J.W.deVries
AGRARISCHE GEBOUWENENDEMONUMENTENWET Verkennend onderzoekinhetzuidenvanLimburg
MEDEDELING NO.261
*
-
%$J> »»"« % SIGNAL z n - W i y S EX.N05 & »
Landbouw-EconomischInstituut Afd. Structuuronderzoek Conradkade 175-2517CLDenHaag Postbus 29703-2502LSDenHaag Telefoon 070-614161
BIBLIOTHEEK
MLV:
Prijs f
\\t-
REFERAAT AGRARISCHEGEBOUWENENDEMONUMENTENWET;VERKENNENDONDERZOEKIN HETZUIDENVANLIMBURG Vries,J.W.de DenHaag,Landbouw-EconomischInstituut,1982 30blz.,3figuren,5tabellen Dezepublikatiehandeltoverproblemen,diedeagrarische bedrijfsvoeringkanondervinden,wanneerbedrijfsgebouwenalsbeschermdmonumentgeregistreerd staanofineenbeschermddorpsgezichtliggen. Beïnvloeding vanhunbedrijfsvoering doorbepalingenvande monumentenwet achttendemeestenvande255agrariërsmetbeschermdemonumentgebouwen tijdensdeenquête in1976aanwezig.In deperiode1976-1980ontwikkeldendezebedrijvenzichinwatminderematedandeoverigebedrijveninhetgebiedvanonderzoek. Modernemelkveehouderijbleekineenaantalmonumentgebouwen nietmogelijk tezijndoordeoorspronkelijkevormgeving,bijde anderebedrijfstypenleverde toepassing vandemonumentenwetminderproblemenop. Inditverkennendeonderzoekkomendecontacten tussende Rijksdienst voordemonumentenzorg endebetrokkenbedrijfshoofdentersprake. Detotstandkoming vanbestemmingsplannenvoorbeschermde dorpsgezichtenmetagrarische inbrengvanenigebetekenisverloopt langzaamsindshetinwerking tredenvandemonumentenwet in1961.Deuitgangspuntenvoordeagrarischebedrijfsvoeringin hetplanTerstraten-hetenigegoedgekeurde planinhetgebied vanonderzoekmetagrarische inbreng-gevenaanwijzingen,in welkerichtingdeagrarischebedrijfsvoeringkanwordenbeïnvloed.
Bedrijfsgebouwen/Bedrijfsvoering/Melkveehouderij/Beschermdmonument/Beschermd dorpsgezicht/Zuid Limburg
INHOUDSOPGAVE
Biz. 1. INLEIDING 1.1 Monumentenzorg 1.2 Delandbouwendemonumentenwet 1.3 Doelvanhetonderzoek 2. AGRARISCHEGEBOUWEN,ALSBESCHERMDMONUMENT GEREGISTREERD 2.1 Debeschermdemonumenten 2.2 Degeënquêteerdebedrijven 2.3 Demonumentgebouwen 2.4 Ervaringenmetmonumentenzorg 2.5 Debetekenisvanplaat-singvanagrarische gebouwenopdemonumentenlijst 2.6 Plannenvoorhetaanbrengenvanverbeteringen 2.7 Beïnvloedingvandebedrijfsontwikkelingop monumentbedrijven 3. BESCHERMDEDORPSGEZICHTEN 3.1 Deprocedure 3.2 Deaangewezendorpsgezichten 3.3 Debestemmingsplannen 3.4 HetbestemmingsplanTerstraten 4.
SLOTOPMERKINGEN
5. BIJLAGEN
5 5 6 7 9 9 9. 12 14 15 17 17 20 20 21 21 22 24 26
1. INLEIDING
InZuid-Limburgzijn,inverhoudingmetanderedelenvan Nederland,vrijveelboerderijengeregistreerd indemonumentenlijst.Bovendienbehoorteenaantalboerderijentoteenbeschermd dorpsgezicht.Eniginzichtindemonumentenzorg isvanbelangom debetekenisvandezeregistratiesvoorhetagrarischebedrijfna tegaan.
1.1 Monumentenzorg AleeneeuwlangkentNederlandoverheidsactiviteiten,die totdoelhebbenmonumentenvoorvervalenondergangtebehoeden. Viarijkscommissiesenrijksbureausontwikkeldezichindeloop derjarendemonumentenzorg.Opbasisvanvrijwilligesamenwerking tussenoverheideneigenarenverstrektehetrijksubsidiesvoor restauratieenverbondhieraanvoorwaarden,gerichtophetin standhoudenvanhetmonument. Deverwoestingentijdensdetweedewereldoorlogvergrootten hetbesef,datdezorgvoormonumentenwettelijkgeregelddiende tezijn.Alindeoorlogsjarenontstondeenvoorlopigelijstvan Nederlandsemonumentenvangeschiedenisenkunst.Nadetijdelijke "wetmonumentenzorg"van 1950kwamin1961demonumentenwet-officieelgenoemd"wet,houdendevoorzieningeninhetbelangvanhet behoudvanmonumentenvangeschiedenisenkunst"-totstand.Deze wetregeltdebeschermingvandeobjectenengeeftwaarborgenvoor derechtspositievandebelanghebbenden.Erwordtdaarbijonderscheidgemaakt tussenbeschermdemonumentenenbeschermdestadsendorpsgezichten. Ondermonumentenverstaatdezewet:zaken,zoalswoonhuizen, kerken,boerderijen,molens,kastelenofraadhuizen,diemeerdan vijftigjaaroudzijnenvanalgemeenbelangwegenshunschoonheid,hunbetekenisvoordewetenschapofhunvolkskundigewaarde. Beschermdzijndiemonumenten,dieinditkaderzobelangrijkwordengeacht,datzijspecialeaandachtenzorgvanhetrijkverdienen.Pergemeentestaanzedaartoeopeenlijstgeregistreerd.De bescherminghoudtin,dathetverbodeniszo'nmonumenttebeschadigenoftevernielen.Verdervermeldtartikel 14vandewet,dat ministeriëlevergunningvereistis,indienmeneenbeschermdmonumentwilafbreken,verplaatsenofinenigopzichtwijzigendanwel herstellen,gebruikenoflatengebruikenopeenwijze,waardoor hetontsierdofingevaargebrachtwordt. Stads-endorpsgezichtenomschrijftdewetalsgroepenvanonroerendezaken,hieronderbegrepenbomen,wegen,straten,pleinen enbruggen,grachten,vaarten,slotenenanderewateren,welkemet eenofmeertotdegroepbehorendemonumenteneenbeeldvormen,
datvanalgemeenbelangiswegensdeschoonheidofhetkarakter vanhetgeheel.Indewetwordtaangegeven,hoedebeschermingvan zo'ndorpsgezicht totstandkomt.Nadeaanwijzingervandoorhet rijkdienthetgemeentebestuurbinneneenperiodevanmaximaal tweejaarnainschrijving inhethiervoorbestemderegistereenbestemmingsplanvoorhetbetrokkengebiedvasttestellenofteherzien. (Indetussentijd isinhetgebiedeeninterimbescherming vankracht).Bouwaanvragenvoorbouwwerken,gelegenbinneneenbeschermdstads-ofdorpsgezicht,wordenaanditbestemmingsplangetoetst. Debedoelingvandezebescherming isheteigenkaraktervan eenstadofdorpzoveelmogelijktebehoudenzonderdeplaatselijkeontwikkelingtebevriezen.Destads-ofdorpskernmoetkunnenblijvenfunctioneren,ookinsamenhangmethetomringendegebied.
1.2 De landbouw en de monumentenwet Alsgevolgvanhetinwerking tredenvandemonumentenwet steldehetbestuurvanhetLandbouwschap innovember 1963eenwerkgroepmonumentenzorg in.NaoverlegmetdeRijksdienstvoordemonumentenzorg 1)ontstonderin 1964eencontactcommissielandbouwmonumentenzorg,metalstaakvraagstukkenronddetoepassingvan dewettebespreken.Denoodzaakvaneendergelijkoverlegis sindsdienwelbewezen. Erdoenzichnamelijkindepraktijkproblemenvoor.Inde agrarischebedrijfstakhebbenzichsederthetinwerkingtreden vandewetingrijpendeontwikkelingenvoltrokken (schaalvergroting,intensivering,specialisatie,mechanisatie).Deontwikkelingennoodzakenvaaktotaanpassingenindebedrijfsgebouwen,hetzij doorbestaandegebouwenteveranderen,hetzijdoornieuwbouw. Hetaanpassenvanbedrijfsgebouwenkanechtermoeilijkheden opleveren.Wanneerimmersagrarischegebouwenalsmonumentenwordenaangemerkt,dankanditgevolgenhebbenvoordebedrijfsvoering,zowelbinnendegebouwenalsindeonmiddellijkeomgeving. Zokunnendeafmetingenvanhetgebouwendevormvandegevels hetmoderniserenvandeinrichtingdeelsofgeheelverhinderen. Staathetinwendigevanhetgebouwbovendienzelfgeregistreerd, danzijnveranderingendaarinaanbeperkendebepalingenonderhevig, zoalnietonmogelijk. Bijgebouwen,diezijnopgenomeninbeschermdedorpsgezichten ofwaarvandegevelgeregistreerd isopdemonumentenlijst,speelt deonmiddellijkeomgevingmeebijhetbepalenvanmogelijkheden 1) Dezerijksdienstkwamin 1946voortuithetgelijknamige rijksbureauenbehoort tothetministerievanCRM.Dedienst isinZeistgevestigd.Dezedienstwordtverderaangeduid als:deRijksdienst.
voornieuwbouw.Geletopbepaaldenormenmaghetuitzichtophet monumentofophetdorpsgezichternietdoorwordenbelemmerd, terwijldeuiterlijkevormgevingvandenieuwbouwaanzekereeisen moetvoldoen.Indienditnietmogelijkisofdoordegebruiker nietwordtgewenst,dankandittotgevolghebbendatdezenieuwbouw (bijvoorbeeld eenligboxenstal)pasopenigeafstandvanhet monumentofhetdorpsgezichtkanwordenopgetrokken.Afstandenvan vijftigtotenigehonderdenmeterskomeninzulkegevallenvoor. Stads-endorpsgezichtenwordendooropneming inhethiervoor geldenderegisterofficieelbeschermd.Deplanologischeregelingen voordezegezichtenkomenechterlangzamer totstanddanindewetgevingisvoorzien.SindseenaantaljarenverleentinLimburgde ProvincialePlanologischeDienst (PPD)hulpbijhetvoorbereiden, opstelleneninrichtenvanditsoortbestemmingsplannenenvande daarbijbehorendegebruiksvoorschriftenvoordemateriëlebeschermingvandedorpsgezichten.Dematewaarindeagrarischebedrijfsvoeringkanwordenbeïnvloeddoordezeplannenenvoorschriften, looptinverbandmetplaatselijkeomstandighedeneninzichtenper dorpsgezichtuiteen.Hetmakenvanbestemmingsplannen isnamelijk eengemeentelijkebevoegdheid enverantwoordelijkheid.
1.3 Doel van het onderzoek Debetrokkenheidvanvrijveelagrarischebedrijvenbijde monumentenzorgwasvoordeProvincialeraadvoordebedrijfsontwikkelingindeland-entuinbouw (PRBO)inLimburgaanleidingom hetLEIteverzoekeneenoriënterendonderzoekintestellen.Doel wasomnategaanof-enzoja,inhoeverre-agrarischebedrijveninhunontwikkelingbeïnvloedworden,indienhunbedrijfsgebouwenzijnaangewezenalsbeschermdmonumentdanwelgelegenzijn ineenbeschermddorpsgezicht. Hetonderzoekrichttezichineersteinstantieopdeagrarischebedrijven,waarvaneenofmeerbedrijfsgebouwenalsbeschermdmonumentgeregistreerd stonden.(Inhetvervolgaangeduid alsmonumentbedrijven).Vervolgens isaandachtaanbeschermde dorpsgezichtenbesteed. Inoverlegmetdeopdrachtgeverenmetvertegenwoordigersvan dePPDendeRijksdienstwerdenhetgebiedvanonderzoekende vragenlijstvoordemonumentbedrijvenvastgesteld.Hetgebiedomvat35voormaligegemeentenenmaaktdeeluitvanhetlandbouwgebiedZuid-Limburg.Hetvormteenaaneengeslotengeheeltussende stedelijkeagglomeratiesMaastricht,Geleen-SittardenHeerlenKerkrade,diebuitenhetonderzoekzijngehoudenvanwegehuninvloedopdeagrarischebedrijfsvoering,ondermeerdoorhunuitbreidingsplannen. (Figuur1).
FIGUUR 1 GEBIED VAN ONDF.RZOKK
ECHT V
m
ROOSTEREN
GREVENBICHT I \
U
LiMBRlCHT/
iirrr T>
^
/
URMOND I " X ^ J
V \ / }=>N C^^V\
f"
X^L~/T~\
PAPENhOVEN J
//ï
STtRf.*J
\~^
OBBICHT EN f
v
SITT
'S
/ / / ^ il \
X * * ï ? ^NJABEEK
i
'^
\MERKE.LBEEK S S
><SO-ilNNCN\^
^ \
.*'
AMSTENPÄDE
|£' /
p
\
ƒ
MUNSTERGEp£EN \ R A D E \ f . r u i K , u c , < , » \ . t / ! > \ _ J l \ SCHINVELD ï OIRSBEEKC ^ " ^ \ > * * * ~ » « * * *
.
^
/
NUTH
\HOENS8ftOEK
\
/
tBUNDO iCHIMMERT, \ ^«Xs. \ • 1 /^ULESTRATEN 5"W U N A N U S R A 0 E 7 <-UrcD, r N V VKEERLEÏ HULSBERG L
JVALKCNBURGX **' """N BERG EM TERBLI-T
MAASTRICHT
^'
")
(«"-IMMEN
|
B RUNSSUh
(uBAC
N V " " ' r1 J E V G E I . '
SCHAESBERG
*>
N ^A VOEREN0A-»! /
B^Mjunï-fHOÜTHEM 5 r
^
r
^
^
I
? „KEER^
^
^
W I J L R E
/
""'—^— MARGRATEN
TA»
GULPEN
iMHEER SLENAKEN -* NOORBEEK
j r \
/
CH OVER WORMS
SIMPELVELO
/ P-OCHOLTZ
J
SHOVEN
AGRARISCHEGEBOUWEN,ALSBESCHERMDMONUMENTGEREGISTREERD
Dithoofdstukvermeldtgegevensoverdeagrarischebedrijven enbedrijfshoofden,diebijditdeelvanhetonderzoekbetrokken werden.Degehoudenenquêteleverdebovendieneenaantalervaringenenmeningenvandezebedrijfshoofdenop.Alsbijlage 1isde gebruiktevragenlijstopgenomen;inbijlage2staandebedrijfstypenomschreven,diebijditonderzoekzijngehanteerd.
2.1 De beschermde monumenten Ominhetgebiedvanonderzoekdebetrokkenbedrijventekunnenregistreren,isgebruikgemaaktvantweebronnen: eenlijstvanalsmonumentbeschermdepanden,diefunctioneel deeluitmaaktenvaneenagrarischbedrijf,per 1mei 1970opgestelddoordeCultuurtechnischeDienstendeProvinciale Waterstaat inLimburg; eenoverzichtvandebeschermdemonumentenendorpsgezichten indeprovincieLimburg,opgestelddoorhetprovinciale comitéLimburgMonumentenjaar1975. Ongeveer 300bedrijvenkwamenopbeidelijstenvoor.Hetonderzoekwerdbeperkttotbedrijvenmeteenomvangvantenminste 60sbe1)tentijdevandeenquêteenmeteenexploitantmeteen agrarischhoofdberoep.Zoontstond eenlijstmet264bedrijfshoofden,dieindeeerstemaandenvan 1976doormedewerkersvande Stichtingtotuitvoeringvanlandbouwmaatregelenwerdenbezocht. Uiteindelijkkwamen255vragenlijstenvandeenquêtevoorverwerkinginaanmerking.Naastdezegegevensuitbegin 1976werdenmeitellingsgegevensuit 1971,1975,1978en 1980verzameld,delaatstejareninverbandmethetverkrijgenvanrecenteregegevens overdebetrokkenbedrijven.
2.2 De geënquêteerde bedrijven Dezebedrijvenwerdennaarvijfbedrijfstypenonderscheiden (bijlage2).Hetrundveehouderijtypeomvatteongeveerdehelftvan debedrijven,hetgemengdetyperuim20%,hetakkerbouwtyperuim
1) Deomvangvaneenagrarischbedrijfenvandeafzonderlijke produktierichtingenbinneneenbedrijfkanwordenuitgedrukt instandaardbedrijfseenheden (sbe).Eensbekomtovereenmet eenbepaaldbedragaantoegerekendefactorkosten (arbeid,rente,nettopacht)ineenbasisperiodebijeendoelmatigebedrijfsvoeringenondernormaleomstandigheden.
15%,hettuinbouwtypeomstreeks8%enhetbedrijfstype,waarbijde intensieveveehouderijdebelangrijksteproduktietakwas,bijna 5%.Bijvergelijkingvandejaren 1971,1975,1978en 1980zijn vrijgroteverschuivingentussendebedrijfstypenwaartenemen, vooralnaarenvanhetgemengdetype. Aangezienhetrundveebedrijfhetmeestkwetsbaarisinhet kadervandemonumentenzorg,iserbijbepaaldekenmerkenonderscheidgemaakttussenderundvee-endeoverigebedrijven.Naar oppervlaktewarendezerundveebedrijvenvoorbijnadehelftkleinerdan 15ha.Vandegeënquêteerdeakkerbouwbedrijvenwasde helftenvandegemengdebedrijveneenderdedeeldaarentegen30 haofgroter.
Figuur ?.. licbedrijvennaar oppervlakte (met onderverdeling: rundveebedrijven)
70 60 50 40 30 20 !0 0
tot 10ha
10-15 ha
15-20ha
2f -301 a
30-50ha
50ha enmeer
—
L
-
717a/880 71 757880
— —
"1
7I757880 71 757880 7! 757880 71757880
—
u
Bijvergelijkingmetdeanderebedrijvenuithetgebiedmoet rekeningwordengehoudenmetdeomstandigheid,daterbijdeenquêtevoordemonumentbedrijveneenondergrensvan60sbeisaangehouden.Gemiddeld zijnderundveebedrijvenvandemonumentenlijst groterdandeandererundveebedrijven.Bijdelaatstegroepisde gemiddeldebedrijfsoppervlaktesterkertoegenomendanbijdemonumentbedrijven.Deakkerbouwbedrijvenendegemengdebedrijven,die opdemonumentenlijststaan,zijninoppervlakteduidelijkgroter dandeanderebedrijvenvandezelfdebedrijfstypen. Naaromvanginsbewarenderundveebedrijven eveneenskleiner dandeoverigebedrijfstypen.Indienmenstelt,dateenbedrijf tenminsteeenomvangvan 120-130sbedienttehebbenomproduktievewerkgelegenheid tebiedenaaneenvolwaardige,regelmatigwerkendearbeidskracht,danbleekongeveerdehelftvanderundveebedrijvenonderdezenormteblijven.Vandeoverigebedrijvenwas in 1975eenderdedeelkleinerdan 130sbe,in1978enin1980 ongeveer40%. 10
350 300 250 200 150 100 50
alle bedn jven
71757880
Figuur 3. Debedrijven naar omvang (met onderverdeling: rundveebedrijven)
80.7060504030-
tot 90 sbe
90-129 sbe
130-189 sbe
190-249 sbe
250-349 sbe
350 sbe enmeer -|400 - 350
alle bedrijven
-poo 250 200
20100—
•JJflH 71757880
71757880
71 7 5 78 80
71757880
71757880
71757880
150 100 50 71 75 78 80
Bijvergelijkingvandebedrijfsomvanginsbetussendemonumentbedrijvenendeanderebedrijveninhetgebiedkomteenzelfde beeldnaarvorenalsbijdebedrijfsgrootte.Ookinditopzicht zijndeakkerbouw-endegemengdebedrijvenindemonumentengroep duidelijkgroterdandeanderebedrijven.Bijderundveebedrijven isditverschilmindergroot.Bijdittypemonumentbedrijvenis eveneensdetoenemingvan 1971tot 1980veelminderdanbijde anderebedrijvenuithetgebied.Ditgeldtoverigensookvoorde akkerbouw-engemengdebedrijven.Bijdemonumentbedrijvenvan dezebeidebedrijfstypenisdebedrijfsomvangzelfsietsafgenomen. Indeperiodetussendeenquêteenmidden 1980werden 10geenquêteerdebedrijvenopgeheven.Hetwarenvoornamelijkoudere exploitanten,diehiertoebesloten.Daarnaastnamenop 12bedrijvenmetexploitantenvan60jaarenouderzoweldebedrijfs-als deproduktieomvangaf.Hierissprakevanafbouwvanhetagrarischebedrijfomalsrustendboerofzelfszonderenigeagrarischebedrijvigheid indeboerderijteblijvenwonen. Deleeftijdsopbouwvandebedrijfshoofdententijdevande enquêteverliepergregelmatig: jongerdan35jaar 13% 35-44jaar 29% 45-54jaar 29% jaar 24% 55-64 5% 65jaarenouder Derundveebedrijvenwekenbijdeleeftijdsopbouwvanhunbedrijfshoofdennietafvandeanderebedrijfstypensamen.Debedrijfshoofdenvandegemengdebedrijvenwarenrelatiefhetjongst, bijnadehelftwasjongerdan45jaar. 11
Vande 147bedrijfshoofdenvan45jaarenouderkon37%tijdensdeenquêteeenopvolgeraanwijzen,bestonderbij33%nog geenduidelijkheidoverdeopvolgingenhad30%geenopvolger.In 50vande55gevallenwerdeenzoonalsopvolgeraangewezen. Tussendeenquêteenmidden 1980zijn 16bedrijvenovergenomen,10doorzoons,4doorechtgenotesen2doorvreemden.In enigegevallengingdeoverneming gepaardmet inkrimpingvancultuurgrond,vanomvanginsbeen/ofvanarbeidsbezetting.Verder waren7bedrijvenbetrokkenbijsamenvoegingofsplitsingen 13bedrijvenbijadministratieveveranderingen indebedrijfsvoering, zoalshetaangaanvaneenmaatschap. Voortsbleekindezeperiode,dathethebbenvaneenpotentiëleopvolgerhetkleinerwordeningrootteen/ofomvangnietuitsloot,somsgepaardgaandmetveranderingvanbedrijfstype. Bijvraagstukkenalsmonumentenzorgheeftdeeigenaarvanhet gebouweenbeslissendeinvloed,deRijksdienstkanalleenmethem onderhandelen.Isdeexploitantpachter,danishijslechtsindirektinstaatinvloedopdegangvanzakenuitteoefenen. Tentijdevandeenquêtewas65%vandeexploitantentevens eigenaarvandemonumentgebouwen.Naarleeftijdwaserweinigverschiltussendezeeigenaarsenpachters,naarbedrijfstypeechter welevenalsnaarbedrijfsgrootte.Erkwamenmeerpachtersdaneigenaarsvanhethoofdbedrijfsgebouwvoorbijmonumentbedrijvenvan hetgemengdeenhetakkerbouwtypeenbijbedrijvenvan30haen groter.
2.3 De monumentgebouwen Inbijnaallegevallenbetrofdeplaatsingopdemonumentenlijsthetwoonhuismetheteraanvastgebouwde.bedrijfsgedeelte,in enkelegevallenalleenhetbedrijfsgedeelteofalleen eenlos staandbedrijfsgebouw.Bij23bedrijvenwerdennaasthethoofdgebouwookeenoftweelossebedrijfsgebouwenopdemonumentenlijst geplaatst.Dezegebouwenwarenoverwegendeigendomvandeexploitant.Bij5vandezelossegebouwenwassprakevanleegstanddoor onvolledigeagrarischebenuttingvanderuimte. Erwerden 132losstaandebedrijfsgebouwengeteldop98(van de255)geënquêteerdebedrijven.Zowelverspreid liggendebedrijfspercelenalsderelatietothetmonumentgebouwkunnenoorzaakzijn vaneenzekereafstand tothethoofdbedrijfsgebouw.Afstandenvan meerdan500meterkwamenverscheidenekerenvoor. Totdelosstaandebedrijfsgebouwenbehoorden 10ligboxenstallen.Verwezenlijkingvanzo'nstalbinnenhetmonumentwasop dezebedrijvennietmogelijk.Deafstandvandeligboxenstallen totdehoofdbedrijfsgebouwenliepuiteenvan8tot300meter,met eengemiddeldevan78meter.Deafstandvandezenieuwbouw toten hetzichtophetmonumentspeeldenhierbijeenrol.
12
Verspreideliggingvanbedrijfsgebouwenkomtopbedrijven, dienietopdemonumentenlijststaan,eveneensvoor.Naaralle waarschijnlijkheid doetditverschijnsel zichopdemonumentbedrijvensterkervoordanbijdeanderebedrijven.Ditalsmedededoorgaanswatgrotereafstandvaninhetbijzonderdemelkveestallen, komteendoelmatigebedrijfsvoeringniettengoede.Vandaardat verschillendebedrijfshoofdenditalseennadeelnaarvorenbrachten. Deverspreideliggingendeonderlingeafstandenvandegebouwenkunnenvooralbijdebedrijvenmetmelkveeknelpuntenzijn. Hetgaathierbijombijna70%vandegeënquêteerdebedrijven;op ongeveerdehelftvandebedrijvenisdemelkveehouderijdebelangrijkstebedrijfstak.Daaromwerdgevraagdofdebedrijfsgebouwen,voorzoverzijmonumentwaren,voormodernemelkveehouderij geschiktwaren. Vande 174geënquêteerdenbeschiktener 150overeengebouw, datnietvoormodernemelkveehouderijgeschiktwas;'52vanhen warenvanmening,dathungebouwwelgeschikttemakenzouzijn. Inditverbandkanwordenopgemerkt,datop75bedrijvenalleen grupstallenaanwezigwaren,op68drijfmeststallen,op23ligboxenstallenenop8bedrijvencombinatiesvanstaltypen. Overdebedrijvenmetmelkvee,geplaatstopdemonumentenlijst,kunnennogenigegegevensoverhetmelkenenhetstallen wordenverstrekt.Op48vande 174bedrijvenwerd inmeerdanéén ruimtegemolken.Destallingvanhetrundveewasmeerverspreid: op 18bedrijvenin1ruimte,op65bedrijvenin2ruimten,op52 bedrijvenin3ruimtenenop39bedrijvenin4ofmeerruimten binnendebedrijfsgebouwen.Bijnieuwbouwvanstallenwerdvaak jongenanderrundveeinhetoudegebouwgestald.Werddeinrichtingvanhetmonumentgebouwalszodanigaanvaard,danstondenjong enanderrundveeveelalinverderafgelegenruimtenopstal. Deoverigebedrijfstakkenondervindenminderbeperkingenvan demonumentenstatusvandegebouwen. Ookbedrijfshoofden,dieniettemakenhebbenmetmonumentenzorg,kunnenbedrijfsgebouweningebruikhebben,dienietvoor modernemelkveehouderijgeschiktzijn,maaraangenomenmagworden, datditprobleemzichmeerbijdemonumentbedrijvenvoordoet.Dit temeer,daardezemonumentbedrijvenrekeningmoetenhoudenmetde eisen,diedeRijksdienstbijverbouwingstelt.Naastbeperkingen, diedebestaandeafmetingenvanhetmonumentalmetzichmeebrengen,kunnenimmersextrabelemmeringenvoorkomenalsbijvoorbeeld eengevelnietveranderdmagworden (geennieuwedeuren,geengrotereofmeerramene.d.).Moderniseringvandestallingbetekent daninveelgevallenhetbouwenvaneennieuwestalopenigeafstandvanhetmonument-hoofdbedrijfsgebouw.
13
2.4 Ervaringen met monumentenzorg Debedrijfshoofdenmeteenbedrijfopdemonumentenlijst,die hunbedrijfsgebouwenwillenmoderniseren,krijgenhierbijtemaken metdeRijksdienst.Voordevraag,inhoeverreplaatsingvangebouwenopdemonumentenlijstbelemmeringenvoordebedrijfsvoering oplevert,zijndeervaringenvandedesbetreffendebedrijfshoofden metdezeRijksdienstvangrotebetekenis. Bijnadehelft (122)vandeexploitanten (ofhunvoorgangers) hadvoordeenquêtealmetdeRijksdienst temakengehad.In72 gevallenbetrofditprojecten,waarbijhetwoongedeelteendebuitenkantvanhethoofdbedrijfsgebouwbetrokkenwaren;in74gevallenwarenagrarischebedrijfsruimten (stallen,schuren,loodsen) inhetgeding,inenkelegevallenbuitenhethoofdgebouw. DebeoordelingvandeondervondenmedewerkingvandeRijksdienststond inverbandmetdemeningoverdegevondenoplossing. Ineenderdedeelvandegevallenwerddeoplossinggoedofredelijkgevonden,ineenkwartslechtofteduur.In20%vandegevallenwasernoggeenoplossingeninevenveelgevallenhadmen zelfge-ofverbouwd,wasvandewensenafgewekenofwashetprojectnietuitgevoerd. Sommigeexploitantenuittenkritiekopdetrageprocedureen ophetinzichtvandeRijksdienst indeagrarischebedrijfsvoering. Metsterkeargumentenenhulpvanlandbouwvoorlichtingofgemeente koneenvoorgesteldeoplossingweleensverbeterdworden. DemedewerkingvandeRijksdienstwerddooreenkwartvande 122bedrijfshoofdengoedofredelijkgevonden,door20%slechtof nietvolgensbeloftenendoor40%alslangzaamverlopend.Daarnaastkwamennoggevallenvoor,waarinzelftotuitvoeringwerd overgegaan,deaanvraagingetrokkenofdevergunninggeweigerd werd. Delangeduur,nodigvoordeuitwerkingvanverbouwings-of nieuwbouwplannengoldinsterkerematevoorprojecten,waarbijhet woongedeelteendebuitenkantvanhethoofdgebouwbetrokkenwaren, danvooragrarischeprojecten. Vande 122geënquêteerdenmetervaringenmetdeRijksdienst waseenvijfdedeelvanmening,dathetfunctionerenvandemonumentenweteensterknegatieveinvloedopdebedrijfsvoeringhad. Dithingvooralsamenmeteenalsslechtofteduurbeoordeelde oplossingenmeteenonbevredigend gevondenmedewerkingvande Rijksdienst. Vanenigenegatieveinvloedwassprakebij43%;hetaantal bedrijfshoofdendatdeoplossinggoedofredelijkvondwashier ongeveergelijkaanhetaantal,datsprakvaneenslechteofdure oplossingvoordetotstandgebrachte (oftebrengen)veranderingen. Debedrijfsvoeringondervond geenbeïnvloedingnaardemening van37%vandezegroepbedrijfshoofden.Vooreengedeeltevanhen 14
Tabel2.1 Meningoverbeïnvloedingvandebedrijfsvoering1)
Bedrijfstype: rundveehouderij anderetypen Allebedrijfshoofden
geen invloed
Aantalbedrijfshoofden metalsmening enige sterke in invloed invloed totaal
21 25
28 24
46
Leeftijdenopvolging: jongerdan45jaar 20 metopvolger 8 ouderen:opv.onbekend 13 zonderopvolger 5
52
23 14 10 5
14 10 24
11
63 59 122
54 7
2 4
29 25 14
1) Debedrijven,diereedstemakenhaddenmetdeRijksdienst.
wasdeoplossingnognietbekend,deoverigennoemdendegevonden oplossinggoedofredelijkenwarentevredenoverdemedewerking vandeRijksdienst. Slechts 15akkerbouwbedrijvenbehoordentotde 122,dieeerdermetdeRijksdienst temakenhadden.Ookdebedrijvenzonderopvolgersendievanpachtersvanhethoofdbedrijfsgebouwwarenin ditopzicht "ondervertegenwoordigd". Derundveehouders,dejongerebedrijfshoofdenendeouderen metopvolgerswarenkritischer inhunopstellingdandeoverige categorieën.
2.5 De betekenis van plaatsing van agrarische gebouwen op de monumentenlijst Aanallegeënquêteerdenwerd gevraagd,ofplaatsingopde monumentenlijstvoor-danwelnadelenvoorhunbedrijf inhield.Zoalsreedsvermeld,konden 122vande255daarbijopervaringmet deRijksdienstbogen.Dezeervaringzaluiteraardhebbenmeegespeeldbijhetnoemenvanvoor-ennadelen. Bijdebeantwoordingvandeopinievragenwarenverderpacht ofeigendomvanhetmonument,deleeftijdvanhetbedrijfshoofd, deopvolgingssituatieenhethoudenvanmelkveevanbelang. Ruim60%vandegeënquêteerdennoemdeeenofmeernadelenop voorzijnbedrijfalsgevolgvandeplaatsingopdemonumentenlijst,enigenzagen (ook)voordelenenbijnaeenderdedeelhader geenmeningover. Bijdejongerebedrijfshoofdenenbijdeouderenmetkansop ofzekerheidoveropvolgingwasdeopstelling indemeningsvorming 15
duidelijkerenkritischerdanbijdegenenzonderopvolger.Dat relatiefminderpachterseenmeninguitsprakenisbegrijpelijk, zijzijnwelbedrijfstechnischmaarnietfinancieelbijdeplaatsingvanhunbedrijfopdemonumentenlijstbetrokken.Opvallendis ookhetverschiltussendeexploitantenmetenzonderervaringin contactenmetdeRijksdienst.Bijdeeerstenmelddener 13voordelen,bijdeanderenslechts3.
Tabel2.2 Voor-ennadelennaarenigecategorieën %geënquêteerdemet Aantal alleenvoor- alleengeen geenquevoor- enna-na- me- teerden delen delen delen ning Bedrijfshoofden: jongerdan45jaar ouder:zonderopvolger opvolgeronbekend metopvolger
-
4 6 2
eigenaars-exploitanten pachters metervaringmetRijksdienst zondercontactovermonumentenzorg
4 1
4 7 2 7
64 48 62 64
32 41 30 27
108 44 48 55
65 52
26 44
165 90
71
16
122
52
46
133
Bijderundveebedrijvenwijkthetbeeldnauwelijksaf.Welis bijdejongerebedrijfshoofdenhetpercentagedat"alleennadelen" noemtwathogerdanbijdeoverigebedrijven. Alsvoordeelwerdengenoemdhetverkrijgenvansubsidieen hetmonumentinstandhouden,voordelendiealleentersprakekwamenbijgebouwen,diegeheel (ofgrotendeels)inagrarischgebruik waren. Nadelendaarentegenwerdeningrotemateopgesomd:168bedrijfshoofdenvoerdener304aan,zowelvanbedrijfstechnischeals vanfinanciëleaard.Degrootstegriefwasbeknotting inde vrijheidomteverbouwenoftemoderniseren (32%vanallegenoemdenadelen). Degebondenheid aanvoorschriften (9%)endetehooggevondeneisenvandeRijksdienst (10%),hetintacthoudenvande buitengevel endebelemmeringdeaanwezigeruimtetevergroten (7%) warenanderebedrijfstechnischenadelen. Hogereonderhoudskostenenverzekeringspremiesvoorhetmonumentzondertegemoetkoming indezekosten (20%),debemoeienisals remopdebedrijfsontwikkeling (7%),deinefficiënteoplossing (7%),dezeerlangeprocedure (5%)endemeningzelfnietsmeerte zeggentehebben (3%)werdenvoortsalsnadelenopgesomd. 16
Depraktijkis,datbijdoorhetrijkgesubsidieerderestauratiesopgrondvandedaarbijgeldendesubsidievoorwaardendearchitectendewijzevanaanbestedingdegoedkeuringvandeministervanCRMbehoeven.
2.6 Plannen voor het aanbrengen van verbeteringen Bij 109geënquêteerdenbestondhetvoornemenverbeteringen aantebrengenaanofinhunmonumentgebouwen.In64gevallenwas eraleerdercontactmetdeRijksdienstgeweest,voor45bedrijfshoofdenwerdheteeneerstecontact.Demeesteplannenhaddenbetrekkingopdak,gevelen/ofwoongedeeltevanhetmonument,voor bedrijfstechnischeverbeteringenwasweiniganimo.Bijnaallegeenquêteerdenwisten,datzenietvrijwarenverbeteringen inof aanmonumentgebouwenaantebrengen. Ruimeenderdedeelvandebedrijvenwasnochbijeerdereverbeteringenofveranderingen,nochbijplannendaartoe,betrokken. Relatiefveelakkerbouwbedrijven,bedrijvenzonderopvolgerenbedrijvenvanpachtersbehoordenhiertoe. Adviezenoveraantebrengenverbouwingenofnieuwbouwwerden hetmeestingewonnenbijdelandbouwvoorlichting (37%),bijde Rijksdienst (39%)enbijdegemeente (18%).Enkelengingenom adviesbijeenarchitectofeenjurist (6%).Meermalenwerdmeer danéénadviesingewonnen. Bijeersteplannengingmenhetmeestomadviesbijdevoorlichting,bijverdereplannenechternaardeRijksdienst.42van de 109geënquêteerdenmetplannenhad (nog)geenadviesgevraagd.
2.7 Beïnvloeding van de bedrijfsontwikkeling op monumentbedrijven Plaatsingvandebedrijvenopdemonumentenlijstbrengteen aantalnadelenvoorhetbedrijfmetzichmee,vooralalshetde mogelijkhedentotmoderniseringbetreft.Hierdoorkanookvan belemmeringenopdebedrijfsontwikkelingsprakezijn.Naastreeds aanwezigebeperkingen,zoalsbedrijfsoppervlakte,produktieomstandighedenenfinanciëlebeperkingen,betekentditeenextraremop debedrijfsontwikkeling.Ookbleekhetnietefficiëntzijnvande gevondenoplossing,verkregenbijdecontactenmetdeRijksdienst, vanmeerbetekenistezijnbijdemeningsvormingoverdeinvloed opdebedrijfsontwikkelingdanbijvoorbeelddehogekosten. Ongeveerdehelftvandebedrijfshoofdenwasinderdaadvan meningdatersprakewasvaneenmeerofmindersterkenegatieve invloedopdebedrijfsontwikkeling.Opdebedrijven,waarmeede Rijksdienstaltemakenhad,werddezebeïnvloeding insterkere mateervarendanopdeanderebedrijven (Bijlage 3.).Demening overdenegatievebeïnvloedingbleekvooralsamentehangenmet 17
Tabel2.3 Voor-ennadelenendemeningoverdematevanbeïnvloedingvandebedrijfsontwikkeling Aantal geënquêteerden Voordelengenoemd Geenvoordelengenoemd
%geënquêteerdennaar meningoverbeïnvloeding geen iets sterk
19 236
74 49
26 36
15
96
23
47
30
42 21 44
42 63 47
16 16 9
Nadelen: nietzomaarverbouwenof moderniseren gebondenheidaanvoorschriften/zelfnietstezeggen buitenenbinnenintacthouden tehogeeisenmonumentenzorg ontwikkelingnietnaarwens/ oplossing inefficiënt hogekosten/geentegemoetkoming/dureverzekering zeerlangzameprocedure
42
10
33
57
61 16
35 44
47 50
18 6
Geennadelengenoemd
87
87
13
38 19 32
hetnietzomaarmogenverbouwenofmoderniseren. Evenalsbijdenadelensprakenvooraldejongerebedrijfshoofdenendeouderenmeteenopvolgerzichinderichtingvanbeinvloedingopdebedrijfsontwikkelinguit.Datgoldookvoorde rundveehouders inverhoudingtotdeoverigeexploitanten. Hoewelslechtseenkleindeelvandepachterseenbedrijfhad, dataleerdermetdeRijksdienst temakenhad,warenzijkritischeroverdezebeïnvloedingdandeeigenaars-exploitanten. Bijnadehelftvandepachterskonhetstandpuntvanhunverpachterweergeven.Erbestond indezegevalleningrotemateovereenstemmingtussendezestandpuntenendezienswijzenvandepachtersoverdeinvloedvanmonumentenzorgophetbedrijf. Betekentplaatsingvanbedrijfsgebouwenopdemonumentenlijst naardemeningvanveelexploitanteneenbelemmeringvoordebedrijfsontwikkeling,ookdegegevensoverhetagrarischehoofdberoependeontwikkelingenvandebedrijfsoppervlakteendebedrijfsomvang (insbe)wijzenindezerichting.Zodaaldehetaantalmonumentbedrijvenvanexploitantenmeteenagrarischhoofdberoeptussen 1975en 1978metongeveer 15%.Datisvooreengroep bedrijvenvandezeomvang (tenminste60sbein 1975)vrijveel. Hetaantalnaaroppervlaktegroterebedrijvennambijdemonumentbedrijvenmindersterktoedanbijdeanderebedrijyen.De grondvanopgehevenenverkleindebedrijvengingblijkbaarinmin18
derematenaardemonumentbedrijventoedannaardeanderebedrijven.Opmerkelijk isverder,datbijdemonumentbedrijvenhet aantalnaaromvanggrotererundveebedrijvenmindersterkistoegenomendanbijdeanderebedrijvenvandittype. In 1975oordeelden36exploitanten,datersprakewasvan sterkebeïnvloeding.Midden 1980hadden4vanhendebedrijfsvoeringbeëindigd,terwijlin4anderegevallensprakewasvaneenaflopendeexploitatie.
19
BESCHERMDEDORPSGEZICHTEN
3.1 De procedure Groepsgewijsgelegenmonumentenenhunomgevingkunnenkrachtensartikel20vandemonumentenwetalsbeschermd stads-ofdorpsgezichtwordenaangegevendoordeministerievanCultuur,RecreatieenMaatschappelijkWerkenvanVolkshuisvesting enRuimtelijke Ordening.Aandezeaanwijzinggaateenambtelijketechnischevoorbereidingvooraf,waarbijdeRijksdienst,degemeenteenGedeputeerdeStatenbetrokkenzijn.Dezebeschermingwordtvastgelegd ineenbestemmingsplan,datbinnenmaximaaltweejaarnadeaanwijzingendedaaropvolgendeinschrijvinginhetregistervanbeschermdestads-endorpsgezichtendoordegemeenteraaddientte wordenvastgesteld.Debestemmingvandegrondbinnenhet"gezicht" wordtinhetplanaangegeven,terwijlervoorschriftenkunnenwordentoegevoegdoverhetgebruikvandezegrondenvandezichdaaropbevindendeopstallen.Insommigeplannenwordthandhavingvan bestaandeopenruimte(n)rondomhet"gezicht"noodzakelijkgeacht. Indienbinnendebegrenzingvaneenbeschermddorpsgezicht agrarischebebouwingvoorkomten/ofcultuurgrond isgelegen,dan ishetvanbelangnategaanof,enzojainwelkemate,hetbestemmingsplandeagrarischebedrijfsvoeringbeïnvloedt.Erkanimmers inzo'nplanmeergeregeldwordendanineennormaalbestemmingsplangebruikelijk is.Daardoorishetnietdenkbeeldig,dat eendoelmatigebedrijfseconomischeontwikkelingnaardemeningvan debetrokkenagrarischebedrijfshoofdenwordtafgeremdofbelemmerd. Indepraktijkvergtdeprocedurerondhetuitwerkenenvaststellenvanhetbestemmingsplanveelmeertijddandeindewetgenoemdetweejaar.Ingediendebezwaarschriftenenandereberoepsmogelijkhedenkunnenvertragendwerken.Bovendienbehoefthetplan, alshetindefinitievevormdoordegemeenteraad isvastgesteld, nogdegoedkeuringvanGedeputeerdeStaten.Ondertussenvallenvan hettijdstipvanaanwijzingalsdorpsgezicht totaandezegoedkeuringalleveranderingenennieuwbouwbinnendeplangrenzenonderdezogenaamdeinterimbescherming.Dezebescherming isgeregeld indeWoningwet (art.50)endeWetopderuimtelijkeordening (hoofdstukVII). Eenaantalvandegeënquêteerdebedrijvenligtookbinneneen beschermddorpsgezicht,waarvanhetbestemmingsplan invoorbereidingofgereed is.Voorhetmonumentalsgebouwbetekentditniet zoveel,voorhetbedrijfkanhetextrabeperkingenopleggen. Tijdensdeenquêtekondenhierovergeenvragenwordengesteld,omdattoenpasééngeënquêteerdbedrijf ineengoedgekeurddorpsgezichtlag. 20
3.2 De aangegeven dorpsgezichten Hetgebiedvanonderzoekteldeinhetmonumentenjaar 1975een zestientalbeschermdedorpsgezichten.DegoedkeuringvanGedeputeerdeStatenvoor.dedorpsgezichtenvanAmstenrade (1972),Oud Valkenburg (1976),Terstraten (1977),Eijsden (1979)enWithagen (1980)ronddedeproceduresindieplaatsenaf.Voordeandere dorpsgezichten,eveneensaangewezenindeperiode 1968-1971,zijn debestemmingsplannennoginvoorbereidingofindeontwerpfase. BehoudensTerstraten,zijndegoedgekeurdedorpsgezichtenechter voorditonderzoeknietvanbetekenisdoorhetontbrekenvanagrarischeactiviteitenvanenigebetekenis. Bijenigeandereplannenisdelandbouwinsterkerematebetrokkenenisbekendhoeveelbedrijvengebouwenbinnendeplangrenzenhebbenliggenenvoor'hoeveelcultuurgrondditeveneensgeldt. Datzijn: Terstraten (gemeenteNuth) 6bedrijven, 10 CamerigCottessen (gemeenteVaals) 10bedrijven, 120 Lemiers (gemeenteVaals) 4bedrijven, 25 Raren (gemeenteVaals) 5bedrijven, 15 HöfkeSchweiberg (gemeenteWittern) 6bedrijven, 35 PlaatDiependaal (gemeenteWittern) 6bedrijven, 35 Ditzijndorpsgezichten,diebuitendebebouwdekommenliggen.
ha; ha; ha; ha; haen ha.
3.3 De bestemmingsplannen Uitgesprekkenmetgemeentelijke functionarissenbleek,dat indeverschillendegemeentengeengelijkluidendeuitgangspunten wordengehanteerdvoordeland-entuinbouw.Derelatietussende agrarischegebruikswaardeendelandschappelijke,natuurwetenschappelijkeofcultuurhistorischewaardevandetothetplangebiedbehorendegrondenlooptperdorpsgezichtuiteen.Hetisdebedoeling devoorschriftenaantepassenaanhetbestaandekaraktervanhet dorpsgezicht. Ditkanvolgensdezegsliedenvoordeagrarischebedrijfstak binnenhetplangebied totenigebeperkingenleiden,zoalshetwerenvanbepaaldebedrijfstakkenofeenverbod totomzettingvan bouwingraslandofomgekeerd.Ookkanhetrooienvanhoogstamboomgaardenwordentegengegaan.Deartikelen 10en36vandeWetopde ruimtelijkeordeninggevenhiertegeneen-zijhetnietwaterdichte-bescherming. Debebouwinginplangebieden (ofdelenervan)meteengrote nietagrarischewaardewordtaanbebouwingsvlakkengebonden,waarbijvestigingvannieuweagrarischebedrijvenkanwordenverhinderd.Demogelijkheid,datvrijstringentevoorschriftenover nieuwbouwenvernieuwingvanbedrijfsgebouwenbinnenbeschermde dorpsgezichtenwordenvastgesteld,isgroot.Omdatechterdecultuurgrondvandebinnenhetplangesitueerdebedrijvenoverwegend erbuitenvalt,magverwachtwordendatopdecultuurgrondeen doelmatigebedrijfsvoeringmogelijkkanblijvenzonderdewezenlijkekenmerkenvanhetdorpsgezicht aantetasten. 21
3.4 Het bestemmingsplan Terstraten Omeenindruktegevenvandebetekenisvandevoorschriften voorhetbouwenenhetgrondgebruikvolgthiereenbeknoptebesprekingvanhetbestemmingsplanTerstraten. Hetbesluittotaanwijzingvaneenbeschermddorpsgezicht gaatvergezeldvaneentoelichting.Naastdebegrenzingkunnen daarbijspecifiekeeigenschappenvermeldworden.VoorTerstraten werdenalszodaniggenoemdhettypevanbebouwing (metdakvorm, gevelindelingenmateriaalgebruik),debeplantingenhetterreingebruik.Dezefeitenvormeneenbasisvoorhetoptestellenbestemmingsplan. Bijdevoorbereidingvanhetbestemmingsplanvoorditbeschermdedorpsgezichtwerddooreencommissiegesprokenmetdein hetplangebiedwonendeagrarischebedrijfshoofden,ondermeerover hunplannenvoordetoekomst.IndezecommissiewarenLandbouwschap,gemeente,provincieenhetstedebouwkundigebureau,dathet planuitwerkte,vertegenwoordigd. Inprincipekrijgenalleendebestaandeagrarischebedrijven, diewordenvoortgezet,eenbebouwingsvlakbinnenhetdorpsgezicht toegewezen.Bijhetvaststellenvandegroottevandezevlakken, gelegenronddebestaandegebouwencomplexen,isrekeninggehouden meteventueleuitbreidingsplannenvoordebedrijfsgebouwen.Deze voorbebouwingaangewezengrond isbestemdvooragrarischedoeleindenvanbestaandeagrarischebedrijvenmetbehoudvaneninevenwichtmetdekarakteristiekendeschoonheidvanhetdorpsgezicht. Vormenuitvoeringvannieuwegebouwenmogendebestaandesituatie nietaantasten,terwijlaardenafmetingervanmoetenpassenbij debestemming.Goothoogteendakhellingmoetenvoldoenaandenu geldendetechnischenormen,waarvanechterkanwordenafgeweken alsuitdegevelwandkaartenvanhetdorpsgezichtandereafmetingen moetenwordenafgeleid.Ookbestaanervoorschriftenoverhet plaatsenvandestraatgevel,dekapvormendenokrichting. Opdebestemmingskaartstaataangegevenwelkegrondenbestemd zijnvoordeagrarischecultuuralsmedevoorhetbehouden/ofherstelvandealdaarvoorkomendedanweldaaraaneigenlandschappelijke,natuurwetenschappelijke ofcultuurhistorischewaarden.Op dezegrondenmaggeenbebouwingwordenopgerichtmetuitzondering vananderebouwwerken,dienaaraardenafmetingpassenbijdeze bestemming. (Onderanderbouwwerkwordtverstaan:eenbouwwerk, geengebouwzijnde,bijvoorbeeld eensilo). Erstaangeenbeperkingenvoorbepaaldeproduktietakkenin dezeomschrijving.Erkunnenbovendienbuitendebebouwingsvlakken,ondervoorwaarden,anderebouwwerken,zoalseenmelkstalof eenschuilgelegenheidwordenopgericht.Hetopslaanvanmestis toegestaan,voorzovernoodzakelijkvoordenormaleuitoefening vanhetbodemgebruik. Vooreenaantalwerkzaamhedengeldteenverbod.Burgemeester enWethouderskunnenvrijstellingvanbijhetbestemmingsplanaangegevenvoorschriftenverlenen.Aandezevrijstelling isdevoor22
waardeverbonden,datdekarakteristiekendeschoonheidvanhet dorpsgezicht ernietdoor (kunnen)wordenaangetast.Ditgeldtzowelvoorvrijstellingvanvoorschriften,wanneerhetomeenaanlegvergunningvoorbouwwerkengaatalsvoorvrijstellingvaneen verbodvoorhetverrichtenvanwerkzaamheden,zoals: hetrooienofvellenvanbomenenhagen; hetwijzigenofaanleggenvandebestratingvanwegen, trottoirsen/oftoegangspaden; hetbodemverlagenenafgravenen/ofophogenvangronden. Aandehandvandegegevensvanditenebestemmingsplanis hetnietmogelijkeendefinitieveconclusieoverdebetekenisvan hetbeschermdedorpsgezichtvoordeontwikkelingen indelandbouw tetrekken.Zijbevattenechterwelaanwijzingen,datopeenaantalbedrijveneenbelemmeringvoordebedrijfsontwikkelingende modernisering zeerwelmogelijkis.
23
4.
SLOTOPMERKINGEN
Bijditonderzoekisgetrachteenantwoord tekrijgenopde vraagnaardeeventueleinvloed,diealsgevolgvantoepassingvan bepalingenuitdemonumentenwetopdebedrijfsvoeringvandebetrokkenagrarischebedrijvenwordtuitgeoefend.Demeestegeënquêteerdebedrijfshoofdenachttendezebeïnvloedingaanwezig.Hoewel doorhetverkennendekaraktervanhetonderzoekdezebeïnvloeding nietduidelijkkanwordenaangetoond,wezenontwikkelingenvande oppervlakteendeomvangvanhunbedrijvenindeperiode 1971-1980 enigszinsindezerichting,wanneerdezeontwikkelingenwordenvergelekenmetdievandeanderebedrijveninhetgebied'vanonderzoek. Vooralopbedrijvenmetrundveezijnbedrijfsgebouwenalsgevolgvanhunoorspronkelijkevormgevingnietgeschikttemaken vooreengewenstemodernebedrijfsvoering.Indiegevallenstaan debedrijfshoofdenvoordekeusvangeenofgedeeltelijkeaanpassingvandebestaandestallendanweltekomentotnieuwbouwbuitenhethoofdbedrijfsgebouw.Plaatsenafstandvandenieuwbouw kunnendoorbeperkingenuitdemonumentenwetwordenbeïnvloed. Bijdeoverigebedrijfstypenleverttoepassingvandezewet minderproblemenop. Eenhoogpercentagegeënquêteerdensomdebovendienalsgevolg vandeinvloedopdebedrijfsvoeringalleennadelenop,vooralindienmenuitervaringenoverkontaktenmetdeRijksdienstkonputten.Sommigenmeendenzelfsoversterkebeïnvloedingjtekunnen spreken.DemedewerkingvandeRijksdienstaanvoorgesteldeofuitgevoerdeveranderingenophetbedrijfondervond ineenaantalgevallenkritiek. Hetmerendeelvandeopdemonumentenlijst geregistreerdebedrijfsgebouwenwordtgeheelagrarischbenut.Hetisinhetbelang vaneengoedemonumentenzorg eropteletten,datbijgedeeltelijkeagrarischebenuttingvanhetgebouwdoorleegstandgeenverwaarlozing gaatoptreden.Dezekansbestaatook,wanneereenbedrijfshoofdoverlijdtofhetbedrijfbeëindigd zonderdeaanwezigheidvaneenopvolger.Bijeenaantalouderebedrijfshoofdenwerd eengeleidelijkeafbouwvandeagrarischebedrijvigheidwaargenomen.Bijbedrijfsbeëindigingblijftmendanindeboerderijwonen. Bovendienishetvoordemonumentenzorgbelangrijk,datde kontaktentussendeRijksdienstendeagrarischebedrijfshoofden zosoepelmogelijkverlopen,hetgeentoteenbeterbegripvoorde werkzaamhedenvandezedienstkanbijdragen. Hetontbrekenvanverschillendegereedgekomenbestemmingsplannenuithetzuidoostenvanhetgebiedvanonderzoekverhindert eenvergelijkendebeoordelingvandebetekenisvanhetbeschermde dorpsgezichtopdeontwikkelingvandeagrarischebedrijfstak.
24
Daardoorkonbijhetonderzoekgeenaandachtaandebetekenisvan hetbeschermdedorpsgezichtvoordeerinliggendemonumentbedrijvenwordenbesteed. Bijhetvaststellenvanbestemmingsplannenbezittendegemeentebestureneenzekerematevanzelfstandigheid.Dithoudtin, datdeuitgangspuntenvoordeagrarischebedrijfsvoeringinde verschillendebestemmingsplannenvoorbeschermdedorpsgezichten nietgelijkluidendbehoeventezijn.
25
B i j l a g e I,
c*
M
a. i
rt O r: cj
»
»-» o .>; "S-33 o 9 fcc£ u ö
o-3 -^ £
M o X JÄ n H
-4« t£>
M ' *
•"* .-« d il
^
o. -A
UI «
2 o
3£ F^ O ^
£óg 3 U OT3 UB N «
^i °
A
e
*
7. W O
«
w o
w :c o
O M
*ri e p:
O M
1*
< '~*
o
co
JJ O
r*~
•o
r. *.»
o c o
si
"J
. ^ a>
?•• te
t.n
o
o
-D M
£o
»4 > I' a [J \
^ ei u ff
O O
TJ
>w
a
& o
4'
«•s
i* ^7
iL
-c
< V. irf
l--i
o
CS p V.
f? a
o
"-'
C
t*
•o
.rf
1)
'vi
E
•v
u n rt
- -.?r
26
1-.
•3
1 E:
— v-
o
» ;)
3 r
£S
Bijlage 1 (vervolg)
t*
Cl
cTei
E
CM C4
A i
»
§
0
o
o
^ «0
o u
0
»
.e
SC
II
d
•*
1
o
So
©
•o
> o
CS —*
•o
s§
•3 8
•• a l .
ctt
1
H > S
•>
• n
a»
•
f
o o B-* fi>
-o e Ö to
O O
r, m
S
c o o tl Cl
1-4
e«
o o
o o
ba n
,•»
09
".3
II
O M O O
O*
Il H CO
• *
J = >•
Is
<3 cd
U
SO
O-S O? "3
O
& >
° h o o
ü
"3 >
c u
i n t-t c
*
fH
«t-t
ii n ca co
00 Cl
Î
e
fl
II
•
t-4
°ri
• G)
9S C
n
iH
ri
e
«. o o
e a
t-<
A
s
c
So
•O O
>
u î: r* CI
«-4
r<
o
5 S)
3
8 g8
S II
If "S a
2 a
o «*
A
Se
c3
^. >
*«
*—
"S-g
§1
"SI C
co.
ai
È »
u
bo
s* .n u»
rf C-O
?§'
tw
,•
.* o> H O fca m »a ci r: c t © g 3 u -a •>•
o bO cl -a
"o
b9 C t: O
c C a> w t : b:
* o3 « fc
H ? o
u> tv o M
* * *•
>»
tu a
0
M
«•s ï o
»j
8
J2 « M
- u
s §
•»•?
J3
>
O
5§ G
•s S
*
n %-•
"5 «
ffl
é» M -O
o.
o
O (0 t f i V-.
Js c-". •o o
o •o o
#3 ei
o w > ia
°eo.üco
C3
> -o
•o •o
o * o •
^X. 3 13
M o > ta n r. *•
o •o ™
«5 3
"5
3Ü
o
to o
* i
o c u
o ie
3 ç>
U
•o c
J3 O
«J
-s
Ä5
M "»
a © tu
X» 3*
?,*•
O •O
g •a o
b0
Ä
o
S3 O
I
ES
«
S «< o-.
•o « ß X. ^
«r
A.
II
S
§
27
Bijlage2. Hetbedrijfstype
Debedrijven zijnnaarvijf typenonderscheiden Bijdeze indeling isuitgegaanvandebedrijfsomvang,uitgedrukt insbe. De typenzijn: rundveebedrijven tenminste60%vandebedrijfsomvangkomtvoor rekeningvanderundveehouderij; tenminste 60%vandebedrijfsomvangkomt veredelingsbedrijven voor rekeningvandeintensieveveehouderij; tenminste 60%vandebedrijfsomvangkomtvoor akkerbouwbedrijven rekeningvandeakkerbouw; tuinbouwbedrijven tenminste60%vandebedrijfsomvangkomtvoor rekeningvandetuinbouw; gemengdebedrijven geenvandezebedrijfstakkenis60%vandebedrijfsomvanggroot.
Debedrijvennaarbedrijfstype
1971 aant. in%
Bedri jvenin 1978 1975 aant. in% aant. in%
1980 aant.in%
Rundveebedrijven Veredelingsbedrijven Akkerbouwbedrijven Tuinbouwbedrijven Gemengdebedrijven
134 13 37 13 58
52 5 15 5 23
123 7 42 21 62
48 3 17 8 24
127 7 46 19 51
51 3 18 8 20
124 12 48 17 44
51 5 19 7 18
Allebedrijven
255
100
255
100
250
100
245
100
28
Bijlage 3. Meningvanverschillende categorieënbedrijfshoofdenoverdemate vanbeïnvloedingvandebedrijfsontwikkelingopmonumentbedrijven
in totaal Leeftijdbedrijfshoofd: jongerdan35jaar 35-44jaar 45-54jaar 55jaarenouder
Aantal geënquêteerden met ervaring 1) zonder contacten 1) naar mening naar mening geen iets s >terk geen iets sterk
35 73 73 74
7 13 16 10
9 14 13 16
2 9 9 4
8 25 22 28
6 10 10 12
3 2 3 4
Alle geënquêteerden
255
46
52
24
83
38
12
Bedrijfshoofdenvan 45jaarenouder: zonderopvolger opvolger onbekend metopvolger
44 48 55
6 12 8
4 11 14
4 2 7
20 13 17
5 10 7
Allebedrijfshoofden
147
26
29
13
50
22
Bedrijfstype: rundveehouderij veredeling akkerbouw tuinbouw gemengdbedrijf
123 7 42 21 62
21 6 4 15
28 1 5 7 11
14 2 3 5
37 2 17 8 19
17 2 8 3 8
Allebedrijfstypen
255
46
52
24
83
38
1) MetdeRijksdienst.
29
Bijlage4. Literatuur
Wet,houdendevoorzieningen inhetbelangvanhetbehoudvanmonumentenvangeschiedenis enkunst (monumentenwet);Staatsuitgeverij,'s-Gravenhage, 1961en1977. Wetopderuimtelijkeordening;Staatsuitgeverij,'s-Gravenhage,1967. OverzichtvandeinLimburgaanwezigealsmonumentbeschermdepanden,diefunctioneeldeeluitmaken,c.q. hebbenuitgemaakt,vaneenagrarischbedrijf;toestandop 1mei 1970;CultuurtechnischeDienst enProvincialeWaterstaatin' Limburg. BeschermdemonumentenindeprovincieLimburg (2delert);Provinciaal comité Limburgmonumentenjaar 1975,Maastricht,1975. Bestemmingsplanentoelichtingbeschermd dorpsgezicht Terstraten,gemeenteNuth. Demonumentenwet endewetopderuimtelijkeordening;Studierapport 4,RijksplanologischeDienst,'s-Gravenhage,1975. Boerderijenmonument (brochure);Landbouwschap enRijksdienstvoordeMonumentenzorg, 's-Gravenhage,1965. InHolland staateenhuis (toelichtendebrochureoverdemonumentenwet); MinisterievanCultuur,RecreatieenMaatschappelijkwerk,Rijswijk1972. BeschermdemonumentenendeRijksdienstvoordeMonumentenzorg (brochure); Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage, 1973enherzieneuitgave1976. Hetbestemmingsplan totbeschermingvaneenstads-endorpsgezicht; Publikatie4,StadenLandschap,Rotterdam,1975. Hersteldverledenvandorpenensteden,eenwegwijzervoor stads-endorpsherstel;Staatsuitgeverij,'s-Gravenhage,1975. Schetsenuitdegeschiedenisvandemonumentenzorg inNederland; J.A.C. Tillema;Staatsuitgeverij,'s-Gravenhage,1975. Jaarverslagen 1975-1978vandeProvinciale PlanologischeDienst; Maastricht, 1976-1979. Dorpenstad inLimburg;diverseauteurs;WalburgPers;Maastricht,1980. Artikelen: E.A. Bijle.a.
Beschermde stads-endorpsgezichten;inStedebouwen Volkshuisvesting,september 1975.
H.G.O.Kettlitz
Deregelingvandebebouwing ineenbestemmingsplan t.b.v.eenbeschermd stads-ofdorpsgezicht;in Stedebouw enVolkshuisvesting,maart 1976.
J.Jessurun
(RijksdienstvoordeMonumentenzorg):De financiële problemenvandemonumentenrestauratie; inRecreatievoorzieningen, 1976nr.7.
E.R.vanBrederode
30
Boerderijenbehoud inNederland; Recreatievoorzieningen, 1979nr.5.
