telegraaf Mij. „Radio-Holland”, welke maatschappij tevens VII. De sprekende filminstallaties. de daartoe behoorende installaties exploiteert, verzorgt en I. H et radiostation bedient, bestaat uit de volgende onderdeelen: H et radiostation is uitgerust met zenders en ontvangers van I. het radiostation; de modernste constructie en schakeling. II. de reddingboot-installatie; De zend- en ontvangapparatuur werd vervaardigd door de III. de radio-richtingzoeker; Nederlandsche Seintoestellen Fabriek, de zend- en ontvangIV. het echolood; lampen door de Philips’ Fabrieken te Eindhoven. V. de geluidsversterker- en distributie-installatie;
Om den lezer reeds dadelijk een indruk te geven van de 2. De kortegolf-radiotelegrafiezender met een antenne omvangrijkheid van het bedrijf zij reeds nu vermeld, dat het kringvermogen van 200 W. H et golfbereik van 17— 5 5 m is niet doorloopend regelbaar; radiostation wordt bediend door 6 telegrafisten, welke het radiostation dag en nacht bezet houden het is onderverdeeld in 5 golfbereiken, overeenkomende met De installatie bestaat uit: die, welke volgens internationale voorschriften aan het scheepsradioverkeer zijn toegewezen. 1. een radio-telegrafiezender met een golf bereik van 5 80— De zender bestaat uit een stuurtrap met TC 04/10 lamp, 820 m en 1875— 2400 m en een antennekringvermogen van scheidingstrap met 2 lampen PE 05/15 en een versterkertrap 800 W, met bij behoorenden ontvanger met golfbereik van met 2 lampen PC 1,5/100, beide laatste trappen in balans 15— 20.000 m; schakeling. De anodekring van de laatste trap is inductief 2. een radio-telegrafiezender met een golfbereik van 17— gekoppeld met den antennekring. 55 m en een antennekringvermogen van 200 W, met bijDe spanning voor de anodes en de gloeispanning wordt op behoorenden ontvanger 12— 180 m; gewekt door een wisselstroomgenerator van 500 per sec. met 3. een radio-telefoniezender met een golfbereik van 16,5— bijbehoorende transformatoren en gelijkrichter. 92 m en een draaggolfvermogen in den antennekring van De bijbehoorende ontvanger is een super heterodyne ont 500 W, met bij behoorenden ontvanger 12— 180 m, draag- vanger met een bereik van 12— 180 m. Deze ontvanger is aan golfonderdrukker en geheiminstallatie; den antenne-ingang voorzien van een aantal zeefkringen, ten 4. een noodzender met een golfbereik van 580— 820 m en einde storenden invloed van den later te behandelen korte- en een antennekringvermogen van 100 W, met bij behoorenden grensgolf-telefoniezender en van den 800 W telegrafiezender ontvanger 15—2000 m; uit te filteren. 5. een persontvanger van 15— 2000 m; 3. De kortegolf- en grensgolf-telefoniezender met een draag 6. een omroepontvanger voor het geheele omroepbereik. vermogen van 500 W. Deze zender kan overeenkomstig de internationale voor De zenders en ontvangers voldoen ruimschoots aan de inter schriften voor het scheepsradio-telefonieverkeer werken op nationale eischen, voorgeschreven door de Conferentie te Caïro, 7 verschillende golfbereiken, gelegen binnen het golfbereik welke in het begin van dit jaar werd gehouden. van 6,5— 92 m. Als bijzonderheid zij hier vermeld, dat deze geheele instal Tevens bestaat de mogelijkheid om niet kristalgestuurd te latie met bijbehoorende werktafels voor de telegrafisten, te werken. zamen met een versterkerinstallatie met een nuttig uitgaand De anodekring van de versterkertrap is inductief gekoppeld vermogen van 240 W voor een luidspreker distributie-systeem, met den antennekring. Deze kring bestaat uit een regelbare is ondergebracht in een ruimte met een totaal grondvlak van zelfinductie met een variabelen condensator. Zelfinductie en 30 m 2. In deze ruimte werd 1300 m, dus bijna 1% km, pantser- condensator kunnen zoowel serie als parallel worden geschakeld, kabel verwerkt! zoo dat men op eenvoudige wijze alle golflengten aan iedere Neemt men in aanmerking, dat al deze zenders en ontvangers willekeurige antenne kan aanpassen. tegelijkertijd moeten werken, dan behoeft het geen betoog, dat De modulatie geschiedt in de vangroosters van de versterker de opstelling, afscherming en filtering van toestellen, kabels trap. Hiertoe is een modulator ingebouwd, bestaande uit en antennes met de grootste zorgvuldigheid moeten hebben 2 lampen F 410 met sub-modulator type CC 2. De ingang van plaats gehad. den sub-modulator is aangepast aan een lijn met een impedantie 1. De middengolf-radio-telegrafiezender met een antenne van 600 Ohm. kringvermogen van 800 W. Behalve wat betreft de frequentie-constantheid voldoet de Deze zender, met een golfbereik van 5 80— 820 m en zender ook in alle andere opzichten aan de hoogste eischen. 1875—2400 m, is opgebouwd uit een stuurkring met TC l/'75 Zoo voldoet de weergave van de opgedrukte modulatie aan de lamp en een versterkertrap met PC 4/1000 lamp. Voor het zg. omroep-hoedanigheid. Het is dan ook mogelijk de muziek seinen met toonmodulatie wordt de PC 3/1000 lamp gemodu van het scheepsorkest door middel van het scheepsdistributieleerd door een toongenerator, die een toon van 1000 per sec. systeem door den telefoniezender uit te zenden. opwekt. Deze toongenerator bevat een lamp TC 1/75. Voor den telefoniezender zijn aangebracht een drietal De anodekring van de versterkertrap is inductief gekoppeld antennes, opgehangen aan de overspanning tusschen de twee met den antennekring. Voor het snel overgaan van de oproep- masten. Wij komen hierop terug. Het zijn alle verticale draden golf op de verkeersgolf zijn de stuurtrap en de tusschenkring van zoodanig lengte, dat voor de daarmede te bezigen golf voorzien van een aantal pallen, die op de afstemschalen van lengte, met het oog op den te overbruggen afstand, het beste deze kringen aangebracht zijn. Deze pallen vergrendelen de stralingsdiagram wordt verkregen. afstemschalen op de juiste wijze voor de vooraf bepaalde verBij dezen telefoniezender behoort een super heterodyne ont keersgolven. vanger met een bereik van 12— 180 m, welke is voorzien van De zender wordt gevoed uitsluitend door gelijkstroom- dezelfde zeefkringen als aangebracht zijn bij den kortegolfdynamo’s. De anodespanning van 3000 V voor de PC 3/1000 telegrafie-ontvanger. lamp wordt dus eveneens opgewekt door een gelijkstroomVoor de bediening van een gesprek is aangebracht een dynamo. schakelkast, door middel waarvan de bedienende telegrafist zelf De energie van den zender wordt overgebracht op een kan spreken met den wal ter voorbereiding van het gesprek, tweedraads T-antenne. Met opzet werd een rimtiraadsantenne waarna den passagier, die ondertusschen in de speciale spreekcel gekozen, ten einde met zoo kort mogelijke horizontale stukken heeft plaats genomen, kan worden medegedeeld, dat het ver de vereischte capaciteit te verkrijgen. Bij een ophanging van langde gesprek een aanvang kan nemen, om vervolgens de de zendantenne zoo dicht mogelijk bij den voormast en van de microfoon en telefoon van de spreekcel in te schakelen, zoodat ontvangantenne zoo dicht mogelijk bij den achtermast wordt verder de passagier van hieruit het gesprek kan voeren. op deze wijze bereikt, dat de invloed van het directe veld van Bij den zender behoort een installatie voor draaggolfonderde zendantenne op de ontvangantenne zoo gering mogelijk is. drukking en geheimtelefonie. De bij dezen zender behoorende ontvanger heeft een golf De inrichting voor geheimtelefonie zorgt er voor, dat het bereik van 15—20.000 m. De spoelstellen van de verschillende gesprek met normale ontvangmiddelen niet kan worden op golfbereiken zijn bevestigd op een rad. Met een enkelen hand gevangen. De versterkte laagfrequentie spanningen van de greep kan van het eene op het andere golfbereik worden over microfoon worden op bepaalde wijze omgedraaid ten opzichte gegaan. Voor het scheepsverkeer, waarbij om het halfuur op van een bepaalde frequentie. De lage frequenties van het de 600 m golf moet worden uitgeluisterd, is dit een vereischte. frequentiespectrum worden veranderd in hooge frequenties en
omgekeerd worden de hooge frequenties van het frequentie de schoorsteenen. Verder zijn er voor de ontvangst van de spectrum veranderd in lage frequenties. H et tegenstation heeft kortegolf drie antennes gespannen aan den achtermast. Al deze ook een der gelijke inrichting, die op haar beurt het vervormde ontvangantennes worden door middel van afgéschermde kabels, geluid weer omdraait en tot het normale terugbrengt. welke speciaal vervaardigd zijn voor het geleiden van hoog In den draaggolfonderdrukker is tevens opgenomen een frequente trillingen, verbonden met de kortegolf-ontvangers. balans, welke de mogelijkheid biedt met de telefonie-installaties Op eiken ontvanger is aangebracht een schakelaar, waarmede te telefoneeren vanuit een normaal tweedraads telefoonnet. één der antennes kan worden gekozen. Eén der hoogfrequent De telefoniezender krijgt de benoodigde spanningen uit ge kabels, een Telefunkenkabel, is aangelegd tot boven in den heel gelijksoortige dynamo’s als de 800 W telegrafie-ontvanger. achtermast; eerst hier gaat de kabel over in de open antenne Bij defect aan een omvormer kan op eenvoudige wijze de om van ongeveer 10 m lang. vormer van den anderen zender in de plaats van den eigen Een der drie ontvangantennes, door middel van tuien afge omvormer worden geschakeld. Deze mogelijkheid vergroot de spannen op den achtermast, is een horizontale dipool dwars op bedrijfszekerheid van het geheel in niet geringe mate. het schip. De aanpassing van dipool op den bij behoorenden 4. De noodzender met een golf bereik van 580— 820 m en hoogfrequent dubbelpoligen kabel geschiedt voor de verschil een antennekring-energie van 100 W . lende golflengten door variabele capaciteiten en zelfinducties. Deze zender is een directe zelf-genereerende zender van een Een en ander is ondergebracht in een stalen kast, geplaatst op voudige constructie. De generator bestaat uit 2 parallel ge het dek. Daar dit punt ruim 100 m is verwijderd van het schakelde lampen type TC 1/40. De spanningen voor dezen radiostation, moest een middel worden verzonnen om de aan zender worden verkregen uit een omvormer, waarvan de passing van verschillende golflengten op afstand te bedienen. generator opwekt een wisselstroom van 500 p/s bij een spanning Dit gebeurt door middel van een kiezer met enkele kransen van 100 V. Als bijzonderheid zij hier vermeld, dat de gelijk- van contacten, terwijl de condensatoren met de as mederichting van de anodespanning van 1000 V wordt verkregen draaien. Er zijn totaal 10 standen, welke op het station kun door een koperoxyde gelijkrichter. Bij dezen zender behoort nen worden gekozen door middel van een kiesschijf, zooals in een ontvanger met uitwisselbare spoelen en bestaande uit een de automatische telefoon in gebruik. detector en een laagfrequent versterker. De zender werkt op De derde op den achtermast afgespannen ontvangantenne dezelfde antenne als de 800 W telegrafiezender. is aan den hoogfrequent kabel verbonden met tusschenschake5 en 6. De persontvanger en omroepontvanger. ling van een aperiodischen hoogfrequentversterker. Beide zijn geplaatst in een dubbele kooi van Faraday. Deze Tot de radio-installatie aan boord, doch niet ondergebracht kooi, welke slechts een grondvlak heeft van 1,5 X l m , werd in het radiostation, behooren ook de motorreddingbootinstalaangebracht ten einde de beschikking te hebben over een laties en de radio-richtingzoeker. ruimte, geheel vrij van hoogfrequente inductievelden. Beide kooien — de eene kooi ligt binnen de andere — zijn op één II. De reddingboot-radio-installatie punt electrisch aan elkaar en aan aarde verbonden. Op dit punt In beide motorreddingbooten bevindt zich een volledige worden tevens de afgeschermde hoogfrequente kabels naar radio-zenden -ontvanginstallatie. De energiebron bestaat uit binnen gevoerd, welke de verbinding tot stand brengen tus- een accubatterij. In de nabijheid van de reddingbooten bevindt schen de aan den achtermast opgehangen ontvangantennes en zich een aansluiting scheepsnet, zoodat voor den tijd, den ontvanger in de kooi. Met uitzondering van den verbin- dat de reddingbootenopaanhetboord zijn, de accumulatoren kun dingskabel tusschen omroepontvanger en de muziekversterker- nen worden geladen. De installatie batterij voldoen aan installatie voor distributie door het schip, is het binnenleiden internationale voorschriften, volgens en de installatie met van verdere electrische geleidingen, met het oog op het binnen volle energie met een antennemomentwelke van 10 mA gedurende brengen van storingen, zorgvuldig vermeden. 6 uur aan één stuk kan werken.
De machineruimte
III. De radio-richtingzoeker
Alle omvormers, ten getale van 10, zijn opgesteld in de De radio-richtingzoeker is een instrument, voortgekomen machineruimte, welke direct boven het radiostation is gelegen. uit de radio-techniek, uitsluitend bestemd voor de navigatie. In deze ruimte is tevens opgesteld, in een dichte kast met ventilatie naar buiten, de batterijen, van waaruit alle ont Dit instrument, opgesteld in de kaartenkamer, is van het Marconi-Bellini-Tosi tpe. De raamantenne, geplaatst boven vangers centraal worden gevoed. Bij wegvallen van de spanning van het scheepsnet kan de geheele zend- en ontvanginstallatie worden gevoed vanuit de nooddynamo van het schip. De noodzender kan in het uiterste geval werken op een accubatterij, zoodat tot het laatst de radio communicatie in stand blijft. ■“
De antennes
V
Tusschen de twee scheepsmasten zijn twee kabels gespannen op onderlingen afstand van 3 m. De afstand tusschen de twee masten bedraagt 140 m. Aan deze overspanning zijn op gehangen: a. een tweedraads T-antenne; de horizontale stukken ter lengte van 3 5 m van deze T-antenne maken deel uit van de overspanning en zijn door knuppelisolatoren van het overige deel gescheiden; b. drie verticale kortegolf-antennes. Fig. 126. ZENDER-ONTVANGER Aan het stag tusschen den voorsten schoorsteen en den voor mast zijn nog 3 verticale antennes opgehangen. Al deze antennes, die zich zooveel mogelijk boven de voorste het stuurhuis, bestaat uit twee loodrecht op elkaar geplaatste helft van het schip bevinden, dienen als zendantenne. Voor de raamantennes, opgenomen in hoepelvormige metalen buizen. ontvangst van de middengolf is een antenne gespannen tusschen Deze raamantennes zijn verbonden met den radio-goniometer
in de kaartenkamer. Door naar een zendstation uit te luisteren gevormd, dat de trillingen als een smalle bundel loodrecht op den bijbehoorenden ontvanger en tegelijkertijd den radio naar beneden worden uitgestraald. goniometer te draaien, kan men op een schaalverdeeling afDe projector is tevens het orgaan dat de teruggekaatste trillingen — de echo dus — weder opvangt, in electrische trillingen omzet en naar den ontvanger terugvoert. De ont vanger geeft de trillingen versterkt aan den diepte-aanwijzer af, welke ten slotte de gemeten diepte op een schaal zichtbaar maakt. Hier treedt weer een voordeel van het Langevin apparaat naar voren: het orgaan, dat de trillingen uitzendt — de pro jector — is tevens het orgaan dat de echo ontvangt.
V. De geluidsversterker- en distributie-installatie Fig. 127. PROJECTOR
lezen in welke richting het zendstation is gelegen ten opzichte van de lengte-as van het schip. Te zamen met de kompas aflezing is dan te bepalen de hoek, die de richting van het zendstation ten opzichte van het schip maakt met de Noordrichting.
IV. H et echolood
In de kaartenkamer is buitendien opgesteld de diepteaanwijzer van de echoloodinstallatie. Zooals algemeen bekend mag worden geacht, berust de werking van een echolood op de eigenschap, dat trillingen in het water zich met een bepaalde snelheid voortplanten en door den bodem of andere zich in het water bevindende voor werpen worden teruggekaatst. De snelheid, waarmede deze trillingen zich voortplanten, bedraagt 1500 m per seconde. H eeft men nu een apparaat, dat het tijdsverloop tusschen het oogenblik, dat een trilling wordt uitgezonden en het tijdstip dat de teruggekaatste trilling — de echo — wordt ontvangen, registreert, dan is het duidelijk, dat men met de bekende voortplantingssnelheid den afstand tot het voorwerp, dat de trillingen heeft teruggekaatst — in ons geval den bodem — kan bepalen. De installatie van het Langevin Florisson Touly echolood bestaat uit drie hoofddeelen: 1. den zender-ontvanger; 2. den projector; 3. den diepteaanwijzer. . De werking is in het kort als volgt: De projector, die in den bodem van het schip is geplaatst,
70
Fig. 128. D IEPTE-AAN W IJZER
zet de aan hem door den zender toegevoerde electrische tril lingen om in mechanische trillingen, welke aan het water worden overgedragen. De projector is zoodanig geplaatst en
Grenzend aan de radiohut bevindt zich een ruimte, waarin is opgesteld de geluidsversterker- en distributie-installatie. Deze installatie, welke eveneens door de Nederlandsche Tele graaf Maatschappij ,,Radio Holland” werd ontworpen en uit gevoerd en door deze maatschappij zal worden verzorgd, is vervaardigd door de Philips’ Fabrieken te Eindhoven. Over het geheele schip verspreid bevinden zich 60 luid sprekers, 5 aansluitingen voor microfoons van omroephoedanigheid, 4 aansluitingen voor electrische gramofoons. Al deze aansluitpunten zijn door middel van dubbeladerige kabels ver bonden met deze versterker-installatie. Hierin bevinden zich 4 versterkers, ieder met een nuttige laagfrequentie-energie van 60 W. Iedere microfoon- of gramofoon-aansluiting kan naar willekeur worden verbonden met ieder van deze versterkers of met meerdere versterkers tegelijk. Tevens kan de radio-omroepontvanger, die zich in de kooi bvindt, op de versterkerinrichting worden aangesloten. Doordat er zich 4 versterkers bevinden is het mogelijk tege lijkertijd 4 verschillende programma’s over het schip te geven; onder programma is te verstaan een opgevangen radioomroepprogramma, een gramofoonprogramma of een muziek uitvoering van het scheepsorkest enz. Dringende boodschappen kunnen vanuit de versterkerruimte of vanaf de brug met de
zich aldaar bevindende microfoons worden omgeroepen over alle luidsprekers. In dat geval worden door eenvoudige hand grepen alle luidsprekers groepsgewijze aangesloten op de ver sterkers en alle versterkers weer verbonden met de microfoon. De luidsprekers zijn verdeeld in 12 groepen en iedere groep kan men willekeurig aansluiten op iederen versterker. De installatie is er tevens op berekend om tafeltoespraken hoorbaar te maken tot in alle hoeken van de eetzaal, waarin wordt gesproken en over te brengen naar de andere eetzalen of plaatsen van het schip, waar men de toespraak wenscht te hooren. Bovendien kan tegelijkertijd de toespraak door middel van deze installatie en den telefoniezender worden uitgezonden.
zoeker. Afhangend van de plaats, de grootte en de afstemming van deze antennes kunnen de fouten in de aflezing van den richtingzoeker oploopen tot tien en meerdere graden. Ten einde dit te voorkomen is ertoe besloten een centraal antennesysteem toe te passen, waardoor het aantal antennes wordt terugge bracht tot enkele antennes, die met tusschenschakeling van een aperiodischen hoogfrequent versterker zijn verbonden aan een hoogfrequent toestel, hetwelk door het geheele schip naar de hutten en verblijven van de bezitters van omroepontvangers is geleid. Tijdens het peilen worden de antennes geïsoleerd.
VII. D e sprekende filminstallaties
H et theater, de toeristen-lounge en de 3e klasse lounge zijn VI. H et centrale antennesysteem met vèrsterkers uitgerust met sprekende filminstallaties, welke zijn vervaardigd voor officieren en bemanning in de Philips’ Fabrieken te Eindhoven.
Zooals begrijpelijk kan de radio-omroep evenals op het land, ook aan boord van schepen een welkome afwisseling geven. Vele der opvarenden zijn dan ook in het bezit van een omroepontvanger. H et spannen van eigen antennes zou echter van invloed kunnen zijn op de resultaten van den radio-richting-
Technische proeftocht
Deze installaties zijn opgesteld in ruimten, geheel volgens de voorschriften van de Scheepvaart-Inspectie ingericht. Elk der drie installaties is dubbel uitgevoerd. H et is daardoor mogelijk om, zoodra een filmrol is afgeloopen, onmiddellijk met de volgende filmrol op het andere toestel verder te gaan.
PROEFTOCHTEN
Op Zondag 20 Maart 193 8, ’s avonds om ca. 1 uur, arri veerden de genoodigden voor dezen proeftocht, welke Maandag morgen daarop om 4 uur zou aan vangen, aan de werf. Reeds vanaf de rivier werd men verrast bij den aanblik van het majestueuze, van onder tot boven verlichte schip, hetwelk een onvergetelijken indruk op allen maakte. Een groot deel van de circa 400 genoodigden, waaronder hoogleeraren, vooraanstaande technici uit binnen- en buiten
land, vertegenwoordigers van scheep vaart-maatschappij en, architecten, kunstenaars, onderaannemers etc., ging reeds vroeg tijdig naar kooi, doch voor de verantwoordelijke staf was voorloopig van slapen geen sprake. N adat het schip in den donkeren nacht de rivier was opge sleept en de turbines waren voorgewarmd, werd langzaam aan met draaien van de schroeven begonnen. D it was het eerste groote moment, aangezien zulks tot dusver nog niet was be
Fig. 131. GEZICHT VAN AF DE BRUG BIJ AVOND
proefd. Wel waren de turbines op den proefstand in de werk plaatsen van de Koninklijke Maatschappij ,,De Schelde” duchtig aan den tand gevoeld en hadden de noodige uren gedraaid, hetgeen eveneens met losgekoppelde schroefassen was geschied nadat de machines in het schip waren opgesteld, doch tot op dat moment was de installatie nog niet werkelijk in bedrijf geweest. Alles verliep echter zooals werd verwacht en stoomde het schip met een zeer matig aantal omwentelingen den Nieuwen Waterweg uit. Begunstigd door buitengewoon mooi weer stoomde men om 6.30 uur v.m. voorbij het Noorderhoofd in de richting van het vuurschip Maas. Daarna werden tusschen 8 en 9 uur v.m. de ankerproeven, onder groote belangstelling van de gasten en tot volle tevreden heid van de autoriteiten van Lloyd’s en Scheepvaart-Inspectie uitgevoerd en ging men, geheel volgens programma, over tot het stellen van de kompassen en het calibreeren van den radiorichtingzoeker. Tegen 12 uur was men hiermede gereed en werd, onder geleidelijk opvoeren van het aantal omwentelingen, langzaam Noordwaarts gevaren tot aan Terschellingerbank, om in den avond om de zuid den steven te wenden in de richting Boulogne sur Mer, alwaar Dinsdagmiddag in de voor den H. A. L.-dienst op New-York zoo belangrijke haven werd geankerd. Daartoe van te voren uitgenoodigd bracht een gezelschap Franschen een bezoek aan boord en hun werd een thee aange boden, waarbij menig woord over de prachtige uitvoering en inrichting van het schip werd geuit; tegen 5 uur verlieten de gasten noode het schip. Gedurende dit bezoek werd ook nog één van de motorbooten gestreken en daarmede in de haven proefgevaren, waarbij bleek, dat met de Barclay patent davits het strijken en weder aan boord zetten van deze boot in een minimum van tijd en met slechts één man aan dek zonder eenige moeite kan geschieden. Nadat het anker was gehieuwd stoomde men in westelijke richting op de zuidkust van Engeland aan, alwaar Woensdag morgen tusschen 8 en 12 uur op de ter hoogte van Polperro aanwezige gemeten mijl snelheidsproeven werden gehouden. Hierbij werden de reeds geuite vermoedens, dat de contractueele snelheid gemakkelijk zou worden gehaald, bevestigd en zelfs werd een snelheid van 22 knoopen bereikt. Vanzelfsprekend werden gedurende dezen proeftocht, be halve het technische gedeelte, ook diverse inrichtingen van den hoteldienst beproefd; zoo ging reeds op den tweeden dag een
algemeene roep over het comfort in de hutten, dat men beter vond dan door sommige le klas inrichtingen aan den wal wordt geboden; ook uit de stemming gedurende de maaltijden bleek, dat de keukeninstallaties in orde waren. De „air conditioned” eetzalen bleken een groot succes; gedurende en vooral na de diners, toen op een door de loudspeakers omgeroepen verzoek door het bijna geheel uit rookers be staande gezelschap dapper werd gerookt, bleef de temperatuur aangenaam en frisch. Tijdens de hiervoor genoemde proeven werd tevens geconstateerd, dat het schip binnen enkele minuten gestopt lag door van volle kracht voor uit op volle kracht achteruit te stoomen; de stuurinrichting werd niet ontzien door met volle kracht het roer hard aan boord te draaien, om daarbij de bestuurbaarheid, die reeds bij het manoeuvreeren in de haven van Boulogne sur Mer bijzonder gemakkelijk bleek te zijn, nog eens goed te beoordeelen en den draaicirkel, die voor zulk een groot schip opmerkelijk klein was, te kunnen meten. Gedurende de vaart op volle kracht was over het grootste deel van het schip niet te constateeren, dat de machines draaiden, terwijl van trillingen in het geheel geen sprake was, zoodat ook deze waarnemingen tot aller tevredenheid verliepen. Ten einde Donderdagmorgen tijdig in Rotterdam terug te zijn werd de steven naar het Oosten gewend, doch, was het weer tot nu toe buitengewoon mooi, zelfs zomerachtig geweest, er viel in den middag een lage, dichte mist op het water, die tot den anderen dag aanhield en eerst tegen Donderdagmiddag optrok. N u was het uitkijken en luisteren op de brug en werden aan de met de navigatie belaste personen zware eischen gesteld, ook de technici in de machinekamer werden evenmin met rust ge laten door het voortdurend langzaam draaien en stoppen van de machine. Hierbij kwam het groote voordeel van den in den voorsteven gebouwden electrischen misthoorn (Jessenheuler) bijzonder naar voren, doordat men deze op de brug nagenoeg
niet hoorde en daardoor beter in staat was te luisteren naar signalen van eventueele tegen liggers en waardoor de Nieuw Amsterdam kon doorvaren, terwijl de uitgaande Normandie op dien tijd gestopt lag. Niettemin was men bij het optrekken van den mist reeds voor de Nederlandsche kust en werd om ruim 2 uur n.m. het vuurschip Maas ge passeerd, waarna langzaam, onder een schitte rende zon, verwelkomd door rondcirkelende vliegmachines, den Nieuwen Waterweg werd opgestoomd, overal begroet en toegejuist door op den wal aanwezige toeschouwers. Na deze glorieuze binnenkomst werd het schip te circa 6 uur n.m. van den 24en Maart aan de werf van De Rotterdamsche Droogdok Maatschappij gemeerd en ging iedereen voldaan en met de meest aangename herinneringen van boord. Opdrachtgevers en bouwers hadden dan ook gedurende den laatsten maaltijd hun volle tevredenheid betuigd over den vlotten en voorspoedigen bouw, alsmede over de prettige samen werking en den korten tijd, waarin dit trotsche 133. OP DE TERUGREIS VAN DEN TECHNISCHEN PROEFTOCHT zeekasteel werd tot stand gebracht. Deze proeftocht is, vooral voor degenen die nauw bij den bouw van het schip waren be trokken en gedurende bijna 7}/2 jaar zich geheel daaraan hebben Mr. Dr. ir. J. A. M. van Buuren, de minister van Defensie, gegeven, een grootsche persoonlijke voldoening geweest; het Z. Exc. J. J. C. van Dijk, de minister van Justitie, Z. Exc. was voor hen een eer ook in staat te zijn gesteld aan een voor Mr. C. M. J. F. Goseling, de minister van Economische Zaken, den Nederlandschen scheepsbouw zoo belangrijk werk te Z. Exc. Mr. M. P. L. Steenberghe, de minister van Koloniën, Z. Exc. Ch. J. I. M. Welter, de minister van Financiën, Z. Exc. hebben mogen medewerken. Mr. J. A. de Wilde, de oud-ministers Prof. Dr. ir. H. Gelissen, Officieele proeftocht Jhr. Mr. A. de Graeff, Mr. Dr. L. N. Deckers, Mr. P. J. Oud Eindelijk was op Zaterdag 23 April 193 8 de groote dag en Jhr. ir. O. C. A. van Lidth de Jeude als regeeringscommisaangebroken waarnaar de reeders zoowel als de scheepsbouwers saris van de Holland-Amerika Lijn; de commissaris van de en niet minder de zoo nauw bij den scheepsbouw en het scheep Koningin in Zuid-PIolland, Z. Exc. Mr. Dr. H. A. van Karnevaartbedrijf betrokken Rotterdamsche burgerij bijna twee en beek, de voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. W. L. baron de een half jaar hebben uitgezien, een gloriedag voor een ieder Vos van Steenwijk, de voorzitter van de Tweede Kamer, die het voorrecht heeft gehad aan den bouw van dit schip, den Mr. J. R. H . van Schaik, Staatsraad Prof. Mr. Dr. P. J. M. trots van de Nederlandsche koopvaardijvloot, te hebben mogen Aalberse, de vice-president van den Raad van State, Jhr. Mr. F. Beelaerts van Blokland, de secretarissen-generaal en vele medewerken. Onder de ruim 650 gasten, die dezen officieelen proeftocht hoofdambtenaren van de verschillende departementen, de bur medemaakten, bevonden zich o. m. de minister-president, gemeester van Rotterdam, Mr. P. Droogleever Fortuyn, de Z. Exc. Dr. H. Colijn, de minister van Waterstaat, Z. Exc. burgemeester van Schiedam, Mr. Dr. van Flaaren, de heeren K. P. van der Mandele, W. G. A. M. van der Lugt, J. H. Donner en Mr. W. F. Lichtenauer, resp. voorzitter, onder-voorzitters en secretaris van de Rotterdamsche Kamer van Koophandel, de heeren G. H. Crone en Mr. G. Greup, resp. voorzitter en secretaris van de Kamer van Koop handel en Fabrieken van Amsterdam, de heeren directeuren van alle groote Nederlandsche reederijen en last not least de directies van de werven, die aan de Nieuw Amsterdam hebben medegebouwd en de raad van commissarissen en directieleden van de Holland-Amerika Lijn. Om goed 9 uur baste even de zware fluit, de valreep werd weggenomen en trokken de sleepbooten het machtige gevaarte van den wal. Onder groote belangstelling vanaf de beide rivieroevers ging het toen de rivier af naar zee. U it de geanimeerde stemming welke er aan boord heerschte, kon men terstond opmaken dat de gasten zich thuis gevoelden. Men voelde feitelijk geen schip, men genoot er alleen van, zoo rustig en fier gleed het prachtige vaartuig de zee tegemoet. Nauwelijks den Nieuwen Waterweg uit, of men werd opgeroepen voor de lunch, welke door den heer D. C. Endert Jr. werd geopend met
dronk te wijden op het welzijn van H. M. de Koningin. Tegen het einde van de lunch werd door den heer D. C. Endert Jr. de volgende rede uitgesproken, die aanving met een woord van welkom, in het bijzonder aan de vele autori teiten en die herinnerde aan de verblijdende belangstelling door de Koningin eenige weken geleden voor het schip getoond. Voor zoo een bijzonder en groot gehoor lijkt het wel erg verleidelijk, zoo ging de heer Endert dan voort, om in den breede te vertellen over alles, wat ons hier gedurende de laatste jaren heeft bezig gehouden. Doch dan zou ik onwillekeurig voor een aantal uwer in her haling treden van wat bij de tewaterlating reeds gezegd is, en daarom moge ik volstaan — onder verwijzing naar het toen gesprokene — met eenige aanvullingen, welke u, naar ik ver trouw, wel zullen interesseeren. Op dien dag — dat was dus op den 10en April van het vorige jaar — was wèl in nauwelijks 15 maanden tijd het grootste gedeelte van het ijzerwerk reeds aangebouwd en af gewerkt, doch toch moesten nog twee van in totaal elf stalen dekken worden opgebouwd, alvorens met het leggen van de 20.000 m2 houten dekken kon worden begonnen. Inmiddels werd aan het aanbrengen van de enorme hoeveel heid pijpleidingen, ventilatiebuizen en electrische leidingen, in totaal niet minder dan 600 km, welke voor een schip van dit type noodig zijn, gestadig doorgewerkt, zoodat, toen op den 15en Augustus, dus nog ruim vóór den aan vang van het slechte jaargetijde, het laatste gedeelte van de houten dekken was afgebreeuwd, met het inrichten en af werken van de verblijven, met het daarbij behoorende timmerwerk, schilderwerk en behangerswerk, zoo ongestoord kon worden doorgegaan, alsof men zich in een goed beschutte werkplaats bevond. Van hoeveel belang dit voor het tijdig gereed komen van het geheele werk moest zijn, zal ieder kunnen begrijpen, indien ik nog mededeel, dat niet minder dan 1200 diverse verblijven, w.o. hutten, badkamers, volks verblijven, kombuizen, messrooms, alsmede eenige kilometers gangen, enz. enz., door ons moesten worden ingericht naast en behalve de zalen, vestibules en dergelijke ruimten, welke in den regel en ook in dit geval door meubelfabrikanten werden uitgevoerd. En nu hebt u zich eenige uren lang vrijelijk door en over dit schip kunnen bewegen en toch hebt u van al dit werk van den scheepsbouwer nauwelijks iets gezien, omdat het geheel als het ware bedekt ligt onder een sluier van architectonischen aard. Maar — en ik zeg dit met groote voldoening — het is een zeer bekoorlijke sluier en even noodzakelijk als het scheeps- en machinewerk, omdat slechts aldus het doel van de reederij bereikt kan worden, om op een veilig en geriefelijk schip vol doende passagiers te trekken om het geheel rendabel te maken. En als dit doel nu bereikt is, dan komt de eer daarvoor geenszins aan ons zelve toe, doch geheel en uitsluitend aan de Holland-Amerika Lijn met haar adviseurs en staf. Daarbij is van de oorspronkelijke plannen, waarop wij onze eerste begrootingen gebaseerd hadden, weinig meer overge bleven, doch dit is ongetwijfeld het geheel in hooge mate ten goede gekomen. N a deze korte uiteenzetting rust op mij de aangename taak om dank te betuigen aan allen, die den bouw van dit schip hebben mogelijk gemaakt, of daaraan hebben medegewerkt. En dan komen tal van namen in mijn gedachten, die ik alle gaarne zou willen, doch niet zal kunnen noemen, omdat mij daartoe te eenenmale de tijd ontbreekt. Doch ieder zal billijken, dat ik er toch eenige noem, en wel in de eerste plaats die van de heeren Van der Vorm en Gelissen, die bij het afsluiten van de overeenkomsten met de reederij en de regeering een zoo belangrijke rol hebben gespeeld. Dan die van mijn eigen collega, ir. Knape, die sindsdien tot op dit oogenblik met mij de volle verantwoordelijkheid voor het geheel heeft gedragen, en de personeelen van de Droogdok en de Nieuwe Waterweg, die met ons den geheelen last hebben gedragen, verbonden aan het voeren van de maandenlange onderhandelingen en het afsluiten der contracten met de
reederij, de regeering, onze medewerkers en onderleveranciers en onder wier leiding het geheele teekenwerk voor schip en machines en de inkoop der materialen — met uitzondering van de machines en ketels — , zoowel als het geheele financieele en administratieve beheer is verricht, terwijl mede onder hun leiding stond — en het was geen geringe taak — de voort durende beveiliging en bewaking van het bouwwerk, terwijl bovendien bijna drie kwart van het scheepswerk, en ook nog een deel van het machinewerk, in onze eigen werkplaatsen moest worden uitgevoerd en zij tevens voor de uitvoering van het door derden verrichten werk mede verantwoordelijk waren. Dan onze collega’s van P. Smit Jr., die niet alleen voor uit voering van ruim een vijfde deel van het werk hebben zorg gedragen, doch mèt ons een deel van het geldelijke risico aan vaardden, evenals „De Schelde”, hoewel deze, zoomede WiltonFijenoord en Werkspoor, aan de uitvoering van het scheeps werk door bijzondere omstandigheden slechts voor een zeer klein deel hebben kunnen bijdragen. Van hen zijn wij den heer Giljam zeer dankbaar voor de actieve wijze, waarop hij nu bijna 3 jaren lang met ons voort durend in de beste harmonie heeft samengewerkt, en zijne maatschappij voor de zeer goede uitvoering van haar deel van het scheeps- en machinewerk. W at „De Schelde” betreft, moge ik speciaal naar voren brengen, dat de plannen voor de hoofdmachines en ketels ge heel onder haar eigen leiding zijn ontworpen en zij deze in stallaties als onderleverancier te zamen met Werkspoor heeft uitgevoerd, zooals bij dit soort werk gebruikelijk is. Dat dit op zeer voortreffelijke wijze is geschied, hebben velen met ons reeds op den technischen proeftocht kunnen constateeren. Dan hebben de personeelen van alle betrokken firma’s zich de ééne in meerdere, de andere in mindere mate, groote gelde lijke opofferingen getroost om den bouw in Nederland te be houden, waarvoor ik hen hierbij nogmaals openlijk dank zeg. En zoo kom ik aan de groote groep van onderleveranciers, die ieder het hunne hebben gedaan om het geheel te doen slagen en die ik mede dank voor de goede wijze, waarop zij hun werk hebben behartigd. In het Engelsch dankte de heer Endert de buitenlandsche firma’s voor hun aandeel in de leveranties, die hebben bijge dragen tot het comfort en de veiligheid aan boord. Ook rest mij nog, zoo vervolgde spreker, te danken den staf van de Holland-Amerika Lijn onder de voortreffelijke leiding van ir. Van West, alsmede Lloyd’s Register en de Scheepvaart inspectie, voor de prettige wijze waarop zij hun toezicht hebben uitgeoefend en ons, waar noodig, hebben voorgelicht. Vóór ik nu besluit meen ik nog tot allen, dus ook tot hen, die ik niet speciaal heb kunnen noemen, te mogen zeggen, dat, als de geheele bouw goed geslaagd mag heeten, het in de eerste plaats daaraan te danken is, dat ieder, in welke kwaliteit hij ook heeft medegewerkt, daartoe het beste gegeven heeft, dat in hem zat. En nu, heeren De Monchy en Bouman, is het moment ge komen, dat „de W erf”, zooals wij in onze overeenkomst ge noemd zijn, aan u, „de Reederij”, het schip mag aanbieden, omdat wij meenen aan alle bepalingen dier overeenkomst te hebben voldaan. Doch ik wil dit niet doen zonder namens mijn collega’s en alle verdere medewerkers u hartelijk dank te zeggen voor het groote vertrouwen, dat u in ons hebt gesteld, alsmede voor de uitnemende samenwerking, welke wij van u hebben mogen ondervinden, en na u te hebben toegewenscht, dat dit schip onder uwe leiding u alles zal geven, wat u zich daarvan hebt voorgestel d. N a de rede van den heer Endert stond de directeur van de Holland-Amerika Lijn, de heer De Monchy op en zich rich tende tot den heer Endert, zeide hij: Als ik mij tot u wend, dan vereenig ik in uw persoon de tallooze technici, die medegewerkt hebben aan den bouw van de Niemu Amsterdam: scheepsbouwers, machinebouwers en vervaardigers van andere belangrijke onderdeelen.
De samenwerking tusschen de bouwers en de HollandAmerika Lijn, waaronder ik versta onze technische en civiele diensten, evenzeer als de directie, is goed geweest. Wij weten en waardeeren, dat u allen uw groote werkkracht heeft beschik baar gesteld om de N iem u Am sterdam op tijd gereed te krijgen. Vele moeilijkheden zijn bij den bouw te overwinnen geweest, doch dat ten slotte het schip, ondanks deze moeilijkheden, op tijd gereed kwam, is toch zeker in zeer belangrijke mate aan u, heer Endert, als leider van de samenwerkende bouwers, te danken. N a enkele vriendelijke woorden tot de verschillende gasten te hebben gericht, ging de heer De Monchy voort: Ik kom thans terug tot mijn punt van uitgang: De HollandAmerika Lijn aanvaardt de N ieuw Am sterdam van de bouw meesters en zegt aan allen dank voor hetgeen door dezen gepraesteerd werd. Ik stel u voor te drinken op alle personen, die hun beste krachten gewijd hebben aan het ontwerpen en vol tooien van de N ieuw Am sterdam . Onder deze personen versta ik de directies van alle betrokken scheepswerven, machine fabrieken enz., evenzeer als de vertegenwoordigers van Lloyd’s, Scheepvaart-Inspectie en Stoomwezen, klinkers, meubelfabri kanten, meubelmakers, architecten, beeldende kunstenaars, kortom al diegenen, die gedurende de laatste twee en een half jaar hun beste krachten er aan gewijd hebben om van de N ieuw Am sterdam te maken een schip, waarop niet alleen de scheepsbouwers en de Holland-Amerika Lijn, doch heel Neder land trotsch kan zijn. H et schip aanvaardende verzoek ik u allen te willen drinken op het welzijn van de scheepsbouwers en van de tallooze mede werkers. N a dezen dronk sprak Z. Exc. Dr. H. Colijn op zijn bekende vlotte, niet van humor gespeende wijze enkele woorden en sloot de president-commissaris van de Holland-Amerika Lijn, de heer Van der Vorm, de rij van sprekers met de mededeeling aan het eind van zijn rede, dat Z.Exc. minister-president Dr. H. Colijn zich bereid had verklaard direct hierna de sym bolische handeling te verrichten van het hijschen der reederijvlag, en tevens overtuigd zijnde van aller instemming tot het zenden van een telegram aan H. M. de Koningin, om Hare
Majesteit, de meter van dit schip, van dit heugelijk feit in kennis te stellen. H et was een plechtig moment, toen de minister-president, Dr. H. Colijn, de vlag van De Rotterdamsche Droogdok Maat schappij neerhaalde en allen met ontbloot hoofd toezagen hoe langzaam de reederijvlag van de Holland-Amerika Lijn om hoog ging. De reederij had haar nieuwe vlaggeschip in bezit genomen. De aanwezigen verdrongen zich om directie en commissa rissen, om hen geluk te wenschen, in welke gelukwenschen ook de gezagvoerder, kapitein J. J. Bijl, commodore der maat schappij, deelde. Inmiddels was men wederom in den Nieuwen Waterweg gearriveerd, welke men in de beste stemming en toe gejuicht vanaf den wal door vele duizenden toeschouwers opvoer, waarna om circa 7 uur namiddag de in eigendom van de Holland-Amerika Lijn overgegane N ieuw Amsterdam aan de Wilhelminakade gemeerd lag en de gasten met de meest indruk wekkende en aangename herinneringen van boord gingen.
BESLUIT
Zoo vertrok dan op den vroegen morgen van den 1Oen Mei, circa een half uur na middernacht de N ieuw Amsterdam voor haar „maiden trip” naar New-York, ondanks het nachtelijk uur toegejuicht en nagestaard door vele duizenden van heinde en ver toegestroomde kijkers. Het was dan ook een sprookje het feeëriek verlichte schip langzaam de rivier af te zien varen, met haar zoeklicht spelende over toeschouwers op den wal. Hiermede is een fase gesloten, doch vangt een nieuwe aan, waarbij moge blijken, dat de Nieuw Am sterdam , die zoo ge lukkig de kentering in het Nederlandsche bedrijfsleven heeft ingeluid, datzelfde geluk ook aan haar reederij brengt! H et met zulk een vlotte samenwerking en in zoo’n betrek kelijk korten tijd tot stand gebrachte groote werk moge aller eerst een bewijs zijn voor de Rotterdamsche voortvarendheid en doorzettingsvermogen, Welk alle moeilijkheden zoo gunstig wist op te lossen en zal tegenover het buitenland ongetwijfeld een verwonderend goeden indruk geven van Nederlands kracht in deze.
L IJS T V A N L E V E R A N C IE R S -A D V E K T E E R D E R S
A lton a, N . V . H outhandel, R otterdam
E conosto, R otterdam (r a )
(x lix )
A lu m in iu m Industrie A .G ., N euhausen (Z w itserla n d ) ( n )
Eerste N ed. W itm etaalfabriek, N . V ., Loosduinen
A m erom & v. d. H age, V an , R otterdam (vloeib la d)
Eras & Zonen, N . V . W ollen stoffen fa briek en van H ., T il
A n d re de la Porte & C o. N . V ., P. C ., H aarlem
b u rg (x x x v i)
(x lv )
A rch ibald L o w & Sons L td., G lasgow (x x v )
Ericsson Telefoonm aatschappij
A tla s-W erk e A .-G ., Bremen ( x m )
doeng
Bakker & C o., N . V . M achinefabriek en Staalgieterij R idderkerk
v.h.,
(lx x ii)
Bakker & Z oon , N . V .
R idderkerk
R otterdam , A rnhem , Breda, Leiden
(lx x x iv )
Eriksson, N . V . Ingenieursbureau, ’s-Gravenhage
(lx )
(lix )
Fabriek van C om positieverven, D e lft ( x i)
(lx x ii)
Figee, Haarlemsche M achinefabriek v.h. G ebr., H aarlem (x v n ) Flem ing & C o. L td., I. R ., Liverpool 3
Boersma, N . V . N ederlandsche A an n em in g M ij. v.h. firm a F., ’s-Gravenhage (x v n ) (lx x v )
Boudewijnse, C. W ., A m sterdam ( n )
Flender & C o., A . Fr., ’s-Gravenhage ( x x i)
(X I V , X V , LVIII, L X IV )
Gispen’s Fabriek v o o r M etaalbewerking N . V ., C u lem b org
Bow ran & C o. L td., R obert, N ew castle u pon T y n e B oyce Fabrieken N . V ., A m sterdam
(lx x v ii)
(lx x v iii)
Braber, Joh. den, H oek van H olla n d
(lx x x ii)
B ruyn, Firma Gerard de, R otterdam
(lx x x iii)
Grasso’s M achinefabrieken N . V ., ’s-H ertogen bosch Gregorius Jr., H . J., A m sterdam
B urghout & Co., Technisch Bureau, ’s-Gravenhage
(lx x iii)
(lx v i)
tot voortzettin g
(lx x )
(x v iii)
Gruson & C o. Stahlwerke und Zahnräderfabrik, O tto , M agde
(lx x x i)
C arobronze R öhrenw erk Gesellsch. m. b. H ., W ien 1 3 /1 Chemische Fabriek „K a m p en ” , N . V .
(x lii)
G ro o t & C o., N . V . T ech n . Bureau v.h. D e, R otterdam Grootenhuis, W m . C ., R otterdam
(li)
(x lv ii)
„G re v o s” H andelm ij. N . V ., R otterdam
Bullivant & C o. L td., L on d on ( x x n )
der,
(lx )
burg-B uckau
(ix )
G urp, H outhandel en Zagerij v.h. W . M. van, R otterdam
(l)
G uteh offn u n gsh ü tte, G H H , Oberhausen (v n )
C h icago Pneumatiek, N . V ., R otterdam
H andelscom pagnie, N . V ., R otterdam
(lx x x iii)
Daalderop & Z n ., N . V . K on . M etaalwarenfabriek v.h. J. N .,
H arbou r Board, H elsin ki-H elsingfors Hastie & C o. L td., J., G reen ock
T iel ( x x x m ) D ahlm ann, N .V . Techn. Bureau van G. L., R otterdam D em ag A ktiengesellschaft, D u isb u rg
(lx x v ii)
(lx x v ii)
Havendienst, Schiedam
Diepeveen
W.
H eem af, H engelo ( x x i x )
B., R otterdam ,
A m sterdam (iv ) D ieren, Ir. E. van, R otterdam
(lx i)
(l)
„H avenbelan gen ” , Stichting, R otterdam (v n )
(lx iii)
H andel M ij.
(lx x v )
H aven bedrijf, Gem eentelijk, D ordrech t (x x x v )
Deutsche Röhrenw erke A .G ., D ü sseld orf C o., N . V .
(lx x x ii)
General Electric C o. L td. o f England, The, L on d on W . C . 2
Bosma & Florack, N . Y . Metaal gieterij, A m sterdam
&
( N . B r .), Ban
(lx ii)
V an, R otterdam , G ron in gen
(lx x iv )
Bender’s Piano- en O rgelhandel N . V ., C . C ., A m sterdam ,
K am pen
N . V ., R ijen
Eyle & R u ygers’ Fijnstaal- en Gereedschappenhandel N . V ., v .h .,
Barclay D a v it C om p an y L td., L on d on
H.
(l)
(x lv ii)
H ennings, Firma H ., R otterdam , N ijm egen (lx x v iii)
H erngreen, W ed. G. M ., R otterdam
D oorm an , T echn. H andelsbureau L. R ., ’s-G ravenhage D o rtm u n d -H örd er H üttenverein A .G ., D ortm u n d
(lx x v i)
(x x iii)
D r ijf riem enfabriek T . H . H aagen, N . V ., R otterdam
(lx x v )
(lx x x i)
(lx x v )
H ertel & C o., R otterdam , Am sterdam , H am b u rg (x x x n , H evea,
N . V.
H eveadorp
Vereenigde
N ederlandsche
lx v ii)
R ubberfabrieken,
(lx ii)
D u n m ore, N . V . H andelm aatschappij, A m sterdam (x x v m )
H ollandsche D raad- en Kabelfabriek, N . V ., A m sterdam ( x x )
D u y n , J. A . van, R otterdam
H o o g e rw e rff & C o., A lblasserdam ,R otterdam ,D en H aag
(l)
(x x ii)
H orst, H . van H ilversu m H o u te n
&
der, Ingenieursbureau „L em et C h rom iu m ” ,
R otterda m
(lx x iii)
„ N . I. M .” W erktuigm achines, N . V ., Am sterdam , Bandoeng
(lv ii)
Z oon ,
M otorenfabriek „D e Maas” , N . V ., R otterdam
N. V.
Metaalmaatschappij
van
W.
van,
(lx v ii)
Nederlandsche Kabelfabriek, N .V ., D e lft
(x x ii)
H outh an del v.h. W illiam Pont, N . V ., Zaandam H outin dustrie „P icu s” , N . V . , E indhoven
Nederlandsche
(lii)
A m sterdam
(lx x x iii)
Maatschappij
van
(x x x ii)
Kogellagers
SKF,
N . V .,
(x l)
H o u ttu in ’s M achinefabriek, U trech t (x v i)
Nederl. Siemens Maatschappij N . V ., ’s-Gravenhage
I.
N ederl. Technische R ubber Ondernem ing, A m ersfoort
C .I . Metals L td., L on d on
(lx x x iii)
Industrie en H andel M ij. „L aagland” , N .Y ., R otterda m Ingenieursbureau G . H en n in k , R otterdam Ingenieurskantoor
v oor
(lx v iii)
’s-Gravenhage
„O b serva tor” , N . V ., R otterdam
(lx x i)
lx iii)
N oord elijk Assurantie Kantoor, N . V ., G roningen
(lv i)
Scheepsbouw, N . V .,
„N e d e x im p o ” , N . V ., Amsterdam (xxu r,
(x x x iii)
(lx x ix )
(lv i)
Pander & Zon en N . V ., H ., ’s-Gravenhage, Amsterdam, R o tte r
(lx x x )
dam
Interm etaal, N . V ., R otterdam (v ) Internationale N autische H an d el-M ij., N . V .,
’s-G ravenhage
(lii)
(x lix )
Postlerit W erke A .G ., Zschachw itz-D resden (x x v )
(lv i)
K erger & C o., E lectro-T echnische G rooth ., R otterdam Y ereenigde
Perquin, Ir. N ., Zeist
T apijtfabriek en
N . V .,
(lx x v iii)
R otterdam ,
Am sterdam , D eventer, M oordrech t, G ron in gen
Press- und W alzw erk A .G ., Düsseldorf-R eisholz Radem aker & Z n ., N . V . C ., W inschoten
(lx x x i)
(x liii)
„R a d io -H o lla n d ” N .V ., Nederlandsche Telegraaf Maatschappij,
(lu i)
K oop m a n & C o., A m sterdam , B andoeng ( i )
Am sterdam ,
K ram er & R öder Ijzerw a ren - en Gereedschaphandel N . V -,
T an d jon g-P riok , Curaqao (x x x v m ,
R otterd a m
(lx x v i)
Philips’ Gloeilam penfabrieken, N . V ., Eindhoven (x x x v n )
(lïx )
K elvin , B ottom ley & Baird, L td., Glasgow
K on in k lijk e
(lx x v i)
P eiffer’s Machinale Stoelenfabriek, N . V ., R otterdam
Kaum anns & C o., N . V . Technisch Bureau v.h ., ’s-G raven hage, B andoeng
Peabody Lim ited, L on don ( m ) Peck & C o., A m sterdam
( I X , X , X X X IV , X L V II, L , L X V , L X IX , L X X , L X X V I l)
K a u fm a n n ’s Ijzerh an del N . V ., R otterdam
(lx x iii)
R otterdam ,
IJmuiden,
D e lfz ijl,
Vlissingen,
lx x x )
Reineveld N . V ., M achinefabriek, D e lft, ’s-Gravenhage, Brussel
(liv )
Kraus, W ed ., R otterdam
(lx v i)
(lx x x i)
K rom h ou t M otoren Fabriek, N . V ., A m sterdam
R eproductie Com pagnie N . V ., De, R otterdam (x c iv )
(lix )
Landm an & Z n ., N . V . v.h. H . T ., R otterdam ( x i)
R epu blic Steel C orporation, Cleveland
L in den & Veldhuis, H ollandsche Asbest M ij. v.h. V an der,
Reijners, N . V . Industrieele & Handels M ij. Louis, A m ster
A m sterdam , R otterdam , G ron ingen Lips, N . V ., D ord rech t
dam
(lv i)
L obry
de
A m sterdam
Rietschoten & H ouw ens N . V ., Van, R otterdam (x x x v i) R ollo N . V ., ’ s-Gravenhage (vn,
(x lix )
B ruyn,
(lx x ii)
Rheinm etall-Borsig A .G ., Düsseldorf, B erlin-Tegel (v )
(x li)
Lips, N . V . ’s-H ertogenbossche Schroevengieterij M ., ’ s-H e rtogen bosch
(x x ii)
C hem isch -T echnisch
L aboratorium
D r.,
lx x x ii)
Rotterdam sche D ro o g d o k Maatschappij, D e, R otterdam (xxiv, X L V III)
(lx x v i)
M achinefabriek „K en n em er” , B everw ijk (x x x iv )
Saris & Z oon , F. J ., R otterdam
M achinefabriek „V oorw a a rts” N . V . , A m sterdam (x x x v in )
Saval A pparatenfabriek, N . V ., Princenhage-Breda
M AN
Schaefer, H erm ann, ’s-Gravenhage
M aschinenfabrik, A u g sb u rg -N ü rn b e rg A .G .
(lx x x ii)
M annesm annröhren-W erke A .G ., K om otau, T sjech oslow . M arathon Staalmaatschappij N . V ., R otterdam
(lv )
(x x v ii)
(lii)
(lx x v ii)
Schulze & N aum ann Maschinenfabrik, K öth en -A n h a lt
(lx x )
Schut & C o., J., R ijsw ijk ( Z .-H .) ( x ix ) Smit Jr., N . V . M achinefabriek en Scheepswerf van P., R o tte r
M ather & Platt L td., M anchester (x v m )
dam (x x v i)
Mathiasen, G eorg E., K openhagen (x ix ) Mees & Zoon en , R ., R otterdam , ’s-Gravenhage, D e lft, Schie-
Spezialmetall-Ges. m. b. H ., D üsseldorf-G rafenberg Stephen A dam , N . V . Techn. Bureau, ’s-Gravenhage
xlam, V l aardingen, A m sterdam (x x ix ) M ennens & C o ’s H an d el-M ij. N . V ., R otterdam , G roningen
(x L V ii) (lx x x iv )
Stewarts and Lloyds Ltd., Glasgow, Birmingham, L on d on
(iv )
Stolk & Z oon en N . V ., Abraham van, R otterdam -O verschie
. (lx x i)
Merens, N . V .
v .h .
Gebroeders, H aarlem
(lv iii)
(lx x x i)
M ertens, Firma A . („P a ra p y r” ) , ’s-G ravenhage
(x liv )
„M o rla n g ” , N ederlandsche Fabriek voor G lasbew erking, A m sterdam
(x lv i)
(v i)
(lx ix )
Stork & C o., N . V . Machinefabriek, H engelo (v m ) Straatman, L., D ordrecht
(lx x v iii)
M otoren fabriek D eu tz, N . V ., R otterdam
Stone & C o. L td., J., London
Stuhr, A . H ., Baarn (v )
(lx x v iii)
IN H O U D
I. II.
Kort geschiedkundig overzicht van de vloot der Holland-AmerikaL i jn ......................
blz. 1
K o rt geschiedkundig overzicht van De Rotterdamsche Droogdok Maatschappij .
„
III.
Hoe de opdracht voor de Nederlandsche industrie behouden b le e f................................
IV .
Belangrijke d a ta .............................................................................................................................
V.
Voorbereidingen tot den b o u w e n de organisatie op de w e r f ......................................... Het teekenw erk .................................: .................................................................. De b ou w h ellin g De hijschinricbtingen boven de helling Stellingen en opgangen
blz. ,, „ „
2 „ 4 „5 „
5
5 6 7 7
V I.
H e t bouwen op de h e llin g .......................................................................................................
??
V II.
De te w a te rla tin g .........................................................................................................................
„
11
D e afbouw te w a t e r
„
15
Algemeene beschrijving van de inrichting van het schip
„
18
V III. IX .
Dubbele bodem ......................................................................... W aterdichte schotten en c o m p a rtim e n te n ............................................................................. E-, D -, C -, B-, A -, M ain-, L ow er promenade-, Promenade-, Upper promenade-, Boat-, Sport- en Commandobrugdek ...................................................
X.
blz.18 „
18 „ 18t / m 21
Inrichtingen voor de veiligheid .............................................................................................. Schottenindeeling en -waterdichte d e u r e n .............................................................................. Branddeuren en is o la tie ................................................................................................................ Sprinkler-installatie ....................................................................................................................... C 0 2 brandblusch- en brandontdekkingsinrichting ........................-................................. Schuim-brandbluschinstallatie .................................................................................................. Reddings- en reddingsmotorbooten .......................................................................... Sloependavits met bootlieren .................................................................................................... Reddingsvlotten ............................................................................................................................ Zwemvesten en reddingsboeien . .............................................................................................
blz. „ „ „ 24 ,, », ,» „
X II.
24 „ 26 27 27
X III.
X IV .
„
27
„
34
»
48
»
51
blz.34 »,44 ,»45 ,, 47 „ 47
H o te lb e d rijf.................................................................................................................................. Keukens met bijbehoorende r u im t e n ....................................................................................... Bars en p a n tr ie s .............................................................................................................................. Proviand- en koelruimen ...........................................................................................................
24
blz. 27 », 28 », 30 „ 31 „ 31 „ 32 „ 3 3 en 34
R e cre a tie -ru im te n ...................................................................................................................... Kajuitsklasse ................................................................................................................................. Toeristenklasse ................................................................................................................................ 3e k la s s e ............................................................................................................................................ Promenade-, sport- en z o n n e d e k k e n ......................................................................................... Inrichtingen voor de bemanning .............................................................................................
22
22 22 23
X I. Inrichtingen voor de passagiers ............................. V loer- o f dekbedekking ............................................................................................................ Kajuitsklasse hutten ..................................................................................................................... Touristenklasse hutten ................................................................................................................ 3 e klasse h u t t e n .............................................................................................................................. Gangen langs h u t t e n ..................................................................................................................... Sanitair ............................................................................................................................................ Verkeersmiddelen (trappen, roltrappen, liften, bagage-transporteur) ..........................
»
blz.48 », 5 0 ,» 50
Wasscherij, D rukkerij en Kleermakerij ..................................................................................
Swaay, N . V . Soerabaja
Industrieele
M ij.
Gebr.
van,
’s-Gravenhage,
Verel, Ir. B. P., ’s-Gravenhage (xiv, xv, Versen, Ir. W ., ’s-Gravenhage
(x li)
Tacke, Maschinenfabrik, K .G ., F., Rheine i. W .
V rick x, Ing. H ., Velsen
(x lv )
lv iii, lx iv )
(lv )
(lx v i)
Tas-Technisch Handelsbureau, L., Am sterdam ( x x x )
Vries R obbé & C o., D e, Gorinchem
T h ofex , N . Y . Technische H andelsondernem ing, R otterdam
Wagemans & V an T uin en N . V ., Maastricht, Am sterdam
(lx iv )
"Walter Kidde & C om pany Inc., N e w Y o rk
(lx x x ii)
T o d d , C. W ., Amsterdam, Rotterdam
W eber, N . V ., Rotterdam , Am sterdam
(lx x ix )
Tollens & C o., Rotterdam ( x x )
W erkinrichting
T ou w , N . V . IJzer- en Kopergieterijen v.h. Gebr., Breda ( x x x ix ) Transport A .G . Chs. Natural, Zürich, Basel
voor
(lx x iv )
(x lv ii)
(lx x iii)
H ulpbehoevende
Blinden,
Rotterdam
(lx x ix )
W erkspoor, N . V ., Am sterdam (x x x i)
(lx )
Trijsburg & Co., Handelsbureau H ., R otterdam (x x v )
W iener & C o., Am sterdam
T u b oflex , N .V ., Amsterdam
W illin g ’s Metaalwarenfabriek, N . V ., R otterdam
(lx v iii)
„T u b u s ” H andel-Maatschappij N . V ., H endrik Ido A m ba ch t (lx x ix )
(lx v i)
W ilson & Co. Ltd., H en ry, Liverpool
(lx x iv )
(lx x )
W insor Engineering C o. Ltd., Glasgow (x x x iv )
Usines ä Brides, Moussiaux Frères N . V ., Haren bij Brussel (lx x ix )
W it, W . C. & K. de, Am sterdam
(x iii)
W olders Kopergieterij, N . V ., Rotterdam
Yereeniging yan Metaal-Industrieelen, ’s-Gravenhage
Zim m er & Zonen, J., Am sterdam
(liv )
(liv )
(lx x iv )
OOK VOOR S C H E E P V A A R T EN IN D U S T R IE zijn w ij specialisten v o o r het v e rva a rd ig e n van fo to g ra fisch e opnam en van in- en exte rie u rs, prim a A m e rika a n sch e retouches en c lich é 's in elke u itvo e rin g . O o k v o o r d it speciale „N ie u w A m s te rd a m ''-n u m m e r w e rde n
de
b e n o o d ig d e
c lic h é 's
d o o r onze firm a ve rv a a rd ig d .
IN H O U D
blz.
1
„
2
III. Hoe de opdracht voor de Nederlandsche industriebehouden b le e f.............................
,,
4
IV . Belangrijke d a ta ..................................................................................................................... ..
„
5
„
5
„
8
I. II.
V.
K o rt geschiedkundig overzicht van de vloot der H olland-Am erika L i j n .................... K o rt geschiedkundig overzicht van De RotterdamscheDroogdok Maatschappij .
Voorbereidingen tot den bouw en de organisatie op de werf ...................................... H et te ek en w erk ................................................. : ......................................................................... D e b o u w h e llin g .............................................................................. ........................................... De hijschinrichtingen boven de helling .............................................................................. Stellingen en opgangen . . . ...................................................................................................
blz. „ ,, „
5 6 7 7
V I. H e t bouwen op de h e llin g ........................................................................................................ V II.
D e tew aterlating..........................................................................................................................
„
11
V III.
D e afbouw te w a t e r ................................................................................................ ...................
„
15
Algemeene beschrijving van de inrichting van het schip
„
18
IX .
.............................................
Dubbele bodem ............................................................................................................................. Waterdichte schotten en com p a rtim en ten .............................................................................. E-, D -, C -, B-, A -, Main-, Lower promenade-, Promenade-, Upper promenade-, Boat-, Sport- en Commandobrugdek .............................................................
blz.18 „ 18 „ 18t /m 21
X . Inrichtingen voor de ve ilig h e id ............................................................................................... Schottenindeeling en waterdichte d e u r e n ............................................................................... Branddeuren en is o la tie ................................................................................................................ Sprinkler-installatie ....................................................................................................................... C 0 2 brandblusch- en brandontdekkingsinrichting ........................................................... Schuim-brandbluschinstallatie ............................................................... .'................................ Reddings- en reddingsmotorbooten ........................................................................... Sloependavits met bootlieren .................................................................... Reddingsvlotten ............................................................................................................................ Zwemvesten en reddingsboeien........................................................................................
X I.
„ 26 „ 27 „ 27
27
„
34
„
48
„
51
blz.34 5>44 ,, 45 „ 47 „ 47
X I I I . H o te lb e d rijf................................................................................................................................... Keukens met bijbehoorende r u im t e n ........................................................................................ Bars en p a n tr ie s.............................................................................................................................. Proviand- en koelruimen ............................................................................................................
„ blz.27 „ 28 „ 30 „ 31 „ 31 „ 32 „ 3 3 en 34
X I I , R ecreatie-ruim ten........................................................................................ Kajuitsklasse ................................................................................................................................. Toeristenklasse ................................................................................................................................ 3e k la s s e ............................................................................................................................................ Promenade-, sport- en zo n n e d e k k e n ......................................................................................... Inrichtingen voor de b e m a n n in g ..............................................................................................
22
„ 24
Inrichtingen voor de passagiers V loer- o f dekbedekking ..................................................................................................... Kajuitsklasse hutten ..................................................................................................................... Touristenklasse hutten ................................................................................................................ 3e klasse h u t t e n .............................................................................................................................. Gangen langs h u t t e n ..................................................................................................................... Sanitair ............................................................................................................................................ Verkeersmiddelen (trappen, roltrappen, liften, bagage-transporteur) ...........................
„
blz.22 „ 22 „ 23 „ 24 „ 24
blz. 48 „ 50 „ 50
X I V . Wasscherij, Drukkerij en K le e rm a k e rij...................................... ..........................................
Kompas, Stuurinrichting, Log, enz. ........................................................... (Sperry tolkompas en automatische stuurinrichting, Logtoestellen, Stoomfluiten, Mistsignaal, Jcsscnheuler} Optische installaties ...................................................................................... ( Roerstandaan wijzer, Draairichtingaanwïjzer, Zoeklicht, Echolood en loodmachinc) Voortstuwingsinstallaties ............ Overzicht voortstuwingsinstallaties ....................................................................................... Ketels en ketelruim .................................................................................................. .. ............ Hoofdturbines en tandwielkasten............................................................................................ T urbogenera toren............................................................................................................................ Het voedingsysteem ................................................................................................................... Pijpleidingen enz. ...................................................................... .. Hotel- en sanitaire pijpleidingen ....................................................................................... Koud en warm zoetwaterleidingen.......................................................................................... Koud zout waterleidingen .......................................................................................................... Koel- en vriesinstallatie.............................................................................................................. Sewage-systeem . . ..................................................................................................................... Air conditioning-installatie....................................................................................................... Verwarming en ventilatie ..........
, 53
53 64 71
73
74 75 75 76 76 76 77
Dekwerktuigen .............................................................................................. Roer- en stuurm achine.............................................................................................................. Ankerinnchting .......................................................................................................................... Verhaalinrichting ....................................................................................................................... Laad- en losinrichting................................ ................................................................................
79 79
De electrische installatie............................................................................... Krachtinstallatie ......................................................................................................................... 24 Volt voedingsysteem ............................................................................................................ Lichtinstallatie ............................................................................................................................ Brandrneld- en alarm installatie................................................................................................ Telefooninstallaties ..................................................................................................................... Lichtsignaalinstallaties .............................................................................................................. Klokkeninstallatie .......................................................................... ............................................. Waterdichte deuren verklikkerinstallatie.............................................................................. Verwarmingsinstallatie ............................................................................ ................................. Keuken- en pantry-installaties ................................................................................................ Telegraaf installatie ..................................................................................................................... Algemeene beschouwing ............................................................................................................
79 81 81 81 82 82 82 82 83 83 83 83
Radioinstallatie Het radiostation ............................................- ........................................................................... De machineruim te....................................................................................................................... De antennes .................................................. ................................................................................ De reddingboot-radio-installatie.............................................................................................. De radio-richtingzoeker ........................................................................................................... Het echolood ................................................................................................................................ De geluidsversterker- en distributie-installatie.................................................................... Het centrale antennesysteem met versterkers voor officieren en bem anning......... De sprekende filminstallaties.............................................................. ..................................... Proeftochten .................................................................................................... Technische proeftocht .............................................................................................................. Officieele proeftocht............................................................................ . ............................. Besluit .............................................................................................................................. Teekeningen Blad Ia, Dekkenplan na „ Ib, Dekkenplan „ II, Grootspant ................................................................................................ ,, III, Roerconstructie etc. ............................................................................................... „ „ IV, Hoofdturbines met tandwielkast ........................................................................ „
78
78
83 85 85 85 85
86 86 87 87
87 89
91
12 12 ,,
„
MÊÈS
—
h y d r. k e e r k o p p e lin g e n met en zonder vertraging, met echte Sykes - pijlvertanding, afstandsbediening-geruischloos-betrouwbaar,
o.a. geleverdvoorhet Prinselijk Jacht „Piet Hein”.
kortste schakeltijden,
F. TACKE, MASCHINENFABRIK, K.G., RHEINE i.W.
Vertegenwoordigers: P.C.AndrédelaPorte&Co. N.V.—Haarlem.
XLV
Bronzen Sel. Hilf-,
Salon-, Promenadedek-, Deldiuisramen
I
Saris-Stone’s
D irect pressure patrijspoorten.
Saris-Stone’s
Gebalanceerde schuiframen.
Saris-Stone’s
R a c k & P in io n schuifram en.
Saris-Stone’s
Stirrup pivoted ramen.
Saris-Patent
Dubbel ventileerende ramen.
Saris-Patent
Gebalanceerde V2 schuifram en.
Saris’
D.S.S.
Electrische schuiframen.
„NIEUW AMSTERDAM
Prom enadedekken: Saris-Patent g e b a la n c e e rd e V 2 sc h u ifra m e n . Stateroom s:
Saris-Stone’s patent Stirrup pivoted W indow s.
Officiers verb lijven : Saris-Stone’s W102 R ack & Pinion schuiframen. Stuurhuis:
Saris’
Gebalanceerde S. R .i schuiframen.
F. J. SARIS & ZOON M achinefabriek - M etaalgieterij
Baan
100
- Rotterdam
T elefo on
PROMENADEDEK D.S.S. „NIEUW AMSTERDAM”
50 5 1 2
W IC O T -B R O N S
W IC O LEG . IV
M UNTZM E TA A L
S. M. S TA A L
Deze staafjes waren gedurende 13 maanden ondergedompeld in de Noordzee, Het gewichtsverlies bedroeg:
2.2 0.20
5.1 0.43
11.2 0.94
73.3 gr 7.10 %
dus per m2 oppervlak per jaar:
110
255
560
3700
gr
W ICO-BRONS
is dus het aangewezen m ateriaal voor scheeps- en m achineo n d e rd e e le n , d ie m e t z e e w a te r in a a n ra k in g k o m e n .
SPEZIALMETALL-GES. m. b. H. D Ü S S E L D O R F -G R A F E N B E R G VERTEG ENW O O RD IG D
DOOR:
H. J. GREGORIUS Jr.
AM STER D AM -C - DAMRAK 48 - T E L E F . 4 5 8 6 9
W aardoor moest de schrik van de zee, de scheepsbrand, het veld ruimen? Er is slechts één antwoord! Ten gevolge van de thans algemeen aanvaarde methode van brandontdekking en ter stond daarop volgende blussching door middel van het.
L U X -R IC H S Y S T E E M . De bovenste foto toont U het RICH-Kabinet, waar de ge ringste sporen van rook in eenig ruim zichtbaar worden en tevens een hoorbaar brandalarm in werking wordt gesteld. D e daaronder geplaatste foto toont U een batterij van met vloeibaar koolzuur gevulde LUX-cylinders, gereed om onmiddellijk na brandontdekking het bedreigde ruim met koolzuurgas te vullen.
DE „ N I E U W A M S T E R D A M ” IS B E V E IL IG D D O O R L U X -R IC H .
DE GOEDKOOPSTE HAVEN AAN DE NIEUWE WATERWEG
VOOR GEDEELTELIJKE LOSSING OF BELADING
D e eigenaren van dit fraaie nieuwe schip loopen geen risico wat betreft brand op zee, want de meest moderne brand-ontdekkings- en blusch-installatie is aangebracht. LU X-RICH heeft de volle goedkeuring van alle in aan merking komende regeerings-instanties en is als standaard uitrusting aanwezig op schepen als de „QUEEN MARY” , zoow el als op vrachtschepen van klasse. Vraagt ons U in te lichten omtrent de modernste middelen ter bestrijding van BRAND OP ZEE. Hét is in Uw eigen belang en verplicht U tot niets!
W A L T E R K ID D E & C O M P A N Y IN C . 140,
C e d a r St r e e t ,
NEW YORK.
Vertegenwoordigers voor Nederland en Koloniën:
N.V. INTERNATIONALE NAUTISCHE HANDEL-MIJ. KORTE VOORHOUT 13
-
’S-GRAVENHAGE
-
TELEFOON 112134
XLVII
DE ROTTERDAMSCHE DROOGDOK MAATSCHAPPIJ ROTTERDAM
X L V III
WAAROM ? ? ? o o k op d e
DE
1. 2. 3. 4.
„N IEU W AM STERD AM ”
..GESTRA”C O N D EN SO M AA T
G een bew egende deelen, dus dan ook geen hapering, geen slijtage. Een zoodanig labyrinth-systeem , dat er geen opstuw ing of verlies optreedt. Een m eerwegafsluiter en daardoor ook geen om loopleiding, geen afsluiters. Een klein, sierlijk geheel, waardoor m ontage eenvoudig en voordeelig.
DAAROM !!! H onderden „GESTRA’s” sinds jaren in bedrijf. N iet goedkoop, maar voordeelig in w erking en volledigheid. Vraagt vrijblijvend inlichtingen.
IR. N. P E R Q U IN , Z E IS T Wij leverden aan het D.S.S. „ Nieuw Amsterdam”
MOULMAIN TEAK JAVA TEAK PLATEN EN
DECKS
MAHONIE - EIKEN
U P S
PROPELLERS are of
N .V . H O U T H A N D E L
Alt ona KANTOO R:
AEROFOIL DESIGN Made of LIMA BRONZE
Quich delivery with any desired certificate .The majority of fast Dutch Coasters are fitted with our special LIMA BRONZE PROPELLER
B IE R H A V E N 41 - R O T T E R D A M C - TEL. 52634-55354
O PSLAG PLAATSEN: S C H I E H A V E N - LOODS F - TEL. 35340 (TOESTEL 9)
L IP S ’ PRO PELLER WORKS 'S - H E R T O G E N B O S C H , 1 , H a v e n d w a r s s tr a a t ( H O L L A N D )
XLIX
H A S TIE GREENOCK
D E
E L E C T R IiS C H
H Y D R A U L IS C H E
S T U U R M A C H IN E
VAN
D .S .S . „ N I E U W A M S T E R D A M ’ IS GELEVERD DOOR
J. H A S T I E & C O . L T D . KILBLA1N ENGINE W ORKS ^ G R E E N O C K SC O T L A N D Telegr. Adres: HASTIE GREENOCK
VERTEGENWOORDIGERS V O O R NEDERLAND:
N
N. V.
O U T H A N D E L
EN Z A G E R IJ
V O O R H E EN
W. M. VAN GURP ROTTERDAM - STIELTJESSTRAAT 42
TEA K HO UT. EIKENHO UT. P O K H O U T, ook gezaagd voor schroefaskokers en an dere doeleinden
.MEUBELEN TAPIJTEN EN STOFFEN ENGROS
J.A.VAN DIjyN
ROCHUSSENSTR. l 6 p - R O T T E R D A M
BABBITSMETAAL ONGEËVENAARDE
Z U IV E R H E ID
HOM OGENE STRUC TU UR G U N S T IG E
W R IJ V IN G S C O Ë F F IC IË N T
VOLLE GARANTIE
H.V. EERSTE NED. WITMETAALFABR1EK LOOSDUINEN
TEL. 396247
G ISPEN’s fabriek voor metaalbewerking N .V . heeft voor het D. S. S. ,,NIEUW AMSTERDAM" de volgende werken uitgevoerd : de complete inrichting van de luxe-hut BB 71 volgens de ontwerpen van W. H. Gispen ; de bronzen traphekken voor de eerste- en touristenklasse trappenhuizen; de bronzen liftschachtramen ; de bronzen liftfronten met deuren; diverse kleinere bronswerken ; de tuimelrookstandaards, aluminium muzieklessenaars, verchroomde muziekmeubelen, verschillende verlichtingsornamenten, verchroomde bureaufauteuils, enz.
GISPEN
CULEMBORG- HOLLAND LI
V E I L I G VAART DE „59 N I E U W A M S T E R D A M ” ONDER
99
B E S C H E R M IN G
VAN
SAVAL” SCHUIMBLUSCH APPARATEN N .V . S A V A L A P P A R A T E N F A B R I E K - P R IN G E N H A G E - B R E D A LEVERT VOOR BRANDBEVEILIGING AAN BOORD VAN SCHEPEN:
SCHUIMBLUSCH-IN STALL ATIES AUTOMATISCHE SPRINKLERINSTALLATIES e n AUTOMATISCH WERKENDE KOOLZUUR-INSTALLATIES C.O.2
M
A S O N I T E HOUTVEZELPLATEN •
H A R D EN E X T R A H A R D M A S O N IT E W O R D T OOK
IN
BOUW •
•
BIJ
DEN
MEER
SCH EEPS
TOEGEPAST.
D IT M O D E R N E M A T E R IA A L IS L IC H T , S T E R K E N T E G E N W E E R S IN V L O E D E N
BESTAND.
MASONITE
WORDEN
EN •
HOLLAND STEEDS
IS
KAN
GEBOGEN
G E M A K K E L IJ K
TE
IN L IC H T IN G E N , M O N S T E R S
VERW ERKEN. EN
BROCHU
R ES W O R D E N G A A R N E V E R S T R E K T D O O R :
N.V. HOUTHANDEL v/h WILLIAM PONT WANDBEKLEEDING V A N HARD MASONITE (IN DE BADKAMER VAN EXTRA HARD MASONITE)
A F D E E L IN G
T R IP L E X - H A R D H O U T - M A S O N IT E
ZAANDAM
—
TELEFOON
4841
KAUFMANN’S IJZERHANDEL N.V. - ROTTERDAM-C TELEFOON 13014 - SCHIEKADE 181 - TE L E G R A M -A D R E S : „M E TA L KA U F ”
L il
scrap-iron
IJZER-AFVAL
S C R A P -M E T A LS
IMPORT
M E T A A L -A F V A L
EXPORT
N IH J W A M S T B ß D A M r iü M ii ppppMpM r L.......... .......
;P:P:'-3-'^d
1 > Z ‘ V V ■ <-■I ^
B iÜ
— —
it ll f t
BBWBB1I I M
i i ^ l l i l
Schoonheid en degelijkheid spelen een zeer belangrijke rol bij de inrichting van het moderne luxe schip. De K.V.T. kreeg ook hier weer belangrijke op drachten en maakte behalve tapijten voor bovengenoemde ruimten nog tal van andere, o. a. karpetten op de ver schillende dekken, enz.
„DE T A P I J T W E V E R S
SINDS
K O N IN K L IJ K E ROTTERDAM
1797
U K '
TEBEEM GDE
AMSTERDAM
DEVENTER
T A P I J T E A B B I E K E N Bf.V. MOORDRECHT
GRONINGEN LUI
H et A lu m in iu m P lafon d
„GRAND
( K u n s tg ie tw e r k )
in de H A L L ” en de in Aluminium gegoten ajour afscheiding tusschen danszaal en veranda van het D . s.s. „NIEUW AMSTERDAM” werden geheel gegoten en pasklaar gemaakt door:
N.V. WOLDERS KOPERGIETERIJ
NA SSA 1JH A VEN 79
TELEFOON 14273
Kunst-, machine- en alle voorkom end gietwerk volgens m odel of teekening in: M O N E L , K O P E R , B R O N S , A L U M IN IU M , enz.
V«e r e e m
g in g
y a n
J u < s tr ie e l e n 'S-GRAVENHAGE LA N G E V O O R H O U T 2 9
HET DOEL DER VEREENIGING IS HET
TELEFOO N 1 1 6 1 2 0
BEHARTIGEN VAN DE ALGEMEENE HANDELSBELANGEN DER ONDER NEMINGEN IN DE METAAL-INDUSTRIE
VOOR FITTINGWERK
kRflmeR(iPöDep IJZERWAREN- EN GEREEDSCHAPHANDEL N.V.
LlV
BOTERSLOOT 78-84 ROTTERDAM (C.) TELEFOON 21253
M
a
n
n
e
s
m
KOM OTAU VOOR N E D E R LA N D
NG I r .
a
n
n
r
ö
h
r
e
n
- W
e r k e
A . G .
- TS JE C H O S L O W A K IJE W. VERSEN
-
's-GRAVENHAGE
K O N IN G IN N E G R A C H T 1a
NAADLOOZE M A N N E S M A N N STALEN B U I Z E N W AARBORGEN
DE
HOO G STE
BEDRIJFSZEKERHEID
N A A D L O O Z E M A N N E S M A N N STALEN B U I Z E N VOOR DEN S C H E E P S B O U W : S C H E E P S M A S T E N , L A A D B O O M E N , D AV ITS, D E K S T U T T E N , RAAS, S T A N G E N , B O E G S P R IE T E N , W AR M
OF KOUD
G E TR O K KE N V L A M
PIJPEN , S L A N G E N , B O C H T E N , O V E R V E R H IT T E R E L E M E N T E N ,
en z
LV
E L E C T R IS C H E
LIFTEN W AARVAN
7 L U X E P E R S O N E N L I F T E N XIE T A U T O M A T I S C H E N A S T E L L I N G
IN D E „N IE U W A M S T E R D A M ” W ERDEN GELEVERD D O O R
IN G E N IE U R S B U R E A U
G . H E N N IN K
- R O TTE R D A M
Voor veilige, vlugge navigatie
N .V . „O B SE R V A TO R ” ROTTERDAM
FABRIKANTEN VAN: Manometers, W ijzerth erm o m eters, R egïstreer-Instrum enten, enz. Chronometers, Klokken, Barometers en alle Navigatie-Instrumenten A L L E Z E E K A A R T E N IN V O O R R A AD
—
E IG EN CO R RIG E E RAFD E E LIN G
Speciaal m gesteld op SPOEPREPARAT1ES K O M P A S ST E L L E R S V O O R D E „B O A R D O F T R A D E ” , „S E E B E R U F S G E N O S S E N S C H A F T " E N N O O R S C H E G O U V E R N E M E N T In 1 9 3 7
geleverd 269 kompassen en m om enteel in opdracht 74 stuks in alle m odellen. Gratis advies v o o r keuze en opstelling
A
L L E
K E L V I N ,
E
N
V E
R
T E
G
E
N
W
O
O
R
D
B O T T O M L E Y
I G
&
E
R
S
V O
O
R
'
B A I R D ,
L T D .
G L A S G O W
HOLLANDSCHE ASBEST MAATSCHAPPIJ %
VAN DER
A M S TE R D A M P .H . K A D E
104
L I N D E N
& V E
RO TTERDAM LEUVEHAVEN
L D
H U I S GRO N IN GEN
1 7 7 -1 7 9
e> L O E M S T R A A T 55
F Ä B R 1 E K - K El L E H A V E N - R O T T E P D A M F A B R IK A N T E N
VAN.
A S B E S T - RU B B E P - PAK K I N C -M A G N E S IA -IS O L A T IE LVI
CHROOMGEHARDE CYLINDERS p lo c é tS é
VAN DER HORST
A a g te k e rk
A n n a
A lm k e r k
Is a la
B lo e m fo n te in
L ark
J a g e r s fo n te in
T w in
K W .
K W .
78
M u la n
H .V A N I N G E N I E U R S B U R E A U
B a n d e ir a n te 111
F a rra p o P e r ic le s S ocra tes
76
S p es
D id o
S a lu tis
S tra b o
N o o rd z e e
N e ro
E em s
P la to
A n d a lu s ia
D ou ro
IJ ssel
I ta lia
C a s tilia
B a ta v ia
C a n ta b r ia
B a n d je r m a s in
B a n ta m
B a n jo e w a n g i
B o g o r
B a lik p a p a n
C a r io c a
T r a fa lg a r
J a n g a d e ir o
P en d re ch t
In c o n fid e n te
T jija le n g k a
DER „ L E ME T
H O R S T
C H R O M I U M "
H I L V E R S U M
LVII
HOUTHANDEL EN ZAGERIJ
ABRAHAMVANSTOLK&ZOQNENn .v . ROTTERDAM - O VER SC HIE
Telefoon 3 5 4 0 0 (4 lijnen) — Briefadres: ROTTERDAM - POSTBUS 1100
AUTOMATEN (LINE CONTACT CIRCUIT BREAKERS) V O O R BETROUW BARE B E V E IL IG IN G V A N S C H E E P S IN S T A L L A T IE S
T H E G E N E R A L E L E C T R I C CO. LTD., O F E N G L A N D Ir .
b. p. v e r e l
DAAL EN BERGSCHELAAN
LVIII
84
- DEN HAAG
OUDE GETROUW EN
voor pneumatische, electrische en hoog-frekwente electrische gereedschappen
TRADE^ ^ ^ r
MARK
voor takels en Pul-lifts (ook voor horizontaal gebruik)
BALFOUR C A P IT A L
voor staal en Capital snelstalen gereedschappen
NOOD- EN HULP AGGREGATEN
KROMHOUT VAN EYLE
SNELLOOPENDE DIESELMOTOREN Wij leverden voor de „Nieuw Amsterdam” in totaal A C H T van deze motoren SLOEP- EN VLETMOTOREN
RUYGERS voor Service.
VAN EYLE & RUYGERS’ FIJNSTAALEN GEREEDSCHAPPENHANDEL N. V. ROTTERDAM, BOOMPJES 64 - TEL. 21155 (2 LIJNEN) FILIAAL GRONINGEN, SCHOOLSTRAAT 13 - TEL. 2814
KETELSTRAAT 2, AMSTERDAM N LIX
TR A N SPO R T A . G. CHS. N A T U R A L BASEL
Generalfrachtagenten in der Schweiz der
H O L L A N D A M E R I C A L IN E \
B a h n -
&
R h e in
S a m m elv e r k e h re
S c h w e iz -R o tte r d a m
M
&
v ic e -v e r s a
Isolatie N.
V. TOT VOORTZETTING DER
CHEMISCHE FABRIEK „KAMPEN
99
TE KAMPEN
E e n i g e N e d e r l a n d s c h e fabriek van koolzure en gebrande magnesia en ook van de daarvan vervaardigde Magnesia Isolatie (Magnesia compositie, schalen- en blokken). De e e n ig e fabriek die U 100 ° / o Nederlandsch Fabrikaat levert.
Cli’ooie LoeveeIlmeJen L e n
b i n n e n
N.V . INGENIEURSBUREAU
Lor1 st mogelijïten lijj
FR. ERIKSSON DEN HAAG STUURINRICHTINGEN AFSTANDSREGELING VAN M O T O R E N
KAAPSTANDERS LIEREN A L L E W ER KEN D M ET
OLIEDRUK VOLGENS O L IE D R U K S T U U R M A C H IN E
LX
SYSTEEM H Y L A N D
FINLAND’S VOORNAAMSTE HAVEN
Helsinki-Helsingfors ZEER LA G E H AVENG ELDEN MODERN GEOUTILLEERD SNEL TRANSPORT EIGEN IJSBREKERS GEEN GETIJ Voor inlichtingen
wende men zich tot de
GENERAL MANAGER OF H A R B O U R BOARD
HELSINGIN MARASIINIOSAKEYHTIÖ (e
n trepo t
)
Opslag van goederen zonder betaling der invoerrechten
FINLAND’S PRINCIPAL PORT
Helsinki-Helsingfors V E R Y M O D E R ATE HARBOUR DUES A L L MODERN FACILITIES QUICK DISPATCH O W N ICEBREAKERS NO TIDE For information apply to the
GENERAL MANAGER OF H A R B O U R BOARD
HELSINGIN MAKASIINIOSAKEYHTIO (B O N D E D W A R E H O U S E C O M P A N Y L T D .)
Storage of Goods without Payment of Customs Duties
Lxr
LEVERDE VO O R HET
D.S.S.
„NIEUW AM STERDAM "
D E M EEST
TELEFOON I N S T A L L A T I E COMMUNICATIE
TUSSCH EN
TEN
DE
MODERNE
VOOR
DE:
D IE N S T E
DER
IN STRU M EN TEN
HUTTEN.
AUTOMATISCHE T E L E F O O N I N S T A L L A T I E VOOR
D IE N S T g e b r u ik .
KLOKKENc E N T R A L E
M ET
WAGNER
NEVENKLOKKEN.
RIJEN (N.B.)
BANDOENG
duurzaam weinig onderhoud
hygiënisch
PS
geluiddem pend sXtoe\ a esth etisch
Geheel nieuwe toepassing van
H evea
t
rubbervloerbedekking in tegelvorm, waarvan 1200 M2voor de promenade dekken van de „Nieuw-Amsterdam” werden gelegd
C o n d o rs o p hef- g e b ie d d e r ru b b e rft yerfeisch t. . . w e n d t U d a n to t H e v e a . *eds in d u iz e n d -e n -é é n oplossingen v a n ï - e jy é é n p ro b le m e n d e hand g e h a d . O p d e 4w -A m sterdam d e r H o lla n d -A m e rik a Lijn le v e rd e révjera r u b b e r v l o e r e n v o o r p ro m e n a d e d e k k e n en T p to ns. O o k w e rd a a n H e v e a d e levering o p g e d ra g e n 'v a n a lle ru b b e rv lo e re n v o o r h e t in a a n b o u w z ijn d e m otorschip „ O r a n je " v a n d e M ij. N e d e rla n d . V e r d e r g e n o o t H e v e a d e v o o r k e u r b ij d e levering van d e ru b b e rv lo e r- en tra p b e k le e d in g in ta lrijk e b e la n g rijk e geb o u w en . E enige d e r vo o rn a a m s te o p d rach ten w e rd e n on tvang en v a n : d e n R ijksgeb ou w end ien st, D en H a a g A vro-S tu dio , H ilversum - Stichting V rederust, te B ergen op Zoom - N e d e rl. Ford A u to m o b ie lfa b r., A m s terd a m R otterd. B an kveree n ., te A m s terd a m en R otterdam Sint Bonifacius S tichting, Den H a a g - C o ö p e ra tie v e R aiffeisenb ank, U trech t - M ijn b o u w M ij. B illiton, D en H a a g - Zieken hu is „ D e B eya rt", M a a s tric h t - N e d . V e rz. M ij. „S t. W illib ro rd u s " , R otterdam , en z.
Nederland's grootste en belangrijkste rubberindustrie I N.V. Vereenigde Nederlandsche Rubberfabrieken • Heveadorp (Geld.)
L X II
IÉ
Sw
ër doScheepsbouw Ketel pijpen Oververhitterpijpen Pijpen voor voorverwarmers Leidingspijpen Pijpslangen SHB-Pijpelementen Keteltrommels Stalen cylinders Laadboomen leveren w ij:
M a s t e n
DEUTSCHE ROHRENWERKE AS HAUPTVERWALTUNG DÜSSELDORF Verkoopsorganisatie voor Nederland:
N.V. „NEDEXIMPO” AMSTERDAM-C. Gebouw „Nedeximpo” Vtsschersdam 5
D E V R IE S R O B B É 6 C o . G O R IN C H E M LEVERDEN EEN GROOT GEDEELTE VAN DE
B R O N ZE N VOOR H E T
D .S .S .
„N IEU W
R A M E N AMSTERDAM”
TURBO ELECTRISCHE DIESELELECTRISCHE VOORTSTUWING QUEEN OF BERMUD A G .E .C . T U R B O - E L E C T R IS C H E V O O R T S T U W IN G , 2 0 .0 0 0 A S -P .K ., 3 0 0 0 V O L T . 3 PHASE.
T H E G E N E R A L E L E C T R I C CO. LTD. OF E N G L A N D Ir. B. P. V E R E L - DAAL EN BERGSCHELAAN 84 - DEN HAAG LX IV
LXV
Wij leveren: HET
G L IJ D L A G E R M E T A A L
VOOR
ELKE B E L A S T IN G K oud
g e tro kke n
DELFT
P hospho rbrons
en staven, zo o w e l
DEN
HAAG
BRUSSEL
M e rk
CAROBRONS in buizen
R E IN E V E L D
ro n d
als
g e p ro file e rd en in persstukken.
WASSCHERIJMACHINES COMPLETE INSTALLATIES GELEVERD,
D.S.S. „NIEUW AMSTERDAM” S.S. OP TEN
Wij garandleeren: HOOGE SPECIFIEKE BELASTING HOOGEN WEERSTAND TEGEN SLIJTAGE ZEER LAGEN W RIJVINGSCOËFFICIËNT GELIJKBLIJVENDE QUALITEIT U ITERST G E R IN G E T O E G IF T VOOR AFWERKING GROÖ TE MATERI AALBES P A R IN G EN PRACTISCH GEEN UITSCHOT
O.A.
M.S. TEG E LB E R G
NOORT
M.S. NIEUW HOLLAND
M.S. RUYS
M.S. N IEUW ZEELA N D
M.S. MAETSUYCKER
M.S. JOH. v. O LD EN B A R N E V ELT
S.S. VEENDAM
M.S. M A RN IXv. St . ALDEGONDE
M.S. TJITJALENGKA
M.S. DEMPO
SOLIDE GOEDKOOP
M.S. BALOERAN S.'S. P. C. HOOFT M.S. JAN Pz. CO EN M.S. CHR. HUYGENS H.M. KRUISER DE RUYTER M.S. JAGERSFONTEIN
Wij hebben voorradig: Buizen to t 2 0 0 mm in w e n d ig e n d ia m e te r R onde
Staven
to t
70
mm
d ia m e te r
CAROBRONZE Röhrenwerk
G e s e lls c h a ft m.b.H.
W IE N E R
AMSTERDAM MACHINEFABRIEK - M E T A A L G I E T E R I J
WIEN 13/1 - LÜTZOWGASSE 1 2 - 1 4 VOERDEN BELANGRIJKE OPDRACHTEN UIT
Vertegenwoordigingen in : VOORDE
„N IE U W
AMSTERDAM”
A m ste rd a m , B e rlijn , Brussel, Boedapest, Boekarest, Praag,
Lissabon,
Londen,
Stockholm, Tallinn,
M ila a n , Zürich.
INLICHTINGEN, DRUKWERK EN VOORRAADLIJSTEN VERKRIJGBAAR BIJ DEN VERTEGENWOORDIGER:
Ing. H. VRICKX VELSEN Dr. KUYPERLAAN 29
LX VI
-
TEL. IJMUIDEN 5729
IN
STAAL BRONS WICO-BRONS WITMETAAL ROESTVRIJSTAAL
O nze
a fd e e lin g
„W E R K T U IG M A C H IN E S”
le v e r t o .e .:
G ra v eer m a c h in e s
D r a a ib a n k e n F r a is b a n k e n S te e k b a n k e n K o tte rb a n k e n S c h a a fb a n k e n S lijp b a n k e n
V ijl- e n Z a a g m a c h i n e s S te m pel s c h a a fm a c h in e s D r a a d s n ij m a c h i n e s W a ls m a c h in e s R a d ia a l- e n K o l o m b o o r m a c h in e s
Zaagban ken B oorban ken P la n e e r b a n k e n
E x c e n te rp e rse n H y d r a u lis c h e
E le c tr is c h e - e n B oor- en
p ersen
p n e u m a tis c h e
S lijp m a c h in e s
H efw a g e n s O nze
a fd e e lin g
„LASC H -
EN
SN IJ T E C H N I E K
15 l e v e r t
o. a.
L asch b ran d ers S n ijb r a n d e r s v o o r a lle g a s s e n V e n tie le n G a s o n tw ik k e la a r s A u t o g e e n H a n d -s n ija p p a r a te n A u to g e n e S n ijm a c h in e s C o m p le t e z u u r s t o f in s ta lla tie s
N.V. fJN .I.M .” WERKTUIGMACHINES f H o o f d k a n to o r:
A M STERDAM C
B
ijk a n t o o r
P R IN S H E N D R IK K A D E 181 t e le f o o n
41474
u
:
B A N D O EN G N. O. I.
M E R D IK A W E G
lijn e n )
T
e l e fo o n
16
14
BELDAM'S ))
PILOT PAKKING VOOR
H. D. S T O O M
EN
WATER
HERTEL & CO ROTTERDAM TELEF. 1 1 4 9 1
AMSTERDAM TELEF. 6 0 2 9 1
HAMBURG TELEF. 3 3 4 6 9 1
LXVII
TUBOFLEX METALEN SLANGEN kunnen worden geleverd voor elke temperatuur en zijn bestand tegen eiken bedrijfsdruk. Zij zijn geschikt voor perslucht, heete uitlaatgassen, drogen zoowel als natten stoom en alle mogelijke vloeistoffen, als benzine, petroleum, plantaardige en minerale oliën. Buigzam e metalen slangen worden vervaardigd in alle gangbare maten van 4 — 2000 m m inwendigen diameter. D e doorstroomweerstand is gering. De montage is zeer eenvoudig.
COMPENSATOREN
nem en de expansie van CJw stoom leidingen op en voorkom en het voortplanten van schokken en trillingen. Montageverschillen worden gemakkelijk overbrugd. Bij toepassing aan boord van schepen blijven de leidingen vrij van optredende spanningen in het scheepsverband, waardoor het loswerken van koppelingen en het ontstaan van flens- en leidingbreuk absoluut wordt voorkom en. W ij leveren com pensatoren van alle moderne typen in de gangbare pijpdiameters.
TUBOFLEX ROTORPOMPEN
voor lenswater, smeerolie, verf, brandstofolie, benzine, etc., zoow el voor handkracht als machinale aandrijving leverbaar, langzaam draaiend, zelfaanzuigend, groote capaciteit.
AUTOSTOP AUTOMATISCHE KRANEN
sluiten automatisch af, wanneer het vat vol is.
Zij besparen vloeistof en tijd.
N.V. TUBOFLEX - Prins Hendrikkade 174, Tel. 4 6 4 2 0 - AMSTERDAM
T O U E rW d E C E E S
C O M
P A N Y
V E R T E G E N W O O R D IG D D O O R :
N.V. IN D U S T R IE en HANDEL MIJ. „LAAGLAND” - ROTTERDAM TELEFOON: 1 1 4 0 9 -1 1 5 0 9 -1 1 9 0 9
LXVIII
TELEGRAM-ADRES: LAAG LAND-ROTTERDAM
PIEKSTRAAT 2 0
V E R T E G E N W O O R D IG E R S V O O R N E D E R L A N D :
N. V. INTERNATIONALE NAUTISCHE HANDEL-MAATSCHAPPIJ 13, KORTE V O O R H O U T
'S-GRAVENHAGE
TELEFO O N
112134
L X IX
H E N R Y W IL S O N & C o . L t d C O R N H I L L W O RK S
LIVERPOOL 1 T E L E G R . A D R E S ; S O N W IL
Com plete keukeninrichtingen. V erw arm ingsinstallaties. .R e lia m e ” elektrische scheepsfornuizen-oliefornuizen.
W IJ L E V E R D E N O . A. D E K E U K E N IN R IC H T IN G V O O R D E :
„Q UEEN MARY”, „N IE U W A M S TE R D A M ”, „STATENDAM” en „COLOMBIA”.
V ER TEG E N W O O R D IG E R S VOOR N ED ERLAN D:
N.V. IN T E R N A T IO N A L E N A U TIS C H E H A N D E L -M A A T S C H A P P IJ KO R TE V O O R H O U T 13 — 'S -G R A V E N H A G E — T E L E G R .: IN H A M
■ P P * *
r’f^>W.'i
H
P L A T E N S C H A R E N Patent S & N voor het snijden van scheepsplaten in elke gewenschte lengte en dikte.
AANSNIJDEN VAN DE LASCHKANTEN ZO NDER
NASCHAVEN
SCHULZE & N AUM ANN M A S C H IN E N F A B R IK
KÖTHEN
-
ANHALT
V E R T E G E N W O O R D IG IN G VOOR
EN
K O L O N IË N :
N.V. TECHN ISCH
BUREAU
v /h
NEDERLAND
DE G R O O T & Co.
BO EZEM S1N GEL 2 3 4
-
RO TTERDAM
-
TEL. 1 1 8 8 1
NED. TECHN. RUBBER ONDERNEMING AMERSFOORT —
A lle
T E L E F O O N 1212
m o g e lijk e T e c h n is c h e
R u b b e r -s la n g e n
en
T e c h n is c h e R u b b e r-a rtike le n voor ieder doel en eiken vorm
Leverancier van de Dekwaschslangen en luchtdrukslangen voor den aanbouw van het d . s .s .
„NIEUW AMSTERDAM”
Leverancier aan N eerlan d ’s grootste bedrijven
MENNENS & Co s HANDEL-MIJ N.V. ROTTERDAM
TUIGDE DE
50
„ N
I E
U
—
W
G R O N IN G E N
A
M
S
T
E
R
D
A
M
”
JAAR LEVERANCIERS VAN
DEK-, KAJUIT-, MACHINE-
en
WERFBENOODIGDHEDEN
DE „ N I E U W
AM STERDAM '
HET MODERNE VLAGGESCHIP VAN DE H. A.L. IS UITGERUST MET:
M ODERNE en
SN ELTAKELS
LOOPKATTEN.
FABRIKAAT:
„THE CHISHOLM MOORE HOIST CORP” TO N A W A N D A N. Y.
DE „N IE U W AMSTERDAM" WERD UITGERUST MET „ H E R C U L E S " EN „ C Y C L O N E " SNELTAKELS, OMDAT DE LANGDURIGE ERVARING BEWEZEN HEEFT, DAT DIT FABRIKAAT AAN DE HOOGSTE EISCHEN VOLDOET, BE TROUWBAAR EN DUURZAAM IS. IMPORTEURS: N.V. INDUSTRIEELE & HANDELS MIJ.
LOUIS REIJNERS MEEUWENLAAN 100 - TELEFOON 60401
AMSTERDAM
DE ..NIEUWAMSTERDAMj UC n eC eC r TI s
»VLEUG • T n - S t e ’i n V /ß Q
ne
acht
.
G r 0 ! r!oord e „ H i e ^ -
„U diev/Uv0°
v' eU9 J n m " A m ste rd a m
.,\\pn e r x
ZU
A \\
°P
prachtige
..u te ver-
ve be\angïHk nog *>
het s c h ip
Ä
orbVrf
leveren,
m o c h t e n ' eve ^ b il* * «
S S S S S - - -
AMSIERDA
o ^a
leiden
G IETSTALEN
ROERFRAME
VOOR H ET D.S.S. „N IE U W
AM STERDAM ”
N.V. M A C H I N E F A B R I E K EN S T A A L G I E T E R I J v /h
BAKKER & Co. - RIDDERKERK
D o o r het Qrootste Schip DER NEDERLANDSCHE HANDELSVLOOT IS DE GROOTSTE OPDRACHT VOOR INRICHTING VAN PASSAGIERSVERBLIJVEN UITGEVOERD DOOR
£ZONEM
E E T Z A A L E E R S T E (C A B fN ) K L A S S E EETZAAL
TOURISTENKLASSE
GRANDHALL LUXE
-
HUTTEN
HUTWANDEN
THEATER —
DE
— TW EE
G E F IN E E R D E
VAN 2 6 8
HUTTEN
DER
E E R S T E ( C A B IN ) K L A S S E
HET
MEUBILAIR
S E M I- L U X E
VAN
HUTTEN
P A N D E R - FA B R I K A A T
EEN
D IE R
EN
6-TAL KLASSE
V O O R
S N E L L E
N.V. MOTORENFABRIEK „DE M A A S”
im
„KNOCK OUT”- installatie
.
Zoow el „Knock Out” installaties als apparaten (werkende op basis van Tetrachloor, schuim en koolzuursneeuw) bieden de grootst mogelijke brandbe veiliging. Scherp concurreerende prijzen - apparaten goedgekeurd door S. I., Classif. Bureaux en B. O .T.
AU
LA,-: ■
m
„GREVOS” HANDELMIJ. N.V.
O M K E E R K O P PELINGEN
ROTTERDAM -
MET EN ZONDER INGEBOUW DE VERTRAGING 6-225 P.K.
N
aam l
. V
enn
ISOLATIE U IT V O E R D E R S V A N
-
.
IN LIC H TIN G E N
RUBBER
I S O L A T I E W E R K E N , O.A. A A N
OMTRENT
ONZE
,,
ZUIDBLAAK 2 2 -
WEBER
,4 )ARLINGTON”-8 VRAAGT
U I T V O E R I N G
in de „N IE U W A M S T E R D A M ” is een
I
W A A L D IJK 2 7 - T E L . 34116
D E G E L I J K E
De Schuimblusch-lnstallatie
v.h. V E N N IX & B E R T O U
ROTTERDAM
E N
5
BOORD
-
TELEFOON 11626
AMSTERDAM
P A K K IN G
VAN
DE „N IE U W A M STE R D A M ”
'•/.-MAGNESIA
BA LSAM ”
GE L U I D - A B S O R B E E RE N D E
ISOLATIE
*tX o*1
Telefoon
81989 82172
AAN
BOORD
VAN
DE
„NIEUW A MS TERDA M” ..
/M.Ï
W E R D V E R H O O G D DOOR
I
T O E P A S S IN G
VAN
„ E P E D A ” V E E R IN G
iM a r a tg lB a H M a
DE IN
F A U T E U ILS , Z IT B A N K E N ,
A M STER D A M
ENZ.
HEBBEN
VOOR
D IT SCHIP
GEM AAKT:
SCHEEPSGIETWERK (R. D. M.)
NEDERLANDSCHE FABRIEK VAN
B R O N Z E N W O R M W IE L R A N D E N
WAGEMANS & VAN TUINEN
G E W I C H T 1400 KG PER S TU K (F IR M A FIGEE)
M A A S T R IC H T
BR O N S S IE R G IE T W E R K VOOR
B E T IM M E R IN G E N
(F IR M A
„ARTIFORT” ZITMEUBELEN
EN „ E P E D A ” M ATRASSEN, -KUSSENS EN -VEERINGEN
V O L K S P L E IN
REENS)
n.v.
AMSTERDAM
1
W E T E R IN G S C H A N S 253
T E L . 4341
T E L . 42219
N . V . “ /h B A K K E R & Z O O N RIDDERKERK T E L E F O O N R O T T E R D A M 11640
A L L E T E C H N IS C H E R U B B E R A R T IK E L E N V O O R D E N SCHEEPS- EN M A C H IN E B O U W
WIIMEIA W ETTIG GEDEPONEERD
N.V. WILLING’S METAALWARENFABRIEK CRISPIJNLAAN
LE V E R D E EN
DE
IN
A LL E
C O M PLEET
BARS
H ET
A A N G E LE G D E
8
te le fo o n
64747
ROESTVRIJ
R OTTERDAM
STAALW ERK
BI ERINSTALLATI ES,
ORNAMENT
e n
V ER D ER
METAALWERK
NV HANDELSCOMPAGNIE H OOFDKAN TO OR ROTTERDAM BOOMPJES 65 - TELEFOON 24200 (5
l ij n e n )
SCHEEPSTUIGERIJ • ZEILMAKERIJ VLAGGENMAKERS VOO R EEN G R O O T AANTAL VOORAANSTAANDE BUITEN- EN BINNENLANDSCHE REEDERIJEN W ERDEN DOOR ONS TALRIJKE MODERNE TUIGAGES UITGEVOERD. Wij noemen U o a.
Koninklijke Nederlandsche Marine Koninklijke Paketvaart Maatschappij Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Mij. Nederlandsch Indische Tank Stoomboot Mij. N. V. Maatschappij Vrachtvaart N.V. De Rotterdamsche Droogdok Maatschappij N. V. Machinefabriek en Scheepswerf van P. Smit Jr. L. Smit & C o’s Internationale Sleepdienst Scheepswerf A. Vuyk & Zonen
VOOR HET D.S.S. „NIEUW AMSTERDAM” LEVERDEN W IJ DE ZEILEN COMPLEET MET HET NOODIGE ZEILTUIG VOOR DE REDDINGSBOOTEN, DE MODERNE NAVIGATIELANTAARNS, etc.
SCHEEPSSTOFFEERINGEN
WIJ LEVERDEN
COM PLETE M E U B IL E E R !N G E N
„Nieuw Amsterdam”
voor de
STOFFEEREN VAN M EU B ELE N KAPOK-en SPRINGVEERENMATRASSEN TAPIJTEN — KARPETTEN — LOOPERS INLAIDS — LINOLEUM S — VITRAGES OVERGORDIJNEN
VERDER
BR O N ZEN K O P E R E N EN W ITM ETALEN FITTINGS
K O O I T R A P J ES,
A A N WI J S P L A T E N
e n z
.
N .V . M ETA ALG IETERIJ
WED. G. M. H ERN G REEN ROTTERDAM -
G R O N D H E E R E N D IJ K 48 -
T E L . 55854
B O S M A & FLORACK UTR. D W A R S S T R . 66-70 - TEL. 31955 - A M S T E R D A M CC)
N.V. DRIJFRIEMENFABRIEK T. H. HAAGEN O P G E R IC H T IN 1856
Technisch leder Drijfriemen V-SNAAR aandrijvingen „D E
EXPAN SI ESTUI KEN
„N IE U W
ROTTERDAM
(E X P A N SIO N
A M S T E R D A M ” W E R D E N
D O O R
JOINTS) O N S
V O O R
c
DE
G E L E V E R D ”
N.V. PEIFFER’S MACHINALE STOELENFABRIEK STOFFEERDERIJ C A T H A R IN A S T R A A T 11-17
—
R O TT ER DAM
—
T E L E F O O N 54511
SPECIAAL ADRES VOOR LEVERING VAN
SCHEEPSSTOELEN IN SOLIDE UITVOERING EEN DER VELE M O DELLEN G ELEVER D V O O R H E T D .S .S . , . N I E U W A M S T E R D A M "
MA GA ZIJN EN . V A N
CHEMISCH -TECHNISCH LABORATORIUM
SCHROEFBOUTEN HOUTDRAADBOUTEN KLINK NAGELS ENZ.
D r. L O B R Y D E B R U Y N
ADVIEZEN EXPERTISE
EN VERDER
EN
CHEMISCH EN MECHANISCH ONDERZOEK VAN ALLE MATERIALEN V O OR SCHEEPS B O U W EN SCHEEPSBEDRIJF
SCHERP CON CUR REER ENDE PRIJZEN
AMSTERDAM N >MEEUWENLAAN 20 - TEL; 60370
V R A A G T PRIJSCOURANT
GOODRICH LAGERS MET RUBBERVOERING 4 — 12 voudigen levensduur t. o. v. lagers m et welke andere voering ook Voorkomen asslijtage
-
Laagste wrijvingscoefficiënt
Goedkoopste smeermiddel De
lagers w ord en
vervaardigd
-
voor
Elimineeren trillingen asdiam eters
van
10— 600
mm
Vraagt inlichtingen aan de
A lleen-Im porteurs van G o o d r ic h Rechts boven:
Lager met langsgroeven Links onder:
Lager met spiraalgroef
Lxxvr
technische r u b b e r - a r t ik e ïe n
T E C H N IS C H HANDELSBUREAU L. R. D O O R M A N R I O U W S T R A A T 137
DEN HAAG
T E L E F O O N 554443
Roteerende Compressoren de afgebeelde compressor* leverd e druklucht v o o r bouw „N ie u w A m sterdam ’* a a n d rijvin g d o o r directe k o pp eling met d raa istro o m m o tor 355 pk. aanloop d ó ó r ste r-driehoekschakelaar. rustige lo o p . geringe plaatsruim te, gelijkm atige luchtlevering. O o k leverb aa r met d ie se laa nd rijvïn g in verschillende capaciteiten.
V ertegenw oordigers voor N e d e rla n d : vo o relectrisch etakels,com pressoren , tandw ielkasten en d rukluchtg ereed schappen: HERJVIANN SCHAEFER, Den H a a g W assenaarschew eg 15 - Tel 114779
voor baggers en kranen: N v Techn isch Bureau van G.L. DAHLMANN, Rotterdam
Postbus 2 4 2
— Tel. 2 2 6 0 0
ZEEWAARDIG Omdat iedere cm. deknaad en ieder stuk ijzer of staal van de romp duizenden mijlen zwaar werk in ruw weer kan verdragen. D e Reederij schreef v o o r :
BOWRANITE
D e gegarandeerd roestwerende verf voor alle metalen oppervlakken. D e bescher m ende laag vorm t een
N IE U W
oppervlak, dat corrosie trotseert. V o ld o e t aan
speciale eischen. T oep assing gem akkelijk.
KAUXEME
D e doelmatigste nadenpek. D eknaden, m et K au xem e gevuld, zijn bestand tegen groote zonnew arm te, vorst en andere w eersinvloeden.
KAUXEM E
hecht vlug
en blijvend aan het hout en vloeit niet uit.
MAXOID
Prima fundatie com positie voor stalen dekken. Bescherm t afdoende tegen corrosie, blijft hecht en soepel, is niet vergiftig en wordt gereed voor het gebruik geleverd. Bijzonder aan te b evelen voor de fundatie van lieren en andere dekwerktuigen.
N.V. IN TE R N A TIO N A LE NAUTISCHE HAN DEL-M AATSCHAPPIJ KORTE V O O R H O U T 13 - 'S-GRAVENHAGE ■ TELEFOON 112134
FABRIKANTEN: ROBERT B0WRAN & CO. (1934) LTD., NEWCASTLE UPON TYNE, ENGLAND LXXVII
ONVERWEERBAAR NEDERLANDSCHE FABRIEK V O O R GLASBEWERKING
„M O R LA N G "
ASTERWEG 6-8
ifHOLLANDIA"
s p ie g e l s
AMSTERDAM N
met
v é é l j a r ig e
g a r a n t ie
DE MEEST TOEGEPASTE V O O R SCHEPEN
L
b s
t
r
a
a
t
m
a
n
KEPGEPC
ENGINEER AND BOILERMAKER
DORDRECHT TEL. 4721
ELECTRO-TECHNISCHE GROOTHANDEL ( M A R IN E E L E C T R IC A L E N G IN E E R S & W H O L E S A L E R S )
w.
ze e d ijk
ROTTERDAM-C.
t e l e f o o n
19 A - B
22630
BUILDER AND DESIGNER OF
Steamy Motor-, Diesel Electric Tugs Ferryboats
VERLICHTINGSARMATUREN e n MATERIALEN
Repalrshops
NEDERLANDSCH FABRIKAAT
Ir E . V A N D I E R E N s.i. R A A D G E V E N D
INGENIEUR.
ft
gggy> ik
WIJNHAVEN
153.
ROTTERDAM.
STUKS ONZER JBOYCE
#
„Staten dam hangen ruim 100 on zer toestellen. Lxxvm
13353.
BRANDBLUSCHTOESTEELEN
d ra g e n bij tot het b e v e ilig e n teg en b ra n d v a n d e „ N i e u w A m s te r d a m ” . O o k o p de f
TEL.
BOYCE FABRIEKEN N .V .-A M S T E R D A M N. L t-T cran d crs van alle soorten b ra n d b lu sc h to e . stellen en -in sta lla tie s ten beh oeve van sch epen ( g o e d g e k e u rd door de S c h eep v a a rt - I n p e c t ie ).
X
SPEC IA AL FAB R IEK V A N
FLENZEN
USINES À BRIDES MOUSSIAUX
FRÈRES N.V.
A V E N U E R I T T W E G E R 50 - H A R E N
bij
BRUSSEL
TELEFOON: BRUSSEL 15.29.89 - PRIVÉ: BRUSSEL 4U74.68 TELEGRAM-ADRES: USÏNBRIDES, HAREN - CODE: A B C 5e EDITIE
GEOUTILLEERD voor het fabriceeren van F L E N Z E N
voor water, gas, petroleum , ammoniak, samenge perste lucht, oververhitte stoomleidingen, e n z .. . . volgens D u itsch e , En g elsch e en A m erik aa n sch e normen en in allerlei afmetingen.
SPECIALITEIT IN
FLENZEN VOOR V A A R T U IG E N L everanciers den
aan
Belgischen
de
groote
zeescheepvaart-m aatschappijen,
aan
Staat en aan tal van buitenlandsche gem eenten.
Flenzen ge leve rd vo o r de „ N i e u w A m s t e r d a m ” U IT V O E R
NAAR
ALLE
LANDEN
—
VRAAGT
P R IJ Z E N
C.W.TODD KER.5
WERKINRICHTING VOOR HULPBEHOEVENDE BLINDEN
ROTTERDAM
AM STERDAM P .H .k A D E . 1 4 3 T E L .4 1 9 2 5
OO^T KOU5 DIJ 14 8 TEL. 30975
V A N D E R D U Y N S T R A A T 63, R O T T E R D A M TELEFOON 41738
Speciaal adres voor: C OCOSM ATTEN RIETMEUBELEN
„Tubus” Handel-Maatschappij o . Veersche Dijk C271a
PIJ PEN H A N D E L
H EN D R IK -I DO-AM BACH T
Telefoon Dordrecht 6475
M ANDENW ERK BORSTELW ERK
Groote sorteering
voor scheepsgebruik en volgens opgave
Naadlooze Stalen Pijpen
G e le ve rd v o o r de in ric h tin g van het
in diameters van 30 tot 650 mm
d .s .s .
„NIEUW AMSTERDAM” en vele andere schepen
REPARATIES VLUG - BILLIJK
Levering u it voorraad - Lage prijzen
GRONINGEN ALLE V E R Z E K E R I N G E N „NASK CR O O ÏT ItR M A RM K T IH Si. BAN H VN O O RK ll»JIK A SS U W AMU N TO O B GtBOUW A M S D A S C * VOOR SCHEEPSBOUW M C T I U B W M Ê R S -V * 7 A 9 1 0 JU AtlfO C».P O S T J r ON73U EN
„Geen order is ons te groot” maar ook „Geen order te klein”
S C H E E P V A A
RT
HET ÉÉNIGSTE ASSURANTIE-KANTO O R IN NEDERLAND MET EEN SPECIALE O R G A N I S A T I E PARTICU LIERENZAK EN M AN BRANDv
OORRIfffiNM NHHTCAflSURPAM .ROTTlAOAJI.HAM ftUAtCNLONDIN M
O T O R - K U S T - V A A R T
L X XIX
N .V . IN G E N IE U R S K A N T O O R V O O R S C H E E P S B O U W TELEFO O N
'S-GRAVENHAGE
113225
K N EU TER D IJK
De
GELUIDSVERSTERKER- en DISTRIBUTIE-, PROJECTIE-
en
GELUIDSFILM INSTALLATIES
aan boord d. s. s. „ N ie u w
tfa b r. P h ilips)
A m s te rd a m "
werden alle ontworpen en uitgevoerd door: NEDERLANDSCHE TELEGRAAF MAATSCHAPPIJ
„RADIO-HOLLAND"
n .v
.
A M STER D A M - RO TTERDAM - IJM UIDEN - DELFZIJL - VLISS IN G E N - T A N D J O N G P R IO K - C U R A C A O
8
(pwb O
S M E B D S T U K K E N V O O R A S L E ID IN G E N ,
R O E R K O N IN G E N ,
I ) E X
S C H E E P S B O U W
K R U K A S S E N , T U R B IN E -M A T E R IA A L ,
EN Z.
PRESS- UND WALZWERK A.G. - DÜSSELDORF-REISHOLZ VERTEGENWOORDIGING VOOR NEDERLAND EN KOLONIËN:
TECHNISCH BUREAU BURGHOUT & Co. - VGRAVENHAGE - Van Boetzelaerlaan 69 - Tel. 553290
N.V. 71»
GeLroeJerSM erens
H AARLEM TELEFOON No. 10103
OPGERICHT 18 28
F A B R IE K V A N
C A O U T C H O U C -, A S B E S T - E N E B O H IE T A R T IK E L E N VOOR
T E C H N IS C H E N E E E C T R O T E C H N IS C H G E B R U IK
ARTIKELEN VAN SYNTHETISCHE RUBBER MEPREEN EN MEKOL
Oliegestookte Spantovens
W ED.
SNEL OP. EN GELIJKMATIG VAN TEMPERATUUR, GROOTE REGELBAARHEID, WEINIG OF GEEN OXYDATIE VAN HET MATERIAAL HOOGSTRAAT
TRANSPORTABELE KL1NKNAGELOVENS
Geleverd voor de „ Nieuw Am sterdam ” o. a. boezen beotand tegen zeewater en minerale oliën
K R A U S
Afdeeling Grootbedrijf 181 - R O T T E R D A M C - TELEFO O N O FFIC IE E LE A G ENTEN
52366
V AN :
SMELT-, SMEED-, GLOEI-, HARDINGS-, ZOUTBAD-,
THE ESSE COOKER COMPANY
ONTLAATBAD-, VERZINKBAD- EN DROOG-OVENS
(Esse Scheepsfornuizen)
VRAAGT
Firma
O N V E R B IN D E N D
ONTW ERP
H. HENN1NGS,
EN
P R IJ S
B IJ :
RO TTERD AM EN NIJMEGEN
K A N T O O R : R O T T E R D A M C - G R A A F F L O R I S S T R A A T 69
S M I T H & W E L L S T O O D LTD. (gegoten Scheepsfornuizen en Oliebranders) UW ADRES VOOR COMPLETE KOM BUIS-UITRUSTINGEN
A tla s Preservative Ruskilla IJzer- en Staalverven A tla s Preservative Ruskilla Aluminiumverf O N D E R D IT V E R F P A N T S E R Z IJ N U W S T A L E N EN IJ Z E R E N E IG E N D O M M E N H E T V E IL IG S T
A t la s W. P. Houtpreserver H O U D T UW V L O E R E N , D E K K E N , E TC . S C H O O N EN G E Z O N D
Descalol en Atlas K E T E L W A T E R P R E S E R V E R , A N T IK E T E L S T E E N - EN V E T O P L O S M ID D E L E N . H E T ID E A L E M ID D E L V O O R UW STO O M K ETELS, W A TE R K O E L M A N T E L S , C O N D E N S O R S , ETC.
Releasall
L E T O P D IT MERK
V ra a g t U w leverancier deze artikelen
HASCHlNENfASKlK &UGS3URG-NüRNB£RG A* C- ■’
R O E S T O P L O S M ID D E L B E S P A A R T T IJ D , A R B E I D E N M A T E R I A A L . H E T V L O E IB A R E G E R E E D S C H A P VOOR ELK B E D R IJ F
Org. „H a lu ” handluchtcompressoren T. B. E. laselectroden Inlichtingen worden gaarne verstrekt door Hoofdagenten en Importeurs voor HOLLAND:
N.V. TECHN. HANDELSONDERNEMING
THOFEX GEREEDSCHAPPEN
EN
TeleF. 11190 R O TTE R D A M
MACH IN EKAM ER INVENTARISSEN
ROLLO NaVa ALEXANDERSTRAAT 10, DEN HAAG
VOOR HET REDDEN VAN MENSGHENLEVENS BIJ SCHEEPSONGEVALLEN Een bijzondere m edew erker van de Press Association schreef over deze redding o. a . : "T h e ‘M o n a rc h o f B e rm u d a ' used fo r th e firs t tim e life b o a ts w ith o u t o ars, p ro p e lle d by h a n d w o rk e d
le v e rs
o p e ra tin g
a s c re w . T hey a r e
said to h a v e b e e n an O U T S T A N D IN G s u c c e s s ." De F L E M IN G P A T E N T S C H R O E F IN S T A L L A T IE V O O R HANDKRACHT
kan
geheel
bediend worden door onge-
oefenden, ook door vrouwen en kinderen; de besturing d er boot is geheel in handen Yan één man. Schroefreddingbooten kunnen onmiddellijk bij het te w ater komen m et volle kracht wegvaren en een in nood verkeerend schip naderen, w anneer dit voor roeireddingbooten onmogelijk is. F L E M IN G
PATENT
S C H R O E F R E D D IN G B O O T E N
zijn
speciaal ontworpen voor d eze wijze van voortstuwing, hebben grootere luchtkasten en kunnen belangrijk m eer personen bevatten
F le m in g p a te n t s c h ro e fre d d in g b o o t ( 3 0 X 10 X 4 ,2 5 vt.) voor 9 9 personen, met geredden van het brandende s.s. „M o rro C a s tle ” . V ie r d eze r booten, uitgezet door de „M on arch of Bermuda", slaagden er in het verongelukte schip te bereiken, nadat voorafgaande pogingen met roeireddingbooten van andere schepen hadden gefaald.
V e rte g e n w o o rd ig e r:
dan
roeireddingbooten
van
gelijke
afm etingen.
Inlichtingen o v e r g eleverde installaties, alsmede projecten en begrootingen voor nieuwe schepen worden verstrekt d o o r:
I. R. FLEMING & Co. LTD. TOWER BUILDING, LIVERPOOL 3, ENGLAND
JOH. DEN BRABER, HOEK VAN HOLLAND
DE CONDENSORPIJPEN H
ii
' n d it s c h ip z ijn van h e t b e k e n d e m e rk
/ E SUPER NICKEL w e lk e o o k g e le v e rd w e rd e n v o o r h e t s.s. „ Q u e e n M a r y " . Z ij z ijn v e rv a a rd ig d d o o r
I.C.I. METALS LTD. de g ro o ts te fa b r ie k van c u p r o - n ic k e l p ijp e n te r w e re ld . A a n v ra g e n te ric h te n a a n :
FIRMA GERARD DE BRUYN - HARINGVLIET 7 3 - ROTTERDAM-C
WIJ LEVERDEN VRIJWEL AL HET
TRIPLEX
q
>
ROTORMACHINES
VOOR HET D.S.S. VOOR si
NIEUW AM STERDAM
il
BOREN RUIMEN SLIJPEN
Z IJ W O R D E N G E B R U IK T B IJ H E T B O U W E N VAN D E G RO O TSTE T O T D E K L E I N S T E S C H E P E N ...
EN S P A R E N O V E R A L T IJ D !
N.V.
HOUTINDUSTRIE „PICUS” EINDHOVEN
Cen/ge Jlederfandscfie 'Cripfexfabriefc
N.V. CHICAGO PNEUMATIEK ROTTERDAM
99
K f\ K t I J \ \ ” BARCLAY
G LIJ D A V ID S E N S L O E P L IE R E N zooals geplaatst en nog te plaatsen op de g r o o t s t e passagiersschepen
D. S. S. NIEUW AMSTERDAM M. S. ORANJE M. S. CAPETOWN CASTLE en andere schepen
IN S T A L L A T IE O P D E „N IE U W
AM STERDAM ”
22 stel davids en lieren v o o r de reddin g- en m otor-b ooten (F lem ing Birm abright - 99 personen)
EENVOUDIG - EFFICIENT • VEILIG
BARCLAY DAVIT COMPANY LTD. - LONDON E. C. 3 VERTEGENWOORDIGD DOOR:
N .V . TECHNISCH BUREAU STEPHEN A D A M , ’s-G R A V E N H A G E - POSTBUS 362
L X -X X IV
siSiiHiiSssjssiissiissiSHiSis::!:1 .!:
SÜSSÜSSÜS■>ig—
naBnpgapiitBaiiBa3 MniiaanaBaBanBBHB
■ ■ » ■ ■ I l—
» ■ ■ H B P W im il—
■ » W il—
H
f » —
IW B H —
H alle & P e te r s o n OSLO - NORWAY
SHIPOWNERS TELEG RA M S: H A LPET SO N - O SLO A LL CO D ES USED
Shipping &
ii i
Insurance Agents Brokers
i
GENERAL AGENTS IN NORWAY TO: THE HOLLAND AMERICA LINE B IB L IO T H E E K MARITIEM MUSEUM R O T T E R D A M sign h stb feiSSÜSSilïSilSf "V
L a d e n lt a p h 9^ u 746 NIETJ
j
-H -T
—1
»
* H
■
—
—
r ~
J
DE ROTTERDAMSCHE DROOGDOK MAATSCHAPPIJ
TELEFOON: 2 6 9 2 0 (12 L^ffS T E N ) TELEGR.-ADRES: DOCKYARD
