Materiaaltechnische sanering van metselwerk, ter voorbereiding van een energetische renovatie Yves Vanhellemont Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf
Waarom? Een ‘energetische’ renovatie zorgt voor wijzigende omstandigheden waarin de ‘oorspronkelijke’ materialen van het gebouw zich bevinden. Die wijziging in omstandigheden kan een verbetering inhouden, maar evengoed een verslechtering. Op zich hoeft dergelijke wijziging geen probleem te zijn, maar de mogelijkheid bestaat. Het is dus belangrijk om het gebouw te ‘wapenen’ (indien nodig) tegen deze gewijzigde omstandigheden. Belangrijk om voor ogen te houden dat vrijwel alle materiaalschade gebeurt door een invloed van vocht: vorst- of zoutschade aan steenachtige materialen, schade door hygroscopiciteit en biologische inwerking organische materialen.
17/09/2015 - Pagina 2
Waarom? De materiaaltechnische ingrepen aan de gebouwschil gebeuren vrijwel steeds om een vochtsanering door te voeren. Indien dit lukt, dan zijn de meeste thermische ingrepen perfect mogelijk, zonder risico op technische vervolgschade aan het gebouw. Het materiaaltechnisch herstel (en daardoor ook de sanering van de vochtproblemen) zijn op zich een thermische ingreep: het droogmaken van het gebouw betekend een energiewinst, door het verminderen van de thermische geleiding, én door het wegnemen van droging, waardoor warmte wordt onttrokken aan het gebouw. Probleem is uiteraard dat bij erfgoedgebouwen een vochtsanering niet steeds mogelijk is. Een vochtrisico dat niet geheel weggenomen kan worden, betekent een permanent risico voor het gebouw, specifiek voor vervolgschade op langere termijn.
17/09/2015 - Pagina 3
Schade getriggerd door vocht • • • • •
Vorst Kristallisatie en/of hygroscopiciteit van zouten Biologische aantasting (zwam, schimmel, algen, …) Corrosie Vervormingen en scheuren
Indien de vochtoorzaak niet of onvoldoende wordt weggenomen, kan een energetische renovatie die schade aanzienlijk intensifiëren! Dergelijke renovatie doet immers, enigszins karikaturaal voorgesteld, het volgende: • Het overleveren van de buitenschil aan de elementen, zonder de ‘verzachtende’ invloed van de warmte binnen het gebouw. • Het reduceren of zelfs compleet wegnemen van de drogingsmogelijkheden van een gebouw (aanbrenging van dampschermen, aanbrenging van dampondoorlatende lagen, …) 17/09/2015 - Pagina 4
Uitduwen van voegmortel door bevriezing van achterliggende legmortel. 17/09/2015 - Pagina 5
Loskomen van muurbetegelingen door bevriezing van de achterliggende mortel 17/09/2015 - Pagina 6
Schade door cycli van hydratatie en dehydratatie door schommelingen in het luchtvochtgehalte 17/09/2015 - Pagina 7
2006
2014
Schade door cycli van vorst en dooi aan vorstgevoelige natuursteen 17/09/2015 - Pagina 8
Schimmelvorming tengevolge van opstijgend grondvocht 17/09/2015 - Pagina 9
Schimmelvorming tengevolge van lokale ‘koudebruggetjes’ 17/09/2015 - Pagina 10
Scheuren in hout door schommelingen in het luchtvochtgehalte. 17/09/2015 - Pagina 11
Benadering Eén van, of een combinatie van, de volgende • Eliminatie van de vochtproblemen. • ‘robuuster’ maken van het gebouw: ervoor zorgen dat de vochtige materialen de gewijzigde omstandigheden door de energetische renovatie, kunnen verdragen. In de praktijk evenwel nauwelijks toepasbaar op erfgoedgebouwen. • Ingrepen waardoor eventueel vocht op een efficiënte manier kan afgevoerd worden. • Optimaliseren van het binnenklimaat, inclusief vermijden van grote schommelingen van het luchtvochtgehalte. Indien bepaalde pathologieën niet weggenomen of verbeterd kunnen worden, kan de conclusie zijn dat een energetische renovatie niet, of slechts zeer beperkt, uitgevoerd kan worden (tenminste als men de erfgoedwaarde van een gebouw wil vrijwaren). 17/09/2015 - Pagina 12
Eliminatie of reductie van vochtproblemen • Opstijgend grondvocht
• Regeninfiltratie via gevels • • • •
Regendoorslag door gevels Infiltratie via waterlijsten, vensterbanken, dekstenen, … Spatwater Hemelwaterafvoer
17/09/2015 - Pagina 13
Dé (technisch) ideale oplossing Een extra gebouwschil
Huis Bellona, Brussel © Greisch 17/09/2015 - Pagina 14
Dé (technisch) ideale oplossing Een extra gebouwschil
Zeevaartmuseum, Amsterdam © Ney + partners 17/09/2015 - Pagina 15
Langs buiten isoleren is een ‘variant’ hierop, maar veelal niet compatibel met de erfgoedwaarden van het gebouw 17/09/2015 - Pagina 16
Mijn woning, gebouwd rond 1900, heeft een in baksteenmetselwerk opgebouwde kelder. Die is vochtig. Er loopt geen water binnen, maar de muren zij vochtig door de vochtige aarde aan de andere kant van de muren. Bovendien wil ik m'n kelder wat warmer krijgen, door er vochtbestendige isolatie (met de nodige muurafwerking en dampschermen etc.) aan de binnenkant tegen te plaatsen. Zo wordt hopelijk ook het schimmelprobleem, dat vooral in de zomer optreedt, tegengegaan. Is dit, op vochtgebied, met zekerheid een verbetering voor mijn woning?
59%
A. een goede oplossing B. een desastreuze oplossing C. een oplossing die eigenlijk weinig oplost, maar het kan ook geen kwaad.
30%
ei ge n. .. di e
op lo ... op lo ss in g
e ee n
de sa st re uz
ee n
ee n
go ed e
op lo ss in g
11%
17/09/2015 - Pagina 17
Opstijgend grondvocht • Metselwerk in contact met het grondwater, maar evenzeer met regenwater dat infiltreert in de bodem. • Relatief grote hoeveelheden water, veelal vervuild met zouten die pathologie nog verergeren. • Opstijgend grondvocht kan zich onbelemmerd horizontaal verspreiden, en kan tot 10 à 15 meter hoog stijgen! • Het wegstoppen van vocht achter afwerkingen of isolatie is ‘recipe for disaster’.
17/09/2015 - Pagina 18
t
Goede oplossingen zijn ondermeer het ‘onderkappen’ of ‘onderzagen’…
17/09/2015 - Pagina 19
… of het injecteren met hydrofobe producten. Meer info hierover in TV 252
17/09/2015 - Pagina 20
Opstijgend grondvocht Andere interventies zijn doorgaans af te raden, hetzij door onvoldoende ervaring met het procédé, hetzij door een onvoldoende doeltreffendheid, hetzij doordat het om symptoombestrijdende behandelingen gaat. • • • •
Electro-osmose Verdampingspijpjes Elektrokybernetische ingrepen Saneerpleisters: op zich een potentieel valabele ingreep tegen opstijgend grondvocht, maar niet indien men nadien wil isoleren. Deze pleisterd werken immers precies op het verdampen van het vocht zonder dat de pleister wordt aangetast. Maar isoleren en dampschermen stoppen de verdamping, waardoor deze pleister geen meerwaarde biedt.
17/09/2015 - Pagina 21
Sluit vocht op, en het zoekt wel een andere weg. Een andere weg die het vaak vindt… 17/09/2015 - Pagina 22
Infiltratie doorheen gevels
• • • •
Regendoorslag door gevels Infiltratie via waterlijsten, vensterbanken, dekstenen, … Spatwater Hemelwaterafvoer
17/09/2015 - Pagina 23
In goede toestand brengen van de gevelmaterialen: herstellen of vervangen van stenen, pleisters, mortels, schilderwerken ... Opdat er zo weinig mogelijk openingen/scheuren zijn waarlangs vocht naar binnen kan. 17/09/2015 - Pagina 24
Bijkomende beschermlagen kunnen nuttig zijn, zoals (waterdampdoorlatende) verven of pleisters, of waterwerende oppervlaktebehandelingen. Elk van deze methodes heeft haar beperkingen, zie bvb TV 224. 17/09/2015 - Pagina 25
Scheuren in dekstenen, vensterbanken en aanverwanten zijn in het algemeen niet aanvaardbaar, en helemaal niet bij energetische renovaties: dichting van de scheuren, of beter nog vervanging, is aangewezen. 17/09/2015 - Pagina 26
Detaillering van vensterbanken (opstand, oversteek, druiplijst, …) zijn evenzeer cruciaal, en dienen soms ‘geoptimaliseerd’ te worden. 17/09/2015 - Pagina 27
Belang van een goede hemelwaterafvoer, en voorzieningen aan de muurvoeten tegen spatwater! 17/09/2015 - Pagina 28
Robuuster maken van gebouwen, efficiëntere afvoer van vocht Materialen verduurzamen… soms theoretisch mogelijk (bvb natuursteen door toepassing van ethylsilicaat), maar stuit op heel wat praktische bezwaren.
Andere, soms wél in de praktijk toepasbare zaken, kunnen zijn: • Vervangen van waterdampondoorlatende verflagen door waterdampdoorlatende • Vervangen van waterdampondoorlatende pleisterlagen (cementeringen….) door waterdampdoorlatender (kalkpleisters) • Natuursteenvervanging, waarbij duurzamere materialen worden ingebracht. • Gebruik van geschikte voegmortels die een betere droging toelaten Bij erfgoed soms evenwel problematisch, tot totaal onmogelijk…. 17/09/2015 - Pagina 29
Gevelbetegelingen zijn op termijn niet als waterdicht te beschouwen, maar laten droging nauwelijks toe. Dergelijke gevels zijn minder tot niet geschikt voor binnenisolatie. 17/09/2015 - Pagina 30
Gelijkaardige opmerking (evenwel iets minder cruciaal) voor gevels met grote oppervlakken in geglazuurde baksteen
17/09/2015 - Pagina 31
Ook (al dan niet decoratieve) cementeringen zijn eerder als dampondoorlatend te beschouwen. De talrijke krimpscheuren zorgen ervoor dat ze doorgaans niet waterdicht zijn. Ook dit soort van afwerkingen is daardoor vaak niet verenigbaar met binnenisolatie.
17/09/2015 - Pagina 32
Uitermate cruciaal is voegmortel die uitdroging van de achterliggende legmortel toestaat. Droging van gevels gebeurt immers aanzienlijk sneller doorheen de voegen. Een ongepaste voegmortel, gecombineerd met het kouder worden van het parament door (bijvoorbeeld) binnenisolatie kan aanzienlijke vorstschade veroorzaken.
17/09/2015 - Pagina 33
Invloed van het binnenklimaat Het binnenklimaat kan een invloed hebben op de conservering van de binnenafwerking: • Doorgangen van het relatieve luchtvochtgehalte doorheen de ‘hydratatiedehydratatie’punt van zouten kan schade versnellen. • Te grote/snelle schommelingen van het luchtvocht veroorzaken schade aan organische materialen (papier, hout, leer, canvas, …) of kunnen schimmelgroei bevorderen. Controle van het binnenklimaat (voldoende ventilatie, maar niet teveel – bevochtiging of droging van de binnenlucht) is van aanzienlijk belang voor het behoud van het interieur van historische gebouwen.
17/09/2015 - Pagina 34
Van harte bedankt voor uw aandacht! 17/09/2015 - Pagina 35
