Maugosia & Jan-Kees Mpowerhouse B & B Slawnikowice
Auteur: Jan Smeekens april 2014
Voorwoord Wie op de brug staat over de Neisse, met aan de ene kant het Duitse Görlitz en aan de andere kant het Poolse Zgorzelec, kan zich moeilijk voorstellen dat dit vriendelijke stromende water zo’n diepe scheidingslijn is geweest in onze recente geschiedenis.
Neisse, zicht op de St.Peter & Paulkerk van Görlitz
Je kunt zeggen dat voor ons WO II eindigde in 1945. Voor de toenmalige inwoners van Silezië begon de ellende toen pas echt. Het opschuiven van Polen in westelijke richting had als consequentie dat Silezië nu grotendeels in Polen kwam te liggen. De rivieren de Oder en Neisse werden hierdoor grensrivieren tussen beide landen. Was in 1945 al een groot deel van de bevolking van dit gebied in westelijke richting gevlucht voor de oprukkende Russen uit, in de jaren die volgden zouden velen hen nog volgen.
“In dit roerige grensgebied woonden Polen, Duitsers, Joden, Tsjechen en Moraviërs door elkaar. Ze trouwden met elkaar en spraken een mengelmoes van talen. Wie de baas was, bepaalde welke taal er gesproken. Thuis had iedereen zijn eigen dialect: Wasserpolisch, Moravisch, Tsjechisch, Jiddisch of Duits. De Duitsers noemden zich Schlesier, de Tsjechen zeiden Slezaken en de Polen maakte er Slonzaken van.” Aldus Laura Starink in haar prachtige boek “Duitse wortels” waarin ze het leven reconstrueert van de familie van haar moeder die uit dit gebied afkomstig is. Vanaf de komst van de Russische legers, begin 1945, heerste er een lange periode van wetteloosheid, plunderingen en vernielingen. Het daar wonende Duitse volk was immers de vijand, alles wat zij bezaten was oorlogsbuit. De nieuwe Poolse machthebber bood later ook nauwelijks bescherming aan de oorspronkelijke bewoners die geen Duits meer mochten spreken en have en goed verloren aan Polen afkomstig uit het oosten, die op hun beurt verdreven waren door de Russen. Bij dit alles zijn velen oorspronkelijke bewoners van Silesië omgekomen door dwangarbeid en internering in Russische werkkampen. De bewoners die tegen beter weten in probeerden te blijven in dit gebied zijn in de jaren na 1945 grotendeels gedeporteerd of ten einde raad uit zichzelf vertrokken. Als vaak ongewenste Heimatvertriebenen moesten zij in Duitsland weer een bestaan proberen op te bouwen. Pas in 1991 is de Oder-Neissegrens als voldongen feit geaccepteerd door Duitsland. Polen heeft om begrijpelijke redenen niet erg veel geïnvesteerd in dit tot 1991 omstreden gebied. Sinds de toetreding tot de Europese Unie in 2004 gaat het economisch steeds beter met Polen en nemen de investeringen in Neder-Silezie steeds meer toe.
Tijdens ons korte verblijf bij Maugosia en Jan-Kees hebben we natuurlijk geen alles omvattende indruk van dit gebied kunnen krijgen. Maar wat we gezien hebben is veelbelovend en nodigt zeker uit om dit gebied opnieuw en gedurende langere tijd te bezoeken en verder te verkennen. Kastelen, bergen, natuurgebieden, wondermooie stadjes en steden als Wroclaw, het vroegere Breslau, je kunt er alles vinden wat een vakantie aangenaam kan maken. Daarbij komt nog dat steden als Leipzig, Dresden en Praag in een tot twee uur te bereiken zijn vanuit het Palac van Maugosia en Jan-Kees dat omgetoverd is tot een buitengewoon aangename verblijfplaats.
Silezië Silezië is een historische regio in Midden-Europa die zich uitstrekt aan weerszijden van de midden- en bovenloop van de Oder. Ze is te verdelen in het Neder-Silezië met de hoofdstad Wrocław (Breslau), en Opper-Silezië, dat rijk is aan delfstoffen en waarin een van de grootste industriegebieden van Europa ligt. Het gebied wisselde in de loop der eeuwen verschillende malen van staatkundig gezag. Het behoorde vanaf 900 afwisselend tot Bohemen (Tsjechië) en Polen, maar kwam onder toenemende invloed van het Heilige Roomse Rijk (heilige Römische Reich, Deutscher nation) waarvan het in 1236 deel ging uitmaken. Zgorzelec
Polen voor en na de Tweede Wereldoorlog
Eerst onder gezag van het koninkrijk Bohemen, en nadat het Boheemse koningschap was overgegaan op het Habsburgse Huis kwamen Silezië, Bohemen en Oostenrijk in 1526 onder dezelfde vorsten, die sindsdien tegelijk ook de keizer van het Duitse (zogezegd Heilige Roomse) Rijk waren. In 1742 veroverde Pruisen het gebied grotendeels - een klein deel bleef Oostenrijks. Sindsdien een Pruisische provincie, werd Silezië na de Duitse staatkundige eenwording in 1870 een provincie binnen het Duitse keizerrijk. Sinds 1945 behoort de regio, na 700 jaar staatkundig tot het Duitse Rijk te hebben behoord, weer tot het huidige Polen. Kleine delen zijn bij Duitsland en Tsjechië gebleven (respectievelijk de Niederschlesischer Oberlausitzkreis en Tsjechisch (vroeger Oostenrijks-) Silezië).
Geschiedenistabel tijdstabel 1-1000 990 1138 1241
13e eeuw
1326
1526
De Oost-Germaanse stam der Sillingen vestigen zich in de 1e eeuw aan weerszijden van de Oder. In de 5e eeuw trekken zij naar het westen. Intrede in de regio van Slavische stammen. In de 10e eeuw betwisten Poolse en Boheemse strijders elkaar om het gebied. De Poolse prins Mieszko I beslist de strijd, hij sticht het bisdom Wratislaw (Breslau). De koning van polen verenigt de Silezische vorstendommen onder een hertog, zijn oudste zoon Wladislaw. Inval van Tartaars-Mongoolse legers ( de Gouden Horde) zij worden verslagen bij Liegnitz (Legnica) In de 13de eeuw werden ruim 1.200 nieuwe dorpen gesticht en oude dorpen vernieuwd door Duitstalige en met name in de stad Breslau ook Waalse immigranten, die ruime eigendomsrechten en in de eerste vestigingsjaren belastingvrijheid kregen en die daarnaast naar hun eigen recht hun geschillen mochten berechten. Het stedelijk bestuur werd vanaf 1220 in het Duits naast het Latijn gevoerd. Het vorstelijk en kerkelijk bestuur gebruikte sinds de 12de eeuw naast Latijn ook het Tsjechisch en pas in de derde plaats het Pools als schrijftaal omdat de Silezische hertogen de Boheemse koningen als hun directe leenheren erkenden. Sinds de 14de eeuw gingen zij aan hun hoven het Duits de voorrang geven. In de strijd voor een centraal Pools koningschap kozen de Silezische vorsten (Piasten) er in 1326 voor om aan een Poolse koning als hun leenheer niet langer de voorkeur te geven maar de Boheemse koning te erkennen. Zo kwamen zij ook onder de leenheer van deze koning, de Duitse keizer, te staan. Met Bohemen viel Silezië in 1526 toe aan Habsburgen zo kwam het rechtstreeks onder de keizer van het Duitse Rijk. Het in de jaren 1522-1555 grotendeels luthersprotestants geworden gebied (vooral de laaggelegen delen van Neder-Silezië), schaarde zich in de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), met Bohemen en Saksen, in de coalitie van de protestantse vorsten en steden tegen de Habsburgers. Maar na de grote verwoestingen die deze oorlog te weeg bracht en die twee eeuwen lang een economische en bevolkingsteruggang met zich meebrachten, moesten de lutheranen zich schikken in een tweederangs positie en hun kerken definitief aan de katholieke eredienst afstaan, behalve in de vorstendommen Liegnitz (Legnica), Ohlau (Oława) en Brieg (Brzeg), die pas in 1675 onder Habsburg kwamen.
1740
De Pruisische koning Frederik II de Grote viel na de dood van de Habsburgse keizer Karel VI in 1740 Silezië binnen. Formeel kon hij hij aanspraak maken op een deel van Silezië op grond van een in 1537 met Frederik II van Liegnitz (Legnica) gesloten erfovereenkomst, maar het was hem ook om economisch gewin te doen want Silezië was door zijn mijnbouw en textielindustrie in de achttiende eeuw het welvarendste deel van het Habsburgse rijk. In de drie Silezische Oorlogen (1740-1742, 1744-1745 en 1756-1763) wist Pruisen Silezië te veroveren en te behouden, met uitzondering van het zuidelijke deel, sindsdien Oostenrijks Silezië bestaande uit Teschen, Troppau (Opava) en Jägerndorf (Krnov).
1871
Als provincie van het koninkrijk Pruisen behoorde Silezië sinds 1871 tot het Duitse
Keizerrijk.
1918
Na de Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog organiseerden de geallieerden een volksraadpleging over de vraag of Opper-Silezië Duits moest blijven of Pools moet worden. Ondanks het feit dat 60% vóór Duitsland stemde, werd het delfstofrijke oosten van het gebied met het grootste deel van de industrie toch aan de Polen toegekend.
1939
Duitsland valt Polen binnen en brengt de Silezische gebieden weer onder Duits gezag.
1945
Na de Tweede Wereldoorlog werd geheel Silezië ten oosten van de Oder-Neissegrens onder toezicht van de regering van de Volksrepubliek Polen geplaatst. Dit kwam in feite neer op een de facto-annexatie door Polen. De stad Görlitz waar de Neisse doorheen liep, werd verdeeld in een Duits en een Pools deel (Zgorzelec). Ook Frankfurt an der Oder verloor door de nieuwe grensrivier haar oostelijke voorstad, die sindsdien Słubice heet. Guben verloor op dezelfde wijze de oostelijke voorstad, nu Gubin, terwijl Küstrin als Kostrzyn nad Odrą nu Pools werd maar daarmee haar westelijke voorstad Küstriner Vorland verloor.
Görlitz Görlitz gelegen in de Duitse deelstaat Saksen de stad telt 55.596 inwoners (2012). Görlitz is de zetel van een bisdom, zowel van de katholieke als van de lutherse Kerk. De stad maakte deel uit van de Zesstedenbond van de Opper-Lausitz. Deze zesstedenbond bestond uit de steden Löbau, Bautzen, Zittau , Kamenz en het tegenwoordige Luban (Duits: Lauban).
Görlitz wordt in 1238 als stad genoemd. Koning Jan van Bohemen en keizer Karel IV schonken de stad uitgebreide voorrechten zoals het muntrecht, het stratenrecht, het brouwerijrecht en het zoutrecht. Zowel in de Dertigjarige Oorlog als de Zevenjarige Oorlog had de stad veel te lijden. De Tweede Wereldoorlog kwam de stad echter grotendeels ongeschonden door, waardoor er nog veel bezienswaardigheden te bewonderen zijn.
Tussen 1815 en 1945 lag Görlitz op Duits grondgebied in Silezië. Met de ondergang van nazi-Duitsland vielen de Duitse gebiedsdelen ten Oosten van de rivieren Oder en Neisse toe aan Polen, en kwam ook het oostelijke stadsdeel onder Pools beheer en werd het getooid met de naam Zgorzelec. Bezienswaardig is zeker de St. Peter en Paul kerk, de Markt en de gebouwen eromheen, die voor een deel nog uit de Renaissance stammen. Het Schönhof werd in 1526 gebouwd en is daarmee het oudste voorbeeld van een burgerhuis uit de Renaissance in Duitsland. De oude binnenstad van Görlitz is nog geheel intact. Een van de historische gebouwen is de Sint-Jacobuskathedraal aan de Neisse.
Zgorzelec Zgorzelec is sinds 1945 de gedeelde Poolse buurstad van het Duitse Görlitz. De stad ligt op de oostoever van de Neisse in het Woiwodschap Neder-Silezië en telde in 2001 36.400 inwoners. De stad is een belangrijke grensplaats met zowel een grensovergang in de stad als voor de Autobahn A4 Dresden-Krakow en de spoorwegen.
Raadhuis van Zgorzelec
De stad Görlitz verkreeg in 1215 stadsrechten en tot 1945 lag zij aan beide zijden van de rivier de Neisse. Als uitvloeisel van de Conferentie van Potsdam werd het Poolse grondgebied naar het westen verlegd, tot aan de zogeheten OderNeissegrens. Het oostelijke deel van Görlitz kwam hiermee onder Pools bestuur en kreeg een nieuwe naam: Zgorzelec. De Duitse bevolking uit het oostelijke deel van het voormalige Görlitz werd vrijwel geheel verdreven naar het westoever van de rivier de Neisse. Sindsdien zijn Zgorzelec en Görlitz twee gescheiden plaatsen in twee aangrenzende landen.
Door de acute tweedeling ontstond een behoefte aan samenwerking om de leefsituatie van de bevolking in de beide steden te verbeteren. Zo moest het energienet worden gedeeld om de bevolking aan beide zijden van de Neisse van gas en water te kunnen blijven voorzien. Op 6 juli 1950 werd door de DDR en de Volksrepubliek Polen het Verdrag van Zgorzelec ondertekend om de onderlinge samenwerking te verbeteren. In 1972 gingen de grenzen weer een beetje open voor personenverkeer om in 1980 alweer te sluiten vanwege weerstand van de DDR tegen de Poolse vakbeweging Solidarność. Na de politieke verschuivingen in de DDR in 1989 werd de grens opnieuw opengesteld voor personen om op 1 mei 2004, bij de Poolse toetreding tot de EU, geheel open te gaan. Er zijn in deze stad 3 grensovergangen, de Stadsbrug voor auto's en vrachtauto en de Oudestadsbrug voor voetgangers en fietsen, ook is er per spoor een grensovergang en iets ten zuiden aan de snelweg Autostrada 4, nabij de grens.
In de jaren 1946-1948 woonde er een hele kolonie communistische Grieken (ca 14.000), die uitgeweken waren om de Griekse burgeroorlog te ontkomen. Na de val van de militaire dictatuur en de afkondiging van een algehele amnestie zijn velen van hen echter teruggekeerd naar hun vaderland. Er wordt echter nog wel een Grieks festival gehouden.
Palac Slawnikowice De geschiedenis van dit bijzondere gebouw gaat terug tot de 16e eeuw. Het oudste deel van het gebouw is het sous-terrain met fraaie tongewelven. In de loop van de tijd heeft het vele stormen moeten doorstaan. Na een verwoestende brand in 1806 is het Palac in de periode 1806 -1809 in classisistische stijl opnieuw opgebouwd. De beroemdste bewoner van het pand tot nu toe is ongetwijfeld graaf Ehrenfried Walther von Tschirnhaus, wetenschapper, filosoof en uitvinder van het procedé voor het vervaardigen van het wereldberoemd geworden Meissner porselein. Vanuit de achtertuin van het palac is nog de ruïne te zien waar hij zijn experimenten uitvoerde.
Tot 2002 werd het Palac gebruikt als lagere school, sporen hiervan zijn (nog) te zien in de indeling van het gebouw. Maugosia Sycz en Jan-Kees Berendsen hebben hun Palac tot een gezellig en comfortabel B&B onder de naam “Mpowerhouse” omgetoverd. Naast de kamers voor de gasten, en de privé vertrekken, heeft Maugosia haar eigen atelier in een van de vroegere klaslokalen ingericht, waar zij inspirerende schilderworkshops geeft. Behalve dit atelier is er een gedeelte ingeruimd voor een extra atelier en expositieruimte. Jan-Kees houdt hier ook zijn meerdaagse persoonlijke en professionele coachingsessies.
Vlak langs het Palac loopt een deel van de el Camino - de St.Jacobsweg, de beroemde Santiago de Compostela-route. Het is het deel Glówgow naar Zgorzelec/Görlitz, de zogenaamde lage Silezische weg.
Het Palac staat in het landelijk gelegen dorpje Slawnikowice (tot 1945 Kieslingswalde) in de gemeente Zgorzelec. Vlak voor de deur vind je een levensmiddelen winkeltje waar je brood, bier maar ook kakelverse eieren kunt kopen. In de omgeving zijn mooie wandeltochten te maken door een licht heuvelachtig landschap. Wel moet je beschikken over een goede topografische kaart. Fietsen kan ook, er zijn gemarkeerde fietsroutes. Een loopt langs het Palac. Daar niet overal het pad geasfalteerd of zelfs maar verhard, is een mountainbike aan te raden. Kerkje naast het palac
Als uitvalbasis voor mooie tochten per motor of auto of met de fiets is deze locatie uiterst geschikt. Neder Silezië met zijn betoverend landschap, de hoge bergen van het Reuzengebergte, kuuroorden, kastelen, cultuur, je vindt het er allemaal. Nog is er geen sprake van massatoerisme, maar wie eenmaal dit gebied ontdekt heeft zal verbaasd staan dat dit gebied, op zo’n relatief korte afstand van ons land, zolang verborgen is gebleven. Ook de afstanden tot Leipzig, Dresden en Praag zijn te overzien: resp. 215, 102 en 163 km. Kaarten en reisgidsen zijn o.a. verkrijgbaar bij de meest gespecialiseerde boekhandel op dit gebied, Pied á Terre, Overtoom 135-137 in Amsterdam. Bestellen kan ook via hun website; www.jvw.nl.
Boleslawiec stad van Bunzlauer ceramiek
Omgeving Palac
Meissen porselein De Chinezen wisten het procedé om porselein te maken ongeveer duizend jaar geheim te houden, maar aan het begin van de 18de eeuw lukte het de wetenschapper en filosoof Ehrenfried W. von Tschirnhaus, die in Leiden had gestudeerd en in 1687 een brandglas had ontwikkeld om hoge baktemperaturen te verkrijgen, een belangrijk stap in de ontwikkeling van porselein te maken met de hulp van de alchemist Böttger. De beide mannen werden financieel gesteund en onder druk gezet door de beginnende verzamelaar August de Sterke, keurvorst van Saksen om nieuwe en innoverende industrie te ontwikkelen. Op 15 januari 1708 werd een goed procedé ontwikkeld. Op 24 april van dat jaar werd officieel de eerste porseleinfabriek opgericht met behulp van twee Amsterdamse tegelbakkers: Gerrit van Malsem en zijn stiefvader. Op 28 maart 1709 werd de uitvinding van porselein gemeld aan de keurvorst, toen het was gelukt om negen kopieën van Chinees porselein te produceren. In 1710 verhuisde de eerste Europese porseleinfabriek naar een beter te bewaken plek, de Albrechtsburg in Meissen.
Ehrenfried Walther von Tschirnhaus Ehrenfried Walther von Tschirnhaus (1651-1708) is geboren in palac Slawnikowice. Op het gymnasium blijkt al zijn interesse in wiskunde. In 1668 begint hij aan zijn studie Rechten aan de Universiteit van Leiden. In 1672 trad hij dienst in van het Staatse leger van de Republiek. Na zijn studie reist hij door Europa en bezoekt zes keer België, vier keer Frankrijk, een keer Engeland, Italië en Malta in twaalf jaar tijd. Hij zoekt contact met de grote geleerden van zijn tijd, zoals Leibniz, Huygens en Spinoza. In 1674 begint hij een correspondentie met Spinoza, de filosoof en wiskundige . Jonathan Israel stelt dat de discussies tussen Tschirnhaus en Spinoza over de vrije wil, de motivatie van de mens, Descartes’ wetten van de beweging en andere vraagstukken duidelijk de meest stimulerende waren in de laatste fase van Spinoza’s leven. In 1675 reist hij naar Londen en ontmoet Robert Boyle. Bij een bezoek aan de Deense geoloog en anatoom in Florence probeert Steno hem over te halen katholiek te worden. In 1679 keert hij terug naar zijn geboorteplaats op zijn landgoed, nu het palac van Maugosia en Jan-Kees. In 1682 wordt hij benoemd tot lid van de Franse Academie van Wetenschappen in Parijs als specialist op het gebied van spiegels, ovens en brandglazen. In 1686 publiceert hij Medicina Corporis in Amsterdam, in 1687 Medicina mentis, zijn belangrijkste filosofische werk, waarin hij verlangt naar een rationele, in de grond wiskundige grondlegging en verklaring van alle feiten der fysica (de "goddelijke" onder de wetenschappen). Het werk verscheen in 1687 in het Nederlands in een vertaling van A. Block onder de titel Geneesmiddel der Ziele. Geneesmiddel des Lichams, vermeerderd met een voorwoord van de auteur en de vertaler. Von Tschirnhaus was een voorloper van Christian Wolff. In 1692 komt hij in dienst van Johan George IV van Saksen. In 1696 trad hij in dienst bij August de Sterke om nieuwe industrie te ontwikkelen. Von Tschirnhaus gaat op zoek naar kostbare metalen, die voorkomen in Saksen. In 1693 spreekt hij al over zijn experimenten met de fabricage van porselein. In 1701 is hij op studiereis naar Delft en Saint-Cloud. Het jaar daarop ontmoet hij Johann Friedrich Böttger met wie hij het geheim van de samenstelling en de productie van het Chinese porselein ontrafelt. In die tijd ging men er vanuit dat de helderheid van porselein op de een of andere manier met glas te maken moest hebben. Tschirnhaus had een methode ontwikkeld waarbij hij, met enorme brandglazen, klei met glas probeerde te versmelten. Na de dood van Von Tschirnhausen claimde Böttger op 15 januari 1709 de uitvinding van het porselein. De wiskundige Methode van Tschirnhaus, waarmee hij in staat was om tussenresultaten (termen) te verwijderen uit een gegeven algebraïsche vergelijking, werd in 1683 in het wetenschappelijke tijdschrift Acta Eruditorum gepubliceerd.
Vrijwel het enige filosofische werk dat Von Tschirnhaus publiceerde was zijn Medicina Mentis. Het is een van de meest radicale rationalistische filosofische werken en blijkt sterk beïnvloed door onder meer het denken van Spinoza en Leibniz. Sommige tijdgenoten dachten zelfs bij het verschijnen (het werk verscheen namelijk eerst anoniem), dat het geschreven was door Spinoza. In het werk vat Von Tschirnhaus de filosofie op als een ars inveniendi (een uitvindingskunst): hij probeert een methode te ontwikkelen om onbekende waarheden op systematische wijze te verwerven. Als zodanig is het een zeer praktische filosofie, die er niet zozeer op gericht is een alomvattende theorie van de werkelijkheid te presenteren, maar een werkwijze om het verstand op doelgerichte wijze te ontwikkelen. Daartoe onderzoekt en systematiseert hij allerlei filosofische kwesties, uit onder meer de logica, de kentheorie en de ontologie. Hij is van mening dat de wiskundige methode als voorbeeld moet dienen voor de filosofie.
Ruïne van het laboratorium achter Palac en een van zijn brandspiegels
Kaart route naar palac.
Maugosia Sycz & Jan-Kees Berendsen Slawnikowice 99 59-900 Zgorzelec + 48 75 61900 38 + 48 51 45213 62 + 31 65 53483 98 Email:
[email protected]
