Mediawijs omgaan met social media in het primair onderwijs

Mediawijs omgaan met social media in het primair onderwijs

Robert Verscheijden 2183018 +31631559623 Met dit onderzoek wordt voldaan aan een deel van de vereisten voor een graad in Bachelor of Education Afstudeeronderzoek Fontys HKE Begeleiding: N. Ghielen/ B. Schouten (Begeleiding onderzoek) A. van den Broek (Inhoudelijke begeleiding)

Mei 2015

Afstudeeronderzoek Robert Verscheijden - 2015

2

Voorwoord In het kader van de opleiding leerkracht basisonderwijs aan de Fontys Hogeschool voor Kind en Educatie is dit afstudeeronderzoek opgezet. De opdrachtgever voor dit onderzoek was de basisschool waar ik Leerkracht In Opleiding (LIO) was. Middels dit onderzoek heb ik inzicht verkregen in de competenties die leerlingen nodig hebben om mediawijs met social media om te kunnen gaan. Ook is de stand van zaken hiervan op de basisschool gemeten, zodat leerkrachten een duidelijk uitgangspunt hebben verkregen en hier doelgericht op in kunnen spelen. Het onderwerp van dit onderzoek past goed binnen mijn interessegebied omdat ik vind dat de toenemende digitalisering van zowel de samenleving als het onderwijs enorm veel kansen met zich meebrengt. Tegelijkertijd betekent dit dat aandacht moet worden gegeven aan een goede toepassing hiervan. Op de basisschool komen kinderen immers al in een vroeg stadium in aanraking met social media. Inzicht in de stand van zaken is dan ook essentieel. We willen kinderen toch voorbereiden op de toekomst? Fijn dat u interesse toont in het lezen van dit onderzoek. Ik wens u veel leesplezier toe! Eindhoven, 2015 Robert Verscheijden


3

Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 3 Samenvatting .......................................................................................................................................... 6 1. Probleemanalyse................................................................................................................................. 7 1.1 Aanleiding en context ..................................................................................................................... 7 1.2 Probleemstelling ............................................................................................................................. 8 2. Theoretisch kader .............................................................................................................................. 9 2.1 Social media .................................................................................................................................... 9 2.1.1 Digitale revolutie ...................................................................................................................... 9 2.1.2 Concrete betekenis ................................................................................................................... 9 2.2 Veelgebruikte social media ............................................................................................................ 10 2.2.1 Facebook ............................................................................................................................... 10 2.2.2 YouTube ................................................................................................................................ 10 2.2.3 Twitter ................................................................................................................................... 10 2.2.4 WhatsApp .............................................................................................................................. 11 2.2.5 Nieuwe platformen................................................................................................................. 11 2.3 Mediawijsheid leerlingen ............................................................................................................... 11 2.3.1 Mediawijsheidcompetenties .................................................................................................... 11 2.3.2 Meten van mediawijsheidcompetenties ................................................................................... 12 2.4 Verantwoordelijkheid .................................................................................................................... 13 2.5 Curriculum.................................................................................................................................... 13 2.6 Onderzoeksvraag .......................................................................................................................... 14 3. Opzet van het onderzoek ................................................................................................................. 15 3.1 Verantwoording van de dataverzameling ....................................................................................... 15 3.2 Respondenten ............................................................................................................................... 15 3.3 Instrumenten ................................................................................................................................ 16 3.4 Wijze van data-analyse .................................................................................................................. 17 4. Resultaten ......................................................................................................................................... 18 4.1 Leerlingen ..................................................................................................................................... 18 4.1.1 Soorten social media............................................................................................................... 18 4.1.2 Mediawijsheidcompetenties .................................................................................................... 19 4.1.3 Verantwoordelijkheid ............................................................................................................. 20 4.2 Ouders .......................................................................................................................................... 20 4.2.1 Soorten social media............................................................................................................... 20 4.2.2 Mediawijsheidcompetenties .................................................................................................... 21


4

4.2.3 Verantwoordelijkheid ............................................................................................................. 22 4.3 Leerkrachten ................................................................................................................................. 22 4.3.1 Soorten social media............................................................................................................... 22 4.3.2 Mediawijsheidcompetenties .................................................................................................... 23 4.3.3 Verantwoordelijkheid ............................................................................................................. 24 5. Conclusies en aanbevelingen .......................................................................................................... 25 5.1 Conclusies..................................................................................................................................... 25 5.1.1 Leerlingen .............................................................................................................................. 25 5.1.2 Ouders ................................................................................................................................... 25 5.1.3 Leerkrachten .......................................................................................................................... 25 5.1.4 Hoofdvraag ............................................................................................................................ 26 5.2 Kritische reflectie op onderzoeksproces ........................................................................................ 26 5.3 Praktische opbrengst en aanbevelingen ......................................................................................... 27 5.3.1 Aanbod .................................................................................................................................. 28 5.3.2 Communicatie met ouders...................................................................................................... 28 5.3.3 Balans .................................................................................................................................... 28 Bibliografie ........................................................................................................................................... 29 Bijlagen ................................................................................................................................................. 32 Bijlage 1: Vragenlijst voor leerlingen ................................................................................................... 32 Bijlage 2: Vragenlijst voor ouders ........................................................................................................ 37 Bijlage 3: Vragenlijst voor leerkrachten ............................................................................................... 42 Bijlage 4: Infographic, suggestie voor de praktijk ................................................................................ 47


5

Samenvatting Aanleiding van dit onderzoek is dat door het toenemende social mediagebruik de vraag is ontstaan of leerlingen van de casusschool deze wel goed gebruiken. Daarom wil de casusschool door middel van onderzoek inzicht verkrijgen in de benodigde en aanwezige leerlingvaardigheden om mediawijs met veelgebruikte social media om te gaan. Het doel hiervan is dat leerkrachten door deze kennis leerlingen gericht kunnen ondersteunen in het mediawijs omgaan met social media. Essentieel in dit onderzoek zijn de veelgebruikte vormen van social media, waarmee door middel van de mediawijsheidcompetenties (Mediawijzer, 2012) benodigde vaardigheden zijn omschreven. Hierin vormen de categorieën; begrip, gebruik, communicatie en strategie de basis. Dit heeft geleid tot de volgende onderzoeksvraag: “Op welke gebieden gaan leerlingen nog niet mediawijs om met veelgebruikte social media volgens zichzelf, ouders en leerkrachten?” Om hierop een antwoord te verkrijgen is gebruik gemaakt van vragenlijsten voor drie respondentengroepen (leerlingen, ouders en leerkrachten), gekoppeld aan de te beheersen competenties en categorieën. Hieruit blijkt dat YouTube, WhatsApp en Facebook het meest worden gebruikt, maar dat leerlingen hier niet op alle gebieden competent in zijn. Vooral de categorie ‘begrip’ wordt slecht beheerst. Ook ‘strategie’ blijkt een categorie die leerlingen niet goed beheersen. Binnen ‘communicatie’ bestaat ook een zwakke competentie. Volgens de gemiddelde respondent heeft de school hierin een gedeelde verantwoordelijkheid, vooral ondersteunend. Door het verkrijgen van deze kennis wordt aanbevolen om open naar ouders te communiceren. De uit dit onderzoek ontstane infographic kan ingezet worden. Verder wordt aanbevolen om één mediawijsheidcompetentie per maand aan bod te laten komen.


6

1. Probleemanalyse 1.1 Aanleiding en context De 21ste eeuw is volop in beweging. Ontwikkelingen gaan in een razend tempo. Kennis die vroeger verschaft werd kwam uit kranten en het nieuws. Deze informatie werd voor waarheid aangenomen. Door de komst van het internet heeft de mens toegang gekregen tot informatie uit talloze bronnen (Vermeend & Brussen, 2012). Het Sociaal en Cultureel Planbureau (2000) spreekt zelfs van een informatierevolutie waarin mensen in hun dagelijks leven steeds vaker met nieuwe vormen van informatie en communicatie geconfronteerd worden (Dijk, Haan, & Rijken, 2000). Met de komst van het internet ontstond tevens de behoefte om met elkaar te communiceren en informatie te delen. Internet werd een medium voor interactie. O’Reilly (2013) noemt dit Web 2.0. Via zogenoemde ‘social media’ komt deze interactie tot stand. Dat deze social media vooral onder jongeren populair is, blijkt uit statistieken van het Centraal Bureau voor de Statistieken [CBS] (2013). De rijksoverheid (2012) benoemt dat sociale media scholen veel kansen biedt maar dat misbruik hiervan tot onder andere cyberpesten kan leiden. Dit gedrag loopt in de digitale wereld sneller uit de hand (Rijksoverheid, 2012). Daarnaast toont onderzoek van de Monash University uit Melbourne aan, dat bijna drie op de vier kinderen vanaf de middelbare school ooit ongewenst of onaangenaam contact had met een vreemde via hun profiel (Zwart, Lindsay, Henderson, & Phillips, 2011). Op basisscholen in Nederland wordt social media over het algemeen in een vroeg stadium gebruikt. Dit blijkt uit het boek ‘Focus!’. Pardoen (2013) beschrijft hierin hoe kinderen omgaan met social media. Hij stelt dat kinderen vanaf groep vijf op zoek gaan naar contact met anderen via internet en mobiel. Meerderweert, de stichting waar de casusschool onder valt, benoemt dat naast kunnen lezen, schrijven en rekenen andere vaardigheden, kennis en attitudes nodig zijn voor kinderen om zich op een positieve wijze staande te kunnen houden in de maatschappij. Omdat deze vaardigheden, kennis en attitudes snel veranderen moet hiervoor worden opengestaan (Meerderweert, 2014). De casusschool, gelokaliseerd in de gemeente Weert, bestaat uit 254 leerlingen, drie leeromgevingen met samen tien stamgroepen, 16 leerkrachten, één Intern Begeleider en drie onderwijsassistenten. Op deze school wordt het opkomende social mediagebruik ook opgemerkt. Vanaf groep vijf wordt social media al gebruikt, aldus de ICT’er. Wat hierbij vooral opvalt, is de manier waarop met deze social media omgegaan wordt. Leerlingen plaatsen vrijwel alles op social media en zijn zich niet bewust van de mogelijke gevolgen. De casusschool heeft in de schoolgids van schooljaar 2014- 2015 een aantal speerpunten genoemd. Deze speerpunten concretiseren elementen uit de visie van stichting Meerderweert. Een drietal worden genoemd:  Op de casusschool geven we onderwijs dat steeds in de tijd past.  We leren onze kinderen op een kritische en bewuste manier om te gaan met de technologische ontwikkelingen.  We leren de leerlingen verantwoordelijkheid (Casusschool, 2014).


7

Uit deze punten en uit gesprekken met teamleden blijkt dat op een goede manier omgaan met technologische ontwikkelingen erg belangrijk wordt gevonden. Mediawijs leren omgaan met social media hoort hier ook bij. Verkeerd gebruik hiervan kan voor de kinderen nare gevolgen hebben die mogelijk onomkeerbaar zijn. Volgens de casusschool is het voorgaande, in combinatie met de enorme groei van social media, reden genoeg om tot meer inzicht over social media te komen. In het verleden is hier, om het onbewust omgaan met social media door leerlingen aan te pakken, door een aantal leerkrachten incidenteel aandacht aan geschonken. Dit in de vorm van het persoonlijk aanspreken van leerlingen. Ook werd twee jaar geleden een projectje vanuit Kennisnet uitgevoerd. Door het werken met JEELO wordt ook aandacht gegeven aan gebruik van social media. Dit met het doel om leerlingen vaardigheden te leren om mediawijs met veelgebruikte social media om te gaan. Dit wordt belangrijk gevonden. Kinderen nu al voorbereiden op goed gebruik van social media is waar de school voor staat, want ook toekomstgerichtheid is een belangrijk speerpunt voor de casusschool (Casusschool, 2014). De casusschool wil daarom dat leerlingen hier mediawijs mee leren omgaan. Om hier beter toe in staat te zijn wil de casusschool graag te weten komen welke vaardigheden leerlingen beheersen en zouden moeten beheersen om mediawijs met veelgebruikte social media om te kunnen gaan. Het doel hiervan is dat leerkrachten door deze kennis leerlingen gericht kunnen ondersteunen in het mediawijs omgaan met social media.

1.2 Probleemstelling Feit is dat social media vooral onder jeugd veel gebruikt wordt. Dit is op de casusschool niet anders. Aangenomen wordt dat kinderen op de casusschool zich niet bewust zijn van de mogelijke gevolgen hiervan. Verkeerd gebruik van social media kan onomkeerbare gevolgen hebben. De casusschool wil kinderen voorbereiden op de toekomst en kinderen mediawijs met social media om laten gaan. Om hier aan te kunnen voldoen moet eerst onderzocht worden welke vaardigheden kinderen moeten beheersen om mediawijs met veelgebruikte social media om te gaan en in welke mate ze hier al over beschikken. De focus van dit onderzoek ligt daarom op het inzicht verkrijgen in de benodigde en aanwezige leerling-vaardigheden om mediawijs met veelgebruikte social media om te gaan. Het doel hiervan is dat leerkrachten door deze kennis, leerlingen gericht kunnen ondersteunen in het mediawijs omgaan hiermee.


8

2. Theoretisch kader Om de probleemstelling vanuit de theorie te benaderen wordt in dit theoretisch kader als eerste ingegaan op wat in dit onderzoek onder het begrip ‘social media’ verstaan wordt. Vervolgens worden de veelgebruikte social media genoemd en uitgediept. Vanuit deze basis wordt dieper ingegaan op verantwoordelijkheden van school en ouders en de mediawijsheid van de leerlingen. Door de theoretische uitwerkingen van de genoemde onderwerpen is een referentiekader gevormd. Hierin wordt de basis gelegd voor de onderzoeksinstrumenten en het praktijkonderzoek.

2.1 Social media 2.1.1 Digitale revolutie De samenleving is continu in verandering. Communicatie is eeuwenlang eenrichtingsverkeer geweest. Kranten en het nieuws brachten informatie over op de mensen en dit werd dan voor waarheid aangenomen. Kennis was macht. Veel bedrijven en organisaties hielden dan ook zoveel mogelijk informatie voor zichzelf. Door de komst van één technologie is de mens zijn kennisachterstand kwijtgeraakt: internet (Vermeend & Brussen, 2012). Deze technologie is de afgelopen decennia een steeds belangrijkere rol gaan spelen in onze maatschappij. Vrijwel ieder huishouden in het westen heeft minimaal één computer die via het internet met elkaar is verbonden (Vermeend & Brussen, 2012). Werd internet in de vorige eeuw, de industriële samenleving, nog gebruikt voor het raadplegen van informatie, nu in de 21ste eeuw, is het een medium voor interactie geworden. O’Reilly (2005) noemt dit Web 2.0. Al blijkt uit een interview met Tim Berners-Lee dat niet iedereen zich in deze benaming kan vinden. Volgens Berners-Lee ging Web 1.0 ook al over het verbinden van mensen met elkaar en is de term Web 2.0 slecht een vorm van jargon omdat het dezelfde standaarden gebruikt als Web 1.0 (Anderson, 2007). Hoe het ook wordt genoemd, feit blijft dat internet steeds meer gebruikt wordt om te communiceren met andere gebruikers. Van den Oetelaar (2012) stelt dat door het internet en de nieuwe communicatie middelen zoals social media een nieuw tijdperk is aangebroken: de digitale revolutie. Dit tijdperk staat bekend om zijn kennismaatschappij, waarbij het verwerven en overbrengen van kennis een belangrijke rol speelt (Oetelaar, 2012). Social media biedt hiervoor een uitkomst en wordt dan ook steeds meer gebruikt. Vooral door jonge internetgebruikers, blijkt uit het onderzoek ‘bevolkingstrends’ van het CBS (2013). Negen op de tien jonge internetgebruikers maakt namelijk gebruik van social media. Dit tegenover drie op de tien ouderen. Daarnaast stelt Kennisnet (2013) dat maar liefst 78% van de kinderen tussen vier en zeven jaar wel eens gebruik maakt van een tablet. Op deze manier komen ze al snel in aanraking met social media: 80% van de basisschoolleerlingen ouder dan tien jaar maakt hier namelijk gebruik van (SocialMediaWijs, 2011).

2.1.2 Concrete betekenis Schoondorp (2010) legt het begrip social media als volgt uit: “Social media faciliteren georganiseerde vormen van gezamenlijk acteren en zijn vooralsnog rechtstreeks verbonden met het internet”. Hij benoemt dat de term is afgeleid van de term ‘massamedia’. Mediawijzer (2010) definieert social media als online platformen waar gebruikers, met geen of weinig tussenkomst van een professionele redactie, zelf de inhoud verzorgen. Social media platformen onderscheiden zich doordat mensen zich met anderen kunnen verbinden, zodat zij verhalen en ervaringen kunnen delen maar ook doordat mensen zich in groepen organiseren en online interacteren alsof men in de fysieke wereld is (Mediawijzer, 2010).


9

2.2 Veelgebruikte social media Uit onderzoek van de Monash University uit Melbourne blijken verschillende redenen te bestaan waarom kinderen bepaalde social media kiezen. Maar liefst 45% geeft aan dat vrienden een significante factor zijn. Typische antwoorden als: “what my mates had because the whole reason is to socialize with them” werden gegeven. Daartegenover gaf 30% niet specifiek aan dat vrienden een reden waren om voor een bepaald social medium te kiezen maar wel omdat het ‘populair’ is. Bijvoorbeeld: “I reckon everybody likes to use it because it’s popular and people know of it” (Zwart, Lindsay, Henderson, & Phillips, 2011). Deze resultaten komen overeen met de basisbehoeften die hoogleraar orthopedagogiek Luc Stevens formuleert als basisvoorwaarden voor het welbevinden van kinderen: competentie, autonomie en relatie (Stevens, 2007). Dat vooral het aspect ‘relatie’ een overlap heeft met de genoemde redenen voor de social media keuze blijkt. SLO (sd) stelt namelijk dat kinderen zich over het algemeen vanaf groep vijf steeds sterker op leeftijd- en seksegenoten richten. Bij het verwerven van een plaats binnen de groep heeft gedrag van de meest actieve of dominante groepsleden nogal eens invloed. Rond groep zeven is vaak sprake van emotionele instabiliteit en een verminderd zelfvertrouwen. Genoemd wordt dat extra aandacht gewenst is voor gevoelens die voortkomen uit de relatie met leeftijdsgenoten. ‘Voor paal staan’, ‘stoer gedrag’, ‘rolpatronen’ en ‘erbij willen horen’ zijn aspecten die hier bij horen (SLO, sd).

2.2.1 Facebook “Met Facebook ben je verbonden en deel je alles met iedereen in je leven” (Facebook, 2014). Gaus & Brandon (2013) stellen in een onderzoek door ‘Mediawijzer’ dat Facebook populair is: 60% van de tien tot veertien jarigen is hierop actief. Daarnaast laat een onderzoek van de Monash University zien dat 95.4% van de twaalf tot veertien jarigen een Facebook account heeft. Dit komt erg dicht in de buurt bij de 80% die Gaus & Brandon (2013) noemen als het om dertien jarigen gaat. Ook uit het ‘Nationale Social Media Onderzoek 2014’ komt naar voren dat Facebook het meest gebruikte platform is met zijn 8,9 miljoen gebruikers in Nederland waarvan 6,1 miljoen het platform dagelijks gebruikt. Zowel het gebruik als het dagelijks gebruik blijkt te zijn toegenomen ten opzichte van 2013. Daarbij komt dat zes op de tien, Facebook momenteel als het belangrijkste platform beschouwen (Boekee, Engels, & Veer, 2014).

2.2.2 YouTube Uit het ‘Nationale Social Media Onderzoek 2014’ komt naar voren dat YouTube met 7,1 miljoen gebruikers op een tweede plek staat wat betreft gebruikers van 15 jaar en ouder in Nederland. Naarmate leerlingen ouder worden neemt het gebruik van YouTube iets af (Boekee, Engels, & Veer, 2014). YouTube, dat eigendom is van Google, is een platform waar video’s geplaatst kunnen worden door gebruikers. Andere gebruikers kunnen deze bekijken, hier op reageren of zich aanmelden op iemand zijn eigen ‘kanaal’. Van favoriete video’s van de gebruiker kan een afspeellijst gemaakt worden (Google, 2014). Uit onderzoek onder tien tot veertien jarigen blijkt dat 72% van de kinderen dit platform gebruikt (Gaus & Brandon, 2013). Aan het YouTube gebruik valt op dat het dagelijks gebruik van 1,1 miljoen YouTube gebruikers flink lager ligt dan het totaal aantal gebruikers (Boekee, Engels, & Veer, 2014).

2.2.3 Twitter Het voorgaande betekent dat Twitter, met ‘maar’ 3,5 miljoen gebruikers, meer dagelijkse gebruikers heeft dan YouTube. Twitter heeft namelijk 1,5 miljoen gebruikers. Wel moet hierbij vermeld worden dat Twittergebruik naarmate kinderen ouder worden sterk daalt (Boekee,


10

Engels, & Veer, 2014). Via een Twitter account is het mogelijk om ‘Tweets’ te versturen. Oftewel, korte berichten van 140 tekens. Andere Twitteraars die dit account ‘volgen’ kunnen deze berichten lezen, hier op reageren of delen onder hun eigen volgers (‘retweeten’). Met een ‘hashtag’ kunnen Tweets aan een onderwerp gekoppeld worden (Twitter Inc., 2014). Onder kinderen tussen de tien en veertien jaar gebruikt 27% deze vorm van social media (Gaus & Brandon, 2013).

2.2.4 WhatsApp WhatsApp, de cross-platform mobiele berichten app waarmee berichten via het internet worden verstuurd (WhatsApp Inc., 2014), blijkt onder tien tot veertien jarigen erg populair te zijn. 67% van de leerlingen binnen deze leeftijdscategorie gebruikt dit social medium (Gaus & Brandon, 2013).

2.2.5 Nieuwe platformen Buiten de genoemde social media valt op dat nieuwe platformen snel aan populariteit winnen. Het dagelijks gebruik van bijvoorbeeld ‘Instagram’, een platform dat zich richt op het plaatsen van foto’s en deze van elkaar volgen (Instagram, 2014), is met 347% gestegen waarmee het aantal dagelijkse gebruikers op 536.000 staat (Boekee, Engels, & Veer, 2014). Onder kinderen uit de leeftijdscategorie tien tot veertien jaar gebruikt 24% Instagram (Gaus & Brandon, 2013). Platformen als Hyves, Pinterest, Skype, Snapchat en LinkedIn zijn duidelijk minder populair onder kinderen (Gaus & Brandon, 2013). Al staat de laatste, het meest zakelijke platform uit deze vijf, met 4,1 miljoen gebruikers wel in de top drie van meest gebruikte platformen van vijftien jarigen en ouder (Boekee, Engels, & Veer, 2014). Hyves is per december 2013 gestopt als social media site (NOS, 2013). Vooralsnog zijn Facebook, Twitter, WhatsApp en YouTube de meest gebruikte platformen onder kinderen. Instagram gebruik laat in korte tijd een zeer sterke groei zien.

2.3 Mediawijsheid leerlingen Mediawijsheid is een kernbegrip als het gaat over inzicht verkrijgen in de benodigde competenties voor goed gebruik van social media. De Raad voor cultuur (2005) introduceerde het begrip mediawijsheid als volgt: “… het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld”. Deze beschrijving wordt door velen gezien als accuraat maar lastig om in de praktijk mee te werken. Daarom beschrijft Mediawijzer (2012) dit begrip als volgt: “de verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving”.

2.3.1 Mediawijsheidcompetenties Op 15 november 2012 is een competentiemodel voor mediawijsheid gepubliceerd. Binnen de volgende categorieën worden tien mediawijsheidcompetenties voor leerlingen in één omvattend model ondergebracht: begrip, gebruik, communicatie en strategie (Mediawijzer, 2012). In figuur 1 wordt dit visueel gemaakt.


11

Figuur 2.1 Tien mediawijsheidcompetenties voor kinderen verdeeld over de categorieën begrip, gebruik, communicatie en strategie. Via Mediawijzer (2012).

Iedere competentie uit figuur 1 heeft de drie componenten: kennis, vaardigheden en houding. Bij elk van deze competenties gaat het dus om deze drie componenten. Dit komt overeen met de definiëring van het begrip ‘mediawijsheid’ door de Raad van cultuur (2005) welke de termen kennis, vaardigheden en mentaliteit hiervoor gebruikt. Mediawijzer (2012) benoemt dat de drie competenties binnen de categorie ‘begrip’ gaan over het passief inzicht hebben in de werking van media. De twee competenties binnen de categorie ‘gebruik’ zijn nodig om social media zelf actief te kunnen gebruiken. Om social media interactief te kunnen gebruiken zijn de competenties horend bij de categorie ‘communicatie’ benodigd. Met interactief wordt het uitwisselen met anderen via social media bedoeld. Effectief gebruik maken van social media kan een leerling wanneer de competenties binnen de categorie ‘strategie’ worden gerealiseerd. Voor allen geldt: zowel op het gebied van kennis, vaardigheden en houding (Mediawijzer, 2012). Walrave & Ouytsel (2014) beschrijven in hun boek ‘Mediawijs online’ dat het van belang is na te denken over hoe kinderen zichzelf online willen presenteren. Ook nadenken over welke gegevens noodzakelijk zijn om online te plaatsen en hoe het account ingesteld moet worden, worden genoemd. Daarnaast blijkt uit een survey van Walraven, Paas, & Schouwenaars (2013) dat ‘zien hoe media de werkelijkheid kleuren’ en ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’ competenties zijn die leerlingen het minst beheersen. Dit valt op omdat ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’ volgens leerkrachten vaak wordt bijgebracht aan de kinderen. De competentie ‘Zien hoe media de werkelijkheid kleuren’ kunnen de leerkrachten de leerlingen goed bijbrengen. Leerlingen beheersen deze echter niet goed. Volgens deze studie zou de focus in het curriculum vooral moeten liggen op ‘begrip’ en ‘strategie’ (Walraven, Paas, & Schouwenaars, 2013). Deze conclusie sluit aan op een onderzoek van ‘Mijn Kind Online’ (2008) waaruit blijkt dat volwassenen vaak denken dat kinderen echte ‘internet-tovenaars’ zijn. Het blijkt echter, dat dit op veel gebieden niet zo is. Kinderen zien vaak het verschil niet tussen reclame en feitelijke informatie, trappen in commerciële valkuilen, hebben moeite met het doorgronden van de structuur van websites, missen belangrijke aanwijzingen, lezen niet goed en zijn niet goed in het geven én interpreteren van de resultaten van zoekmachines (Mijn Kind Online, 2008). Ook Kirscher (2012) benoemt dat leerlingen media niet altijd goed gebruiken. Ze kunnen vaak wel iets opzoeken, maar missen vaardigheden om informatie af te wegen op relevantie en juistheid.

2.3.2 Meten van mediawijsheidcompetenties De mediawijsheidcompetenties zijn vrij algemeen geformuleerd. Om te meten in welke mate leerlingen competent zijn, zijn voor iedere competentie competentieniveaus van niveau nul tot en met niveau vier vastgesteld waarvan nul niet competent aangeeft en vier zeer competent


12

(Mediawijzer, 2012). Het vaststellen van meetbare niveaus heeft als gevolg dat doelen gesteld kunnen worden. Bakx (2010) geeft in het boek ‘Opbrengstgericht werken in het basisonderwijs’ aan, dat leerlingen meer, beter of sneller leren als hun leraar duidelijke doelen stelt en frequent nagaat of deze doelen bereikt zijn (Bakx, 2010).

2.4 Verantwoordelijkheid Dat social media veel gebruikt wordt onder jongeren blijkt wel uit bovenstaande gegevens. Hier mediawijs mee omgaan, gaat echter niet vanzelf. Van een continue groepsdruk is sprake. Voor jongeren is het vaak lastig om een goed evenwicht te vinden tussen tijd online en andere verplichtingen. Dat moet worden geleerd. Dit vraagt specifieke aandacht van ouders én leerkrachten (Borgdorff, Jacobsen, & Tillie, 2013). ‘Mijn Kind Online’ (2010) deelt dit standpunt: kinderen en jongeren bevinden zich niet alleen in hun vrije tijd in een gemedialiseerde omgeving. Daarom zijn beiden verantwoordelijk. School is wel bij uitstek de plek waar kinderen kunnen leren omgaan met media en heeft hierin een belangrijke taak. Pardoen (2006) voegt hier aan toe dat scholen een adviserende rol hebben naar ouders toe. Hij stelt echter wel dat de school kan en mag verwachten dat ouders hun opvoedkundige taak ook oppakken.

2.5 Curriculum Een belangrijke reden dat leerlingen internet gebruiken is ‘communicatie’ via onder andere social media. Het onderwijs heeft de opdracht gekregen om binnen hun curriculum aandacht te besteden aan de mediawijsheid van leerlingen. De uitvoering hiervan wordt bij het onderwijs zelf gelaten. Dit is echter niet gemakkelijk. Duidelijke richtlijnen bestaan niet, weinig theorie is beschikbaar, bestaand lesmateriaal is lastig te vinden, docenten zijn niet getraind en hebben het druk genoeg met hun eigen vak (Mijn Kind Online, 2010). Wel deed de Raad voor Cultuur (2005) twee voorstellen: inpassing van mediawijsheid in het burgerschapsonderwijs en het aanstellen van mediacoaches op school. Vanwege dit integratie voorstel hoeft geen apart vak mediawijsheid te komen, maar kan vakoverstijgend gewerkt worden. Hoewel het kabinet aansluit bij het advies van de Raad van Cultuur, wordt de voorgestelde inpassing van mediawijsheid niet actief gestimuleerd. Toch geeft Pijpers (sd) aan dat scholen steeds vaker ‘iets met social media’ willen. Het is belangrijk dat scholen eerst bepalen wat ze willen bereiken (Pijpers, sd). Hierbij kunnen scholen de mediawijsheidcirkel gebruiken (Mijn Kind Online, 2010). De huidige mediawijsheidsituatie op school kan gemeten worden en vergeleken met de gewenste. Gelijke verdeling van de mediawijsheidaspecten techniek, creativiteit, analyse en reflectie zorgen voor een ideale verhouding (Mijn Kind Online, 2010). Het aspect techniek staat voor de technische basisvaardigheden. Creativiteit staat voor de manier waarop media wordt toegepast. Analyse gaat over het begrijpen van de werking en invloed. Reflectie gaat om kritisch afstand kunnen nemen van het eigen mediagebruik. Binnen het curriculum op een school dienen deze vier aspecten evenveel ruimte te krijgen (Mijn kind online, 2010). De mediawijsheidcompetenties die Mediawijzer (2012) stelt, kunnen ook een goed uitgangspunt zijn voor het curriculum. Vooral de categorieën ‘begrip’ en ‘strategie’ (Walraven, Paas, & Schouwenaars, 2013). De nieuwe methodes ‘KidsWeek in de klas’ (2014) en ‘Social Media Rijbewijs’ (sd) nemen deze mediawijsheidcompetenties als basis.


13

2.6 Onderzoeksvraag Op basis van de probleemanalyse, de probleemstelling en het theoretisch kader is een onderzoeksvraag opgesteld die in dit onderzoek centraal staat. “Op welke gebieden gaan leerlingen nog niet mediawijs om met veelgebruikte social media volgens zichzelf, ouders en leerkrachten?” De onderzoeksvraag concretiseert zich door middel van de volgende deelvragen:  “In hoeverre vinden leerlingen dat ze zelf mediawijs omgaan met social media?”  “Hoe mediawijs gaan leerlingen om met social media volgens hun ouders?”  “Hoe mediawijs gaan leerlingen om met social media volgens hun leerkrachten?”


14

3. Opzet van het onderzoek Vanuit de probleemanalyse en het theoretisch kader is een onderzoeksvraag opgesteld. Om hierop een gedegen antwoord te kunnen verkrijgen is de opzet van het onderzoek vereist. Bij deze opzet is gelet op verschillende aspecten: de verantwoording van de dataverzameling, de respondenten, de instrumenten en de wijze van data-analyse.

3.1 Verantwoording van de dataverzameling Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is dat leerkrachten zicht krijgen op de benodigde en aanwezige leerling-vaardigheden om mediawijs met social media om te gaan. Hiervoor is het van belang om de stand van zaken in kaart te brengen, zodat leerkrachten door de hier opvolgende aanbevelingen handvatten hebben om doelgericht te werk te gaan. Door middel van een beschrijvend onderzoek kan inzicht verkregen worden in deze stand van zaken. Het onderzoek is kwantitatief van aard omdat het streven is om toeval zoveel mogelijk in te perken. Ook beperkt kwantitatief onderzoek, door middel van vragenlijsten, de mogelijkheid om resultaten te beïnvloeden. Deze manier is geschikt om grotere groepen te bevragen (Kallenberg, Koster, Onstenk, & Scheepsma, 2014). Volgens Burton & Bartlett (2005) is een goede manier om de betrouwbaarheid en validiteit van een onderzoek te verhogen, het toepassen van triangulatie. Hiermee wordt bedoeld dat in een onderzoek verschillende invalshoeken of benaderingen ingebracht worden, waardoor eenzijdigheid wordt voorkomen. Daarom is besloten om te starten met vragenlijsten bij zowel leerkrachten, ouders als leerlingen. Volgens Kallenberg e.a. (2014) levert het gebruik van vragenlijsten concreet meetbare gegevens op. Om tot meer diepgang en een verantwoording van de antwoorden te komen hebben respondenten de mogelijkheid gekregen om een toelichting te geven. De vragenlijsten voor leerkrachten en ouders werden in week zeven verstuurd, met een inlevertermijn van vijf weken. Om ervoor te zorgen dat ze niet aan de aandacht ontglipten, is in week negen een herinnering verstuurd. Leerlingen uit de groepen zeven en acht hebben de vragenlijsten in week tien en week elf ingevuld. Voor leerlingen uit de groepen vijf en zes betrof dit week 12. Alle vragenlijsten werden vervolgens in week 13 verwerkt. Door verschillende respondentengroepen te bevragen en verschillende vragenlijsten te gebruiken die aangepast zijn aan de doelgroep, kan zeker gesproken worden van triangulatie. De vragenlijst geeft het beeld van ouders, leerlingen en leerkrachten, over de mate van mediawijsheid door leerlingen, met betrekking tot social media weer. Het feit dat de vraagstelling aan verschillende representatieve groepen is voorgelegd zorgt voor valide resultaten.

3.2 Respondenten Aan het onderzoek hebben 100 leerlingen (N=100), 46 ouders (N=46) en 12 leerkrachten (N=12) meegewerkt. Voor deze respondentengroepen is gekozen omdat de vraagstelling zo vanuit drie invalshoeken belicht wordt en een completer beeld kan worden geschetst. Om te zorgen voor een representatieve groep respondenten hebben de volgende respondenten de enquête ingevuld: ouders die een leerling uit groep vijf, zes, zeven of acht hebben, leerlingen uit groep vijf, zes, zeven en acht en leerkrachten/ ondersteuners uit groep vijf, zes, zeven of


15

acht. Ondersteuners en directieleden kozen groep vijf/zes of zeven/acht als uitgangspunt. Door de vragenlijsten bij grote groepen (binnen groep vijf tot en met acht) af te nemen, zijn de resultaten zo betrouwbaar mogelijk gehouden en hierdoor representatief. Vanuit privacy oogpunt is besloten om de namen van de respondenten te anonimiseren in het gehele onderzoek.

3.3 Instrumenten Instrumenten die binnen dit onderzoek zijn gebruikt, zijn verschillende vragenlijsten aangepast op het niveau van de verschillende respondentengroepen. Om valide resultaten te verkrijgen wordt in de vragenlijsten een directe koppeling met het theoretisch kader gemaakt. Een belangrijk deel hiervan betreft de mediawijsheidcompetenties welke in het theoretisch kader zijn beschreven. De indeling en beschrijving van de tien competenties zijn tot stand gekomen op basis van de laatste inzichten van de geraadpleegde experts (Mediawijzer, 2012). Hierdoor kan uit worden gegaan van betrouwbaarheid. Doordat gebruik wordt gemaakt van een schaalverdeling is volgens Kallenberg e.a. (2014) de mate van gevoelens, gedachten en opinies te achterhalen. In de enquête wordt door middel van de schaalverdeling de mate van beheersing van de leerling op de desbetreffende vraagstelling gegeven. De schaalverdeling geeft een even aantal antwoordmogelijkheden weer die de mate van beheersing illustreren: oneens, beetje oneens, beetje eens en eens. Voor deze schaalverdeling is gekozen omdat een neutrale keuzeoptie dan niet bestaat. De respondent wordt zo getriggerd na te denken over de vraag. Door deze gesloten antwoordopties is gezorgd voor een overzichtelijke en heldere weergave van de resultaten. Doordat de antwoordoptie ‘weet ik niet’ is toegevoegd, werd voorkomen dat een respondent ‘maar iets aanklikt’ en vertekende resultaten ontstaan. Bij de drie respondentengroepen zijn dezelfde categorieën bevraagd. Deze categorieën zijn weer verdeeld in verschillende competenties om meer diepgang te kunnen genereren. De vraagstelling van de vragenlijsten voor leerkrachten en ouders is van dezelfde orde. Bij de vragenlijst voor leerlingen is minder nuance aangebracht in de vraagstelling waardoor deze passend bij de doelgroep kon worden gemaakt. Dit heeft tot valide resultaten geleid. Voorbeeldvraag 3.1 en voorbeeldvraag 3.2 geven weer hoe deze specifieke formulering, binnen dezelfde categorie, in de praktijk zichtbaar is. In bijlage 1, bijlage 2 en bijlage 3 zijn de volledige vragenlijsten te vinden.

Voorbeeldvraag 3.1 Vragenlijst voor leerkrachten


16

Voorbeeldvraag 3.2 Vragenlijst voor leerlingen

3.4 Wijze van data-analyse Doordat de vragen uit de vragenlijsten zijn gelabeld aan de categorieën; begrip, gebruik, communicatie en strategie en vervolgens verder zijn uitgesplitst in competenties, konden de data binnen deze kaders worden geanalyseerd. Dit is gedaan aan de hand van het berekenen van gemiddelde scores per competentie. Op deze manier is het mogelijk geweest om het beheersingsniveau per categorie volgens de leerling, leerkracht en ouders te meten. Hierbij geeft een hoge score een hoog beheersingsniveau aan. Op de vierpuntschaal geeft antwoordoptie één ‘geen beheersing’, antwoordoptie twee ‘een kleine beheersing’, drie ‘ruime beheersing’ en vier ‘volledige beheersing’ van de competentie aan. De geanalyseerde data van de drie respondentengroepen zijn horizontaal vergeleken door de gemiddeldes van de vragenlijsten, per categorie en competentie naast elkaar te leggen. Hierdoor werden overeenkomsten, verschillen en opvallendheden tussen de drie respondentengroepen snel duidelijk. De geanalyseerde en gecategoriseerde data uit de open tekstvelden van de vragenlijst hebben als onderbouwing en/of verheldering van de gesloten antwoorden uit de vragenlijst gediend en hierdoor het geheel versterkt.


17

4. Resultaten Zoals in de opzet van het onderzoek is beschreven, is gekozen voor het afnemen van vragenlijsten bij verschillende respondentengroepen. Deze vragenlijsten zijn geanalyseerd met als doel een gedegen antwoord op de hoofdvraag te kunnen verkrijgen. In dit hoofdstuk zijn daarom de resultaten uit de vragenlijsten van 100 leerlingen (N=100), 46 ouders (N=46) en 12 leerkrachten (N=12) uiteengezet. Om dit overzichtelijk weer te geven zijn de resultaten binnen de volgende kaders beschreven: soorten social media, mediawijsheidcompetenties en verantwoordelijkheid.

4.1 Leerlingen De analyses van de vragenlijsten voor leerlingen geven inhoud aan de deelvraag: “In hoeverre vinden leerlingen dat ze zelf mediawijs omgaan met social media?”

4.1.1 Soorten social media Van de ondervraagde leerlingen (N=100) uit groep vijf en zes maakt iedereen gebruik van social media. Van de respondenten geeft 98% aan gebruik te maken van YouTube. Daarnaast zegt 46% WhatsApp wel eens te gebruiken en bestaat een groep van bijna 30% die Facebook wel eens gebruikt. Gebruik van Instagram is met 12% minder populair. Twitter wordt slechts door 2,5% gebruikt. Een percentage van 11,5% gebruikt het online chatprogramma ‘MovieStarPlanet’. Snapchat, een dienst waarmee foto’s verstuurd kunnen worden die na enkele seconden weer verdwijnen, kent enkele gebruikers wat neerkomt op 1,8% van de leerlingen. Van de ondervraagde leerlingen uit groep zeven en acht geeft 98% aan gebruik te maken van social media. Het YouTubegebruik is in vergelijking met groep vijf en zes iets afgenomen naar 91%. Daarentegen groeit het aantal gebruikers van WhatsApp naar 59%. Ook Facebook blijkt met 36% populairder dan in de groepen vijf en zes. Instagram wordt met 32% gebruikers meer gebruikt in de bovenbouwgroepen (groep zeven en groep acht). Dit geldt ook voor MovieStarPlanet met 17,5% gebruikers en Snapchat met 6% gebruikers. Twitter blijkt weinig populair met 5% gebruikers in groep zeven en acht. Figuur 4.1 maakt dit visueel.


18

Percentage leerlingen

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Soorten social media Groep vijf en zes

Groep zeven en acht

Figuur 4.1 Social mediagebruik volgens leerlingen (N=100)

4.1.2 Mediawijsheidcompetenties Begrip In het kader van begrip blijkt dat 77,5% van de leerlingen uit groep vijf en zes aangeven, dat ze de competentie ‘inzicht hebben in de medialisering van de samenleving’ ruim- of volledig beheersen. In de bovenbouw geeft 83,5% dit aan. Verder geeft 63% van de middenbouwleerlingen (groepen vijf en zes) aan weinig tot geen beheersing van de competentie ‘begrijpen hoe media gemaakt worden’ te bezitten. Onder bovenbouwleerlingen bedraagt dit 60%. ‘Zien hoe media de werkelijkheid kleuren’ is daarbij een competentie waarbij veel verdeeldheid bestaat in antwoorden. Over het algemeen wordt deze beheerst, maar uit groep vijf en zes geeft 60% aan niet te weten wat waarheid is op social media. Bovenbouwleerlingen geven in 51% van de gevallen dit antwoord. Gebruik Binnen het kader van ‘gebruik’ beheerst 63,5% van de leerlingen in groep vijf en zes en 74% van de leerlingen uit groep zeven en acht de competentie ‘apparaten software en toepassingen gebruiken’ ruim of volledig. De competentie ‘oriënteren binnen mediaomgevingen’ wordt door 71,5% van groep vijf en zes leerlingen en 81% van groep zeven en acht leerlingen ruim of volledig beheerst. Communicatie Uit de analyse van het kader communicatie blijkt dat 70,5% van de leerlingen uit groep vijf en zes de competentie ‘informatie vinden en verwerken’ ruim of volledig denkt te beheersen. Uit groep zeven en acht bestaat een percentage van 46% dat deze competentie volledig zegt te beheersen en een groep van 32% die dit ruim beheerst. ‘Content creëren’ is een competentie die door iets meer dan de helft van de middenbouw leerlingen wordt beheerst. Van de bovenbouwleerlingen geven 56% aan dit ruim tot volledig te beheersen. Verder geeft een gemiddeld percentage van 85% aan goed tot heel goed te kunnen ‘participeren in sociale netwerken’.


19

Strategie Uit analyses blijkt dat 68% uit de groepen zeven en acht en 59% uit de groepen vijf en zes ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’ ruim of volledig zegt te beheersen. De competentie ‘doelen realiseren met media’ zeggen vooral bovenbouwleerlingen in 71% van de gevallen ruim of volledig te beheersen. Onder leerlingen uit groep vijf en zes geeft ongeveer de helft dit aan. Vooral middenbouwleerlingen gaan in op reclames op social media. Maar liefst 64%. Tabel 4.1 maakt visueel hoe leerlingen tegen hun eigen social mediagebruik aankijken. Tabel 4.1 Percentage leerlingen dat aangeeft de competenties ruim of volledig te beheersen (N=100)

Gebruik- 72,5%

Communicatie-71,5% Strategie- 62%

Inzicht hebben in de medialisering van de samenleving

Begrip- 58% Begrijpen hoe media gemaakt worden

Zien hoe media de werkelijkheid kleuren

Apparaten software en toepassingen gebruiken

Oriënteren binnen media omgevingen

Informatie vinden en verwerken

Content creëren

Participeren in sociale netwerken

Reflecteren op het eigen mediagebruik

Doelen realiseren met media

80%

38,5%

55%

69%

76%

75%

55%

85%

63,5%

61%

4.1.3 Verantwoordelijkheid Volgens de meeste leerlingen ligt de verantwoordelijkheid om goed met social media om te leren gaan helemaal bij de ouders. Figuur 4.2 laat dit zien. Percentage leerlingen

100 80 60 40 20 0

Helemaal bij mijn ouders

Vooral bij mijn ouders

Bij zowel ouders als leerkrachten

Vooral bij mijn juf/meester

Helemaal bij mijn juf/meester

Plaats waar de verantwoordelijkheid ligt

Figuur 4.2 Verantwoordelijkheid volgens leerlingen (N=100)

4.2 Ouders De analyses van de vragenlijsten voor ouders geven inhoud aan de deelvraag: “Hoe mediawijs gaan leerlingen om met social media volgens hun ouders?”

4.2.1 Soorten social media Van de ouders die een kind in groep vijf of zes hebben (N=46) denkt 16% dat hun kind geen gebruik maakt van social media. Ouders die een kind in groep zeven of acht hebben denken allemaal dat hun kind wel eens social media gebruikt. Het social medium dat het meest wordt gebruikt is volgens ouders YouTube. Zo geven 83% van de ouders met een kind in groep vijf of zes aan dat hun kind dit gebruikt. Van de ouders die een kind in de bovenbouw hebben denkt 94% dat hun kind gebruikt maakt van YouTube. WhatsApp wordt volgens ouders door 16% van de middenbouwleerlingen en door 56% van de bovenbouwleerlingen gebruikt. Bij Instagram is dit percentage bij bovenbouwleerlingen 17,5% volgens ouders.


20

Percentage ouders

Middenbouwleerlingen gebruiken helemaal geen Instagram, denken ze. Ook Twitter wordt volgens deze ouders in de middenbouw niet- en in de bovenbouw bijna niet (3%) gebruikt. Andere social media dan de bovengenoemde gebruiken middenbouw leerlingen niet volgens hun ouders. Van de bovenbouwleerlingen gebruikt 9% andere vormen van social media. Figuur 4.3 maakt dit visueel. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Soorten social media Groep vijf en zes

Groep zeven en acht

Figuur 4.3 Social mediagebruik van leerlingen volgens ouders (N=46)

4.2.2 Mediawijsheidcompetenties Begrip In het kader van begrip denkt 82% van de ouders dat hun kind de competentie ‘inzicht hebben in de medialisering van de samenleving’ ruim- of volledig beheerst. ‘Begrijpen hoe media gemaakt worden’ wordt daarentegen door een meerderheid van de ouders benoemd als iets dat hun kind nog niet weet. Daarnaast heerst een verdeeldheid tussen ouders op het gebied van ‘zien hoe media de werkelijkheid kleuren’. Een groep ouders geeft hun kind hiervoor twee op vier punten en de overige groep geeft hun kind hiervoor drie op vier punten. Gebruik ‘Apparaten, software en toepassingen’ is een competentie die 76,5% van de kinderen ruim- of volledig beheersen volgens hun ouders. In deze mate beheerst maar liefst 98% de competentie ‘oriënteren binnen mediaomgevingen’. Communicatie Binnen het kader communicatie geven 81,5% van de ouders aan dat hun kind ‘informatie kan vinden en verwerken’ ruim- of volledig beheerst. Dit geldt niet voor ‘content creëren’. Ongeveer de helft van de ouders denkt dat hun kind dit niet of bijna niet beheerst. Dit staat in contrast met ‘participeren in sociale netwerken’. Een groep van 42% beheerst dit volledig en 34% beheerst dit ruim, volgens hun ouders. Strategie Op het gebied van strategie valt het op dat 62,5% vindt dat hun kind ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’ ruim of volledig beheerst. Bij de competentie ‘doelen kan realiseren met media’ betreft dit 74% van de ouders. Tabel 4.2 maakt visueel hoe ouders tegen het social mediagebruik van hun kind aankijken.


21

Tabel 4.2 Percentage leerlingen dat volgens hun ouders de competenties ruim of volledig beheersen (N=46)

Gebruik- 85%

Communicatie-69%

Strategie- 68%







Content creëren

Participeren in sociale netwerk en



82%

48,5%

56,5%

76,5%

94%

81,5%

49,5%

76%

62,5%

74%

4.2.3 Verantwoordelijkheid

Percentage ouders

De grootste groep ouders vindt dat de verantwoordelijkheid om leerlingen goed met social media om te leren gaan bij zowel de ouders als de leerkracht thuis hoort maar dat de ouder net wat meer verantwoordelijkheid draagt. Figuur 4.4 geeft dit in detail weer. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Volledig bij ouders

Vooral bij ouders

Zowel bij ouders als de leerkracht

Vooral bij de leerkracht

Volledig bij de leerkracht


Figuur 4.4 Verantwoordelijkheid om leerlingen goed met social media om te leren gaan volgens ouders (N=46)

4.3 Leerkrachten De analyses van de vragenlijsten voor leerkrachten geven inhoud aan de deelvraag: “Hoe mediawijs gaan leerlingen om met social media volgens hun leerkrachten?”

4.3.1 Soorten social media Alle leerkrachten (N=12) denken dat leerlingen van groep vijf tot en met acht wel eens gebruik maken van social media. Alle middenbouwleerkrachten geven aan dat hun leerlingen YouTube gebruiken. Facebook en WhatsApp worden volgens 85% van deze leerkrachten ook gebruikt. Instagram wordt niet gebruikt en 15% van deze groep denkt dat Twitter wordt gebruikt. Andere vormen van social media worden niet gebruikt volgens deze leerkrachten. Van de ondervraagde leerkrachten, ondersteuners en directieleden die gekoppeld zijn aan de bovenbouw geeft iedereen aan dat YouTube, Facebook en WhatsApp gebruikt worden. Van de respondenten denkt 80% daarnaast dat Instagram gebruikt wordt en 20% denkt dit van Twitter. Andere vormen van social media worden niet aangegeven door deze groep.


22

4.3.2 Mediawijsheidcompetenties Begrip In het kader van begrip bestempeld 42% van de leerkrachten het niveau met betrekking tot ‘inzicht hebben in de medialisering van de samenleving’ als ‘ruim beheerst’ en 51% noemt de competentie ‘volledig beheerst’. Slechts 28% geeft aan dat leerlingen de competentie ‘begrijpen hoe media gemaakt worden’ ruim- of volledig beheersen. ‘Zien hoe media de werkelijkheid kleuren’ is een competentie waar de grootste groep resultaten evenredig is verdeeld bij een ‘beetje beheerst’ en ‘ruim beheerst’. Dit komt neer op 41,5% van de leerkrachten, die aangeven dat hun leerlingen de competentie ruim of volledig beheersen. Gebruik Meer dan drie op de vier leerkrachten geven aan dat leerlingen vlot door social media kunnen navigeren, op verschillende apparaten. Doordat middenbouwleerlingen volgens leerkrachten lastig gebruiksrisico’s aan social media kunnen beperken en bovenbouwleerlingen het lastig vinden afstand te nemen van social media, komt het percentage leerkrachten dat vindt dat zijn leerlingen de competentie ‘apparaten, software en toepassingen gebruiken’ ruim- of volledig beheersen, maar op 64% uit. ‘Oriënteren binnen mediaomgevingen’ kunnen leerlingen goed volgens hun leerkrachten. Van de respondenten zegt 62% dat ze dit helemaal beheersen en 25% denkt dat ze dit bijna doen. Communicatie Van de leerkrachten geeft 71% aan dat leerlingen de competenties ‘informatie vinden en verwerken’ en ‘participeren in sociale netwerken’ ruim- of volledig beheersen. ‘Content creëren’ blijkt volgens 40% van de leerkrachten ruim beheerst door de leerlingen. Daarnaast denkt 29% dat de leerlingen dit volledig beheersen. Strategie Op het gebied van strategie geeft 60,5% van de leerkrachten aan ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’ een competentie te vinden die leerlingen ruim- of volledig beheersen. De competentie ‘doelen realiseren met media’ wordt door bijna de helft van de leerkrachten aangemerkt als ruim beheerst. Daarnaast vindt 27% deze competentie volledig beheerst kijkend naar zijn leerlingen. Tabel 4.3 geeft meer inzicht in de beheersing van de competenties door leerlingen volgens leerlingen. Tabel 4.3 Percentage leerkrachten dat aangeeft dat hun leerlingen de competenties ruim of volledig beheersen (N=12)

Gebruik- 75,5%

Communicatie- 70%

Strategie- 68%







Content creëren

Participeren in sociale netwerken



93%

28%

41,5%

64%

87%

71%

69%

71%

60,5%

75%


23

4.3.3 Verantwoordelijkheid

Percentage leerkrachten

De uiteindelijke verantwoordelijkheid om leerlingen goed met social media te leren omgaan, ligt volgens leerkrachten zowel bij de ouders als bij de leerkrachten. In figuur 4.5 is deze verdeling in detail weergegeven. 100 80 60 40 20 0 Volledig bij de ouders Voornamelijk bij de ouders

Zowel bij de ouders als bij de school

Voornamelijk bij de Volledig bij de school school


Figuur 4.5 Verantwoordelijkheid om leerlingen goed met social media om te leren gaan volgens leerkrachten (N=12)


24

5. Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk worden antwoorden gegeven op de deelvragen en uiteindelijk ook op de hoofdvraag. Dit is terug te zien in de paragraaf ‘conclusie’. Verder wordt kritisch naar het onderzoek gekeken en worden sterke en zwakke punten uitgelicht. Tot slot zijn in dit hoofdstuk aanbevelingen voor de casusschool beschreven.

5.1 Conclusies Deze paragraaf geeft de conclusie per deelvraag weer, waarna een algemene conclusie ter beantwoording van de hoofdvraag wordt omschreven.

5.1.1 Leerlingen “In hoeverre vinden leerlingen dat ze zelf mediawijs omgaan met social media?” Vrijwel alle leerlingen uit groep vijf, zes, zeven en acht maken gebruik van social media. YouTube wordt door vrijwel iedere leerling gebruikt. WhatsApp en Facebook zijn het meest populair en groeien in de bovenbouw in gebruikers. Instagram, met relatief weinig gebruikers, verdriedubbelt deze in de bovenbouw wat samen valt met de landelijk toenemende populariteit van dit platform (Boekee, Engels, & Veer, 2014). Uit de analyse van de resultaten wordt geconcludeerd dat van de vier categorieën die Mediawijzer (2012) benoemt, ‘begrip’ en ‘strategie’ volgens de leerlingen het minst goed beheerst worden. Vooral de competentie ‘begrijpen hoe media gemaakt worden’ wordt door veel leerlingen niet goed beheerst. De categorieën ‘gebruik’ en ‘communicatie’ worden door de leerlingen beter beheerst. Op macro niveau is dit ook het geval, blijkt uit een studie van Walraven, Paas & Schouwenaars (2013). De verantwoordelijkheid ligt volgens de meeste leerlingen bij de ouders.

5.1.2 Ouders “Hoe mediawijs gaan leerlingen om met social media volgens hun ouders?” Volgens ouders gebruiken de leerlingen in volgorde van gebruikersaantallen voornamelijk YouTube, WhatsApp en Facebook. Deze platformen worden door Gaus & Brandon (2013) landelijk ook als populair bestempeld. Uit de analyse van de resultaten kan verder geconcludeerd worden dat van de vier categorieën die Mediawijzer (2012) benoemt, ‘begrip’ en ‘strategie’ het minst goed beheerst worden volgens ouders. Vooral ‘begrijpen hoe media gemaakt worden’ valt hierin negatief op. Verder dient vermeld te worden dat ouders vinden dat ‘content creëren’ in veel gevallen niet goed beheerst wordt. Daardoor wordt de categorie ‘communicatie’ ook zwakker beheerst. De categorie ‘gebruik’ wordt door de veruit de meeste leerlingen ruim- of volledig beheerst. De verantwoordelijkheid ligt volgens de meeste ouders iets meer bij ouders dan bij leerkrachten.

5.1.3 Leerkrachten “Hoe mediawijs gaan leerlingen om met social media volgens hun leerkrachten?” Alle leerkrachten geven aan dat hun leerlingen gebruik maken van social media. Hierbij beschrijven ze voornamelijk YouTube, WhatsApp en Facebook. Bovenbouwleerkrachten noemen Instagram verder nog.


25

Verder kan uit de analyse van de resultaten worden geconcludeerd dat veel leerkrachten vinden dat hun leerlingen de categorieën ‘gebruik’ en ‘communicatie’ ruim- of volledig beheersen. Binnen de categorie ‘strategie’ vinden iets minder leerkrachten dit. De categorie ‘begrip’ scoort hierin ruim lager. De verantwoordelijkheid ligt volgens leerkrachten net zoveel bij ouders als bij leerkrachten.

5.1.4 Hoofdvraag “Op welke gebieden gaan leerlingen nog niet mediawijs om met veelgebruikte social media volgens zichzelf, ouders en leerkrachten?” Op de bovenstaande hoofdvraag is middels de beantwoorde deelvragen het volgende antwoord verkregen: Zowel landelijk gezien als op de casusschool zijn YouTube, WhatsApp en Facebook social media platformen die veel gebruikt worden onder leerlingen (Boekee, Engels, & Veer, 2014; Gaus & Brandon, 2013). Instagram laat in de bovenbouw een sterke toename in gebruikers zien. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat leerlingen niet op alle gebieden competent zijn wat betreft het gebruik hiervan. Van de door Mediawijzer (2012) opgestelde categorieën wordt ‘begrip’ over het algemeen het slechtst beheerst. Daarnaast blijkt de categorie ‘strategie’ nog niet door iedereen ruim- of volledig beheerst te worden. De competentie ‘content creëren’, binnen de categorie ‘communicatie’, blijkt daarnaast ook een zwak punt, terwijl de rest van deze categorie relatief goed wordt beheerst. De categorie ‘gebruik’ heeft volgens de drie respondentengroepen een hoog beheersingsniveau onder leerlingen. Wat betreft de verantwoordelijkheid om leerlingen mediawijs met social media om te leren gaan liggen de meningen uiteen. Gemiddeld gezien kan geconcludeerd worden dat de verantwoordelijkheid meer bij de ouders ligt, maar dat de school hierin een ondersteunende rol hoort te verzorgen.

5.2 Kritische reflectie op onderzoeksproces Door middel van de uitwerking van dit onderzoek is een helder vertrekpunt vastgelegd van waaruit de casusschool zijn onderwijs kan verbeteren en toespitsen op de benodigde categorieën wat betreft het social mediagebruik van leerlingen. Hieruit is namelijk zichtbaar geworden welke social media veel gebruikt worden en op welke gebieden leerlingen deze social media nog niet goed beheersen. Dit onderzoek en de bijbehorende onderzoekswijze wordt aan iedere school aangeraden. Social media worden door steeds meer leerlingen op een steeds jongere leeftijd gebruikt en dit onderzoek maakt het mogelijk om vast te stellen op welke punten vooral aandacht nodig is. Wanneer een schoolteam hierin inzicht verkrijgt, is het mogelijk om doelgerichte vervolgstappen te zetten op de benodigde gebieden. Dit onderzoek is sterk te noemen doordat in het theoretisch kader gebruik is gemaakt van zowel nationale als internationale bronnen. Dit betreft veelal wetenschappelijke artikelen welke in combinatie met andere recente en fundamentele bronnen een stevig uitgangspunt van het theoretisch kader hebben gevormd. Vanuit dit punt is het mogelijk geweest om een betrouwbare manier van onderzoeken op te stellen aangezien de competenties, die aan de basis van de onderzoeksmethode lagen, zijn opgesteld door middel van vele theoretische inzichten, kennis


26

en kunde van experts. De betrouwbaarheid van de resultaten is daarnaast ook erg hoog doordat gekozen is voor drie respondentengroepen. Het is een enorm voordeel dat deze bevraagd zijn door middel van digitale vragenlijsten. Het is op deze manier mogelijk om een grote groep te bereiken, waarvan de resultaten digitaal door ‘thesistools’ zijn bijgehouden. Dit heeft geleid tot het niet maken van fouten bij het invoeren van de resultaten. Ook wordt door de schaalverdeling en categorisatie van vragen direct een overzichtelijk beeld van de resultaten zichtbaar, aansluitend op de uit wetenschappelijk onderzoek verkregen mediawijsheidcompetenties. Tijdens dit onderzoek is de onderzoeksvraag meerdere malen bijgesteld. Met behulp van deelvragen is het mogelijk gebleken deze onderzoeksvraag te beantwoorden. Dit is een verstandige keuze geweest omdat de resultaten van de drie respondentengroepen op deze manier horizontaal vergeleken konden worden. Dit heeft geholpen om uiteindelijk een eenduidige conclusie te kunnen formuleren. Voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag was het onderdeel ‘verantwoordelijkheid’ minder van belang. Dit onderdeel is echter wel essentieel om een goede aanbeveling te kunnen doen. Daarom is het een goede keuze geweest dit mee te nemen in het onderzoek. Een nadeel van de gebruikte vragenlijsten is dat niet volledig nagegaan kan worden of de vragen juist zijn geïnterpreteerd. Door open tekstvelden toe te voegen waar leerkrachten, ouders en leerlingen een toelichting konden geven is dit zoveel mogelijk ondervangen. Ook de optie ‘weet ik niet’ heeft zijn dienst bewezen en is een aantal keer gebruikt. De vragen uit de vragenlijsten zijn aangepast aan de doelgroep. Een voordeel hiervan is dat iedere respondent de vraag zoveel mogelijk op dezelfde manier interpreteert en resultaten dus vergeleken kunnen worden. Het nadeel dat hieruit voortkomt, is dat minder nuance aangebracht kan worden in de vraagstelling en de uiteindelijke resultaten daardoor iets kunnen afwijken van de omschrijving die Mediawijzer (2012) aan de competentie toeschrijft. Hier is geprobeerd een evenwicht in te vinden maar kan ervoor hebben gezorgd dat de resultaten iets afwijken van de uitgangspunten. Om deze verschillen in interpretatie in te dammen zijn de vragenlijsten bij leerlingen uit groep vijf en groep zes begeleid afgenomen in één gezamenlijke ruimte. In een herhalend onderzoek kan gekozen worden om dit bij alle respondenten te doen. Wegens tijdgebrek was dit in dit onderzoek niet mogelijk. Verder is het een optie om interviews te houden zodat deze afwijking nog verder ingedamd kan worden. Het is mogelijk dit in een volgend stadium alsnog te realiseren. In dit onderzoek is duidelijk geworden op welke categorieën leerlingen voornamelijk uitvallen als het gaat om social mediagebruik. Vervolgonderzoek is nodig om te bepalen welke aanpak het meest effectief is om leerlingen deze competenties bij te brengen. In dit onderzoek kunnen hierin wel al voorzichtige aanbevelingen gedaan worden. Ook kan vervolgonderzoek uitwijzen of leerkrachten competent genoeg zijn in het aanbieden van deze relatief nieuwe competenties. Aanbevolen wordt om een herhalend onderzoek uit te voeren na een periode van aandacht aan de zwakke categorieën. Door de resultaten uit dat herhalend onderzoek te vergelijken met die uit dit onderzoek, kan gemeten worden of leerwinst is behaald en of op dezelfde voet doorgegaan dient te worden.

5.3 Praktische opbrengst en aanbevelingen Naar aanleiding van dit onderzoek zijn aanbevelingen omschreven. Door de conclusie heeft de casusschool namelijk in beeld gekregen binnen welke categorieën leerlingen voornamelijk uitvallen als het gaat om het mediawijs omgaan met veelgebruikte social media. Vanuit dit


27

vertrekpunt wordt aanbevolen om vervolgstappen te zetten. Onderstaande aanbevelingen geven hierin een advies en zorgen voor steun bij de uitvoering.

5.3.1 Aanbod De eerste aanbeveling is aanbod verzorgen waardoor leerlingen mediawijs met social media om leren gaan. Hiervoor worden twee voostellen gedaan: Voorstel 1: Losse methode Gebruik van ‘Kids Week in de Klas’ (2014) wordt aanbevolen omdat het een methodische aanpak biedt om leerlingen mediawijzer te maken. Aangezien leerlingen mediawijs met social media om leren gaan, vooral voor de ‘oudere garde’, niet gemakkelijk is en het moeilijk is om hier goed lesmateriaal voor te vinden, biedt een methode vaak hulp (Cultuurplein, 2014). De genoemde methode heeft de mediawijsheidcompetenties, waar dit onderzoek op is gebaseerd, als uitgangspunt en sluit hier goed op aan. Iedere maand wordt één van de tien mediawijsheidcompetenties uitgelicht, waardoor in één schooljaar alle competenties één maand de aandacht krijgen. De les start met een interactieve digibordles gevolgd door verwerkingsopdrachten in de digitale leeromgeving. Ook bestaat de mogelijkheid om deze af te drukken. Zo staat iedere maand een actueel thema centraal. Ook kostentechnisch is dit het overwegen waard. Een jaarabonnement is voor 99 euro te bestellen en bevat aanbod op twee niveaus; groep vijf/zes en groep zeven/acht (Kids Week in de Klas, 2014). Voorstel 2: Integratie Een tijdsintensiever alternatief op het bovenstaande voorstel, is de integratie van mediawijsheid in het bestaande curriculum. Volgens de Raad voor Cultuur (2005) is een door de school aangestelde mediacoach de aangewezen persoon om deze integratie te begeleiden. Specifiek voor de casusschool is het inpassen van mediawijsheid binnen ‘JEELO’ een mogelijkheid. Binnen thema’s als ‘omgaan met elkaar’, ‘leren voor later’, ‘zorgen voor jezelf en anderen’ en ‘beleven van onze planeet’ wordt op deze manier nadruk gelegd op verschillende mediawijsheidcompetenties. Competenties binnen de categorieën ‘begrip’ en ‘strategie’ zijn een krachtig uitgangspunt om mee te starten.

5.3.2 Communicatie met ouders Een belangrijke aanbeveling is verder om open naar ouders te communiceren over de uitkomsten van dit onderzoek. Uit dit onderzoek blijkt namelijk dat ouders een ondersteunende rol vanuit de basisschool verwachten. De casusschool vindt openheid en een prettige sfeer binnen samenwerking belangrijk (Casusschool, 2014). Kennis over de benodigde competenties dient hierbij gedeeld te worden, eveneens de competenties die over het algemeen niet goed beheerst worden. Zo weten ouders waar ze op in moeten steken en komt mediawijsheid onder de aandacht. De naar aanleiding van dit onderzoek gemaakte infographic biedt hierin een geweldige meerwaarde. Deze is terug te vinden in bijlage 4.

5.3.3 Balans Tot slot wordt zorgen voor een goede balans bij de inpassing van de mediawijsheidcompetenties aanbevolen. De in het theoretisch kader beschreven mediawijsheidcirkel geeft dit overzichtelijk weer. De mediawijsheidaspecten techniek, creativiteit, analyse en reflectie dienen in balans te zijn (Mijn Kind Online, 2010). In dit onderzoek is geconcludeerd dat bepaalde aspecten binnen de mediawijsheidcompetenties nog niet goed beheerst worden. Deze aspecten verdienen momenteel meer aandacht maar dit betekent niet dat de rest uit het oog verloren mag worden. Balans is essentieel.


28

Bibliografie Anderson, P. (2007). What is Web 2.0? Ideas, technologies and implications for education. JISC Technology & Standards Watch. Opgeroepen op september 19, 2014 Bakx, A. (2010). Opbrengstgericht werken in het basisonderwijs; implicaties voor de kwaliteit van de leraar. Fontys Hogescholen. Bighelaar, S. v., & Akkermans, M. (2013). Bevolkingstrends 2013; Gebruik en gebruikers van sociale media. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek. Boekee, S., Engels, C., & Veer, N. v. (2014). Nationale Social Media Onderzoek 2014. Amsterdam: Newcom Research & Consultancy B.V. Opgeroepen op september 25, 2014 Borgdorff, M., Jacobsen, S., & Tillie, N. (2013). Pingen, whappen, tweeten, taggen en liken... Sociale media en de schoolveiligheid. Politie. Opgeroepen op oktober 18, 2014 Burton, D., & Bartlett, S. (2005). Practitioner Research for Teachers. Londen: Paul Chapman Publishing. Casusschool. (2014). Schoolgids 2014- 2015. Anoniem. CBS. (2013). Bevolkingstrends 2013; Gebruik en gebruikers van sociale media. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek. Cultuurplein. (2014). Tips per discipline; Mediawijsheid in het basisonderwijs. Opgeroepen op april 2015, van Cultuurplein: http://www.cultuurplein.nl/culturele-instellingen/samenwerkenmet-het-onderwijs/tips-discipline/mediawijsheid-het-basisonderwij Dijk, L. v., Haan, J. d., & Rijken, S. (2000). Digitalisering van de leefwereld. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Dresscher, W. (2013). De leraar en het leerplan. LRPLN, 48. Facebook. (2014). Opgeroepen op september 25, 2014, van Facebook: https://www.facebook.com/ Gaus, M., & Brandon, M. (2013). Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen. Mediawijzer. Opgeroepen op september 25, 2014 Gennip, H., & Vrieze, G. (2008). Wat is de ideale leerkracht?; Studie naar vakkennis, interventie en persoon. Nijmegen: ITS; Radboud Universiteit Nijmegen. Google. (2014). Making the most out of YouTube. Opgeroepen op september 25, 2014, van Youtube: https://support.google.com/youtube/answer/3309389 Gulden, M. (2013). Cijfers social media gebruik in nederland. Opgehaald van The marketing factory: http://www.themarketingfactory.nl/3564/algemeen/cijfers-ocial-media-gebruik-innederland/ Instagram. (2014). FAQ. Opgeroepen op september 25, 2014, van Instagram: http://instagram.com/about/faq/# Jansma, F. (2006). Het kwalificatieniveau en de rol van kennis in de beroepsbekwaamheid van de leraar. SBL. Opgeroepen op november 2014


29

Kallenberg, T., Koster, B., Onstenk, J., & Scheepsma, W. (2014). Ontwikkeling door onderzoek. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff. Kennisnet. (2013). Vier in Balans Monitor 2013. Zoetermeer: Kennisnet. KidsWeek in de klas. (2014). Mediawijs met kidsweek in de klas; dé methode voor mediawijsheid voor het basisonderwijs. Amsterdam: Young & Connected. Mediawijzer. (2010). Social media: Wat is het precies en wat kan het onderwijs ermee? Opgeroepen op oktober 18, 2014, van Mediawijzer.net: http://www.mediawijzer.net/social-media-wathet-precies-en-wat-kan-het-onderwijs-ermee/ Mediawijzer. (2012). 10 mediawijsheid competenties. Mediawijzer.net. Opgeroepen op september 25, 2014 Meerderweert. (2014). Onze visie. Opgeroepen op oktober 17, 2014, van Meerderweert: http://www.meerderweert.nl/page/312/Onze+Visie Mijn Kind Online. (2008). Gratis! (Maar niet heus). Opgeroepen op december 12, 2014, van Dossier over digitale reclame voor kinderen: http://mijnkindonline.nl/uploads/dossier-digitalereclame-januari-2008.pdf Mijn kind online. (2010). Handboek mediawijsheid. Leidschendam: Stichting Mijn Kind Online. NOS. (2013). Sociaal netwerk Hyves verdwijnt. Opgeroepen op september 25, 2014, van NOS: http://nos.nl/artikel/569238-sociaal-netwerk-hyves-verdwijnt.html Oetelaar, v. (2012). Whitepaper 21st Century Skills in het onderwijs. Opgeroepen op september 25, 2014, van http://www.21stcenturyskills.nl/whitepaper/ O'Reilly, T. (2005). What is Web 2.0: Design, Patterns and Business Models for the next generation of software. Opgeroepen op november 2014, van O'Reilly: http://www.oreilly.com/pub/a/web2/archive/what-is-web-20.html?page=1 Pardoen, J. (2013). Focus! Amsterdam: Uitgeverij SWP. Pijpers, R. (sd). Sociale media op de basisschool. Mijn kind online. Raad voor cultuur. (2005). Mediawijsheid; de ontwikkeling van nieuw burgerschap. Raad voor cultuur. Opgeroepen op september 25, 2014 Rijsoverheid. (2012). Scholen overwegend veilig – sociale media vormen nieuwe uitdaging. Opgehaald van Rijsoverheid: http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2012/05/16/scholen-overwegendveilig-sociale-media-vormen-nieuwe-uitdaging.html Schoondorp, M. (2010). Social media en de kansen voor het onderwijs. SURFnet/ Kennisnet Innovatieprogramma. SLO. (sd). Ontwikkelschets. Opgeroepen op december 11, 2014, van SLO: sociaal- emotionele ontwikkeling: http://sociaalemotioneel.slo.nl/thema/algemeen/soc-emot_ontw/ SocialMediaRijbewijs. (sd). Social Media Rijbewijs methode. Opgeroepen op december 12, 2014, van Social Media Wijs: http://socialmediawijs.nl/aanbod/sociale-media-lessen/social-mediarijbewijs/


30

SocialMediaWijs. (2011). Enquete resultaten social media in het basissonderwijs . Opgehaald van Slideshare: http://www.slideshare.net/SocialMediaWijs/enqueteresultaten-social-media-inhet-basisonderwijs-door-social-media-wijs Stevens, L. (2007). Zin in leren. Leuven - Apeldoorn: Luc Stevens & Garant-Uitgevers n.v. Twitter Inc. (2014). About Twitter. Opgeroepen op september 25, 2014, van Twitter: https://about.twitter.com/what-is-twitter/story-of-a-tweet Vermeend, W., & Brussen, B. (2012). De onstuitbare opmars van de digitale wereld; Het nieuwe leren, werken, ondernemen en geld verdienen. Den Haag: Einstein Books. Volkskrant. (2012). Project X Haren; Niet zo janken, gewoon feesten. Opgehaald van Volkskrant: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3326464/2012/10/04/Projec t-X-Haren-Niet-zo-janken-gewoon-feesten.dhtml Voogt, J., Fisser, P., Tondeur, J., & Braak, J. (2013). TPACK: kennis en vaardigheden voor ict-integratie. 4W: Weten wat werkt en waarom. Walraven, A., Paas, T., & Schouwenaars, I. (2013). Mediawijsheid in het primair onderwijs: achtergronden en percepties. Nijmegen: Its, Radboud Universiteit Nijmegen. WhatsApp Inc. (2014). Opgeroepen op september 25, 2014, van Whatsapp: http://www.whatsapp.com/ Zwart, M. d., Lindsay, D., Henderson, M., & Phillips, M. (2011). Teenagers, Legal Risks and Social Networking Sites. Australia: Monash University. Opgeroepen op september 24, 2014


31

Bijlagen Bijlage 1: Vragenlijst voor leerlingen Social media onderzoek 1. Ben je een jongen of een meisje?

2. In welke groep zit je?* groep 5 groep 6 groep 7 groep 8

3. Welke social media gebruik jij wel eens? Je mag meerdere antwoorden kiezen. Facebook YouTube Twitter WhatsApp Instagram Ik gebruik: Ik gebruik helemaal geen social media

4. B1. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

a. Ik denk dat mensen soms dingen doen omdat ze dat zien op social media b. Ik denk dat ik over 5 jaar veel meer te maken krijg met social media c. Via social media kun je veel informatie vinden

5.


32

Weet ik niet

B2. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Ik denk dat het heel moeilijk is om bijvoorbeeld Facebook te maken b. Ik weet hoe Facebook geld verdient c. Ik weet hoe social media ervoor zorgt dat je het graag wilt blijven gebruiken

6. B3. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

Eens

Weet ik niet

Eens

Weet ik niet

a. Ik weet meteen wanneer iets op social media echt is b. Als er een verhaal op social media staat, kan ik aan de site zien of ik het moet geloven c. Ik denk dat sommige dingen op social media soms leuker lijken dan dat het is (bijvoorbeeld foto's)

7. G1. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

a. Ik kan op social media een status plaatsen of een account aanmaken b. Ik kan mijn profiel zo instellen dat niet iedereen mijn foto's kan zien c. Ik wil graag leren hoe ik social media goed moet gebruiken |d. Ik vind het moeilijk om Facebook of WhatsApp af te sluiten als er nog druk in gepraat wordt |e. Wanneer mijn vrienden een nieuwe app of spel hebben, wil ik dit ook graag

8. G2. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens


33

a. Ik hoef niet te zoeken naar een knop om je profielfoto te veranderen maar kan deze meteen vinden b. Ik weet precies hoe ik social media op de laptop, telefoon en tablet moet gebruiken c. Ik weet dat ik sommige dingen beter niet op social media kan zetten d. Ik ben altijd heel netjes op social media e. Wanneer ik een filmpje wil uploaden, weet ik hoe ik dat via YouTube moet doen

9. C1. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

Eens

Weet ik niet

a. Als ik foto's van een vriend wil bekijken heb ik deze snel gevonden b. Ik kan informatie opzoeken waarvan ik helemaal zeker weet dat dit waar is c. Als ik een leuk filmpje zie kan ik dit via social media delen met mijn vrienden


Beetje oneens

Beetje eens

a. Ik kan een filmpje maken voor op YouTube b. Ik weet hoe ik via social media met de burgemeester van Amsterdam kan praten c. Als ik iets op social media zet zijn er mensen die hier op reageren


Beetje oneens

Beetje eens

Eens

a. Ik weet hoe ik me moet gedragen op social media b. Ik gedraag me netjes op social media c. Ik weet hoe ik vrienden kan maken op social media d. Ik zie wel eens iets op social media dat ik niet netjes vind


34

Weet ik niet

e. Als iemand me uitscheld op social media ga ik hier niet op in f. Als iemand me uitscheld op social media blokkeer ik deze persoon

12. S1. Ben je het eens of oneens met onderstaande zinnen? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Ik weet welke dingen ik kan verbeteren aan de manier waarop ik social media gebruik b. Ik kan aan de juf of meester uitleggen wat ik voel als ik naar foto's van anderen op social media kijk c. Ik kan uitleggen hoe mijn leven verandert als ik social media gebruik d. Ik kan zelf keuzes maken om beter met social media om te gaan

13. S2. Vind je dat de onderstaande zinnen waar of niet waar zijn? Er tussenin kan ook. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Via social media kan ik precies vinden wat ik zoek b. Wanneer ik iets belangrijks wil vertellen, kan ik social media hiervoor gebruiken |c. Als ik een iPhone 6 kan winnen op social media ga ik hier op in

14. Verantwoordelijkheid Kies waar je het meeste mee eens bent. Als je vind dat je het zelf kunt leren, mag je daar een 'X' zetten. 0-Mijn ouders

1

2

3

4-Mijn juf Ik leer het of zelf meester

Van wie moet je leren hoe je goed met social media om moet gaan?

15. Schrijf hier kort op wat je al goed doet op social media en wat je nog beter kunt doen. Dit gaat al goed Dit gaat al goed


35

Dit gaat al goed Dit kan ik nog leren Dit kan ik nog leren Dit kan ik nog leren

16. Als je nog iets wilt vertellen over social media, mag je dat hier doen.

17. Vul je naam en groep in als ik je een paar vragen mag stellen over deze vragenlijst. Ik kan dan wel zien wat je hebt ingevuld. Voornaam Achternaam Groep


36

Bijlage 2: Vragenlijst voor ouders Mediawijsheid met betrekking tot social media 1. Wanneer u akkoord gaat met een aanvullend interview aan de hand van deze vragenlijst, vul dan uw contactgegevens in. Wilt u dit liever niet? Laat het formulier dan blanco. U kunt de vragenlijst dan volledig anoniem invullen. Voornaam Achternaam Telefoonnummer E-mailadres

2. Is uw kind een jongen of een meisje?

3. Geef aan in welke groep uw kind zit. Heeft u meerdere kinderen op basisschool de Firtel, neem dan één kind als uitgangspunt gedurende de hele vragenlijst.* Groep 5/6 Groep 7/8

4. Welke social media wordt er volgens u door uw kind gebruikt? (Op school of privé) Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. Facebook YouTube Twitter WhatsApp Instagram Leerlingen gebruiken (ook) andere social media. Namelijk: Leerlingen gebruiken helemaal geen social media

5. Begrip: Inzicht hebben in de medialisering van de samenleving Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind.


37

Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind begrijpt dat het dagelijks leven wordt beïnvloed door social media b. Mijn kind begrijpt dat social media een steeds grotere rol gaan spelen in hun leven c. Mijn kind begrijpt dat hij/zij door middel van social media toegang heeft tot veel informatie

6. Begrip: Begrijpen hoe media gemaakt worden Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens

Beetje Beetje oneens eens

Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind begrijpt dat achter social media technische beslissingen zitten b. Mijn kind begrijpt dat achter social media economische beslissingen zitten (advertenties, verdienmodel etc.) c. Mijn kind begrijpt dat achter social media strategische beslissingen zitten (bepaalde vormgeving om betrouwbaarheid uit te stralen bijvoorbeeld)

7. Begrip: Zien hoe media de werkelijkheid kleuren Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens


Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind herkent mediaboodschappen die 'gekleurd' zijn door een ideologie of overtuiging b. Mijn kind ziet waar bepaalde informatie vandaan komt en kan op basis hiervan een oordeel vormen over de betrouwbaarheid/ waarheid van de informatie c. Mijn kind ziet dat social media een vervormd beeld van de werkelijkheid kan geven d. Mijn kind kan informatie die hij/zij via social media verkrijgt relativeren

8. Gebruik: Apparaten, software en toepassingen gebruiken Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens



Eens

38

Weet ik niet

a. Mijn kind kan social media technisch gezien gebruiken (statussen plaatsen, instellingen aanpassen, account aanmaken etc.) b. Mijn kind kan gebruiksrisico's aan social media beperken (veilige wachtwoorden kiezen, verantwoorde privacy instellingen kiezen etc.) c. Mijn kind staat open voor het gebruik van social media d. Mijn kind kan afstand nemen van social media en kiest er soms voor om níet bereikbaar te zijn e. Mijn kind laat zich niet door iedere hype meeslepen

9. Gebruik: Oriënteren binnen mediaomgevingen Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens


Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind kan vlot door social media heen navigeren b. Mijn kind kan functies en informatie binnen social media snel vinden c. Mijn kind kan social media gebruiken op een geschikt apparaat in verschillende situaties (smartphone, laptop, tablet etc.) d. Mijn kind weet welke zaken op social media thuishoren en welke je er beter niet op kunt zetten e. Mijn kind weet welke social media je in welke situatie kunt gebruiken (YouTube voor filmpjes op te zoeken en Facebook om een status te delen)

10. Communicatie: Informatie vinden en verwerken Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind kan via social media de informatie vinden die hij/zij zoekt b. Mijn kind kan informatie selecteren die betrouwbaar is c. Mijn kind kan gebruik maken van opgedane informatie door deze op te slaan en te delen met anderen

11. Communicatie: Content creëren Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens



Eens

39

Weet ik niet

a. Mijn kind kan eigen content op social media plaatsen (zoals een filmpje op YouTube plaatsen, reageren via Twitter, een blog of foto's delen) b. Mijn kind weet hoe hij/zij de gewenste doelgroep kan bereiken via social media c. Mijn kind kan een boodschap aantrekkelijk vormgeven op social media d. Mijn kind kan via social media een boodschap duidelijk overbrengen

12. Communicatie: Participeren in sociale netwerken Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind weet welke omgangsregels, normen en waarden er op social media gebruikt horen te worden b. Mijn kind gebruikt de geldende omgangsregels, normen en waarden en past zijn gedrag hier op aan c. Mijn kind weet wat je wel en niet kunt zeggen op social media d. Mijn kind weet hoe je vrienden kunt maken op social media en hoe deze behouden kunnen blijven e. Mijn kind weet wanneer mediagebruik van anderen ongepast is f. Mijn kind kan ongepast mediagebruik van anderen resoluut beëindigen g. Mijn kind kan via social media gezien en gehoord worden

13. Strategie: Reflecteren op eigen mediagebruik Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

a. Mijn kind kan kritisch naar zijn eigen social mediagebruik kijken b. Mijn kind kan benoemen welke invloed alleen het kijken naar social media heeft op zijn welbevinden c. Mijn kind kan benoemen wat de impact is van het eigen social mediagebruik d. Mijn kind kan aangeven wat de effecten van social media zijn op zijn leven e. Mijn kind kan keuzes maken om het eigen social mediagebruik te verbeteren


40

Weet ik niet

14. Strategie: Doelen realiseren met media Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar uw kind. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Mijn kind kan social media inzetten om de juiste informatie te verkrijgen b. Mijn kind kan social media inzetten om op dat moment belangrijke informatie te delen c. Mijn kind kan afstand nemen van verleidingen op social media (reclame, hypes bijv.), wanneer deze niet van belang zijn

15. Verantwoordelijkheid 0Volledig 1 bij de ouders

2

3

4Volledig Kinderen bij de leren het zelf school

Kies waar volgens u de verantwoordelijkheid om kinderen goed om te leren gaan met social media het meeste ligt. Als u denkt dat kinderen het zelf leren mag u hier een 'x' zetten.

16. Geef hieronder een toelichting op uw antwoord bij de vorige vraag.

17. Geef aan wat uw kind al goed kan op social media en wat hij/zij nog moet leren Dit kan mijn kind al goed Dit kan mijn kind al goed Dit kan mijn kind al goed Dit moet mijn kind nog leren Dit moet mijn kind nog leren Dit moet mijn kind nog leren

18. Wanneer u nog (een) verwante opmerking(en) wilt plaatsen die u van belang acht voor dit onderzoek, geeft onderstaand tekstveld hiervoor ruimte.


41

Bijlage 3: Vragenlijst voor leerkrachten Mediawijsheid met betrekking tot social media 1. Wanneer u akkoord gaat met een aanvullend interview aan de hand van deze vragenlijst, vul dan uw naam in. Wilt u dit liever niet? Laat het formulier dan blanco. U kunt de vragenlijst dan volledig anoniem invullen. Voornaam Achternaam

2. Geef aan welke functie u uitoefent op de basisschool. Het is van belang dat u de rest van de vragenlijst de hieronder gekozen groep als uitgangspunt neemt. Vb. Bent u (het grootste deel van uw werktijd) leerkracht van groep 7/8. Dan neemt u de leerlingen van groep 7/8 als uitgangspunt in de hier opvolgende vragen. Een ondersteuner of een directielid kan kiezen of hij groep 5/6 of 7/8 als uitgangspunt neemt.* Leerkracht van groep 5/6 Leerkracht van groep 7/8 Ondersteuner van groep 5/6 Ondersteuner van groep 7/8 Directie van groep 5/6 Directie van groep 7/8

3. Welke social media worden er volgens u door leerlingen in uw groep gebruikt? (Op school of privé) Er zijn meerdere antwoorden mogelijk Facebook YouTube Twitter WhatsApp Instagram Leerlingen gebruiken (ook) andere social media. Namelijk: Leerlingen gebruiken helemaal geen social media

4. Begrip: Inzicht hebben in de medialisering van de samenleving Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

a. Leerlingen begrijpen dat het dagelijks leven wordt beïnvloed door social media


42

Weet ik niet

b. Leerlingen begrijpen dat social media een steeds grotere rol gaan spelen in hun leven c. Leerlingen begrijpen dat ze door middel van social media toegang hebben tot veel informatie

5. Begrip: Begrijpen hoe media gemaakt worden Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens


Eens

Weet ik niet

a. Leerlingen begrijpen dat achter social media technische beslissingen zitten b. Leerlingen begrijpen dat achter social media economische beslissingen zitten (advertenties, verdienmodel etc.) c. Leerlingen begrijpen dat achter social media strategische beslissingen zitten (bepaalde vormgeving om betrouwbaarheid uit te stralen bijvoorbeeld)

6. Begrip: Zien hoe media de werkelijkheid kleuren Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens


Eens

Weet ik niet

a. Leerlingen herkennen mediaboodschappen die 'gekleurd' zijn door een ideologie of overtuiging b. Leerlingen zien waar bepaalde informatie vandaan komt en kunnen op basis hiervan een oordeel vormen over de betrouwbaarheid/ waarheid van de informatie c. Leerlingen zien dat social media een vervormd beeld van de werkelijkheid kunnen geven d. Leerlingen kunnen informatie die ze via social media verkrijgen relativeren

7. Gebruik: Apparaten, software en toepassingen gebruiken Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens


Eens

a. Leerlingen kunnen social media technisch gezien gebruiken (statussen plaatsen, instellingen aanpassen, account aanmaken etc.) b. Leerlingen kunnen gebruiksrisico's aan social media beperken (veilige wachtwoorden kiezen, verantwoorde privacy instellingen kiezen etc.) c. Leerlingen staan open voor het gebruik van social media


43

Weet ik niet

d. Leerlingen kunnen afstand nemen van social media en kiezen er soms voor om níet bereikbaar te zijn e. Leerlingen laten zich niet door iedere hype meeslepen

8. Gebruik: Oriënteren binnen mediaomgevingen Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens


Eens

Weet ik niet

a. Leerlingen kunnen vlot door social media heen navigeren b. Leerlingen kunnen functies en informatie binnen social media snel vinden c. Leerlingen kunnen social media gebruiken op een geschikt apparaat in verschillende situaties (smartphone, laptop, tablet etc.) d. Leerlingen weten welke zaken op social media thuishoren en welke je er beter niet op kunt zetten e. Leerlingen weten welke social media je in welke situatie kunt gebruiken (YouTube voor filmpjes op te zoeken en Facebook om een status te delen)

9. Communicatie: Informatie vinden en verwerken Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Leerlingen kunnen via social media de informatie vinden die ze zoeken b. Leerlingen kunnen informatie selecteren die betrouwbaar is c. Leerlingen kunnen gebruik maken van opgedane informatie door deze op te slaan en te delen met anderen

10. Communicatie: Content creëren Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens


Eens

a. Leerlingen kunnen eigen content op social media plaatsen (zoals een filmpje op YouTube plaatsen, reageren via Twitter, een blog of foto's delen) b. Leerlingen weten hoe ze de gewenste doelgroep kunnen bereiken via social media c. Leerlingen kunnen hun boodschap aantrekkelijk vormgeven op social media


44

Weet ik niet

d. Leerlingen kunnen via social media hun boodschap duidelijk overbrengen

11. Communicatie: Participeren in sociale netwerken Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Leerlingen weten welke omgangsregels, normen en waarden er op social media gebruikt horen te worden b. Leerlingen gebruiken de geldende omgangsregels, normen en waarden en passen hun gedrag hier op aan c. Leerlingen weten wat je wel en niet kunt zeggen op social media d. Leerlingen weten hoe je vrienden kunt maken op social media en hoe ze deze kunnen behouden e. Leerlingen weten wanneer mediagebruik van anderen ongepast is f. Leerlingen kunnen ongepast mediagebruik van anderen resoluut beëindigen g. Leerlingen kunnen via social media gezien en gehoord worden

12. Strategie: Reflecteren op eigen mediagebruik Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens

Eens

Weet ik niet

a. Leerlingen kunnen kritisch naar hun eigen social mediagebruik kijken b.Leerlingen kunnen benoemen welke invloed alleen het kijken naar social media heeft op hun welbevinden c. Leerlingen kunnen benoemen wat de impact is van het eigen social mediagebruik d. Leerlingen kunnen aangeven wat de effecten van social media zijn op hun leven e. Leerlingen kunnen keuzes maken om het eigen social mediagebruik te verbeteren

13. Strategie: Doelen realiseren met media Geef aan in welke mate u het met de stellingen eens of oneens bent, kijkend naar de leerlingen in uw groep. Oneens

Beetje oneens

Beetje eens


Eens

45

Weet ik niet

a. Leerlingen kunnen social media inzetten om de juiste informatie te verkrijgen b. Leerlingen kunnen social media inzetten om op dat moment belangrijke informatie te delen c. Leerlingen kunnen afstand nemen van verleidingen op social media (reclame, hypes bijv.), wanneer deze niet van belang zijn

14. Verantwoordelijkheid 0Volledig 1 bij de ouders

2

3

4Volledig Kinderen leren bij de het zelf school

Kies waar volgens u de verantwoordelijkheid om kinderen goed om te leren gaan met social media het meeste ligt. Als u denkt dat kinderen het zelf leren mag u hier een 'x' zetten.

15. Geef hieronder een toelichting op uw antwoord bij de vorige vraag.

16. Geef aan wat de leerlingen uit uw groep al goed kunnen op social media en wat ze nog moeten leren Dit kunnen de leerlingen al goed Dit kunnen de leerlingen al goed Dit kunnen de leerlingen al goed Dit moeten de leerlingen nog leren Dit moeten de leerlingen nog leren Dit moeten de leerlingen nog leren

17. Wanneer u nog (een) verwante opmerking(en) wilt plaatsen die u van belang acht voor dit onderzoek, geeft onderstaand tekstveld hiervoor ruimte.


46

Bijlage 4: Infographic, suggestie voor de praktijk Deze infographic is ontworpen om digitaal naar de ouders te verzenden. Via de volgende link is deze terug te vinden: ‘socialmediaonderzoek.weebly.com’. Onderstaande afbeelding is een screenshot van de infographic en bevat geen interactieve functionaliteiten.


47

Mediawijs omgaan met social media in het primair onderwijs

Recommend Documents