EUROPESE COMMISSIE
Brussel, 11.5.2012 COM(2012) 183 final/2
CORRIGENDUM : Annule et remplace le document COM(2012) 183 final adopté le 18.04.2012 à Strasbourg. Corrections commencent à la page 36 (paragraphe 3.4.) jusqu'au page 47 (paragraphe 3.8.).
MEDEDELING VAN DE COMMISSIE MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, DE EUROPESE CENTRALE BANK, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITE, HET COMITE VAN DE REGIO'S EN DE EUROPESE INVESTERINGSBANK Groei voor Griekenland
NL
NL
MEDEDELING VAN DE COMMISSIE MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, DE EUROPESE CENTRALE BANK, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITE, HET COMITE VAN DE REGIO'S EN DE EUROPESE INVESTERINGSBANK Groei voor Griekenland
1.
INLEIDING
Griekenland maakt een economische en sociale crisis door die in het moderne Europa zijn weerga niet kent. Om deze crisis te overwinnen en de economie weer in goede banen te leiden is de gezamenlijke inzet van de Griekse bevolking en haar politieke leiders noodzakelijk – alleen Griekenland kan zijn eigen koers bepalen. De oorzaken van de crisis hebben zich over een periode van verscheidene jaren ontwikkeld, en het zal tijd vergen om deze negatieve tendensen om te buigen. Een crisis van deze omvang vereist ingrijpende veranderingen, zodat hieruit een nieuwe, dynamische, concurrerende economie kan ontstaan, een economie die in staat is duurzame groei tot stand te brengen, banen te scheppen, de sociale cohesie te bevorderen en aan de verwachtingen van de Griekse burgers te voldoen. Griekenland hoeft deze enorme uitdaging niet alleen aan te gaan. Het kan kracht en concrete steun putten uit zijn lidmaatschap van de Europese Unie en van de eurozone. Voor de ondersteuning van Griekenland bij de komende inspanningen is langdurige solidariteit van de overige EU-landen vereist. Andere lidstaten en de EU-instellingen hebben zich bereid getoond Griekenland te helpen en in de eurozone te houden, door hulp te bieden op een schaal die tot voor enkele jaren nog ondenkbaar was. Het totale bijstandspakket voor Griekenland, bestaande uit leningen van de EU en van financiële instellingen, de kwijtschelding van schulden door de particuliere sector en schenkingen uit structuur- en andere fondsen van de EU, bedraagt circa 380 miljard EUR. Dit komt neer op 177% van het Griekse bbp. Zoveel bijstand is nog nooit verleend (de overdrachten in het kader van het Amerikaanse Marshall Plan voor naoorlogse wederopbouw beliepen circa 1,2% van het bbp van de ontvangende landen). Tabel 1. EU- en internationale steun voor Griekenland in de afgelopen jaren Overeenkomend met:
Verschillende vormen van EU- en internationale steun ≈ 380 miljard EUR
Ter vergelijking:
(gegevens 2011)
3% van het bbp van Totaal Amerikaans Marshall Plan 1948Financiële bijstand (leningen): 240 miljard EUR de EU 1951: 177% van het Griekse bbp ≈ 13 miljard USD (85% schenkingen, 15% 33 600 EUR per leningen) Griekse inwoner
NL
2
NL
≈ 5% van het Amerikaanse bbp ≈ 2,1% van het bbp van de ontvangende landen Deelname particuliere sector (kwijtschelding schulden): 100 miljard EUR EU-steun in de periode 2007-2013 (schenkingen): > 40 miljard EUR (waaronder 20 miljard EUR uit de structuurfondsen en het Cohesiefonds van de EU en 20 miljard EUR in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid)
De crisis heeft de onderlinge afhankelijkheid van alle EU-lidstaten blootgelegd, en met name van de landen met dezelfde munt. Een zo sterke mate van economische, sociale en politieke integratie kan slechts functioneren wanneer elk land zijn verplichtingen volledig kan nakomen. Griekenland heeft de EU nodig om deze crisis te doorstaan – en de EU heeft een goed functionerend en dynamisch Griekenland nodig dat zijn rol als lidstaat volledig op zich kan nemen en het beleid van de EU op zijn gehele grondgebied kan uitvoeren. Gedurende de crisis heeft de Commissie Griekenland actief bijgestaan, directe steun geboden en samen met de overige lidstaten, EU-instellingen en de internationale gemeenschap naar nieuwe oplossingen gezocht waarmee duurzame resultaten kunnen worden bereikt. In de gehele Commissie zijn teams samengesteld die volledig operationeel zijn en actief samenwerken met de Griekse overheid in Brussel en Athene. Om de vereiste technische bijstand te verlenen heeft de Commissie voorts in juli 2011 een speciale task force Griekenland in het leven geroepen. Daarnaast moet de Commissie nauw toezicht houden op de uitvoering van de verbintenissen en de gemaakte vorderingen. Zoals uit de bijlage bij deze mededeling blijkt, beginnen deze werkzaamheden tastbare resultaten op te leveren en zijn veelbelovende benaderingen ontwikkeld. De Commissie heeft besloten deze mededeling uit te brengen nu de grondslagen voor herstel zijn gelegd, na vele maanden van onzekerheid. Griekenland heeft belangrijke stappen gezet om zijn overheidstekort terug te dringen en het heeft nieuwe fiscale en economische maatregelen genomen. De overeenstemming over het tweede economische aanpassingsprogramma en het succes van de schuldverminderingsoperatie met betrekking tot de particuliere sector scheppen de voorwaarden voor een nieuwe dynamiek, waardoor de dringend noodzakelijke structurele hervormingen sneller kunnen worden doorgevoerd. Deze mededeling is voor velen van belang: voor de Griekse bevolking, omdat zij aantoont dat de huidige crisis tot een rechtvaardiger, betrouwbaarder en doeltreffender systeem kan leiden met een grotere mate van sociale cohesie. Griekenland heeft het vermogen om te veranderen en beschikt over veel waardevolle troeven, maar alle ongekende steun die Griekenland momenteel ontvangt kan slechts vrucht afwerpen indien de Griekse bevolking achter het programma staat en bereid is aan een andere toekomst te werken;
NL
3
NL
voor de democratische instellingen van Griekenland, die hebben ingestemd met het tweede economische aanpassingsprogramma en zich ertoe hebben verbonden dit programma uit te voeren. De onderhavige mededeling benadrukt de noodzaak om een positiever klimaat te scheppen door de nadruk te leggen op het feit dat de integrale tenuitvoerlegging van de eerste maatregelen van het programma al snel tot gunstige resultaten kan leiden; voor andere EU-lidstaten, de EU-instellingen en onze internationale partners, die steun van ongeziene omvang aan Griekenland verlenen en die er zeker van willen zijn dat hun bijdrage goed wordt benut, en wel zo dat nieuwe problemen worden vermeden. Deze mededeling moet de positieve effecten onder de aandacht te brengen die met een volledige, daadwerkelijke tenuitvoerlegging van het tweede economische 1 aanpassingsprogramma , waarin de grondslagen worden gelegd voor groei, investeringen en sociale vernieuwing, kunnen worden bereikt. In deze mededeling wordt aangegeven hoe de op korte termijn te bereiken doelstellingen door snelle actie en EU-steun zoveel mogelijk effect kunnen sorteren2. Hoewel Griekenland een langdurig transformatie- en aanpassingsproces te wachten staat, zal de tenuitvoerlegging van deze maatregelen het herstel op gang brengen. Om het grote publiek ervan te overtuigen dat de huidige offers en inspanningen in de toekomst tastbare resultaten zullen opleveren, moet het over het programma worden voorgelicht evenals over de resultaten die kunnen worden verwacht van de grote veranderingen die in de komende maanden zullen worden doorgevoerd. 2.
EEN HISTORISCHE KANS OM EEN BETERE TOEKOMST OP TE BOUWEN
De volledige en tijdige tenuitvoerlegging van het tweede economische aanpassingsprogramma moet de grootste prioriteit voor Griekenland zijn. De in dit programma vervatte hervormingsmaatregelen zijn bedoeld om het groei- en werkgelegenheidscheppend potentieel van de Griekse economie te herstellen en een einde te maken aan de waardevernietigende voorschriften en het corruptie- en bureaucratiebevorderende klimaat die de Griekse burgers en ondernemingen ervan weerhouden productieve activiteiten te ontplooien. Momenteel zijn overregulering en een slecht presterende overheidsadministratie de belangrijkste oorzaken van inefficiëntie en profiteergedrag. Het wegnemen van de ernstigste belemmeringen voor groei kan de situatie van burgers en ondernemingen in relatief korte tijd aanzienlijk verbeteren. Op middellange termijn zijn ingrijpende hervormingen van de Griekse overheidsadministratie en het rechtsstelsel noodzakelijk om te zorgen voor snellere, doeltreffender procedures, een veel effectiever en rechtvaardiger stelsel van belastinginning, en minder formaliteiten en meer rechtszekerheid voor investeringen en nieuwe bedrijfsactiviteiten. De hervormingen die in het kader van het tweede economische aanpassingsprogramma zijn overeengekomen, moeten een rechtvaardiger samenleving tot stand brengen waarin alle lagen van de bevolking een billijk deel van de lasten van de aanpassing dragen en van de voordelen van de hervormingen profiteren. De ernstige onevenwichtigheden die in de Griekse economie 1
2
NL
De volledige tekst van het programma is te vinden op: http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/occasional_paper/2012/pdf/ocp94_en.pdf Deze mededeling brengt geen wijziging in de officiële besluiten met betrekking tot Griekenland die in het kader van de toepasselijke verdragsprocedures inzake de coördinatie van het economische beleid zijn vastgesteld, en voegt hieraan evenmin iets toe.
4
NL
zijn ontstaan, hebben vooral de minder draagkrachtigen zwaar getroffen, waardoor hervorming nog spoedeisender is geworden. Dat gevestigde belangen, zowel binnen als buiten de overheidsadministratie, hun positie hebben uitgebuit in een ondoorzichtig en bureaucratisch systeem waarin corruptie kan gedijen, kan niet langer getolereerd worden. De gehele bevolking zal evenwel van deze veranderingen profiteren; de Grieken hebben recht op een beter bestuur. 2.1.
Griekenland kan het klaarspelen
Griekenland heeft reeds aanzienlijke vooruitgang geboekt en zijn overheidstekort door uitgaven- en belastingmaatregelen fors teruggedrongen. Het overheidstekort is verminderd van bijna 16% van het bbp in 2009 tot 9,25% van het bbp in 2011. Het parlement heeft een grote hoeveelheid nieuwe wetgeving vastgesteld, en alle eerdere maatregelen die moesten worden genomen voordat het tweede economische aanpassingsprogramma in werking kon treden, zijn ten uitvoer gelegd. Gebleken is dat resultaten worden geboekt wanneer het gehele overheidsapparaat zich toelegt op duidelijke streefdoelen. De weg naar economisch herstel wordt in het tweede economische aanpassingsprogramma duidelijk uitgestippeld. Dit programma zal een historische transformatie teweegbrengen en Griekenland voorzien van een moderne economie en bestuursstructuren waarmee het de toekomst met vertrouwen tegemoet kan zien. Griekenland kan zijn vele sterke troeven uitspelen – zijn scheepvaartsector, zijn toeristisch potentieel, zijn universiteiten en zijn over het algemeen goed opgeleide arbeidskrachten, evenals zijn ligging als een potentieel logistiek centrum en energieknooppunt in Zuidoost-Europa. Een snelle tenuitvoerlegging van een aantal kernmaatregelen zal van doorslaggevend belang zijn voor de schepping van groei en banen, de bevordering van het concurrentievermogen en de stimulering van investeringen. Er zullen binnen een relatief korte periode tastbare, en voor burgers en ondernemingen zichtbare resultaten worden geboekt. De tenuitvoerlegging van deze maatregelen zal het hervormingsproces bespoedigen en een sterk signaal afgeven dat Griekenland zich voor hervorming inzet. Aldus zal Griekenland een negatieve spiraal kunnen omzetten in een positieve – waarbij zijn hervormingsgezindheid wordt beloond met een herstel van vertrouwen en groei, die op hun beurt de basis kunnen vormen voor verdere positieve ontwikkelingen. Hoewel het tweede economische aanpassingsprogramma volledig moet worden uitgevoerd, bespreekt de Commissie in deze mededeling drie grote gebieden waarop door de Griekse autoriteiten in de loop van 2012 genomen maatregelen tegen eind 2012 reeds veelbelovende resultaten kunnen opleveren. Dit zijn:
NL
5
NL
beheersing van de overheidsontvangsten en -inkomsten zodat de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op termijn gewaarborgd wordt; door herkapitalisatie van de banken de kredietstroom naar de reële economie weer op gang brengen en zo kmo's aan betaalbare leningen helpen; het bedrijfsleven de ruimte geven om de groei te stimuleren – een ingrijpende transformatie van het ondernemingsklimaat en de arbeidsmarkt is dringend noodzakelijk om ervoor te zorgen dat binnenlandse en buitenlandse investeerders weer voldoende vertrouwen in Griekenland krijgen om er te investeren en banen te scheppen. 2.1.1.
Beheersing van de overheidsfinanciën – een voorwaarde voor groei en werkgelegenheid
Het programma moet de juiste randvoorwaarden scheppen waardoor de economie op middellange termijn dynamischer en rechtvaardiger wordt. Uit op internationaal niveau opgedane ervaring blijkt dat pogingen om groei en werkgelegenheid te scheppen mislukken wanneer de houdbaarheid van de overheidsschuld en het concurrentievermogen niet worden hersteld. Met het oog op deze houdbaarheid zullen in 2013 en 2014 verdere inspanningen nodig zijn om Griekenland in staat te stellen zijn schuldquote terug te dringen tot circa 117% van het bbp in 2020. Door de nadruk te leggen op gerichte uitgavenverlagingen kunnen de negatieve gevolgen op korte termijn voor de reële economie worden verzacht. Bovendien zal een tekortreductie de liquiditeit van Griekse ondernemingen verbeteren omdat minder binnenlandse en buitenlandse spaargelden door de overheid zullen worden geabsorbeerd. Tevens zal de geloofwaardigheid van Griekenland op de markten toenemen, waardoor het zichzelf, wanneer de periode van financiering uit officiële bron achter de rug is, tegen redelijke kosten zal kunnen financieren en ook de financieringsvoorwaarden voor het bedrijfsleven gunstiger zullen worden. Een hervorming van het belastingstelsel en van de belastingadministratie, waarop onder punt 2.3.2 nader wordt ingegaan, is eveneens van het grootste belang om de overheidsfinanciën onder controle te brengen. Maatregelen in 2012 (zie §1 van het Memorandum of Understanding (MoU), hierna "memorandum" genoemd): De Griekse autoriteiten zullen maatregelen moeten vaststellen om de bestaande begrotingstekorten voor 2013 en 2014 terug te dringen. Deze maatregelen moeten gericht zijn op een verlaging van de uitgaven. 2.1.2.
De kredietstroom naar de reële economie weer op gang brengen door herkapitalisatie van banken en steun aan kmo's
De enorme uitstroom van tegoeden heeft de Griekse banksector verzwakt, waardoor de toegang tot liquiditeit werd bemoeilijkt en de waarde van de bankactiva sterk is verminderd. Door deze situatie worden minder leningen aan de reële economie verstrekt. Economisch herstel is enkel mogelijk indien dit probleem wordt aangepakt en de liquiditeitsstroom naar het Griekse bedrijfsleven weer op gang komt. Het tweede economische aanpassingsprogramma verschaft financiële middelen om de Griekse banksector te herkapitaliseren, met twee oogmerken: het behoud van de financiële stabiliteit en de financiering van de reële economie door de banken.
NL
6
NL
Griekse kmo's opereren momenteel onder zeer moeilijke omstandigheden: van zes van de tien bedrijven zijn de inkomsten in 2011 sterk teruggelopen ten opzichte van 2010, en er gingen 150 000 banen verloren. Deze ontnuchterende cijfers tonen duidelijk aan dat snelle en gerichte maatregelen nodig zijn om de Griekse kmo's te steunen – de EU-steun voor het behoud en de ontwikkeling van deze ondernemingen wordt verderop in deze mededeling beschreven. Om deze dreiging het hoofd te bieden zullen alle beschikbare middelen, met name van de EUstructuurfondsen3, moeten worden ingezet om liquiditeit voor nieuwe activiteiten beschikbaar te stellen met het oog op de schepping van werkgelegenheid en duurzame groei. Er is reeds 4 miljard EUR aan liquiditeitssteun voor kmo's uit de EU-structuurfondsen ter beschikking gesteld in de vorm van financieringsinstrumenten en schenkingen. Daarnaast is een nieuw kmo-garantiefonds opgericht met 500 miljoen EUR uit de structuurfondsen van de EU; deze middelen kunnen worden gebruikt om nog eens 1 miljard EUR aan leningen van de EIB aan Griekse banken vrij te maken, die vervolgens aan Griekse kmo's kunnen worden doorgeleend. Momenteel bereikt dit geld de kmo's echter niet omdat de vraag naar investeringen is afgenomen, leningen aan kmo's in de huidige omstandigheden een groot risico met zich brengen en kmo's daardoor moeite hebben om de noodzakelijke cofinanciering van banken te krijgen. Griekenland heeft de gewijzigde EU-wetgeving op grond waarvan de cofinanciering van werkkapitaal voor kmo's is toegestaan, nog niet omgezet. Deze struikelblokken moeten zo snel mogelijk uit de weg worden geruimd. Verder zijn er verscheidene door de EU-structuurfondsen gecofinancierde projecten en programma's die bedoeld zijn om ondernemersvaardigheden te stimuleren, startende ondernemingen te steunen en de toegang tot microkredietregelingen te verbeteren. Maatregelen in 2012: De herkapitalisatie van banken moet in september 2012 zijn voltooid, waarbij de zakelijke autonomie van de banken wordt gehandhaafd. In de komende acht maanden moeten de Griekse banksector en de overheid de uitbetaling van de 4 miljard EUR aan middelen die reeds beschikbaar zijn voor de financiering van kmo's, bespoedigen. De gewijzigde EU-voorschriften, die de cofinanciering van werkkapitaal toestaan, dienen in Grieks recht te worden omgezet. De EIB dient door het kmo-garantiefonds gedekte leningen aan kleine en middelgrote ondernemingen te verstrekken met als streefcijfer 160 miljoen EUR in 2012, nog eens 400 miljoen EUR tegen het einde van 2013 en 440 miljoen EUR vóór 2015. Verder zal de EIB een bedrag van 440 miljoen EUR aan kmo's beschikbaar stellen, met een garantie van de Griekse overheid. Ook moet meer financiële steun worden verleend voor ondernemersopleidingen (met de nadruk op nieuwe innoverende producten en diensten), met inbegrip van mentorschap, coaching en consultancy.
3
NL
Voor nadere informatie over EU-financiering en liquiditeit voor kmo's, zie onder punt 2.2 en 3.2 in de bijlage.
7
NL
2.1.3.
Ondernemingen de ruimte geven om de groei te stimuleren
Groei van de Griekse productiesector is noodzakelijk om de crisis duurzaam te overwinnen. Geraamd wordt dat een hervorming van de product- en dienstenmarkten op lange termijn het Griekse bbp met maximaal 13,5% zou kunnen verhogen4. Wanneer ondernemingen niet langer met bureaucratie en corruptie kampen, kan onbenut groeipotentieel worden vrijgemaakt in sectoren als toerisme, havendiensten en voedselverwerking, om er maar enkele te noemen. Dit bevordert een heroriëntering van de economie op investeringen en export, en kan een beslissende verschuiving teweegbrengen naar activiteiten met een grotere toegevoegde waarde. Hieronder worden acht actiegebieden behandeld waarop vóór eind 2012 vooruitgang moet worden geboekt5. Herstel van het concurrentievermogen op het niveau van de kosten In het kader van de modernisering van de Griekse arbeidsmarkt moeten maatregelen worden getroffen om tot een snelle aanpassing van de arbeidskosten per eenheid te komen ten einde de werkloosheid te bestrijden en het concurrentievermogen van de Griekse economie op het gebied van de kosten te herstellen. Zoals in het tweede economische aanpassingsprogramma is overeengekomen, dienen maatregelen om tot een snelle aanpassing van de arbeidskosten te komen ten einde de werkloosheid tegen te gaan en het concurrentievermogen op het niveau van de kosten te herstellen, samen met reeds genomen maatregelen, in te zetten op een verlaging met 15% van de nominale arbeidskosten per eenheid in de bedrijven in de periode 2012-2014. Deze maatregelen moeten rekening houden met de uitkomst van de sociale dialoog en gepaard gaan met grotere inspanningen om de arbeidsmarktorganisaties te versterken, loononderhandelingen op alle niveaus soepel te doen verlopen en zwart werk tegen te gaan. Maatregelen in 2012 (zie § 4.1 van het memorandum): Er dient tegen eind juli 2012 een tijdschema te worden opgesteld voor een hervorming van het nationale stelsel inzake collectieve overeenkomsten met betrekking tot de loonvorming, in overleg met de sociale partners. De Griekse autoriteiten moeten verder maatregelen vaststellen om de sociale bijdragen die de arbeidskosten opdrijven, begrotingsneutraal te verlagen. Stimulering van de export De afhandeling van douaneformaliteiten en uitklaring bij export duurt in Griekenland gemiddeld 20 dagen, tegenover een EU-gemiddelde van 10 dagen. Geraamd wordt dat de totale exportwaarde daardoor 10% lager is dan anders het geval zou zijn6. Onevenredige en dikwijls nodeloze documentatie- of procedurele vereisten moeten worden afgeschaft.
4 5 6
NL
Foundation of Economic and Industrial Research, Quarterly Bulletin 2/10, 2010. Voor nadere informatie over deze gebieden, zie onder punt 3 in de bijlage. Bron: Trading on Time: World Bank Policy Research Working Paper 3909.
8
NL
Maatregelen in 2012 (zie §4.2 van het memorandum): Er dient een stelselmatig onderzoek te worden ingesteld naar de uitklaring van exportgoederen en douaneformaliteiten, waarbij buitensporige controles worden afgeschaft en controlesystemen worden afgestemd op de praktijken die in de rest van de eengemaakte markt gangbaar zijn. Zodra deze vereenvoudiging ten uitvoer is gelegd, kunnen de voordelen ervan worden geoptimaliseerd door de overschakeling op ICT-oplossingen. Verder dienen exporteurs van de nodige instrumenten te worden voorzien om afzetmogelijkheden op veelbelovende markten te zoeken. Stimulering van nieuwe investeringen Als gevolg van juridische en administratieve belemmeringen waarbij vele overheidsinstanties betrokken zijn, zijn investeringen in nieuwe faciliteiten of projecten een tijdrovende en kostbare aangelegenheid. Ruimtelijke ordening en milieuvergunningsregels worden dikwijls aangehaald als belemmeringen voor investeringen. Het meest getroffen zijn ondernemingen die werkzaam zijn in de energiesector en in de distributie-, logistieke en vervoerssector. Bij geschillen worden de problemen nog verergerd door de opschortende werking van veel administratieve en juridische maatregelen en een gebrek aan personeel of deskundigheid bij belangrijke overheidsdiensten. De voltooiing van het kadaster zal tevens bevorderlijk zijn voor investeringen doordat investeerders worden beschermd tegen geschillen over grondeigendom. De beschikbaarheid van gekwalificeerde arbeidskrachten vormt eveneens een probleem voor onderzoeks- en innovatie-intensieve buitenlandse investeerders doordat het openbare onderwijsstelsel en de behoeften van de kenniseconomie slecht op elkaar zijn afgestemd. Maatregelen in 2012 (zie §4.2 van het memorandum): Recent vastgestelde wettelijke voorschriften ter bespoediging van de vergunningsprocedures voor bepaalde beroepsgroepen en verwerkende bedrijfsactiviteiten, en ter bespoediging van de verlening van milieuvergunningen voor projecten en activiteiten, dienen thans volledig in werking te treden. Er moeten verdere stappen worden genomen om de oprichting van nieuwe ondernemingen te vereenvoudigen – het EU-streefcijfer dat in de "Small Business Act" wordt voorgeschreven bedraagt drie dagen, en maximaal 100 EUR aan kosten. Verder moet Griekenland het éénloketsysteem invoeren zoals door de dienstenrichtlijn wordt vereist. De modernisering van overheidsaanbestedingen Overheidsaanbestedingen maken 12% van het Griekse bbp uit. Inschrijvers op Griekse overheidscontracten moeten tweemaal zo lang op een gunningsbesluit wachten (bijna één jaar) als gemiddeld in de EU gebruikelijk is. De procedures zijn inefficiënt en kostbaar: de overheidssector heeft tweemaal zoveel mandagen als het EU-gemiddelde nodig om de procedures te beheren. Gemiddeld wordt bij elke procedure tweemaal beroep aangetekend. Deze situatie benadeelt bedrijven die aan de overheidssector leveren en leidt tot hogere kosten. Bovendien wordt de aanschaf van goederen en diensten die noodzakelijk zijn om openbare diensten te verlenen hierdoor bemoeilijkt, en kunnen werken die door de EUfondsen worden gefinancierd, niet worden voltooid.
NL
9
NL
Maatregelen in 2012 (zie § 2.6 van het memorandum): De wetgeving op het gebied van overheidsaanbestedingen dient tegen het eind van het jaar drastisch te worden herzien, en ook de pas opgerichte centrale instantie voor overheidsaanbestedingen moet tegen die tijd volledig operationeel zijn. Er moet een blauwdruk voor een meer professionele en transparante aanbestedingsinstantie worden ontwikkeld en ten uitvoer gelegd in een aantal uitgavenintensieve ministeries voordat succesvolle praktijken in andere overheidsorganen worden toegepast. Voorts kunnen belangrijke besparingen worden bereikt door de ontwikkeling van elektronische aanbestedingen, de centralisering van overheidsaanbestedingen bij aankoopcentrales en een ruimer gebruik van raamcontracten voor standaardleveringen en -diensten. Vrije concurrentie en prijsliberalisering In veel sectoren van de Griekse economie zijn de prijzen gedurende de gehele periode van economische recessie hoog gebleven, wat de economische pijn voor consumenten en bedrijven die met teruglopende inkomsten kampen, nog vergroot. Er moet doortastend worden opgetreden om de vele wettelijke belemmeringen weg te nemen die de concurrentie en de markttoegang voor nieuwkomers beperken. Zo moet onafgebroken worden getracht de bestaande regelgeving te wijzigen die inkomstenstromen beschermt of gereglementeerde beroepen van concurrentie vrijwaart. Meer concurrentie en een grotere prijsflexibiliteit zijn ook noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de daling van de arbeidskosten tot een verlaging van de prijzen leidt. Aldus worden de gevolgen voor het besteedbaar inkomen verzacht en wordt gewaarborgd dat de lagere productiekosten de Griekse samenleving als geheel ten goede komen. Maatregelen in 2012 (zie §4.2 van het memorandum): De wet van 2011 inzake gereglementeerde beroepen dient vóór het eind van het jaar volledig in werking te treden, samen met de bijkomende liberaliseringsmaatregelen die in het memorandum zijn opgenomen. Een doeltreffende tenuitvoerlegging van de EU-regelgeving inzake de erkenning van beroepskwalificaties is eveneens noodzakelijk. Tegen het najaar zal de doorlichting van het regelgevingskader in specifieke economische sectoren worden afgerond; op basis daarvan zullen mededingingsbeperkende en nodeloos belastende voorschriften worden ingetrokken. Een concurrerende energiesector Griekenland is sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen (bruinkool is de voornaamste brandstof voor de elektriciteitsproductie). De meeste eilanden zijn door hun geïsoleerde ligging aangewezen op dieselgeneratoren en oliegestookte installaties. De efficiëntie van de elektriciteitsproductie in zijn geheel behoort tot de laagste in Europa. De energiesector wordt gedomineerd door enkele staatsbedrijven met een lage productiviteit die nog steeds een quasimonopoliepositie op de markt hebben. De transmissienetbeheerders zijn nog niet volledig ontvlochten. Industriële afnemers klagen erover dat hun concurrentievermogen wordt bedreigd omdat de energieprijzen die zij moeten betalen tot de hoogste in Europa behoren. Het elektriciteitsnet en het gasnet moeten worden gemoderniseerd. Verbeteringen in de gasopslag en pijpleidingnetten, evenals investeringen in nieuwe pijpleidingprojecten ter diversifiëring van de gasbronnen, zullen Griekenland in staat stellen munt te slaan uit zijn strategische geografische positie als toegangspoort tot de Europese gasmarkt. De aansluiting van het elektriciteitsnet van de grotere eilanden op het vasteland en de interconnectie tussen
NL
10
NL
kleinere eilanden vormen een voorwaarde voor de grootschalige plaatsing van wind- en fotovoltaïsche installaties. Een versterking van het transmissienet op het vasteland is eveneens onontbeerlijk zodat installaties voor hernieuwbare energie voor de binnenlandse markt kunnen worden geïntegreerd en een aanzienlijke hoeveelheid stroom naar de rest van Europa kan worden uitgevoerd. Griekenland is een natuurlijke doorgangsplaats voor een groot deel van het gas dat afkomstig is uit de landen rond de Kaspische Zee en het oostelijk deel van het Middellandse-Zeegebied. Het TEN-E-programma en de voorgestelde financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen kunnen van groot belang zijn voor de bestemming en financiering van de investeringen op dit gebied. De totstandbrenging van een open en goed functionerende energiesector en van niet-discriminerende toegang tot infrastructuur en netwerken is noodzakelijk om particuliere financiering voor dergelijke investeringen aan te trekken. Projecten als Helios kunnen de springplank vormen naar een daadwerkelijk geïntegreerde Europese markt voor energie uit duurzame bronnen, en tegelijkertijd een bijdrage leveren aan het herstel van de Griekse economie. Maatregelen in 2012 (zie §4.2 van het memorandum): De privatisering van de openbare gas- en elektriciteitsmaatschappijen die dit jaar zal plaatsvinden, zal particuliere investeerders de gelegenheid bieden een enorme nieuwe markt te betreden en biedt perspectieven voor aanzienlijke kostenbesparingen als gevolg van efficiëntieverbeteringen bij de voormalige staatsbedrijven. De scheiding van het beheer van het gas- en elektriciteitstransmissiesysteem en de productieen leveringsactiviteiten zal bevorderlijk zijn voor de transparantie van de sector en zal de concurrentie versterken doordat nieuwkomers tot de markt zullen toetreden. Met technische bijstand zullen de Griekse steunregelingen voor hernieuwbare energie worden hervormd om het investeringsklimaat voor de ontwikkeling van de overvloedige Griekse bronnen op het gebied van zonne- en windenergie te verbeteren. Efficiënte vervoersdiensten De Griekse vervoerssector heeft belangrijke veranderingen ondergaan met de instelling van een toezichthouder voor de spoorwegen, de openstelling van het vrachtvervoer voor concurrentie en de liberalisering van het ongeregelde personenvervoer per touringcar. Er valt echter nog veel te doen. Administratieve belemmeringen en slecht management staan een doeltreffende exploitatie van havens en luchthavens in de weg, wat een negatieve invloed heeft op twee van de belangrijkste sectoren van de economie: de logistieke sector en het toerisme. In het geval van het beheer van luchthavens en luchtverkeer kan op korte termijn aanzienlijke extra capaciteit worden vrijgemaakt en kunnen de kosten voor exploitanten worden verlaagd, wat de toestroom van toeristen een sterke impuls zou geven. De spoorwegactiviteiten kunnen worden verbeterd wanneer voor EU-ondernemingen op het gebied van het personenvervoer de voorwaarden worden geschapen om de Griekse markt te betreden, en wanneer de procedures voor het internationale vrachtvervoer worden vereenvoudigd.
NL
11
NL
Maatregelen in 2012 (zie §4.2 van het memorandum): De beleidsnota vervoer (aangekondigd voor juni 2012) waarin het beleids- en regelgevingskader voor de gehele vervoerssector wordt uiteengezet, dient te worden voltooid. De regelgevende en operationele taken van de Griekse autoriteit voor de burgerluchtvaart moeten worden gescheiden en er dient financiering ter beschikking te worden gesteld voor moderne controle-apparatuur voor het luchtverkeer, de aanwerving van gekwalificeerde luchtverkeersleiders en de aanschaf, via een openbare aanbesteding, van moderne software voor de toekenning van slots. De instelling van onafhankelijke aanbestedingsinstanties voor het personenvervoer per spoor dient te worden afgerond. De grensformaliteiten en de overeenkomsten om de doorstroming van het vrachtverkeer op corridor X te verbeteren, moeten worden herzien en grenssluitingen moeten ongedaan worden gemaakt. Een succesvolle tenuitvoerlegging van het privatiseringsprogramma Het privatiseringsprogramma van 50 miljard EUR dat in het tweede economische aanpassingsprogramma is opgenomen, moet een platform bieden om buitenlandse directe investeringen aan te trekken, nieuwe spelers op de markt te brengen en de concurrentie te versterken; daarnaast moet het bijdragen tot de aflossing van de overheidsschuld. Verder kan het programma leiden tot een efficiënter beheer van de belangrijkste ondernemingen in de Griekse economie die momenteel in staatshanden zijn, indien het met een strategische langetermijnvisie ten uitvoer wordt gelegd. Voor de spoorwegen, havens en luchthavens moet een meer samenhangend regelgevingskader tot stand worden gebracht terwijl zij op privatisering worden voorbereid. In deze regelgeving moet de respectievelijke rol van de openbare instanties en de infrastructuurbeheerders worden verduidelijkt, moet niet-discriminerende toegang tot de faciliteiten worden gegarandeerd, moet de ontwikkeling van infrastructuur als onderdeel van een samenhangend vervoerssysteem worden vergemakkelijkt, en moet ervoor worden gezorgd dat een efficiënt gebruik van de structuurfondsen en het Cohesiefonds wordt gemaakt en dat de TEN-Tprioriteiten worden uitgevoerd. Maatregelen in 2012 (zie §2.1 van het memorandum): Er dient een degelijk regelgevend en institutioneel kader voor infrastructuuractiva te worden vastgesteld. De verkoop van deze activa heeft vertraging opgelopen door technische belemmeringen en onzekerheid over de voorwaarden waaronder zij kunnen worden geëxploiteerd. De volledige inventarisatie van vastgoedactiva in staatseigendom moet worden voltooid. Ook de eigendomsregistratie van overheidsgrond dient te worden bespoedigd. Het is noodzakelijk dat de geplande ontvangsten ook daadwerkelijk worden geïnd om te voorkomen dat er financieringstekorten op de begroting ontstaan en om de geloofwaardigheid van privatisering als middel om de schuld houdbaar te maken, te versterken. 2.2.
De sociale gevolgen van de crisis aanpakken
Afgezien van de bovengenoemde drie actiegebieden vraagt de snelle verslechtering van de sociale toestand in Griekenland om dringende maatregelen. De werkloosheid, met name onder jongeren, is sinds het begin van de crisis dramatisch toegenomen en het armoedeniveau is onaanvaardbaar hoog. De economische aanpassingsprogramma's zijn erop gericht deze situatie te verhelpen door een hervorming van de economie, zodat eenieder kan profiteren van de toekomstige groei en werkgelegenheid.
NL
12
NL
Het is van cruciaal belang dat verdere vooruitgang wordt geboekt met de verlaging van de arbeidskosten en de verbetering van de productiviteit om het concurrentievermogen van de Griekse economie te herstellen. Deze noodzakelijke stappen moeten gepaard gaan met krachtige maatregelen om de sociale rechtvaardigheid te waarborgen en de meest kwestsbare groepen te steunen. Deze overwegingen komen in de opzet van het programma tot uiting; zo zullen de sociale programma's worden herzien om ervoor te zorgen dat zij zich sterker richten op specifieke begunstigden en kwetsbare groepen daadwerkelijk beschermen, wordt ervoor gezorgd dat pensioenverlagingen doelgericht zijn en de laagste pensioenen worden ontzien, wordt fraude op het gebied van sociale uitkeringen bestreden, worden de kosten van de gezondheidszorg verlaagd zonder de kwaliteit van de zorg aan te tasten, wordt de rechtvaardigheid van het belastingstelsel verbeterd en wordt belastingvlucht bestreden. 2.2.1. Bevordering van de werkgelegenheid en opleiding van jongeren De Commissie werkt actief samen met de Griekse autoriteiten om het extreem hoge werkloosheidsniveau onder jongeren tegen te gaan. Zo wordt het gebruik van de EUstructuurfondsen in Griekenland opnieuw geëvalueerd en wordt bekeken hoe de Griekse autoriteiten kunnen worden geholpen bij de herbestemming van deze middelen voor projecten die in de kortst mogelijke tijd de meeste groei en werkgelegenheid opleveren. Er wordt een actieplan opgesteld waarin duidelijke prioritaire doelgroepen en beleidsdoelstellingen zijn opgenomen. EU-middelen ten bedrage van circa 200250 miljoen EUR uit het Europees Sociaal Fonds kunnen, op grond van bestaande programma's van de EU-structuurfondsen, worden toegewezen aan maatregelen waarmee onmiddellijk resultaten kunnen worden geboekt voor jongeren die geen werk kunnen vinden. Voorbeelden van deze maatregelen zijn steun bij het opdoen van de eerste werkervaring of korte tewerkstelling in de particuliere sector of in plaatselijke gemeenschappen, de uitbreiding van mogelijkheden op het gebied van het leerlingwezen of stages voor studenten en afgestudeerden, de bevordering van herscholing in het kader van een groei- en ontwikkelingstraject, de bevordering van ondernemerschap met inbegrip van sociaal ondernemerschap, en studie- of opleidingsperioden in het buitenland, bijvoorbeeld in het kader van het Leonardo- en het Erasmusprogramma. Maatregelen in 2012: Een actieplan ter bevordering van de werkgelegenheid voor jongeren, ook door middel van opleiding en ondernemerschap, dient voor het eind van 2012 te worden voltooid en ten uitvoer gelegd. 2.2.2. Een actief arbeidsmarktbeleid De openbare diensten voor de arbeidsvoorziening moeten beter worden uitgerust om het toenemend aantal werklozen betere, meer persoonsgerichte diensten aan te bieden. Er zijn efficiëntere en meer gerichte investeringen in een actief arbeidsmarktbeleid nodig met het oog op een banenrijk herstel, en verder moet de doeltreffendheid van de in het kader van het actieve arbeidsmarktbeleid getroffen maatregelen meer stelselmatig worden geëvalueerd. Hierbij moet prioriteit worden verleend aan de meest kwetsbare groepen (laaggeschoolde werklozen, vroegtijdige schoolverlaters, oudere werknemers, langdurig werkozen, migranten
NL
13
NL
en minderheden, enz.). Maatregelen voor de ontwikkeling van vaardigheden moeten vooral worden afgestemd op de behoeften van de sectoren en clusters die bij uitstek de aanjagers van toekomstige groei kunnen worden. In het kader van de EU-structuurfondsen kan steun worden verleend voor uiteenlopende regelingen voor korte tewerkstelling die vooral in de behoeften van kansarme groepen voorzien. Hiermee kan tijdelijke financiële verlichting worden verschaft en krijgen degenen die het zwaarst door de crisis worden getroffen de gelegenheid om hun vaardigheden te ontwikkelen en aan het werk te blijven. Daarnaast zou Griekenland gebruik kunnen maken van het vooralsnog onbenutte potentieel van de sociale economie met een beroep op het Europees Sociaal Fonds. Met de aanzienlijke steun uit dit fonds kunnen nieuwe banen worden geschapen en kan in de toenemende behoefte aan sociale dienstverlening worden voorzien. Maatregelen in 2012 Een efficiënter gebruik van de beschikbare middelen van het Europees Sociaal Fonds om een goed functionerend kader tot stand te brengen voor de ondersteuning van de sociale economie en sociale ondernemingen alsook van de voornaamste drijvende krachten achter een banenrijk herstel, en om te voorzien in de complexe integratiebehoeften van kwetsbare groepen. 2.2.3. Investeren in onderwijs en opleiding Om de groei weer op gang te brengen en de concurrentievoordelen van Griekenland ten volle te benutten dienen de relevantie, de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van het lager beroepsonderwijs en van lagere beroepsopleidingen te worden verbeterd. De samenwerking tussen ondernemingen en onderwijsinstellingen moet worden aangemoedigd opdat jongeren, na afronding van onderwijs of opleiding, over de vaardigheden en deskundigheid beschikken waaraan de economie behoefte heeft – zowel in termen van inzetbaarheid als van ondernemerschap. Dit houdt tevens in dat er flexibele trajecten moeten komen tussen algemene opleidingen en beroepsopleidingen, en van lager beroepsonderwijs en lagere beroepsopleidingen naar verdere scholing en hoger onderwijs. 2.3.
De totstandbrenging van een moderne overheidsadministratie
De hervorming van Griekenland moet beginnen met de modernisering van de Griekse overheidsadministratie. Op het ogenblik ontbeert Griekenland het vermogen om een beleid ten uitvoer te leggen, de overheidsfinanciën te beheren, belastingen te innen, markten open te stellen voor concurrentie, ervoor te zorgen dat overheidsaanbestedingen efficiënt en innoverend functioneren, leveranciers te betalen, of zijn burgers tijdige rechterlijke toetsing te garanderen. Complexiteit en een gebrek aan transparantie op alle niveaus zetten de deur open voor corruptie, waardoor het vertrouwen van de burgers in het overheidsapparaat wordt ondermijnd en de doelmatige werking ervan wordt aangetast. Wanneer deze situatie wordt verholpen zal weer een sociaal contract kunnen worden gesloten tussen de Griekse burgers en de overheid dat gebaseerd is op transparantie, vertrouwen en solidariteit. Het herstel van het vertrouwen in overheidsstatistieken vormt een integraal onderdeel van dit sociaal contract. 2.3.1. Hervorming van de overheidsadministratie
NL
14
NL
De structuren en werkmethoden van de Griekse overheidsdiensten moeten drastisch worden hervormd. Er dient duidelijk te worden bepaald wie voor belangrijke beleidsdossiers verantwoordelijk is om ervoor te zorgen dat verantwoording wordt afgelegd, de inertie wordt overwonnen en een eind wordt gemaakt aan de huidige verdeling van verantwoordelijkheid voor de verschillende aspecten van een gegeven beleid over meerdere ministeries en instanties. Er is een krachtige interministeriële coördinatie-instantie nodig om de complexe hervormingsprocessen ten uitvoer te leggen. Hervormingen zijn eveneens noodzakelijk om de werking en organisatie van de afzonderlijke Griekse ministeries en overheidsdiensten te verbeteren. Alle beginselen van samenhang en efficiëntie die met de hervorming van het openbaar bestuur op centraal niveau worden ingevoerd, moeten vervolgens ook op regionaal en lokaal niveau worden toegepast. De EU steunt het administratieve hervormingsprogramma in Griekenland concreet, met name via het Europees Sociaal Fonds met een begroting van 505 miljoen EUR. De hervorming van de overheidsadministratie is eveneens een belangrijk aspect van het tweede economische aanpassingsprogramma7. Maatregelen in 2012 (zie §2.6 van het memorandum): De stuurgroep op hoog niveau die begin 2012 is opgericht om toezicht te houden op de uitvoering van de administratieve hervormingen, zal zo snel mogelijk haar werkzaamheden aanvangen onder leiding van de premier. Er dient een stabiele structuur voor interministeriële coördinatie te worden opgericht. Verder moeten in elk ministerie horizontale structuren worden ingevoerd die worden belast met de relevante procedures inzake budgettaire/financiële audit, interne controle en personeelsbeheer, op basis van gemeenschappelijke regels. Verder is het dringend noodzakelijk dat een routekaart en maatregelen inzake administratieve hervorming op regionaal en lokaal niveau worden vastgesteld en ten uitvoer gelegd. Een versnelde uitvoering van het met ESF-middelen gefinancierde programma "Administratieve hervorming" is van het grootste belang om snel resultaten te boeken. 2.3.2. Belastinghervorming, belastingadministratie en beheer van de overheidsfinanciën Het Griekse belastingstelsel moet nodig worden herzien. De wijze waarop zowel de directe als de indirecte belasting – waaronder eigendomsbelasting - is opgezet, kan worden verbeterd om de stabiliteit en de groei te bevorderen. Uitvoerige vrijstellingen, bijzondere regels en preferentiële stelsels hebben niet alleen de omvang van de belastinggrondslag aangetast, maar hebben het stelsel zo ingewikkeld gemaakt dat het moeilijk te beheren en na te leven is. Deze vrijstellingen en uitzonderingen maken het stelsel niet alleen ingewikkelder maar geven ook gelegenheid tot grootscheepse belastingontduiking en fiscaal misbruik, en lenen zich verder voor belastingvlucht en corruptie die tot een enorm verlies aan inkomsten voor de overheid leiden en de levensvatbaarheid van het bedrijfsleven in gevaar brengen. De hervorming van de belastingen moet derhalve ook verbetering brengen in de kwaliteit van de belastingwetgeving, de belastingadministratie en de mate waarin de belastingvoorschriften worden nageleefd.
7
NL
Voor meer informatie over de hervorming van de overheidsadministratie, zie onder 3.6 in de bijlage.
15
NL
Alles moet in het werk worden gesteld om de Griekse belastingadministratie in staat te stellen de belastingen te innen die door alle geledingen van de samenleving verschuldigd zijn. Er dienen doeltreffende maatregelen te worden genomen om het governance-kader en de onafhankelijkheid van de belastingadministratie te verbeteren. Er moeten duurzame vorderingen worden gemaakt op het vlak van de nationale begrotingsboekhouding. De tekortkomingen op deze gebieden hebben de verslechtering van de begrotingssituatie in Griekenland in de hand gewerkt. Een beter functionerende belastingadministratie en een beperking van de belastingvlucht zijn ook van belang om ervoor te zorgen dat de lasten van de aanpassing eerlijk worden verdeeld. Anderzijds moet de Griekse belastingadministratie dringend een bedrag van maximaal 700 miljoen EUR aan BTW terugbetalen dat door exportondernemingen is vooruitbetaald. Het is uiterst schadelijk voor bedrijven in nood wanneer deze betalingen worden uitgesteld omdat zij door individuele belastingambtenaren aan discretionaire controles worden onderworpen. Verder moet er meer capaciteit komen voor een transparant beheer van overheidsgelden, en voor de bestrijding van fraude en corruptie. Maatregelen in 2012 (zie §2.3 en §2.4 van het memorandum): De omvattende hervorming van het belastingstelsel moet in de komende maanden zorgvuldig worden voorbereid om de doeltreffendheid en het groeibevorderend karakter ervan te versterken. De inspanningen op het gebied van de invordering van belastingschuld en de belastingaudit van welgestelde personen moeten worden uitgebreid, terwijl tegelijkertijd pogingen worden ondernomen om het wettelijke en procedurele belastingkader grondig te vereenvoudigen met gebruikmaking van de beschikbare technische bijstand. Verder moet een antifraudebeleid worden vastgesteld voor de overheidsontvangsten en uitgaven. 2.3.3. Hervorming van de gezondheidszorg en het pensioenstelsel Om universele toegang tot gezondheidszorg te behouden en de kwaliteit van de zorg te verbeteren tegen de achtergrond van een veel grotere begrotingsdiscipline, moet Griekenland naar wegen zoeken om de kosten van de input beheersbaar te houden en de algemene doeltreffendheid van het zorgstelsel te bevorderen. Hierbij moet worden gestreefd naar een verbetering van de algemene kwaliteit van de op het gebied van de gezondheidszorg verleende diensten, onder meer door ongelijkheden op het gebied van dekking aan te pakken en de fragmentatie van de governance en het beheer van het stelsel tegen te gaan. Een verantwoordelijker gebruik van gezondheidsdiensten en –producten kan in dit verband een gunstige uitwerking hebben, vooral wanneer de uitgaven en verspilling met betrekking tot medische apparatuur en geneesmiddelen worden beperkt. Dit kan worden bereikt door de invoering van meer doorzichtige en professionele receptensystemen en aanbestedingen (Griekenland maakt gebruik van e-recepten en heeft onlangs een eerste elektronische aanbesteding georganiseerd voor de aankoop van geneesmiddelen). Het is met het oog op de houdbaarheid van de gezondheidszorg van belang dat de behoefte aan personele middelen op
NL
16
NL
lange termijn in evenwicht wordt gehouden, met speciale nadruk op de opleiding en het behoud van werkers in de eerstelijnsgezondheidszorg en verpleegkundigen. In 2010 heeft Griekenland een van de meest ambitieuze pensioenhervormingen in de EU goedgekeurd. Deze hervormingen zullen de houdbaarheid van het Griekse pensioenstelsel op lange termijn schragen. Daar de levensverwachting bij geboorte in de afgelopen tien jaar sterk is verbeterd – in 2010 was dit 78,4 jaar voor mannen en 82,8 jaar voor vrouwen (gemiddelden van de EU-27 in 2008: 76,4 en 82,4 jaar) – moet het effect van de vergrijzing op de gezondheidszorg en het pensioenstelsel een belangrijke plaats innemen in het hervormingsproces. Maatregelen in 2012 (zie §2.7 en 2.8 van het memorandum): Griekenland dient zich toe te leggen op de vaststelling van een omvattende reeks maatregelen om: i) de governance van de gezondheidszorg te verbeteren en tegelijkertijd versnippering tegen te gaan en administratieve kosten te verlagen; ii) de uitgaven voor geneesmiddelen te verlagen door aanpassingen op het gebied van prijzen, recepten en de terugbetaling van geneesmiddelen, en door het gebruik van generieke geneesmiddelen aan te moedigen; iii) aanbestedingen te centraliseren; iv) een omvattend en uniform elektronisch gezondheidssysteem te ontwikkelen om de bewaking, doorzichtigheid en efficiëntie van de gezondheidszorg te verbeteren; en v) een instrument voor personeelsplanning te ontwikkelen ten einde de behoefte aan gezondheidswerkers op lange termijn in kaart te brengen. Dit zijn noodzakelijke stappen in de richting van een daadwerkelijke nationale gezondheidszorg die borg staat voor rechtvaardige, billijke, doeltreffende en kwalitatief hoogwaardige diensten en uitgaven. De hervorming van het pensioenstelsel moet worden voltooid via de hervorming van het secundaire en het aanvullende pensioenstelsel en de bestrijding van de fraude op het gebied van de invaliditeitspensioenen. 2.3.4. Justitiële hervorming Het Griekse gerechtelijk apparaat moet eveneens worden hervormd omdat het naar internationale standaarden gemeten bijzonder inefficiënt is. Mensen en bedrijven moeten erop kunnen vertrouwen dat het rechtsstelsel doeltreffende oplossingen biedt en hun rechten eerbiedigt. Het Griekse rechtsstelsel wordt gekenmerkt door ingewikkelde procedures die tot buitensporige vertragingen bij de afhandeling van zaken leiden (ruim boven het OESOgemiddelde), met een aanzienlijke achterstand ondanks het betrekkelijk grote aantal rechtbanken en rechters ten opzichte van de omvang van de Griekse bevolking. De hervormingsmaatregelen die in het tweede economische aanpassingsprogramma zijn opgenomen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan economisch herstel doordat zij particuliere consumptie, buitenlandse investeringen en binnenlands ondernemerschap stimuleren. Maatregelen in 2012 (zie §4.5 van het memorandum): Griekenland moet ernaar streven i) de achterstand bij de behandeling van rechtszaken weg te werken (voor belasting-, civiele en commerciële zaken); particulieren en ondernemingen aan te moedigen alternatieve vormen van geschillenbeslechting te gebruiken, zoals bemiddeling, ten einde de werklast van rechtbankpersoneel te verlichten; iii) nieuwe e-justice-toepassingen
NL
17
NL
in te voeren; iv) het Griekse wetboek van burgerlijke rechtsvordering te herzien; en v) een anti-corruptiebeleid vast te stellen en ten uitvoer te leggen. 2.3.5. De interne coördinatie verbeteren Het tweede economische aanpassingsprogramma bevat een uitvoerige agenda die door de Griekse autoriteiten ten uitvoer moet worden gelegd. Het vormt voorts de vereiste "kritische massa" om ervoor te zorgen dat de structurele hervormingen in Griekenland zichzelf in stand houden. Er is momenteel echter geen "zenuwcentrum" waar het hervormingsproces binnen de Griekse regering wordt gecoördineerd en bewaakt. Een dergelijk mechanisme is nodig om het hervormingsproces volgens plan te laten verlopen en een doorzichtige en doeltreffende overheidscontrole van het gehele proces mogelijk te maken. Alleen daarmee kunnen regering en parlement het proces nauw in de gaten houden en eventuele ontsporingen corrigeren. Ook zou met een dergelijk mechanisme een autonome instantie in het leven kunnen worden roepen om structurele hervormingen te plannen en ten uitvoer te leggen. Er wordt technische bijstand verleend om de kwaliteit van de overheidsstatistieken te verbeteren; hiertoe is het Joint Overall Statistical Greek Action Plan (JOSGAP) vastgesteld. Maatregelen in 2012 (zie §5 van het memorandum): Er moet een mechanisme worden gecreëerd voor de bewaking en coördinatie van de structurele hervormingen, dat medio 2012 volledig operationeel moet zijn. 3.
De Europese Unie kan helpen
3.1.1. Benutting van de EU-fondsen De middelen die in het kader van de EU-fondsen beschikbaar zijn, vertegenwoordigen een aanzienlijke economische vuurkracht8. Voor de periode 2007-2013 is een bedrag van ruim 20 miljard EUR aan middelen uit de structurele fondsen en het Cohesiefonds toegewezen, naast een bedrag van 21 miljard EUR in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Minder dan de helft van de uit de structuurfondsen en het Cohesiefonds toegewezen middelen is evenwel besteed, en ook de middelen uit de plattelandsontwikkelingsfondsen zijn nog niet volledig geabsorbeerd. Dit betekent dat de middelen om de vraag en de investeringen te stimuleren en op korte termijn werkgelegenheid te scheppen zodat de basis wordt gelegd voor duurzame groei in de toekomst, wel aanwezig zijn maar grotendeels onbenut zijn gebleven. De Commissie heeft, samen met de Griekse autoriteiten, een aantal prioritaire projecten aangewezen die economische groei en de schepping van banen een onmiddellijke impuls kunnen geven. Verder heeft de Commissie voorgesteld een risicodelingsinstrument in te voeren om particuliere investeringen in grote infrastructuurprojecten aan te trekken. Dit instrument zal een belangrijke katalysator vormen voor belangrijke projecten, zoals de concessies voor de aanleg van snelwegen en grote investeringen in afvalbeheer.
8
NL
Voor meer informatie over EU-financiering, zie onder 2.2 en 2.3 in de bijlage.
18
NL
Maatregelen in 2012 (zie §4.3 van het memorandum): Griekenland moet zich erop toeleggen om, ten aanzien van de absorptie van de middelen uit de structurele fondsen en het Cohesiefonds, de indiening van grote projectaanvragen en de geleidelijke vermindering van het gebruik van niet-gerichte "de minimis"-steun, de gestelde doelen te bereiken. Er dient te worden gestreefd naar vereenvoudiging van het beheer van de EU-fondsen door onnodige administratieve lasten weg te nemen, terwijl de stabiliteit van de uitvoeringsregelgeving gewaarborgd blijft. De technische voorbereidingen voor de invoering van het risicodelingsinstrument moeten vlot verlopen zodat het instrument zo spoedig mogelijk na het bereiken van politieke overeenstemming door het Europese Parlement en de Raad, in gebruik kan worden genomen. Griekenland dient overeenstemming te bereiken over de noodzakelijke herstructurering van de snelwegconcessies om de economische levensvatbaarheid ervan te garanderen. Een aantal aanbestede projecten – en met name de 181 prioritaire projecten – moeten aanzienlijk worden uitgebreid en sneller ten uitvoer worden gelegd, zodat zij vóór eind 2015 voltooid zijn. 3.1.2. Technische bijstand/de taskforce Griekenland De Europese Commissie zal, door middel van de speciaal daartoe opgerichte taskforce Griekenland die verslag uitbrengt aan voorzitter Barroso, Griekenland blijven steunen bij het plannen en mobiliseren van de technische bijstand die nodig is om deze ambitieuze hervormingen ten uitvoer te leggen. De taskforce werkt reeds nauw samen met de Griekse autoriteiten om de behoeften vast te stellen en een beroep te doen op de expertise van andere lidstaten en internationale organisaties op het gebied van de absorptie van structurele fondsen, belastingadministratie/beheer van de overheidsfinanciën, evenals de bestrijding van fraude, smokkel en corruptie, alsook de hervorming van de overheidsadministratie, van het ondernemingsklimaat, van het rechtsstelsel en van de gezondheidszorg. Veel lidstaten dragen hun steentje bij door vooraanstaande deskundigen beschikbaar te stellen die de Griekse autoriteiten van advies dienen. De Commissie zal regelmatig verslag uitbrengen over de tenuitvoerlegging van het tweede economische aanpassingsprogramma en over de werkzaamheden van de speciale taskforce Griekenland. 4.
Conclusie
De economische transformatie van Griekenland zal niet van de ene op de andere dag voltooid zijn, maar er zijn al in 2012 belangrijke stappen te verwachten. Grondige structurele hervormingen en de correctie van de onevenwichtigheden die over een periode van vele jaren zijn ontstaan zullen tijd kosten, maar de maatregelen die in deze mededeling worden besproken zouden de voorwaarden moeten scheppen voor herstel en tot een dynamischer, moderner, innoverender, duurzaam en rechtvaardig Griekenland moeten leiden.
NL
19
NL
De uitdagingen zijn talrijk. Griekenland moet grote delen van zijn overheidsadministratie herstructureren en een aantrekkelijk land worden voor investeerders en ondernemingen. Het moet ingrijpende maatregelen nemen om zijn economie te herstellen, ten gunste van meer productieve activiteiten op basis van concurrentie en innoverende producten en diensten met een hoge toegevoegde waarde. De Griekse arbeidsmarkt moet worden hervormd om menselijk kapitaal te mobiliseren en bij te scholen, meer en betere werkgelegenheid te bieden en het concurrentievermogen te herstellen. Ook het behoud van de voorwaarden voor een daadwerkelijke en betekenisvolle sociale dialoog zouden moeten bijdragen tot het welslagen van het hervormingsproces. Griekenland heeft reeds grote vooruitgang geboekt door zijn begrotingsonevenwichtigheden aanmerkelijk te corrigeren, de uitgaven onder controle te brengen en de belastingontvangsten te verhogen. Het tweede economische aanpassingsprogramma vormt de geschikte basis voor de voortzetting van deze transformatie. Het zal Griekenland in staat stellen jaren van kortermijnbeleid en teruglopend concurrentievermogen achter zich te laten dankzij doortastende maatregelen om de houdbaarheid van het overheidstekort en de overheidsschuld te herstellen en het potentieel van de Griekse economie te ontsluiten. Wanneer het programma volledig ten uitvoer wordt gelegd, ook door de terbeschikkingstelling van bestaande steuninstrumenten van de EU, wordt de basis gelegd voor toekomstige groei, werkgelegenheid en sociale cohesie, wordt het vertrouwen in Griekenland zowel in het binnen- als in het buitenland hersteld en wordt een rechtvaardiger samenleving mogelijk voor degenen die het meest onder de crisis geleden hebben. Het welslagen van dit proces hangt in laatste instantie van Griekenland af. De solidariteit waarvan de overige landen van de EU en de Europese instellingen gedurende de gehele crisis blijk hebben gegeven, komt zeer concreet tot uiting in de aanzienlijke financiële steun en expertise die zij ter beschikking stellen om dit transformatieproces te ondersteunen. Deze mededeling brengt de voornaamste maatregelen onder de aandacht die in de komende weken en maanden moeten worden getroffen om te laten zien dat een negatieve situatie kan worden omgebogen en dat werkelijke verandering voor alle Griekse burgers mogelijk is.
NL
20
NL
BIJLAGE In deze bijlage gaat de Commissie nader in op de steun die vanuit de EU beschikbaar is: –
In hoofdstuk 1 worden de gevolgen van de crisis voor Griekenland geschetst.
–
Hoofdstuk 2 bevat nadere informatie over de financiële steun uit de EU-begroting. Voorts wordt daarin belicht op welke wijze de algemene regelgeving is vertaald naar de concrete Griekse situatie.
–
In hoofdstuk 3 wordt uiteengezet hoe de centrale EU-beleidslijnen kunnen bijdragen tot meer groei en werkgelegenheid in Griekenland, en wordt geschetst wat Griekenland moet doen om daarop in te haken. Naarmate de structurele hervormingen van het tweede economische aanpassingsprogramma van de grond komen en economische veranderingen teweeg gaan brengen, zullen de effecten ervan nog worden versterkt.
1.
GEVOLGEN VAN DE CRISIS VOOR GRIEKENLAND
Achteraf is te begrijpen waarom de krachtige Griekse bbp-groei van gemiddeld 4% per jaar in het decennium vóór de crisis uiteindelijk niet houdbaar was. De groei berustte namelijk op reële loonstijgingen die niet in de pas liepen met de productiviteit, op een buitensporige groei van de kredietverlening, op een lage reële rente en op een soepel begrotingsbeleid. Kortetermijnsuccessen maskeerden de vele ernstige tekortkomingen in de Griekse economie, zoals het geringe concurrentievermogen en de lage productiviteit, een ongunstig ondernemingsklimaat, te weinig investeringen van de particuliere en de publieke sector, een complex en gedateerd belastingstelsel en een inefficiënt gerechtelijk apparaat. In deze periode ontstonden gevaarlijke onevenwichtigheden. De enorme stijging van de vraag in combinatie met een zwak extern concurrentievermogen leidde tot een snelle toename van externe onevenwichtigheden. In de periode 2000-2009 verslechterde het concurrentievermogen met 10 à 20 percent. In 2008 was het tekort op de lopende rekening opgelopen tot 14 percent van het bbp. De begroting raakte steeds verder uit evenwicht en bleef hardnekkig hoge tekorten vertonen omdat tegenover de buitensporige uitgaven geen hogere ontvangsten stonden. Sinds de invoering van de euro heeft het overheidstekort steeds boven de 3% van het bbp gelegen. In 2009 was het opgelopen tot bijna 16% van het bbp. Deze onevenwichtigheden maakten het land zeer kwetsbaar voor de mondiale economische inzinking en leidden tot een zeer forse stijging van de overheidsschuld. Daardoor kwam de financieringscapaciteit van de Griekse economie in gevaar. De overheidsschuld steeg van zo'n 100 percent in 2000 naar 129 percent van het bbp in 2009. Toen de markten het vertrouwen verloren dat de Griekse overheid haar schulden zou kunnen aflossen, liepen de spreads op tot recordhoogtes. Daarmee begon de staatsschuldcrisis. De problemen verergerden zonder dat meteen werd ingegrepen. Dit kwam doordat de budgettaire overheidsprognoses en de officiële Griekse statistieken de ware omvang van de problemen versluierden. In 2009 gaf de regering die in oktober was aangetreden, officieel toe dat er sprake was van een probleem, en werden de tekortramingen van de overheid met 6 percentpunten naar boven bijgesteld.
NL
21
NL
Door de gevolgen van de snelle economische aanpassing is Griekenland weggezakt in een zeer diepe recessie. Sinds het uitbreken van de crisis is het bbp met meer dan 11 percent ingezakt. Ook voor 2012 wordt op een krimp gerekend. Deze economische krimp was, gezien de onhoudbare groei vóór de crisis, tot op zekere hoogte onvermijdelijk. De tegenvallende externe vraag is echter ook een factor van belang. Daarnaast is de crisis ook verdiept door de ontoereikende structurele hervormingen en de politieke en sociale instabiliteit in combinatie met liquiditeitstekorten die weer het gevolg waren van de kapitaalvlucht. Of er in 2014 weer sprake zal zijn van groei, hangt in doorslaggevende mate af van de maatregelen die in de komende weken en maanden worden genomen. De crisis heeft ernstige sociale gevolgen. De werkloosheid is in de afgelopen twee jaar dramatisch gestegen en bedraagt thans 17,7% (jaargemiddelde voor 2011). Volgens recente prognoses kan de werkloosheid oplopen tot boven de 20% in 2012 en 2013 om daarna weer te dalen. Het aantal langdurig werklozen is toegenomen tot 9,1% van de beroepsbevolking en aangenomen mag worden dat de hoogste stand nog niet is bereikt. Bijna nergens in Europa is het aantal baanloze huishoudens zo sterk gestegen als in Griekenland. Met name de jongeren zijn zwaar getroffen. De jeugdwerkloosheid bedroeg in november 2011 48%, tweemaal zo hoog als twee jaar daarvoor. In het derde kwartaal van 2011 was circa 45% van de werklozen in de leeftijdscategorie 15-24 jaar langdurig werkloos, tegen 30% twee jaar daarvoor. Vóór de crisis behoorde Griekenland in de EU al tot de landen met de hoogste armoedecijfers. Door de diepe economische inzinking zijn de armoede, de sociale uitsluiting en de uitsluiting van huisvesting nog verder toegenomen en is het besteedbaar inkomen aangetast. Steeds meer jongeren en gezinnen met kinderen raken dakloos, hetgeen ook geldt voor de irreguliere migranten, wier aantal gestaag stijgt. Daardoor is de druk nog verder toegenomen. 2.
WAT DOET DE EU OM GRIEKENLAND TE HELPEN?
2.1.
Eerste en tweede economisch aanpassingsprogramma – programma's om de economie te hervormen
Zodra de ware omvang van de crisis duidelijk werd, schoten de EU en de internationale gemeenschap Griekenland in 2010 snel te hulp. De steun kwam in de vorm van twee ambitieuze economische aanpassingsprogramma's waarmee grootschalige financiële steun werd verleend op voorwaarde dat brede, permanente actie zou worden ondernomen om de overheidsfinanciën te stabiliseren, de financiële stabiliteit te herstellen en groeibevorderende structurele hervormingen door te voeren. Het eerste economische aanpassingsprogramma is in mei 2010 gelanceerd. Daarbij werd een lening van 110 miljard EUR toegezegd, waarvan 73 miljard EUR is uitgekeerd. In maart 2012 is besloten tot het tweede economische aanpassingsprogramma met een lening van 130 miljard EUR bovenop de niet-uitgekeerde bedragen van het eerste programma. Het eerste economische aanpassingsprogramma heeft al een zeer aanzienlijk budgettaire consolidatie teweeggebracht. De maatregelen die sinds het uitbreken van de crisis ten uitvoer zijn gelegd, waren goed voor meer dan 20 percent van het bbp en vormen daarmee een van de omvangrijkste budgettaire aanpassingen ooit in een EU-land. De ingrepen waren hard, maar noodzakelijk en omvatten een korting van de lonen en pensioenen in de publieke sector, belastingverhogingen en arbeidsmarkthervormingen, waaronder de invoering van onder het minimumloon liggende lonen voor jonge en langdurig werklozen.
NL
22
NL
Ondanks alle forse inspanningen zijn de ambitieuze doelen van het eerste economische aanpassingsprogramma niet volledig verwezenlijkt. Het overheidstekort is teruggedrongen van bijna 16 percent van het bbp in 2009 naar 9,25 percent van het bbp afgelopen jaar, terwijl het tekort op de lopende rekening in deze periode met 4 percentpunt is gedaald tot iets boven de 10% van het bbp. De staatssteun aan de bancaire sector in Griekenland, in combinatie met de interventies van de Europese Centrale Bank en de Griekse centrale bank, heeft bijgedragen tot de stabilisatie van de Griekse economie doordat ervoor is gezorgd dat het systeem blijft werken, en doordat een totale financiële ineenstorting die de economie en dus ook de positie van depositohouders verder in gevaar zou brengen, is voorkomen. In februari 2012 is een akkoord bereikt over een nieuw en ambitieus tweede economisch aanpassingsprogramma voor Griekenland. In 2013-2014 zal een verdere budgettaire aanpassing ter grootte van zo'n 5,5 percent van het bbp nodig zijn om de overheidsschuld een houdbaarder traject te laten volgen. Daarbij wordt voornamelijk ingegrepen aan de uitgavenzijde van de begroting om de negatieve gevolgen voor de potentiële groei van de Griekse economie te beperken. De bezuinigingen worden voornamelijk bereikt door een stroomlijning en gerichtere verstrekking van sociale uitkeringen zonder dat de sociale basisbescherming van de meest kwetsbare groepen wordt aangetast. In het tweede economische aanpassingsprogramma wordt meer nadruk gelegd op groeibevorderende structurele hervormingen. Een in de komende maanden uit te werken groeivriendelijke fiscale hervorming zal moeten leiden tot een eenvoudiger en efficiënter belastingstelsel waarin vrijstellingen en preferentiële regelingen worden afgeschaft en bedrijven en particulieren minder kosten hoeven te maken om zich aan de regels te houden. De hervorming omvat alle directe en indirecte belastingen (inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, btw, onroerendgoedbelasting en sociale bijdragen van werkgevers). Met een verbreding van de belastinggrondslagen zal het mogelijk worden om de hoge marginale belastingtarieven voor arbeid te verlagen. Dit is een van de essentiële gebieden waarop de Commissie samen met het IMF en diverse lidstaten de Griekse autoriteiten technische bijstand verleent, die in dit geval tot doel heeft het gedateerde stelsel volledig door te lichten en te vervangen door een performant, modern belastingstelsel. Zodra de vruchten van de strijd tegen belastingontduiking en van een eerlijker belastingstelsel kunnen worden geplukt, zal de sociale acceptatie van het aanpassingsprogramma toenemen. Bij de opzet van de programma's is sociale rechtvaardigheid overigens steeds een belangrijk uitgangspunt geweest. Dit blijkt uit de hervorming van de pensioenen, van andere sociale programma's, van de arbeidsmarkt en van de gezondheidszorg en uit de strijd tegen de belastingsontduiking, waar steeds is getracht om de meest kwetsbare groepen in de samenleving te ontzien. Het programma moet de houdbaarheid van de schuld waarborgen en leiden tot een grondige vernieuwing van de Griekse economie. Het doel is om Griekenland te helpen in de komende jaren weer concurrerend te worden, en ervoor te zorgen dat het met een verlaging van de thans te hoge arbeidskosten en met de totstandbrenging van een modernere, flexibelere arbeidsmarkt op korte termijn kan reageren op de onaanvaardbaar hoge werkloosheid. Ook de producten- en dienstenmarkten zullen ingrijpend moeten worden aangepast om de concurrentie en de prijsflexibiliteit te vergroten en ervoor te zorgen dat de lagere kosten doorwerken in een hogere economische groei, waarvan iedereen profiteert. Het programma zal ook leiden tot een transformatie van het ondernemingsklimaat die gericht is op een
NL
23
NL
verbetering van de raamvoorwaarden voor ondernemerschap en innovatieve projecten, hetgeen een noodzakelijke voorwaarde is om de Griekse economie dynamischer te maken. 2.2.
Steun uit de EU-begroting
In de periode 2007-2013 heeft Griekenland omvangrijke financiële steun uit de EU-begroting ontvangen en zal het nog verdere steun ontvangen. Mede dankzij de EU-middelen kan de economische vernieuwing in tal van sectoren gestalte krijgen en kunnen de burgers weer aan een baan komen. In totaal is maar liefst 20 miljard EUR uit de EU-structuurfondsen beschikbaar voor investeringen in groei en werkgelegenheid in Griekenland. Tabel: EU-middelen voor de Griekse economie en samenleving EU-financieringsbron Structuurfondsen en Cohesiefonds
Beschikbare en al uitgekeerde bedragen Uitgetrokken: 20,2 miljard EUR Al uitgekeerd: 8,4 miljard EUR
Landbouw: Rechtstreekse betalingen en marktinterventies
Circa 2,4 miljard EUR per jaar. Over de gehele periode: 17 miljard EUR
Plattelandsontwikkeling
Uitgetrokken: 3,9 miljard EUR. Al uitgekeerd: 1,7 miljard EUR
Europees Visserijfonds
Uitgetrokken: 210 miljoen EUR. Al uitgekeerd: 70 miljoen EUR
Kaderprogramma voor onderzoek
Aan Griekse organisaties kan in het kader van uitnodigingen tot het indienen van voorstellen maximaal 1 miljard EUR worden toegekend.
Programma voor concurrentievermogen Tot dusver is 14 miljoen EUR aan Griekse en innovatie begunstigden uitgekeerd. Programma's Een Leven lang Leren en Uitgetrokken: 188 miljoen EUR. Al uitgekeerd: Jeugd in Actie 108 miljoen EUR Solidariteit en beheer migratiestromen (Solid) Europese Progressmicrofinancieringsfaciliteit
van
de Uitgetrokken: 228 miljoen EUR. Al uitgekeerd: 70 miljoen EUR Uitgetrokken: 8,75 miljoen EUR voor een preferente lening en 0,8 miljoen EUR voor een garantie aan een Griekse microkredietverlener
Acties tot nu toe Hoewel er geen gebrek is aan EU-middelen voor de ondersteuning van groeibevorderende projecten in Griekenland, worden de mogelijkheden van de structuurfondsen nog niet volop
NL
24
NL
benut. Dit komt door allerlei administratieve knelpunten waardoor de financiële steun niet in de reële economie terechtkomt. Om daar iets aan te doen, heeft de Commissie een aantal concrete stappen voorgesteld om het beheer van de structuurfondsen te vereenvoudigen en te stroomlijnen en de absorptie van de middelen te versnellen en aldus de investeringen te stimuleren. Veel maatregelen zijn inmiddels al in praktijk gebracht en leveren in Griekenland resultaat op. Waarmee heeft de Commissie Griekenland geholpen om optimaal te profiteren van de EU-structuurfondsen? De Commissie heeft een reeks voorstellen gedaan om de uitvoering van het cohesiebeleid te vereenvoudigen en het flexibeler te maken. Op basis daarvan zijn administratieve investeringsbelemmeringen weggenomen en is het eenvoudiger geworden om de middelen te herbestemmen en in te zetten voor de hoogste groeiprioriteiten. In 2008 voorgesteld en in 2009 in werking getreden. De Commissie heeft ook voorgesteld om de voorschotten voor programma's waarvoor steun wordt verleend uit de EU-structuurfondsen, te verhogen. Daardoor stroomt het geld in een veel sneller tempo naar prioritaire projecten. In totaal heeft Griekenland zo'n 1,5 miljard EUR aan voorschotten ontvangen. Ingevoerd in 2009. De drempel voor projecten waarvoor de Commissie vooraf toestemming moet verlenen, is verhoogd van 25 miljoen EUR naar 50 miljoen EUR, zodat projecten gemakkelijker van de grond kunnen komen, terwijl gewaarborgd blijft dat de middelen volgens de regels worden besteed. Ingevoerd in juni 2010. Na een eerdere verhoging van de EU-medefinanciering uit de structuurfondsen tot 85% heeft de Commissie voorgesteld om dit percentage voor Griekenland met nog eens 10% te verhogen. Daardoor krijgen de hoofdprojecten meer steun uit de EU-begroting en lopen deze geen vertraging op vanwege de Griekse inspanningen om de begroting op orde te krijgen. De verhoging van de medefinanciering in combinatie met de extra verhoging levert veel geld op: circa 958 miljoen EUR voor alle structuurfondsen tezamen. In augustus 2011 voorgesteld en in december 2011 in werking getreden. Voorts heeft de Commissie de EU-regelgeving zodanig gewijzigd dat de medefinanciering van het werkkapitaal voor bedrijven mogelijk wordt. Dit is van wezenlijk belang voor de kmo's (kleine en middelgrote ondernemingen). Ingevoerd in november 2011: het is nu aan de Griekse overheid om deze wetgeving onverkort te implementeren. De Commissie werkt op dit moment nauw samen met de Europese Investeringsbank om een aantal uit de structuurfondsen gesteunde financiële instrumenten, zoals Jeremie, het ondernemerschapsfonds Etean en de Europese Progress-microfinancieringsfaciliteit, te activeren en het Griekse kmo de broodnodige kredieten te verschaffen. Onlangs is met steun van de Commissie een garantiefonds voor de kmo's opgezet dat met 500 miljoen EUR uit de structuurfondsen wordt ondersteund. Zodra het fonds operationeel is, kunnen de banken maximaal 1 miljard EUR extra uitlenen aan de kmo's. De operationalisering van dit garantiefonds en de samenwerking met de EIB om een geldstroom naar de reële economie op gang te brengen, staan hoog op de prioriteitenlijst. Voorgesteld in 2011, ondertekend in maart 2012.
NL
25
NL
Daarnaast heeft de Commissie voorgesteld om een risicodelingsinstrument voor grootschalige infrastructuurprojecten in de vervoers-, de energie- en de milieusector op te zetten. Met risicodelingsleningen kunnen bestaande investeringsprojecten worden voltooid en kunnen nieuwe projecten worden opgestart en draaiende worden gehouden. Cruciale projecten, zoals de snelwegconcessies voor in totaal 1 400 km aan wegen in het transEuropees netwerk en essentiële afvalbeheerprojecten, kunnen op deze wijze worden gesteund. Voorgesteld in oktober 2011 en politiek akkoord verwacht in mei 2012. Volgende stappen Samen met de Griekse autoriteiten heeft de Commissie een lijst van 181 medegefinancierde grote prioritaire investeringsprojecten voor belangrijke sectoren samengesteld. Deze projecten ontvangen zo'n 11,5 miljard EUR uit de structuurfondsen. Ze moeten zichtbare resultaten opleveren en de economie, het concurrentievermogen en de werkgelegenheid een impuls geven. Een speciaal actieteam brengt samen met de Griekse regering de mogelijkheden in kaart om middelen te herbestemmen en in te zetten voor prioritaire projecten, zoals steunverlening aan de kmo's en de bestrijding van de jeugdwerkloosheid. Enkele honderden belangrijke projecten uit de programmeringsperiode 2000-2006 zijn nog niet voltooid, met als gevolg dat de middelen die aan deze projecten zijn toegewezen, moeten worden teruggestort in de EU-begroting. De Griekse autoriteiten moeten dringend actie ondernemen om ervoor te zorgen dat deze projecten binnen de overeengekomen termijnen worden voltooid. Ook is het de bedoeling om het garantiefonds voor de kmo's zo spoedig mogelijk operationeel te maken zodat een geldstroom naar de reële economie op gang kan komen. Daarnaast moet meer worden gedaan om ervoor te zorgen dat de middelen die al aan het bancaire stelsel zijn uitgekeerd, worden doorgesluisd naar de kmo's. De voltooiing van de herkapitalisatie van de banken die thans gaande is, zal in dit verband van pas komen. Na het formele akkoord, vermoedelijk in mei, moet zo snel mogelijk worden gestart met de voorbereidingen om het risicodelingsinstrument inzetbaar te maken. Het zal moeten worden gefinancierd met de bestaande toewijzingen uit de structuurfondsen, die als forse hefboom moeten gaan werken. Het instrument zal worden beheerd door de EIB, terwijl de Commissie zo snel mogelijk een samenwerkingsovereenkomst met de EIB zal uitwerken waarin de werking van het instrument wordt geregeld. Voorts profiteert Griekenland ook van de Europese Progress-microfinancieringsfaciliteit. Onlangs is een akkoord bereikt over de verstrekking van een garantie in het kader van deze faciliteit aan een Griekse microkredietverlener, de Pancretan Cooperative Bank Ltd (PCB), die daarmee maximaal 6 miljoen EUR aan microleningen kan aanbieden aan Griekse microondernemers (met de nadruk op de financiering van startende ondernemingen en nieuwe kredietnemers). Verder wordt verwacht dat de PCB dankzij een preferente lening van maximaal 8,75 miljoen EUR kan inspelen op de kredietbehoefte van tal van microondernemingen die door de kredietschaarste en door de strengere eisen die de Griekse banken stellen, moeite hebben om aan financiering te komen. Door de hefboom van 1,5 maal zal deze lening naar verwachting maximaal 13 miljoen EUR aan microleningen voor microondernemingen genereren.
NL
26
NL
Er zijn stappen gezet om de procedures bij de Griekse overheid te vereenvoudigen en de selectie en uitvoering van projecten te versnellen. Zo zijn de afgifteprocedures voor archeologische en voor milieuvergunningen overeenkomstig het memorandum gestroomlijnd en verkort. Er is echter nog meer mogelijk om de absorptie van middelen uit de structuurfondsen te versnellen en er optimaal van te profiteren. Daartoe moeten administratieve belemmeringen worden weggenomen en moet het beheer eenvoudiger worden. Tegelijk moet worden ingezet op een betere coördinatie en synergie tussen alle desbetreffende door de EU medegefinancierde activiteiten. Met de vaststelling van de nodige wetgeving om de procedures voor de gunning van contracten en voor de landonteigening te verkorten en te vereenvoudigen, kan meer vaart worden gezet achter de uitvoering van projecten die de EU medefinanciert. Er is al overeenstemming bereikt over een aantal verdere procedurele vereenvoudigingen, waaronder een snellere uitvoering van nieuwe projecten en de stroomlijning van het betalingsproces. De herziene procedures worden vanaf april ingevoerd. 2.3.
Overige steun voor Griekenland uit de EU-begroting
De EU-begrotingssteun voor meer groei en werkgelegenheid komt niet uitsluitend uit de structuurfondsen. Allerlei andere EU-programma's spelen ook een rol bij de modernisering van de Griekse economie, bij het creëren van arbeidskansen en bij de verbetering van het concurrentievermogen. Landbouw, plattelandsontwikkeling en visserij. Griekenland ontvangt per jaar zo'n 2,4 miljard EUR aan rechtstreekse betalingen aan landbouwers plus circa 70 miljoen EUR in verband met marktmaatregelen. Voorts is 3,9 miljard EUR beschikbaar voor de ontwikkeling van plattelandsgebieden. Wat de structuurfondsen betreft, is het medefinancieringspercentage voor het Elfpo op basis van een voorstel van de Commissie met 10% verhoogd. Dit levert de nationale begroting een besparing op van rond de 567 miljoen EUR. Eind december 2011 was al 1,7 miljard EUR voor de plattelandsontwikkeling uitgekeerd. Onder meer is aan ruim 8 000 jonge mannen en vrouwen hulp geboden voor het opzetten van een landbouwbedrijf op het Griekse platteland. De middelen zijn gebruikt voor de stimulering van de economische groei in plattelandsgebieden in de vorm van rechtstreekse investeringen in de landbouwsector en in de verwerking en afzet van landbouwproducten. De middelen zijn ook bedoeld voor de nodige diversificatie in de plattelandseconomie, bijvoorbeeld de bevordering van toerisme, de stimulering van kleine bedrijven en milieubescherming. Het Europees Visserijfonds draagt bij aan de schepping van nieuwe banen, met name in de aquacultuur en de verwerkende sector. Het fonds geeft steun aan de uitvoering van lokale ontwikkelingsstrategieën zowel op de eilanden als in de kustgebieden van het Griekse vasteland, en met name in afgelegen gebieden met een hoge werkloosheid. De EU-middelen dragen bij tot de diversificatie van economische activiteiten en aan de verbetering van de kwaliteit van het kustmilieu en daarmee tot het behoud en de schepping van werkgelegenheid. In dit verband wordt steun verleend aan ecotoerisme en aan de instandhouding van het natuurlijke en architecturale erfgoed. Onderzoek, innovatie en ondernemerschap
NL
27
NL
Op het gebied van onderzoek en technologische ontwikkeling verleent de EU Griekenland steun in de vorm van een bijdrage in de kosten van Griekse organisaties die deelnemen aan het zevende kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling. In totaal is in de periode 2007-2011 een bedrag van 622 miljoen EUR aan Griekse organisaties toegekend. Mogelijk komen daar tot eind 2013 nog enkele honderden miljoenen EUR bij na de komende uitnodigingen tot het indienen van voorstellen. De Griekse organisaties zijn met name succesvol geweest op het gebied van de informatie- en communicatietechnologieën, waar zij rond de 211 miljoen EUR hebben ontvangen. Deze financiering is bestemd voor baanbrekend onderzoek dat het concurrentievermogen van de Griekse economie in technologisch geavanceerde sectoren zal versterken. Griekse onderzoekers hebben ook circa 50 miljoen EUR ontvangen in het kader van het programma Marie Curie waarmee zij in de gelegenheid zijn gesteld om samen te werken met collega's elders in de Unie, en waarmee toponderzoekers naar Griekenland zijn gehaald. Daarnaast hebben Griekse begunstigden in de periode 2007-2011 meer dan 14 miljoen EUR aan subsidies ontvangen in het kader van het programma Ondernemerschap en Innovatie. Deze middelen zijn gebruikt voor de opbouw van centra voor het Enterprise Europe Network in Griekenland die bedrijven in Griekenland gratis diensten aanbieden, en voor de ondersteuning van allerlei projecten om het groeipotentieel van eco-innovaties te ontsluiten. In het kader van het programma Intelligente Energie voor Europa II is aan Griekse begunstigden 10 miljoen EUR aan subsidies gegeven voor projecten om belemmeringen voor de marktacceptatie van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie weg te nemen. Voorts kunnen Griekse initiatiefnemers van projecten voor investeringen in energie-efficiëntie en hernieuwbare energie in steden en regio's een beroep doen op de financieringsinstrumenten van het Europees Fonds voor energie-efficiëntie. Onderwijs Voor de hervorming van het Griekse onderwijssysteem en voor de bestrijding van de jeugdwerkloosheid zijn grootschalige steun uit het Europees Sociaal Fonds en omvangrijke bijstand aan Griekse organisaties en burgers via het Europese programma Een Leven lang Leren verleend. Griekse organisaties zullen over de gehele periode rond de 165 miljoen EUR ontvangen. Aan studenten, docenten en opleiders is al meer dan 94 miljoen EUR aan subsidies gegeven voor een studie of voor de ontwikkeling van vaardigheden in een ander land. Alleen al in 2009-2010 hebben bijna 8 000 studenten en docenten deelgenomen aan het programma. In het kader van het programma is ook de samenwerking tussen Griekse onderwijs- en opleidingsinstellingen en die in andere lidstaten gefaciliteerd, hetgeen een gunstig effect zal sorteren op de verdere ontwikkeling van het Griekse onderwijssysteem. Enkele duizenden jongeren hebben deelgenomen aan in het kader van het programma Jeugd in Actie gefinancierde projecten om hun inzetbaarheid en mobiliteit te vergroten. Over de gehele periode zal via dit programma circa 23 miljoen EUR voor Griekenland beschikbaar zijn. Van dit bedrag is inmiddels al 13,6 miljoen EUR uitgekeerd. Binnenlandse Zaken De Commissie heeft aanzienlijke financiële steun verleend voor asiel-, migratie- en grensbeheersystemen en voor de aanpak van de humanitaire gevolgen van de druk die veroorzaakt wordt door de hoge aantallen irreguliere migranten en asielzoekers. Griekenland heeft twee plannen ter zake vastgesteld: een actieplan voor het migratie- en asielbeheer met
NL
28
NL
concrete acties voor de aanpak van tekortkomingen op asiel- en terugkeergebied, en een actieplan Schengen-Griekenland met concrete acties voor de aanpak van tekortkomingen op het gebied van het grensbeheer. Op alle betrokken gebieden is vooruitgang geboekt, zij het in uiteenlopende mate. Nu is het van belang om nog verdere vorderingen te maken en daarbij voort te bouwen op hetgeen al is bereikt. Een deugdelijk en efficiënt migratie- en asielbeleid in Griekenland is in het belang van alle EU-landen. Griekenland is een van de voornaamste begunstigden van het programma Solidariteit en Beheer van de Migratiestromen (Solid). Er is voor de periode 2010-2012 in totaal 228 miljoen EUR uitgetrokken voor hulp aan Griekenland om de externe grenzen effectief te bewaken, irreguliere migranten terug te sturen en een geloofwaardig asielbeleid op te zetten. Momenteel wordt nagedacht over stappen om de absorptie van deze financiering te vergroten door onder meer het medefinancieringspercentage te verhogen. 2.4.
Technische bijstand – de taskforce Griekenland (TFGR)
Naast financiële steun uit de EU-begroting verleent de EU ook uitgebreide technische bijstand aan de Griekse overheid. In juli 2011 heeft de Commissie op verzoek van de Griekse regering een speciale taskforce in het leven geroepen die de Griekse overheid technische bijstand moet verlenen bij de uitvoering van de economische aanpassingsprogramma's, bij de modernisering van het Griekse overheidsapparaat en bij de absorptie van EU-middelen9. De taskforce schakelt voor Griekenland de benodigde expertise van de lidstaten en van Europese en internationale organisaties in. Sinds de oprichting ervan is de taskforce betrokken geweest bij de planning en lancering van de werkstromen voor de technische bijstand. Momenteel wordt samen met de Griekse autoriteiten gewerkt aan meer dan twintig projecten op negen verschillende beleidsterreinen. Sommige projecten lopen al, andere projecten zijn inmiddels rijp voor de lancering en over weer andere projecten wordt verkennend overleg gevoerd. In de eerste maanden waarin de TFGR werkzaam is geweest, heeft zij onder meer de coördinatie verzorgd van de werkzaamheden van deskundigen van nationale belastingdiensten (in totaal 200 mensdagen) die in Athene voor een korte periode technische bijstand hebben verleend en opleiding en seminars hebben gegeven, waaronder twintig bijeenkomsten op uiteenlopende gebieden van de belastingadministratie. Ook heeft de Commissie met het IMF een overeenkomst gesloten ter versterking van de technische bijstand op het gebied van het publieke financiële beheer en de ontvangstenadministratie. In het kader daarvan wordt bijgedragen in de kosten van drie ter plaatse verblijvende adviseurs (twee voor de ontvangstenadministratie, een voor het publieke financiële beheer). De financiering loopt tot december 2013 en omvat circa 900 dagen aan korte missies. Deze technische bijstand zal gericht zijn op diverse gebieden die van cruciaal belang zijn voor het welslagen van het programma. In het kader daarvan zal worden gewerkt aan een solider en duurzamer regelgevingsklimaat dat bevorderlijk is voor een markteconomische groei, en aan een evenredige en consistente aanpak van marktfalen. Ook moet dit programma van technische bijstand leiden tot een verbetering van de capaciteit om wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften effectief en billijk ten uitvoer te leggen, en moet het steun bieden aan de hervorming van de belastingdienst en de strijd tegen
9
NL
MEX/11/0720 "Commission appoints Task Force for Greece".
29
NL
belastingontduiking en -fraude, aan het publieke financiële beheer en aan de hervorming van het overheidsapparaat. De EU biedt Griekenland ook hulp bij de vorming van een onafhankelijke, sterkere nationale instantie voor de statistiek, waarbij de verschaffing van hoogwaardige statistieken over de overheidsfinanciën voorrang krijgt. Daartoe loopt er een speciaal actieplan (Josgap). Het plan voorziet ook in steun op allerlei andere statistische gebieden, en in een reorganisatie van de nationale instantie voor de statistiek. Er is een hoge adviseur benoemd die er vast verblijft. Ook is permanente technische bijstand van vaste deskundigen op het gebied van de overheidsfinanciën en, in voorkomend geval, de nationale rekeningen en andere statistische gebieden geregeld. Deze verbeteringen, die mede te danken zijn aan het nieuwe bestuur van de nationale instantie voor de statistiek, hebben al positieve resultaten opgeleverd: inmiddels zijn drie achtereenvolgende tekort- en schuldnotificaties door Eurostat gevalideerd. Deze opgaande lijn moet worden vastgehouden en de deskundigheid van de Griekse statistici moet nog verder worden verbeterd. 3.
BELANGRIJKSTE BELEIDSMAATREGELEN OM GROEI EN WERKGELEGENHEID TE REALISEREN
3.1.
Structurele hervormingen ten behoeve van het bedrijfsleven en de investeringen
Er zijn permanente inspanningen en een krachtige politieke inzet vereist om een einde te maken aan de wirwar van complexe wetgeving en ineffectieve administratieve structuren. Anders kan het potentieel van de Griekse producten- en dienstenmarkten niet volledig worden benut. Een te sterke reglementering en onevenredige en indringende controles tasten de concurrentie aan en leiden tot gesloten markten. Dit verklaart mede waarom Griekenland steeds zo laag scoort op internationale ranglijsten van het ondernemingsklimaat en de corruptie. Om succes te hebben, moet de Griekse regering opkomen voor het bedrijfsleven en moet zij het bedrijfsleven zien als een partner en niet als een gevaar. Het bedrijfsleven moet op zijn beurt dit vertrouwen belonen door zich te houden aan de regels, waaronder de belastingregels. De Griekse overheid kan op vele voor de hand liggende, zij het niet eenvoudige manieren verbetering brengen in de moeilijke omstandigheden waaronder Griekse bedrijven op dit moment opereren. Een aantal hervormingen zal pas na verloop van tijd resultaat opleveren. Met vroegtijdige en doortastende actie wordt evenwel het duidelijke signaal gegeven dat in Griekenland de ferme wil aanwezig is om een ondernemingsvriendelijker klimaat te scheppen. De verplichtingen van het herziene memorandum bieden een goed model voor deze hervorming, die vraagt om een volledige reorganisatie van het overheidsapparaat welke ervoor zorgt dat het Griekse bedrijfsleven niet meer wordt belemmerd, maar juist wordt geholpen. Dit hervormingsproces kan worden doorgetrokken naar de gebieden waar hervormingen dringend noodzakelijk zijn, zoals de uitvoer, de douane en de overheidsaanbestedingen. Vergemakkelijking en stimulering van de export De Griekse economie is van oudsher minder open dan veel andere economieën van vergelijkbare omvang. Er wordt meer geïmporteerd (33% van het bbp) dan geëxporteerd
NL
30
NL
(22% van het bbp) en het gat wordt gefinancierd met leningen. Het land moet nu stappen zetten om zijn economie te herbalanceren, en moet het ontstaan van een succesvolle exportsector faciliteren. Administratieve procedures en belemmeringen die het transport van goederen naar andere landen onnodig bemoeilijken, zijn snel weg te nemen. De huidige organisatie van de afhandeling van de uitvoer en de douaneformaliteiten vormt een flinke horde voor ondernemingen en weerhoudt tal van kleinere potentiële exporteurs er vrijwel zeker van om overzeese markten te verkennen. De afhandeling van de uitvoer gaat gepaard met een papierwinkel aan onnodige certificaten en documenten die door allerlei ministeries en instanties worden geëist. Bij de verzending van een product neemt de douaneafhandeling in Griekenland gemiddeld twintig dagen in beslag, tegen gemiddeld tien dagen in de EU. 90% van de Griekse exportzendingen wordt onderworpen aan fysieke of documentencontroles, tegen gemiddeld 5% in de EU. Met een snelle afschaffing van documenten die nu nog vereist zijn maar geen zin hebben, en met een herziening van de douaneprocedures kunnen deze weinig nuttige kosten voor een flink deel wegvallen. Momenteel wordt, met technische bijstand, gewerkt aan een stroomlijning en automatisering van de douaneformaliteiten en de afhandeling van de uitvoer. Deze werkzaamheden zouden met spoed moeten worden afgerond. De genoemde inspanningen moeten worden geflankeerd met een regeringsstrategie en met een hervorming/afstemming van alle relevante ministeries en instanties, teneinde ondersteuning te bieden aan exporteurs die hun verkoopstrategie willen verbreden naar de overzeese markten. Met name dienen exporteurs van de nodige instrumenten te worden voorzien om afzetmogelijkheden op veelbelovende markten te zoeken. Terwijl de uitvoer van goederen en industriële producten een kortetermijnprioriteit is omdat de Griekse economie van oudsher veel kleine en middelgrote bedrijven telt en draait op de been verwerking van landbouwproducten, zou op middellange termijn moeten worden gestreefd naar een vergroting van de uitvoer van diensten en naar een verbetering van het toeristische potentieel van het land. Mededinging en markttoegang Griekenland is gebaat bij een versterking van de marktconcurrentie en bij een verlaging van de discretionaire overheidssteun. Zo zal meer concurrentie op de energiemarkten gunstig uitpakken voor de consument, verbetering brengen in de leveringszekerheid en bijdragen tot de verwezenlijking van milieudoelen. Evenzo is in de farmaceutische sector meer concurrentie op de markt voor octrooivrije geneesmiddelen nodig zodat generieke producten goedkoper worden en de uitgaven aan gezondheidszorg beter in de hand kunnen worden gehouden. Een gericht staatssteunbeleid kan bevorderlijk zijn voor het herstel van de Griekse economie en tegelijk de uit de steun voortvloeiende druk op de publieke middelen tot een minimum beperken, indien de overheidsuitgaven gaan naar sectoren die de groei op lange termijn versterken en voor meer werkgelegenheid zorgen. De Griekse regering heeft besloten tot de oprichting van een centrale eenheid die potentiële staatssteunmaatregelen aan controles en verificaties onderwerpt voordat dergelijke maatregelen aan de Commissie worden gemeld. De
NL
31
NL
Commissie kan de Griekse overheid de nodige technische bijstand verlenen bij de tenuitvoerlegging van deze doelstelling. Er lopen belangrijke initiatieven om de markttoegang te verbeteren, de concurrentie te bevorderen en een concurrerendere prijsstelling aan te moedigen. Door de wet van 2011 op gereglementeerde beroepen (wet 3919/2011) onverkort toe te passen, kan worden afgerekend met tal van bepalingen waarbij beperkingen worden opgelegd aan het recht op of de wijze van uitoefening van een beroep. De wet wordt op dit moment geïmplementeerd en voorstellen om beperkingen in te voeren met een beroep op het "publieke belang", worden voortaan zorgvuldig getoetst. Via de door de taskforce gecoördineerde technische bijstand wordt de Griekse autoriteiten juridische expertise verstrekt om secundaire wetgeving met het oog op de liberalisering van gereglementeerde beroepen aan te passen, de gevolgen van deze maatregelen te analyseren en de organisatie van bepaalde juridische beroepen, en met name de advocatuur, te herzien. Een rigoureuze "gezondheidscontrole" van het beleidskader in een aantal sleutelsectoren moet in het najaar zijn afgerond. Daarmee moet de weg worden geëffend voor wetgevingsmaatregelen waarbij regelgeving die de mededinging en prijsflexibiliteit verhindert, begin 2013 wordt geschrapt. Transparante en efficiënte markten voor overheidsopdrachten De Griekse aanbestedingsmarkten zijn uitermate inefficiënt. Daarvan ondervinden zowel de publieke opdrachtgevers, die niet kunnen inkopen wat zij nodig hebben voor de verlening van hun publieke diensten, als de leveranciers nadeel. De aanbestedingen verlopen traag, zijn duur en omslachtig, en leveren povere resultaten op. De procedures worden vaak opgeschort omdat er geschillen ontstaan. De aanbestedingen worden over een groot aantal kleine contracten uitgesmeerd en worden georganiseerd door een veelheid van entiteiten die de capaciteit ontberen om precies te omschrijven wat ze nodig hebben, en om de procedures effectief te organiseren. De Griekse regering heeft zich ertoe verplicht een coherente en ambitieuze agenda uit te voeren die gericht is op een ingrijpende aanpassing van de Griekse aanbestedingswetgeving, -structuren en -praktijk. In dit verband is het de bedoeling om de regels te vereenvoudigen, een toezichtsorgaan voor aanbestedingen in te stellen, meer gebruik te maken van gespecialiseerde inkoopinstanties, van kadercontracten en van nieuwe aanbestedingstechnieken, een portaalsite voor alle overheidsaanbestedingen te openen, oplossingen voor e-aanbestedingen te ontwikkelen en sterker te letten op belangenconflicten. De Griekse regering wil uiterlijk medio 2012 met een stappenplan voor een ingrijpende hervorming van de aanbestedingswetgeving en –administratie komen. De Europese Commissie zal dit belangrijke project via technische bijstand steunen. Terugdringing van de administratieve lasten en invoering van praktijken die resulteren in een betere regelgeving De Griekse wetgeving wordt vaak op sectorale basis ontwikkeld, zonder dat er voldoende oog is voor de algehele gevolgen ervan voor belanghebbenden en voor het bedrijfsleven. De Griekse bedrijven halen tal van voorbeelden aan van regelgeving en administratieve praktijken die voor hen onevenredig hoge kosten en sterke beperkingen meebrengen. De binnenkort aan te nemen wet tot verbetering van de regelgeving zal bij het maken van nieuwe regels voor een grotere discipline zorgen doordat administratieve lasten die commerciële
NL
32
NL
transacties bemoeilijken, worden aangepakt en doordat methoden voor een betere regelgeving worden toegepast op nieuwe wetgevingsinitiatieven. Het in het Ministerie van Financiën op te richten directoraat dat de algehele verantwoordelijkheid krijgt voor de planning, het beheer en de monitoring van structurele hervormingen, kan het bedrijfsleven centraal stellen in een nieuwe groeistrategie. Dit directoraat kan dan als "zenuwcentrum" fungeren in het gehele hervormingsproces. Deze instantie voor het beheer van de hervormingen moet met spoed worden opgezet en van input worden voorzien. Stimulering van nieuwe investeringen Als gevolg van juridische en administratieve belemmeringen waarbij vele overheidsinstanties betrokken zijn, zijn investeringen in nieuwe faciliteiten of projecten een tijdrovende en kostbare aangelegenheid. Ruimtelijkeordenings- en milieuvergunningsregels worden dikwijls aangehaald als belemmeringen voor investeringen. Het meest getroffen zijn ondernemingen die werkzaam zijn in de sectoren energie (en met name hernieuwbare energie), distributie, logistiek en vervoer. De problemen worden bij geschillen in zowel de administratieve als de gerechtelijke fase nog verergerd door onder meer de opschortende werking van tal van juridische acties en door het gebrek aan personeel of deskundigheid in de belangrijkste overheidsinstanties. De Griekse regering heeft zich ertoe verplicht om een aantal recente wetten uit te voeren die de vergunningsprocedures voor bepaalde beroepen en industriële activiteiten en de verlening van milieuvergunningen voor projecten en activiteiten moeten versnellen. Ook worden de onteigeningsprocedures, waarvoor ingewikkelde administratieve en gerechtelijke regels golden, herzien. De ontwikkelingen op het gebied van de hervorming van het gerechtelijk apparaat zullen leiden tot een versnelling van de gerechtelijke procedures en tot een vermindering dan wel het volledig wegwerken van de achterstand bij de afhandeling van de lopende dossiers. De Griekse regering heeft ook stappen gezet om de oprichting van nieuwe ondernemingen te vergemakkelijken. Er is echter nog ruimte voor een verdere stroomlijning van de procedures daarvoor. Van de voltooiing van een kadaster zal ook een stimulerend effect uitgaan op de investeringen. Er is al 83 miljoen EUR aan steun uit de EU-structuurfondsen gegeven voor de opzet van een IT-infrastructuur voor de digitale registratie van actieve eigendomsrechten en voor de validering van eigendomsaanspraken van de overheid, waaronder de afbakening van bossen en de digitalisering van actieve vastgoedeigendomsrechten die in de stedelijke gebieden door de hypotheekkantoren op papier zijn vastgelegd. Het memorandum bevat voor het kadaster specifieke doelstellingen en schrijft voor dat uiterlijk in 2020 een volledig kadastraal register en een landelijk net van kadasterkantoren moeten zijn opgezet. De Commissie zal de Griekse autoriteiten steunen bij hun inspanningen om de bovengenoemde termijn voor de voltooiing van het kadaster, dat zekerheid biedt en kan helpen bij het aantrekken van investeerders, te halen. Hoewel er dus al een aantal afzonderlijke acties lopen of gepland zijn om administratieve investeringsbelemmeringen weg te nemen, is er nog ruimte voor een systematische, gecoördineerde aanpak op dit gebied.
NL
33
NL
Fiscale hervorming ten behoeve van het bedrijfsleven Het ondernemingsklimaat in Griekenland zou ook sterk gebaat zijn bij een verdere hervorming van de belastingdienst en bij de nodige hervormingen van de belastingwetgeving. De strijd tegen belastingontduiking is van essentieel belang voor het creëren van een gelijk speelveld voor de economische actoren die wél aan de belastingregelgeving voldoen en te lijden hebben van de oneerlijke concurrentie van actoren die de belastingen en sociale bijdragen ontduiken. In het memorandum voor het tweede economische aanpassingsprogramma is onder meer vastgelegd dat een moderne, slagvaardige en efficiënte belastingdienst moet worden opgezet. Daarvoor zal technische steun worden verleend in het kader van een IMF/EU-actieplan dat negen in samenwerking met de Griekse autoriteiten aangewezen gebieden bestrijkt (audit, schuldinvordering, geschillenbeslechting, grote belastingbetalers, vermogenden en zelfstandigen met een hoog inkomen, risico- en ontvangstenanalyse, dienstverlening aan de belastingbetaler, registratie, aangifte en afdwinging van betaling, en organisatie en management). Voor het welslagen van alle plannen is het ook van cruciaal belang dat de fiscale wetgeving wordt vereenvoudigd. Daarbij kan worden voortgebouwd op het in het kader van het memorandum bij het eerste economische aanpassingsprogramma genomen besluit om de wet op de boekhouding in te trekken en deze te vervangen door veel eenvoudigere wetgeving. De huidige regels zijn namelijk moeilijk na te leven, vormen een belemmering voor ondernemerschap en schrikken buitenlandse investeerders sterk af. De stroomlijning van de belastingdienst zou ook moeten leiden tot een snellere teruggave van de btw en zou daarmee met name gunstig zijn voor de kmo's en voor Griekse exporteurs omdat bepaalde administratieve lasten op dit gebied wegvallen en tegelijk hun liquiditeitspositie verbetert. Tot slot is de Commissie bereid om Griekenland in het kader van de huidige inspanningen om belastingontduiking tegen te gaan, bij te staan in de onderhandelingen met Zwitserland over een belastingovereenkomst op basis waarvan Griekenland de door zijn burgers verschuldigde belastingen kan innen. Zo'n overeenkomst moet volledig in overeenstemming zijn met het EU-recht op dit gebied. 3.2.
Meer middelen voor de kmo's
Kleine en middelgrote ondernemingen (kmo's) zijn in Griekenland de voornaamste motor van economische groei en werkgelegenheid. 99,9% van alle ondernemingen in Griekenland vallen onder de kmo's en 96,5% vallen in de categorie micro-onderneming. Kleine en middelgrote ondernemingen hebben grote moeite om te overleven: zes van de tien bedrijven zagen hun inkomsten in 2011 teruglopen ten opzichte van 2010. In 2011 zijn 150 000 banen in kmo's verloren gegaan. Volgens de ramingen van een recente enquête in opdracht van de Griekse branchevereniging voor het kmo zullen in 2012 60 000 kmo-bedrijven de poorten sluiten en zullen nog eens 240 000 banen verdwijnen. Zoals beschreven in hoofdstuk 2 van deze bijlage, wordt uit de EU-structuurfondsen omvangrijke steun verleend aan kmo's. Er is meer dan 4 miljard EUR beschikbaar voor de verstrekking van financiële middelen, werkkapitaal en garanties voor leningen aan kmo's en er zal nog eens 1 miljard EUR beschikbaar komen via het onlangs opgezette garantiefonds
NL
34
NL
voor kmo's. Toch vindt deze financiering niet altijd zijn weg naar de reële economie. De Griekse overheid en de Griekse banken moeten krachtigere inspanningen leveren om de uitkeringen in het kader van bestaande regelingen te monitoren en de belemmeringen voor een effectieve uitvoering ervan weg te nemen. Met name zijn meer inspanningen nodig om procedures voor de goedkeuring van subsidies te versnellen en administratieve knelpunten op dit gebied aan te pakken (met name middels een intensieve monitoring van uitkeringen, vereenvoudiging van contracten en goedkeuringsprocedures, verkorting van de goedkeuringstermijnen en terugdringing van het aantal actoren dat daarbij betrokken is etc.). Bovendien moeten de relevante wetgeving en contracten voor subsidies met spoed zodanig worden aangepast dat ook kredieten voor werkkapitaal kunnen worden verstrekt. Voorts zou een vroegtijdige omzetting van de richtlijn inzake betalingsachterstanden zeer gunstig zijn voor de Griekse kmo's. 3.3.
Privatiseringen om de werking van belangrijke economische sectoren te verbeteren
Privatiseringen vormen een cruciaal onderdeel van het hervormingsproces. De meest dwingende reden om in Griekenland privatiseringen door te voeren, is dat activa in de particuliere sector wellicht beter worden benut, zodat het concurrentievermogen van de reële economie toeneemt. Bovendien zullen ondernemingen die met succes zijn geprivatiseerd en beter worden geleid, als "rolmodel" fungeren, met alle gunstige externe effecten van dien. Er is een fonds opgezet (het HRADF - Hellenic Republic Asset Development Fund) dat staatsactiva moet afstoten. Het fonds komt regelmatig met uitnodigingen tot het indienen van blijken van belangstelling voor staatsactiva, waaronder onlangs nog uitnodigingen tot inschrijvingen voor onroerend goed en in het kader van de verkoop van het gasbedrijf. Deze ontwikkelingen wijzen in de goede richting als het gaat om de duurzaamheid van het privatiseringsproces en de verankering ervan in steeds meer activaklassen. Voor tal van activa zijn de huidige marktomstandigheden en de technische belemmeringen in Griekenland echter nog niet bevorderlijk voor grootschalige privatiseringen. Deze onzekerheid hangt onder meer samen met de moeite die het momenteel kost om tot een redelijke waardering van staatsactiva te komen. Voorts moeten de Griekse autoriteiten, het HRADF en de Europese Commissie een oplossing zien te vinden voor onder meer het bestaan van de "gouden aandeel"-regelgeving in een post-privatiseringsomgeving, voor de noodzaak tot goedkeuring vooraf van staatssteunmaatregelen ten behoeve van staatsbedrijven, voor de bespoediging van de eigendomsregistratie van overheidsgrond, voor de rechtsstatus van grondeigendomstitels, voor de verstrekking van informatie over individuele vastgoedeigendomstitels en voor de ruimtelijke-ordeningscapaciteit via het kadaster. Activa moeten voldoende worden "voorbereid" op de verkoop. In de preprivatiseringsfase moeten naar behoren gecontroleerde rekeningen worden opgesteld, moet er een stappenplan voor de herstructurering worden opgesteld, moeten personeelswijzigingen worden doorgevoerd, en moet de financiële instrumentering vorm krijgen. Gelet op deze factoren lijkt het dus wenselijk dat de waardeversterking van activa normaliter vóór de privatisering ervan plaatsvindt. Voorts is het voor een geslaagde eigendomsoverdracht van overheidsactiva noodzakelijk dat een deugdelijk regelgevingskader en een duidelijke langetermijnstrategie worden ontwikkeld. In dergelijke kaders worden de prioriteiten van het overheidsbeleid vastgelegd om te voorkomen dat ongereglementeerde particuliere monopolies ontstaan.
NL
35
NL
Om van het privatiseringsprogramma een succes te maken en te helpen bij de uitwerking van maatregelen die verenigbaar zijn met de staatssteunregels, voert de Commissie daarover nauw overleg met zowel het HRADF als het Ministerie van Financiën. In dit verband heeft de Commissie richtsnoeren verstrekt over de toepassing van staatssteunregels bij herstructureringen en/of privatiseringen van staatsbedrijven. In een aantal welomschreven gevallen en zonder afbreuk te doen aan de in hoofdstuk 3.4 genoemde prioritaire projecten, kunnen de EU-structuurfondsen wellicht een rol spelen bij de flankering van het privatiseringsprogramma. Dit kan gebeuren in de vorm van technische bijstand of een bijdrage in fysieke investeringen in bijvoorbeeld de energie- of de vervoerssector, zodat overheidsactiva beter worden voorbereid op de verkoop doordat eerst de werking ervan wordt versterkt. Dat zou dan weer betere resultaten opleveren voor de gebruikers en tot een verhoging van de potentiële waardecreatie van deze activa leiden. 3.4.
Groei en banen door de bevordering van infrastructuurinvesteringen
De groei in Griekenland wordt sterk belemmerd door het gebrek aan een goede infrastructuur. Doelgerichte infrastructuurinvesteringen kunnen in belangrijke mate bijdragen aan groei en werkgelegenheid. De EU-structuurfondsen kunnen in dit verband een belangrijke rol spelen. Eenmaal goedgekeurd zal het nieuwe risicodelingsinstrument helpen om essentiële particuliere investeringen aan te trekken. Bij de 181 prioritaire projecten voor groei en werkgelegenheid die door de Griekse autoriteiten en de Commissie in november 2011 zijn vastgesteld, ging het in een groot aantal gevallen om infrastructuurprojecten op het gebied van vervoer, afvalbeheer en energie. Sommige projecten bevinden zich in de uitvoeringsfase, terwijl de uitvoering van andere projecten in voorbereiding is. Bij een aantal projecten is sprake van ernstige problemen waar met spoed iets aan moet worden gedaan. Een volledige uitvoering van de projecten, uiterlijk in 2015, moet het concurrentievermogen van de Griekse economie ten goede komen, een positief effect hebben op andere sectoren zoals toerisme, en de levenskwaliteit verbeteren. De middelen die via de structuurfondsen beschikbaar komen, moeten worden aangevuld met extra openbare middelen en particuliere investeringen. Belemmeringen voor een volledige uitvoering van deze projecten moeten worden weggenomen. De qua omvang en impact belangrijkste projecten zijn vijf snelwegconcessies (1 400 km aan wegen in het trans-Europees netwerk) waarmee momenteel een bedrag van 3,2 miljard EUR aan nationale en EU-uitgaven gemoeid is. Als deze projecten zijn afgerond, kunnen zij ongeveer 30 000 directe en indirecte banen opleveren en een hoognodige impuls geven aan investeringen en werkgelegenheid. Vier van deze projecten zijn momenteel geblokkeerd en moeten onverwijld weer op gang worden gebracht. De aanleg van deze netwerken kan bijdragen aan de modernisering van de infrastructuur, wat van het grootste belang is om het land verder tot ontwikkeling te brengen. Ook zal het de positie van Griekenland in ZuidoostEuropa verstevigen wanneer de voornaamste verbindingsroutes tussen Griekenland en de andere lidstaten, kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten worden voltooid. Daarnaast zal het leiden tot een grotere verkeersveiligheid. Vervoersnetwerken
NL
36
NL
Meer dan in andere lidstaten zijn de economie en de levensstandaard in Griekenland afhankelijk van de kwaliteit en de doeltreffendheid van de havendiensten en de scheepvaartverbindingen. 85% van het externe vrachtvervoer van Griekenland wordt via de havens afgewikkeld en ook borgen de havens de voorzieningszekerheid van de eilanden. De Griekse havens verwerken 22% van het totale aantal passagiers in het zeevervoer in de gehele EU. Griekse havens beschikken bovendien over het potentieel om een groot deel van de intercontinentale handelsstromen naar Oost-Europa voor hun rekening te nemen. De Griekse havens kampen met drie grote problemen: een slechte uitrusting en lage kapitaaluitgaven aan infrastructuur, zeer slechte verbindingen met het achterland (spoorwegen, wegen) en administratieve en operationele tekortkomingen. Vaak zijn havenontwikkelingsprojecten lokaal of regionaal uitgevoerd, zonder dat rekening is gehouden met strategische prioriteiten op nationaal niveau. Het toerisme is goed voor 15% van de Griekse economie, wanneer de indirecte impact op de andere economische sectoren wordt meegeteld, en is sterk afhankelijk van betaalbare en efficiënte verkeersverbindingen. Luchtverbindingen naar Griekenland, met name naar regionale luchthavens, ontberen een modern luchtverkeerbeheer en kampen verder met een inefficiënt luchthavenbedrijf (beperkte openingstijden, enz.) en hoge luchthavenbelastingen. Het gebrek aan een goede infrastructuur, bijvoorbeeld jachthavens en cruiseinschepingsplaatsen– heeft ook een weerslag op de kwaliteit van toerisme. In het kader van de nieuwe TEN-T-strategie zijn de havens van Igoumenitsa, Patras, Piraeus en Thessaloniki opgenomen in het Europese basisvervoersnetwerk. De zeer belangrijke spoorwegverbinding tussen Piraeus en Thessaloniki en de zeesnelweg tussen Athene/Piraeus en Limassol maken deel uit van de vervoerscorridors die in de voorgestelde faciliteit voor Europese verbindingen zijn opgenomen. Het Griekse vervoerssysteem kan worden gemoderniseerd door: –
personenvervoerdiensten per touringcar en taxi voor concurrentie open te stellen door de resterende beperkingen op te heffen;
–
éénloketdiensten voor scheepsrapportage op te zetten. Momenteel moeten schepen voldoen aan een aantal verplichte formaliteiten die vertragingen veroorzaken in het vracht- en het passagiersvervoer. Ook kosten dergelijke formaliteiten de scheepvaartsector en de overheid tijd en geld;
–
een geschikt bestuursmodel vast te stellen en een kader te scheppen voor de privatisering van havens en luchthavens, waarbij wordt voorkomen dat particuliere monopolies ontstaan en gebruikers ongelijk worden behandeld, en waarbij volledige transparantie van rekeningen en adequaat toezicht door overheidsinstanties verplicht worden gesteld. Van nieuwe eigenaren of concessiebehouders moeten worden geëist dat zij de verplichtingen nakomen die zij zijn aangegaan in het kader van projecten waarvoor EU-steun is verleend.
Het spoorvervoer kan worden verbeterd door: –
NL
passagierstreinen die de gevestigde exploitant niet nodig heeft, te verhuren;
37
NL
–
een kader te scheppen ten behoeve van EU-ondernemingen voor personenvervoer dat hen in staat stelt om nieuwe activiteiten te ontplooien waarbij zij op voet van gelijkheid concurreren met de gevestigde exploitant;
–
de procedures en overeenkomsten voor grensoverschrijding te herzien om de doorstroming van het goederenverkeer op corridor X te verbeteren en het sluiten van grenzen af te schaffen.
De Commissie kan voor technische bijstand zorgen en de Griekse autoriteiten helpen bij het overnemen van beste praktijken in samenwerking met hun collega's in andere lidstaten. Ook kan de Commissie technische bijstand verlenen inzake het beheer van het luchtverkeer en mogelijk financiering verstrekken voor moderne controle-apparatuur. De scheepvaart De scheepvaart is van oudsher één van de hoofdpijlers van de Griekse economie. Om een aantal redenen (lage vrachttarieven, de afschaffing van een vakministerie) hebben sommige reders besloten om hun schepen uit te vlaggen. Als deze trend doorzet, zal dat niet alleen ten koste gaan van de werkgelegenheid aan boord van de schepen en van de belastingontvangsten, maar ook van de werkgelegenheid bij rederijen die vanaf de wal opereren. De Griekse kustscheepvaart is door de economische crisis getroffen. Bedrijven werken tegen marginale winstmarges of maken helemaal geen winst, zelfs wanneer zij openbaredienstcontracten hebben. In een aantal gevallen heeft dit de dekking en de kwaliteit van de dienstverlening aangetast. Dit geldt vooral (maar niet uitsluitend) voor de verbindingen naar kleinere eilanden, die hun groeikansen daardoor zien afnemen. Om zijn potentieel en op het gebied van de zeescheepvaart te volle te benutten, moet Griekenland een deugdelijker administratieve structuur ontwikkelen voor de scheepvaart in het algemeen. ICT en breedbandinfrastructuur Wat de breedbandpenetratie betreft, blijft Griekenland achter bij het EU-gemiddelde. Dit komt hoofdzakelijk door de gebrekkige ontwikkeling van e-diensten. De inspanningen moeten worden gericht op projecten van nationaal belang zodat meer steden op het breedbandnetwerk worden aangesloten, meer openbare gebouwen snelle breedbandverbindingen (optische vezel) krijgen en kunnen besparen op hun telecomuitgaven, en ook voor de burgers dergelijke verbindingen beschikbaar komen. Voor een uitbreiding van de breedbandpenetratie moet het aanbod aan e-diensten worden verruimd. Daarbij moet de nadruk liggen op de in het memorandum genoemde sectoren. Naar verwachting zullen niet alleen de burgers van het gebruik van ICT profiteren, maar zal ook de overheid haar uitgaven op gebieden als de gezondheidszorg (bijvoorbeeld e-recepten, de interoperabiliteit tussen het Ministerie van Volksgezondheid en de openbare ziekenhuizen), het kadaster (bijvoorbeeld de verdere digitalisering van de eigendomsrechten) en overheidsaanbestedingen (zoals elektronische aanbestedingen) dankzij de toepassing van ICT kunnen verlagen. In het bedrijfsleven moeten de door de digitale diensten geboden mogelijkheden ten volle worden benut. Zo zouden de kmo's moeten worden geholpen om via internet toegang te krijgen tot de internationale markten.
NL
38
NL
3.5.
Bronnen voor toekomstige groei
3.5.1.
Benutting van het potentieel van de energiesector voor groei en banen
Met het energiebeleid kan in Griekenland een aanzienlijke bijdrage worden geleverd aan het economisch herstel van het land. Daarnaast kunnen het concurrentievermogen en de productiviteit van de energiesector in Griekenland worden bevorderd door de uitbouw van een infrastructuur die met de rest van de regio is verbonden. Op energiegebied staat Griekenland voor enorme uitdagingen. Griekenland is sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen (voor de opwekking van elektriciteit wordt voornamelijk bruinkool gebruikt). De meeste eilanden zijn door hun geïsoleerde ligging aangewezen op dieselgeneratoren en oliegestookte installaties. De algehele efficiëntie van de elektriciteitsproductie behoort tot de laagste in Europa. De energiesector wordt beheerst door enkele staatsbedrijven die weinig productief zijn en die nog moeten worden ontvlecht. Industriële afnemers klagen dat hun concurrentiepositie in gevaar komt omdat zij energieprijzen moeten betalen die tot de hoogste in Europa behoren. Vooral in de bouwsector kan de energie-efficiëntie nog flink worden verbeterd. Op het gebied van de productie van hernieuwbare energie kan Griekenland een voortrekkersrol spelen. Maar weinig Europese landen beschikken over zoveel verschillende hernieuwbare energiebronnen: wind en zon zijn volop voorhanden, maar ook waterkracht, geothermische energie en biomassa bieden de mogelijkheid om bij de productie van groene stroom voorop te lopen. De strategische geografische ligging van Griekenland en de exploratie van offshore koolwaterstofreserves bieden het land de mogelijkheid om zich tot een gasknooppunt te ontwikkelen. De uitvoering van de EU-liberaliseringsmaatregelen en privatiseringen zouden de sector concurrerender moeten maken. Om dit potentieel ten voordele van Griekse energieverbruikers, maar ook ter ondersteuning van de EU-doelstellingen op het gebied van voorzieningszekerheid en klimaat te benutten, moeten de volgende stappen worden genomen. De privatisering van de gas- en de elektriciteitssector biedt de mogelijkheid om deze efficiënter te maken. Het privatiseringsproces moet snel worden afgerond, terwijl tegelijkertijd de voorwaarden worden gecreëerd voor het ontstaan van concurrerende markten in de nabije toekomst. Met een goed functionerend kader, waarbij zowel de elektriciteits- als de gasmarkten daadwerkelijk zijn ontvlochten en volledig zijn opengesteld, doen zich nieuwe investeringsmogelijkheden voor grote en kleine energieproducenten voor. Dit zal ervoor zorgen dat de Griekse energiesector een dynamische en concurrerende sector wordt, waarvan alle andere sectoren van de economie zullen profiteren. Het elektriciteits- en het gasnet moeten worden gemoderniseerd. Verbeteringen in de gasopslag en pijpleidingnetten zullen Griekenland in staat stellen munt te slaan uit zijn strategische geografische ligging als toegangspoort tot de Europese gasmarkt. De aansluiting van het elektriciteitsnet van de grotere eilanden met het vasteland en de interconnectie tussen kleinere eilanden is een voorwaarde voor de grootschalige plaatsing van wind- en fotovoltaïsche installaties. Een versterking van het transmissienet op het vasteland is eveneens cruciaal om installaties voor hernieuwbare energie voor de binnenlandse markt te integreren en een omvangrijke elektriciteitsuitvoer naar de rest van Europa mogelijk te maken. Griekenland is een natuurlijke doorgang voor een groot deel van het gas afkomstig uit de landen rond de Kaspische Zee en het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied.
NL
39
NL
Het TEN-E-programma en de nieuwe financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen kunnen van groot belang zijn voor de vaststelling van de aandachtsgebieden waarop de inspanningen en de financiering moeten worden gericht. Duidelijke signalen dat de energiesector een open en functionele sector van de Griekse economie is die een nietdiscriminerende toegang tot zijn infrastructuur en netwerken biedt, zullen ook helpen om particuliere financiering voor een dergelijke investering aan te trekken. Voor een grootschalig gebruik van hernieuwbare energiebronnen is een ingrijpende hervorming van de steunregeling ter zake nodig. Om de nodige investeringen aan te trekken, moet de kaderregeling voldoen aan de beginselen van kostenefficiëntie en financiële stabiliteit. Om dit relatieve voordeel optimaal te benutten, legt Griekenland bijzondere nadruk op de ontwikkeling van de zonne- en windenergiebronnen. Wanneer het vertrouwen van de investeerders is hersteld, kan een concurrerende, duurzame energiesector over de gehele waardeketen tot ontwikkeling komen. De sector kan via het Helios-initiatief nog verder bijdragen aan de economische groei. Eerst zouden enkele grootschalige fotovoltaïsche installaties in gebruik moeten worden genomen, om te beginnen voor binnenlands gebruik. Naarmate het project echter wordt uitgebreid en er transmissiecapaciteit beschikbaar komt, moet worden gestreefd naar export naar de rest van Europa om andere lidstaten te helpen om hun 2020-doelstellingen op kostenefficiënte wijze te bereiken. De renovatie van openbare en particuliere gebouwen is van essentieel belang voor de verwezenlijking van de doelstellingen op het gebied van energie-efficiëntie, maar creëert ook banen. De middelen die in het kader van de "Exoikonomo"-regeling voor huishoudens beschikbaar zijn, worden niet ten volle benut en moeten aan kmo's ter beschikking worden gesteld. Er zijn extra instrumenten nodig ter ondersteuning van de inspanningen op het gebied van openbare gebouwen, het stadsvervoer en de plaatselijke energie-infrastructuur. In dit verband zou het voorgestelde risicodelingsinstrument kunnen helpen het risico dat aan de renovatiesector van gebouwen is verbonden, te beperken en aldus de werkgelegenheid en de plaatselijke groei bevorderen. 3.5.2.
Bevordering van duurzame groei - milieu en afvalbeheer
Het beheer van vast afval kan de levenskwaliteit van Griekse burgers sterk verbeteren en de economische bedrijvigheid een impuls geven. Door de bestaande wetgeving onverkort ten uitvoer te leggen kunnen duizenden banen worden geschapen en kan de jaarlijkse omzet van de afvalsector aanzienlijk stijgen. Met een verbeterd vast-afvalbeheer zal bovendien de EUmilieuwetgeving beter worden nageleefd, en worden inbreukprocedures die mogelijk veel geld kosten, voorkomen. Hoewel Griekenland al zeer veel steun heeft gekregen uit de EU-structuurfondsen voor zijn basisinfrastructuur in deze sector, loopt het land nog steeds achter, met name op het gebied van het beheer van vast afval en van afvalwater. Het is, misschien meer dan in welke andere sector dan ook, hoog tijd dat aan het EU-acquis wordt voldaan en dat de nodige infrastructuur wordt opgezet die aan de EU-normen voldoet. Om aan zijn verplichtingen in het kader van het EU-recht en aan de arresten van het Europees Hof van Justitie te voldoen, moet Griekenland dringend: (a)
NL
afvalvoorzieningen bouwen (d.w.z. biomechanische behandelingsinstallaties, stortplaatsen) en alle resterende illegale en ongecontroleerde stortplaatsen sluiten en saneren (voor het saneringsproces is medefinanciering beschikbaar); en
40
NL
(b)
een aantal installaties voor de behandeling van stedelijk afvalwater bouwen (met name voor de regio Attica, maar ook voor andere grote stedelijke agglomeraties zoals Thessaloniki, Patras, enz.).
Daarnaast moeten twee arresten van het Hof worden uitgevoerd (één arrest betreft de bouw van een stedelijke waterzuiveringsinstallatie in West-Attica in het gebied van Thriassion Pedio (een project dat door de EU-structuurfondsen wordt medegefinancierd) en het tweede betreft het niet-inzamelen en –behandelen van stedelijk afvalwater in vijf agglomeraties in Oost-Attica). Zodra juridische duidelijkheid bestaat over de verantwoordelijkheid van de producent (momenteel ontbreekt deze in de Griekse wetgeving) kan Griekenland de financiële middelen bijeenbrengen die nodig zijn voor de invoering van afzonderlijke regelingen inzake inzameling en recycling. Hulpbronnen zullen ook efficiënter worden gebruikt wanneer belastingen worden geheven op stortplaatsen of prijzen worden vastgesteld voor het storten van afval. Hetzelfde geldt voor de toepassing van stimuleringsregelingen om afval te voorkomen en de gescheiden inzameling (door middel van gedifferentieerde afvaltarieven) ervan te bevorderen. Zoals hierboven vermeld, moet de nieuwe MER-wetgeving (milieueffectrapportage) voor Griekenland leiden tot gestroomlijnde en effectievere procedures. In het memorandum en in het middellangetermijnkader voor de begrotingsstrategie is een nieuwe wet inzake milieuvergunningen opgenomen. Deze wet is in september 2011 aangenomen en de uitvoeringsbesluiten zullen in 2012 worden vastgesteld (het eerste is in januari 2012 vastgesteld en houdt verband met de categorisering van projecten waarvoor een milieubeoordeling/milieuvergunning nodig is). Naar verwachting zal de tijd die nodig is voor de afgifte van vergunningen dankzij de nieuwe wet korter worden, omdat voor elke administratieve stap en fase in de vergunningsprocedure een specifieke termijn is vastgesteld. Deze praktijk is gebaseerd op de ervaring die in andere lidstaten is opgedaan. Het ELFPO (Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling) ondersteunt in het kader van de duurzame ontwikkeling van plattelandsgebieden in heel Griekenland allerlei milieumaatregelen voor de landbouw. Daarvoor is al 720 miljoen EUR uitgekeerd. 3.5.3.
Opbouw van een innovatieve kenniseconomie
In de laatste tien jaar zijn de uitgaven aan O&O in Griekenland blijven steken op 0,6% van het bbp (2007). Ook heeft de particuliere sector in deze periode erg weinig in O&O geïnvesteerd: volgens de meest recente officiële gegevens zijn de particuliere investeringen slechts licht toegenomen van 0,15% in 2000 naar 0,17% in 2007. In absolute bedragen zijn de totale O&O-investeringen in de periode 2001-2007 echter wel duidelijk gestegen. De belangrijkste drijvende kracht achter het Griekse onderzoek- en innovatiesysteem is het cohesiebeleid van de EU. In de huidige programmeringsperiode 2007-2013 zijn niet alleen in het belangrijkste nationale operationele programma, maar ook in een aantal regionale programma's maatregelen opgenomen ter ondersteuning van onderzoek, innovatie en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven. Voor het hoofdprogramma "Concurrentievermogen en Ondernemerschap" is in totaal 1,5 miljoen EUR uitgetrokken. Daarvan komt 1,3 miljoen EUR uit het Cohesiefonds. Het werkprogramma bevat drie strategische doelstellingen voor de periode 2007-2013. Onderzoek en innovatie is een van de belangrijkste actiegebieden. Er wordt echter maar weinig gebruikt gemaakt van de EU-
NL
41
NL
structuurfondsen voor onderzoek, en de particuliere sector wordt op dit moment onvoldoende gestimuleerd om gebruik te maken van de beschikbare middelen om de transformatie van de economie aan te moedigen. Uit het geringe aandeel van de particuliere sector in de totale O&O-uitgaven blijkt dat er vanuit de bedrijfssector weinig vraag is naar onderzoekskennis. Bovendien is de geringe absorptiecapaciteit van het bedrijfsleven zowel de oorzaak als het gevolg van de zwakke vraag naar kennis. De beperkte toegang tot kapitaal, met name voor nieuwe ondernemingen, die te wijten is aan de terughoudendheid van het financiële stelsel om innovatie en riskante investeringen te financieren, is één van de belemmerende factoren voor de inzet van middelen voor O&O. Volgens het Scorebord 2011 van de Innovatie-Unie presteert Griekenland op innovatiegebied onder het gemiddelde. Zijn sterke punten zijn het menselijk kapitaal, netwerken en ondernemerschap en innovatoren. Tot de zwakke punten behoren financiering en steunverlening, bedrijfsinvesteringen en intellectuele activa. Op het gebied van Gemeenschapstekeningen en -modellen is een krachtige groei waargenomen, terwijl de uitgaven voor niet-O&O-innovatie en de uitvoer van kennisintensieve diensten juist sterk zijn gedaald. De technologische samenwerking die in gezamenlijke octrooiaanvragen tot uiting komt, is zeer beperkt in vergelijking met het EU-gemiddelde. Meer dan 65% van alle octrooiaanvragen is door telkens één uitvinder ingediend, en dus is minder dan 35% van de aanvragen gezamenlijk voorgelegd. Van deze 35% is de aanvraag in 7,4% van de gevallen samen met een niet-EU-land ingediend. Uit dit lage cijfer blijkt dat er een behoefte bestaat aan meer samenwerking en internationalisering van de onderzoeks- en innovatieactiviteiten. Voor de toekomst is het met name van belang om: –
ervoor te zorgen dat de overheid adequaat en doeltreffend investeert in O&O en dat de structuurfondsen van de EU doelmatiger worden gebruikt door deze sterker te richten op technologieplatforms en –clusters;
–
de ontwikkeling van een geïntegreerd rechtskader voor de uitvoerders van O&O af te ronden en dit kader in te voeren. Daarbij moet een kerndoel van Europa 2020 voor investeringen in O&O worden vastgesteld, met daarbij meerjarige begrotingsprogrammering;
–
ervoor te zorgen dat de structuurfondsen veel doeltreffender en groeigerichter worden gebruikt door particuliere investeringen in O&O ter ondersteuning van een slimme-specialisatiestrategie te stimuleren. 3.5.4.
Benutting van het potentieel van Griekenland als toeristische en culturele bestemming
Griekenland heeft een comparatief voordeel op het gebied van cultuur en toerisme, twee sectoren met een belangrijk potentieel om groei en banen te creëren. Rond monumenten en archeologische vindplaatsen kunnen nu economische activiteiten worden ontwikkeld. Het is van belang dat er snel een strategie wordt uitgewerkt voor de verkenning en ontwikkeling van meer synergieën tussen cultuur, toerisme, ondernemerschap, onderwijs, de medische en de gastronomische sector. Ook is het van belang om in nieuwe technologie te investeren (ICT
NL
42
NL
voor het promoten van de Griekse cultuurschatten) teneinde het rendement te verbeteren en Griekenland te positioneren als een hoogwaardige vakantiebestemming, met de nadruk op milieuvriendelijk toerisme. Toerisme is een van de belangrijkste sectoren van de Griekse economie, zowel wat betreft de economische groei als de werkgelegenheid. De rechtstreekse bijdrage van de reis- en toerisme-industrie aan het Griekse bbp bedroeg 12,6 miljard EUR in 2011 (5,6% van het totale bbp, het cijfer voor de EU is 2,9%). Reizen en toerisme waren in dat jaar goed voor 332 000 directe banen of 8,0% van de totale werkgelegenheid in Griekenland (3,2% in de EU) en – als de indirecte werkgelegenheid wordt meegerekend – voor 768 000 indirecte banen of 18,4% van de totale werkgelegenheid (8,4% in de EU). Griekenland slaagt er echter slechts in beperkte mate in bezoekers uit opkomende markten aan te trekken. Toeristen komen met name in de zomermaanden en geven relatief minder geld uit in Griekenland dan toeristen die concurrerende bestemmingen bezoeken. De Griekse toeristenindustrie kan op verschillende manieren worden ontwikkeld, bijvoorbeeld door: –
de vraag naar toerisme te verhogen. De primaire doelstellingen van maatregelen op dit gebied zijn gericht op het verlengen van het toeristenseizoen, mensen in staat te stellen om op vakantie te gaan en het verhogen van het aantal toeristen (hoofdzakelijk van buiten de EU). Dankzij het milde klimaat het hele jaar door is Griekenland een uitstekende bestemming voor toeristen buiten het hoogseizoen. Onder de belangrijkste initiatieven die gericht zijn op een verhoging van de vraag naar toerisme in de EU, vallen het Calypsoinitiatief inzake sociaal toerisme, het “initiatief 50 000 toeristen” ofwel het laagseizoeninitiatief (om minder afhankelijk te worden van het seizoen) en een portaalsite om bezoekers van buiten de EU aan te trekken.
–
bewustmakingscampagnes te voeren en bestemmingen te promoten. Onder de belangrijkste maatregelen valt het Europese Topbestemmingen-initiatief (EDEN), dat de duurzame toeristische ontwikkeling van kleine opkomende bestemmingen evenals de ontwikkeling van thematische culturele routes (bijv. de olijfroute) bevordert en een bewustmakingscampagne omvat over fietstoerisme in de EU;
–
een platform te bieden voor de uitwisseling van beste praktijken. Het Raadgevend Comité inzake toerisme vormt een discussieforum voor beleidsvertegenwoordigers op het gebied van toerisme uit de EU-lidstaten. Griekenland kan leren van de beste praktijken van andere lidstaten;
–
het toeristenseizoen te verlengen, de toeristische producten te diversifiëren en de kwaliteit van de aangeboden diensten te verbeteren om toeristen uit de hogere inkomensgroepen aan te trekken. Dit moet de belangrijkste aanjager voor de ontwikkeling van de Griekse toerisme-industrie worden. 3.6.
Versterking van het openbaar bestuur en van het rechtsstelsel
3.6.1.
Een moderne overheidsadministratie voor een nieuwe economie
De Griekse overheidsadministratie ontbreekt het momenteel aan de stabiele, gecoördineerde en bevoegde structuren die zorgen voor de nodige verantwoordelijkheid en verantwoordingsplicht voor de hervormingen die in het tweede economische
NL
43
NL
aanpassingsprogramma zijn vastgelegd en die in deze mededeling worden beschreven. De overheidsadministratie kampt met een zeer ingewikkeld rechtskader dat nadelige effecten heeft op alle aspecten van de openbare dienstverlening en de economie. De administratie is eerder gericht op het maken van wetgeving dan op de toepassing ervan. De EU steunt het administratieve hervormingsprogramma van Griekenland onder meer via een programma van het Europees Sociaal Fonds met de begroting van 505 miljoen EUR. De belangrijkste doelstelling van dit programma is de verbetering van de kwaliteit van het overheidsbeleid door het regelgevend kader te moderniseren en door de structuren en procedures te hervormen. De geplande activiteiten omvatten onder meer toonaangevende projecten voor de oprichting, de organisatie en het beheer van "plannings- en budgetteringseenheden" in vakministeries, de reorganisatie van de douane- en de belastingdienst, de reorganisatie van het General Accounting Office van Griekenland en de standaardisatie van de uitvoeringsprocedures van de nieuwe ambtenarenwet. Om ervoor te zorgen dat Griekenland over een moderne administratie beschikt die als basis kan dienen voor een hernieuwde en dynamische economie, moeten de doeltreffendheid, verantwoordingsplicht en integriteit van de administratie worden verbeterd en haar besluitvormingsprocedures worden vereenvoudigd. Het memorandum voorziet in de modernisering van het openbaar bestuur tegen december 2012, onder meer door de oprichting (in februari 2012) van een door de eerste minister voorgezeten stuurgroep op hoog niveau voor de transformatie, die zal toezien op de uitvoering van de administratieve hervormingen. In januari 2012 hebben Frankrijk en Griekenland in samenwerking met de taskforce een memorandum van overeenstemming ondertekend die de weg bereidt voor de uitvoering van de hervorming van de centrale overheid. Duitsland is begonnen met de verlening van technische bijstand voor de administratieve hervorming op lokaal en regionaal niveau. Er is een sterk besluitvormingscentrum met echte interministeriële coördinatie nodig. Overeenkomstig het memorandum van het tweede economische aanpassingsprogramma moet dit uiterlijk in mei 2012 worden gerealiseerd. Dit centrum zal zorgen voor een betere sturing en een meer strategische visie van de centrale overheid door de coördinatie tussen de ministeries te verbeteren en te bespoedigen, de bestaande verticale en naar binnen gerichte houding van de ministeries te doorbreken en door te bemiddelen bij lopende interministeriële kwesties. Deze structuur is cruciaal voor de uitvoering van alle hervormingen die tot groei en werkgelegenheid moeten leiden en van de besluiten van de stuurgroep op hoog niveau voor de transformatie. Daarnaast moet Griekenland in elk vakministerie de nodige structuren opzetten voor een effectief toezicht op de administratieve procedures (zoals de uitgaven, interne controle en audit, personeelsbeheer en ICT), zodat vóór het einde van 2012 gemeenschappelijke regels en geharmoniseerde procedures worden toegepast. Alle beginselen ten aanzien van de samenhang en de efficiëntie die aan de hervorming van de administratie op centraal niveau ten grondslag liggen, zullen evenzeer moeten gelden op regionaal/lokaal niveau om groei en werkgelegenheid op alle niveaus van de economie te ondersteunen. In april 2012 hebben Duitsland en Griekenland in samenwerking met de taskforce een memorandum van overeenstemming ondertekend, met daarin een routekaart voor de uitvoering van hervormingen om onder meer de stadsplanning en de plattelandsontwikkeling doeltreffender vorm te geven en een scherper toezicht daarop uit te
NL
44
NL
oefenen, en om de capaciteit van de lokale overheid te versterken om investeringsprogramma's doeltreffend te plannen, op te stellen, uit te voeren en te bewaken. Om ervoor te zorgen dat deze middelen zo doeltreffend mogelijk kunnen worden gebruikt en om de economie transparanter te maken, is het absoluut noodzakelijk fraude en corruptie te bestrijden. Griekenland moet, met hulp van de Commissie, een antifraudestrategie ontwikkelen die alle aspecten van de overheidsontvangsten en –uitgaven, met inbegrip van de bescherming van de financiële belangen van de EU, omvat. Dit zal het vertrouwen helpen herstellen en een eerlijk en billijk speelveld creëren. Tegelijkertijd zal een doeltreffende strijd tegen fraude en corruptie, waartoe ook de bestrijding van smokkel aan de grenzen behoort, de inkomsten van Griekenland verder stabiliseren. De Griekse overheid maakt momenteel nauwelijks gebruik van informatietechnologie. Een verbetering van de situatie op dit gebied zou helpen procedures te versnellen, processen te stroomlijnen en de transparantie voor de overheidsadministratie en het bedrijfsleven te vergroten. De Griekse autoriteiten zijn begonnen met de uitvoering van projecten op verschillende belangrijke e-overheidsgebieden, namelijk de capaciteitsplanning (enterprise resource planning – ERP) (financiën en personeelsbeheer), het beheer van de betrekkingen met de burger (Citizen Relationship Management) en de elektronische aanbesteding (eaanbesteding). De Griekse autoriteiten zijn van plan deze projecten uit te voeren in de prioriteitssectoren financiën, administratieve hervorming en gezondheid. De invoering van eoverheid moet gecoördineerd gebeuren en een aanvulling vormen op de hervorming van de administratieve procedures. Het herstel van de geloofwaardigheid van de officiële statistieken is een essentieel onderdeel van het sociaal contract dat Griekenland stabiel zal maken. Hoewel er sinds 2009 aanzienlijke voortgang is geboekt, blijven statistieken voor verdeeldheid zorgen in de Griekse samenleving. Het herstel van het vertrouwen in statistieken vereist de volledige tenuitvoerlegging van het actieplan dat in de recente vertrouwensverbintenis voor de statistiek is opgenomen. Deze verbintenis is op 29 februari door de Griekse regering en de Commissie ondertekend en is door het parlement goedgekeurd. Dit houdt in dat de statistiekwetgeving moet worden herzien en dat de noodzakelijke financiële en menselijke middelen moeten worden vrijgemaakt voor de Nationale Statistische Autoriteit. 3.6.2.
Herstel van het vertrouwen in het rechtsstelsel
Een slecht functionerend rechtsstelsel vormt een belemmering voor de economische ontwikkeling en ondermijnt de sociale structuur in Griekenland. Het stelsel stelt allerlei soorten schuldenaren, onder wie onwillige belastingbetalers, in staat om zich naar believen aan hun verplichtingen te onttrekken, in de wetenschap dat alleen de meest vastberaden crediteuren naar de rechter zullen stappen en handhaving zullen afdwingen. De meest zichtbare tekenen van het slecht functioneren van het Griekse rechtsstelsel zijn de achterstand bij de afhandeling van honderdduizenden rechtszaken en de lange wachttijden voor het verkrijgen van een datum voor de behandeling ter terechtzitting. Dit heeft geleid tot een algemeen gevoel van 'onrechtvaardigheid' onder de Griekse bevolking. De Griekse autoriteiten hebben duidelijk blijk gegeven van hun bereidheid om deze situatie te veranderen en om alles in het werk te stellen om het rechtsstelsel doeltreffender en burger- en bedrijfsvriendelijker te maken. Er wordt gewerkt aan een uitgebreide en noodzakelijke herziening van het rechtsstelsel. Deze hervormingen moeten het vertrouwen in het functioneren van de Griekse staat en Griekse instituties herstellen en het economisch herstel ondersteunen.
NL
45
NL
De Griekse regering heeft zich ertoe verplicht een aantal streefcijfers te halen om de achterstand bij de behandeling van belastingzaken bij de bestuursrechter weg te werken en de achterstand bij civiele zaken in te lopen. Daarnaast moedigt de regering het gebruik van alternatieve methoden van geschillenbeslechting aan om middelen vrij te maken, een cultuur te ontwikkelen waarin minder wordt geprocedeerd en om goedkopere manieren te vinden om problemen en conflicten op te lossen. De Commissie werkt op dit gebied samen met de Griekse autoriteiten en belanghebbenden. Zolang potentiële investeerders er niet van overtuigd zijn dat het Griekse rechtssysteem doeltreffend en eerlijk is en hun rechten zal beschermen, valt niet te verwachten dat zij belangrijke investeringsbeslissingen nemen. Het streven naar efficiënte manieren om schulden aan de staat in te vorderen en het stroomlijnen van het rechtskader inzake transacties in onroerend goed zullen het vertrouwen van investeerders versterken en tegelijkertijd de overheidsinkomsten doen stijgen. Het opzetten van een modern e-justitiesysteem zal het rechtsstelsel transparanter en minder log maken. Dit leidt tot tijdwinst en meer doeltreffendheid, hetgeen de gebruikers van het stelsel zullen ervaren, en tot betere prestaties van justitiële ambtenaren. De rationalisatie en reorganisatie van de rechtbanken van eerste aanleg zullen niet alleen leiden tot kostenbesparingen, maar ook justitie dichter bij de burgers brengen door deze rechtbanken aan te wijzen als één justitieel toegangspunt voor de meeste veelvoorkomende justitiële vraagstukken waar burgers mee worden geconfronteerd (zoals de legalisatie van stukken, familie- en erfrecht enz.). Een moderne insolventieregeling is van essentieel belang voor zowel de bevordering van het ordelijk verlaten van de markt door inefficiënte bedrijven als voor de herstructurering van levensvatbare bedrijven. De hervorming van de regeling is een van de gebieden die bijzondere aandacht vergt en waarop de Commissie bereid is met de Griekse regering samen te werken. 3.7.
De sociale gevolgen van de crisis bestrijden
Al vóór de crisis had Griekenland een van de hoogste armoedepercentages in de EU. Het algemene armoederisico of risico van sociale uitsluiting voor de gehele bevolking bedroeg 27,7% in 2010, en lag daarmee boven het EU-gemiddelde van 23,5%. Het armoedepercentage bij werkenden in Griekenland was in 2010 het op één na hoogste in de EU. Door de ernstige economische achteruitgang zijn de armoede en de sociale uitsluiting en uitsluiting op huisvestingsgebied toegenomen, en is het besteedbare inkomen (met 9,3% in 2010) gedaald. Steeds meer jongeren en gezinnen met kinderen en steeds meer irreguliere migranten, die in steeds groteren getale in het land verblijven, raken dakloos waardoor de druk nog verder is toegenomen. Er moet dringend actie worden ondernomen om deze problemen aan te pakken. De Commissie werkt met de Griekse autoriteiten samen om de onaanvaardbaar hoge jeugdwerkloosheid te bestrijden. Om de financiële steun te concentreren op gebieden waar de steun het meest nodig is, zou de financiering kunnen worden verlegd naar maatregelen die de werkgelegenheid voor jongeren bevorderen. Op dit moment omvatten deze maatregelen acties ter ondersteuning van het opdoen van eerste werkervaring, de subsidiëring van korte tewerkstelling in de particuliere sector of in lokale gemeenschappen, een uitbreiding van het leerlingwezen en stagemogelijkheden voor studenten en afgestudeerden, de bevordering van herscholing en bijscholing, de bevordering van het ondernemerschap, met inbegrip van sociaal ondernemerschap en studieperiodes in het buitenland. Met het oog daarop kan een bijkomend bedrag van 200 à 250 miljoen EUR worden herbestemd, hetgeen duizenden extra banen kan opleveren.
NL
46
NL
Voor een aantal prioriteiten op korte termijn is onmiddellijk optreden vereist. Het Europees Sociaal Fonds kan de werking van de arbeidsmarkt helpen verbeteren, de banden tussen onderwijs/opleiding en de arbeidsmarkt aanhalen, de kwaliteit van het menselijk kapitaal verbeteren en het wijdverbreide zwartwerken aanpakken. De openbare diensten voor de arbeidsvoorziening moeten worden versterkt om betere diensten aan het groeiend aantal werklozen te bieden. Er moet beter en gerichter worden geïnvesteerd in een actief arbeidsmarktbeleid en de doeltreffendheid van actieve arbeidsmarktmaatregelen moet systematischer worden geëvalueerd. Prioriteit moet worden gegeven aan de meest kwetsbare groepen (laaggeschoolde werklozen, vroege schoolverlaters, oudere werkenden, langdurig werklozen, migranten en minderheden, enz.). Er kan ook een beroep worden gedaan op de structuurfondsen van de EU voor het opzetten en financieren van een geïntegreerde strategie voor stadsvernieuwing om armoede en sociale uitsluiting te bestrijden. Om sociale marginalisering te voorkomen en leden van kwetsbare groepen de vaardigheden te geven die nodig zijn om (opnieuw) aan het werk te gaan, moet de in 2011 aangekondigde nationale strategie voor een leven lang leren worden uitgevoerd. Daarbij is het onder meer de bedoeling de toegang tot onderwijs en opleiding voor niet-traditionele leerlingen te verruimen. In dit proces worden regionale en lokale gemeenschappen en hogere onderwijsinstellingen betrokken. Een betere toegang tot de arbeidsmarkt, met name via financiële steun aan ondernemers (waarbij de aandacht vooral uitgaat naar nieuwe innovatieve producten en diensten) en een ruimer gebruik van loonsubsidies voor aanwerving op korte termijn die met name gericht is op kansarme groepen, dienen te worden overwogen om tijdelijke financiële verlichting te bieden en diegenen die het meest door de crisis getroffen zijn de mogelijkheid te geven om te blijven werken. De ontwikkeling van de sociale economie zal ook nieuwe werkgelegenheid creëren onder leiding van sociale ondernemers en innovatoren in belangrijke sectoren zoals de sociale zorg, de diensten voor werklozen, de ontwikkeling van de plaatselijke gemeenschap, de voedselproductie en -distributie en energie-efficiëntie. 3.8.
Het migratie- en asielbeleid
Dankzij het Griekse Schengenlidmaatschap is er vrij verkeer voor Griekse burgers binnen het Schengengebied en zijn de grenscontroles voor burgers uit Schengenlanden naar Griekenland afgeschaft. Dit komt ten goede aan de reissector, het toerisme en de handelsbetrekkingen, die een gunstig effect hebben op de economie. De enorme druk van ongeregelde migratie waar Griekenland de laatste jaren mee te kampen heeft, in samenhang met de huidige economische crisis, heeft echter negatieve sociale en economische consequenties en brengt het soepel functioneren van het Schengengebied in gevaar. De humanitaire situatie waarmee migranten en asielzoekers in sommige gevallen worden geconfronteerd, tast het aanzien van Griekenland aan en is staat haaks op de lange Griekse traditie van mensenrechten en gastvrijheid. Om dit probleem aan te pakken, moet Griekenland het migratie- en asielbeleid blijven hervormen en de buitengrenzen doeltreffend beheren. De actiekaders, namelijk het actieplan inzake migratie- en asielbeheer en het actieplan "Schengen-Griekenland" bestaan al. Deze moeten nu worden uitgevoerd, onder meer door het goedkeuren en toepassen van normen op het gebied van migratie en asiel die in overeenstemming zijn met de bestaande EU-wetgeving en de internationale verplichtingen van Griekenland. Griekenland moet de humanitaire situatie van migranten en asielzoekers in de Grieks/Turkse grensregio verbeteren en de
NL
47
NL
opvangvoorzieningen voor zowel irreguliere migranten als asielzoekers, met speciale aandacht voor kwetsbare groepen, uitbreiden. Ook moet Griekenland met volledige inachtneming van de grondrechten capaciteit opbouwen op het gebied van vrijwillige terugkeer. Op dit gebied zijn er nog heel wat onbenutte mogelijkheden. Veel migranten zitten namelijk in Griekenland vast zonder echt te kunnen integreren en zijn best bereid naar hun land van herkomst terug te keren. De EU heeft aanzienlijke financiële steun verleend op het gebied van asiel, migratie en grensbewakingssystemen en voor de aanpak van de humanitaire gevolgen van de druk die door de grote aantallen irreguliere migranten en asielzoekers is ontstaan. Griekenland is een van de voornaamste begunstigden van het programma inzake solidariteit en beheer van de migratiestromen (SOLID).
NL
48
NL
