MEDIA BOEKRECENSIES. Planeten. Alles wat je weten. Dwaling en bedrog

MEDIA

BOEKRECENSIES Planeten Dava Sobel. De planeten. Amsterdam: Ambo, 2005. 232 p., ISBN 90-263-1779-4. € 16,95.

haal van de Apollolandingen, ze behandelt de planeet Mars vanuit de SF-hoek en Jupiter brengt ze in verband met de astrologie. ze brengt Saturnus in verband met de harmonie der sferen en de suite the Planets van Gustav Holst. Jammer is het dat – in tegenstelling tot in de Engelstalige uitgave – in dit boek geen namenregister is opgenomen. Waarom uitgeverij Ambo het boek op de stofomslag de subtitel ‘Een reis langs de negen sterren van ons zonnestelsel’ meegeeft, begrijp ik niet, want het staat wel erg knullig en daarmee wordt een goed boek alleen maar tekort gedaan. ■ Marianne Offereins

414

Een paar jaar geleden had ik het genoegen van Dava Sobel het boek De dochter van Galilei te recenseren. Dit is haar meest recente boek in het Nederlands. Natuurlijk zijn er al honderden astronomische boeken geschreven, maar in dit boek bekijkt de auteur de planenten ook van een heel andere kant: ze beperkt zich niet tot de astronomische feiten, maar ze bekijkt de planeten ook van uit de populaire cultuurachtergronden, ze haalt er de kunst, muziek, poëzie, astrologie en de science fiction bij, zodat een zeer gevarieerd geheel ontstaat. Sobel begint met herinneringen uit haar kindertijd toen ze haar eigen ‘planetarium’ maakte. Vervolgens komt er een hoofdstuk over het ontstaan van ons zonnestelsel, daarna behandelt Sobel de planeten in de volgorde vanaf de zon. Ze gaat bij de beschrijving van Mercurius in op de mythologie, Venus staat centraal in een aantal gedichten, bij de aarde beschrijft ze in vogelvlucht de geschiedenis van de cartografie, de maan kan natuurlijk niet zonder het ver-

Dwaling en bedrog David Wootton. Bad Medicine. Doctors Doing Harm Since Hippocrates. Oxford: Oxford University Press, 2006. 304 p., 32 z/w illustraties. ISBN 0-19-280355-7. £ 16.99.

“Met medicijnen duurt het twee weken voor u beter bent en zonder medicijnen veertien dagen”. Zo luidde het advies van dokter Offereins, Mariannes vader. Hij zou genoten hebben van dit boek dat voortdurend laat zien dat de keizer, in dit geval de medische wetenschap, geen kleren aanheeft en bloot over straat gaat. Wootton schrijft een soort alternatieve geschiedenis van de geneeskunde, die hij beschrijft als stilstand en ach-

teruitgang, veroorzaakt door domme en koppige artsen en geleerden. Van Hippocrates (400 v.Chr.) tot Lister (1865, bedenker van de ontsmetting) is er nauwelijks voortgang geboekt, ondanks schitterende uitvindingen als de microscoop. Wootton laat zien dat er na Leeuwenhoek meer dan twee eeuwen verliepen voor die weer werd gebruikt, en dat zelfs toen (± 1830) met de resultaten niets gedaan werd. Hetzelfde geldt voor de fysiologen als Claude Bernard, artsenonderzoekers die door vivisectie probeerden inzicht te krijgen in lichaamsprocessen. Maar nieuwe geneeswijzen brachten ze niet tot stand. ‘Het waren briljante wetenschappers, wrede mensen en incapabele artsen’. Steeds weer worden voor de hand liggende conclusies door het medische corps verworpen, zoals de vaststelling dat limoenen helpen tegen scheurbuik, of dat hygiëne besmetting voorkomt. Ik heb nu eens goed gelezen hoe het zat met dr. Snow en zijn ontdekking dat cholera werd verspreid via drinkwater. Zijn op ankervast statistisch bewijs gebaseerde en werkende raad werd pas na lang uitstel aanvaard. Ook penicilline, die fraaie uitvinding van dr. Fleming, had tien tot vijftien jaar eerder kunnen worden toegepast. Lees ook het verhaal van Joseph Lister en de moeite die hij ondervond om zijn theorie over het kiemvrij maken van ziekenzalen aanvaard te krijgen. Niet de wetenschap, maar de cultuur hield de vooruitgang tegen, betoogt Wootton in een slothoofdstuk waarin hij de drie argumenten in dit boek opnoemt: (I) dat er weinig echte geneeskunde was voor 1865; (II) dat de geneeskunde pas effectief werd toen artsen gingen tellen en meten, en (III) dat de sleutel voor de ontwikkeling is de theorie dat ziekten door ziektekie-

men ontstaan. Ik vind dit een meeslepend boek dat ik graag aanbeveel. Het enige spijtige is dat het zo stijf is ingebonden dat het steeds dichtvalt. Maar wie weet, komt het ook nog in paperback uit! ■ Hans Bouma

Alles wat je weten wilt… Alan Davidson. The Oxford Companion to Food. 2nd edition edited by Tom Jaine. Oxford: Oxford University Press, 2006. 907 p., vele illustraties. ISBN 0-19-280681-5. £ 40.00.

“Een ontzag wekkend boek van liefde en toewijding aan het enige dat ons mensen allen verenigt – ons dagelijks voedsel”. Zo luidt de aanbeveling achterop de omslag van dit prachtige boek, en ik sluit me daar graag bij aan. Allerlei aspecten van voedsel worden erin behandeld. Voorin staat een opsomming van de thema’s, van food plants tot everything else (cookery books, culinary terms, enzovoorts). Ook scientific topics ontbreken niet, met een kleine honderd lemma’s (in totaal 2711). Om een indruk te geven van de inhoud citeer ik een willekeurige dubbelpagina. Daar vond ik de lemma’s: Gloucester cheese, glucose, gluten, gnetum (een Aziatisch tropisch bomengeslacht zonder Engelse naam),

MEDIA

gnocchi, Goa (de vroegere Portugese kolonie – veel landen worden behandeld voor hun nationale gerechten), goat. Je vindt in dit boek van alles over vruchten, vlees, spijzen en dranken, hun bereiding en nog veel meer dan ik in een korte bespreking kan opsommen. Ideaal voor docenten koken. En voor de exacte vakken? Glucose en gluten worden er redelijk nauwkeurig in behandeld. Bij acids vond ik: “The scientific definition of an acid is a substance that dissolves in water to release hydrogen ions, dissolves metals releasing hydrogen gas, and reacts with a base to form a salt.” Een beetje meer Arrhenius dan Brønsted dus, maar het kan ermee door en zo’n voedselencyclopedie is geen scheikundeleerboek. Nitraten en nitrieten staan er ook in, maar niet nitrosaminen (die gevormd kunnen worden uit de combinatie van nitraat en amine; daarom moet je vis niet met bladgroente combineren). Van Nederland staat er ook een artikel in. Dat vermeldt als eerste de rijsttafel en dan het kookboek van Martine Wittop Koning. Vervolgens wordt een aantal nationale gerechten, alle onberispelijk gespeld, opgesomd: paling, haring, erwten- en bruinebonensoep en nog veel meer. Het verwijst naar de internationalisering van onze keuken. Aan het eind van het lemma zijn er nog doorverwijzingen naar Banketbakkerij, Edam, Gouda, Spice trade. Er is bijna een hele pagina aan onze keuken gewijd, wie had dat durven denken? Zo’n boek hoort, bezaaid met vetvlekken, thuis in het kooklokaal maar ook, in betere toestand, in de bibliotheek, toegankelijk voor docenten en studenten. Onvoorstelbaar rijk aan inhoud, op kunstdrukpapier uitgegeven. Dan is £ 40, dus zo’n € 60, een koopje! ■ Hans Bouma

Nieuwe Biocahiers De bioredactie ontving twee nieuwe Biocahiers. De Biocahiers verschijnen de laatste jaren zeer regelmatig; ze zijn dikker dan voorheen en sinds dit jaar in een moderner jasje met een frissere opmaak en een nieuw lettertype. De cahiers zijn te bestellen via tel. 070 344 07 81, [email protected] of www.biomaatschappij.nl

Hoe gezond is prikken? Gezond voor een prikje. Stichting Biowetenschappen en Maatschappij, 2006. 69 p., ill.in kleur. ISBN 90-73196-48-5. Het cahier kost € 6,- exclusief verzendkosten.

415

De jongeren onder ons kunnen het zich al niet meer voorstellen dat het vroeger heel gewoon was dat de meeste kinderen mazelen kregen, bof of rodehond. Of dat er in de buurt altijd wel iemand woonde met een dun, slepend been door kinderverlamming. En bijna geen Nederlander weet nog hoe het moet zijn om te leven in een wereld die door pokken geplaagd wordt. Ook dat was niet eens een mensenleven geleden wel anders. In dit cahier wordt op een rijtje gezet wat iemand over vaccinaties zou moeten weten. Hoe vaccins ons beschermen tegen eventuele ziektes. Welke successen met vaccinatie zijn bereikt, waarbij er natuurlijk veel aan-

dacht is voor de pokkenvaccinatie en het Rijksvaccinatieprogramma. Natuurlijk ontbreekt een hoofdstuk over twijfelaars en tegenstanders van vaccinatie niet. In ontwikkelingslanden heersen infectieziekten vaak nog volop, met uitzondering van pokken. Soms is er nog geen vaccin voor een ziekte, omdat het nog niet lukt om er een te maken of omdat een bedrijf er geen brood in ziet. Vaak komt massale vaccinatie niet goed van de grond door gebrek aan geld, politieke stabiliteit en infrastructuur. Er is ook een hoofdstuk gewijd aan nieuwe vaccins voor de rijken en nieuwe vaccins voor de armen en nieuwe vaccins voor iedereen. Een interessante bijdrage gaat over de vaccinatie bij dieren en waarom die plaatsvindt (onder andere bij mannelijke varkens te zorgen dat hun vlees geen ‘berengeur’ krijgt).

Achter in het boekje zit een begrippenlijst. Geschikt als achtergrondinformatie bij biologie en anw.

De zin en onzin van dierproeven Dieren in dienst. Biowetenschappen en Maatschappij, 2006. 74 p., ill. in kleur. ISBN 90-73196-51-5. Cahiers kosten € 6,- exclusief verzendkosten.

Het cahier is mede op initiatief van de Stichting Informatie Dierproeven tot stand gekomen

MEDIA

416

(www.informatiedierproeven.nl). Mens en dier zijn van oudsher aan elkaar verbonden. Mensen gebruiken dieren al heel lang om hun gezelschap, hun trekkracht en hun producten zoals huid, botten en vlees. Maar ook om hun gelijkenis met de mens: als proefdier. Maar mag dat laatste zomaar? Wat is de zin ervan? Kunnen we niet zonder dierproeven? En wat gebeurt er eigenlijk in de praktijk? Wat mag en wat niet? De dieren die in dit cahier een ‘hoofdrol’ spelen zijn: het kalf, de naakte muis, de Zuid-Afrikaanse klauwkikker (van de zwangerschapstesten!), Laika (het Russische ruimtevaarthondje), Nim Chimpsky (een chimpansee die de gebarentaal leerde) en C. elegans (een heel klein wormpje en het eerste dier het waarvan het genoom bekend werd). Er passeert nogal wat in dit cahier; een greep: het Softenondrama, Vivisectie door de tijden heen en de Transgene revolutie om maar wat te noemen. Maar naar verhouding de meeste aandacht gaat naar de Wet op de dierproeven (en de mogelijkheden tot Vervanging, Vermindering en Verfijning daarbij) en de ethiek rond dierproeven. Achter in het boekje staan een begrippenlijst en een lijst met websites waar meer informatie te vinden is. Ook geschikt als achtergrondinformatie bij biologie en anw. Maar dan zou ik aanraden om ook het boek van Johan van Dongen te lezen als het te verkrijgen is: Pleidooi voor de aap (de waarheid achter aids en andere virusinfecties). Uitgeverij Kriterium Sittard, 1997, ISBN 90 6303-725. Ik kocht het een aantal jaren geleden in de ramsj. Johan schetst een heel ander beeld van de noodzakelijkheid van dierproeven en vaccinaties. ■ Marijke Domis

Wetenschap Susan Greenfield. Het wetenschapsboek.De 250 belangrijkste wetenschappelijke ontdekkingen. Utrecht: Het Spectrum. hardcover; 528 p., ill. ISBN 90-7744-505-6. € 34,95.

In dit kloeke boek, onder redactie van Susan Greenfield, hoogleraar farmacologie aan de universiteit van Oxford en directeur van het Royal Institution of Great Britain, Simon Singh, expert in de fysica van de elementaire deeltjes en Peter Tallack geneticus in Londen en redacteur van Nature, worden 250 van de belangrijkste wetenschappelijke ontdekkingen in het kort in chronologische volgorde bijeengebracht. Het boek geeft hiermee een overzicht van de geschiedenis van de biologie, fysica, astronomie, kosmologie, evolutie, geologie, geneeskunde en wiskunde. Aan de meeste ontdekkingen of nieuwe ideeen worden twee pagina’s in tekst en beeld gewijd. In acht langere stukken schrijven topwetenschappers over de ontdekkingen die van doorslaggevend belang zijn geweest. Het boek begint in 35.000 v.C. met de ontdekking van het rekenen en eindigt in 2000 met de ontdekking van het menselijk genoom. Tussendoor is onder meer te lezen over de ontdekking van het concept ‘nul’, het bewijs van de laatste stel-

ling van Fermat, de notie dat de zon het middelpunt vormt van ons heelal, de eerste stappen van de mens op de maan, de ontdekking van de menselijke cel, het kloneren van het schaap Dolly, om maar een paar onderwerpen te noemen. Natuurlijk kan in een dergelijk kort bestek niet uitgebreid op de onderwerpen worden ingegaan, het boek moet dat ook niet gezien worden als een handleiding om bijvoorbeeld, ingewikkelde fysische begrippen even vlot door te hebben, maar het is wel bijzonder fraai en kan zeker een aanleiding vormen tot een verdere verdieping. En een aantal vrouwen van betekenis staat er ook in. ■ Marianne Offereins

De Camargue D. Hilbers. The nature guide to the Camargue, La Crau and Les Alpilles. Utrecht: KNNV-uitgeverij, 2006. 220 p., genaaid, full colour. ISBN: 90-5011-222-6. € 24,95.Verkrijgbaar via de boekhandel en www.knnvuitgeverij.nl.

De Camargue en omliggende natuurgebieden behoren tot de meest klassieke natuurreisbestemmingen van Europa. En met recht. Hoewel net in het middellandse zeegebied, biedt de Camargue al het beste dat deze rijke regio te bieden heeft. Grote rietvelden, schrale zout-

steppen en bloemrijke heuvels wisselen elkaar af. Hier vindt u bijeneters, hoppen, scharrelaars en tal van bijzondere steppen-, kust- en moerasvogels, waaronder de grootste kolonie flamingo’s van Europa. Deze gids bevat 13 routes en uitgebreide informatie over het vinden van vogels, reptielen, amfibieën en planten. Dit boek maakt deel uit van de reeks Crossbill Guides: een innovatieve serie Engelstalige reisgidsen voor bekende Europese natuurgebieden. Iedere gids biedt uitgebreide achtergrondinformatie over onder andere landschap, ecologie, flora, fauna en natuurhistorie. Dit verder aangevuld met up-to-date informatie over o.m. fiets- en wandelroutes en alles wat u nog meer wilt weten voor het optimaal verkennen van het gebied. De producent van deze serie, de Crossbill Guides Foundation, heeft als doel mensen door middel van de reisgidsjes te laten delen in kennis van en enthousiasme voor de bijzondere natuur en daarmee het draagvlak voor het veilig stellen van Europees natuurerfgoed te vergroten. Zie www.crossbillguides.org. Ik ben al een paar keer in het gebied geweest en heb de flamingo’s bewonderd, maar ik ben tot de ontdekking gekomen dat ik La Crau heb gemist. La Crau wordt gedefinieerd als een woestijn. Planten kunnen er niet groeien omdat het grondwater onbereikbaar is. De grond is te vergelijken met een geplaveide weg, met grote ronde stenen, die ooit door de Durance zijn afgezet. De Durance stroomde 1,5 miljoen jaar geleden oostelijk van Les Alpilles naar de Middellandse Zee. Die beschrijving alleen al en de prachtige beschrijvingen van de flora en fauna is een reden om gebied te bezoeken. ■ Marijke Domis

ACTUEEL

BERICHTEN Pure Chemie De 27e Nationale Scheikundeolympiadeweek op de UT De voorzitter van het College van bestuur van de UT opende deze olympiade. Hij sprak de wens uit dat de olympisten deze week niet alleen veel scheikunde zouden leren, maar vooral ook dat ze kennis konden maken met het onderzoek van deze universiteit en dat ze de sfeer van het studentenleven op en rond de unieke campus konden proeven.

418

Dit jaar deden voor het eerst meer dan 1000 leerlingen mee aan de voorronde van de scheikundeolympiade. De beste twintig daarvan zijn van 7 tot en met 14 juni te gast geweest op de Technische Universiteit Twente en kregen daar een week topcolleges en speciale practica. Daarnaast was er een uitgebreid recreatief programma dat varieerde van een stadssurvival in Enschede, bowlen, windsurfen, poolen, danskaraoke en sporttheater. Ook hebben de olympisten genoten van het studentenleven. Zo bezochten ze veelvuldig de soos van de studievereniging Alembic van de opleiding Chemische Technologie en zijn ze te gast geweest op het studentencomplex op de campus om het ‘eigen brouwsel’ van de studenten mee op te eten en na afloop de afwas te doen. De practicumtoets De practicumtoets nam vier klokuren in beslag en bestond uit drie onderdelen. Allereerst werd m.b.v. een isomerisatie dimethylmaleaat omgezet in dimethylfumaraat. De dimethylester van 2-buteendizuur komt in twee configuraties voor: de cis- en de trans-configuratie. De cis-configuratie wordt dimethylmaleaat genoemd; de transconfiguratie heet dimethylfumaraat. Wanneer aan dimethylmaleaat broom wordt toegevoegd en het mengsel wordt beschenen met licht, zal er een omzetting van de cis-configuratie naar de trans-configuratie plaats vinden.

Vervolgens werd het watergehalte in kaliumtrioxalatoferraathydraat (K3Fe(C2O4)3.xH2O) op twee manieren kwantitatief bepaald, namelijk m.b.v. een titratie van kaliumpermanganaat in zuur milieu en door verwarmen en bepaling van de massa-afname. In het laatste onderdeel werd een ketonmengsel geanalyseerd met dunne-laagchromatografie. Om de vlekken op het TLC-tje goed zichtbaar te maken werden de ketonen eerst omgezet m.b.v. 2,4dinitrofenylhydrazine in een gekleurd derivaat.

Zwolle (docent Jan Bos). De prijswinnaars kregen een GR-TI-89-titanium van Texas Instuments, diverse boeken (Wolters Noordhoff) en een beurs van € 1000,- van de VNCI, mits ze (technische) scheikunde of moleculaire (levens)wetenschappen gaan studeren. Daarnaast stelde Texas Instruments voor de scholen van de 4 winnaars een GR met sensor ter beschikking. Ook het volgend jaar stelt TI een extra scholenprijs beschikbaar. Omdat Freddy Rabouw niet mee kon naar de naar de 38e Internationale Chemie

De theorietoets De vier uur durende theorietoets met zes opgaven stond geheel in het teken van het thema Pure chemie: Hoe kristalliseert puur goud, de pure explosieve kracht van TNT, enzymen puur voor de snelheid, brandstofcellen laten het milieu puur, alles uit puur pentyn en puur gereken waren de zeer aansprekende titels van de opgaven waarbij alle geleerde chemie van de middelbare school en van de olympiadeweek uit de kast gehaald moest worden om ze op te lossen. De onderwerpen die aan bod kwamen lagen voornamelijk op het gebied van de organische chemie, fysische chemie, kinetiek en coördinatiechemie en spectrometrie.

Olympiade die dit jaar in Gyeongsan, Zuid Korea werd gehouden, mocht de nummer vijf van de Nationale Olymiade, Rianne Lous van het Christiaan Huygens College Eindhoven (docent Arie van Muijlwijk), mee. Aan de internationale top in Korea

De winnaars van de 27e NSO De prijzen werden uitgereikt door prof. Henk Zijm, rector magnificus van de UT. Hij benadrukte dat meedoen aan de olympiade belangrijker is dan winnen en dat gezien de prestaties die geleverd zijn, alle twintig olympisten echte toppers zijn en eigenlijk allemaal een eerste plaats verdienen. De allerbeste van de NSO 2006 is Casper van der Wel van het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum (docent Peter de Groot); nummers 2 t/m 4 zijn achtereenvolgens Geert Folkertsma van het Agnieten College Zwolle (docent Jan Bos), Freddy Rabouw van het Coornhert Gymnasium Gouda (docent André Bunnik) en Jan Willem Wennemars, Agnieten College

Deelnemers en begeleiders 27e NSO-week.

Practicuminstructie.

ACTUEEL

Om een uitwisseling te beginnen, kun je een van de vijf populaire onderwerpen kiezen, of je kunt Bekijk alle beschikbare onderwerpen (daaronder) aanklikken en onmiddellijk starten.

Eten bij de studenten op de campus.

doen dit jaar circa 260 scholieren uit 70 verschillende landen mee. De docenten, practicumbegeleiders en (studenten)assistenten van de Universiteit Twente onder leiding van Fer Coenders kunnen terugkijken op een geslaagde olympiadeweek, waarvan het succes voor een belangrijk deel ook te danken is aan de UTstudenten en oud-olympisten Ramon Grootte (2001 en 2002), Emiel Kappert (2003 en 2004), Vic van Dijk (2003) en Eef Schuurman. Meer informatie over de 27e Nationale Scheikundeolympiade kun je vinden op: www.utwente.nl/nso en op www.scheikunde olympiade.nl. De voorronde voor de volgende scheikundeolympiade vindt plaats in week 6 (bij voorkeur op woensdag 7 februari) en de tweede ronde in week 15 (bij voorkeur op woensdag 11 april). De Nationale Scheikundeolympiadeweek wordt in 2007 gehouden bij General Electric Plastics in Bergen op Zoom van 6 t/m 13 juni. Johan Broens, Peter de Groot (Gemeentelijk Gymnasium Hilversum, SLO Enschede) en Emiel de Kleijn (Candea College Duiven, Radboud Universiteit Nijmegen).

419

Science Across the World in beweging (4) Als vervolg op Science Across the World in beweging (3) in NVOX, maart 2006, berichten we deze keer over: 1. website (www.scienceacross.org) verbeterd; 2. nieuwe Nederlandse vertaling van Renewable Energy: Duurzame energie.

1. Website (www.scienceacross.org) verbeterd Je kunt nu direct via de homepage partnerscholen vinden om mee uit te wisselen. Dat kan in het Engels, maar nu ook grotendeels in het Nederlands.

Beschikbare talen op de homepage.

Huidige populaire onderwerpen.

Onder Wie is aan ‘t uitwisselen? staat een dynamische lijst van huidige uitwisselingen, waar de klas zo aan mee kan doen. In die lijst kun je ook zoeken op onderwerp, land, leeftijd van de leerlingen en/of uitwisselingsta(a)l(en). Je ziet onmiddellijk welke docenten meedoen en hoe actief ze zijn. Als er voor het gekozen onderwerp een nieuwe school beschikbaar komt, kun je je automatisch een e-mail laten sturen. Log in, ga naar MyZone en ‘edit’ je eigen gegevens. Andere vernieuwingen zijn een RSS feed met actueel BBC science nieuws (linksboven) en de vraag van de maand, waarop leerlingen antwoord kunnen geven en die aanleiding kan zijn tot een klassendiscussie. 2. Nieuwe Nederlandse vertaling: Renewable Energy ➪ Duurzame energie Science Across the World (klik rechtsmidden op de homepage Bekijk alle beschikbare

ACTUEEL

onderwerpen) biedt twee soorten lesmateriaal: downloadable als pdf-bestand en/of online. Van bijna alle downloadable onderwerpen bestaan (meestal wat oudere) vertalingen in het Nederlands.

mogelijkheid onmiddellijk met partnerscholen over de hele wereld uit te wisselen! Lida Schoen ([email protected]) Frans Carelsen ([email protected])

tot 18.00 in de Passenger Terminal Amsterdam aan de Piet Heinkader 27 in Amsterdam. De toegang is gratis. U kunt zich aanmelden op www.vliegendehollan ders2006.nl. Op deze website vindt u ook regelmatig nieuwe informatie over het programma en de gastsprekers. Voor vragen kunt u een e-mail sturen naar vliegendehol [email protected].

Geologisch Evenement Amsterdam Nederlands: Duurzame Energie.

420

Van het nieuwe online lesmateriaal Renewable energy (Duurzame energie) is recent een Nederlandse vertaling verschenen. Switchen tussen de beschikbare talen (bij Renewable Energy zijn dat Engels, Duits, Spaans en Nederlands) kan op elk niveau door eenvoudig op de (beschikbare) taal te klikken.

Inhoudsopgave van Duurzame energie.

Het Engelse lesmateriaal is niet alleen (door Arnoud Pollmann) vertaald, het is ook bewerkt, zodat Nederlandse leerlingen er goed mee uit de voeten kunnen. Daarbij hebben we hulp gekregen van Hans de Leeuw van het Milieu Educatie Centrum (MEC) Nijmegen, die veel Nederlandstalige websites erbij opspoorde. Voor Nederlandse scholen is de inhoud misschien niet zo onbekend, het biedt wel de

Vliegende Hollanders in Amsterdam Nederland wil scoren in de wereld van kennis, technologie en innovatie. Om mee te kunnen doen in de top, in Europa en daarbuiten, moet optimaal gebruik worden gemaakt van de bestaande kennis en ervaring en moeten deze worden overdragen op de jongere generaties. Platform Bèta Techniek heeft van de overheid de opdracht gekregen om te zorgen voor voldoende en kwalitatief goed opgeleide bèta’s en technici: in 2010 moeten 15% meer studenten aan het bètatechnisch hoger onderwijs afstuderen ten opzichte van 2000 en moet het bestaande talent in bedrijven en onderzoeksinstellingen beter worden benut. Om die doelstelling te realiseren benadert het Platform de gehele loopbaanketen: van primair naar voortgezet en beroepsonderwijs tot en met hoger onderwijs en de arbeidsmarkt. Het Platform organiseert een bijeenkomst waar deelnemers uit de top van de politiek, het onderwijs en het bedrijfsleven spreken over de mogelijkheden en uitdagingen voor de toekomst van Nederland: de Vliegende Hollanders - Science & Technology Summit. Niet alleen de sprekers, ook de programmaonderdelen zijn zeer divers. Zo zijn er onder andere publieksdebatten, expertmeetings, lezingen en een wetenschap- en technologieparade. De Vliegende Hollanders-Science & Summit vindt plaats op 15 november 2006 van 11.00

22 oktober 2006 van 10.00 tot 17.00 uur Studenten Sportcentrum USC De Boelelaan 46, Amsterdam-Buitenveldert 92 elementen, bouwstenen voor 4000 mineralen De basis voor deze tentoonstelling vormt de van Mendelejev afgeleide tabel Het periodiek systeem der elementen. Uit particuliere collecties is een expositie samengesteld waarbij zoveel mogelijk elementen en de daarbij behorende mineralen getoond worden. Naast de ‘gewone’, bekende mineralen zoals bariet (voor het element barium) zullen er veel onbekende, zeldzame mineralen worden getoond zoals bijvoorbeeld cookeiet, thorveitiet, betekthiniet, hafnon en rubiklien. De tentoonstelling is niet alleen boeiend voor geologen maar ook chemici kunnen hier genieten. De toegangsprijs bedraagt: volwassenen € 4,-; kinderen € 1,50; donateurs € 2,-

Nationale vmbo-manifestatie Kaders, Kansen en Koers 30 november 2006 in de RAI in Amsterdam De manifestatie is bedoeld voor iedereen die zich bezighoudt met de vraag: ‘Wat speelt er allemaal in het vmbo en wat is belangrijk en waardevol met het oog op de toekomst?’ De kosten bedragen € 150, - per persoon. Ga naar www.adviesgroepvmbo.nl/ kaders_kansen_en_koers/ voor informatie over alle presentaties en het inschrijfformulier.

Aansteker Leven na de dood

Op www.nvon.nl/nvox vindt behalve het boek een meer uitgebreide beschrijving met extra foto’s. Er staat ook een uitgebreide beschrijving in het najaarsnummer 2006 van Explore, doe-wetenschappen voor jongeren. Zie ook www.explorescience.nl/.

Een koolmees vereeuwigd In de keuken kun je enzymen gebruiken om vlees malser te maken in een marinade. Enzymen uit verse kiwi’s of verse ananas breken lange eiwitketens van taai vlees af. Meestal is het nodig de marinade een dag te laten staan. Enzymen hebben tijd nodig om hun werk te doen. Fruit uit blik werkt niet. Door sterilisatie of pasteurisatie bij hoge temperatuur zijn de enzymen niet meer werkzaam. In campingwasmiddel zitten ook enzymen. Ze breken bij een temperatuur tot 40 °C de eiwitvlekken in kleding af. Een onderzoeksproef gaat gemakkelijk met een dode vogel. Varianten zijn mogelijk. Ik plaatste een dode koolmees (Parus major) in een weckfles en ik voegde een schep biotex toe. Ik ververste de biotex twee maal. Elke dag maakte ik een foto.

Gerard Stout, [email protected]

De warme zomer zorgde voor een geschikte temperatuur. Dat experiment leverde een prachtig fotoboek. Het boek is af te halen van de NVOX-website. Afdrukken in kleur, een mooi omslag en een spiraal in de rug. Een ideaal – persoonlijk – verjaardagscadeau en een illustratie van wat leerlingen zelf kunnen doen. Wetenschap vliegt tegen een raam en gaat verder in een weckfles. Ik vond een mol en legde die op een tegel. Maanden later leverde dat een ppt voor natuurwetenschappen.

Achtergronden over de lotgevallen van het lijk staan in het boek Leven na de dood van Gerard Stout, uitgeverij Ter Verpoozing. 78 p. ISBN 90-809398-2-X. Te bestellen via ledenservice NVON.

423

COLOFON NVOX is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON) Redactie: Hoofdredacteur: W.T.W. Vis; adjunct-hoofdredacteur: mw. H. Kramers-Pals. Eindredacteuren: mw. M. DomisHoos (biologie), mw. J.E. Frederik (natuurkunde), J. de Gruijter (scheikunde), A. Pollmann (anw), mw. M.I.C. Offereins. Redacteuren: J.T. Boer, H. Bouma, B. Lefeber, M. Metselaar, mw. I. Schreurs. W. Sonneveld, A. Alblas, J. Broertjes, mw. G. Hensbergen. Redactieadres voor alle kopij: Horstlindelaan 102, 7522 JK Enschede. E-mail: [email protected]. Tel. 053 4326814. Fax 053 4326887. Internetadres: www.nvon.nl/nvox De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van artikelen en berichten in NVOX. Artikelen kunnen niet zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur (tel. 079 3165569, e-mail: [email protected]) worden overgenomen, gekopieerd, elektronisch worden doorgegeven of op welke wijze dan ook vermenigvuldigd. Een uitzondering wordt gemaakt voor het niet-commercieel gebruik door leden ten behoeve van hun schoolwerk.

Klachten over de bezorging van het blad indienen bij de NVON-ledenadministratie, postbus 41, 7940 AA Meppel (tel. 0522 855175, e-mail: [email protected]) Berichten voor het algemene gedeelte van een bepaald nummer dienen uiterlijk op de volgende data te worden verzonden. Nr. 08-06 22-09-2006; Nr. 09-06 20-10-2006; Nr. 10-06 17-11-2006; Nr. 01-07 15-12-2006 Verschijningsdata 2006: 23 okt., 20 nov., 18 dec. Basisvormgeving: FIZZ new media solutions, Meppel. Vormgeving: S. Willems Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel. Advertentie-exploitatie: Bureau Van Vliet, postbus 20, 2040 AA Zandvoort (tel. 023 5714745, fax 023 5717680, e-mail: [email protected]; site: www.bureauvanvliet.com) Dagelijks bestuur NVON: F.L. Gravenberch, wnd. voorzitter ([email protected]), L.A.M. Jansen, secretaris ([email protected]), J.Chr. Nolthenius, penningmeester (penning [email protected]), J. Bette, algemeen lid ([email protected]).

Algemeen Bestuur: Het DB aangevuld met de sectievoorzitters anw vacature, biologie J. van Koppen ([email protected]), natuurkunde mw. A. Thurlings-van der Lingen ([email protected]), scheikunde L. Donk ([email protected]), toa A.P. Soldaat (toa-sectie @nvon.nl). Bestuursmedewerker: mw. L. Pors ([email protected]) NVON-ledenadministratie: mw. M. Worst, Postbus 41 7940AA Meppel, tel. 0522 855175, fax 0522855176, [email protected] NVON-secretariaat: Maandag-donderdag 08.3012.30 uur.Postbus 60047, 9703 BA Groningen, tel. 050 5490205, fax 0842 245324, [email protected] en [email protected] NVON-ledenservice: mw. J.A. HuijsmansJanssen, Molenstraat 31, 4841CA Prinsenbeek. Gironummer 619809, [email protected] en [email protected] Internetadres: www.nvon.nl Hier treft u alle informatie omtrent het lidmaatschap, bijbehorende contributie en een aanmeldingsformulier aan, en ook de adressen van de bestuursleden, van de leden van de secties en de commissies en van de NVOX-redactie. In het nummer van januari 2007 zult u een volledige adreslijst aantreffen.

Aansteker Leven na de dood Een koolmees vereeuwigd

424

Aanstekers zijn beschrijvingen van korte experimenten met mogelijkheden voor nader onderzoek. Een korte beschrijving staat op pagina 423 in dit nummer van NVOX. Bijdragen voor deze rubriek zijn welkom. Zend uw Aansteker aan [email protected]

Agenda 2006 - 2007 datum november 3-4, 2006 16, 2006 december 15-16, 2006 maart 23, 2007

doelgroep

organisatie/onderwerp

plaats/tijd

in nummer

docenten en toa’s scheikunde toa’s

Woudschoten chemieconferentie Crea TOA 2

Woudschoten

7

Wageningen

5, 6

docenten en toa’s natuurkunde

Woudschoten natuurkundeconferentie

Noordwijkerhout

7

iedereen

NVON-congres

Hogeschool Leiden