Masterthesis Theaterakoestiek

Masterthesis Theaterakoestiek Een onderzoek naar het gebruik van de toneeltoren voor de ontwikkeling van variabele akoestiek

Delft University of Technology

Kjell Scholts

i

TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT FACULTEIT CIVIELE TECHNIEK EN GEOWETENSCHAPPEN MASTER CIVIELE TECHNIEK VARIANT BUILDING ENGINEERING

Masterthesis Theaterakoestiek Een onderzoek naar het gebruik van de toneeltoren voor de ontwikkeling van variabele akoestiek Augustus 2014

Kjell Scholts BSc Edelhertlaan 37 2623 EN Delft [email protected]

Afstudeercommissie: Prof. Ir. R. Nijsse Ir. H.R. Schipper Ir. L. Nijs Ir. P.B. Bijvoet

Voorwoord Dit rapport is mijn masterthesis ter afronding van de Master Building Engineering, specialisatie Bouwfysica & Bouwtechniek aan de Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft. Voor de thesis wordt onderzoek gedaan naar een andere insteek om variabele akoestiek toe te passen in kleine theaterzalen. Door meer gebruik te maken van de ruimte boven het podium, is minder extra ruimte nodig in de zaal. Het rapport is bedoeld voor akoestische adviseurs en lezers die geïnteresseerd zijn in zaalakoestiek. Ik wil graag mijn begeleiders bedanken voor al het werk en geduld wat zij hebben getoond tijdens het proces. Kjell Scholts, Delft, Augustus 2014

iii

Samenvatting In Nederland heeft bijna iedere stad een theater. Dit komt omdat de Nederlandse overheid na de Tweede Wereldoorlog het cultuuraanbod over het land wilde verspreiden. Daarom zijn er in de jaren vijftig nieuwe stadsschouwburgen in bijna iedere middelgrote stad gebouwd. Nederlandse theatergroepen kregen subsidie om als reizend genootschap in de verschillende theaters te spelen. Om die reden zijn alle theaters een lijsttheater en vergelijkbaar van formaat. In kleinere steden is het niet rendabel om voor ieder soort voorstelling een eigen theaterzaal te hebben. Daarom worden theaters tegenwoordig vaak ontworpen met multifunctionele zalen. Een multifunctionele theaterzaal brengt speciale voorwaarden met zich mee. De verschillende genres hebben elk hun eigen geluidswensen. Zo is voor symfonische muziek bijvoorbeeld een groot volume nodig om een lange nagalmtijd te krijgen. Dit wordt over het algemeen gerealiseerd door het verhogen van het plafond in de zaal. Om voor een dramavoorstelling de nagalmtijd te verlagen, wordt met behulp van een dure beweegbare constructie het plafond van de theaterzaal vervolgens weer verlaagd. Een ander punt is dat geluid dat eerst de toneeltoren in verdwijnt, een hinderlijk nagalmeffect voor symfonische muziek oplevert. Dit wordt tegengegaan door een orkestkamer op het toneel te plaatsen. Het verhoogde beweegbare plafond en de orkestkamer brengen extra kosten met zich mee terwijl er bestaand volume boven het podium onbenut blijft. Dit onderzoek richt zich op de mogelijkheid van het gebruik van de toneeltoren als akoestisch volume voor symfonische concerten. Onderzocht wordt welk volume boven het podium gebruikt kan worden zonder dat de hierboven genoemde hinderlijke nagalmeffecten ontstaan. Het Nieuwe Luxor in Rotterdam zal dienen als basis voor het model. Met behulp van bestaande metingen uit de zaal is eerst het model gekalibreerd. In het model is vervolgens een orkestkamer geplaatst op het podium. De orkestkamer wordt in de breedte, hoogte en diepte vergroot. Om het akoestisch volume constant te houden wordt het plafond in de zaal evenredig verlaagd. Naast het basismodel worden zes verschillende varianten onderzocht. Drie varianten richten zich op wat voor effect extra volume in de individuele richtingen diepte, breedte en hoogte van de orkestkamer hebben op de akoestiek. De andere drie richten zich op de vorm van de orkestkamer. De grootste diepte en breedte wordt in deze varianten gebruikt. De extra hoogte wordt beperkt omdat anders de plafondhoogte in de orkestkamer hoger uitkomt dan de plafondhoogte in de zaal. In variant ‘Blok’ worden de wanden van de orkestkamer parallel geplaatst. In variant ‘DBH’ wordt de vorm van de orkestkamer behouden. In variant ‘Waaier’ worden de wanden van orkestkamer de onder dezelfde hoek geplaatst als de wanden in de zaal. Met behulp van het programma CATT-Acoustic worden de akoestische eigenschappen van de verschillende varianten vergeleken. De resultaten zullen eerst met algemene zaalwaarden worden vergeleken. Uit deze vergelijking kan geconcludeerd worden dat de individuele diepte, hoogte of breedte varianten geen speciale verbeteringen tonen. Vervolgens zijn de drie vormvarianten uitgebreid onderzocht. Op basis van 10 meetpunten in de zaal zijn de varianten nauwkeuriger met elkaar vergeleken. v

Uit de resultaten kan opgemaakt worden dat inderdaad meer ruimte boven het podium effectief gebruikt kan worden voor de ontwikkeling van de akoestiek. Een lagere plafondhoogte in de zaal is mogelijk door gebruik te maken van een grotere orkestkamer. Variant Blok levert de grootste verbetering op. Deze verbetering is voornamelijk te vinden bij de nagalmtijd en geluidsterkte. Hierbij moet rekening gehouden worden dat voldoende diffusie in de orkestkamer aanwezig is; bij te weinig diffusie wordt de nagalmtijd te lang en bestaat risico op flutter-echo’s. Ook variant DBH levert een verbetering op. Bij deze variant is de spreiding van de resultaten echter groter. Variant Waaier toont geen verbetering van de akoestiek. Kort samengevat kan -onder voorwaarden- de ruimte van de toneeltoren effectief gebruikt worden voor de ontwikkeling van de akoestiek. Het is niet nodig om extra ruimte te creëren in de zaal.

Inhoudsopgave VOORWOORD ................................................................................................................................................. III SAMENVATTING ............................................................................................................................................... V 1

INLEIDING ............................................................................................................................................... 9

2

THEATERINDUSTRIE IN NEDERLAND ...................................................................................................... 11 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

3

WAT IS AKOESTIEK ................................................................................................................................ 21 3.1 3.2 3.3 3.4

4

AFWEGING LOCATIE EXTRA AKOESTISCH VOLUME................................................................................................ 37 DOEL VAN HET ONDERZOEK............................................................................................................................ 38 RANDVOORWAARDEN EN UITGANGSPUNTEN ..................................................................................................... 38

UITVOERING VAN HET ONDERZOEK ...................................................................................................... 43 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

6

DE PULSRESPONSIE....................................................................................................................................... 21 AFGELEIDE PARAMETERS ............................................................................................................................... 23 AKOESTIEK IN EEN MUZIEKZAAL....................................................................................................................... 30 GEBRUIKTE OPLOSSINGEN VOOR MULTIFUNCTIONELE ZALEN ................................................................................. 32

HET ONDERZOEK ................................................................................................................................... 37 4.1 4.2 4.3

5

THEATER IN NEDERLAND EN IN HET BUITENLAND ................................................................................................ 11 VERSCHILLENDE TYPEN THEATERZALEN ............................................................................................................. 12 SOORTEN VOORSTELLINGEN IN HET THEATER ..................................................................................................... 14 THEATERS EN HUN PROGRAMMA .................................................................................................................... 17 INDELING VAN EEN LIJSTTHEATER..................................................................................................................... 18

OPZET VAN HET ONDERZOEK .......................................................................................................................... 43 MODELLEREN IN CATT-ACOUSTIC ................................................................................................................... 43 OPBOUW VAN HET MODEL............................................................................................................................. 45 DE VERSCHILLENDE VARIANTEN ...................................................................................................................... 47 UITVOER EN NABEWERKING ........................................................................................................................... 51

RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK ...................................................................................................... 53 6.1 ALGEMEEN RESULTAAT VAN DE ZAALAKOESTIEK.................................................................................................. 53 6.1.1 De nagalmtijd ................................................................................................................................ 53 6.1.2 De early decay time ....................................................................................................................... 54 6.1.3 De geluidsterkte ............................................................................................................................ 56 6.1.4 De clarity ....................................................................................................................................... 56 6.2 RESULTATEN VAN DE HELE ZAAL ...................................................................................................................... 58 6.2.1 De nagalmtijd ................................................................................................................................ 58 6.2.2 De early decay time ....................................................................................................................... 60 6.2.3 De geluidsterkte ............................................................................................................................ 61 6.2.4 De clarity (C-80) ............................................................................................................................. 62

7

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN ......................................................................................................... 65 7.1 7.2 7.3 7.4

ANALYSE .................................................................................................................................................... 65 CONCLUSIE ................................................................................................................................................. 66 BOUWTECHNISCHE OVERWEGINGEN VOOR EEN GROTERE ORKESTKAMER................................................................. 67 AANBEVELINGEN VOOR VERDER ONDERZOEK ..................................................................................................... 68

LITERATUUR ................................................................................................................................................... 69

vii

BIJLAGEN B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8

viii

BEZOEK AAN HET NIEUWE LUXOR THEATER IN ROTTERDAM ................................................................................. 73 KEUZE MEETPUNTEN IN DE ZAAL...................................................................................................................... 75 CONTROLE VAN HET MODEL ........................................................................................................................... 79 INVOERBESTAND CATT-ACOUSTIC .................................................................................................................. 85 RESULTATEN CATT ACOUSTIC ........................................................................................................................ 99 VERWERKTE RESULTATEN ............................................................................................................................ 113 PULSRESPONSIE DIAGRAMMEN ..................................................................................................................... 139 TECHNISCHE TEKENINGEN ............................................................................................................................ 155

1

Inleiding In de theaterwereld is een trend ontstaan om theaterzalen te bouwen die multifunctioneel zijn. Door verschillende genres, ondanks hun specifieke geluidswensen, in dezelfde ruimte te laten spelen, wordt de rendabele exploitatie van theaterzalen eenvoudiger. Een multifunctionele theaterzaal brengt speciale voorwaarden met zich mee. Zo is voor symfonische muziek bijvoorbeeld veel volume nodig om een lange nagalmtijd te krijgen. Dit wordt over het algemeen gerealiseerd door het verhogen van het plafond in de zaal (Figuur 1). Een ander punt is dat weerkaatsend geluid, dat eerst de toneeltoren in verdwijnt, een hinderlijk nagalmeffect oplevert. Dit wordt tegengegaan door een orkestkamer op het toneel te plaatsen om hiermee het geluid direct richting de zaal te reflecteren. Om voor een Toneeltoren dramavoorstelling de nagalmtijd te verlagen, wordt met behulp van een dure beweegbare constructie het plafond van de theaterzaal vervolgens weer verlaagd en de orkestkamer Verlaagd plafond van het toneel verwijderd. Bij een dramavoorstelling hangt er voldoende Theaterzaal stoffering in de toneeltoren waardoor de ruimte boven in de toneeltoren, ondanks dat deze ruimte niet gescheiden is door een orkestkamer, niet als een akoestisch volume Figuur 1, Zaalvorm voor korte nagalmtijden. (drama) werkt. Het nadeel van het gebruik van een Ongebruikte ruimte orkestkamer bij symfonische muziek, is dat van de toneeltoren er door het gebruik van de orkestkamer een deel van de op ruimte op het podium niet benut wordt voor de ontwikkeling van Proscenium nagalm van het geluid (Figuur 2). Als de Theaterzaal orkestkamer niet aanwezig zou zijn, zou dit Orkester echter toe leiden dat het geluid, dat zich kamer achter het proscenium, de lijst om de toneelopening, boven het toneel in de toneeltoren ontwikkelt, pas later in de zaal komt en als een echo wordt ervaren. Deze Figuur 2, Zaalvorm voor lange nagalmtijden. vorm van een gekoppelde kamer is (symfonische muziek) ongewenst. Door de wand boven de toneelopening geluidstransparant te maken en de orkestkamer te verhogen (Stippellijn figuur 2) kan deze ruimte wel gebruikt worden om de nagalmtijd te verbeteren. Op deze manier krijgt de zaal meer een ‘schoenendoos’ vorm waar enkele beroemde zalen zo bekend om staan. Een ander nadeel van het vergroten van het volume in de zaal is dat extra hoogte in een theaterzaal kostbaar is. Als de plafondhoogte in de zaal verlaagd zou kunnen worden, zullen de bouwkosten van een theater verminderen en daarmee de exploitatie van een theaterzaal

9

H 1 Inleiding

makkelijker maken. In dit onderzoek wordt bekeken of het mogelijk is het extra volume van de toneeltoren daarvoor te gebruiken. In dit rapport wordt daarom een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om een groter deel van het volume van de toneeltoren boven het podium van een theaterzaal te gebruiken voor de ontwikkeling van de akoestiek. Onderzocht wordt welke gevolgen het verplaatsen van het akoestisch volume van de zaal naar het podium heeft. Het onderzoek wordt uitgevoerd met behulp van een computermodel dat de akoestiek van een ruimte simuleert, CATT-Acoustic. Hiervoor zal eerst een kalibratie plaatsvinden. Als basis is hiervoor het Nieuwe Luxor theater in Rotterdam gebruikt. Met behulp van beschikbare metingen uit de zaal wordt een basismodel gekalibreerd. Er zijn voor de metingen twee theateropstellingen voorhanden: een operaopstelling en een dramaopstelling (Prinssen, et al., 2008). De akoestische eigenschappen van het model worden met behulp van deze metingen aangepast zodat de resultaten deze metingen het beste benaderen. Voor dit onderzoek wordt het model van de operaopstelling aangepast. In deze aangepaste opstelling zijn alle geluidabsorberende doeken opgeborgen en staan de beweegbare plafonds in de hoogste stand. Er wordt een orkestkamer aan het model toegevoegd. De orkestkamer wordt in de verschillende modellen van vorm veranderd om een groter volume op het podium te creëren. Het plafond in de zaal wordt zo verlaagd dat het volume van het model gelijk blijft. Het onderzoek bestaat uit twee delen. Eerst wordt gekeken welk effect een specifieke dimensie van de orkestkamer (diepte, breedte of hoogte) heeft op de akoestiek. Vervolgens wordt er gekeken naar de vorm van de orkestkamer. Om specifiek vast te stellen waarom de verschillende varianten een goede akoestiek hebben, worden de verschillende varianten getoetst aan vier akoestische parameters:    

De nagalmtijd, de tijd die nodig is om het geluidniveau 60 dB te laten zakken. De early decay time, de tijd die nodig is om het geluidniveau 10 dB te laten zakken. Deze tijd wordt vermenigvuldigd met zes zodat deze te vergelijken is met de nagalmtijd. De geluidsterkte, hoe luid het geluid klinkt. De clarity, hoe de individuele klanken hoorbaar zijn.

Na een vooronderzoek naar de wensen uit de theaterindustrie in hoofdstuk 2, worden in hoofdstuk 3 de belangrijkste akoestische eigenschappen en bekende oplossingen voor variabele akoestiek in theaterzalen beschreven. In hoofdstuk 4 zijn de doelstelling, de randvoorwaarden en de uitgangspunten van het onderzoek gegeven. De beschrijving van het onderzoek en het onderzoeksproces is te vinden in hoofdstuk 5. De resultaten worden gepresenteerd in hoofdstuk 6. De conclusies en aanbevelingen staan in hoofdstuk 7.

10

2

Theaterindustrie in Nederland De theaterindustrie in Nederland onderscheidt zich van veel andere landen. In dit hoofdstuk wordt uitleg gegeven over hoe de theaterwereld in Nederland werkt (paragraaf 2.1). Daarnaast worden verschillende typen theaterzalen beschreven (paragraaf 2.2) en de verschillende soorten theatervoorstellingen (paragraaf 2.3). Vervolgens wordt er gekeken hoe vaak voorstellingen in deze verschillende genres opgevoerd worden (paragraaf 2.4). Tot slot wordt uitgelegd hoe een theater is opgebouwd (paragraaf 2.5).

2.1

Theater in Nederland en in het buitenland In Nederland heeft bijna iedere stad een theater. Het theater heeft een vol programma met verschillende voorstellingen verdeeld over het jaar. In het buitenland werkt dit anders. In deze paragraaf wordt het verschil tussen Nederland en het buitenland uitgelegd en wordt er verder ingegaan op het reizend bestel in Nederland. Theater in het buitenland In het buitenland staan bijvoorbeeld Broadway in New York en West End in Londen bekend om hun grote aantal theatervoorstellingen. Hierbij draait één voorstelling vaak jarenlang in hetzelfde theater. Sommige voorstellingen draaien al meer dan 50 jaar (bijvoorbeeld The Mousetrap in St. Martin’s Theatre in Londen, dat in 1952 is begonnen). Daarnaast staan in andere grote steden verschillende theaters waar zowel toneel, dans als concerten gespeeld kunnen worden. In kleine steden is het theater niet geheel afwezig: vaak zijn er kleine amateur groepen die in een klein theater eigen producties spelen. Deze groepen spelen vaak in slechts één theater dat als thuisbasis dient. Het reizend bestel in Nederland Na de Tweede Wereldoorlog wilde de Nederlandse overheid het cultuuraanbod over het land verspreiden. Dit betekende dat iedereen in Nederland, ongeacht waar men woonde, in staat moest zijn om van kunst en cultuur te genieten. Daarom zijn er in de jaren vijftig nieuwe stadsschouwburgen in bijna iedere middelgrote stad gebouwd. Nederlandse theatergroepen kregen subsidie om als reizend genootschap in de verschillende theaters te spelen. Een theatergroep speelde slechts een paar dagen in een theater om vervolgens ruimte te maken voor een nieuwe theatergroep met een eigen voorstelling en zelf naar een ander theater af te reizen. In deze theaters, die nu nog altijd in veel steden te vinden zijn, kwamen op deze manier veel verschillende voorstellingen aan bod. Deze stadsschouwburgen hebben vrijwel altijd de vorm van een lijsttheater, dit wordt in paragraaf 2.2 uitgelegd, met tussen de 700 en 1000 stoelen. De zalen zijn vaak specifiek ontworpen voor toneelvoorstellingen met een relatief lage nagalmtijd. De akoestische eigenschappen van de zaal zijn over het algemeen niet aan te passen. De kwaliteit van deze zalen is hierdoor niet goed te noemen voor andere type voorstellingen, bijvoorbeeld een symfonieconcert. In bijna elke middelgrote stad in Nederland staat een theater (Theaterland). Grote steden hebben vaak voor ieder genre een eigen (theater)zaal, in kleinere steden is het vaak niet rendabel om meerdere soorten zalen te hebben. Het is te duur en er is geen draagvlak. Daarom wordt er vaak gekozen voor één theater. De zaal wordt dan zo ontworpen dat verschillende soorten producties er gebruik van kunnen maken. 11

H 2 Theaterindustrie in Nederland

Nieuwe ontwikkelingen in de Nederlandse theaterindustrie Hiernaast zijn er enkele particuliere commerciële theaters, bijvoorbeeld het Circustheater in Scheveningen en het Beatrixtheater in Utrecht, waar grote producties voor langere tijd uitgevoerd worden. Deze producties zijn vaak musicals en het theater wordt voor deze producties speciaal verbouwd. Een andere ontwikkeling is dat in theaters een tweede, kleinere zaal wordt gebouwd. De grote zaal is dan een lijsttheater en de tweede zaal heeft een vlakke vloer. Deze zalen zijn door hun vorm beter voor verschillende, kleine producties te gebruiken. Ook is deze tweede zaal geschikt voor verhuur voor evenementen, recepties en dergelijke.

2.2

Verschillende typen theaterzalen Door de jaren heen zijn er verschillende typen theaterzalen ontwikkeld. Ieder type zaal heeft zijn eigen voor- en nadelen. Niet iedere zaal is geschikt voor iedere voorstelling. In deze paragraaf worden de verschillende typen theaterzalen beschreven. Lijsttheater Veel theaters in Nederland zijn lijsttheaters. In een lijsttheater is de zaal door middel van een lijst, het proscenium, gescheiden van het toneel. Hierdoor kijkt het publiek door een afkadering naar de voorstelling. Het publiek kijkt naar de voorstelling alsof het een schilderij is. Door de acteurs wordt deze opening als een ‘vierde wand’ gezien. Bij traditionele toneelvoorstellingen zijn zij met hun eigen werk bezig en niet met het publiek. Dit wordt versterkt doordat het tijdens de voorstelling donker in de zaal is. Iedereen in het publiek kijkt vanuit dezelfde richting naar de voorstelling (Figuur 3). Thrust, open/platform stage Bij een thrust-podium zit het publiek aan drie kanten van het podium. Een amfitheater is een voorbeeld met een thrust-podium. Hierdoor is er beter zicht op wat er zich op het podium afspeelt. Een nadeel is dat grote decorstukken niet centraal op het podium kunnen omdat deze het zicht vanuit het publiek op het podium kunnen verbergen. Door het gebrek aan decorstukken wordt er meer inbeeldingsvermogen van het publiek verwacht. De nadruk komt niet op het decor te liggen, maar op het gesproken woord en lichaams- en gelaatsuitdrukkingen. Doordat het publiek aan drie kanten van het podium zit, zit het bij een gelijke bezetting dichter bij het podium dan in een lijsttheater (Figuur 4).

12

Figuur 3, Lijsttheater: Hamletzaal Het park, Hoorn

Figuur 4, Thrust theater

2.2 Verschillende typen theaterzalen

Arena In dit theater zit het publiek rondom het podium. Dit geeft een extra uitdaging voor de acteurs; Het menselijk hoofd heeft een sterk richtend effect, geluid naar voren in harder dan naar achteren en de acteurs staan altijd met hun rug naar een deel van het publiek gekeerd. Bijzonder aan dit type zaal is dat het publiek niet alleen de voorstelling maar ook het andere publiek, met hun reacties, aan de andere kant van het podium goed kan zien. Het heeft een intieme sfeer. Grote decorstukken zijn niet mogelijk door het 360 graden zichtveld (Figuur 5).

Figuur 5, Arena

Vlakke vloer zaal Een vlakke vloer zaal heeft geen verhoogd podium als bij een lijsttheater. Alle verlichting en buizen zijn niet verstopt achter de Proscenium en zijn zichtbaar voor het publiek. Het toneel loopt tot de voorste rij en staat op dezelfde vloer hoogte. Hierdoor voelt het publiek zich meer betrokken met de voorstelling. Dit soort zalen zijn vaak ontworpen voor kleinere producties en geven ruimte tot 250 bezoekers (Figuur 6). Figuur 6, Vlakke vloer zaal in 't spant

Modulair theater Deze zaal is volledig aan te passen aan de eisen van de productie. De volledige zaal bestaat uit modulaire elementen die in iedere vorm geplaatst kunnen worden. De vloer bestaat uit losse elementen die individueel hydraulisch in hoogte versteld kunnen worden. In alle muren zijn deuren aangebracht zodat het publiek van iedere gewenste kant de zaal kan betreden. De zitplaatsen en het podium kunnen vrij in de ruimte geplaatst worden. De ophanging van verlichting, akoestische absorptie en decorstukken zijn variabel op te hangen (FDA) (Figuur 7).

Figuur 7, Walt Disney Modular Theatre

13


Blackbox Voor beginnende artiesten is het niet rendabel om in een grote zaal een voorstelling te geven. Tegenwoordig bestaan er voor beginnende, kleine of onbekende gezelschappen zogenaamde Black box theaters (Figuur 8). Dit zijn kleine eenvoudige versies van een modulair theater die hun naam hebben gekregen door hun vorm en kleur. De zaal bestaat uit een grote lege kamer met een vlakke vloer. De zaal is neutraal zwart gekleurd. De zaal kan in elke configuratie ingedeeld worden. Losse stoelen Figuur 8, Black box theater kunnen overal, al dan niet op een podium, geplaatst worden. Dit geldt ook voor het podium. Door een raster van kabels of balken kan de belichting overal aan het plafond gehangen worden. Door de eenvoudige bouw van dit soort theaters worden vaak oude gebouwen gerenoveerd om dit soort theaters te huisvesten.

2.3

Soorten voorstellingen in het Theater In de meeste theaters zijn veel verschillende soorten voorstellingen te zien. Deze paragraaf geeft een overzicht van de verschillende soorten voorstellingen. Daarnaast worden de eisen die elk type voorstelling aan de zaal stelt beschreven. Drama Bij drama wordt een verhaal gespeeld door acteurs. Het verhaal komt voornamelijk over door het gesproken woord, maar gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal zijn ook van belang. Het is van belang dat iedereen in het publiek de acteurs helder kan verstaan en de acteurs met hun bewegingen goed kan zien. Een stuk wordt vaak voor een bepaald type theater geschreven. De meeste stukken worden voor een prosceniumtheater geschreven (Appleton, 2008). Idealiter is drama zonder elektronische versterking te volgen. Traditioneel wordt een nagalmtijd van 1,0 seconde aangeraden voor een theater. Echter een verbetering van de spraakverstaanbaarheid is mogelijk door een verlaging van de nagalmtijd naar 0,7 seconden (Barron, 1993). Cabaret Dit is een vorm van theater die voornamelijk bestaat uit muziek, grappen en sketches. Sommige cabaretiers gebruiken vooral muziek om hun verhaal te doen. Anderen vertellen spannende verhalen en weer anderen combineren allerlei onderwerpen uit het nieuws met het spelen van gekke typetjes. Vaak wordt gebruik gemaakt van elektronische versterking. Net als bij drama moet de nagalmtijd rond de 1 seconde zitten. Musical Bij een musical wordt een verhaal gespeeld met behulp van gesproken tekst, muziek, zang en dans (Inis, 2009). Het geluid wordt elektronisch versterkt en het is daarom niet van belang dat het orkest tussen het podium en het publiek zit. Het orkest kan in een eigen kamer zitten (Appleton, 2008). Meer dan bij opera wordt bij musical gebruik gemaakt van moderne popinstrumenten die elektronisch versterkt moeten worden. Om zang en muziek in balans te houden wordt daarom de zang vaak ook versterkt. Door de elektronische versterking kan de nagalmtijd gevarieerd worden en is de zaalvorm minder van belang. De nagalmtijd moet tussen de 1,2 en 1,4 seconden zitten (Cavanaugh, et al., 1999)

14

2.3 Soorten voorstellingen in het Theater

Opera/Operette Opera is een overwegend in dichtmaten gezongen toneelstuk, dat wordt ondersteund door een orkest met een veelal klassiek instrumentarium. Opera’s behandelen vaak tragische thema’s en operettes meer luchtige thema’s. Omdat er in een opera zowel spraak als muziek voorkomt zijn zowel clarity als nagalm belangrijk. De acteurs moeten duidelijk en helder te verstaan zijn. Het orkest moet de acteurs niet overstemmen maar wel een vol geluid geven. De nagalmtijd van een opera zaal moet rond de 1,5 seconde liggen (Barron, 1993). Omdat de opera gebruik maakt van het podium, is er geen ruimte voor het orkest. Het orkest zit meestal in een orkestbak. Dit is een ruimte vlak voor of deels onder het podium. Deze orkestbak biedt niet voldoende ruimte voor een voltallig symfonieorkest. Dit is ook niet nodig, omdat anders de kans groot is dat de acteurs overstemd zouden worden. Klassieke muziek Klassieke muziek is een ruim begrip. Door de jaren zijn er veel verschillende componisten geweest met allemaal hun eigen stijl. Op akoestisch gebied zijn er enkele interessante ontwikkelingen te ontdekken. Veel componisten componeerden hun werk zo dat het goed klonk op de plek waar het gespeeld zou worden. Van oorsprong werden symfonische concerten in kerken en kathedralen gegeven. In deze grote stenen gebouwen kan het geluid goed galmen en daar werden de muziekstukken dus ook op gecomponeerd. Later verwisselde het orkest de kerk voor kleine zalen in paleizen. In deze zalen is de nagalmtijd aanzienlijk kleiner en de muziek werd daarop aangepast. Weer later werden er theaters gebouwd speciaal voor concerten. Klassieke muziek kan in vier hoofdstijlen verdeeld worden. Deze komen overeen met de architectonische stijlen: Renaissance, Barok, Klassiek, Romantisch. Iedere periode leverde een verandering in muziekstijl. Een ideale concertzaal is hierdoor moeilijk te benoemen. Iedere stijl heeft zijn eigen voorkeur aangaande in welk soort ruimte de betreffende stijl het beste tot zijn recht komt. Het Concertgebouw in Amsterdam is bijvoorbeeld ideaal voor muziek uit de laatromantische tijd. De nagalmtijd voor symfonische muziek varieert tussen 1,4 en 1,8 seconden voor kamermuziek en 1,8 tot 2,2 seconden voor romantische symfonische muziek. Dans Dans is een vorm van vermaak waar een groep artiesten op muziek beeldend bewegen. De muziek kan live of opgenomen, klassiek of elektronisch zijn. Dans is te onderscheiden in ballet en moderne dans. (Appleton, 2008) Ballet heeft zich ontwikkeld uit de opera tot een eigen kunstvorm. Bij ballet wordt een beperkte set bewegingen gebruikt om iets uit te beelden. Er worden voornamelijk klassieke balletvoorstellingen uitgevoerd, maar er zijn ook nieuwe voorstellingen ontwikkeld volgens klassieke balletrichtlijnen. Een balletproductie bestaat uit een groep tot aan 100 dansers en een orkest tot 50 musici. De zaalopzet is vergelijkbaar met een opera, namelijk een prosceniumtoneel met orkestbak tussen het podium en de zaal. Zowel het zicht als het geluid is van belang voor de bezoeker. Moderne dans richt zich op expressie door realistische of abstracte bewegingen. Het maakt gebruik van bewegingen uit verschillende omgevingen, muzikale vormen en culturele dansen. Bij moderne dans wordt er vaak geen gebruik gemaakt van een orkest en is de groep spelers kleiner. Dit maakt het eenvoudiger om op tournee te gaan (Appleton, 2008). Tijdens dans en 15


ballet wordt niet gesproken. Het orkest zit de orkestbak maar het kan, als het klein is, ook op het podium zitten. De dans is belangrijker dan de muziek. Voor de muziek kunnen dezelfde wensen als die van klassieke muziek maar wanneer dit niet mogelijk is, is dat geen ramp. In figuur 9 staat een overzicht van de wenselijke nagalmtijden voor de verschillende typen theatervoorstellingen.

Ideale nagalmtijden per genre Klassieke muziek Kamermuziek Opera/ Operette Drama 0

0,5

1

1,5 Tijd (s)

2

2,5

Figuur 9, Overzicht nagalmtijden

Ieder type voorstelling heeft op akoestisch gebied zijn eigen wensen. Er zijn vier kenmerkende groepen die ieder zijn eigen akoestische wensen te hebben: 1. Toneel en cabaret zijn gebaat bij een zaal met een korte nagalmtijd zodat het gesproken woord niet verloren gaat in de galm. De spraakverstaanbaarheid is belangrijk. 2. Voor opera en operette zijn door de zang en muziek zowel de spraakverstaanbaarheid als de nagalmtijd belangrijk. Maar een goede spraakverstaanbaarheid vraagt om een korte nagalmtijd, muziek is gebaat bij een langere nagalmtijd. Om deze eigenschappen samen in een zaal te verwezenlijken moet er dus aan beide kanten geschipperd worden om een goed geluid te krijgen. 3. Voor klassieke muziek is het belangrijk dat de nagalmtijd lang is. Echter niet voor ieder muziekstuk is dit wenselijk. Voor klassieke muziek komt er veel meer bij kijken dan alleen de nagalmtijd. 4. Voor dans en ballet is geluid minder belangrijk. Goed zicht op het podium is daarentegen wel belangrijk.

16

2.4 Theaters en hun programma

2.4

Theaters en hun programma In deze paragraaf is van 20 middelgrote theaters de bezetting vergeleken. Belangrijk voor dit onderzoek is hoe vaak ieder type productie gedraaid wordt in ieder theater. In onderstaande tabel 1 is een aantal theaters opgesomd die in een middelgrote stad staan. De theatervoorstellingen zijn verdeeld in de in paragraaf 2.3 genoemde groepen theatervoorstellingen: toneel/cabaret, klassieke muziek, opera/operette, dans/ballet. Tabel 1,verhouding verschillende voorstellingen in 20 verschillende theaters

Theater

plaats

Theater de Veste Schouwburg Gouda Leidse schouwburg Schouwburg Het Park Stadsschouwburg Velsen Zaantheater Theater Castellum Spant! De Flint Stadstheater Zoetermeer De Spiegel De Harmonie Theater Heerlen Agora theater Het Nieuwe Luxor theater Stadsschouwburg Middelburg Rabo Theater Theater Geert Teis Stadsschouwburg Nijmegen Theater de Maaspoort Gemiddeld

Delft Gouda Leiden Hoorn

Capaciteit zaal 500 813 526 920

Toneel/ cabaret 83.5% 77.1% 75.3% 68.3%

Klassieke muziek 5.5% 4.8% 15.9% 19.8%

Opera/ operette 1.4% 3.8% 4.0% 4.0%

Dans/ Ballet 9.6% 14.3% 5.0% 8.0%

Velsen

716

80.3%

4.2%

5.6%

9.9%

Zaandam Alphen aan de Rijn Bussum Amersfoort Zoetermeer

870 749

84.9% 87.1%

8.1% 9.9%

3.5% 0.0%

3.5% 3.0%

770 804 750

57.6% 74.2% 79.8%

39.0% 16.1% 6.3%

3.4% 1.6% 3.8%

0.0% 8.1% 10.1%

Zwolle Leeuwarden Heerlen Lelystad Rotterdam

850-1000 980 1062 752 1500

63.5% 65.8% 38.3% 85.7% 78.1%

20.8% 21.2% 25.0% 2.4% 7.3%

9.4% 2.1% 8.6% 0.0% 4.9%

6.3% 10.9% 28.1% 11.9% 9.8%

Middelburg

586

87.1%

0.0%

4.9%

8.1%

Hengelo Stadskanaal Nijmegen

880 628 944

76.6% 80.8% 46.1%

14.1% 3.9% 42.2%

0.0% 3.9% 3.9%

9.4% 11.6% 7.8%

Venlo

765

61.4%

15.8%

4.0%

10.0%

69.7%

16.3%

4.0%

10.0%

Wat opvalt, is dat de Spiegel in Zwolle twee zaalcapaciteiten heeft. Deze theaterzaal heeft een beweegbaar plafond. Bij een toneelvoorstelling wordt het plafond zover verlaagd dat het tweede balkon buiten de zaal valt. Het Nieuwe Luxor theater in Rotterdam is aanzienlijk groter dan de andere theaterzalen. Deze zaal is in deze tabel meegenomen omdat de zaal gebruikt wordt als basis voor het onderzoek. Uit de tabel kan geconstateerd worden dat circa 70% van de voorstellingen van middelgrote theaterzalen toneel en cabaret betreft. Circa 15% van de voorstellingen bestaat uit klassieke muziek. Gezien het percentage toneel- en cabaretvoorstellingen op het totaal heeft een lijsttheater de voorkeur bij het ontwerp van een theater in Nederland. 17


2.5

Indeling van een lijsttheater Een theater bestaat niet alleen uit een zaal met een podium. Er zijn verschillende voorzieningen om het theaterbezoek voor de gast tot een aangename ervaring te maken. De productie moet opgebouwd kunnen worden en artiesten en acteurs moeten zich kunnen omkleden. In deze paragraaf worden de verschillende vertrekken beschreven die samen het theater vormen. Het beschreven theater is een theater met een traditionele zaal (Figuur 10). Wanneer gasten naar het theater gaan komen ze aan de voorzijde binnen. In deze hal bevindt zich alleen de kassa waar overdag kaarten gekocht kunnen worden voor de verschillende voorstellingen. Deze hal is ook toegankelijk wanneer er geen voorstelling is. Wanneer men voor een voorstelling komt, komt men aan in de foyer (1). De foyer wordt gebruikt voor het ontvangen van de gasten en tijdens de pauze van een voorstelling. De gasten kunnen hier wachten totdat de voorstelling begint. In de foyer bevinden zich voorzieningen als toiletten, garderobe en bar. De zaal wordt vanuit de foyer betreden. De zaal is een grote ruimte waar stoelen geplaatst zijn voor het bekijken van de voorstelling (2). De vloer van de zaal is vanaf het podium getrapt oplopend zodat er vanuit iedere stoel goed zicht op het podium is. De stoelen staan in een waaier zodat iedereen richting het podium kijkt. In grotere theaterzalen zijn ook een of meer balkons (3) aanwezig. Deze balkons hebben vaak een eigen foyer op de verdieping waar de ingang naar de zaal zich bevindt. Enkele oudere zalen hebben ook nog loges. Dit zijn afgezette ruimten met slechts een paar stoelen. Deze loges zitten vaak aan de zijkant en hebben ook een eigen ingang (tegenwoordig worden stoelen aan de zijkant van de zaal logestoelen genoemd). Vanuit de zaal heb je uitzicht op het podium (4) waar de voorstelling gegeven wordt. Tussen de zaal en het podium of onder het podium staat de orkestbak (5). In deze ruimte kan een klein orkest plaatsnemen om de voorstelling te ondersteunen met muziek. Wanneer deze ruimte niet gebruikt wordt, kunnen hier extra stoelen geplaatst worden. Op het podium wordt de voorstelling opgevoerd. Het podium is een vlakke vloer die zich hoger dan de zaal bevindt. Dit is om het zicht op het podium te bevorderen. Voor de ondersteuning van de voorstelling zijn veel voorzieningen aanwezig. Veel van deze voorzieningen bevinden zich in de toneeltoren. In deze toren kunnen decorstukken uit het zicht van de gasten opgehesen worden. De toneeltoren moet hierdoor minimaal twee keer zo hoog zijn als de toneelopening. ‘Achter’ het podium zijn nog enkele ruimten voor het ondersteunen van de voorstelling. Naast het toneel is een zijtoneel (6). Hier staan de verschillende decorstukken klaar om tijdens de voorstelling verwisseld te worden. Tevens is er toegang tot de kleedkamers (7) en oefenruimtes voor de artiesten (8). De artiesten hebben een eigen ingang met foyer zodat ze zich rustig op de voorstelling kunnen voorbereiden(9). Daarnaast is er een laad- en losruimte voor vrachtwagens (10). De laadplek is vaak binnen zodat de vrachtwagen(s) ook binnen kunnen staan en er geen geluid van buiten kan komen.

18

2.5 Indeling van een lijsttheater

Figuur 10, voorbeeldplattegrond lijsttheater

19

3

Wat is akoestiek Hoe geluid ervaren wordt, is afhankelijk van veel verschillende factoren. Belangrijk is wat er overgebracht moet worden. Een acteur moet verstaanbaar zijn. Een zanger moet niet overstemd worden door de muziek. Een melodie moet te volgen zijn. Voor iedere situatie zijn verschillende akoestische parameters belangrijk. In een onderzoek naar de akoestiek is de meting van de pulsresponsie belangrijk voor de bepaling van de akoestische kwaliteit van een ruimte (paragraaf 3.1). Zoals het woord al zegt gaat het om de responsie op een akoestische puls. In de meest eenvoudige en onnauwkeurige vorm gaat het dan om een akoesticus die in de handen klapt om de nagalm met de oren waar te nemen. Decennialang werd gebruik gemaakt van een alarmpistool, een microfoon en een opnameapparaat; heden ten dage worden computergestuurde methoden gebruikt. Vanuit de pulsresponsie kunnen verschillende belangrijke akoestische parameters worden afgeleid (paragraaf 3.2). De vormen materiaalkeuze in een ruimte zelf heeft ook invloed op de akoestiek (paragraaf 3.3). Tegenwoordig zijn er verschillende methoden ontwikkeld om de akoestiek te veranderen (paragraaf 3.4).

3.1

De pulsresponsie De belangrijke aspecten van de akoestiek voor een concertzaal zijn: de richting, de geluidsterkte, de toonhoogte en de vertraging van het geluid. Deze aspecten hebben allemaal invloed op de ervaring van het geluid. Bij een onderzoek naar geluid worden slechts de eerste paar seconden van de ontwikkeling van een pulsgeluid onderzocht. Na die tijd is het geluid zodanig afgezwakt dat het geen invloed meer heeft op andere geluiden en daarmee op de beleving. De daling of afzwakking van het geluiddrukniveau wordt bepaald door het meten van het geluiddrukniveau na een pulsgeluid. Het geluiddrukniveau van een puls bevat alle frequenties, maar kan in de computer per octaafband worden opgesplitst. In de situatie van een theaterzaal zal de bron van het pulsgeluid op het podium staan en wordt het geluiddrukniveau gemeten op een punt in de zaal. De pulsresponsie is locatieafhankelijk. Een locatie vóór in de zaal zal een andere pulsresponsie geven dan een locatie achter in de zaal. Figuur 11 toont een (gestileerde) pulsresponsie. De afzonderlijke pulsen, veroorzaakt door reflecties tegen de wanden zijn door ons menselijk oor slechts bij uitzondering (echo’s) te onderscheiden. De traagheid van het oor resulteert meestal in waargenomen “nagalm”. In deze grafiek zijn enkele belangrijke parameters terug te vinden:    

Direct geluid Initial time delay gap Vroeg geluid Nagalmtijd

Direct geluid Wanneer men in de open lucht op een open veld naar een instrument luistert dan hoort men alleen het geluid dat direct van het instrument vandaan komt. Je hoort geluid precies zoals het gespeeld is. Er is geen wand in de buurt waar het geluid tegen kan weerkaatsen. Dit gebeurt ook in ‘dode’ kamers waar al het andere geluid wordt geabsorbeerd door de wanden en slechts 21

H 3 Wat is akoestiek

het directe geluid hoorbaar is. In een theaterzaal is het geluid dat niet eerst tegen de wand of plafond is gereflecteerd voordat het bij de luisteraar komt, direct geluid. (Beranek, 1996)

Figuur 11, pulsresponsie

Vroeg geluid Doordat geluid vanuit de bron echter niet alleen direct richting het publiek uitstraalt, maar zich vanuit de bron ook in andere richtingen verspreidt, kan het geluid ook via reflecties tegen de wanden of muren het publiek bereiken. Om de effecten van de akoestische parameters te begrijpen zijn de reflecties in twee tijdsintervallen verdeeld: het vroeg geluid en het nagalmgeluid. Geluid dat binnen 80 milliseconden na het directe geluid de luisteraar bereikt wordt als gunstig ervaren en daarom beschouwd als vroeg geluid. Geluid legt in 80 milliseconden ongeveer 27 meter af. Geluid na 80 milliseconden stoort de lopende muziek en wordt als ongunstig ervaren (Beranek, 1996). Bij spraak ligt de grens tussen gunstig en storend bij 50 milliseconden (ongeveer 17 meter). Initial time delay gap Tussen het directe geluid en het vroege geluid zit een vertraging. Deze vertraging heet de Initial Time Delay Gap (ITDG). De ITDG is afhankelijk van de locatie in de zaal. Dit komt omdat niet iedereen even ver van het podium en van de wanden van de zaal zit. De ITDG is dan ook bij een voorstelling voor iedereen anders.

22

3.2 Afgeleide parameters

22,0 m

28,8 m

28,8 m

33,0 m

Ontvanger 2 35,4 m

25,7 m

Ontvanger 1

Bron

Ontvanger 1: lengteverschil 28,8 + 28,8 - 25,7 = 31,9 m ITDG = 93 ms Ontvanger 2: lengteverschil 33,0 + 22,0 - 35,4 = 19,6 m ITDG = 87 ms Figuur 12, Bepaling Initial Time Delay Gap

De ITDG wordt kleiner naar mate de ontvanger verder van de bron verwijderd is. Het verschil tussen de tijd die het directe geluid en de tijd die het geluid van de eerste reflectie nodig heeft, wordt steeds kleiner (Figuur 12). Een lange ITDG geeft de indruk dat de geluidsbron dichtbij is. De ITDG geeft een indruk van de intimiteit van een zaal. Een ITDG tussen de 12 en 25 ms (4,1 en 8,6 m) is gewenst voor een concertzaal (Rossing , et al., 2002). Nagalmveld Het geluid dat na 80 milliseconde nog hoorbaar is, wordt het nagalmveld genoemd. Dit nagalmveld komt voort uit de vele reflecties die tegen de wanden en plafond weerkaatsen (Beranek, 1996). Geluid zwakt iedere keer dat het tegen een wand reflecteert verder af aangezien het een deel van zijn energie verliest. De wanden “absorberen” een deel van het geluid.

3.2

Afgeleide parameters Hoe geluid ervaren wordt, is moeilijk te meten. Het is een samenspel van klanken en door de galm is het ook een samenspel in tijd. Een pulsresponsie geeft weer hoe de geluidsdruk over de tijd afneemt. De pulsresponsie van een locatie is de meest objectieve methode voor het bepalen van de akoestiek (Kuttruff, 2009). De pulsresponsie zegt echter weinig over de ervaring van een symfonisch optreden. Daarom zijn er verschillende akoestische parameters gedefinieerd. Deze zogenaamde “psycho-akoestische parameters” proberen de ervaring van de luisteraar te kwantificeren. Beranek heeft enkele parameters genoemd die belangrijk zijn voor het ontwerp van een goede concertzaal. De zeven akoestische parameters voor een concertzaal zijn:       

Nagalm Geluidsterkte Ruimtelijkheid Clarity Intimiteit Warmte Geluid op het podium

23


Deze parameters zullen hieronder worden besproken. Ondanks dat een aantal parameters meer een gevoel weergeven dan dat deze gemeten kunnen worden, zijn er toch enkele psychoakoestische parameters gedefinieerd. Naast deze zeven parameters wordt ook de early decay time beschreven. Deze parameter wordt gebruikt om een indruk te krijgen hoe de nagalmtijd tijdens een voorstelling ervaren wordt in een zaal. Tenslotte wordt ook nog de spraakverstaanbaarheid besproken. Deze is in mindere mate belangrijk voor een concert maar voor drama is deze parameter zeer belangrijk omdat de acteurs goed en duidelijk verstaanbaar moeten zijn. Nagalmtijd In een zaal met een lang nagalmveld is een persoon moeilijk te verstaan. Door menging van het geluid worden kritische klanken in de spraak verhuld. Voor verschillende vormen van muziek werkt nagalm echter bevorderlijk. Door de nagalm mengen de klanken van de verschillende instrumenten zich tot één geheel. De nagalmtijd is de tijd die nodig is om het geluidniveau van het nagalmveld 60 dB te laten dalen nadat een continue geluidsbron gestopt is. De nagalmtijd van een ruimte wordt bepaald door de Wet van Sabine: T  0.161

Waarin:

V A

(3.1)

V = Volume van de ruimte [m3] A = totaal effectief absorberend oppervlak [m2] het getal 0.161 heeft de dimensie s/m

De werkelijke nagalmtijd van een bestaande ruimte kan uit de pulsresponsie worden bepaald. Dit wordt gedaan door een achterwaartse integratie van de pulsresponsie uit te voeren. Vervolgens wordt op deze zgn. “schroedercurve” de kleinste-kwadratenmethode toegepast om een rechte lijn te krijgen. (Kuttruff, 2009) In de praktijk wordt een kleiner interval van de schroedercurve gebruikt. Vaak wordt een er een interval van -5 dB tot -35 dB gebruikt. Deze nagalmtijd wordt T30 genoemd (Grafiek 1). T 30  60 dB 

 t  35    t  5   35 dB    5 dB 

 2    t  35    t  5  

De nagalmtijd wordt voor de verschillende frequentiebanden onafhankelijk bepaald.

24

(3.2)


100 Histogram

80

0 dB -5 dB -10 dB

EDT Geluiddrukniveau (dB)

60

schroedercurve

T-15 T-30

-20 dB

-35 dB

40

20

0 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 2,00 2,20 2,40 2,60 2,80 3,00 -20 Tijd (S) -40 Grafiek 1, Bepaling nagalmtijd en EDT

De nagalmtijd is de eerste parameter die gebruikt wordt om een indruk te gegeven van de akoestische kwaliteit. De Wet van Sabine wordt bij het ontwerp van een theaterzaal nog steeds gebruikt om een eerste indruk te krijgen wat de nagalmtijd zal zijn. Door de jaren heen is er veel onderzoek gedaan naar welke parameters invloed hebben op de nagalmtijd. Hierdoor bestaat een uitgebreide basiskennis voor dit onderzoek en zijn er gegevens bekend van veel verschillende bekende concert, opera en theaterzalen. Van oudsher is de nagalmtijd altijd als de belangrijkste parameter voor zaalakoestiek beschouwd. Vier van de vijf parameters die bepaald worden in de ISO 3382 norm (Skålevik, 2010) worden dan ook afgeleid van deze nagalmtijd, onder voorwaarde dat grafiek 1 de nagalmcurve van een zaal geeft. Zie bijvoorbeeld de formules (3.4) en (3.7). Omdat er in de praktijk afwijkingen voorkomen van de ideale curve gaat de afleiding van G en C80 niet geheel volgens de formules. Dit rapport gaat juist over de verschillen t.o.v. de theorie. Early decay time (EDT) Waar de nagalmtijd de tijd aangeeft die nodig is voor een geluidsverval van 60 dB, is de EDT de tijd die nodig is voor het verval van de eerste 10 dB. Deze tijd wordt vermenigvuldigd met een factor 6 zodat deze te vergelijken is met de nagalmtijd. Eerder is vermeld dat de nagalmtijd T30 bepaald wordt door een interval van -5 tot -35 te gebruiken. Voor de EDT wordt het interval van 0 tot -10dB gebruikt. Grafiek 1 geeft een overzicht hoe de verschillende waarden bepaald worden. In lopende spraak en muziek is de dynamiek zelden meer dan 10 dB en woordlettergrepen en muziektonen worden gemaskeerd door de galm van hun voorgangers (Cremer, et al., 1982). Volgens een onderzoek van Cervone blijkt dat er een groot verband bestaat tussen EDT en algemene akoestische impressie door luisteraars bij concerten (Cervone, et al., 1990). De EDT geeft dus volgens deze auteurs een duidelijker beeld van wat de luisteraar kan verwachten. Daarom wordt dit ook wel de beleefde nagalmtijd genoemd (Jordan, 1980). Doordat de EDT gebaseerd is op het verval van de eerste 10 dB, wordt deze 25


sterk beïnvloed door de vroege reflecties (Figuur 11). De vroege reflecties kunnen sterk verschillen per locatie. De EDT is daardoor afhankelijk van de locatie in de theaterzaal en de vorm van de zaal. De nagalmtijd toont veel kleinere verschillen over de zaal (Kuttruff, 2009). De EDT is over het algemeen lager dan de nagalmtijd. Dit komt allereerst doordat in EDT het directe geluid wordt meegerekend (Nijs). Door het directe geluid is de steilheid in het begin van de curve in grafiek 1 groter is dan in het latere stuk. Bovendien komen in de eerste 10 dB van het verval veel onregelmatigheden voor. Dat kan EDT echter zowel wat vergroten als verkleinen. Een uitgebreid gebruik van EDT wordt gehinderd door de volgende problemen: 





Waar de nagalmtijd redelijk uniform over de ruimte verdeeld is, is de EDT locatie gebonden. Doordat de EDT door het verval van de eerste 10 dB wordt bepaald, worden slechts de eerste paar geluidsgolven gebruikt. De locatie in een ruimte is zeer bepalend waar dit geluid vandaan komt. De EDT zal in het midden van de zaal anders zijn aan de zijkant. Een ander probleem is dat het verval in het begin nog niet uniform is. Omdat slechts weinig geluidsgolven aangekomen zijn, is het nog niet bekend hoe de nagalmtijd zich gaat ontwikkelen. Om dezelfde reden wordt de nagalmtijd bepaald door de verval tussen -5 en -35 dB en niet 0 tot -30 dB (Grafiek 1). Tenslotte zit in EDT de informatie van het directe geluid, dat in de nagalmtijd zorgvuldig is verwijderd door bij -5 dB met de meting te beginnen.

Geluidsterkte (Strength) De geluidsterkte G is afhankelijk van de volgende factoren:   

De afstand van het toneel tot de luisteraar. De aanwezigheid van oppervlakten die vroeg geluid kunnen reflecteren naar het publiek. De nagalmtijd.

Als het geluid een langer pad moet volgen, neemt de geluidsterkte af. Om dit te compenseren kunnen reflecterende panelen geplaatst worden. Deze panelen reflecteren het vroege geluid richting het publiek. De reflecties moeten binnen 50 tot 80 ms na het directe geluid aankomen om een bijdrage te kunnen leveren. In een smalle zaal reflecteren de zijwanden al voldoende geluid. Wanneer de nagalmtijd langer is, klinkt het geluid luider. Er moet echter op gelet worden dat de nagalmtijd in evenwicht is met de clarity. De geluidsterkte is een maat voor de luidheid uitgedrukt in decibel. Het laat het geluidniveau van een zaal zien in relatie tot het geluidniveau op 10 meter afstand in een echovrije ruimte. G wordt voor iedere octaafband bepaald. Voor de geluidsterkte worden vaak alleen de middenfrequenties gebruikt. Het gemiddelde van de 500 Hz en 1000 Hz octaafband vormen dan samen Gmid. De sterkte van de lage frequenties (Glow) is eveneens belangrijk. Het heeft een grote invloed op de sterkte van het basgeluid en beïnvloedt het gevoel van ruimtelijkheid (Beranek, 1996). Het geluidniveau kan gemeten worden en de geluidsterkte kan berekend worden met de volgende formule:

26

3.2 Afgeleide parameters 

 p  t  dt 2

G  10 log 10

0

(3.3)

t dir



p

2 10 m

 t  dt

0

Waarin:

( ) = de geluiddruk op een positie in de zaal [Pa] ( ) = de geluiddruk op 10 m van de bron in het vrije veld [Pa]

Aangenomen dat er een diffuus geluidveld aanwezig is, kan G geschat worden met de volgende functie: T  G ex p  1 0 lo g 1 0    4 5 d B V 

Waarin:

(3.4)

T = de nagalmtijd [s] V = de inhoud van de zaal [m3]

De geluidsterkte kan nauwkeuriger geschat worden met:

G  10 log 10

Waarin:

α S r mfp

 4  1    r m fp  S  

   31 dB  

(3.5)

= gemiddelde absoptiecoefficient = het zaaloppervlak [m2] = afstand tot de bron [m] = gemiddelde vrije weglengte [m]

De geluidsterkte is afhankelijk van de nagalmtijd. Desondanks is het belangrijk om deze te controleren. Wanneer het geluid te zwak is, komt het niet goed over en zal het achterin de zaal niet goed te horen zijn. Is het geluid te luid, dan wordt het hinderlijk. Dat laatste is uiteraard afhankelijk van de bronsterkte, bijvoorbeeld een groot orkest versus één violist. Het geluidniveau ter plaatse van de oren van de luisteraar is dus een combinatie van het bronvermogen en G die uitsluitend een fysische eigenschap geeft van de zaal. Ruimtelijkheid Ruimtelijkheid geeft de indruk dat geluid van alle kanten komt. Dit in tegenstelling tot een nauwe uitvoering door een kleine opening van een podium. Er zijn twee facetten van ruimtelijkheid die allebei van belang zijn voor het beluisteren van muziek:  

Apparent source width (ASW): de indruk dat het geluidbeeld breder is dan de werkelijke geluidsbron(nen) op het podium. Listener envelopment (LEV): De indruk dat de luisteraar omgeven is door het nagalmveld in de zaal.

Beide facetten zijn afhankelijk van de laterale reflecties. Wanneer een groter deel van de vroege reflectie energie (tussen 5 en 80 ms) van de zijkant aankomt dan geeft dit een

27


verbetering van de ASW. Wanneer een groter deel van de late reflectie energie van de zijkant aankomt, dan geeft dat een verbetering van de LEV (Gade, 2007). Clarity (C-80) Clarity is een maat die uitdrukt hoe afzonderlijke geluiden op zichzelf staan in tegenstelling tot de geluiden die samensmelten in het latere nagalmveld. Er zijn twee soorten clarity; horizontale en verticale. De verticale clarity geeft aan hoe muziektonen die gelijktijdig gespeeld worden door verschillende instrumenten te horen zijn. Dat verschijnsel blijft hier verder buiten beschouwing. Wanneer men over horizontale clarity praat, gaat het over hoe muziektonen, die elkaar in de tijd opvolgen, op zichzelf staan. De lengte van de nagalmtijd speelt een belangrijke rol. Reflecties die binnen 80 ms na het directe geluid te horen zijn, leveren een positieve bijdrage aan de hoorbaarheid. Reflecties die na 80 ms aankomen verdwijnen in de nagalm en verstoren de hoorbaarheid van latere tonen. Bij spraak ligt de grens van gunstig en storend bij 50 ms. Waar een lange nagalmtijd ervoor zorgt dat de individuele klanken kunnen mengen tot een harmonieus geheel, bepaalt de clarity hoeveel van de individuele klanken opgaan in het geheel. Het is niet wenselijk dat alle klanken in het geheel opgaan. Daarom wordt er rekening gehouden met de clarity. Een goede clarity zorgt ervoor dat de melodie van een muzikaal werk duidelijk hoorbaar blijft. Clarity is eigenlijk een psychologisch begrip, maar wordt meestal geobjectiveerd met de grootheid C80 die de verhouding geeft tussen de vroege en de late reflecties, uitgedrukt in de grenzen van de integralen: 80 m s

 C 80  10 log 10

p

2

p

2

 t  dt

0

(3.6)





 t  dt

80 m s

Waarin:

p(t) = de geluiddruk op een positie in de zaal [Pa]

In een ideale uitklinkcurve is p2 een exponentiële functie met de nagalmtijd als enige parameter. In dat geval kunnen we ook schrijven:  1,104  C 80  10 log  e T  1   

Waarin:

(3.7)

T = de nagalmtijd [s]

Intimiteit Een kleine theaterzaal heeft een intieme sfeer. Een grote zaal kan ook akoestisch intiem zijn. Een zaal wordt akoestisch intiem beschouwd wanneer het geluid in de zaal klinkt alsof het in een kleine zaal gespeeld wordt (Beranek, 1996). Akoestische intimiteit wordt deels bepaald met de eerder besproken initial time delay gap; als de ITDG van een theaterzaal groter is dan 45 ms dan is de zaal niet intiem. Gade vermoedt dat de intimiteit waarschijnlijk gerelateerd is aan andere parameters. (Gade, 2007) 28


Warmte Met het begrip “warmte” wordt in de zaalakoestiek de levendigheid of volheid van lage tonen (75 Hz tot 350 Hz) in verhouding tot de middentonen (350 Hz tot 1400 Hz) bedoeld. Een zaal waarin de lage tonen te luid klinken of waarin de hoge tonen te veel worden verzwakt wordt wel als "donker" aangeduid (Beranek, 1996). De bass ratio (BR) is een maat voor hoe warm een zaal klinkt. Een zaal klinkt warm wanneer de nagalmtijd van de lage frequenties langer is dan de nagalmtijd van de middenfrequenties. Met andere woorden: een hoge bass ratio. De metingen moeten gedaan worden wanneer de zaal vol zit, aangezien personen meer hoge tonen absorberen dan lage tonen. (Beranek, 1996) BR=

Waarin:

T1 2 5 H z + T 2 5 0 H z T5 0 0 H z + T1 0 0 0 H z

(3.8)

T = de nagalmtijd [s]

Echter in enkele zalen wordt geen basgeluid ervaren ondanks de hoge nagalmtijden in de lage frequenties (Gade, 2007). Daarnaast lijkt bass ratio niet gecorreleerd aan de kwaliteit van concertzalen (Beranek, 1996). Geluid op het podium Niet alleen de bezoeker in de zaal wil graag de muziek goed horen. Ook de artiest wil graag horen of hij goed speelt. Zijn akoestische eisen verschillen van die van de bezoeker. De artiest wil graag respons hebben vanuit de zaal. Deze respons komt vaak voort uit de eerste reflecties die vanuit de zaal terug komen. Als deze reflecties laat komen dan klinken deze als een echo. Dit probleem komt vaak voor bij zalen waar het plafond en de wanden ver van het podium zijn. Vaak wordt in een concertzaal als oplossing voor de echo’s een reflecterend paneel boven het orkest gehangen. Dit paneel zorgt voor een vroege reflectie. Bij het gebruik van een orkestkamer op het podium moet deze kamer zo ontworpen zijn dat de inhoud een onderdeel vormt van het akoestisch volume van de hele zaal. Als het volume in de orkestkamer als een aparte akoestische volume werkt, horen de muziekanten slechts de akoestische kwaliteit in de orkestkamer. Zij krijgen dan geen goed gevoel hoe het geluid in de zaal klinkt. Het gevaar bestaat dat het orkest te zacht gaat spelen (Barron, 1993). Een artiest is vooral geïnteresseerd in de nagalmtijd en warmte van het geluid. Daarnaast is er ook nog een uniek facet dat de artiest belangrijk vindt: ease of ensemble en support. Ease of ensemble verwijst naar hoe de performers elkaar kunnen horen. Wanneer ensemble moeilijk te bereiken is, zal spel niet optimaal klinken. Ease of ensemble is gerelateerd aan hoe vroege reflectie-energie is verdeeld over het podium. Een maatstaf is early support (ST), de verhouding tussen vroege reflectie-energie en het directe geluid: 100 m s

 STearly  10 log 10

p1 m  t  dt 2

20 m s t dir



p1 m  t  dt 2

(3.9)

0 ms

Waarin:

P1m (t) = de geluidsdruk op 1 m van de bron 29


Support geeft aan hoeveel moeite een performer moet doen om de zaal te vullen met geluid. Wanneer een performer veel moeite heeft met het vullen van de zaal, dan gaat vermoeidheid een rol spelen en gaat de kwaliteit van het geluid achteruit. Support is ook gerelateerd aan de hoeveelheid gereflecteerd geluid. Echter voor support zijn ook de late reflecties van belang. ST wordt over het algemeen gemeten over de 150, 250, 500 en 1000 octaafbanden (Gade, 2007). Van zeven parameters van Beranek worden de volgende drie gebruikt voor het onderzoek: De nagalmtijd, geluidsterkte G en clarity. Naast deze drie parameters wordt ook de early decay time meegenomen in het onderzoek om tot een overwogen conclusie te komen. Deze parameters geven samen een goede indruk van de akoestiek in een zaal. De nagalmtijd is de meest bekende die een snelle eerste indruk van de akoestiek geeft. De EDT geeft een indruk hoe een publiek de nagalmtijd ervaart tijdens een voorstelling. De geluidsterkte is belangrijk om te controleren of het geluid wel hard genoeg is. Tot slot is de clarity belangrijk om de melodie van een muziekwerk te waarborgen. De andere parameters van Beranek: ruimtelijkheid, intimiteit, warmte en het geluid op het podium, worden om de volgende redenen niet gebruikt voor het onderzoek. Door de vorm van de zaal in het onderzoek, een waaier, is het moeilijk om een gevoel van ruimtelijkheid te creëren. De veranderingen in het onderzoek zijn niet gericht op het verbeteren van de ruimtelijkheid. Intimiteit is volgens een enquête van Barron beter gerelateerd aan de geluidsterkte dan aan de ITDG. Geluidsterkte en intimiteit hebben een overlap (Barron, 1993). Door de expansie van de orkestkamer zal de ITDG groter worden. Warmte geeft geen goede indruk over de kwaliteit van een zaal. Cremer, Muller en Beranek vinden warmte minder belangrijk dan clarity, ruimtelijkheid, geluidsterkte en nagalmtijd (Cremer, et al., 1982). In het onderzoek staat de akoestiek voor het publiek centraal, daarom wordt er geen rekening gehouden met de akoestiek op het podium.

3.3

Akoestiek in een muziekzaal In de vorige paragraaf zijn de belangrijkste geluidseigenschappen besproken die bij het ontwerpen van een zaal nuttig zijn. Afmeting, vorm en materiaalkeuze van de zaal hebben allemaal een effect op een of meerdere geluideigenschappen. Door de jaren heen is de vorm van de zaal veranderd om aan de wensen van die tijd te voldoen. Een amfitheater uit de Griekse oudheid bestaat uit een halve cirkel. Deze vorm kan het meeste publiek huisvesten dat dicht op het podium zit. In deze open theaters was het geluid onversterkt. Door de korte afstand hoefden de acteurs minder moeite te doen om voor iedere luisteraar verstaanbaar te zijn. Later verhuisde de muziek van gotische kerken naar kamermuziek in paleizen om vervolgens in eigen toegewijde zalen gespeeld te worden. Tegenwoordig zijn de meeste theaterzalen in Nederland lijsttheaters. De rijen staan in een waaier gericht op het podium. Ze lopen hoog op en vaak is er een balkon aanwezig om de afstand tot het podium zo klein mogelijk te houden, zodat het publiek beter zicht heeft op het podium. De vorm van grotere theaterzalen moet, door het richtend effect van het menselijk hoofd, een lijsttheater zijn. Al het publiek zit aan een kant van de acteur. Acteurs leren om naar het publiek te spreken. De vorm van een zaal heeft een belangrijke invloed. Zoals in hoofdstuk 2 is te lezen, werden muziekwerken geschreven voor de plek waar ze opgevoerd werden. De breedte en hoogte van de zaal zijn van invloed op de ruimtelijkheid. De hoek waaronder de zijwanden staan heeft invloed op waar het indirect geluid aankomt. 30

3.3 Akoestiek in een muziekzaal

Naast de vorm hebben de gebruikte materialen invloed op de akoestiek. Veel absorptie of juist een sterkte reflectie op een plek in de zaal, kan veel effect hebben op de geluidservaring. Een reflecterende achterwand kan voor hinderlijke reflecties zorgen. Veel absorptie dicht bij het podium kan veel geluidsterkte weghalen van de zaal, waardoor het geluid zacht overkomt. Een ander probleem kan zijn dat de verkeerde geluidfrequenties worden geabsorbeerd waardoor er een ander geluidsbeeld ontstaat. Door losse klankkaatsers kan geluid dat anders geen bijdrage levert, gericht worden op locaties in de zaal waar de akoestiek niet optimaal is om zo de akoestiek te verbeteren. De locatie en vorm van deze klankkaatsers bepaalt hoe deze een bijdrage leveren aan de akoestiek. Verlaagde reflectoren aan het plafond leveren bijvoorbeeld een bijdrage aan de clarity maar niet aan de geluidsterkte. De vorm en materiaalkeuze zijn dus belangrijk bij het ontwerp van een theaterzaal. Er zijn daardoor veel verschillende oplossingen voor een akoestisch probleem Deze oplossingen bieden ons de mogelijkheid om te “spelen” met de akoestiek binnen een theaterzaal. In de volgende paragraaf wordt besproken hoe met dit spel verschillende akoestische wensen in een theaterzaal kunnen worden gecombineerd.

31


3.4

Gebruikte oplossingen voor multifunctionele zalen Moderne theaterzalen worden vaak zo ontworpen dat ze voor verschillende soorten voorstellingen een optimale geluidervaring kunnen bieden. De opties beperken zich vaak tot dramavoorstellingen en operavoorstellingen. Om verschillende voorstellingen in één zaal te kunnen laten spelen moet de akoestiek kunnen variëren. In het verleden zijn al methoden ontwikkeld om de akoestiek aan te kunnen passen. Deze zijn onder te verdelen in:   

Aanpassingen van het volume Aanpassingen van absorptie en/of reflectie Toepassing van een elektro-akoestisch systeem

De nagalmtijd hangt volgens de wet van Sabine af van het volume van de zaal. Door het volume te vergroten zal het geluid een langer pad, eventueel langs meerdere reflecties, volgen voordat het gehoord wordt door het publiek. De nagalmtijd wordt hierdoor groter naar mate het volume in de zaal groter wordt. Deze wetenschap wordt veel gebruikt bij het ontwerp van theaterzalen. In multifunctionele zalen worden volumevergrotende/verkleinende oplossingen gebruikt. Enkele voorbeelden zijn:    

Orkestkamers Nagalmkamers Beweegbare plafonds/muren Geluidabsorberende gordijnen vanaf het plafond

Geluidabsorptie in de zaal zorgt ervoor dat er minder geluid bij het publiek aankomt. Ook hier zijn reeds verschillende oplossingen ontwikkeld om de absorptie van de muren in de zaal te veranderen. Enkele voorbeelden zijn:  

Gordijnen aan de muur Verwisselbare muurelementen

Bij elektro-akoestische versterking wordt met behulp van een microfoon en speakers een kunstmatige nagalm gegenereerd. Door het gebruik van digitale geluidsprocessors wordt het bewerkte geluid via strategisch geplaatste luidsprekers weergegeven zodat de akoestiek die hoort bij een andere zaalvorm dan de werkelijke zaalvorm kan worden gesimuleerd. Dit onderzoek zal hier niet verder op in gaan. Een orkestkamer is een overkapping van het podium. De orkestkamer wordt gebruikt in een lijsttheater om het akoestisch volume van de zaal af te schermen van de toneeltoren. Zonder de orkestkamer gaat een deel van het geluid verloren in de toneeltoren of komt later terug als een hinderlijke echo. Door de orkestkamer wordt het geluid dat oorspronkelijk richting de toneeltoren ging direct gereflecteerd richting de zaal waardoor dit een gunstige bijdrage Figuur 13, Een orkestkamer op het podium (De levert aan de zaalakoestiek. (Figuur 13) Spiegel in Zwolle)

32

3.4 Gebruikte oplossingen voor multifunctionele zalen

Een ontwerper die ruime ervaring met orkestkamers heeft, is Christoffer Jaffe. Echter zijn ontwerpen zijn behoorlijk open en maken gebruik van de toneeltoren voor de ontwikkeling van de nagalmtijd van de lage frequenties. Eerder in dit rapport is er schreven dat geluid uit toneeltorens juist hinderlijke echo’s opleveren. Waarom dit probleem niet bij Jaffe voorkomt is omdat de theaterzalen waarin zijn ontwerpen staan relatief kleine toneeltorens hebben ten opzichte van de zaal (Figuur 14). Dit zijn zogenaamde vaudeville theaters (Figuur 15). Voor modernere theaterzalen ontstaat het probleem dat de toneeltoren te groot wordt en er hinderlijke echo’s ontstaan. Jaffe stelt voor deze torens van het akoestisch volume te scheiden door een zwaar plafond, een zogenaamde “concert hall shaper”, boven het podium te plaatsen (Figuur 14). Aan dit plafond kan dan de open orkestkamer hangen (Jaffe, 2010).

Figuur 14, Boven: Kleine zaal met grote toneeltoren die afgesloten moet worden. Onder: grote zaal met kleine toneeltoren die gebruikt kan worden voor de akoestiek.

Figuur 15, Boston Opera House, oorspronkelijk een vaudeville- en filmtheater.

33


Een andere mogelijkheid is het gebruik van een galmkamer. Dit een afsluitbare ruimte gekoppeld aan de zaal om extra nagalmtijd te creëren. De ruimte omgrenst de zaal en heeft veel openingen naar de zaal om niet een gekoppelde ruimte effect te creëren. De ruimte is met zware deuren te sluiten zodat de galmkamer geen bijdrage levert wanneer dit niet gewenst is. Het Birmingham Symphony Hall en de Eugene McDermott Concert Hall in het Morton H. Meyerson Symphony Center (Beranek, 1996) zijn enkele voorbeelden van concertzalen die gebruik maken van galmkamers (Figuur 16). Een veel gebruikte methode is om beweegbare panelen te gebruiken om het volume te beïnvloeden. Door beweegbare panelen aan het plafond te hangen, kan het volume in de zaal aangepast worden door deze panelen omhoog of omlaag te bewegen. Vaak is het plafond niet geheel afgesloten en kan geluid boven het verlaagde plafond komen. Om te voorkomen dat het geluid later hinderlijk terug kan komen wordt de achterkant van het paneel absorberend gemaakt zodat het geluid afneemt (Figuur 18 en figuur 19 ). De panelen kunnen ook uit wandelementen bestaan. Zo kan een rechte zaal, geschikt voor symfonische muziek, aangepast worden naar een lijsttheater (Figuur 17). Enkele Nederlandse voorbeelden die gebruikt maken van een beweegbaar plafond zijn theater De Spiegel in Zwolle (Figuur 20) (De Haan, 2007) en het Muziekgebouw aan ’t IJ.

Figuur 16, Galmkamers (rood) langs de bovenste ring in de Eugene McDermott Concert Hall

Podium

Zaal

Figuur 17, De gestreepte wanden kunnen van een rechte concertzaal een ‘waaier’ theater maken

Vast plafond

Beweegbare panelen Figuur 18, Geluid plafondelementen

34

boven

de

beweegbare Figuur 19, Beweegbare plafondelementen van het Nieuwe Luxor in Rotterdam

3.4 Gebruikte oplossingen voor multifunctionele zalen

Figuur 20, De Spiegel beweegbare plafonddelen (geel) in verschillende standen (theater (l) en concert (r)variant) Rood geeft het akoestisch volume aan.

Er bestaat een verschil tussen gordijnen aan de muur en gordijnen vanaf het plafond. De muurgordijnen veranderen alleen de absorptiecoëfficiënten van de wand. Gordijnen vanaf het plafond hangen midden in de zaal. Deze gordijnen vormen een obstakel voor geluid in de zaal. Het geluid dat deze gordijnen bereikt wordt door de absorberende werking voldoende afgezwakt zodat het geen bijdrage levert aan de akoestiek van de rest van de zaal (Figuur 21). De ruimte tussen de gordijnen is geen Figuur 21, Geluid zwakt af door de absorberende onderdeel van het akoestisch volume. De werking van de gordijnen gordijnen hebben daardoor een volume verkleinende werking. De Maasport in Venlo maakt onder andere gebruik van deze oplossing (Barron, 1993). Een andere mogelijkheid om extra absorptie te creëren is door de absorptie van de muur zelf te veranderen. Draaibare muurelementen in het IRCAM in Parijs geven het de mogelijkheid om de absorptie en reflectie van de muren aan te passen (Figuur 22). Ieder muurelement heeft een absorberend, een vlak reflecterend en een diffuus reflecterend oppervlak (Barron, 1993). Voor het ontwerp van een multifunctionele theaterzaal is het belangrijk om voldoende volume te hebben om de gewenste nagalmtijd te kunnen halen. Echter, bewegende elementen zijn kostbaar, zeker als de lege ruimte niet voor andere Figuur 22, Door de drie kanten zijn verschillende opties mogelijk in het ICRAM doeleinden gebruikt kan worden. Om toch de nagalmtijd te kunnen variëren zal er naar oplossingen in het gebruik van akoestisch onbenutte ruimte of in de richting van extra geluidabsorptie gezocht moeten worden. Er moet echter wel rekening worden gehouden met mogelijke negatieve effecten die deze oplossingen hebben op de akoestiek. 35

4

Het onderzoek Dit hoofdstuk beschrijft het onderzoek. In paragraaf 4.1 staat wat er onderzocht wordt. Paragraaf 4.2 beschrijft het doel van het onderzoek en in paragraaf 4.3 staan de randvoorwaarden en uitgangspunten centraal.

4.1

Afweging locatie extra akoestisch volume In paragraaf 2.4 hebben we gezien dat theaters in Nederland voor een groot deel Toneeltoren van de tijd gebruikt worden voor voorstellingen waar een lange nagalmtijd niet noodzakelijk is. Om toch voorstellingen te kunnen huisvesten waarbij een lange Extra volume nagalmtijd essentieel is, zoals symfonische concerten, moet de zaal een groot volume Theaterzaal krijgen dat echter slechts gedurende enkele voorstellingen per jaar wordt benut (Figuur 23). Geluid van symfonische concerten dat de toneeltoren in verdwijnt komt vaak terug Figuur 23, Extra ruimte bovenin de zaal ten behoeve als een hinderlijke echo. Daarom is een van de nagalmtijd (demontabele) orkestkamer op het podium Ongebruikte ruimte noodzakelijk om de toneeltoren van de zaal van de toneeltoren buiten te sluiten en het geluid richting het publiek te weerkaatsen (Figuur 24). Voor de overige voorstellingen is het noodzakelijk om speciale voorzieningen in de grote zaal te treffen om de nagalmtijd weer te verkorten. Enkele voorbeelden zijn:

Proscenium Theaterzaal Orkestkamer

1) Door middel van beweegbare plafonds en of muurelementen wordt het akoestisch Figuur 24, Orkestkamer op het toneel en de volume verkleind. ongebruikte lege ruimte tijdens een symfonisch 2) De absorptie in de theaterzaal wordt concert verhoogd door het gebruik van geluidsabsorberende panelen of gordijnen. Bouwkundig leveren deze volumevergroting en de extra voorzieningen aanzienlijke meerkosten op. Daarnaast blijft de ruimte achter de orkestkamer onbenut voor de ontwikkeling van de nagalmtijd.

37

H 4 Het onderzoek

4.2

Doel van het onderzoek Dit onderzoek richt zich op de mogelijkheid Bespaarde ruimte in van het gebruik van de toneeltoren als de zaal akoestisch volume voor symfonische concerten. Het voordeel hiervan is dat het niet nodig is om extra volume in de theaterzaal te creëren en geen extra Grote beweegbare elementen en/of verwijderbare Orkestkamer absorberende voorzieningen in de theaterzaal nodig zijn om de extra nagalmtijd te bestrijden. Een ander voordeel is dat de theaterzaal een rechtere vorm krijgt. Oude beroemde concertzalen, bijvoorbeeld het Figuur 25, Gebruik deel toneeltoren Concertgebouw in Amsterdam, staan bekend om deze vorm (Figuur 25). De volgende hypothese zal onderzocht worden: Voor de ontwikkeling van de akoestiek kan, in plaats van extra ruimte te creëren in de zaal, het volume in de toneeltoren gebruikt worden om de akoestische kwaliteit in de zaal te verbeteren. Er wordt gezocht welk deel van de toneeltoren gebruikt kan worden voor de ontwikkeling van de akoestiek. Het onderzoek zal uit twee delen bestaan. De orkestkamer wordt vergroot en de invloed van de diepte, de breedte en de hoogte van de orkestkamer zullen individueel onderzocht worden. Daarnaast zal onderzocht worden welk effect de vorm van de orkestkamer heeft op de akoestiek. De hoek waaronder de wanden staan en het plafond hangt zal gewijzigd worden om een idee te krijgen welk effect dat heeft op akoestiek in de zaal.

4.3

Randvoorwaarden en uitgangspunten Het onderzoek zal zich beperken tot een lijsttheater. Dit is de meest gebruikte zaalvorm in Nederland. Drama of cabaret vormen 70 % van voorstellingen, slechts 15% van de voorstellingen bestaat uit symfonische muziek. Er is gekozen om de theaterzaal van het Nieuwe Luxor theater in Rotterdam als basis te gebruiken. Van deze zaal zijn resultaten van verschillende metingen bekend. (Prinssen, et al., 2008). Op het podium wordt een orkestkamer gemodelleerd welke aangepast kan worden voor het onderzoek. Voor het onderzoek wordt alleen volume van de zaal naar de toneeltoren verplaatst. Andere methoden om de akoestiek te beïnvloeden vallen buiten dit onderzoek. Eventuele bijeffecten van de vormverandering worden niet gecompenseerd; materialen die gebruikt worden voor de orkestkamer hebben niet hetzelfde absorptieprofiel als de wanden in de zaal. De totale zaalabsorptie kan dus door de vormverandering wijzigen. De volumeverandering in de zaal wordt alleen gerealiseerd door het plafond te verlagen. Een smallere of ondiepe zaal leidt tot minder zitplaatsen en dit is ongewenst. De dimensie van het proscenium is slechts beperkt tot de breedte en hoogte van de zaal. Bestaande bouwtechnische beperkingen die in het bestaande ontwerp bestaan, worden voor het onderzoek buiten beschouwing gelaten. De zaal van het Nieuwe Luxor wordt alleen als voorbeeld gebruikt voor dit onderzoek.

38

4.3 Randvoorwaarden en uitgangspunten

Belangrijk in het onderzoek is de akoestiek in de zaal. De akoestische kwaliteit moet tenminste gelijk zijn aan de akoestische kwaliteit van de huidige situatie. De kwaliteit van de akoestiek zal bepaald worden aan de hand van de eerder besproken akoestische parameters:    

De nagalmtijd De early decay time De geluidsterkte De clarity

Deze parameters geven samen een goede indruk van de akoestiek in een zaal. Andere akoestische parameters vallen buiten dit onderzoek. Voor artiesten bijvoorbeeld is een goede akoestiek op het podium belangrijk. Dit onderzoek richt zich echter op de akoestiek voor het publiek en de akoestiek op het toneel wordt daarom niet onderzocht. Voor het onderzoek is het belangrijk om te bepalen wat precies een verbetering is voor de akoestiek. Daarom worden er een aantal voorkeurswaarden bepaald. De theaterzaal die als model staat voor het onderzoek, het Nieuwe Luxor, heeft akoestische voorzieningen die het geschikt maakt voor zowel drama als opera (een nagalmtijd tot 1,4 seconden). Het doel van dit onderzoek is om de akoestiek aan te passen zodat ook symfonische concerten mogelijk zijn. Volgens Beranek is de nagalmtijd voor een “ideale” concertzaal tussen de 1,8 en 2,1 seconden terwijl de geluidsterkte tussen de 1,5 en 5,5 moet zijn (The young Architect's Guide to Room Acoustics, 2005). Dit wordt de rechthoek van Beranek genoemd. Barron stelt aan de hand van enquêtes over de akoestiek van verschillende Britse concertzalen dat de EDT tussen de 1,8 en 2,2 seconden moet liggen, de clarity tussen de -2 en 2 dB en dat de geluidsterkte boven de 0 dB moet liggen (Barron, 1993). Echter dit onderzoek richt zich op kleine multifunctionele theaterzalen en niet op grote concertzalen. Deze waarden zijn niet geheel wenselijk voor een kleinere zaal. Cremer en Müller hebben voor kleinere zalen een curve ontwikkeld om een “ideale” nagalmtijd te de bepalen (Cremer, et al., 1982). LogT  0,138 log  V   0, 306

(4.1)

Waarin V = de volume van de ruimte [m3] Nijs en De Vries hebben deze curve aangepast zodat deze uitgaat van Beraneks “ideale” concertzaal (The young Architect's Guide to Room Acoustics, 2005). LogT  0,18 og  V   0, 46

(4.2)

In grafiek 2 staan de curves in een G-RT diagram waar vergelijking (3.1) en (3.5) tegen elkaar staan uitgezet. Het diagram geeft een overzicht welke nagalmtijd en geluidsterkte verwacht kunnen worden bij verschillende volumes en absorptiecoëfficiënten. Het diagram is afhankelijk van de vorm van de ruimte aangezien het oppervlak (S) in beide vergelijkingen is afgeleid van het volume (V).

39

H 4 Het onderzoek 8 0,11

25600

Cremer Müller

12800 4

Abs.

0,2

3 6400 Volume (m )

Nijs - de Vries

3200

Beranek's Rectangle

1600 Nagalmtijd (s)

0,33

800

2

400

0,5 1

0,5

0,25 -5

0

5

10 15 Geluidsterkte (strength) (dB)

20

Grafiek 2, G-RT diagram voor een rechthoekige zaal met de verhouding 0,7*1*1,4

Volgens vergelijking (4.2) is de “ideale”nagalmtijd voor het basismodel, variant Huidig, voor het onderzoek 1,96 seconden. Dit valt binnen Beranek’s rechthoek en Barron’s voorkeurswaarden. Als uitgangspunt zal 1,96 seconden worden aangehouden. Voor de EDT zal dit ook als uitgangspunt worden aangehouden. In het onderzoek blijft het volume van de zaal gelijk. De vorm, en daarmee het zaaloppervlak en absorptiecoëfficiënt, zal veranderen door de vormverandering. Grafiek 3 toont een G-RT diagram voor slechts één volume. Dit geeft voor dit onderzoek een duidelijker overzicht van wat de absorptieverandering voor effect heeft op de nagalmtijd en de geluidsterkte. Het volume van het onderzoekmodel is 16.772 m3. Dit is kleiner dan een volwaardige concertzaal (>18500 m3). De “ideale” geluidsterkte zou volgens vergelijking (3.5) 4,7 dB moeten zijn (Grafiek 3). Veel theaterzalen in Nederland zijn kleiner dan het Nieuwe Luxor en moeten volgens grafiek 2 dan een hogere geluidsterkte hebben. Deze verhoging is nodig omdat in kleinere zalen, kleinere ensembles spelen. Deze produceren een kleiner geluidsvermogen. De grote geluidsterkte helpt dan om het geluiddrukniveau in de zaal te verhogen. Echter in dit onderzoek wordt als doel gesteld om ook grote symfonische concerten te geven in zalen die oorspronkelijk bedoeld zijn voor drama. Om bij het grote geluidvermogen van het orkest een aangenaam geluidniveau te behouden moet de geluidsterkte verlaagd worden. Een groter volume verlaagt de geluidsterkte. Door zoveel mogelijk volume van het toneel toe te voegen aan het akoestisch volume wordt een lagere geluidsterkte gecreëerd.

40

4.3 Randvoorwaarden en uitgangspunten

4,0 0,1

3,5

Nagalmtijd (s)

3,0

0,125

2,5

0,15 2,0 1,5

0,325

1,0 0,4

0,5

0,35

0,175 0,2 0,225 0,25

0,275

0,3

0,0 -2

0

2

4 Geluidsterkte (dB) gem .abs.coëff. (V= 16772 S= 6970)

Grafiek 3, Nagalmtijd en geluidsterkte absorptiecoëfficiënt (V = 16772 S = 6970)

6

8

10

volgens Nijs, de Vries afhankelijk

van

alleen

Een eerste indruk van de geluidsterkte is al op de vorige pagina langs gekomen: 4,7 dB. Deze waarde valt nog in de rechthoek van Beranek al is deze aan de hoge kant en voldoet tevens aan Barrons voorwaarde. Echter bij kleinere zalen zal de waarde te groot worden en is een kleinere geluidsterkte gewenst. De berekende “ideale” geluidsterkte is van toepassing voor een afstand tot de bron die gelijk is aan de gemiddelde vrije weglengte (r = mfp in vergelijking (3.5)). Met deze vergelijking kan de “ideale” geluidsterkte voor de andere afstanden bepaald worden. De clarity wordt volgens vergelijking (3.6) -1,2 dB. Deze waarde valt netjes tussen de -2 en 2 dB van Barron. Beranek blijft wat onduidelijk over wat een goede clarity is. Uit zijn uitgebreide onderzoek naar een groot aantal concertzalen blijkt dat de hoogst geschaalde concertzalen, bijvoorbeeld het Concertgebouw in Amsterdam en de Musikvereinssaal in Wenen, een lage clarity hebben: Amsterdam -3,3 dB en Wenen -3,7 dB. Het gemiddelde van alle gemeten zalen is -0,7 dB (Beranek, 1996). Als uitgangspunt zal -1,2 dB worden aangehouden.

41

5

Uitvoering van het onderzoek In dit hoofdstuk wordt beschreven welke stappen er genomen zijn om tot een antwoord te komen op de onderzoeksvraag. In paragraaf 5.1 wordt uitgelegd welke methode gebruikt wordt voor het onderzoek. In paragraaf 5.2 wordt uitgelegd hoe het computermodel is opgebouwd. Paragraaf 5.3 geeft een beschrijving van de verschillende te onderzoeken varianten.

5.1

Opzet van het onderzoek Voor het onderzoek zijn verschillende zaalvormen nodig. Meten in een bestaande zaal is niet mogelijk aangezien deze verschillende zalen niet bestaan. Eventuele tijdelijke aanpassingen van een theaterzaal zijn kostbaar en bouwtechnische belemmeringen als de maximale opening van het proscenium hinderen het onderzoek. Daarom is gekozen voor een computersimulatie. Van de theaterzaal wordt een computermodel opgebouwd. Vervolgens worden de akoestische eigenschappen van de theaterzaal berekend door een akoestisch rekenprogramma. Verschillende varianten kunnen snel en eenvoudig worden opgebouwd en doorgerekend. Voor het berekenen van de akoestische eigenschappen wordt gebruik gemaakt van het programma CATT-Acoustic, versie 8,0g CATT-Acoustic bestaat sinds 1989. Het is een uitgebreid akoestisch rekenprogramma. Het wordt veel gebruikt om akoestische parameters van een ruimte te bepalen tijdens het ontwerpproces. CATT-Acoustics gebruikt drie verschillende rekenmodellen voor het bepalen van de akoestische waarden van een ruimte:   

Image source model, hiermee wordt het directe geluid en de eerste en tweede spiegelreflecties en de eerste diffusie reflecties berekend voor een bepaalde bron. Raytracing, hiermee worden de akoestische parameters berekend van de latere reflecties. Randomized tail-corrected cone tracing, hiermee wordt de rest van het geluid berekend. Dit wordt gebruikt om rekentijd te besparen.

Een computermodel benadert de werkelijkheid. Complexe vormen, ronde muren en klankkaatsers, worden vereenvoudigd gemodelleerd. De verstrooiing van een klankkaatser wordt met behulp van een verstrooiingscoëfficiënt aan een vlak toegevoegd. Absorptiecoëfficiënten worden aan de elementen toegevoegd. Voor het bepalen van deze coëfficiënten wordt gebruik gemaakt van metingen van een bestaande theaterzaal. Het computermodel is gebaseerd op de theaterzaal van het Nieuwe Luxor in Rotterdam. Er is voor deze zaal gekozen omdat er meetgegevens bekend zijn van twee verschillende theateropstellingen: een dramaopstelling en een operaopstelling. Het verschil tussen de twee opstellingen is dat bij de dramaopstelling het akoestisch volume verkleind is door het beweegbare plafond te verlagen en de absorptie in de theaterzaal te verhogen. Met deze gegevens kan het model afgesteld worden en kunnen de verschillende varianten berekend worden. De kalibratie van het model staat in bijlage B 3.

5.2

Modelleren in CATT-Acoustic De opbouw van het model wordt voornamelijk bepaald door het gebruikte rekenprogramma, CATT-Acoustic. CATT-Acoustic bouwt het model op de volgende manier op. Eerst worden de verschillende materialen met hun specifieke absorptie en reflecterende eigenschappen 43

H 5 Uitvoering van het onderzoek ;MASTER.GEO LOCAL h = 8 ;hall height LOCAL w = 10 ;hall width GLOBAL d = 24 ;hall depth

ABS audience = <40 50 60 70 80 80> L <30 40 50 60 70 80> ABS wood = <15 13 10 9 8 7> L <30 30 30 30 30 30> CORNERS ;floor corners 1 -w/2 0 0 2 -w/2 d 0 3 w/2 d 0 4 w/2 0 0 ;ceiling corners 11 -w/2 0 h 12 -w/2 d h 13 w/2 d h 14 w/2 0 h PLANES [1 floor / 4 3 2 1 / audience ] [2 ceiling / 11 12 13 14 / wood ] [3 stage wall / 1 11 14 4 / wood ] [4 rear wall / 3 13 12 2 / wood ] [5 left wall / 2 12 11 1 / wood ] [6 right wall / 4 14 13 3 / wood ]

Figuur 26, Voorbeeld van een invoerbestand van een rechte kamer

bepaald. Daarna worden de coördinaten van alle hoekpunten opgesteld. Vervolgens worden er met behulp van de hoekpunten vlakken gemaakt. Aan deze vlakken worden de materiaaleigenschappen toegevoegd. De volgorde van de hoekpunten bepaald aan welke kant van het vlak de materiaaleigenschappen worden toegevoegd. De vlakken stellen de muren, vloer en plafond voor. Figuur 26 geeft een voorbeeld van een invoerfile van CATT-Acoustic. In figuur 28 staat het model van de invoerfile. Er is een aantal punten waar rekening mee gehouden moet worden, waaronder de volgende twee belangrijke punten: 1) Alle hoekpunten van een element moeten in hetzelfde vlak liggen. Wanneer dit niet gebeurt, is dit vlak niet afgesloten en kunnen 1 geluidsstralen uit het model verloren gaan (Figuur 27). Daarom moeten ronde oppervlakken worden opgedeeld in rechte 0 vlakken. Een oplossing voor dit probleem is 3 1 om per vlak slechts drie hoekpunten te gebruiken. Dit brengt echter meer vlakken 2 met zich mee. 2) De materiaaleigenschappen wordt slechts Figuur 27, Problemen met hoekpunten die niet in een aan een kant van het vlak gekoppeld. vlak vallen Daarom is het van belang dat voor vlakken die de grens van het model bepalen, de juiste volgorde van hoekpunten gebruikt wordt voor het bepalen van het vlak. Gebeurt dit niet dan wordt het vlak transparant beschouwd. In figuur 28 is een gevel verkeerd gemodelleerd (wit = transparant) terwijl deze grijs had moeten zijn. Elementen die middenin het model staan, bijvoorbeeld gordijnen of Figuur 28, Model van het CATT invoerbestand. De (wit = transparant) is verkeerd klankkaatsers, moeten uit twee vlakken achtergevel gemodelleerd. bestaan; Een voorkant en een achterkant. Beide kanten kunnen hun eigen materiaaleigenschappen hebben. 44

5.3 Opbouw van het model

5.3

Opbouw van het model In CATT-Acoustic bestaat de mogelijkheid om het model eenvoudig te spiegelen. Dit houdt in dat slechts de halve zaal gemodelleerd hoeft te worden. Voor het model van het Nieuwe Luxor wordt met behulp van bouwtekeningen de doorsnede van de theaterzaal gemodelleerd (Figuur 29). Om het overzicht te bewaren worden de hoekpuntnummers gegroepeerd naar locatie in zaal. 100 voor de zaal, 200 voor het eerste balkon, 300 voor het tweede balkon, 900 voor het plafond, etc. Deze doorsnede is vervolgens geroteerd om Figuur 29, Doorsnede Thaterzaal de ribben van een waaier te vormen. Op deze manier zijn alle knooppunten nauwkeurig bepaald en tonen de vlakken tussen de knooppunten geen verstoringen. Iedere rib heeft zijn eigen nummer, 1e rib 200, 2e rib 210, 3e rib 230, ect (Figuur 30). Het Nieuwe Luxor heeft karakteristieke wanden. Deze zogenaamde zaagtandwanden verstrooien het geluid. Aangezien aangrenzende vlakken niet elkaar kunnen Figuur 30, Ribben van de theaterzaal (zonder snijden, moeten de snijpunten apart bepaald stoelen) worden. De snijpunten tussen de zaagwanden en de schuine vloer en balkons worden met behulp van de “CUT”-methode in CATT-acoustic nauwkeurig bepaald. (Figuur 31) De zaagtandwanden lopen niet door tot het plafond. De orkestbak wordt niet gebruikt voor een orkest en wordt gemodelleerd met extra zitplaatsen op de verhoogde orkestbak. Het publiek wordt als een blok gemodelleerd (zie Figuur 31, De vloer snijdt de zaagwand. de rode elementen in figuur 32). De loges worden niet gemodelleerd. De vorm van de loges is niet ontworpen om een akoestische bijdrage te leveren aan zaal. Om die reden wordt de regiekamer niet gemodelleerd. Het plafond is parametrisch in hoogte verstelbaar om eenvoudig de verschillende modellen te kunnen accommoderen. Dit zelfde geldt ook voor de dimensionering van de orkestkamer en het proscenium. De diepte, hoogte en breedte zijn parametrisch te bepalen. De al aanwezige elementen ten behoeve van de variabele akoestiek kunnen individueel worden toegevoegd of worden verwijderd. Deze staan in aparte bestanden en kunnen onafhankelijk aangesproken worden. De elementen bestaan uit twee rijen beweegbare klankkaatsers (1), gordijnen langs de zaalbruggen (2) en gordijnen voor de wand boven de toneelopening (2). Daarnaast zijn er vijf gekromde klankkaatsers voorin de zaal aanwezig (3) (Zie figuur 32 tot en met figuur 34). 45

H 5 Uitvoering van het onderzoek

De kalibratie van het model wordt gedaan 2 aan de hand van twee metingen uit het 2 2 rapport “Luxor Theater te Rotterdam Vooronderzoek concertakoestiek 3 1 1 Luxorzaal”. Meting 1 uit het rapport bestaat uit een dramaopstelling (Figuur 32). De beweegbare klankkaatsers (1) staan in de lage stand en de gordijnen (2) zijn opgehangen. Meting 2 bestaat uit een operaopstelling. De beweegbare klankkaatsers staan in de hoge stand en Figuur 32, Doorsnede Dramaopstelling gordijnen zijn opgeborgen (Figuur 33). Voor de metingen is de geluidbron op het podium 1 1 geplaatst, ter hoogte van de koperen kees (een referentiepunt aan de voorzijde van het 3 podium voor het plaatsen van decor en licht) en ongeveer een meter uit het midden. De geluidsbron bestaat uit een puntbron die in alle richtingen evenredig geluidstralen uitzendt. Er is geen orkestkamer aanwezig. De toneeltoren wordt als ‘zwart gat’ gemodelleerd (alle geluidstralen worden geabsorbeerd). Met behulp van de twee Figuur 33, Doorsnede Operaopstelling metingen wordt de absorptiewaarden van de verschillende materialen bepaald, zodat het rekenmodel de meting benaderd. Na de kalibratie komen de nagalmtijd en geluidsterkte goed overeen. De clarity komt minder goed overeen. Dit komt doordat de toneeltoren als ‘zwart gat’ is gemodelleerd. De kalibratie staat in detail beschreven in bijlage B 3. Uit de kalibratie wordt geconcludeerd dat het model voldoende nauwkeurig is voor het doel van dit onderzoek. 17

16

15

14

13

A0

11

12

17

16

15

14

13

A0

11

12

De toneeltoren en orkestbak zijn niet gemodelleerd. Daarvoor in de plaats wordt de toneelopening als een akoestisch zwart 1 gat gemodelleerd, een volledig absorberend vlak. Al het geluid dat in de toneeltoren 1 verdwijnt, wordt geabsorbeerd door het akoestische zwarte gat. Het zwarte vlak is 2 een meter achter de koperen kees geplaatst 3 zodat er voldoende afstand is tussen geluidsbron en het zwarte vlak. De orkestbak wordt verhoogd en gevuld met Figuur 34, Plattegrond en locatie klankkaatsers stoelen. 17 16

27 26

14 15

13

12

11

37 36

24 25

34 35

23

33

22

21

32

31

A0

Na de kalibratie wordt het model opgebouwd dat gebruikt zal worden voor het onderzoek zelf. De operaopstelling zal als basis dienen. Deze komt beter overeen met de gewenste akoestiek dan de dramaopstelling. Het akoestische zwarte gat in de toneelopening zal vervangen worden door een orkestkamer zodat deze ruimte in het model wordt meegenomen. Figuur 35 toont het basismodel dat gebruikt wordt voor het onderzoek.

46

5.4 De verschillende varianten

17

16

27

37

26 36

15

25 35

14 24

13 12 11 01A0

21

34

23 33

22 32

31

Figuur 35, Het Nieuwe Luxormodel, basisopstelling (Variant Huidig)

5.4

De verschillende varianten Het doel van het onderzoek is om te kijken of met kleine aanpassingen op het podium de zaalhoogte kan worden verlaagd en de akoestische kwaliteit in de zaal verbeterd. Daarom is het in het model mogelijk om de zaalhoogte aan te passen. Het volume van de zaal is een belangrijk onderdeel van de nagalmtijd. Het volume zal in ieder model gelijk blijven. De volgende onderdelen zullen daarom ook aangepast kunnen worden:  

Het proscenium, door de opening te vergroten worden de zaal en podium meer een geheel. Zowel de breedte als de hoogte kan aangepast worden. Hierdoor kan meer van het zijtoneel en de toneeltoren gebruikt worden. De orkestkamer, deze vormt de afscheiding tussen het volume op het podium dat benut wordt voor de akoestiek en de rest van het toneel. Door de orkestkamer te vergroten zal meer ruimte benut worden ten behoeve van de akoestiek.

De akoestische voorkeur voor een concert is om helemaal geen proscenium te hebben zodat de zaal meer de vorm krijgt van een echte concertzaal. De toneelopening zal zo groot mogelijk worden gedimensioneerd. Het streven is een zo groot mogelijke ruimte te gebruiken om zo het plafond van de zaal te kunnen verlagen. Of dit de akoestiek ten goede komt, is nog maar de vraag. Mogelijk moet de vorm aangepast worden om het gereflecteerd geluid goed de zaal in te krijgen. Eerst wordt er bekeken wat de invloed is van individuele aanpassingen in de diepte, breedte en hoogte van de orkestkamer. Om hetzelfde volume te behouden wordt het plafond van de zaal verlaagd. Eerst zal de ruimte op het podium zelf meer benut worden door alleen de orkestkamer te verdiepen tot aan de achterwand. Vervolgens wordt de orkestkamer alleen verbreed tot de wanden van de orkestkamer aansluiten op de wanden van de zaal. Ten slotte wordt alleen het plafond van de orkestkamer verhoogd zodat hij aansluit op de gekromde klankkaatsers in de zaal. Daarnaast wordt de vorm van de orkestkamer veranderd in een 47


rechte doos en een vorm waarin de zijwanden dezelfde hoek gebruiken als de wand in de zaal. De grootste waarden voor de diepte en breedte worden gebruikt voor de orkestkamer. De hoogte wordt met slechts 3,5 meter verhoogd. Bij een grotere verhoging is de verlaging bij variant Blok zo groot dat plafondhoogte in de zaal lager uitkomt dan de toneelopening. De extra hoogte van 3,5 meter wordt ook gebruikt voor de varianten DBH en Waaier. De modellen staan in het onderstaand overzicht uitgewerkt. Tabel 2, Overzicht dimensies van de verschillende varianten in meters. Totaalvolume = 16770 m3) Diepte Breedte OK Hoogte OK OK Voor Achter Voor Achter Variant Huidig 16,10 18,00 14,00 10,00 9,00 Variant Diepte 21,40 18,00 12,68 10,00 8,67 Variant Breedte 16,10 24,00 20,00 10,00 9,00 Variant Hoogte 16,10 18,00 14,00 15,00 14,00 Variant DBH 21,40 24,00 18,68 13,50 12,17 Variant Blok 21,40 24,00 24,00 13,50 13,50 Variant Waaier 21,40 24,00 12,30 13,50 11,55

(OK = Orkestkamer, Verlaging plafond 0,00 0,57 1,15 1,47 4,01 5,55 3,16

Verplaatst volume (m3) 0 625 918 1288 3421 4481 2453

Variant Diepte Hoogte zaal Breedte OK voor

Breedte OK achter

Hoogte OK voor

Hoogte OK achter

Diepte OK

Figuur 36, Variant Diepte (OK = Orkest kamer)

Bij variant Diepte wordt de diepte van de orkestkamer vergroot. De achterwand wordt helemaal tegen de achterwand van het toneel geplaatst. De vorm van de orkestkamer blijft ongewijzigd. De orkestkamer blijft taps toelopen en de achterwand wordt dus smaller en lager (Figuur 36). Variant Breedte

Figuur 37, Variant Breedte.

48

5.4 De verschillende varianten

In variant Breedte, wordt alleen de breedte van de orkestkamer vergroot. De zijwanden van de orkestkamer blijven onder dezelfde hoek taps toe lopen. De opening naar de zaal wordt eveneens verbreed zodat er geen situatie ontstaat met twee gekoppelde ruimten. De orkestkamer zal aansluiten op de wanden in de zaal. Het orkest blijft op dezelfde positie zitten (Figuur 37). Variant Hoogte

Figuur 38, Variant Hoogte.

In variant Hoogte wordt alleen de hoogte van de orkestkamer aangepast. De opening naar de zaal wordt ook in hoogte aangepast. Het plafond van de orkestkamer zal aansluiten op de gekromde klankkaatsers voorin de zaal. De positie van het orkest blijft onveranderd (Figuur 38). Na deze drie basisvarianten wordt er gekeken naar de vorm van de kamer: variant BDH, variant Blok en variant Waaier. Iedere variant is even diep en ter hoogte van de proscenium zijn de hoogte en breedte gelijk. De extra hoogte is beperkt tot 3,5 meter aangezien de volumeverplaatsing van variant Blok zo groot is dat anders het verlaagde plafond in de zaal lager uitkomt dan de prosceniumopening. Variant DBH Voor variant DBH wordt een orkestkamer gebruikt die de grootste diepte en breedte heeft. De diepte is gelijk aan variant Diepte en de breedte is gelijk aan die van variant Breedte. De extra hoogte is zoals eerder gemeld slecht 3,5 meter. De zijwanden en plafond houden dezelfde hoek als variant Huidig. De vorm blijft dus hetzelfde (Figuur 39). Deze variant wordt als uitgangspunt gebruikt voor variant Blok en variant Waaier.

Figuur 39, Variant DBH.

49


Variant Blok

Figuur 40, Variant Blok.

Om te kijken wat een maximale verplaatsing van het volume voor effect heeft op de akoestiek wordt een zo groot mogelijke orkestkamer gecreëerd. De wanden en plafond zijn niet meer onder een hoek geplaatst. Deze lopen nu recht naar achteren. De beweegbare klankkaatsers achterin de zaal zijn verwijderd. Deze vallen in deze variant in hun laagste stand fysiek buiten het model (Figuur 40). Variant Waaier

Figuur 41, Variant waaier.

Om de orkestkamer visueel beter te laten aansluiten op de zaal worden de wanden onder dezelfde hoek geplaatst als de wanden in de zaal. De vorm van de orkestkamerwand zal niet de zaagtandvorm uit de zaal overnemen. De breedte van de achterwand zal kleiner zijn dan de breedte van de huidige orkestkamer. De hoogte zal slechts verhoogd worden met 3,5 meter in overeenstemming met variant Blok (Figuur 41). Risicoanalyse en aandachtspunten Voor het onderzoek worden door de wijziging van de vorm van de zaal een aantal elementen gewijzigd. Door de verlaging van het plafond in de zaal wordt ook de oppervlakte van de zaalwanden kleiner. Deze verandering heeft invloed op het absorberend oppervlak in de zaal. Dit wijzigt dus voor iedere variant. De orkestkamer wordt steeds groter. Het absorberend oppervlak van de orkestkamer zal niet groot zijn. Het doel van de orkestkamer is juist om het geluid naar de zaal te richten. Een kleine aborptiecoefficient voor de orkestkamer wanden is wenselijk. Het verschil van het totale absorberend oppervlak tussen de varianten is niet groot maar wel aanwezig. Door het vergroten van de toneelopening, komen de gekromde reflectoren vanuit een akoestisch oogpunt in het zicht. Deze reflectoren zullen nu actiever meehelpen het geluid te verspreiden. 50

5.5 Uitvoer en nabewerking

5.5

Uitvoer en nabewerking CATT-Acoustics rekent enkel de modellen door. Het heeft geen opties om resultaten van verschillende modellen met elkaar te vergelijken en samen te tonen. Om tot een afgewogen antwoord te komen is nabewerking nodig. De resultaten van de te vergelijken akoestische parameters worden uit de uitvoerbestanden gehaald en verwerkt met behulp van Excel. Aangezien het geluid niet gelijkmatig over de theaterzaal verdeeld is, wordt de akoestiek van verschillende locaties in de theaterzaal bekeken. De locaties worden per octaafband met elkaar vergeleken. Voor het onderzoek worden 10 meetpunten gebruikt, die gelijkmatig verdeeld zijn over de zitplaatsen. De keuze van de meetpunten staat beschreven in bijlage B 2. Variant Huidig wordt als basis gebruikt. De andere varianten worden vergeleken met variant Huidig.

51

6

Resultaten van het onderzoek Uit de berekeningen van het onderzoek zijn veel gegevens beschikbaar gekomen. In dit hoofdstuk zijn de relevante gegevens verwerkt tot een resultaat. De verschillende varianten worden eerst op een algemeen niveau met elkaar vergeleken (paragraaf 6.1). Uit de verschillende modellen wordt een selectie gekozen welke nader wordt beschreven (paragraaf 6.2).

Z

6.1

Algemeen resultaat van de zaalakoestiek Voor een snelle impressie van de akoestiek in een zaal wordt vaak gebruik gemaakt van een enkele waarde voor de zaal voor een parameter. Vaak wordt dit als representatief voor de gehele zaal verondersteld, aangezien het te veel werk is om voor iedere stoel de akoestische kwaliteit te bepalen Voor de nagalmtijd wordt vaak de formule van Sabine (Vergelijking (3.1)) gebruikt. Met deze waarde kan vervolgens de geluidsterkte bepaald worden met vergelijking (3.4) en de clarity kan bepaald worden met vergelijking (3.7). De Early decay time wordt vergeleken met de nagalmtijd.

Y

Omdat de werkelijkheid de theorie niet volledig volgt, wordt tevens gekeken naar het gemiddelde van 10 meetpunten. In figuur 42 staan de verschillende meetpunten. De keuze voor de locaties is te vinden in Bijlage B 2.

10m

A0 01

13 15 17 Y

11 31

Audience

22 32

23 25 37

X Figuur 42, Locaties meetpunten

6.1.1 De nagalmtijd Voor een eerste inschatting van een nieuwe zaal wordt de nagalmtijd berekend volgens de wet van Sabine. Aan de hand van het volume en het absorberend oppervlak wordt deze bepaald (Vergelijking (3.1)). In het onderzoek is het volume van ieder model bewust constant gehouden en zijn eventuele variaties in nagalmtijd dus alleen afhankelijk van veranderingen van het totale absorberend oppervlak. Omdat de absorptie coëfficiënten in de verschillende 53

H 6 Resultaten van het onderzoek

varianten gelijk zijn en de verschillen in het totale oppervlak tussen de varianten laag zijn, zijn de onderlinge verschillen in totale absorptie ook beperkt. De resultaten van de berekening volgens Sabine staan in grafiek 4 (doorgetrokken lijn). De onderlinge verschillen zijn, zoals verwacht, inderdaad klein. Wanneer echter gekeken wordt naar de door CATT-Acoustic berekende gemiddelde nagalmtijd, tabel 3 en grafiek 4 (gestippelde lijn), dan vallen de onderlinge verschillen een stuk hoger uit: als verschil wordt minimaal 0,24 seconden en gemiddeld 0,49 seconden gevonden. De zes varianten tonen vergelijkbare of hogere nagalmtijden ten opzichte van variant Huidig. De grootste verhoging is te vinden bij de vier middenfrequenties. Variant Diepte en Hoogte tonen een lichte verhoging bij 500 Hz en 4 kHz ten opzichte van variant Huidig. Variant Waaier toont alleen een lichte verhoging bij 4 kHz. Drie varianten vallen zelfs significant hoger uit: variant Breedte, variant DBH en variant Blok. Deze laatste toont een aanzienlijke verhoging. Volgens de handleiding van CATT-Acoustic kan dit komen door een gebrek aan diffusie in een rudimentaire zaal met een ongelijkmatige verdeling van de absorptie. Wanneer dit vroege diffusieloze reflecties zijn, ontstaat het fenomeen “optical glare” (Beranek, 1996). Een berekening van een model met een hogere algemene reflectiecoëfficiënt toont inderdaad een lagere nagalmtijd (roze lijn in grafiek 4). 2,8

variant Huidig

Nagalmtijd

2,6

variant Diepte

2,4 variant Breedte

2,2

variant Hoogte

Tijd (s)

2,0

1,8

variant DBH

1,6

variant Blok

1,4

variant Waaier

1,2

variant Blok met diffusie

1,0 125

250

500 1000 Frequentie (Hz)

2000

4000

Grafiek 4, Nagalmtijd volgens Sabine (---) en berekend met CATT-Acoustic (- - - ) Tabel 3, Nagalmtijden (s) 125 Hz TSabine 1,74 T30 variant Huidig 1,98 variant Diepte 1,98 variant Breedte 2,02 variant Hoogte 2,01 variant DBH 2,04 variant Blok 2,18 variant Waaier 1,99

250 Hz 1,61

500 Hz 1,39

1000 Hz 1,46

2000 Hz 1,29

4000 Hz 1,10

1,96 1,98 2,01 1,97 2,10 2,34 1,93

1,74 1,77 1,87 1,83 1,93 2,43 1,75

1,92 1,91 2,07 1,94 2,11 2,81 1,91

1,77 1,79 1,86 1,81 1,94 2,61 1,78

1,45 1,50 1,53 1,50 1,58 2,00 1,49

6.1.2 De early decay time De early decay time (EDT) kan aan de hand van de zaalparameters niet als enkele waarde voor de hele zaal geschat worden. Daarom wordt de EDT bepaald aan de hand van het gemiddelde van de meetpunten in de zaal. Zoals besproken in hoofdstuk 3 is de EDT een maat 54

6.1 Algemeen resultaat van de zaalakoestiek

voor de snelheid van het allereerste verval in geluidniveau: een lage EDT geeft een snel verval over de eerste 10 dB weer. Tabel 4 en grafiek 5 tonen de resultaten. Alle varianten behalve variant Waaier tonen een hogere EDT dan variant Huidig. Variant Waaier toont ten opzichte van variant Huidig een geringe verlaging van EDT bij de lage- en middenfrequenties. Bij de hoge frequenties toont variant Waaier een kleine verhoging. De grootste verhoging is net als bij de nagalmtijd te vinden bij variant Blok. Daaronder staan variant DBH en variant Diepte. Variant Breedte en variant Hoogte tonen slechts een kleine verhoging. Varianten DBH, Diepte en Waaier zorgen ervoor dat de verschillen tussen de verschillende frequenties kleiner worden. De hoge frequenties tonen een grotere verhoging ten opzichte van variant Huidig dan de lage frequenties. Bij variant Hoogte tonen juist de lage frequenties een grotere verhoging. De EDT is lager dan de nagalmtijd, gemiddeld ongeveer 0,32 seconden. Dit betekent dat het verval van geluidniveau in het begin relatief snel verloopt, en later minder snel. Vooral variant Blok heeft een veel lagere EDT dan nagalmtijd. Als er naar het verschil tussen de EDT en de nagalmtijd gekeken wordt (Grafiek 6) dan valt op dat variant Diepte het kleinste verschil toont. Bij deze variant benadert de EDT de nagalmtijd het meest. Dit betekent dat het verloop van het verval in geluidniveau bij die variant relatief gelijkmatig over de tijd plaatsvindt. Variant DBH toont ook een kleiner verschil tussen de EDT en de nagalmtijd dan variant Huidig. Variant Breedte en Hoogte tonen slechts bij een paar frequenties kleinere verschillen ten opzichte van variant Huidig. Variant Waaier is ongeveer gelijk met variant Huidig. Het grote verschil tussen de nagalmtijd en EDT bij variant Blok is voornamelijk bij de midden- en hoge frequenties zichtbaar. Dit is deels, maar niet geheel, terug te voeren op de in de vorige paragraaf gevonden hoge nagalmtijden voor diezelfde middenfrequenties. Tabel 4, Gemiddelde early decay time in seconden EDT 125 Hz 250 Hz variant Huidig 1,67 1,60 variant Diepte 1,73 1,71 variant Breedte 1,77 1,69 variant Hoogte 1,75 1,69 variant DBH 1,80 1,78 variant Blok 1,91 1,91 variant Waaier 1,62 1,58

1000 Hz 1,55 1,70 1,62 1,64 1,81 2,06 1,51

0,00

EDT

2,00

-0,20

1,80

-0,40

2000 Hz 1,44 1,61 1,57 1,49 1,71 1,90 1,46

4000 Hz 1,25 1,40 1,35 1,29 1,45 1,53 1,27

Verschil EDT -/- T-30

Tijd (s)

Tijd (s)

2,20

500 Hz 1,45 1,58 1,53 1,53 1,68 1,83 1,40

1,60

-0,60

1,40

-0,80

1,20

-1,00 125

250

500 1000 2000 4000 Frequentie (Hz) variant Huidig variant Diepte variant Breedte variant Hoogte

Grafiek 5, Gemiddelde early decay time

125

250

500 1000 2000 4000 Frequentie (Hz) variant DBH variant Blok variant Waaier

Grafiek 6, Verschil tussen de nagalmtijd en early decay time

55


6.1.3 De geluidsterkte De geluidsterkte kan geschat worden aan de hand van de nagalmtijd van Sabine en het zaalvolume (Vergelijking (3.4)). Aangezien deze alleen afhankelijk is van de nagalmtijd en volume zijn de onderlinge verschillen klein. De geluidsterkte op basis van Sabine staat in de bovenste regel van tabel 5. De rest van tabel 5 en in grafiek 7 staan gemiddelde geluidsterktes bepaald aan de hand van de gemeten resultaten uit CATT-Acoustic. Deze komen lager uit dan die van Sabine. Gemiddeld 1,5 dB lager, met een minimum van 0,9 dB. Het grootste verschil is te vinden bij variant Blok, daar kan het verschil oplopen tot 2,1 dB. Minder geluid komt bij het publiek aan of komt later aan dan volgens Sabine wordt verwacht. Als er gekeken wordt naar het verschil tussen de gemiddelde geluidsterktes, valt op dat de varianten lager uitkomen dan variant Huidig. Enkel variant Hoogte en variant Waaier tonen een kleine verhoging bij 125 Hz. De varianten Breedte, Hoogte en Waaier vertonen slechts een kleine verlaging. De varianten Diepte, DBH en Blok tonen een grotere verlaging met gemiddeld 0,4 dB. Variant Blok toont de grootste verlaging met gemiddeld 1,1 dB. Tabel 5, Geluidsterkte in dB 125 Hz Sabine 5,2 Gem. geluidsterkte variant Huidig 4,1 variant Diepte 3,9 variant Breedte 4,1 variant Hoogte 4,2 variant DBH 3,9 variant Blok 3,5 variant Waaier 4,3

250 Hz 4,8

500 Hz 4,2

1000 Hz 4,4

2000 Hz 3,9

4000 Hz 3,2

4,0 3,6 4,0 4,0 3,7 3,1 3,9

3,3 2,9 3,2 3,4 2,9 2,3 3,3

3,9 3,5 3,8 3,7 3,5 3,0 3,8

3,7 3,4 3,6 3,6 3,0 2,2 3,5

2,7 2,4 2,5 2,6 2,1 1,1 2,4

Geluidsterkte

5,5

Sabine

geluidsterkte (dB)

5,0 4,5

variant Huidig

4,0

variant Diepte

3,5

variant Breedte

3,0

variant Hoogte

2,5

variant DBH

2,0

variant Blok

1,5

variant Waaier

1,0

125

250


2000

4000

Grafiek 7, Gemiddelde geluidsterkte en geluidsterkte berekend volgens Sabine in dB

6.1.4 De clarity De theoretische clarity volgens vergelijking (3.7) is berekend op basis van de nagalmtijd van Sabine. Aangezien deze geen uiteenlopende waarden geeft voor de verschillende varianten, is de clarity ook ongeveer gelijk voor alle varianten. In de eerste regel van tabel 6 staan de 56

6.1 Algemeen resultaat van de zaalakoestiek

waarden van de clarity op basis van de nagalmtijd van Sabine. In de rest van tabel 6 en in grafiek 8 staan de gemiddelde gemeten clarity waarden. Deze vallen allemaal lager uit dan de theoretische waarden. Het gemiddelde is 2,3 dB. Bij de gemiddelde gemeten clarity zijn alle varianten lager dan variant Huidig met uitzondering van variant Breedte. Variant Breedte toont een kleine verhoging bij 125 Hz, 2000 Hz en 4000 Hz. De grootste verlaging is te vinden bij variant Diepte en variant DBH. Deze hebben een verlaging van gemiddeld 1,7 dB. Variant Blok en variant Waaier tonen in mindere mate een verlaging van de clarity. Variant Hoogte toont slechts een kleine verbetering. De vergroting van de diepte van de orkestkamer blijkt duidelijk een verlaging van de clarity op te leveren. Door de diepere kamer is het geluidpad van het naar achter gerichte geluid langer. Hierdoor komt een deel van het geluid dat voorheen binnen de 80 ms aankwam, na 80 ms aan en verlaagt daarmee de clarity. Onduidelijk is wat de vorm voor effect heeft op de clarity. Zowel variant Blok (rechtere muren) als variant Waaier (schuinere muren) tonen een kleinere verlaging dan variant DBH. Tussen de verschillende frequenties zijn geen opvallende veranderingen op te merken. Tabel 6, C-80 in dB Sabine Gemiddelde C-80 variant Huidig variant Diepte variant Breedte variant Hoogte variant DBH variant Blok variant Waaier

125 Hz 1,8

250 Hz 2,0

500 Hz 2,4

1000 Hz 2,3

2000 Hz 2,7

4000 Hz 3,4

0,3 -0,7 0,4 0,1 -1,0 -0,7 -0,1

0,6 -1,0 0,4 0,4 -0,9 -0,5 0,0

1,1 -0,8 1,0 1,0 -0,7 -0,4 0,5

0,7 -1,4 0,3 0,3 -1,3 -0,9 0,0

0,7 -1,1 0,9 0,6 -1,0 -0,4 0,3

1,9 -0,1 1,9 1,6 -0,1 0,8 1,2

Clarity

3,5 3,0

Sabine

2,5

variant Huidig

2,0

variant Diepte

C-80 (dB)

1,5

variant Breedte

1,0 0,5

variant Hoogte

0,0

variant DBH

-0,5

variant Blok

-1,0

variant Waaier

-1,5 125

250


2000

4000

Grafiek 8, Gemiddelde C-80 en C-80 volgens Sabine

57


C-80 [dB] 1 kHz (smoothed)

3

D-50

2 1 A0

0 -1 -2 -3

Figuur 43, Voorbeeld verdeling clarity variant Huidig bij 1000 Hz


6.2

Resultaten van de hele zaal

3

De gemiddelde waarden zijn niet voldoende voor de karakterisering van een zaal. De waarden 2 43 van de parameters kunnen namelijk aanzienlijk variëren van zitplaats tot zitplaats. Figuur toont een voorbeeld van de variatie van C-80 in variant Huidig. Het resultaat in de zaal loopt van -3 tot 2,6 dB. In deze paragraaf zullen de meetpunten in de zaal individueel 1 bekeken worden om de verschillende varianten te vergelijken. Er zijn 10 punten die bekeken worden, de locaties van deze punten staan in figuur 42 aan het begin van het hoofdstuk. Deze punten 0 kleine zijn gekozen op basis van het kalibratiemodel (Bijlage B 2). De punten met een spreiding in het kalibratiemodel zijn gekozen.

-1

Voor dit deel van het onderzoek wordt alleen gekeken naar de varianten DBH, Blok en Waaier. Deze geven de grootste volumeverplaatsing van zaal naar podium. Deze-2 varianten zijn bovendien, gelet op de gemiddelde waarden (zie paragraaf 6.1), het meest interessant. Daarnaast is er een vergelijkbaar onderzoek (Relationship between room shape and acoustics -3van een of rectangular concert halls, 2008) bekend welke ingaat op de lengte, diepte en hoogte rechthoekige zaal. Per parameter is er voor ieder meetpunt een grafiek opgesteld. Vanwege het grote aantal grafieken staan deze in bijlage B 6.

6.2.1 De nagalmtijd Een uitgangspunt in het onderzoek is dat het volume in de zaal gelijk blijft. Dit is gedaan om het verschil tussen het gebruik van het volume in de zaal en het volume op het toneel aan te tonen. Bij een gelijk volume en hetzelfde absorberend oppervlak blijft de nagalmtijd volgens Sabine gelijk. Echter doordat er in de zaal andere materialen dan op het podium gebruikt worden en het totale oppervlak fluctueert, zal de absorptie in het model niet voor iedere variant gelijk zijn.

58

D-50

6.2 Resultaten van de hele zaal

De doelstelling is om de akoestiek te verbeteren. Voor de nagalmtijd betekent dit dat de nagalmtijd verhoogd moet worden. Daarom wordt de nagalmtijd van de drie varianten, DBH, Blok en Waaier, vergeleken met die van variant Huidig. Tabel 7, Gesommeerd verschil nagalmtijd in seconden ten opzichte van variant Huidig P11 P13 P15 P17 P23 P25 P31 P32 P22 Variant DBH 0,97 1,32 1,04 0,51 1,18 0,93 1,02 0,65 0,83 Variant Blok 4,36 3,55 3,35 2,76 3,65 3,29 4,52 3,5 3,61 Variant Waaier -0,13 0,21 0,12 0,15 0,24 -0,26 0,11 -0,16 0,03

P37 0,43 2,84 -0,04

Totaal 8,88 35,43 0,27

Nagalmtijd , punt 22 3 2,8 Voorkeur

Nagalmtijd (s)

2,6

varHuidig

2,4

varDBH

2,2

varBlok

2

varWaaier

1,8

1,6 1,4

125

250

500 1.000 2.000 4.000 Frequentie (Hz) Grafiek 9, Overzicht nagalmtijd punt 22

In tabel 7 zijn per meetpunt de tijdsverschillen tussen de verschillende varianten en variant Huidig van iedere frequentie bij elkaar opgeteld. Variant Waaier toont slechts een kleine verhoging van de nagalmtijd. Deze winst is voornamelijk te behalen in het midden van de zaal. De locaties langs de rand (P32 en P37) en helemaal voorin de zaal (P11) tonen een kleine verlaging van de nagalmtijd. Variant Waaier volgt, met uitzondering van punt 37, de lijn van de nagalmtijd per frequentie van variant Huidig. Variant DBH toont een verhoging van de nagalmtijd. Gemiddeld 0,15 seconde per meetpunt per frequentie. De middenfrequenties, 250 Hz tot en met 2 kHz, leveren de grootste bijdrage aan deze verhoging. De verhoging neemt gelijkmatig af met de afstand tot de bron. Ook variant DBH volgt de lijn van variant Huidig. De grootste verhoging toont variant Blok, gemiddeld 0,6 seconde per meetpunt per frequentie. Deze verhoging is voornamelijk te danken aan de frequenties 500 Hz, 1 kHz en 2 kHz en in mindere mate 4 kHz, deze tonen een grote toename van de nagalmtijd ten opzichte van variant Huidig. Grafiek 9 geeft een voorbeeld van nagalmtijd in punt 22. Als er gekeken wordt naar het percentage van het totaal aantal reflecties dat de wanden van de orkestkamer voor hun rekening nemen, blijkt dat het percentage voor de drie varianten veel hoger uit valt dan het percentage reflecties tegen orkestkamerwanden in variant Huidig (Tabel 8). Door de grotere orkestkamer blijft het geluid langer in de orkestkamer voordat het naar de zaal gaat. Geluidstralen blijven naarmate de wanden van de orkestkamer meer parallel staan, langer in de orkestkamer en daarmee wordt de nagalmtijd langer. Door de rechtere wanden wordt een groter deel eerst naar achteren weerkaatst voordat het de zaal in gaat. Waarom deze verhoging bijzonder hoog is voor midden en hoge frequenties ligt aan de absorptie van de 59


orkestkamer. Deze is laag voor de hoge frequenties en loopt langzaam op voor de lage frequenties. Een of twee reflecties extra hebben een significant effect op de nagalmtijd. Tabel 8, Percentage reflecties tegen orkestkamerwanden ten opzichte van alle reflecties. Top Vloer Zij Achter Variant Huidig 4,6% 4,8% 5,4% 2,2% Variant DBH 7,0% 7,2% 8,4% 3,4% Variant Blok 8,6% 8,8% 9,6% 4,8% Variant Waaier 6,0% 6,2% 8,4% 2,2%

Totaal 17,0% 26,0% 29,4% 22,8%

6.2.2 De early decay time Voor de early decay time geldt hetzelfde als bij de nagalmtijd, een hogere EDT is een verbetering. Tabel 9 geeft per meetpunt de tijdsverschillen tussen de verschillende varianten en variant Huidig. De verschillende frequenties van ieder meetpunt zijn opgeteld. Er wordt een score gegeven aan de hand van de verbetering ten opzichte van de EDT van de huidige variant. De EDT schommelt meer per meetpunt dan de nagalmtijd. Dat is niet zo vreemd aangezien de EDT voornamelijk bepaald wordt door de vroege reflecties. Deze reflecties tonen een grotere variatie over de zaal. Tabel 9, Gesommeerd verschil EDT in seconden ten opzichte van variant Huidig P11 P13 P15 P17 P22 P23 P25 P31 Variant DBH 2,55 0,54 0,02 0,24 2,03 1,62 0,24 3,09 Variant Blok 4,51 1,38 1,46 1,09 3,53 1,53 0,75 4,3 Variant Waaier 2,13 -1,76 -1,22 -0,08 -0,09 -0,13 -1,4 1,88

P32 1,33 2,83 0,11

P37 1,13 0,51 -0,49

Totaal 12,79 21,89 -1,05

Variant Waaier toont een verlaging van de EDT. Meetpunten midden in de zaal (P13, P15 en P25) tonen een grote verlaging. Meetpunt 11 toont wel een hogere waarde dan variant Huidig maar deze is lager dan bij variant Blok en variant DBH. De andere punten tonen ongeveer gelijke EDT waarden als variant Huidig. Variant DBH geeft een verhoging voor alle meetpunten. Meetpunten centraal in de zaal (P13, P15, P17 en P25) tonen slechts een kleine verhoging en de meetpunten langs de wand en midden voor in de zaal (P22, P23, P31, P32 en P37) een grotere verhoging. Variant Blok geeft de grootste verhoging. De meetpunten voor in de zaal (P11, P31) geven een zeer grote verhoging. Dit is positief aangezien bij variant Huidig de nagalmtijden voorin de zaal laag zijn. De verhoging wordt kleiner naarmate de afstand tot de bron groter wordt. Wat niet duidelijk uit deze tabel op te merken valt maar wel opvallend is (Grafiek 10), is dat de EDT bij variant Huidig een grote spreiding heeft en bij de drie varianten veel egaler verdeeld is. Een grotere orkestkamer zorgt voor een egale verdeling van de EDT over de zaal. Variant Waaier toont de kleinste spreiding en variant Blok toont de grootste spreiding van de drie.

60

6.2 Resultaten van de hele zaal 2,4

Huidig

2,2

DBH

BLOK

Waaier gem. EDT

Tijd (s)

2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 125 250 500 1000 2000 4000

125 250 500 1000 2000 4000

125 250 500 1000 2000 4000

125 250 500 1000 2000 4000

1,0

Frequentie (Hz) Grafiek 10, Spreiding EDT van de verschillende octaafbanden

6.2.3 De geluidsterkte De geluidsterkte van een zaal is een maat hoe luid het geluid in de zaal klinkt. Aangezien theaterzalen kleiner zijn dan concertzalen is een kleinere geluidsterkte gewenst. In grafiek 11 staan de resultaten van de 1 kHz octaafband uit gezet tegen de afstand tot de bron. Tabel 10 toont de verschillen tussen variant Huidig en de andere varianten. Per meetpunt zijn de verschillende frequenties wederom bij elkaar opgeteld. De aflopende achterwand geeft de geluidsterkte op basis van vergelijking (3.5) weer. Tabel 10, Gesommeerd verschil geluidsterkte in dB ten opzichte van variant Huidig P11 P13 P15 P17 P22 P23 P25 P31 P32 Variant DBH -7,3 -0,1 0,8 -2,6 -3,6 -2,3 1,3 -8,2 -0,5 Variant Blok -9,5 -5,3 -5,1 -3,3 -13,4 -7,7 -3,3 -8,1 -6,9 Variant Waaier -9,6 6,6 5 -2,4 -2,3 0,8 6,4 -10 1,3

P37 -3,8 -3 -1,1

Totaal -26,3 -65,6 -5,3

Variant Waaier toont de kleinste verlaging. Gesommeerd over het hele bereik is de verlaging slechts 5,3 dB. Grafiek 11 laat zien dat de geluisterkte van variant Waaier gelijkmatiger afloopt naarmate de afstand tot de bron groter wordt. Variant DBH toont een grote verlaging van de geluidsterkte: 26,3 dB gesommeerd over de meetpunten. Alle meetpunten tonen deze verlaging met uitzondering van de meetpunten op het eerste balkon (P15 en P25). Voorin de zaal (P11 en P31) is de verlaging kleiner dan bij de andere twee varianten. De grootste gesommeerde verlaging is te vinden bij variant Blok met 65,6 dB. Alle meetpunten tonen een verlaging. Vooral de tweede rij meetpunten (P22 en P32) tonen een aanzienlijke verlaging ten opzichte van de andere twee varianten. De verlaging van de geluidsterkte is te verklaren door de extra afstand die het geluid moet afleggen in de grotere orkestkamer. Door de extra afstand en eventuele extra reflecties is het aankomende geluid zwakker en levert het een kleinere bedrage aan de geluidsterkte. Vooral bij de eerste rij is goed te zien. Hier is de extra afstand dat reflecterend geluid maakt relatief het grootst. Wanneer het geluid snel de zaal in wordt geleid door de schuine wanden van variant Waaier, wordt de afstand dat het reflecterend geluid maakt kleiner en levert dit een hoger resultaat op voor de geluisterkte. De rechte wanden van variant Blok zorgen er juist voor dat geluid langer blijft hangen in de orkestkamer voordat het richting de zaal wordt geleid. Een lagere geluidsterkte verdeeld over de hele zaal is hiervan het resultaat.

61


Geluidsterkte

VariantBlok VariantWaaier

Geluidsterkte (dB)

8

VariantDBH 6

VariantHuidig Vegelijking (3.5)

4 2 0

11

31

22 10 11 32 12 13 14 15 16 17 23 18 19 13 20 21 22 23 24 25

25 15 26 27 28 29 30

17 37 31 32 33 34 35 36

Grafiek 11, Geluidsterkte; Afstand tot de bron 1000 Hz

6.2.4 De clarity (C-80) De clarity bij variant Huidig is hoger dan de eerste schatting van -1,2 dB. De drie varianten tonen allemaal een verlaging van clarity ten opzichte van variant Huidig. Tabel 11 toont de verschillen tussen variant Huidig en de andere varianten. Per meetpunt zijn de verschillen van de verschillende frequenties opnieuw bij elkaar op geteld, om zo een indruk van de totaalscore per variant te verkrijgen. Tabel 11, Gesommeerd verschil C-80 in dB ten opzichte van variant Huidig P11 P13 P15 P17 P22 P23 P25 P31 Variant DBH -11,6 -17,4 -8,7 -11,9 -11,6 -13,8 -4,5 -14,2 Variant Blok -10,2 -9,2 0,9 -1,2 -20,3 -16,0 0,7 -13,7 Variant Waaier -6,0 -4,9 0,3 -0,8 -9,6 -4,1 -2,4 -7,6

P32 -7,2 -7,6 4,1

P37 0,3 3,3 -2,2

Totaal -100,6 -73,3 -33,2

Variant Waaier toon de kleinste gesommeerde verlaging met 33,2 dB. De verlaging bevindt zich vooral in de zaal, op de balkons is een kleinere verlaging aanwezig. Opvallend is dat meetpunt 32 een verhoging toont. Dit punt blijkt precies in een lokale verstoring te liggen (Figuur 44).

62

6.2 Resultaten van de hele zaal


D-50

4 3 2 1

A0

0 -1 -2

Punt 32

-3 Figuur 44, C-80


D-50

4

Variant Blok geeft een totale verlaging van 73,3 dB ten opzichte van variant Huidig. Ook hier is de verlaging te vinden beneden in de zaal. Op de balkons is zelfs een lichte verhoging te vinden (P15, P25, P37). Variant DBH toont de grootste gesommeerde verlaging met 100,6 dB. Met uitzondering van meetpunt 37 tonen alle punten een verlaging. Meetpunt 37 toon juist een kleine verhoging van 0,3 dB. Grafiek 12 toont de spreiding van clarity. Variant DBH heeft de laagste gemiddelde clarity. Echter de spreiding is groter dan die van variant Blok en Waaier. Wordt er naar de verdeling van de hele zaal gekeken dan blijkt dat slechts een klein gedeelte van het publiek deze uiterste waarden krijgen.

3 2 1

5 4

Huidig

DBH

BLOK

gem. C-80

3 C-80 (dB)

Waaier

2

0 -1 -2

1 0

-3

-1 -2 -3 125 250 500 1000 2000 4000

125 250 500 1000 2000 4000

125 250 500 1000 2000 4000

125 250 500 1000 2000 4000

-4 Frequentie (Hz) Grafiek 12, Spreiding C-80 verdeeld over de octaafbanden

63

7

Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk wordt na een analyse per variant antwoord gegeven op de vraag of het gunstiger is om het volume in de toneeltoren te gebruiken voor de ontwikkeling van de akoestiek in plaats van extra volume te creëren in de zaal door het plafond te verhogen. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het bouwtechnische aspect en wordt een aantal aanbevelingen gegeven.

7.1

Analyse In deze analyse worden de resultaten per variant bekeken. Variant DBH Variant DBH toont voor de verschillende parameters een positief resultaat. De nagalmtijd en EDT zijn groter dan variant Huidig en de geluidsterkte en C-80 tonen een verlaging. De nagalmtijd toont een gelijkmatige verhoging verdeeld over de frequenties. Ook is de verhoging gelijk verdeeld over de zaal, alleen bovenin op het 2e balkon is de verhoging minder groot. Bij de EDT is de verhoging minder gelijk verdeeld over de frequenties. Ook zijn de waarden voor de EDT niet gelijk verdeeld over de zaal. Midden in de zaal is slechts een kleine verhoging merkbaar. De geluidsterkte toont vooral een verlaging voorin de zaal. De plaatsen op het eerste balkon krijgen te maken met een lichte verhoging. Door de grote verlaging voorin is de geluidsterkte gelijkmatiger verdeeld over de zaal en loopt deze af richting achterkant van de zaal. De C-80 toont ook een verlaging. Voor de meetpunten (P25 en P37), waar slechts een kleine verlaging is waar te nemen, blijkt dat daar variant Huidig zelf al een lage waarde heeft. Echter bij variant DBH slaat de verlaging soms een beetje door (P13). Hierdoor is de spreiding van de resultaten groter dan bij variant Huidig. Variant Blok De resultaten van deze variant tonen grote verschillen met variant Huidig. Vooral de nagalmtijd toont een grote verhoging. Dit komt door het eerder besproken gebrek aan diffusie in de orkestkamer. De invloed van dit probleem wordt kleiner naarmate men verder in de zaal komt. De verhoging van de EDT is minder uitgesproken dan die bij de nagalmtijd maar is in deze variant nog wel de grootste van de drie varianten. Het probleem met de diffusie is minder zichtbaar. De spreiding van de resultaten is groot. De geluidsterkte toont ook een grote verlaging ten opzichte van variant Huidig. Waar de andere twee varianten alleen een significante verlaging voorin de zaal tonen, gaat dit bij variant Blok door tot dieper in de zaal. Alleen de meetpunten op het 2e balkon tonen een vergelijkbare verlaging als de andere twee varianten. De C-80 toont ook een verlaging. Deze is echter minder groot dan de verlaging van variant DBH. De meetpunten op het 1 e balkon tonen een kleine verhoging. De resultaten tonen wel een kleinere spreiding. Variant Waaier Variant Waaier toont geen verhoging ten opzichte van variant Huidig. De resultaten schommelen dicht om die van variant Huidig heen. Bij de EDT tonen de resultaten een verlaging, dit is voornamelijk door de resultaten midden in de zaal (P13, P15, P25). Voor in de zaal tonen de meetpunten een verhoging. De spreiding van de resultaten is wel zeer klein. De geluidsterkte toont slechts voor in de zaal en op het 2e balkon een verlaging van de resultaten. Echter midden in de zaal en op het 1e balkon toont de geluidsterkte juist een verhoging. De C-80 toont een verlaging ten opzichte van variant Huidig. 65

H 7 Conclusies en aanbevelingen

7.2

Conclusie Uit de resultaten valt op te maken dat de hypothese zoals gesteld in het begin van dit onderzoek wordt bevestigd: Voor de ontwikkeling van de akoestiek kan, in plaats van extra ruimte te creëren in de zaal, het volume in de toneeltoren gebruikt worden om de akoestische kwaliteit in de zaal te verbeteren. Er moet, zo blijkt uit het onderzoek, hierbij wel rekening gehouden worden met de vorm van deze ruimte op het podium: hoewel variant DBH en variant Blok verbeteringen tonen bij alle onderzochte parameters, toont variant Blok de grootste verbetering. Variant waaier toont weinig of geen verbetering. Variant Blok levert een grote verbetering. Deze verbetering is zo groot dat hij hinderlijk wordt en is te danken aan de afwezigheid van diffusie in de orkestkamer. Bij een orkestkamer met diffusie daalt de nagalmtijd tot een aangenamer niveau. Bij variant DBH treed voldoende verbetering op en ligt de nagalmtijd rond de 2 seconden. Variant Waaier toont geen verbetering. Bij de early decay time is de verbetering van variant Blok weliswaar het grootst maar de resultaten tonen een grote spreiding. Variant DBH toont een kleinere verbetering maar ook een kleinere spreiding van de resultaten. Variant Waaier toont de kleinste spreiding, maar geen verbetering van de EDT en de nagalmtijd. Bij de geluidsterkte treedt een verlaging op bij variant DBH en variant Blok. Ook hier toont variant Blok de grootste verlaging. Variant Waaier toont een lichte verhoging. De resultaten van de meetpunten voorin de zaal leveren de grootste bijdrage aan de verlaging. Deze verlaging geldt tevens voor variant Waaier. Doordat een theaterzaal kleiner is dan een concertzaal levert de verlaging een verbetering van de kwaliteit van de akoestiek. Een voltallig symfonieorkest heeft minder moeite om een theaterzaal te vullen met geluid en heeft de bijdrage van de geluidsterkte minder nodig dan in een concertzaal. De clarity toont bij variant DBH de grootste verlaging ten opzichte van variant Huidig. Bij variant Blok treedt ook een grote verlaging op en bij variant Waaier slechts een bescheiden verlaging. Echter het nadeel is dat de resultaten van variant DBH veel meer verspreid zijn dan de resultaten van de varianten Blok en Waaier. Variant Blok heeft de voorkeur. Er moet echter rekening gehouden worden met de volgende aandachtspunten: als er te weinig diffusie in de orkestkamer aanwezig is, wordt de nagalmtijd te lang en bestaat risico op storende flutter-echo’s tussen de parallelle vlakken rond het podium. Verder is de parameter “Ease of Ensemble” in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Mogelijk zal de beleving voor musici door de grotere orkestkamer anders zijn dan in de oorspronkelijke vorm. Hoewel op basis van de ‘schoenendoos-vorm’ van enkele bekende concertzalen verwacht wordt dat dit door de musici niet als hinderlijk zal worden beleefd, wordt nader onderzoek aanbevolen. Verder geldt dat niet de hele toneeltoren kan worden gebruikt. Een orkestkamer blijft altijd nodig om de vorm van het volume boven het podium te bepalen. Deze orkestkamer zal, in de oplossing zoals voorgesteld door dit onderzoek, echter wel beduidend groter zijn dan tot nu

66

7.3 Bouwtechnische overwegingen voor een grotere orkestkamer

toe gebruikelijk was. In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op enkele bouwtechnische overwegingen hierbij. Voor een dramavoorstelling heeft de verplaatsing van het volume vanuit de zaal naar het podium geen negatieve invloed. Door de toneelstoffering is de ruimte achter het proscenium geen onderdeel van het akoestisch volume. Voor dramavoorstellingen is een kleinere zaal wenselijk. De grotere prosceniumopening moet dus alleen akoestisch open zijn voor een concert, wat dus vraagt om een opening die van afmeting varieert afhankelijk van het type voorstelling. Dit is in huidige theaters niet gebruikelijk De opening kan echter eenvoudig kleiner worden gemaakt met beweegbare panelen; zelfs de manteau kan er desgewenst voor gebruikt worden. In de volgende paragraaf worden ingegaan op enkele bouwtechnische overwegingen. Kort samengevat kan -onder voorwaarden- de ruimte van de toneeltoren effectief gebruikt worden voor de ontwikkeling van de akoestiek. Het is niet nodig om extra ruimte te creëren in de zaal.

7.3

Bouwtechnische overwegingen voor een grotere orkestkamer In de huidige situatie is de orkestkamer een aparte constructie die geplaatst is op het podium. De orkestkamer bestaat uit losse verplaatsbare elementen die opgeruimd kunnen worden wanneer deze niet in gebruik zijn. De wandelementen zijn inklapbaar en kunnen compact opgeslagen worden. Deze staan vaak in een hoekje van het zijtoneel opgeslagen. De plafondelementen worden vaak langs de achtergevel opgehangen wanneer deze niet gebruikt worden. Tijdens het gebruik worden de plafondelementen aan de trekken opgehangen en opgetakeld. Vervolgens worden de wandelementen op het podium geplaatst. De wandelementen hebben allemaal dezelfde hoogte en de plafondelementen hangen ertussen. Een voorbeeld is te vinden in Bijlage B 8 Technische tekeningen. Voor het ontwerp van een grotere orkestkamer komen we een aantal obstakels tegen. De prosceniumopening is vaak te klein. Als er achter de opening een grote orkestkamer wordt geplaatst dan ontstaat het probleem van een gekoppelde ruimte. Een ander probleem is dat de toneeltoren vaak niet even breed en diep is als de vloer van het podium. Daarnaast bevinden zich boven het toneel allerlei theatertechnische voorzieningen waar rekening met gehouden moet worden. Zo kunnen de zijbruggen de uitbreiding van de orkestkamer in de hoogte of breedte beperken en kunnen voorzieningen voor de portaalbrug in het zicht komen wanneer de lijst verwijderd wordt. Wanneer in een nieuw theater naast drama ook symfonische voorstellingen mogelijk moeten zijn, moet hier rekening mee gehouden worden tijdens het ontwerpproces. Er zal een grotere orkestkamer geplaatst moeten kunnen worden. Om dit grotere volume te kunnen gebruiken zonder dat dit een gekoppelde ruimte vormt moet de toneelopening zo groot mogelijk zijn. De opening moet even breed en hoog als de zaal zijn. De wanden en plafond van de orkestkamer kunnen dan direct aansluiten op de wanden en plafond van de zaal. De Lawei in Drachten en het Theater aan het Vrijthof in Maastricht zijn enkele voorbeelden van theaters met een grote toneelopening (Peutz bv). De lijst van het theater zal voor een symfonisch concert moeten kunnen verdwijnen. Voor andere voorstellingen moet de lijst echter wel aanwezig zijn. Achter het toneel zijn ook aanpassingen nodig. Om maximaal van de breedte en hoogte gebruik te kunnen maken moet de vrije hoogte van het zijtoneel en de hoogte van de zijbruggen hoger zijn dan het plafond van de zaal. Hierdoor kunnen de plafondelementen van 67

H 7 Conclusies en aanbevelingen

de orkestkamer onder deze zijbruggen hangen. Een andere mogelijkheid is de zijbruggen verwijderbaar of opklapbaar te maken. De smallere toneeltoren moet pas beginnen boven het plafond van de zaal. De toneeltoren moet als het ware als een doos op het dak van het theater gebouwd worden. Hierdoor kan de volledige breedte en diepte van het podium benut worden. De nieuwe grotere orkestkamer neemt meer ruimte in. Ook wanneer deze opgeslagen is. De ruimte die een opgeslagen orkestkamer in beslag neemt kan groot zijn. Er zijn verschillende alternatieve oplossingen om de ruimte van de opslag te beperken. Om zoveel mogelijk van de diepte gebruikt te kunnen maken, kan de achterwand van het podium tevens als achterwand van de orkestkamer dienen. Uiteraard moet er dan Figuur 45, Zijwanden Muziekgebouw aan 't IJ wel rekening gehouden worden met de functioneren ook als poten van de afstopping afwerking en bescherming. In het Muziekgebouw aan ’t IJ hebben de zijwanden van het podium een dubbele functie (Figuur 45). Ze kunnen ook gebruikt worden als poten van de afstopping (zie plattegrond in B 8). Om tijdens een dramavoorstelling de zaalopening te verkleinen, kunnen de zijwanden gebruikt worden. Ditzelfde is mogelijk voor een deel van de plafondelementen. Deze kunnen ook als afscheiding boven de zaalopening dienen (Punt 3 in de langsdoorsnede in B 8). Wanneer de verschillende elementen een dubbele functie krijgen moet er extra rekening gehouden worden met de afwerking. In de Bass Performance Hall in Fort Worth (VS) wordt de hele toneeltoren volledig afgesloten door een scharnierende constructie die langs de achterwand hangt wanneer deze niet gebruikt wordt (Punt 1 in de langsdoorsnede in B 8). Achter deze constructie kan de achterwand veilig opgeborgen worden. In de constructie zijn klankkaatsers verwerkt welke individueel ingesteld kunnen worden.

7.4

Aanbevelingen voor verder onderzoek In dit onderzoek is alleen gebruik gemaakt van de toneeltoren. Een optimalisatie is niet gerealiseerd. Dit is voor ieder ontwerp apart nodig en zal ook bij dit zaalontwerp nodig zijn. Echter absorptie, klankkaatsers en diffusors zullen op andere locaties dan de gebruikelijke plekken in de zaal geplaatst moeten worden. Het is mogelijk dat deze locaties al in gebruik zijn voor andere theatergerichte doeleinden. De grotere toneelopening brengt mogelijk bouwtechnische problemen met zich mee. Deze problemen zijn nog niet onderzocht. Verder is het zijtoneel ‘zichtbaar’ vanuit de zaal, eventueel geluid vanaf het zijtoneel wordt mogelijk hoorbaar in de zaal. Voor dramavoorstellingen kan dit geluid hinder opleveren. Tenslotte is geen onderzoek gedaan naar het geluid op het podium en de beleving van dit geluid door de musici. Aanbevolen wordt ook dit aspect nader te onderzoeken.

68

Literatuur Appleton, Ian. 2008. Buildings for the performing arts. 2008. Barron, M. 1993. Auditorium acoustics and architectural design. 1993. Beranek, Leo. 1996. Concert and opera halls: How they sound. 1996. Cavanaugh, William J. en Wilkes, Joseph A. 1999. Architectural acoustics princples and practice. 1999. Cervone, Richard P, et al. 1990. The subjective and objective evaluation of three rooms for music listening. Journal Acoustical Society of Amerika, Suplement 1, 88. 120 th JASA meeting, San Diego: (1990), session 9aa3, 1990. Cremer, Lothar and Müller, Helmut A. 1982. Principles and Applications of Room Acoustics, Volume I. Barking : Applied Science Publishers, 1982. ISBN 0-853334-113-3. De Haan, Hilde. 2007. De Spiegel; Toonbeeld van Theaterbouw. Amsterdam : Architectura & Natura Pers, 2007. 978 90 7686 352 8. FDA. Fisher Dachs Associates - Project -California Institute of the Arts. fda-online. [Online] Fisher Dachs Associates. [Citaat van: 10 08 2013.] http://fdaonline.com/project_detail.php?id=28. Gade. 2007. Springer handbook of acoustics. Springer handbook of acoustics. 2007, 9. Inis. 2009. Wat is musical? | Muziek en Film : Theater. Infonu.nl. [Online] Infonu.nl, 03 05 2009. [Citaat van: 01 10 2013.] http://muziek-en-film.infonu.nl/theater/35661-wat-ismusical.html. Jaffe, J. Christopher. 2010. The Acoustics of Performance Halls. 1e editie. New York : W.W. Norton & Company, 2010. ISBN 978-0-393-73255-9. Jordan. 1980. Acoustical design of Concert halls and Theatres. Barkin : Applied Science Publishers, 1980. ISBN 0-85334-853-7. Kuttruff, Heinrich. 2009. Room Acoustics. 5e. Abingdon : Spon Press, 2009. ISBN 978-0415-48021-5. Martin, H. J. en Hak, C. C.J.M. 1999. Zaalakoestiek. Eindhoven : sn, 1999. Nijs, Lau. B.12.1 (Theorie deel 13) De nagalmtijd in een rechthoekige ruimte. Ruimteakoestiek voor architecten en voor hen die dat willen worden, door Lau Nijs, Faculteit Bouwkunde, TUDelft. [Online] Technische Universiteit Delft - Faculteit Bouwkunde. http://bk.nijsnet.com. Peutz bv. Acoustics by Peutz; Theatres and Concert Halls. Rijskwijk : Den Haag offset. 97890-811189-1-0. Prinssen, W.C.J.M. en Megens, J.M.P.H.M. 2008. Luxor Theater - vooronderzoek concertakoestiek. Uden : Scena, 2008. K111SC0699.R01.1-JM-sd. Relationship between room shape and acoustics of rectangular concert halls. Klosak, A.K. en Gade, A.C. 2008. 2008, Acoustical society of America, Vol. 123 Issue 5, pp. 3199-3199. Rossing , Thomas D., Moore, F. Richard en Wheeler, Paul A. 2002. The Science of sound. 3rd ed. San Francisco : Addison Wesley, 2002. Skålevik, Magne. 2010. Reverberation Time – the mother of all room acoustical parameters. Bergen, Norway : sn, 2010. The young Architect's Guide to Room Acoustics. Nijs, L en de Vries, D. 2005. 2, Delft : sn, 2005, Acoustical Science and Technology, Vol. 26, pp. 229-232. Theaterland, Nederland. Theaterles. Theaterland. [Online] Nederland theaterland. [Citaat van: 10 08 2013.] http://www.theaterland.nl/main.asp?path=dbdtsim3artjnrqgi.

69

Bijlagen B1

BEZOEK AAN HET NIEUWE LUXOR THEATER IN ROTTERDAM ................................................................ 73

B2

KEUZE MEETPUNTEN IN DE ZAAL .......................................................................................................... 75

B3

CONTROLE VAN HET MODEL ................................................................................................................. 79

B4

INVOERBESTAND CATT-ACOUSTIC ........................................................................................................ 85

B5

RESULTATEN CATT ACOUSTIC ................................................................................................................ 99

B6

VERWERKTE RESULTATEN ................................................................................................................... 113

B7

PULSRESPONSIE DIAGRAMMEN .......................................................................................................... 139

B8

TECHNISCHE TEKENINGEN ................................................................................................................... 155

B 1 Bezoek aan het Nieuwe Luxor Theater in Rotterdam Op donderdag 25 augustus ben ik op bezoek geweest in het Nieuwe Luxor Theater in Rotterdam. Doel van het bezoek was om een indruk te krijgen van de zaal en informatie te verkrijgen over bepaalde maatvoeringen. Er kan veel informatie uit de bouwtekeningen gehaald worden. Er zijn echter nog enkele gegevens onduidelijk. Een bezoek aan het theater zelf kan uitkomst bieden. Tevens was ik zelf nog niet in het Nieuwe Luxor Theater geweest. Het leek mij nuttig om de zaal te bezichtigen. Vragen vooraf Er waren enkele kwesties waar ik graag antwoord op wilde hebben. Voornamelijk gaan de vragen over ontbrekende of onduidelijke gegevens uit de bouwtekeningen. Daarnaast wilde ik ook weten of het mogelijk was om in de zaal te kunnen meten met de orkestkamer op het toneel. En hoeveel geluid er vanaf het zijtoneel kan komen. Enkele vragen:       

Zijn de loges zo ontworpen dat ze akoestisch nut hebben? Is de beweegbare wand aanwezig en hoe wordt hij gebruikt? Op de technische tekeningen zag ik zo iets staan. Hoe hoog zijn de klank kaatsers? Waar zitten precies de akoestische gordijnen? Wat zijn de maten van de orkestkamer? Is er geluidsoverlast van het zijtoneel? Zijn metingen met de orkestkamer mogelijk?

Verslag van de dag Mijn eerste contact per email (22 augustus) was met Bas Colombijn. Hij is één van de toneelmeesters van het Nieuwe Luxor. Ik heb een afspraak gemaakt om op donderdag 25 augustus om 12.00 uur langs te komen. Bij ontvangst zijn we direct naar het toneel gegaan. Mijn eerste indruk was dat er veel meer ruimte boven en naast het toneel aanwezig was dan ik had verwacht. Het is inderdaad zonde om deze ruimte niet te kunnen benutten. Er waren geen decorstukken aanwezig, het was helemaal leeg. Ze waren bezig met onderhoud van de zaal. Op het toneel werd ik voorgesteld aan de geluidtechnicus welke mij rond zou kunnen leiden en waar ik mijn vragen aan zou kunnen stellen. Na een korte uitleg van wat ik van plan was en wat ik graag wilde weten, liepen we de zaal rond om enkele zaken wat beter te bekijken. Duidelijk was dat de geluidstechnicus veel praktische kennis had met betrekking tot akoestiek van de zaal. Veel gaat op gevoel Praktijk en theorie komen niet altijd overeen. Hij wist dus ook niet precies wat de precieze maten van alles waren maar wel wat de effecten waren voor het geluid bij bepaalde veranderingen. Een voorbeeld waar hij over vertelde was dat de balkonrand een hinderlijke nagalm van achteren gaf. Veel voorbeelden gingen over versterkt geluid. Bij navraag over de orkestkamer blijkt dat het een dag tijd kost om deze te plaatsen. Om deze zomaar voor een onderzoek te plaatsen zou niet zo eenvoudig gaan. Hij was wel geïnteresseerd waarom ik graag die gegevens wilde hebben. Op de vraag of er al meetgegevens van de Orkestkamer bekend waren, was het antwoord ook negatief. De orkestkamer zelf is door een Duits bedrijf geplaatst. Hiervoor zijn eerst in de zaal metingen 73

Bijlagen

gedaan om te bepalen hoe groot deze moet worden. Om het proscenium akoestisch groter te maken leek hem geen goed idee. Geluid van het zijtoneel zou dan eenvoudig de zaal kunnen bereiken. Hierna heb ik nog zelfstandig rond gekeken in de zaal. Ik wilde graag zien welke materialen gebruikt waren. En hoe bepaalde dingen geconstrueerd zijn. Daarnaast heb ik nog enkele foto’s gemaakt. Conclusie Tijdens deze excursie heb ik veel geleerd. Met alle informatie kan ik het model bijwerken zodat het beter de werkelijkheid benaderd. Hieronder volgend een overzicht van wat ik te weten ben gekomen.        

74

De loges hebben geen speciale vorm om het geluid een bepaalde richting in te kaatsen. De beweegbare wand is niet aanwezig. Er zit een gekromde wand in beide hoeken, waarschijnlijk om het geluid uit de orkestbak de zaal in te kaatsen. Het achterste (derde) element van de beweegbare klankkaatsers heb ik niet gezien. De klankkaatsers hebben slechts twee standen: hoog en laag, precieze maten zijn niet bekend. Echter de lage stand is even hoog als de loopbrug. Naast de gordijnen boven de loopbrug hangen er ook gordijnen langs de muur boven het proscenium. De vaste klankkaatsers zijn minder krom dan gedacht. De orkestkamer loopt taps toe en de achterwand staat op 13.60 meter van de koperen kees Slechts een klein deel van de zijwanden bestaat uit diffusers.

B 2 Keuze meetpunten in de zaal Om een beter beeld te krijgen hoe het geluid zich over deze zaal verdeelt, worden de parameters van verschillende meetpunten uit de zaal vergeleken. Om het overzichtelijk te houden worden tien meetpunten gebruikt. Deze meetpunten zijn gekozen uit een grotere groep meetpunten welke ieder berekend zijn met CATT-Acoustic. De groep meetpunten bestaan uit drie rijen van ieder zeven meetpunten. Rij 1 ligt door het midden van de zaal en rij 2 en 3 delen de halve zaal op in drie gelijke stukken. Punt 1 tot en met 4 bevinden zich boven het publiek in de zaal, punt 5 en 6 bevinden zich op het eerste balkon en punt 7 bevind zich op het tweede balkon. Tabel 13 en figuur 46 geven een overzicht van de locatie van de verschillende meetpunten. De meetpunten zijn 60 centimeter boven het publiekvlak gesitueerd. Tabel 12, locatie bron Bron x y A0

1

-1,50

z 1,70

Tabel 13, Coördinaten van de meetpunten punt x y z

x

y

z

x

y

z

11

0

2,77

0,90

21

2,95

2,57

0,90

31

5,85

1,96

0,90

12

0

8,63

1,47

22

3,76

8,37

1,47

32

7,45

7,59

1,47

13

0

15,30

2,31

23

4,68

14,98

2,31

33

9,27

14,01

2,31

14

0

20,85

3,67

24

5,45

20,47

3,67

34

10,79

19,35

3,67

15

0

20,00

8,12

25

5,33

19,63

8,12

35

10,56

18,53

8,12

16

0

24,00

9,99

26

5,88

23,59

9,99

36

11,65

22,38

9,99

17

0

24,60

14,39

27

5,96

24,19

14,39

37

11,81

22,96

14,39

17

27

37

16

26

36

15

25

35

14

24

34

13

23 12

01 22

11

21

A0 33 32 31

Figuur 46, locaties meetpunten gezien vanaf het podium

75

Bijlagen

Uit deze 21 punten zijn de 10 meetpunten gekozen. De keuze van de tien meetpunten is gebaseerd op de nauwkeurigheid van de nagalmtijd die een meetpunt heeft. De T-30 wordt gebruikt voor de nagalmtijd. Het model dat gebruikt wordt voor de bepaling van de meetpunten is het operamodel. Deze wordt namelijk als basis voor het onderzoek gebruikt. Het model is 10 keer doorgerekend. De resultaten geven een spreiding van de berekende nagalmtijden. Van ieder punt wordt per frequentie de spreiding van de nagalmtijd bepaald. De spreiding staat in tabel 14. Per frequentie krijgt ieder punt een score. De score ligt tussen 1 voor het punt met het grootste spreiding en 0 voor het punt met de kleinste spreiding. De scores van de verschillende frequenties wordt bij elkaar opgeteld en de 10 laagste worden gebruikt. De scores staan in tabel 15. Tabel 14, Spreiding nagalmtijd per frequentie (in seconden) Punt 125 Hz 250 Hz 500 Hz

1 kHz

2 kHz

4 kHz

11

0,12

0,16

0,18

0,19

0,18

0,17

12

0,06

0,25

0,24

0,35

0,29

0,11

13

0,07

0,08

0,42

0,35

0,37

0,22

14

0,09

0,17

0,50

0,50

0,32

0,46

15

0,06

0,22

0,39

0,36

0,21

0,22

16

0,10

0,23

0,22

0,52

0,58

0,30

17

0,12

0,10

0,28

0,23

0,39

0,28

21

0,10

0,13

0,24

0,22

0,25

0,14

22

0,09

0,25

0,27

0,29

0,16

0,25

23

0,10

0,16

0,30

0,39

0,45

0,25

24

0,09

0,29

0,34

0,45

0,35

0,46

25

0,08

0,20

0,29

0,21

0,31

0,26

26

0,15

0,27

0,54

0,54

0,57

0,35

27

0,16

0,23

0,19

0,42

0,55

0,15

31

0,09

0,16

0,14

0,27

0,23

0,33

32

0,10

0,25

0,24

0,31

0,27

0,18

33

0,17

0,19

0,22

0,38

0,28

0,38

34

0,10

0,31

0,86

0,80

0,54

0,46

35

0,10

0,22

0,27

0,36

0,40

0,26

36

0,18

0,26

0,44

0,54

0,36

0,34

37

0,11

0,10

0,42

0,19

0,39

0,17

76

B 2 Keuze meetpunten in de zaal Tabel 15, Scorelijst spreiding Punt 125 Hz 250 Hz

500 Hz

1 kHz

2 kHz

4 kHz

Totaal

11

0,50

0,35

0,06

0,00

0,05

0,17

1,12

12

0,00

0,74

0,14

0,26

0,31

0,00

1,45

13

0,08

0,00

0,39

0,26

0,50

0,31

1,55

14

0,25

0,39

0,50

0,51

0,38

1,00

3,03

15

0,00

0,61

0,35

0,28

0,12

0,31

1,67

16

0,33

0,65

0,11

0,54

1,00

0,54

3,18

17

0,50

0,09

0,19

0,07

0,55

0,49

1,88

21

0,33

0,22

0,14

0,05

0,21

0,09

1,04

22

0,25

0,74

0,18

0,16

0,00

0,40

1,73

23

0,33

0,35

0,22

0,33

0,69

0,40

2,32

24

0,25

0,91

0,28

0,43

0,45

1,00

3,32

25

0,17

0,52

0,21

0,03

0,36

0,43

1,72

26

0,75

0,83

0,56

0,57

0,98

0,69

4,37

27

0,83

0,65

0,07

0,38

0,93

0,11

2,97

31

0,25

0,35

0,00

0,13

0,17

0,63

1,52

32

0,33

0,74

0,14

0,20

0,26

0,20

1,87

33

0,92

0,48

0,11

0,31

0,29

0,77

2,87

34

0,33

1,00

1,00

1,00

0,90

1,00

5,24

35

0,33

0,61

0,18

0,28

0,57

0,43

2,40

36

1,00

0,78

0,42

0,57

0,48

0,66

3,91

37

0,42

0,09

0,39

0,00

0,55

0,17

1,61

De volgende 10 meetpunten hebben de kleinste spreiding: 21, 11, 12, 31, 13, 37, 15, 25, 22, 32. In deze rij zijn de voorste meetpunten oververtegenwoordigd met 11, 12, 13, 21, 22, 31, 32 en 23. Daarom zijn punt 12 en punt 21 vervangen voor de volgende meetpunten met de laagste spreiding: punt 17 en punt 23. De 10 meetpunten zijn nu uniformer verdeeld over de zaal. De tien meetpunten voor het onderzoek zijn:          

11 13 15 17 22 23 25 31 32 37

77

B 3 Controle van het model Om te controleren of het model de werkelijkheid benadert, worden de resultaten vergeleken met waarden van metingen uit de zaal zelf. De waarden komen uit het Rapport Luxor Theater – vooronderzoek concertakoestiek (Prinssen, et al., 2008) aangeleverd door Scena. In het rapport worden een vijftal verschillende parameters berekend in twee verschillende theateropstellingen. De parameters zijn: de nagalmtijd, de geluidsterkte (strength), de clarity (C-80), de laterale reflecties en de support. Niet iedere parameter is belangrijk voor het onderzoek,daarom worden niet alle parameters gebruikt voor de controle van het model. De twee gebruikte theateropstellingen zijn de dramaopstelling en operaopstelling. Het model stelt de theateropstelling voor. Dit betekent dat er geen orkestkamer op het toneel geplaatst is. Er wordt uit gegaan van een volledige stoelcapaciteit. De orkestbak wordt niet gebruikt in het model. Ook de loges en regiekamer blijven in het model buiten beschouwing. Het proscenium is gemodelleerd als ‘zwart gat’. Hierdoor blijft het toneel en de ruimten eromheen buiten de berekening. Dit voorkomt hinderlijke nagalmeffecten en bespaart rekentijd. 2

2

2

1

1 17

3

17

3

1

1

16

16

15

15

14 13

A0 11

12

Figuur 47, Dramaopstelling

14 13

A0 11

12

Figuur 48, Operaopstelling

Er zijn twee verschillende theateropstellingen. De twee theateropstellingen zijn de dramaopstelling (Figuur 47) en de operaopstelling (Figuur 48). Het verschil tussen de twee opstellingen is de hoeveelheid absorptie en de hoogte van het reflecterend plafond in de zaal. De absorptie wordt gewijzigd door middel van gordijnen (2) op te hangen in de zaal. De gordijnen hangen langs de bruggen bovenin de zaal en langs de muur boven de toneelopening. In de zaal hangen twee rijen klankkaatsers (1). Deze klankkaatsers reflecteren en verspreiden het naar bovengericht geluid terug de zaal in. De lankkaatsers kunnen in hoogte versteld worden. Bij de toneelopstelling hangen ze in de laagste stand en bij de operaopstelling in de hoogste stand. Voorin de zaal hangen 5 gekromde reflectoren (3). Voor onderzoek worden de volgende parameters gecontroleerd: de nagalmtijd, de geluidsterkte en de clarity index. Door een lange nagalmtijd worden de individuele klanken één geheel. De geluidsterkte geeft een indruk van de luidheid van een zaal en de early-to-late index een maat hoe afzonderlijke geluiden op zichzelf staan in tegenstelling tot dat de geluiden gemaskeerd worden door de galm van hun voorgangers. De support en de lateral energy fraction worden niet gecontroleerd. Het onderzoek legt de nadruk op de akoestiek in de zaal en niet de akoestiek op het podium. Daarnaast is door de orkestkamer de akoestiek op het podium anders dan in de dramaopstelling. De support is 79

Bijlagen

daarom niet van belang voor dit onderzoek. De lateral energy fraction is afhankelijk van de locatie in de zaal. Deze is moeilijk te vergelijken wanneer de locaties in de zaal niet bekend zijn. Om de resultaten te kunnen beoordelen en vast te stellen Tabel 16, Just notable difference of de waarden voor het onderzoek nauwkeurig genoeg Nagalmtijd (T) 10% zijn, moet er een acceptabele afwijking vastgesteld Geluidsterkte (G) 1dB worden. Een goed uitgangspunt is de just notable Clarity (C80) 1dB difference (JND). Dit is het kleinste merkbare verschil tussen twee waarnemingen. Voor de nagalmtijd bijvoorbeeld betekent dit hoe lang de nagalm extra moet duren voordat iemand het herkent als een langere nagalmtijd. De JND van de te vergelijken parameters staan in tabel 16 (Martin, et al., 1999). Om de vraag of de JND een goede voorwaarde is om het model aan te toetsen te beantwoorden, moet er gekeken worden naar de nauwkeurigheid van het modelleringsprogramma. Als de spreiding van de resultaten groter is dan de JND heeft toetsen van het model aan de JND weinig waarde. Om de spreiding te bepalen is de berekening van het model tien keer herhaald. De spreiding van de nagalmtijd in de operaopstelling staat in tabel 17 en voor de dramaopstelling in tabel 18. De spreiding van de nagalmtijden is voor de lage frequenties (125 en 250 Hz) kleiner dan de JND. Voor de midden en hoge frequenties is de spreiding groter dan de JND. De resultaten van de nagalmtijdmeting zijn op basis van T20. CATT geeft de T30 en de T15. In de ideale situatie, wanneer het pulsresponsiediagram lineair afloopt, geven deze waarden dezelfde waarde. In dit geval zijn de waarden niet gelijk. De gemeten T20 is nu moeilijk te vergelijken met T15 of T30. Daarom wordt de T20 vergeleken met zowel T15 en T30. Deze waarden geven samen als het ware en bandbreedte waartussen de waarde T20 moet vallen. De resultaten staan in tabel 17, tabel 18, grafiek 13 en grafiek 14. Voor de operaopstelling komt de T20 redelijk overeen met T15. Voor de dramaopstelling komt de algemene lijn van T15 en T30 niet overeen met de gemeten waarde T20. De nagalmtijd van de lage frequenties is te laag en voor 4000 Hz te hoog. Tabel 17, Resultaten operaopstelling T-30 Frequentie (Hz) 125 250 500

1000

2000

4000

T-15 125

250

500

1000

2000

4000

Min (s) Max (s) Spreiding (s)

1,65 1,71 0,06

1,61 1,66 0,05

1,42 1,55 0,13

1,48 1,68 0,20

1,34 1,48 0,14

1,11 1,18 0,07

1,54 1,58 0,04

1,44 1,50 0,06

1,23 1,33 0,10

1,31 1,42 0,11

1,18 1,24 0,06

0,96 1,05 0,09

Gemiddelde (s)

1,68

1,63

1,47

1,57

1,40

1,15

1,56

1,47

1,27

1,36

1,21

1,01

JND (s)

0,08

0,08

0,07

0,08

0,07

0,06

0,08

0,07

0,06

0,07

0,06

0,05

80

B 3 Controle van het model Tabel 18, Resultaten dramaopstelling T-30 Frequentie (Hz) 125 250 500

1000

2000

4000

T-15 125

250

500

1000

2000

4000

Min (s) Max (s) Spreiding (s)

1,49 1,52 0,03

1,29 1,34 0,05

1,10 1,24 0,14

1,09 1,31 0,22

1,03 1,21 0,18

0,88 1,00 0,12

1,38 1,43 0,05

1,16 1,22 0,06

1,01 1,09 0,08

0,97 1,05 0,08

0,91 1,00 0,09

0,82 0,90 0,08

Gemiddelde (s)

1,51

1,30

1,17

1,16

1,12

0,94

1,41

1,18

1,05

1,02

0,96

0,85

JND (s)

0,08

0,07

0,06

0,06

0,06

0,05

0,07

0,06

0,05

0,05

0,05

0,04

Operaopstelling

1,80

1,40

1,40

1,20

t30 (model) t20 (meting) t15 (model)

1,00 0,80

125

t30 (model) t20 (meting) t15 (model)

Tijd (s)

1,60

Tijd (s)

1,60

1,20

Dramaopstelling

1,80

1,00 0,80

250

500 1000 2000 4000 Frequentie (Hz) Grafiek 13, Nagalmtijd Operaopstelling

Grafiek

125 14,

250

500 1000 2000 4000 Frequentie (Hz) Nagalmtijd Dramaopstelling

Voor de andere parameters wordt gebruik gemaakt van de T-30. CATT-Acoustic berekent de geluidsterkte en de C-80 aan de hand van de T-30 waarden. De geluidsterkte is afhankelijk van de locatie in de zaal. Daardoor is het resultaat afhankelijk van de locatie van de meetpunten. Dit is niet handig voor het vergelijken met waarden van andere zalen. Geluidsterkte

Geluidsterkte

6

Strength (G)

5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 125

250 Gemeten: Berekend:

500 1000 Frequentie (Hz) Theater Theater

2000

4000

Opera Opera

Grafiek 15, De geluidsterkte

De geluidsterkte kan geschat worden aan de hand van het volume en de nagalmtijd van de zaal (3.4). Deze geluidsterkte geeft een waarde voor de gehele zaal en geeft een algemene indruk van de zaal. Met deze waarden kunnen verschillende zalen beter met elkaar worden vergeleken. De waarden staan in grafiek 15 en tabel 19. De berekende waarden zouden 81

Bijlagen

vergelijkbaar moeten zijn met de gemeten waarden, aangezien de absorptie is aangepast zodat de nagalmtijd klopt. De waarden in de operaopstelling zijn gelijk. Opvallend is dat de berekende geluidsterkte van de dramaopstelling aanzienlijk lager is dan de gemeten waarden. Dit komt omdat er bij de meting van een kleiner zaalvolume is uitgegaan. Het gebruikte volume staat in de laatste kolom van tabel 19. Het beweegbare plafond geeft de begrenzing aan van het akoestisch volume. De ruimte boven het beweegbare plafond is buiten beschouwing gelaten (Figuur 47). Het geluid dat boven het beweegbare plafond terechtkomt, wordt als verloren beschouwd. Tabel 19, De geluidsterkte (G) in dB Frequentie (Hz) 125 250

500

1000

2000

4000

G500/1000

Volume (m3)

Gemeten: Theater Opera

(dB) 5,8 5,7

(dB) 5,4 5,5

(dB) 5 5

(dB) 5,1 5

(dB) 5 4,6

(dB) 4,4 3,5

(dB) 5 5

11000 13500

Berekend: Theater Opera

5,1 5,6

4,5 5,4

4,0 5,0

3,9 5,3

3,8 4,7

3,0 3,9

4,0 5,1

14796 14796

C-80 C-80 is een maat hoe afzonderlijke klanken op zichzelf staan in tegenstelling tot hoe de klanken verloren gaan in de nagalm van vorige klanken. 80 m s



p

2

p

2

 t  dt

0

C 80  10 log 10

(B 3.1)





 t  dt

80 m s

Decibel (dB)

Hoe meer van het geluid na 80 ms bij de ontvanger aankomt hoe lager de C-80 waarde uitkomt. De resultaten staan in tabel 20 en grafiek 16

C-80

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 -1 125

250 Gemeten: Berekend:

Grafiek 16, C-80

82

500 1000 Frequentie (Hz) Theater Theater

2000

4000

Opera Opera

B 3 Controle van het model Tabel 20, C-80 Frequentie (Hz)

125

250

500

1000

2000

4000

Gemeten: Theater Opera

(dB) -0,2 -0,9

(dB) 1,8 2

(dB) 2,8 4,4

(dB) 5,8 3,7

(dB) 5,1 3,9

(dB) 5,3 7

Berekend: Theater Opera

5 4,8

5,7 5

6,7 5,8

7,2 5,7

7,4 6

8,3 7,1

De berekende C-80 waarden zijn egaler dan de gemeten waarden. Bij de lage frequenties is de berekende C-80 van de drama- en operaopstelling gelijk. Door de verlaagde klankkaatsers in de dramaopstelling komt het geluid eerder bij het publiek aan en is de C-80 hoger bij de hoge frequenties. Het verschil tussen de gemeten waarden is minder uniform. Dit is mogelijk te verklaren door de absorptie in de toneeltoren. In het model wordt de toneeltoren als een ‘zwart gat’ gemodelleerd. Het geluid dat de toren in gaat, wordt voor het hele spectrum afgevangen. In werkelijkheid is dit niet het geval. Aannemelijk is dat in de toneeltoren de hoge frequenties in de stoffering verloren gaan. De lage frequenties worden niet volledig geabsorbeerd en komen later terug. Doordat er meer laag frequent geluid terug komt, wordt de C-80 voor de lage frequenties lager.

Decibel (dB)

Een model met een eenvoudige toneeltoren met een aantal gordijnen en absorptie aan de muren laat zien dat de C-80 bij de lage frequenties lager is en meer overeen komt met de gemeten waarden.

C-80 met toneeltoren

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 -1

125

250


zonder toren

met toren

2000

4000 gemeten

Grafiek 17, C-80 operaopstelling met toneeltoren

De modellering van een toneeltoren als een zwart gat is niet helemaal correct als er naar de C80 gekeken wordt. De nagalmtijd en geluidsterkte komen wel goed overeen. Aangezien de toneeltoren voor mijn onderzoek afgeschermd wordt, acht ik het model voldoende accuraat.

83

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic ;LUXOR.GEO ;PROJECT:LUXOR MODEL graduation research GLOBAL hoekwaaier

= 15.8491

;in graden

GLOBAL manteau

= -1

;manteau 14 tot 18 meter (-1 tot 1 m)

GLOBAL Hoekzaag GLOBAL Lengtezaag GLOBAL Zaaghoogte

=5 = 2.4 = 17.9

;in graden ;In meter ;zaaghoogte

GLOBAL audih

= 1.2

;publiek hoogte

GLOBAL hoogtegordijnv GLOBAL hoogtegordijna

= 5.6 - 4 = 4.9 - 4

;hoogte gordijn voor ;hoogte gordijn achter

GLOBAL Straalreflector GLOBAL Hoekreflector

= 10 = 34

;info voor reflectoren ;info voor reflectoren

GLOBAL extrahoogtezaal GLOBAL extrahoogteok GLOBAL extradiepteok GLOBAL extrabreedteok

=0 =0 =0 =0

;extra hoogte in zaal voor onderzoek ;extra hoge orkestkamer voor onderzoek ;extra diepe orkestkamer voor onderzoek ;extra brede orkestkamer voor onderzoek

GLOBAL OBH1 GLOBAL OBH2 GLOBAL OBH3

= -0,9 = -0.9 = -0.75

;orkestbak hoogte 1 ;orkestbak hoogte 2 ;orkestbak hoogte 3

max geen max 8.9 m max 5.3 m max 4.67m

;afkortingen ;variabele maten voor het onderzoek GLOBAL XHZ = extrahoogtezaal GLOBAL XHK = extrahoogteok GLOBAL XDK = extradiepteok GLOBAL XBK = extrabreedteok ;overige GLOBAL MANT GLOBAL ZH GLOBAL HW

= manteau = zaaghoogte+XHZ = hoekwaaier

GLOBAL HZ GLOBAL LZ

= Hoekzaag = lengtezaag

GLOBAL HCV GLOBAL HCA

= hoogtegordijnv = hoogtegordijna

GLOBAL HR GLOBAL RR

= Hoekreflector = Straalreflector

;INCLUDE bestanden die toegevoegd moeten worden INCLUDE arcreflector INCLUDE arcreflector2 INCLUDE moveablereflector ;NCLUDE gordijn

; af! ; af! ; af! ; af!

;materiaal eigenschappen ;ABS absname = <10 10 10 10 10 10> ;L <10 10 10 10 10 10> ABS plaster ABS MDF ABS kerouwing ABS kerzwevend ABS plafond ABS Beton ABS Fineer ABS wood ABS carpet ABS hole

= < 12 10 8 6 6 6 > = < 18 15 12 9 8 7 > = < 4 4 7 6 6 7 > {194 128 37} = MDF = < 18 18 22 21 45 45 > = < 1 1 2 2 2 2 > {192 192 192} = < 10 7 5 4 4 5 >{184 121 3} = < 12 10 8 7 5 4 > {194 128 37} = < 2 6 18 37 48 62 > {238 210 17} = < 99 99 99 99 99 99 >

;wanden overig plaster1 ;zaag overig wood_panel2 ;zaalvloerhout ;podiumvloer ;plafondzaal ;plafond onder het balkon ;Plafond onder het balkon vibrating

ABS audience_med_oc ABS audience_hvy_oc

= < 62 72 80 83 84 85 > L < 30 40 50 60 70 80 > {186 84 50} = < 72 80 86 89 90 90 > L < 30 40 50 60 70 80 > {186 84 50}

85

Bijlagen ABS audience_med_un ABS audience_hvy_un ABS audience_2_un

= < 54 62 68 70 68 66 > L < 30 40 50 60 70 80 > {186 84 50} = < 70 76 81 84 84 81 > L < 30 40 50 60 70 80 > {186 84 50} = < 50 67 85 84 82 85 > L < 30 40 50 60 70 80 > {186 84 50}

ABS QRDdiffusor

= < 23 24 35 23 20 20 > L < 1 0 40 49 62 38 >{119 141 183}

;voor apparte bestanden ABS diffusor ABS curtain ABS Reflector

= < 12 10 8 7 5 4 > L < 90 90 90 90 90 90 >{114 197 180} ; beweegbare reflectoren = < 15 45 55 92 95 95 > L < 90 90 90 90 90 90 >{107 162 68} ; Absorptie gordijn< 15 45 45 = < 20 12 8 3 3 2 > L < 30 40 50 60 70 80 > {32 223 171}; vaste reflectoren

;afkortingen of verwijzingen ABS Absgordijn = curtain ABS Zvh = kerouwing ABS Zvt =carpet ABS Pv = kerzwevend ABS Zp = plafond ABS Pobh = MDF ABS Pobb = fineer ABS Wq = qrddiffusor ABS Wr = plaster ABS Zr = MDF ABS OK = MDF ABS audience = audience_2_un

;Zaalvloerhout ;Zaalvloertapijt ;Podiumvloer ;plafondzaal ;plandonderbalkonhout ;plafondonderbalkonbeton ;wandqrd ;wandrest ;zaagrest ;OrkestKamer

MIRROR 1000 20000 exclude 15 16 ;2 3 4 5 6 7 8 9 11 13 15 16 CORNERS ;id x y z 106 0 27.5 2.75 ;HULPPUNTEN waaier 999 0 -44.65 0 998 0 -18.65 0 997 0 -27.65 0 996 0 -31.65 0 986 sin(HW)*(-y(996)+y(106)) y(996)+(cos(HW)*(-y(996)+y(106))) 0; pad zaal 987 sin(HW)*(-y(997)+y(106)) y(997)+(cos(HW)*(-y(997)+y(106))) 0; pad orkestbak 989 sin(HW)*(-y(999)+y(106)) y(999)+(cos(HW)*(-y(999)+y(106))) 0; wand 976 x(986) y(986) 10 977 x(987) y(987) 10 979 x(989) y(989) 10 ;podium/toneeltoren ; Podiumvloer 10 0 ;2 0 -21 ;3 14.5 -21 ;4 14.5 0

0 0 0 0

; toneeltoren dak ;5 0 0 ;6 0 -21 ;7 14.5 -21 ;8 14.5 0

31 31 31 31

;podiumrechts ;9 17 0 ;10 17 -21 ;11 17 -21 ;12 17 0 ;13 14.5 0 ;14 14.5 -21

0 0 10 10 10 10

;podiuminks ;15 -24.5 0 ;16 -24.5 -21 ;17 -24.5 -21 ;18 -24.5 0 ;19 -14.5 0 ;20 -14.5 -21

0 0 10 10 10 10

;proscenium 22 0 23 8-MANT+XBK

0 0

86

10+XHK 0

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic 24 8-MANT+XBK

0

10+XHK

;het zwartegat 700 0 701 0 702 0 703 0

-2.50 -16.10+XDK -16.10+XDK -2.50

0 0 9+XHK 10.5+XHK

750 9+XBK 751 7+XBK 752 7+XBK 753 9+XBK

-2.50 -16.10+XDK -16.10+XDK -2.50

0 0 9+XHK 10.5+XHK

;podiumrok en orkestbak 881 10.05 2.28

0

800 x(1) 801 0 802 0 803 0 804 0 805 0

z(1) OBH1 OBH2 OBH3 0 0

0.45 0.45 2.77 5.67 5.67 6

810 tan(HW/2)*(-y(998)) 811 tan(HW/2)*(-y(998)) 812 sin(HW/2)*(-y(998)+y(802)) 813 sin(HW/2)*(-y(998)+y(803)) 814 sin(HW/2)*(-y(998)+y(804)) 815 sin(HW/2)*(-y(998)+y(805))

0.45 0.45 y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(802))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(803))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(804))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(805)))

0 ; 6.34 0.46 0 OBH1 ; y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(801))) OBH2 OBH3 0 0

820 tan(HW)*(-y(998)) 821 tan(HW)*(-y(998)) 822 sin(HW)*(-y(998)+y(802)) 823 sin(HW)*(-y(998)+y(803)) 824 sin(HW)*(-y(998)+y(804)) 825 sin(HW)*(-y(998)+y(805))

0.45 0.45 y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(802))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(803))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(804))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(805)))


830 tan(1.5*HW)*(-y(998)) 831 tan(1.5*HW)*(-y(998)) 832 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(802)) 833 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(803)) 834 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(804)) 835 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(805))

0.45 0.45 y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(802))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(803))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(804))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(805)))


840 6.36 849 6.36

0.45 0.45

0 1

842 cut(822 832 841 x(840) 843 cut(823 833 844 cut(824 834 845 cut(825 835

840 849 881) y(840) 997 987 977) 997 987 977) 997 987 977)

LOCK(821 822 842)

851 x(801) y(801) z(801)+audih 852 x(802) y(802) z(802)+audih 853 x(803) y(803) z(803)+audih 861 x(811) y(811) z(811)+audih 862 x(812) y(812) z(812)+audih 863 x(813) y(813) z(813)+audih 871 x(821) y(821) z(821)+audih 872 x(822) y(822) z(822)+audih 873 x(823) y(823) z(823)+audih 891 x(841) y(841) z(841)+audih 892 x(842) y(842) z(842)+audih 893 x(843) y(843) z(843)+audih 880 x(842) y(842) 0 ; 709 tan(HW)*(-y(999))

0

0

; ZAAL ;zaalvloer

87

Bijlagen 100 0 y(805) 110 x(815) y(815) 120 x(825) y(825) 130 x(835) y(835) 140 x(845) y(845)

-0.75 -0.75 -0.75 -0.75 -0.75

102 0 101 0 103 0 104 0 105 0

0 lock (100 140 102) 0 2.75 2.75

10.75 6.5 13.25 24.4 25.9

112 sin(HW/2)*(-y(998)+y(102)) 111 sin(HW/2)*(-y(998)+y(101)) 113 sin(HW/2)*(-y(998)+y(103)) 114 sin(HW/2)*(-y(998)+y(104)) 115 sin(HW/2)*(-y(998)+y(105)) 116 sin(HW/2)*(-y(998)+y(106))

y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(102))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(101))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(103))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(104))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(105))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(106)))

0 lock (112 102 110) 0 2.75 2.75 2.75

122 sin(HW)*(-y(998)+y(102)) 121 sin(HW)*(-y(998)+y(101)) 123 sin(HW)*(-y(998)+y(103)) 124 sin(HW)*(-y(998)+y(104)) 125 sin(HW)*(-y(998)+y(105)) 126 sin(HW)*(-y(998)+y(106))

y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(102))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(101))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(103))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(104))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(105))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(106)))

0 lock (122 112 120) 0 2.75 2.75 2.75

132 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(102)) 131 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(101)) 133 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(103)) 134 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(104)) 135 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(105)) 136 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(106))

y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(102))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(101))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(103))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(104))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(105))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(106)))

0 lock (132 122 130) 0 2.75 2.75 2.75

y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(102))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(101))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(103))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(104))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(105))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(106)))

0 lock (142 132 140) 0 2.75 2.75 2.75

142 cut(122 132 141 cut(121 131 143 cut(123 133 144 cut(124 134 145 cut(125 135 146 cut(126 136

997 987 977) 997 987 977) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976)

182 sin(2*HW)*(-y(998)+y(102)) 181 sin(2*HW)*(-y(998)+y(101)) 183 sin(2*HW)*(-y(998)+y(103)) 184 sin(2*HW)*(-y(998)+y(104)) 185 sin(2*HW)*(-y(998)+y(105)) 186 sin(2*HW)*(-y(998)+y(106)) ;publiek in de zaal 151 x(101) 152 x(102) 153 x(103) 154 x(104) 155 x(105)

y(101) y(102) y(103) y(104) y(105)

audih+z(101) audih+z(102) audih+z(103) audih+z(104) audih+z(105)

161 x(111) 162 x(112) 163 x(113) 164 x(114) 165 x(115)

y(111) y(112) y(113) y(114) y(115)


171 x(121) 172 x(122) 173 x(123) 174 x(124) 175 x(125)

y(121) y(122) y(123) y(124) y(125)


;181 x(131) ;182 x(132) ;183 x(133) ;184 x(134) ;185 x(135)

y(131) y(132) y(133) y(134) y(135)


191 x(141) 192 x(142) 193 x(143) 194 x(144)

y(141) y(142) y(143) y(144)

audih+z(141) audih+z(142) audih+z(143) audih+z(144)

88

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic 195 x(145)

y(145)

audih+z(145)

885 11.47 lock(132 142 192) 882 cut(881 885 833 843 844) 883 cut(881 885 130 140 845) 884 cut(881 885 131 141 191) 887 x(882 ) 886 x(881) 888 x(883) 889 x(884)

y(882) y(881) y(883) y(884)

0

z(843) lock (843 842 887) z(140) z(141)

; reflectorenwand (zaag) loop(720,b,0,3,1, tan(HW)*(-y(999)) + LZ*sin(-HZ)+b*sin(HW)*((LZ/cos(HW+HZ))) ,0) loop(710,b,0,3,1, tan(HW)*(-y(999)) + b*sin(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) loop(770,b,0,7,1, tan(HW)*(-y(999)) + LZ*sin(-HZ)+b*sin(HW)*((LZ/cos(HW+HZ))) ,ZH) loop(760,b,0,9,1, tan(HW)*(-y(999)) + b*sin(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) loop(740,b,0,3,1, tan(HW)*(-y(999)) + LZ*sin(-HZ)+b*sin(HW)*((LZ/cos(HW+HZ))) ,2.68) loop(790,b,0,3,1, tan(HW)*(-y(999)) + b*sin(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) loop(724,b,4,7,1, tan(HW)*(-y(999)) + LZ*sin(-HZ)+b*sin(HW)*((LZ/cos(HW+HZ))) ,lock(133 143 144)) loop(714,b,4,9,1, tan(HW)*(-y(999)) + b*sin(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) ,lock(133 143 144)) loop(744,b,4,6,1, tan(HW)*(-y(999)) + LZ*sin(-HZ)+b*sin(HW)*((LZ/cos(HW+HZ))) ,2.68) loop(794,b,4,6,1, tan(HW)*(-y(999)) + b*sin(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))

, LZ*cos(-HZ)+(b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))) , b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) ,0) , LZ*cos(-HZ)+(b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))) , b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) ,ZH) , LZ*cos(-HZ)+(b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))) , b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))

,2.68)

, LZ*cos(-HZ)+(b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))) , b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ)) , LZ*cos(-HZ)+(b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))) , b*cos(HW)*(LZ/cos(HW+HZ))

,2.68)

730 x(727)+(3*LZ*sin(-HZ)) y(727)+(3*LZ*cos(-HZ)) lock(133 143 144) 728 cut(727 730 134 144 145); x(727)+(2*LZ*sin(-HZ)) y(727)+(2*LZ*cos(-HZ)) z(146) 778 x(728) y(728) ZH 729 cut(136 146 728 730 778) 779 x(729) y(729) 733 cut(133 143 714 723 764) 734 cut(714 723 133 143 193) 737 x(717) y(717)

ZH z(717)+(z(767)-z(717))/2

;gordijn hulppunten 50 0 51 x(710)

0 0

; 1e Balkon 200 0 27.5 201 0 26.2 202 0 19.54 203 0 17.60 204 0 17.72 205 0 17.92 206 0 17.92 207 0 19 208 0 27 209 0 27.5

5.5;7.92 5.5;7.92 5.5 5.5 6.25 6.35 5.85 5.85 9.6 9.6

z(22)+4.25-XHK z(50)

210 sin(HW/2)*(-y(998)+y(200)) 211 sin(HW/2)*(-y(998)+y(201)) 212 sin(HW/2)*(-y(998)+y(202)) 213 sin(HW/2)*(-y(998)+y(203)) 214 sin(HW/2)*(-y(998)+y(204)) 215 sin(HW/2)*(-y(998)+y(205)) 216 sin(HW/2)*(-y(998)+y(206)) 217 sin(HW/2)*(-y(998)+y(207)) 218 sin(HW/2)*(-y(998)+y(208)) 219 sin(HW/2)*(-y(998)+y(209))

y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(200))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(201))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(202))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(203))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(204))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(205))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(206))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(207))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(208))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(209)))

z(200) z(201) z(202) z(203) z(204) z(205) z(206) z(207) z(208) z(209)

220 sin(HW)*(-y(998)+y(200)) 221 sin(HW)*(-y(998)+y(201)) 222 sin(HW)*(-y(998)+y(202)) 223 sin(HW)*(-y(998)+y(203)) 224 sin(HW)*(-y(998)+y(204)) 225 sin(HW)*(-y(998)+y(205)) 226 sin(HW)*(-y(998)+y(206))

y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(200))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(201))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(202))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(203))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(204))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(205))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(206)))

z(200) z(201) z(202) z(203) z(204) z(205) z(206)

89

Bijlagen 227 sin(HW)*(-y(998)+y(207)) 228 sin(HW)*(-y(998)+y(208)) 229 sin(HW)*(-y(998)+y(209))

y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(207))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(208))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(209)))

z(207) z(208) z(209)

230 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(200)) 231 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(201)) 232 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(202)) 233 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(203)) 234 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(204)) 235 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(205)) 236 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(206)) 237 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(207)) 238 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(208)) 239 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(209))

y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(200))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(201))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(202))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(203))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(204))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(205))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(206))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(207))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(208))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(209)))

z(200) z(201) z(202) z(203) z(204) z(205) z(206) z(207) z(208) z(209)

240 cut(220 230 241 cut(221 231 242 cut(222 232 243 cut(223 233 244 cut(224 234 245 cut(225 235 246 cut(226 236 247 cut(227 237 248 cut(228 238 249 cut(229 239

996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976)


728 729 779) 728 729 779) 716 726 776) 715 725 775) 715 725 775) 715 725 775) 715 725 775) 716 726 776) 728 729 779) 728 729 779)

;sin(2*HW)*(-y(998)+y(200)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(201)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(202)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(203)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(204)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(205)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(206)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(207)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(208)) ;sin(2*HW)*(-y(998)+y(209))

;Publiek 1e balkon 257 x(207) 258 x(208)

y(207) y(208)

audih+z(207) audih+z(208)

267 x(217) 268 x(218)

y(217) y(218)


277 x(227) 278 x(228)

y(227) y(228)


;287 x(237) ;288 x(238)

y(237) y(238)


297 x(247) 298 x(248)

y(247) y(248)


738 cut(717 737 237 238 288) 739 cut(717 737 241 242 282) 748 cut(726 776 237 238 288) 749 cut(726 776 241 242 282) 788 cut(716 766 246 247 287) 789 cut(716 766 242 243 282) 798 cut(725 775 246 247 287) 799 cut(725 775 242 243 282) ; 2e balkon 300 0 27.5 301 0 26.73 302 0 24.52 303 0 22.66 304 0 22.76 305 0 22.96 306 0 22.96 307 0 24 308 0 27.2 309 0 27.5

90

11.9; 12.9 11.9; 12.9 11.9 11.9 12.45 12.45 12.2 12.2 14.30 14.30

y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(200))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(201))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(202))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(203))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(204))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(205))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(206))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(207))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(208))) y(998)+(cos(2*HW)*(-y(998)+y(209)))

z(200) z(201) z(202) z(203) z(204) z(205) z(206) z(207) z(208) z(209)

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic 310 sin(HW/2)*(-y(998)+y(300)) 311 sin(HW/2)*(-y(998)+y(301)) 312 sin(HW/2)*(-y(998)+y(302)) 313 sin(HW/2)*(-y(998)+y(303)) 314 sin(HW/2)*(-y(998)+y(304)) 315 sin(HW/2)*(-y(998)+y(305)) 316 sin(HW/2)*(-y(998)+y(306)) 317 sin(HW/2)*(-y(998)+y(307)) 318 sin(HW/2)*(-y(998)+y(308)) 319 sin(HW/2)*(-y(998)+y(309))

y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(300))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(301))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(302))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(303))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(304))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(305))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(306))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(307))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(308))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(309)))

z(300) z(301) z(302) z(303) z(304) z(305) z(306) z(307) z(308) z(309)

320 sin(HW)*(-y(998)+y(300)) 321 sin(HW)*(-y(998)+y(301)) 322 sin(HW)*(-y(998)+y(302)) 323 sin(HW)*(-y(998)+y(303)) 324 sin(HW)*(-y(998)+y(304)) 325 sin(HW)*(-y(998)+y(305)) 326 sin(HW)*(-y(998)+y(306)) 327 sin(HW)*(-y(998)+y(307)) 328 sin(HW)*(-y(998)+y(308)) 329 sin(HW)*(-y(998)+y(309))

y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(300))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(301))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(302))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(303))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(304))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(305))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(306))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(307))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(308))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(309)))

z(300) z(301) z(302) z(303) z(304) z(305) z(306) z(307) z(308) z(309)

330 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(300)) 331 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(301)) 332 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(302)) 333 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(303)) 334 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(304)) 335 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(305)) 336 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(306)) 337 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(307)) 338 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(308)) 339 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(309))

y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(300))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(301))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(302))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(303))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(304))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(305))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(306))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(307))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(308))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(309)))

z(300) z(301) z(302) z(303) z(304) z(305) z(306) z(307) z(308) z(309)


996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976)

380 cut(330 340 728 729 779) 381 cut(331 341 728 729 779) 382 cut(332 342 728 729 779) 383 cut(333 343 728 729 779) 384 cut(334 344 728 729 779) 385 cut(335 345 728 729 779) 386 cut(336 346 728 729 779) 387 cut(337 347 728 729 779) 388 cut(338 348 728 729 779) 389 cut(339 349 728 729 779) ;Publiek 2e balkon 357 x(307) 358 x(308)

y(307) y(308)


367 x(317) 368 x(318)

y(317) y(318)


377 x(327) 378 x(328)

y(327) y(328)


;387 x(337) ;388 x(338)

y(337) y(338)


397 x(347) 398 x(348)

y(347) y(348)


;zaalplafond 900 x(1) 940 x(710) 901 x(106)

y(1) y(710) y(106)

19.4+XHZ 19.4+XHZ 21.9+XHZ

91

Bijlagen 910 x(810) 920 x(820) 930 x(830)

y(1) y(1) y(1)

19.4+XHZ 19.4+XHZ 19.4+XHZ

911 x(116) 921 x(126) 931 x(136) 941 x(146) 951 x(729)

y(116) y(126) y(136) y(146) y(729)

LOCK (900 901 940) LOCK (900 901 940) LOCK (900 901 940) LOCK (900 901 940) LOCK (900 901 940)

952 x(717)

y(717)

LOCK (900 901 940)

; reflectoren ; boog refelctor als object ingevoegd ; rechte reflector als object ingevoegd ; gordijn als object ingevoegd ;hulp coordinaten recivers 401 0 y(852) z(852) 402 0 8.63 lock(151 152 171) 403 0 15.3 lock(153 154 173) 404 0 20.85 lock(153 154 173) 405 0 20 lock(257 258 277) 406 0 24 lock(257 258 277) 407 0 24.6 lock(357 358 377) PLANES ;[id name / / absname ]of [id name / / (a / / a_abs) (b / / b_abs) ] [19 Voorwand podium(2d) ;orkestkamer/zwartgat/podium ;[1 vloer podium ;[2 zwartgat achter ;[3 zwartgat boven ;[4 zwartgat zij

\ 22 24 23 710 790 760 940 900 \ wr]

[ 600 orkestkamer top [ 610 orkestkamer zij [ 620 orkestkamer achter [ 630 orkestkamer vloer

/ 702 22 24 752 / Ok] ;/ 702 703 753 752 / Ok] / 23 751 752 24 / Ok] ;/ 750 751 752 753 / Ok] / 701 702 752 751 / Ok] / 1 701 751 23 / Ok] ; /700 701 751 750 / Ok]

\ 1 23 750 700 \ Pv] \ 700 750 753 703 \ hole] \ 22 703 753 24 \ hole] \ 24 753 750 23 \ hole]

;orkestbak/extra podium/stoelen [800 rand podium [805 rand groot podium [806 voorwand balustrade 1

\ 1 800 820 840 23 \ Pv] \ 804 805 815 814 \ Zvh] \ 805 100 110 815 \ Wr]

[815 rand groot podium 2 [816 voorwand balustrade 2

\ 814 815 825 824 \ Zvh] \ 815 110 120 825 \ Wr]

[825 rand groot podium 3 [826 voorwand balustrade 3

\ 824 825 845 844 \ Zvh] \ 825 120 140 845 \ Wr]

[833 podium 2 orkestbak 4 [834 rand groot podium vloer

\ 842 843 887 886 \ Zvt] \ 843 140 888 887 \ Zvt]

[842 wand [843 wand [844 wand [845 wand [846 wand

\ 880 842 886 881 \ Wr] \ 881 886 887 882 \ Wr] \ 882 887 888 883 \ Wr] \ 883 888 889 884 \ Wr] \ 884 889 885 \ Wr]

1e orkestbak 5 1e orkestbak 6 1e orkestbak 7 1e orkestbak 8 1e orkestbak 9

[851 publiek voor orkestbak [852 publiek top 1e orkestbak [853 publiek top 2e orkestbak [854 publiek achter 2e orkestbak

\ 800 851 861 810 \ audience] \ 851 852 862 861 \ audience] \ 852 853 863 862 \ audience] \ 853 804 814 863 \ audience]

[861 publiek voor orkestbak [862 publiek top 1e orkestbak [863 publiek top 2e orkestbak [864 publiek achter 2e orkestbak

\ 810 861 871 820 \ audience] \ 861 862 872 871 \ audience] \ 862 863 873 872 \ audience] \ 863 814 824 873 \ audience]

[881 publiek voor orkestbak 2 \ 820 871 891 840 \ audience] [882 publiek top 1e orkestbak 2 \ 871 872 892 891 \ audience] [883 publiek top 2e orkestbak 2 \ 872 873 893 892 \ audience]

92

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic [884 publiek achter 2e orkestbak 2

\ 873 824 844 893 \ audience]

[837 publiek voor 2 orkestbak [838 publiek zij 2e orkestbak

\ 840 891 892 880 \ audience] \ 842 880 892 893 844 843 \ audience]

[890 podium zijrand [891 rand groot podium zij

\ 880 881 882 883 884 885 722 712 721 711 720 710 23 840 \ Zvh] \ 843 844 845 140 \ Wr]

;Zaal ;plafond [21 plafond zaal

/ 900 901 911 921 941 951 952 940 / Zp]

;achterwand [ 59 achterwand zaalonder1ebalkon [159 achterwand zaalonder1ebalkon [259 achterwand zaalonder1ebalkon [359 achterwand zaalonder1ebalkon

\ 106 200 210 116 \ Wq] \ 116 210 220 126 \ Wq] \ 126 220 240 146 \ Wq] \ 146 240 280 729 \ Wq]

[ 69 achterwand zaaltussenbalkons [169 achterwand zaaltussenbalkons [269 achterwand zaaltussenbalkons [369 achterwand zaaltussenbalkons

\ 209 300 310 219 \ Wq] \ 219 310 320 229 \ Wq] \ 229 320 340 249 \ Wq] \ 249 340 380 289 \ Wq]

[ 79 achtwand zaal boven 2ebalkon [179 achtwand zaal boven 2ebalkon [279 achtwand zaal boven 2ebalkon [379 achtwand zaal boven 2ebalkon

\ 309 901 911 319 \ Wq] \ 319 911 921 329 \ Wq] \ 329 921 941 349 \ Wq] \ 349 941 951 779 389 \ Wq]

;zijwand [31 zijwand zaal 1 [32 zijwand zaal 2

/ 760 940 952 767 766 765 764 763 762 761/ Wr] \ 951 952 767 777 778 779 \ Wr]

[900 vloervoor zaal [920 vloerpad zaal [950 vloerachter zaal

\ 100 101 111 110 \ Zvt] \ 102 103 113 112 \ Zvh] \ 105 106 116 115 \ Zvt]

[901 vloervoor zaal 2 [921 vloerpad zaal 2 [951 vloerachter zaal 2

\ 110 111 121 120 \ Zvt] \ 112 113 123 122 \ Zvh] \ 115 116 126 125 \ Zvt]

[902 vloervoor zaal 3 [922 vloerpad zaal 3 [952 vloerachter zaal 3

\ 120 121 141 140 \ Zvt] \ 122 123 143 142 \ Zvh] \ 125 126 146 145 \ Zvt]

[903 vloervoor zaal 3 [913 vloervoorschuin zaal 3 [923 vloerpad zaal 3 [933 vloerachterschuin zaal 3 [943 vloerachtertop zaal 3

\ 140 141 889 888 \ Zvt]; apart element \ 141 142 885 889 \ Zvt] ;plus vloervoorzaal3 \ 142 143 733 723 713 722 885 \ Zvh] \ 143 144 728 727 717 726 716 725 715 724 714 733 \ Zvt] \ 144 145 146 729 728 \ Zvt]

;1e Balkon [60 1eBalkon onderachter [61 1eBalkon onderschuin [62 1eBalkon ondervoor [63 1eBalkon balustrade voor [64 1eBalkon balustrade top [65 1eBalkon balustrade achter [66 1eBalkon topvoor ;[67 1eBalkon topschuin [68 1eBalkon topachter

\ 200 201 211 210 \ Pobh] \ 201 202 212 211 \ Pobh] \ 202 203 213 212 \ Pobb] \ 203 204 214 213 \ Pobb] \ 204 205 215 214 \ Pobb] \ 205 206 216 215 \ Pobb] \ 206 207 217 216 \ Zvt] \ 207 208 218 217 \ wood] \ 208 209 219 218 \ Zvt]

[160 1eBalkon onderachter [161 1eBalkon onderschuin [162 1eBalkon ondervoor [163 1eBalkon balustrade voor [164 1eBalkon balustrade top [165 1eBalkon balustrade achter [166 1eBalkon topvoor ;[167 1eBalkon topschuin [168 1eBalkon topachter

\ 210 211 221 220 \ Pobh] \ 211 212 222 221 \ Pobh] \ 212 213 223 222 \ Pobb] \ 213 214 224 223 \ Pobb] \ 214 215 225 224 \ Pobb] \ 215 216 226 225 \ Pobb] \ 216 217 227 226 \ Zvt] \ 217 218 228 227 \ Zvt] \ 218 219 229 228 \ Zvt]

[260 1eBalkon onderachter [261 1eBalkon onderschuin [262 1eBalkon ondervoor

\ 220 221 241 240 \ Pobh] \ 221 222 242 241 \ Pobh] \ 222 223 243 242 \ Pobb]

;publiek

;publiek

93

Bijlagen [263 1eBalkon balustrade voor [264 1eBalkon balustrade top [265 1eBalkon balustrade achter [266 1eBalkon topvoor ;[267 1eBalkon topschuin [268 1eBalkon topachter

\ 223 224 244 243 \ Pobb] \ 224 225 245 244 \ Pobb] \ 225 226 246 245 \ Pobb] \ 226 227 247 246 \ Zvt] \ 227 228 248 247 \ Zvt] \ 228 229 249 248 \ Zvt]

[360 1eBalkon onderachter [361 1eBalkon onderschuin [362 1eBalkon ondervoor [363 1eBalkon balustrade voor [364 1eBalkon balustrade top [365 1eBalkon balustrade achter [366 1eBalkon topvoor [367 1eBalkon topschuin [368 1eBalkon topachter

\ 240 241 281 280 \ Pobh] \ 241 242 282 749 739 281 \ Pobh] \ 242 243 283 799 789 282 \ Pobb] \ 243 244 284 283 \ Pobb] \ 244 245 285 284 \ Pobb] \ 245 246 286 285 \ Pobb] \ 246 247 287 788 798 286 \ Zvt] \ 247 248 288 738 748 287 \ Zvt];geen publiek \ 248 249 289 288 \ Zvt]

;publiek

;2e balkon [70 2eBalkon onderachter [71 2eBalkon onderschuin [72 2eBalkon ondervoor [73 2eBalkon balustrade voor [74 2eBalkon balustrade top [75 2eBalkon balustrade achter [76 2eBalkon topvoor ;[77 2eBalkon topschuin [78 2eBalkon topachter



\ 310 311 321 320 \ Pobh] \ 311 312 322 321 \ Pobh] \ 312 313 323 322 \ Pobh] \ 313 314 324 323 \ Pobb] \ 314 315 325 324 \ Pobb] \ 315 316 326 325 \ Pobb] \ 316 317 327 326 \ Zvt] \ 317 318 328 327 \ Zvt] \ 318 319 329 328 \ Zvt]



[370 2eBalkon onderachter [371 2eBalkon onderschuin [372 2eBalkon ondervoor [373 2eBalkon balustrade voor [374 2eBalkon balustrade top [375 2eBalkon balustrade achter [376 2eBalkon topvoor [377 2eBalkon topschuin [378 2eBalkon topachter


;publiek

;publiek

;publiek

;geen publiek

;publiek zaal [40 publiekvoor zaalvoor \ 101 151 161 111 \ audience] [41 publiektop zaalvoor \ 151 152 162 161 \ audience] [44 publiekachter zaalvoor \ 152 102 112 162 \ audience] [45 publiekvoor zaalachter \ 103 153 163 113 \ audience] [46 publiektop zaalachter \ 153 154 164 163 \ audience] [47 publiektop2 zaalachter \ 154 155 165 164 \ audience] [50 publiekachter zaalachter \ 155 105 115 165 \ audience] [140 publiekvoor [141 publiektop [144 publiekachter [145 publiekvoor [146 publiektop [147 publiektop2 [150 publiekachter

94

zaalvoor \ 111 161 171 121 \ audience] zaalvoor \ 161 162 172 171 \ audience] zaalvoor \ 162 112 122 172 \ audience] zaalachter \ 113 163 173 123 \ audience] zaalachter \ 163 164 174 173 \ audience] zaalachter \ 164 165 175 174 \ audience] zaalachter \ 165 115 125 175 \ audience]

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic [240 publiekvoor zaalvoor [241 publiektop zaalvoor [243 publiekrechts zaalvoor [244 publiekachter zaalvoor [245 publiekvoor zaalachter [246 publiektop zaalachter [247 publiektop2 zaalachter [248 publiekrechts zaalachter [249 publiekrechts2 zaalachter [250 publiekachter zaalachter

\ 121 171 191 141 \ audience] \ 171 172 192 191 \ audience] / 141 142 192 191 / audience]; \ 172 122 142 192 \ audience] \ 123 173 193 143 \ audience] \ 173 174 194 193 \ audience] \ 174 175 195 194 \ audience] / 143 144 194 193 / audience] / 144 145 195 194 / audience] \ 175 125 145 195 \ audience]

;publiek 1e balkon [51 publiek voor 1e balkon [52 publiek top 1e balkon [53 publiek achter 1e balkon [151 publiek voor 1e balkon [152 publiek top 1e balkon [153 publiek achter 1e balkon [251 publiek voor 1e balkon [252 publiek top 1e balkon [253 publiek achter 1e balkon [257 publiekrechts

\ 207 257 267 217 \ audience] \ 257 258 268 267 \ audience] \ 258 208 218 268 \ audience] \ 217 267 277 227 \ audience] \ 267 268 278 277 \ audience] \ 268 218 228 278 \ audience] \ 227 277 297 247 \ audience] \ 277 278 298 297 \ audience] \ 278 228 248 298 \ audience] / 247 248 298 297 / audience];

pad

;publiek 2e balkon [54 publiek voor 1e balkon [55 publiek top 1e balkon [56 publiek achter 1e balkon [154 publiek voor 1e balkon [155 publiek top 1e balkon [156 publiek achter 1e balkon [254 publiek voor 1e balkon [255 publiek top 1e balkon [256 publiek achter 1e balkon [258 publiek rechts 1e balkon

\ 307 357 367 317 \ audience] \ 357 358 368 367 \ audience] \ 358 308 318 368 \ audience] \ 317 367 377 327 \ audience] \ 367 368 378 377 \ audience] \ 368 318 328 378 \ audience] \ 327 377 397 347 \ audience] \ 377 378 398 397 \ audience] \ 378 328 348 398 \ audience] / 347 348 398 397 / audience];

pad

pad

;zaag [*3 700 zaagreflector \ 1 1 1 1 1 1 \ 740 720 711 791 761 770 \ Zr] [*5 750 zaagreflector2 \ 1 1 1 1 1 1 \ 710 720 740 770 760 790 \ (a \ 1 1 1 1 \ 710 720 740 790 \WQ) (b \ 1 1 1 1 1 1 \ 710 720 740 770 760 790 \Zr) ] [*7 790 topzaagreflector / 1 1 1 / 760 761 770 / Zr] [703 zaagreflector [704 zaagreflector [705 zaagreflector [706 zaagreflector

\743 723 733 714 794 764 773\ Zr] \744 724 715 795 765 774\ Zr] \745 725 716 796 789 799\ Zr] \746 726 717 739 749\ Zr]

[755 zaagreflector 2 \ 715 725 745 799 283 284 285 286 798 775 765 795\ (a \ 715 725 745 795 \WQ) (b \ 715 725 745 799 283 284 285 286 798 775 765 795 \Zr) ] [756 zaagreflector 2 \ 716 726 746 749 282 789 796\ (a \ 716 726 746 796 \WQ) (b \ 716 726 746 749 282 789 796 \Zr) ] [757 zaagrefelctor 2 \ 717 727 728 729 280 281 739\ zr] [765 zaagreflector [766 zaagreflector [769 zaagreflector 2 [776 zaagreflector 2 [777 zaagrefelctor 2

\ 798 788 766 775\ Zr] \ 748 738 767 776\ Zr] \ 289 380 381 382 383 737 738 288\ zr] \ 788 287 748 776 766 \ zr] \ 779 778 777 767 737 383 384 385 386 387 388 389\ zr]

;arcreflector.geo ;PROJECT:LUXOR MODEL graduation research ;OBJECT arc reflector LOCAL Straalreflector LOCAL Hoekreflector LOCAL breedtereflvoor LOCAL breedtereflachter LOCAL n

= 10 = 38 =4 = 5.6 =7

95

Bijlagen LOCAL HR LOCAL RR LOCAL H LOCAL BRV LOCAL BRB

= hoekreflector = straalreflector = HR/(n-1) = breedtereflvoor = breedtereflachter

LOCAL originx LOCAL originy LOCAL originz

=0 = RR*cos(-HR*0.5) = RR*sin(0)

LOCAL XHR

= XHZ

offsetpl 2000 offsetco 2000 OBJECT ORIGIN originx originy originz ;translate/rotate om orgineel naar de goede plaats te verplaatsen TRANSLATE 0 4.65 15.4+XHR ROTATE -79 0 0 ;copy voor meerdere reflectoren COPY 100 100 originx originy originz 6.85 4.73 15.4+XHR -79 0 -HW/2 COPY 200 200 originx originy originz -6.85 4.73 15.4+XHR -79 0 HW/2 CORNERS; x y z loop(0,a,-3,3,1, (BRV/2)+((a+3)*((BRB-BRV)/(n-1))), RR*cos(a*H), RR*sin(a*H)) loop(50,a,-3,3,1,-(BRV/2)-((a+3)*((BRB-BRV)/(n-1))), RR*cos(a*H), RR*sin(a*H)) PLANES [*6 D 1 reflector /1 1 1 1/0 1 51 50/ Reflector] ;arcreflector2.geo ;PROJECT:LUXOR MODEL graduation research ;OBJECT arc reflector LOCAL Straalreflector LOCAL Hoekreflector LOCAL breedtereflvoor LOCAL breedtereflachter LOCAL n

= 10 = 35 =5 =5 =7

LOCAL HR LOCAL RR LOCAL H LOCAL BRV LOCAL BRB

= hoekreflector = straalreflector = HR/(n-1) = breedtereflvoor = breedtereflachter

LOCAL origin LOCAL originy LOCAL originz

=0 = RR*cos(-HR*0.5) = RR*sin(0)

LOCAL XHR

= XHZ

offsetpl 2300 offsetco 2300 OBJECT ORIGIN originx originy originz ;translate/rotate om orgineel naar de goede plaats te verplaatsen TRANSLATE 4.25 7.00 16.85+XHR ROTATE -83 0 -HW/4 ;copy voor meerdere reflectoren COPY 100 100 originx originy originz -4.25 7.00 16.85+XHR -83 0 HW/4 CORNERS; x y z loop(0,a,-3,3,1, (BRV/2)+((a+3)*((BRB-BRV)/(n-1))), RR*cos(a*H), RR*sin(a*H)) loop(50,a,-3,3,1,-(BRV/2)-((a+3)*((BRB-BRV)/(n-1))), RR*cos(a*H), RR*sin(a*H)) PLANES [*6 D 1 reflector /1 1 1 1/0 1 51 50/ Reflector]

96

B 4 Invoerbestand CATT-Acoustic ;Moveablereflector.GEO ;PROJECT:LUXOR MODEL, graduation research GLOBAL HRV3 GLOBAL HRA3 GLOBAL HRV1 GLOBAL HRA1 GLOBAL HRV2 GLOBAL HRA2

= 18.75 = 18.20 = HCV = HCV = HCA = HCA

OFFSETPL 1500 MIRROR 1000 20000 CORNERS 500 0 11.45 501 0 15.95 502 0 17.95 503 0 24.75 504 0 25.15 505 0 27.45

LOCK(900 901 941) LOCK(900 901 941) LOCK(900 901 941) LOCK(900 901 941) HRV3 HRA3

510 sin(HW/2)*(-y(998)+y(500)) 511 sin(HW/2)*(-y(998)+y(501)) 512 sin(HW/2)*(-y(998)+y(502)) 513 sin(HW/2)*(-y(998)+y(503)) 514 sin(HW/2)*(-y(998)+y(504)) 515 sin(HW/2)*(-y(998)+y(505))

y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(500))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(501))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(502))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(503))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(504))) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(505)))

lock(900 901 941) lock(900 901 941) lock(900 901 941) lock(900 901 941) HRV3 HRA3

520 sin(HW)*(-y(998)+y(500)) 521 sin(HW)*(-y(998)+y(501)) 522 sin(HW)*(-y(998)+y(502)) 523 sin(HW)*(-y(998)+y(503)) 524 sin(HW)*(-y(998)+y(504)) 525 sin(HW)*(-y(998)+y(505))

y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(500))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(501))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(502))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(503))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(504))) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(505)))

lock(900 901 941) lock(900 901 941) lock(900 901 941) lock(900 901 941) HRV3 HRA3

530 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(500)) 531 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(501)) 532 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(502)) 533 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(503)) 534 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(504)) 535 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(505))

y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(500))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(501))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(502))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(503))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(504))) y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(505)))

LOCK(900 901 941) LOCK(900 901 941) LOCK(900 901 941) LOCK(900 901 941) HRV3 HRA3

540 cut(520 530 541 cut(521 531 542 cut(522 532 543 cut(523 533 544 cut(524 534 545 cut(525 535

996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976) 996 986 976)

550 x(500) y(500) z(500)-HRV1 ;z500 551 x(501) y(501) z(500)-HRA1 ;z501 552 x(502) y(502) z(502)-HRV2 ;z502 553 x(503) y(503) z(502)-HRA2 ;z503 560 x(510) y(510) z(500)-HRV1 ;z510 561 x(511) y(511) z(500)-HRA1 ;z511 562 x(512) y(512) z(502)-HRV2 ;z512 563 x(513) y(513) z(502)-HRA2 ;z513 570 x(520) y(520) z(500)-HRV1 ;z520 571 x(521) y(521) z(500)-HRA1 ;z521 572 x(522) y(522) z(502)-HRV2 ;z522 573 x(523) y(523) z(502)-HRA2 ;z523 590 x(540) y(540) z(500)-HRV1 ;z540 591 x(541) y(541) z(500)-HRA1 ;z541 592 x(542) y(542) z(502)-HRV2 ;z542 593 x(543) y(543) z(502)-HRA2 ;z543 PLANES [ D 1 beweegbarerefl1 /550 551 561 560 / diffusor] [ D 3 beweegbarerefl2 /552 553 563 562 / diffusor] [ D 5 beweegbarerefl3 /560 561 571 570/ diffusor] [ D 7 beweegbarerefl4 /562 563 573 572/ diffusor] [ D 9 beweegbarerefl5 /570 571 591 590 / diffusor] [ D 11 beweegbarerefl6 /572 573 593 592 / diffusor]

97

Bijlagen ;Gordijn.GEO ;PROJECT:LUXOR MODEL, graduation research OFFSETPL 3000 MIRROR 1000 20000 CORNERS ;gordijn (2x) 604 0 600 x(604) 650 x(604) 609 0 602 x(609) 652 x(609)

11 y(604) y(604) 17.4 y(609) y(609)

LOCK(900 901 941) z(604)-0.01 z(604)-HCV LOCK(900 901 941) z(609)-0.01 z(609)-HCA

614 sin(HW/2)*(-y(998)+y(600)) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(600))) 610 x(614) y(614) 660 x(614) y(614) 619 sin(HW/2)*(-y(998)+y(602)) y(998)+(cos(HW/2)*(-y(998)+y(602))) 612 x(619) y(619) 662 x(619) y(619)


624 sin(HW)*(-y(998)+y(600)) 620 x(624) 670 x(624) 629 sin(HW)*(-y(998)+y(602)) 622 x(629) 672 x(629)


y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(600))) y(624) y(624) y(998)+(cos(HW)*(-y(998)+y(602))) y(629) y(629)

634 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(600)) 630 x(634) y(634) 680 x(634) y(634) 639 sin(1.5*HW)*(-y(998)+y(602)) 632 x(639) y(639) 682 x(639) y(639) 640 cut(620 630 996 986 976) 690 x(640) 642 cut(622 632 996 986 976) 692 x(642)

y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(600))) LOCK(900 901 941) z(634)-0.01 z(634)-HCV y(998)+(cos(1.5*HW)*(-y(998)+y(602))) LOCK(900 901 941) z(639)-0.01 z(639)-HCA

y(640)

z(640)-HCV

y(642)

z(642)-HCA

PLANES ;gordijen [D 600 gordijnen [D 610 gordijnen [D 620 gordijnen

rij 1 rij 1 rij 1

\ 600 650 660 610 \ AbsGordijn] \ 610 660 670 620 \ AbsGordijn] \ 620 670 690 640 \ AbsGordijn]

[D 650 gordijnen [D 660 gordijnen [D 670 gordijnen

rij 2 rij 2 rij 2

\ 602 652 662 612 \ AbsGordijn] \ 612 662 672 622 \ AbsGordijn] \ 622 672 692 642 \ AbsGordijn]

98

;hulppunt plafond ;1e rij top ;1e rij bottom ;hulppunt plafond ;2e rij top ;2e rij bottom

B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\DOCUMENTS AND SETTING...N\VARIANTHUIDIG\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-08 19:47:07 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant Huidig model GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

-8,000

1,700

Rec id and loc [m] : 01 0,000 -8,000 1,700 Rec id and loc [m] : 11 0,000 2,770 0,900 Rec id and loc [m] : 12 0,000 8,630 1,465 Rec id and loc [m] : 13 0,000 15,300 2,306 Rec id and loc [m] : 14 0,000 20,850 3,674 Rec id and loc [m] : 15 0,000 20,000 8,119 Rec id and loc [m] : 16 0,000 24,000 9,994 Rec id and loc [m] : 17 0,000 24,600 14,394 Rec id and loc [m] : 21 2,953 2,565 0,900 Rec id and loc [m] : 22 3,761 8,369 1,465 Rec id and loc [m] : 23 4,681 14,976 2,306 Rec id and loc [m] : 24 5,446 20,473 3,674 Rec id and loc [m] : 25 5,329 19,631 8,119 Rec id and loc [m] : 26 5,880 23,593 9,994 Rec id and loc [m] : 27 5,963 24,187 14,394 Rec id and loc [m] : 31 5,850 1,956 0,900 Rec id and loc [m] : 32 7,450 7,593 1,465 Rec id and loc [m] : 33 9,272 14,009 2,306 Rec id and loc [m] : 34 10,788 19,348 3,674 Rec id and loc [m] : 35 10,555 18,531 8,119 Rec id and loc [m] : 36 11,648 22,379 9,994 Rec id and loc [m] : 37 11,812 22,956 14,394 VARIABLE SOURCE DATA Directivity Type (library) : OMNI.SD0 Dir. Index (DI) [dB] : 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Level On axis 1m [dB] : 85,0 88,0 91,0 94,0 97,0 100,0 Total power [dB] : 95,9 98,9 101,9 104,9 107,9 110,9 Auxiliary delay [ms] : 0,0 VARIABLE AIR DATA Temperature [°C] : 20 Relative humidity [%] : 50 Density [kg/m³] : 1,2 Sound speed [m/s] : 343 Impedance [Ns/m³] : 412 Diss. coeff. [0.001/m] : 0,10 (estimated)

0,30

0,63

1,07

2,28

EyrTg[s] 1,55 1,43 1,20 1,28 1,12 0,97 (MFP, AbsCg) SabT [s] 1,74 1,62 1,39 1,46 1,29 1,10 (Vact, Sact, AbsCg) AbsC [%] 22,1 23,6 27,1 25,2 27,3 28,0 (based on tracing) AbsCg[%] 22,1 23,7 27,3 25,5 27,8 28,6 (area-proportional) Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ---------------------------------------------------------------------------AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 16902 33,68 29,01 17,30 6970 6970 16772 ---------------------------------------------------------------------------Rec id Initial delay time [ms] 01 2,91 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41

6,83

CALCULATION RESULTS ================================================ Head direction [m] : 01 1,000 -8,000 1,700 (source) GLOBAL RESULTS FROM TRACING - RTC-II ---------------------------------------------------------------------------Trunc[s] Rays[-] Lost[-] Absorbed[-] Angle[°] ............................................................................ 3,00 65038 0 0 0,8 ---------------------------------------------------------------------------125 250 500 1k 2k 4k .......... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ............................. MFP [m] 9,68 9,69 9,69 9,70 9,71 9,70 Diffs[%] 20,98 23,22 28,40 31,33 34,49 35,05 ............................................................................ T-15 [s] 1,86 1,80 1,52 1,70 1,57 1,28 (LS-fit -5 to -20 dB) T-30 [s] 1,96 1,94 1,71 1,91 1,74 1,43 (LS-fit -5 to -35 dB) Tref [s] 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 (reference/target RT) EyrT [s] 1,55 1,43 1,21 1,30 1,15 0,99 (MFP, AbsC)

MAX : 95,6 94,9 94,6 94,3 94,3 95,1 MEAN: 39,5 39,9 41,3 38,8 39,6 43,1 MIN : 22,1 26,9 25,0 24,8 24,9 25,2 ---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 14,7 14,4 14,1 13,8 13,6 14,4 18,2 11 3,2 3,0 3,3 2,6 2,3 3,4 4,9 12 2,1 1,4 1,9 2,0 1,7 2,5 3,6 13 -0,1 -0,7 0,5 -0,3 -0,1 1,2 2,0 14 2,0 1,9 3,1 2,2 1,1 3,4 3,3 15 -1,2 -0,8 0,6 0,3 -0,5 1,0 1,7 16 1,3 1,6 1,7 1,1 0,8 2,1 2,6 17 -1,5 0,2 0,2 -0,2 0,5 1,5 1,4 21 2,7 2,8 2,9 2,6 2,5 3,8 5,3 22 1,7 2,0 1,6 1,4 1,4 2,4 3,5 23 0,6 0,4 1,3 0,5 0,3 2,1 2,3 24 1,9 1,8 2,2 1,9 2,1 3,2 3,6 25 -1,5 -0,8 -0,2 -0,3 -0,7 0,6 1,1 26 1,7 2,2 1,7 1,7 1,9 1,9 3,1 27 -0,8 -0,2 0,6 -0,1 0,9 2,0 2,1 31 3,1 2,9 3,6 2,8 2,2 4,3 5,3 32 0,4 0,5 0,5 0,2 1,0 0,7 2,1 33 -0,7 -1,2 0,0 -0,8 -0,2 0,5 1,0 34 1,0 1,4 1,6 1,2 1,4 2,0 2,6 35 -1,6 -0,9 -0,6 -2,1 -1,9 0,1 0,4 36 1,2 2,0 2,1 1,5 1,9 2,9 3,3 37 -1,9 -0,7 -0,1 -0,5 0,1 1,6 1,1 MAX : MEAN: MIN :

14,7 14,4 14,1 13,8 13,6 14,4 1,3 1,5 1,9 1,4 1,5 2,6 -1,9 -1,2 -0,6 -2,1 -1,9 0,1

99

Bijlagen ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 20,6 20,6 20,6 20,7 20,7 20,9 22,1 11 8,0 8,1 8,0 8,2 8,3 7,7 6,4 12 5,7 5,2 4,8 5,3 5,2 4,8 2,7 13 2,8 2,1 1,7 1,8 1,9 1,1 -1,3 14 2,4 1,5 0,7 0,4 0,6 -0,1 -2,7 15 1,9 2,0 1,3 1,8 1,1 0,6 -1,9 16 2,4 1,6 0,5 0,6 0,8 -0,1 -2,7 17 2,3 1,9 0,9 1,6 1,4 -0,2 -2,5 21 8,0 8,1 8,1 8,5 8,2 8,1 6,6 22 5,6 5,8 5,0 5,5 5,4 4,3 2,7 23 3,7 2,9 2,3 2,9 2,7 1,3 -0,7 24 2,2 1,4 0,0 0,7 0,4 -0,4 -3,0 25 2,4 1,8 0,8 1,7 1,5 0,3 -2,0 26 2,5 1,8 1,3 1,6 1,4 -0,1 -2,2 27 2,5 2,3 1,3 2,2 1,2 0,2 -2,2 31 7,9 8,1 7,9 8,6 8,5 8,2 6,7 32 5,0 5,2 4,1 4,8 5,0 3,9 2,0 33 3,2 2,8 2,0 2,3 2,6 1,5 -0,9 34 2,8 2,0 1,0 1,4 1,3 0,4 -2,0 35 2,4 2,2 1,1 2,1 1,7 0,8 -1,8 36 2,7 1,9 1,5 1,8 1,8 0,8 -1,7 37 1,8 2,4 1,3 1,6 1,3 0,2 -2,4 MAX : 20,6 20,6 20,6 20,7 20,7 20,9 MEAN: 4,5 4,2 3,5 3,9 3,8 2,9 MIN : 1,8 1,4 0,0 0,4 0,4 -0,4 ---------------------------------------------------------------------------EDT [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 0,05 0,05 0,05 0,06 0,06 0,05 --11 1,21 1,31 1,09 1,24 1,22 1,05 --12 1,63 1,61 1,43 1,54 1,41 1,21 --13 1,95 1,89 1,56 1,88 1,66 1,39 --14 1,52 1,49 1,26 1,48 1,32 1,09 --15 1,97 1,74 1,67 1,70 1,68 1,38 --16 1,74 1,71 1,61 1,73 1,61 1,16 --17 1,63 1,61 1,58 1,60 1,40 1,22 --21 1,26 1,26 1,14 1,16 1,27 1,04 --22 1,60 1,54 1,33 1,37 1,34 1,27 --23 1,72 1,72 1,55 1,64 1,39 1,38 --24 1,63 1,58 1,38 1,28 1,50 1,32 --25 1,89 1,84 1,67 1,67 1,61 1,28 --26 1,72 1,67 1,43 1,45 1,44 1,24 --27 1,63 1,53 1,44 1,52 1,52 1,16 --31 1,27 1,24 1,14 1,22 1,19 1,02 --32 1,76 1,60 1,41 1,61 1,41 1,24 --33 1,77 1,75 1,66 1,76 1,50 1,41 --34 1,39 1,46 1,35 1,31 1,30 1,20 --35 1,81 1,81 1,68 1,65 1,61 1,38 --36 1,58 1,60 1,45 1,46 1,32 1,20 --37 1,71 1,46 1,47 1,54 1,50 1,23 --MAX : 1,97 1,89 1,68 1,88 1,68 1,41 MEAN: 1,57 1,52 1,38 1,45 1,38 1,18 MIN : 0,05 0,05 0,05 0,06 0,06 0,05 ---------------------------------------------------------------------------T-15 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,33 1,31 1,16 1,32 1,30 1,11 --11 1,97 1,76 1,50 1,69 1,54 1,26 --12 1,94 1,88 1,56 1,75 1,62 1,32 --13 1,90 1,91 1,63 1,68 1,64 1,32 --14 1,87 1,89 1,51 1,68 1,51 1,28 --15 1,89 1,84 1,59 1,79 1,75 1,30 --16 1,79 1,81 1,52 1,67 1,51 1,32 --17 1,85 1,81 1,50 1,69 1,58 1,31 --21 1,91 1,79 1,45 1,67 1,50 1,21 --22 1,97 1,82 1,59 1,75 1,51 1,31 --23 1,91 1,86 1,67 1,70 1,79 1,32 --24 1,83 1,93 1,53 1,63 1,63 1,23 --25 1,87 1,84 1,59 1,78 1,65 1,40 --26 1,80 1,78 1,41 1,73 1,57 1,29 --27 1,85 1,77 1,48 1,62 1,59 1,23 ---

100

31 32 33 34 35 36 37

1,94 1,88 1,89 1,84 1,94 1,82 1,94

1,83 1,83 1,87 1,84 1,77 1,71 1,75

1,62 1,63 1,56 1,49 1,53 1,47 1,55

1,71 1,74 1,87 1,58 1,79 1,64 1,81

1,54 1,59 1,66 1,44 1,58 1,57 1,58

1,29 1,32 1,31 1,23 1,24 1,26 1,26

---------------

MAX : 1,97 1,93 1,67 1,87 1,79 1,40 MEAN: 1,86 1,80 1,52 1,70 1,57 1,28 MIN : 1,33 1,31 1,16 1,32 1,30 1,11 ---------------------------------------------------------------------------T-30 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,87 1,82 1,53 1,72 1,59 1,33 --11 2,03 1,98 1,76 1,96 1,74 1,45 --12 1,97 1,96 1,74 1,89 1,75 1,44 --13 1,95 1,96 1,76 1,89 1,78 1,41 --14 1,91 1,91 1,62 1,94 1,73 1,36 --15 1,97 1,94 1,68 1,92 1,74 1,44 --16 1,94 1,91 1,71 1,93 1,62 1,45 --17 1,97 1,92 1,69 1,96 1,80 1,43 --21 2,00 1,98 1,71 1,94 1,76 1,42 --22 1,99 1,95 1,75 1,92 1,78 1,45 --23 1,97 1,95 1,72 1,84 1,79 1,47 --24 1,94 1,96 1,60 1,89 1,68 1,42 --25 1,93 1,96 1,74 1,94 1,74 1,50 --26 1,95 1,95 1,69 1,96 1,65 1,48 --27 1,97 1,96 1,72 1,91 1,79 1,43 --31 1,99 1,98 1,72 1,87 1,79 1,42 --32 1,99 1,95 1,85 1,95 1,77 1,46 --33 1,98 1,94 1,77 1,88 1,76 1,46 --34 1,95 1,93 1,70 1,89 1,69 1,40 --35 1,97 1,91 1,85 1,94 1,79 1,44 --36 1,98 1,98 1,64 1,92 1,74 1,42 --37 2,00 1,98 1,73 1,98 1,78 1,43 --MAX : 2,03 1,98 1,85 1,98 1,80 1,50 MEAN: 1,96 1,94 1,71 1,91 1,74 1,43 MIN : 1,87 1,82 1,53 1,72 1,59 1,33 ----------------------------------------------------------------------------

B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\Documents and Setting...anten\VARIANTDV\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-31 11:01:37 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant Diepte - bron voor GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

-8,000

1,700


0,30

0,63

1,07

2,28

6,83

CALCULATION RESULTS ================================================ Head direction [m] : 01 1,000 -8,000 1,700 (source) GLOBAL RESULTS FROM TRACING - RTC-II ---------------------------------------------------------------------------Trunc[s] Rays[-] Lost[-] Absorbed[-] Angle[°] ............................................................................ 3,00 65038 0 0 0,8 ---------------------------------------------------------------------------125 250 500 1k 2k 4k .......... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ............................. MFP [m] 9,58 9,59 9,59 9,58 9,59 9,60 Diffs[%] 20,78 22,91 27,86 30,67 33,76 34,34 ............................................................................ T-15 [s] 1,83 1,77 1,57 1,77 1,60 1,30 (LS-fit -5 to -20 dB) T-30 [s] 1,97 1,96 1,76 1,90 1,77 1,47 (LS-fit -5 to -35 dB) Tref [s] 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 (reference/target RT) EyrT [s] 1,55 1,43 1,22 1,31 1,16 1,00 (MFP, AbsC) EyrTg[s] 1,54 1,43 1,21 1,29 1,13 0,98 (MFP, AbsCg) SabT [s] 1,71 1,59 1,38 1,45 1,28 1,10 (Vact, Sact, AbsCg) AbsC [%] 22,0 23,4 26,6 24,7 26,8 27,5 (based on tracing) AbsCg[%] 22,0 23,5 26,9 25,1 27,4 28,1 (area-proportional)

Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ---------------------------------------------------------------------------AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 17073 33,20 30,21 17,03 7121 7121 16758 ---------------------------------------------------------------------------Rec id Initial delay time [ms] 01 8,25 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41 ---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 7,8 7,3 7,1 6,4 6,3 7,6 10,7 11 2,0 1,9 2,2 1,3 1,3 2,4 4,3 12 0,4 -0,3 0,0 -0,7 -0,1 0,3 1,5 13 -2,9 -3,8 -3,6 -5,2 -5,0 -2,7 -2,4 14 -0,3 -0,6 -1,1 -1,4 -1,4 0,7 0,6 15 -1,6 -2,0 -1,6 -2,4 -1,8 -1,3 -0,2 16 -0,1 -0,3 0,1 0,1 -0,8 -0,2 1,2 17 -2,3 -2,1 -0,9 -0,7 -1,0 0,4 0,5 21 2,2 2,2 2,2 1,2 1,9 2,5 4,5 22 0,2 0,0 -0,2 -1,2 -0,4 0,1 1,4 23 -1,7 -1,9 -2,6 -2,7 -3,1 -2,0 -0,9 24 -0,2 -0,6 -1,7 -1,2 -1,9 -0,5 -0,2 25 -2,1 -2,0 -1,3 -1,9 -1,3 -0,9 -0,1 26 -0,0 0,7 1,2 0,1 0,2 1,9 2,2 27 -1,7 -0,4 -0,9 -0,7 -0,4 0,7 0,9 31 2,9 2,2 2,1 1,6 1,7 2,8 4,5 32 -0,4 -0,9 -1,5 -1,5 -1,2 -0,7 0,6 33 -1,7 -1,7 -2,0 -2,5 -3,3 -1,3 -0,6 34 -0,2 -0,7 -0,2 -1,0 -0,8 0,1 0,7 35 -2,3 -2,2 -1,5 -2,1 -2,0 -1,0 -0,1 36 0,8 1,5 1,3 1,1 1,0 2,4 2,6 37 -1,4 -1,0 -0,7 -1,4 -0,2 0,8 0,7 MAX : 7,8 7,3 7,1 6,4 6,3 7,6 MEAN: -0,1 -0,2 -0,2 -0,7 -0,6 0,5 MIN : -2,9 -3,8 -3,6 -5,2 -5,0 -2,7 ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 13,8 13,9 14,2 14,3 14,4 14,3 14,6 11 7,6 7,4 7,3 8,0 7,8 7,4 6,0 12 5,5 4,9 4,9 5,0 5,3 4,3 2,4 13 2,7 2,1 1,2 1,7 1,6 0,6 -1,8 14 2,0 1,4 -0,2 0,7 0,0 -0,3 -3,0 15 2,1 1,7 0,9 1,4 1,7 0,0 -2,1 16 2,1 1,5 -0,2 0,7 0,5 -1,0 -3,1 17 1,6 1,3 0,7 1,5 0,9 -0,4 -2,8

101

Bijlagen 21 22 23 24 25 26 27 31 32 33 34 35 36 37

7,6 5,4 3,1 1,8 2,3 2,4 1,7 7,7 4,8 2,8 2,2 2,1 2,6 1,5

7,5 5,1 2,8 0,8 1,7 1,9 1,5 7,7 4,5 2,4 1,6 1,9 2,3 1,4

7,6 4,6 1,6 -0,0 1,0 0,6 0,6 7,7 3,9 1,9 0,4 1,1 1,2 0,5

8,0 5,1 1,9 -0,2 1,5 1,1 1,3 8,2 4,5 2,2 0,5 1,9 1,9 1,1

8,1 5,2 1,8 0,2 1,6 0,6 1,1 8,4 4,1 2,2 0,4 1,3 1,3 1,1

7,7 4,0 1,0 -1,2 0,5 -0,5 -0,4 7,6 3,5 0,9 -0,2 0,4 0,5 -0,4

6,3 2,2 -1,4 -3,6 -2,0 -2,7 -2,8 6,3 1,4 -1,2 -2,7 -2,0 -2,0 -2,9

MAX : 13,8 13,9 14,2 14,3 14,4 14,3 MEAN: 3,9 3,5 2,8 3,3 3,2 2,2 MIN : 1,5 0,8 -0,2 -0,2 0,0 -1,2 ---------------------------------------------------------------------------EDT [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,11 1,16 1,12 1,32 1,29 1,09 --11 1,35 1,39 1,29 1,44 1,42 1,22 --12 1,65 1,65 1,43 1,68 1,57 1,33 --13 1,93 1,81 1,69 1,84 1,71 1,43 --14 1,58 1,53 1,37 1,50 1,51 1,24 --15 1,85 1,83 1,67 1,77 1,71 1,49 --16 1,60 1,58 1,58 1,66 1,60 1,37 --17 1,80 1,79 1,63 1,73 1,56 1,39 --21 1,39 1,52 1,36 1,43 1,44 1,21 --22 1,61 1,68 1,48 1,55 1,53 1,37 --23 1,91 1,79 1,81 1,92 1,75 1,53 --24 1,63 1,67 1,36 1,74 1,38 1,34 --25 1,78 1,81 1,67 1,82 1,63 1,42 --26 1,57 1,54 1,58 1,58 1,63 1,38 --27 1,83 1,72 1,57 1,79 1,57 1,39 --31 1,41 1,45 1,34 1,48 1,46 1,31 --32 1,75 1,76 1,52 1,70 1,66 1,32 --33 1,88 1,84 1,71 1,80 1,63 1,54 --34 1,56 1,54 1,57 1,63 1,63 1,36 --35 1,81 1,85 1,68 1,82 1,76 1,56 --36 1,69 1,64 1,53 1,65 1,60 1,45 --37 1,87 1,74 1,73 1,76 1,67 1,47 --MAX : 1,93 1,85 1,81 1,92 1,76 1,56 MEAN: 1,66 1,65 1,53 1,66 1,58 1,37 MIN : 1,11 1,16 1,12 1,32 1,29 1,09 ---------------------------------------------------------------------------T-15 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,66 1,62 1,47 1,60 1,50 1,28 --11 1,85 1,90 1,60 1,75 1,55 1,31 --12 1,85 1,80 1,55 1,77 1,62 1,35 --13 1,84 1,88 1,64 1,80 1,57 1,31 --14 1,82 1,67 1,50 1,75 1,69 1,32 --15 1,93 1,80 1,66 1,83 1,64 1,35 --16 1,86 1,69 1,64 1,76 1,61 1,32 --17 1,90 1,76 1,59 1,77 1,59 1,33 --21 1,85 1,86 1,50 1,79 1,54 1,25 --22 1,87 1,79 1,59 1,86 1,62 1,35 --23 1,80 1,81 1,58 1,80 1,64 1,33 --24 1,82 1,75 1,52 1,72 1,60 1,32 --25 1,89 1,76 1,56 1,78 1,65 1,26 --26 1,83 1,72 1,64 1,77 1,69 1,29 --27 1,81 1,82 1,70 1,78 1,62 1,27 --31 1,87 1,84 1,55 1,74 1,49 1,29 --32 1,84 1,80 1,59 1,81 1,61 1,37 --33 1,83 1,83 1,60 1,84 1,63 1,35 --34 1,71 1,60 1,44 1,60 1,50 1,25 --35 1,88 1,73 1,53 1,77 1,63 1,23 --36 1,66 1,69 1,51 1,70 1,58 1,21 --37 1,90 1,79 1,62 1,89 1,64 1,29 --MAX : MEAN: MIN :

102

1,93 1,90 1,70 1,89 1,69 1,37 1,83 1,77 1,57 1,77 1,60 1,30 1,66 1,60 1,44 1,60 1,49 1,21

---------------------------------------------------------------------------T-30 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,86 1,84 1,65 1,80 1,64 1,38 --11 2,01 2,04 1,77 1,92 1,79 1,47 --12 1,98 1,98 1,75 1,87 1,74 1,47 --13 2,01 2,05 1,78 1,96 1,78 1,54 --14 2,00 1,97 1,69 1,96 1,70 1,53 --15 1,94 1,96 1,80 1,92 1,76 1,48 --16 1,95 1,91 1,72 1,93 1,77 1,48 --17 1,96 1,88 1,68 1,86 1,79 1,48 --21 2,01 2,01 1,77 1,92 1,77 1,47 --22 2,00 1,96 1,73 1,90 1,80 1,45 --23 1,98 2,01 1,77 1,89 1,80 1,49 --24 2,01 2,06 1,78 1,91 1,72 1,46 --25 1,97 1,97 1,86 1,92 1,79 1,50 --26 1,94 1,90 1,77 1,90 1,75 1,44 --27 1,93 1,91 1,74 1,90 1,80 1,54 --31 1,99 2,02 1,76 1,90 1,76 1,48 --32 1,98 1,98 1,78 1,89 1,84 1,50 --33 1,99 2,01 1,78 1,92 1,80 1,47 --34 1,94 2,00 1,73 1,75 1,72 1,41 --35 1,96 1,92 1,85 1,89 1,79 1,45 --36 1,95 1,82 1,78 1,87 1,75 1,39 --37 1,96 1,94 1,78 1,98 1,80 1,57 --MAX : 2,01 2,06 1,86 1,98 1,84 1,57 MEAN: 1,97 1,96 1,76 1,90 1,77 1,47 MIN : 1,86 1,82 1,65 1,75 1,64 1,38 ----------------------------------------------------------------------------

B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\DOCUMENTS AND SETTING...IANTEN\VARIANTB\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-08 20:50:40 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant Breedte

SabT [s] 1,73 1,61 1,39 1,46 1,29 1,10 (Vact, Sact, AbsCg) AbsC [%] 22,1 23,5 26,9 25,0 27,2 27,9 (based on tracing) AbsCg[%] 22,1 23,6 27,1 25,4 27,7 28,4 (area-proportional) Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ----------------------------------------------------------------------------

GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 16902 34,98 30,15 16,03 7018 7018 16766 ----------------------------------------------------------------------------

-8,000

1,700


0,30

0,63

1,07

2,28

Rec id Initial delay time [ms] 01 2,91 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41

6,83

CALCULATION RESULTS ================================================ Head direction [m] : 01 1,000 -8,000 1,700 (source)

GLOBAL RESULTS FROM TRACING - RTC-II ---------------------------------------------------------------------------Trunc[s] Rays[-] Lost[-] Absorbed[-] Angle[°] ............................................................................ 3,00 65038 1 0 0,8 ---------------------------------------------------------------------------125 250 500 1k 2k 4k .......... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ............................. MFP [m] 9,62 9,63 9,62 9,63 9,63 9,64 Diffs[%] 20,99 23,20 28,15 31,00 34,15 34,75 ............................................................................ T-15 [s] 1,90 1,84 1,62 1,82 1,66 1,34 (LS-fit -5 to -20 dB) T-30 [s] 2,01 2,01 1,85 2,05 1,84 1,51 (LS-fit -5 to -35 dB) Tref [s] 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 (reference/target RT) EyrT [s] 1,54 1,43 1,21 1,30 1,14 0,99 (MFP, AbsC) EyrTg[s] 1,54 1,42 1,20 1,28 1,12 0,97 (MFP, AbsCg)

---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 15,5 15,4 15,3 14,3 14,5 15,0 19,1 11 1,7 2,5 2,4 1,7 2,2 3,3 4,6 12 1,9 2,4 3,1 2,0 1,4 3,2 3,9 13 -0,9 -0,3 -0,1 -0,7 0,3 0,7 1,7 14 1,8 2,0 2,3 1,2 1,5 2,8 3,0 15 -0,7 -0,9 0,4 -0,5 -0,5 1,0 1,3 16 1,2 1,3 0,8 0,6 1,3 2,3 2,4 17 -0,2 -0,9 1,0 0,7 0,7 1,5 1,9 21 2,3 2,0 2,4 1,5 2,0 2,6 4,5 22 1,6 1,1 1,6 1,0 2,0 2,5 3,6 23 0,7 0,7 0,6 0,4 0,2 1,3 2,2 24 1,1 1,0 1,7 1,2 1,5 2,9 3,0 25 -1,6 -1,2 -0,3 -0,8 0,7 1,8 1,7 26 1,1 1,2 1,6 1,4 1,6 2,8 3,2 27 -0,6 0,2 0,7 0,1 0,9 2,2 2,1 31 2,4 2,2 2,6 2,3 2,0 3,1 4,7 32 1,6 1,1 1,2 -0,2 1,2 2,1 3,0 33 0,4 -0,3 0,4 -0,7 -0,3 1,3 1,7 34 1,5 1,5 2,5 1,5 1,6 2,3 3,1 35 -1,6 -1,1 -0,3 -1,0 -0,2 0,7 1,0 36 1,2 1,1 1,9 1,7 2,4 2,8 3,4 37 -0,5 0,1 0,7 -0,8 0,1 1,8 1,7 MAX : 15,5 15,4 15,3 14,3 14,5 15,0 MEAN: 1,4 1,4 1,9 1,2 1,7 2,7 MIN : -1,6 -1,2 -0,3 -1,0 -0,5 0,7 ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 20,6 20,6 20,6 20,7 20,7 20,9 22,1 11 7,3 7,4 7,1 7,7 7,8 7,3 5,8 12 5,6 5,4 4,4 4,9 5,0 4,3 2,4 13 2,6 2,7 1,3 2,1 1,9 0,6 -1,5

103

Bijlagen 14 15 16 17 21 22 23 24 25 26 27 31 32 33 34 35 36 37

2,8 2,2 2,4 2,5 7,5 5,6 3,5 2,2 2,1 2,4 1,9 7,3 5,8 3,2 2,4 2,6 2,9 2,0

2,1 2,2 1,6 1,9 7,5 5,5 3,1 1,5 1,7 2,0 1,9 7,6 5,6 3,0 1,7 2,2 2,2 1,8

0,8 1,9 0,5 0,7 7,4 4,6 1,9 -0,1 1,5 1,0 1,1 7,3 4,6 2,0 0,6 1,8 1,5 1,4

1,0 1,8 0,4 1,6 7,7 5,7 2,8 0,7 1,8 1,7 1,9 7,9 5,2 2,8 1,0 1,9 1,9 1,6

0,6 1,7 0,9 1,4 7,9 5,4 2,3 0,6 1,7 1,2 1,4 7,9 5,2 2,5 1,0 1,3 1,7 1,0

0,1 -0,0 -0,2 -0,0 7,2 4,6 1,3 -0,4 0,1 0,6 0,0 7,2 4,2 2,0 -0,2 0,5 0,3 -0,1

-2,4 -2,1 -2,8 -2,4 5,9 2,6 -0,9 -2,7 -2,0 -1,9 -2,3 5,9 2,4 -0,6 -2,4 -1,9 -1,8 -2,6

MAX : 20,6 20,6 20,6 20,7 20,7 20,9 MEAN: 4,4 4,1 3,4 3,9 3,7 2,7 MIN : 1,9 1,5 -0,1 0,4 0,6 -0,4 ---------------------------------------------------------------------------EDT [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 --11 1,61 1,46 1,40 1,44 1,40 1,20 --12 1,73 1,79 1,63 1,74 1,58 1,36 --13 2,00 1,87 1,73 1,89 1,69 1,58 --14 1,55 1,50 1,18 1,40 1,35 1,25 --15 2,00 1,82 1,52 1,72 1,62 1,52 --16 1,65 1,80 1,59 1,78 1,64 1,31 --17 1,63 1,65 1,49 1,63 1,49 1,25 --21 1,47 1,47 1,34 1,46 1,42 1,25 --22 1,75 1,66 1,60 1,47 1,59 1,24 --23 1,81 1,83 1,73 1,66 1,71 1,46 --24 1,67 1,59 1,43 1,49 1,50 1,20 --25 1,92 1,83 1,60 1,76 1,75 1,40 --26 1,68 1,69 1,41 1,56 1,53 1,20 --27 1,77 1,61 1,46 1,56 1,48 1,22 --31 1,48 1,43 1,37 1,41 1,42 1,24 --32 1,71 1,62 1,54 1,57 1,52 1,29 --33 1,87 1,78 1,70 1,66 1,60 1,41 --34 1,68 1,64 1,45 1,58 1,36 1,35 --35 1,80 1,74 1,58 1,65 1,73 1,51 --36 1,65 1,65 1,47 1,67 1,41 1,37 --37 1,80 1,68 1,36 1,62 1,51 1,34 --MAX : 2,00 1,87 1,73 1,89 1,75 1,58 MEAN: 1,65 1,60 1,44 1,53 1,47 1,27 MIN : 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 ---------------------------------------------------------------------------T-15 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,54 1,62 1,41 1,54 1,48 1,21 --11 1,88 1,94 1,62 1,80 1,56 1,28 --12 1,87 1,86 1,65 1,85 1,64 1,39 --13 1,91 1,84 1,67 1,84 1,77 1,37 --14 1,89 1,83 1,62 1,80 1,64 1,28 --15 1,91 1,81 1,60 1,92 1,75 1,32 --16 1,93 1,78 1,61 1,88 1,58 1,38 --17 1,92 1,88 1,69 1,85 1,69 1,33 --21 1,96 1,85 1,69 1,84 1,64 1,30 --22 1,91 1,83 1,61 1,80 1,62 1,35 --23 1,89 1,81 1,70 1,87 1,75 1,38 --24 1,89 1,87 1,62 1,87 1,56 1,44 --25 1,92 1,89 1,57 1,82 1,72 1,49 --26 1,93 1,80 1,61 1,77 1,61 1,30 --27 1,93 1,88 1,61 1,79 1,81 1,35 --31 2,00 1,88 1,66 1,88 1,69 1,35 --32 1,96 1,90 1,65 1,85 1,66 1,39 --33 1,91 1,86 1,64 1,89 1,78 1,27 --34 1,88 1,85 1,53 1,69 1,60 1,27 --35 1,92 1,90 1,56 1,86 1,72 1,35 --36 1,85 1,77 1,58 1,73 1,57 1,26 --37 1,94 1,86 1,64 1,84 1,74 1,34 ---

104

MAX : 2,00 1,94 1,70 1,92 1,81 1,49 MEAN: 1,90 1,84 1,62 1,82 1,66 1,34 MIN : 1,54 1,62 1,41 1,54 1,48 1,21 ---------------------------------------------------------------------------T-30 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,91 1,90 1,66 1,82 1,67 1,40 --11 2,02 2,07 1,87 2,07 1,87 1,53 --12 2,00 1,99 1,85 2,05 1,79 1,53 --13 2,04 2,05 1,88 2,16 1,86 1,53 --14 1,96 2,04 1,73 2,12 1,88 1,43 --15 1,98 1,98 1,87 2,09 1,88 1,53 --16 2,02 2,00 1,84 1,99 1,79 1,41 --17 2,01 2,01 1,91 2,04 1,82 1,50 --21 2,04 2,08 1,88 2,05 1,86 1,52 --22 2,00 2,00 1,83 2,08 1,78 1,51 --23 2,05 2,04 1,85 2,14 1,85 1,52 --24 1,99 2,03 1,84 2,09 1,74 1,45 --25 2,01 1,94 1,84 1,98 1,80 1,52 --26 2,02 1,97 1,90 1,99 1,84 1,46 --27 2,04 2,03 1,92 2,01 1,85 1,56 --31 2,05 2,05 1,91 2,09 1,89 1,54 --32 1,99 2,00 1,79 2,11 1,88 1,59 --33 2,05 2,06 1,92 2,18 1,93 1,57 --34 2,01 2,01 1,79 2,15 1,85 1,47 --35 2,01 1,99 1,82 2,03 1,88 1,54 --36 1,98 1,94 1,78 1,94 1,82 1,43 --37 2,02 2,00 1,99 1,93 1,94 1,57 --MAX : 2,05 2,08 1,99 2,18 1,94 1,59 MEAN: 2,01 2,01 1,85 2,05 1,84 1,51 MIN : 1,91 1,90 1,66 1,82 1,67 1,40 ----------------------------------------------------------------------------

B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\DOCUMENTS AND SETTING...IANTEN\VARIANTH\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-08 21:21:33 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant Hoogte GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

-8,000

1,700


0,30

0,63

1,07

2,28

6,83


Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ---------------------------------------------------------------------------AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 17031 32,84 31,21 16,61 6935 6935 16779 ---------------------------------------------------------------------------Rec id Initial delay time [ms] 01 2,91 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41 ---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 14,6 14,4 14,4 13,8 14,5 14,9 18,8 11 2,3 2,1 2,5 2,1 2,4 3,1 4,8 12 0,8 0,6 1,1 0,2 0,7 1,0 2,4 13 -0,7 -0,2 0,6 -0,4 -1,4 0,7 0,9 14 1,9 1,5 2,9 2,9 1,8 2,1 3,1 15 -1,0 -0,8 0,3 -0,2 -0,2 2,2 1,8 16 0,2 0,6 1,7 0,6 0,9 2,6 2,6 17 -0,9 0,8 1,0 -0,2 1,0 1,5 1,8 21 2,1 2,0 2,5 2,2 2,4 3,4 5,1 22 1,0 0,5 1,0 0,3 0,8 1,4 2,5 23 0,4 0,1 -0,1 -0,3 -0,2 0,9 1,6 24 1,5 1,5 2,1 1,3 1,0 2,0 2,7 25 -1,2 -0,5 0,2 0,1 -0,0 0,6 1,2 26 1,0 1,7 1,7 1,1 1,5 3,2 3,3 27 -0,7 0,3 0,6 0,4 0,5 2,0 2,0 31 1,9 2,0 2,7 2,2 1,7 3,4 5,0 32 0,0 0,3 0,9 -0,4 -0,2 0,7 2,0 33 -0,1 -1,3 -0,6 -1,2 -1,7 0,2 0,6 34 0,3 0,8 1,1 0,2 0,9 1,1 1,9 35 -1,7 -1,7 -0,0 -1,6 -0,4 0,4 1,0 36 1,6 1,4 2,3 2,3 1,9 3,1 3,5 37 -0,7 -0,5 0,6 -0,2 1,8 1,4 1,8 MAX : 14,6 14,4 14,4 13,8 14,5 14,9 MEAN: 1,0 1,2 1,8 1,1 1,4 2,4 MIN : -1,7 -1,7 -0,6 -1,6 -1,7 0,2 ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 20,5 20,5 20,6 20,6 20,6 20,8 22,0 11 7,5 7,4 7,3 7,5 7,8 7,2 5,8 12 5,8 5,2 4,7 5,3 5,0 4,2 2,2 13 3,4 3,2 1,9 2,5 1,9 1,1 -1,2 14 2,7 1,7 0,6 1,1 0,2 0,0 -2,6 15 2,5 2,1 1,6 1,8 1,6 0,5 -1,9 16 2,5 1,7 1,1 1,5 1,3 -0,3 -2,5 17 2,3 2,3 0,8 1,2 1,2 -0,1 -2,5

105

Bijlagen 21 22 23 24 25 26 27 31 32 33 34 35 36 37

7,3 5,7 3,6 2,4 3,0 2,7 2,3 7,1 4,9 3,4 2,8 2,8 3,3 2,4

7,4 5,4 3,1 1,2 2,3 2,4 1,9 7,4 4,9 3,0 1,8 2,4 2,4 2,2

7,4 5,0 2,7 0,1 1,7 1,0 1,1 7,1 3,8 1,7 0,8 1,6 1,3 1,7

7,8 5,3 2,7 0,6 2,7 1,8 1,7 7,5 4,3 2,5 1,0 2,1 2,1 1,8

7,8 5,4 2,5 0,1 2,0 1,3 1,5 7,7 4,4 2,2 0,3 1,8 1,7 1,6

7,2 4,4 1,4 -0,8 0,6 -0,0 -0,5 7,2 3,6 1,3 0,0 0,8 0,9 -0,2

5,9 2,5 -0,7 -3,0 -1,6 -2,1 -2,4 5,8 1,5 -1,1 -2,5 -1,6 -1,6 -2,3

MAX : 20,5 20,5 20,6 20,6 20,6 20,8 MEAN: 4,6 4,2 3,4 3,9 3,6 2,7 MIN : 2,3 1,2 0,1 0,6 0,1 -0,8 ---------------------------------------------------------------------------EDT [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 --11 1,61 1,54 1,45 1,47 1,32 1,18 --12 1,64 1,68 1,49 1,54 1,47 1,27 --13 1,87 1,75 1,58 1,68 1,71 1,47 --14 1,47 1,57 1,29 1,43 1,51 1,11 --15 1,94 1,83 1,63 1,81 1,58 1,30 --16 1,75 1,66 1,48 1,48 1,57 1,39 --17 1,72 1,62 1,47 1,73 1,46 1,25 --21 1,66 1,50 1,35 1,56 1,37 1,19 --22 1,63 1,64 1,39 1,59 1,33 1,25 --23 1,75 1,76 1,52 1,71 1,60 1,43 --24 1,51 1,64 1,35 1,49 1,44 1,27 --25 1,78 1,83 1,67 1,56 1,57 1,33 --26 1,74 1,59 1,57 1,62 1,47 1,28 --27 1,75 1,68 1,39 1,67 1,41 1,30 --31 1,69 1,63 1,50 1,55 1,45 1,23 --32 1,80 1,64 1,64 1,73 1,53 1,26 --33 1,74 1,74 1,66 1,74 1,62 1,42 --34 1,40 1,48 1,49 1,50 1,47 1,29 --35 1,77 1,72 1,68 1,76 1,57 1,43 --36 1,59 1,64 1,54 1,46 1,43 1,22 --37 1,67 1,61 1,41 1,53 1,32 1,19 --MAX : 1,94 1,83 1,68 1,81 1,71 1,47 MEAN: 1,62 1,58 1,44 1,53 1,42 1,23 MIN : 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 ---------------------------------------------------------------------------T-15 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,88 1,78 1,48 1,64 1,71 1,37 --11 1,92 1,91 1,59 1,78 1,62 1,33 --12 1,86 1,82 1,61 1,74 1,66 1,36 --13 1,92 1,89 1,67 1,84 1,65 1,35 --14 1,89 1,87 1,55 1,65 1,43 1,27 --15 1,91 1,87 1,60 1,77 1,72 1,46 --16 1,87 1,81 1,42 1,67 1,52 1,28 --17 1,96 1,86 1,70 1,78 1,68 1,28 --21 1,95 1,91 1,64 1,75 1,59 1,33 --22 1,91 1,86 1,60 1,77 1,71 1,38 --23 1,99 1,89 1,54 1,83 1,73 1,35 --24 1,98 1,86 1,55 1,63 1,52 1,24 --25 1,86 1,84 1,63 1,79 1,59 1,45 --26 1,85 1,79 1,44 1,70 1,50 1,33 --27 1,92 1,88 1,64 1,89 1,62 1,37 --31 1,96 1,87 1,58 1,83 1,60 1,35 --32 1,94 1,93 1,67 1,89 1,66 1,41 --33 2,05 1,86 1,63 1,83 1,69 1,37 --34 1,91 1,91 1,39 1,69 1,53 1,21 --35 1,94 1,90 1,70 1,85 1,80 1,27 --36 1,90 1,78 1,61 1,86 1,52 1,23 --37 1,97 1,86 1,55 1,81 1,67 1,44 --MAX : MEAN: MIN :

106

2,05 1,93 1,70 1,89 1,80 1,46 1,92 1,86 1,58 1,77 1,62 1,34 1,85 1,78 1,39 1,63 1,43 1,21


B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\DOCUMENTS AND SETTING...N\VARIANTDBH35V\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-08 23:27:28 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant DBH ok op 3.5 meter bron voor GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

-8,000

1,700


0,30

0,63

1,07

2,28

6,83


Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ---------------------------------------------------------------------------AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 17095 34,05 34,30 14,64 7088 7088 16769 ---------------------------------------------------------------------------Rec id Initial delay time [ms] 01 8,25 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41 ---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 8,0 7,5 7,2 7,0 7,3 8,0 11,5 11 1,1 0,7 1,4 0,4 0,8 1,8 3,6 12 0,9 -0,3 -0,2 -0,6 -0,0 -0,3 1,5 13 -2,9 -2,6 -2,7 -3,5 -3,4 -1,8 -1,4 14 -0,2 -0,6 -1,3 -2,1 -1,4 -0,7 -0,1 15 -2,3 -1,6 -1,1 -2,2 -1,3 -0,8 -0,1 16 -0,8 -0,9 0,3 -0,8 -0,4 1,2 1,3 17 -2,9 -2,1 -1,3 -2,6 -0,9 -1,4 -0,5 21 1,0 0,7 1,4 0,5 0,5 1,8 3,8 22 0,4 -0,7 -0,4 -0,6 -0,2 0,4 1,7 23 -1,3 -1,5 -1,7 -1,0 -2,1 -1,0 -0,1 24 -1,5 -1,8 -1,6 -2,8 -3,0 -1,5 -0,9 25 -1,3 -1,6 -1,0 -1,8 -1,8 0,1 0,4 26 0,1 -0,5 -0,5 -0,9 -0,5 0,8 1,1 27 -1,5 -1,4 -1,3 -1,2 -0,9 -0,3 -0,0 31 0,7 0,6 0,9 0,4 0,8 1,3 3,4 32 -0,3 -0,7 -0,5 -1,2 -1,2 0,0 1,2 33 -0,7 -1,3 -1,2 -2,0 -1,1 -0,9 0,4 34 0,4 1,3 0,7 0,5 0,7 1,0 1,8 35 -0,1 0,1 0,2 0,3 -0,2 0,7 1,4 36 1,5 0,7 1,9 1,0 2,1 2,6 3,1 37 -0,7 0,1 -0,5 -0,5 -0,5 0,9 1,0 MAX : 8,0 7,5 7,2 7,0 7,3 8,0 MEAN: -0,1 -0,3 -0,1 -0,6 -0,3 0,5 MIN : -2,9 -2,6 -2,7 -3,5 -3,4 -1,8 ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 13,2 13,3 13,4 13,6 13,5 13,5 14,0 11 6,7 6,7 6,9 7,2 7,0 6,5 5,1 12 5,4 5,1 4,4 4,8 4,7 3,9 1,9 13 2,8 2,8 1,4 2,0 1,8 0,5 -1,8 14 2,4 1,7 0,2 0,7 0,4 -0,7 -3,0 15 2,3 2,3 1,3 1,7 1,4 0,5 -2,1 16 2,1 1,4 0,6 0,8 0,7 -0,3 -2,8 17 2,1 1,3 0,9 1,2 0,3 -0,5 -3,0

107

Bijlagen 21 22 23 24 25 26 27 31 32 33 34 35 36 37

6,8 5,0 3,4 2,0 2,7 2,7 2,2 6,7 5,4 3,1 2,2 3,2 2,8 2,0

6,8 5,0 2,9 1,1 2,6 2,0 1,9 6,8 5,0 2,3 1,7 3,0 2,2 1,5

6,8 4,5 2,0 0,1 1,0 1,2 1,1 6,8 4,2 1,5 0,2 2,5 1,3 0,4

7,0 4,8 2,5 0,6 2,0 1,6 1,6 7,0 4,8 2,5 0,9 2,8 1,7 1,3

7,3 4,6 1,8 0,2 1,1 0,9 1,1 7,2 4,6 2,0 0,6 1,8 1,4 0,6

6,4 4,1 0,9 -1,3 0,4 0,0 -0,6 6,5 3,5 0,4 -0,7 0,5 -0,0 -1,0

5,1 1,9 -1,2 -3,4 -2,1 -2,5 -2,8 5,2 1,7 -1,5 -2,9 -1,6 -2,2 -3,2


108

1,99 2,05 1,94 2,07 1,91 1,62 1,91 1,93 1,77 1,91 1,76 1,45 1,83 1,75 1,65 1,72 1,60 1,34


B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\DOCUMENTS AND SETTING...EN\VARIANTBLOKV\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-09 00:57:57 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant Blok bron voor GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

-8,000

1,700


0,30

0,63

1,07

2,28

6,83


Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ---------------------------------------------------------------------------AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 16898 35,01 36,77 13,12 6515 6515 16778 ---------------------------------------------------------------------------Rec id Initial delay time [ms] 01 8,25 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41 ---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 7,1 6,5 6,2 5,5 5,8 7,2 10,5 11 0,9 1,1 1,7 0,5 1,1 2,3 4,2 12 0,4 -0,6 -1,1 -1,9 -0,9 -0,3 1,0 13 -1,6 -1,0 -1,8 -2,0 -2,0 -0,3 -0,1 14 0,6 1,1 0,5 -0,5 -0,1 0,5 1,4 15 -1,3 -0,1 0,1 -0,3 0,1 1,8 1,8 16 -0,3 -0,2 -0,2 -0,4 0,1 1,2 1,3 17 -0,8 0,1 -0,3 -0,8 0,0 1,3 1,4 21 0,7 1,4 0,9 0,0 1,0 2,0 3,9 22 -1,5 -2,1 -1,9 -2,1 -1,2 -1,0 0,5 23 -1,9 -2,1 -1,9 -2,4 -1,5 -1,0 0,0 24 -0,3 -0,7 -1,0 -1,7 -0,8 -0,9 0,2 25 -0,5 -1,1 0,4 -1,1 -0,9 1,0 1,3 26 -0,1 0,7 0,2 -0,3 0,9 1,7 2,0 27 0,7 0,6 1,4 1,2 0,4 2,1 2,3 31 0,7 0,3 1,3 0,3 0,8 1,8 3,6 32 -0,6 -0,6 -1,6 -0,8 -1,1 0,4 1,2 33 -0,7 -1,5 -0,9 -2,6 -0,3 0,2 0,9 34 0,6 0,5 1,0 0,5 0,3 1,6 2,1 35 -0,6 -0,1 0,8 0,4 0,2 1,3 1,9 36 0,4 0,8 0,8 0,4 1,8 1,8 2,4 37 -0,4 0,2 0,4 0,0 0,3 1,3 1,5 MAX : 7,1 6,5 6,2 5,5 5,8 7,2 MEAN: 0,1 0,1 0,2 -0,4 0,2 1,2 MIN : -1,9 -2,1 -1,9 -2,6 -2,0 -1,0 ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 13,3 13,4 13,5 13,7 13,7 13,5 14,1 11 6,8 6,3 6,3 6,7 6,8 5,9 4,7 12 4,3 3,8 3,2 3,8 3,5 2,0 0,5 13 2,4 1,9 0,5 1,4 0,7 -0,8 -2,7 14 2,2 1,1 -0,7 -0,7 -0,7 -1,9 -4,0 15 1,7 1,1 0,2 1,0 0,6 -1,0 -3,0 16 1,9 1,3 0,5 1,1 0,0 -0,6 -3,0 17 2,2 1,7 0,7 1,2 -0,1 -1,1 -3,4

109

Bijlagen 21 22 23 24 25 26 27 31 32 33 34 35 36 37 MAX : MEAN: MIN :

6,7 3,8 2,8 1,7 2,1 1,9 2,4 6,7 4,2 2,3 2,0 2,1 2,2 2,3

6,8 3,7 2,1 0,8 1,5 1,4 1,6 6,8 4,2 1,5 0,9 1,9 2,1 2,1

6,4 2,9 1,1 -0,8 0,7 0,3 0,5 6,8 3,1 0,5 -0,1 1,2 0,9 0,7

7,0 3,2 1,6 -0,3 1,6 1,1 1,6 7,2 3,8 1,3 0,1 1,8 1,0 1,8

6,7 2,8 0,7 -0,7 0,3 0,4 0,2 7,1 3,3 0,2 -0,6 0,6 0,6 -0,1

6,0 4,9 1,8 -0,0 -0,2 -2,1 -1,9 -4,0 -1,0 -2,9 -0,9 -3,0 -1,0 -3,2 6,5 5,0 2,5 0,6 -0,6 -2,8 -1,4 -3,6 -0,5 -2,6 -0,5 -2,8 -1,2 -3,3

13,3 13,4 13,5 13,7 13,7 13,5 3,5 3,1 2,2 2,8 2,1 1,1 1,7 0,8 -0,8 -0,7 -0,7 -1,9

---------------------------------------------------------------------------EDT [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 1,78 1,98 1,98 2,29 2,14 1,72 --11 1,82 2,00 1,93 2,24 1,94 1,70 --12 2,05 1,94 1,78 2,12 1,82 1,65 --13 1,98 2,07 1,93 2,20 1,88 1,65 --14 1,66 1,65 1,67 1,99 1,70 1,40 --15 2,02 2,08 1,97 2,10 1,85 1,58 --16 1,86 1,83 1,57 1,89 1,82 1,38 --17 1,79 1,76 1,61 1,87 1,83 1,27 --21 1,86 1,87 1,88 2,21 2,01 1,66 --22 2,11 2,01 1,91 2,24 2,11 1,60 --23 1,92 1,91 1,74 2,03 1,85 1,48 --24 1,73 1,68 1,58 1,92 1,74 1,31 --25 1,89 1,89 1,71 1,95 1,89 1,38 --26 1,76 1,93 1,74 1,82 1,75 1,32 --27 1,72 1,74 1,65 1,87 1,80 1,29 --31 1,90 1,92 1,90 2,14 1,91 1,61 --32 2,05 1,96 1,97 2,18 1,99 1,71 --33 2,03 2,15 2,06 2,11 2,08 1,64 --34 1,64 1,70 1,50 1,75 1,82 1,36 --35 1,86 1,92 1,78 1,97 1,76 1,26 --36 1,81 1,76 1,64 2,05 1,60 1,24 --37 1,57 1,51 1,64 1,63 1,75 1,32 --MAX : 2,11 2,15 2,06 2,29 2,14 1,72 MEAN: 1,85 1,88 1,78 2,03 1,87 1,48 MIN : 1,57 1,51 1,50 1,63 1,60 1,24 ---------------------------------------------------------------------------T-15 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 2,11 2,21 2,29 2,67 2,45 1,95 --11 2,08 2,26 2,32 2,68 2,41 1,83 --12 2,05 2,11 2,18 2,42 2,20 1,79 --13 2,03 2,00 2,15 2,31 2,14 1,81 --14 1,92 2,09 1,94 2,30 1,88 1,57 --15 2,06 2,18 2,19 2,51 2,13 1,82 --16 2,07 2,00 2,03 2,31 2,15 1,69 --17 2,00 2,15 2,13 2,43 2,37 1,83 --21 2,08 2,28 2,32 2,65 2,51 1,85 --22 2,03 2,09 2,17 2,49 2,23 1,84 --23 2,01 2,10 2,11 2,36 2,22 1,75 --24 1,98 2,05 2,05 2,20 2,04 1,68 --25 2,03 2,15 2,16 2,33 2,17 1,79 --26 2,02 2,03 2,06 2,26 1,97 1,70 --27 2,02 2,11 2,24 2,32 2,18 1,79 --31 2,11 2,25 2,32 2,73 2,58 1,90 --32 2,05 2,13 2,13 2,48 2,32 1,73 --33 2,07 2,09 2,18 2,37 2,27 1,76 --34 1,99 2,14 1,97 2,09 1,95 1,69 --35 2,07 2,13 2,02 2,40 2,26 1,82 --36 2,01 2,05 1,97 2,24 2,14 1,72 --37 2,07 2,08 2,05 2,31 2,14 1,78 --MAX : MEAN:

110

2,11 2,28 2,32 2,73 2,58 1,95 2,04 2,12 2,14 2,40 2,21 1,78

MIN : 1,92 2,00 1,94 2,09 1,88 1,57 ---------------------------------------------------------------------------T-30 [s] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 2,22 2,39 2,53 2,90 2,74 2,11 --11 2,22 2,44 2,61 3,04 2,82 2,15 --12 2,19 2,35 2,45 2,82 2,58 1,95 --13 2,18 2,32 2,44 2,81 2,57 1,98 --14 2,13 2,34 2,28 2,68 2,44 1,84 --15 2,16 2,30 2,42 2,71 2,51 1,94 --16 2,12 2,23 2,34 2,66 2,41 1,84 --17 2,12 2,24 2,29 2,57 2,41 1,90 --21 2,22 2,44 2,62 3,05 2,86 2,18 --22 2,19 2,34 2,42 2,87 2,62 2,01 --23 2,17 2,36 2,43 2,82 2,63 1,98 --24 2,19 2,39 2,28 2,66 2,42 1,90 --25 2,21 2,30 2,38 2,71 2,49 2,01 --26 2,16 2,18 2,31 2,71 2,45 1,95 --27 2,12 2,21 2,36 2,63 2,41 1,94 --31 2,22 2,46 2,60 3,04 2,83 2,14 --32 2,18 2,37 2,44 2,86 2,65 1,97 --33 2,19 2,38 2,49 2,87 2,66 2,00 --34 2,16 2,37 2,37 2,76 2,45 1,91 --35 2,18 2,28 2,37 2,72 2,49 1,99 --36 2,18 2,22 2,29 2,65 2,53 1,91 --37 2,16 2,25 2,26 2,63 2,52 1,92 --MAX : 2,22 2,46 2,62 3,05 2,86 2,18 MEAN: 2,18 2,33 2,41 2,78 2,57 1,98 MIN : 2,12 2,18 2,26 2,57 2,41 1,84 ----------------------------------------------------------------------------

B 5 Resultaten CATT-Acoustic CATT-Acoustic v8.0g : Acoustic parameters Copyright © CATT 1988-2007 ================================================ Original file name: C:\DOCUMENTS AND SETTING...ARIANTWAAIER35V\PARAM_A0.TXT Original save time: 2014-01-09 08:48:51 ---------------------------------------------------------------------------Project : Luxor - Variant Waaier ok 3,5 meter bron voor GEOMETRICAL INFORMATION Src id and loc [m] : A0 1,000

-8,000

1,700


0,30

0,63

1,07

2,28

6,83


Back[dB] 45,0 38,0 32,0 28,0 25,0 23,0 (non-individual bkg noise level) Resi[dB] 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 (indiv. resid. bkg noise level) ---------------------------------------------------------------------------AVERAGE/ACTUAL VOLUME/SURFACE INFORMATION ---------------------------------------------------------------------------V[m³] Lx[m] Ly[m] Lz[m] S[m2] Sact[m²] Vact[m³] ............................................................................ 16785 33,39 32,45 15,49 6971 6971 16775 ---------------------------------------------------------------------------Rec id Initial delay time [ms] 01 8,25 11 31,59 12 48,53 13 67,95 14 84,28 15 83,72 16 96,33 17 101,94 21 31,38 22 48,36 23 67,80 24 84,13 25 83,58 26 96,19 27 101,81 31 32,34 32 49,15 33 68,51 34 84,80 35 84,24 36 96,82 37 102,41 ---------------------------------------------------------------------------C-80 [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 8,6 7,9 8,2 7,7 7,4 8,8 11,8 11 1,7 1,8 2,1 1,5 1,8 2,9 4,7 12 1,4 1,0 0,5 -0,1 0,2 1,0 2,2 13 -1,0 -0,5 -0,9 -1,1 -0,5 -0,4 0,5 14 1,6 2,0 1,9 1,2 1,9 2,0 2,7 15 -0,8 -0,5 0,3 0,2 -0,3 0,8 1,3 16 0,5 0,9 1,0 0,3 0,1 2,3 2,3 17 -1,2 -0,5 0,3 -0,1 0,8 0,6 1,3 21 2,1 1,8 2,4 1,3 1,7 2,7 4,6 22 -0,1 0,1 -0,1 -0,5 -0,3 1,8 1,9 23 0,5 0,6 0,2 -0,1 -0,4 0,3 1,4 24 -1,3 -1,3 -1,0 -1,2 -1,2 -1,2 -0,1 25 -1,5 -1,7 -0,4 -1,5 -0,9 0,7 0,6 26 -0,0 0,2 0,7 0,8 0,9 1,4 2,0 27 -1,2 -1,0 1,1 -0,7 1,1 1,2 1,5 31 1,5 1,6 2,2 1,6 1,8 2,6 4,6 32 1,4 1,2 1,5 1,0 0,5 1,8 3,0 33 -1,8 -1,0 -1,0 -1,7 -1,8 -1,3 0,0 34 -0,1 0,1 -0,1 0,0 0,0 -0,4 0,9 35 -1,6 -1,6 0,8 -1,2 -0,4 1,3 1,2 36 1,0 1,7 2,5 1,6 1,3 2,6 3,1 37 -1,7 -1,8 -0,4 -0,9 0,0 1,1 1,2 MAX : 8,6 7,9 8,2 7,7 7,4 8,8 MEAN: 0,4 0,5 1,0 0,4 0,6 1,5 MIN : -1,8 -1,8 -1,0 -1,7 -1,8 -1,3 ---------------------------------------------------------------------------G [dB] 125 250 500 1k 2k 4k sum ........... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 01 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 13,6 14,2 11 6,4 6,4 6,3 6,8 6,6 6,2 4,8 12 5,6 5,4 4,8 5,0 4,9 4,2 2,4 13 4,2 3,2 2,7 3,3 2,8 1,8 -0,4 14 2,9 2,1 0,4 1,1 0,9 0,1 -2,4 15 3,5 2,6 2,2 2,3 2,2 0,9 -1,3 16 2,6 1,9 1,0 0,6 0,8 0,0 -2,5 17 2,0 2,1 0,7 1,7 0,2 -1,2 -3,3

111

Bijlagen 21 22 23 24 25 26 27 31 32 33 34 35 36 37

6,4 5,3 3,9 2,6 3,3 3,0 2,5 6,6 5,4 3,4 2,6 3,4 3,1 2,3

6,3 5,3 3,3 1,8 2,8 2,1 1,7 6,4 5,1 2,6 2,0 2,7 2,8 2,1

6,4 4,4 2,6 0,4 2,4 1,4 1,4 6,5 4,5 2,2 0,7 2,1 1,6 1,1

6,7 5,2 2,7 0,9 2,6 1,9 1,8 6,7 5,2 2,2 1,1 2,5 2,2 1,6

6,7 5,0 2,5 0,5 2,7 1,5 1,2 6,8 4,9 2,0 0,9 1,6 1,4 1,0

6,1 4,1 1,6 -0,2 1,1 0,7 -0,2 6,2 4,2 0,8 -0,4 0,6 0,3 -0,6

4,9 2,2 -0,6 -2,6 -1,2 -1,9 -2,5 5,0 2,3 -1,3 -2,6 -1,5 -1,9 -2,6


112

1,99 1,94 1,78 1,92 1,73 1,45 1,92 1,85 1,66 1,83 1,64 1,36 1,84 1,71 1,53 1,74 1,55 1,21


B 6 Verwerkte Resultaten Van de 10 meetpunten zijn de resultaten verwerkt tot een tabel. In deze bijlage zijn de verschillende tabellen en grafieken te vinden. De parameters van de drie te onderzoeken varianten, DBH, Blok en Waaier, worden vergeleken met die van Variant Huidig. Het verschil tussen de varianten en variant Huidig worden per frequentie vergeleken.

113

114

1,4

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

Grafiek 18

Nagalmtijd (s)

3,2

125

250

500 1000 2000 Frequentie (Hz)

4000

Nagalmtijd , punt 11

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur Nagalmtijd (s) Grafiek 19

1,4

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

125

250



4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

Bijlagen

B 6 Verwerkte Resultaten

Nagalmtijd Tabel 21, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 11 in seconden Punt: 11 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 2,03 1,98 1,76 1,96 1,74 Variant DBH 2,11 2,15 1,94 2,16 1,96 Variant Blok 2,22 2,44 2,61 3,04 2,82 Variant Waaier 2,01 1,90 1,75 1,92 1,76 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,08 0,19 -0,02

0,17 0,46 -0,08

0,18 0,85 -0,01

0,20 1,08 -0,04

0,22 1,08 0,02

Tabel 22, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 13 in seconden Punt: 13 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,95 1,96 1,76 1,89 1,78 Variant DBH 2,06 2,18 2,02 2,13 2,02 Variant Blok 2,18 2,32 2,44 2,81 2,57 Variant Waaier 2,02 1,98 1,73 1,93 1,78 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,11 0,23 0,07

0,22 0,36 0,02

0,26 0,68 -0,03

0,24 0,92 0,04

0,24 0,79 0,00

4000 Hz 1,45 1,57 2,15 1,45

0,12 0,70 0,00

Totaal 0,97 4,36 -0,13

4000 Hz 1,41 1,66 1,98 1,52

0,25 0,57 0,11

Totaal 1,32 3,55 0,21

115

1,4

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8


4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

Grafiek 21

1,4

Grafiek 22

Grafiek 23

1,4


4000

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

1,4

250


250

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

2,8

3

1,6

125

125


Nagalmtijd (s)

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

Grafiek 20

Nagalmtijd (s)

Nagalmtijd (s)

116 Nagalmtijd (s)

3

125

125


250



250


4000

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

Bijlagen

B 6 Verwerkte Resultaten Tabel 23, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 15 in seconden Punt: 15 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,97 1,94 1,68 1,92 1,74 Variant DBH 2,05 2,12 1,91 2,14 1,90 Variant Blok 2,16 2,30 2,42 2,71 2,51 Variant Waaier 1,96 1,93 1,76 1,95 1,72 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,08 0,19 -0,01

0,18 0,36 -0,01

0,23 0,74 0,08

0,22 0,79 0,03

0,16 0,77 -0,02

Tabel 24 , Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 17 in seconden Punt: 17 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,97 1,92 1,69 1,96 1,80 Variant DBH 1,97 2,00 1,91 1,97 1,87 Variant Blok 2,12 2,24 2,29 2,57 2,41 Variant Waaier 1,95 1,88 1,80 1,90 1,83 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,00 0,15 -0,02

0,08 0,32 -0,04

0,22 0,60 0,11

0,01 0,61 -0,06

0,07 0,61 0,03


0,05 0,20 0,01

0,17 0,39 0,00

0,13 0,67 0,00

0,20 0,95 -0,02

0,15 0,84 0,01


0,08 0,20 0,06

0,20 0,41 0,01

0,27 0,71 0,04

0,28 0,98 0,08

0,21 0,84 0,02

4000 Hz 1,44 1,61 1,94 1,49

0,17 0,50 0,05

Totaal 1,04 3,35 0,12

4000 Hz 1,43 1,56 1,90 1,56

0,13 0,47 0,13

Totaal 0,51 2,76 0,15

4000 Hz 1,45 1,58 2,01 1,48

0,13 0,56 0,03

Totaal 0,83 3,61 0,03

4000 Hz 1,47 1,61 1,98 1,50

0,14 0,51 0,03

Totaal 1,18 3,65 0,24

117

1,4

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3


4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

Grafiek 25

1,4

Grafiek 26

Grafiek 27

1,4


4000

1,4

250


250

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

3,2

1,6

125

125

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur Nagalmtijd (s)

1,6

1,8

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

Grafiek 24

Nagalmtijd (s)

Nagalmtijd (s)

118 Nagalmtijd (s)


125

125


250



250


4000

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

Voorkeur

Bijlagen



0,11 0,28 0,03

0,10 0,34 -0,05

0,24 0,64 -0,09

0,15 0,77 -0,06

0,23 0,75 -0,01


0,09 0,23 0,04

0,15 0,48 -0,06

0,23 0,88 0,04

0,27 1,17 0,03

0,15 1,04 -0,01


0,03 0,19 0,00

0,12 0,42 0,01

0,05 0,59 -0,10

0,19 0,91 -0,05

0,17 0,88 -0,04


0,02 0,16 -0,08

0,05 0,27 -0,08

0,12 0,53 0,09

0,08 0,65 -0,08

0,08 0,74 0,06

4000 Hz 1,50 1,60 2,01 1,42

0,10 0,51 -0,08

Totaal 0,93 3,29 -0,26

4000 Hz 1,42 1,55 2,14 1,49

0,13 0,72 0,07

Totaal 1,02 4,52 0,11

4000 Hz 1,46 1,55 1,97 1,48

0,09 0,51 0,02

Totaal 0,65 3,50 -0,16

4000 Hz 1,43 1,51 1,92 1,48

0,08 0,49 0,05

Totaal 0,43 2,84 -0,04

119

1,8

2

125

4000

Grafiek 28

Grafiek 29

1


1

250

1,2

1,4

1,6

1,8

1,2

1,4

1,6

varHuidig varDBH varBlok varWaaier

2

2,2

Voorkeur

2,2

Early Decay Time, punt 11 2,4

EDT (s)

120 EDT (s)

2,4

125

250


4000

Early Decay Time, punt 13


Voorkeur

Bijlagen


EDT Tabel 31, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 11 in seconden Punt: 11 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,21 1,31 1,09 1,24 1,22 Variant DBH 1,70 1,68 1,53 1,70 1,64 Variant Blok 1,82 2,00 1,93 2,24 1,94 Variant Waaier 1,77 1,73 1,43 1,59 1,48 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,49 0,61 0,56

0,37 0,69 0,42

0,44 0,84 0,34

0,46 1,00 0,35

0,42 0,72 0,26


-0,06 0,03 -0,44

-0,04 0,18 -0,34

0,30 0,37 -0,17

0,06 0,32 -0,46

0,14 0,22 -0,19

4000 Hz 1,05 1,42 1,70 1,25

0,37 0,65 0,20

Totaal 2,55 4,51 2,13

4000 Hz 1,39 1,53 1,65 1,23

0,14 0,26 -0,16

Totaal 0,54 1,38 -1,76

121

1,8

2

125


4000

1,8

2

125


4000

Grafiek 32

Grafiek 33

1

250

1

1,4

1,6

1,8

1,2


1,2

1,4

1,6

EDT (s)

2

2,2

2,2 Voorkeur

2,4


Grafiek 31

2,4

Grafiek 30

1

250

1

1,4

1,6

1,8

1,2


1,2

1,4

1,6

EDT (s)

2

2,2

2,2 Voorkeur

2,4


EDT (s)

122 EDT (s)

2,4

125

125


4000

250


4000


250



Voorkeur


Voorkeur

Bijlagen


-0,11 0,05 -0,42

0,03 0,34 -0,15

0,14 0,30 -0,29

0,14 0,40 -0,07

0,00 0,17 -0,25


0,05 0,16 0,02

0,10 0,15 -0,10

-0,12 0,03 -0,14

0,07 0,27 -0,17

0,11 0,43 0,15


0,26 0,51 -0,02

0,28 0,47 -0,07

0,38 0,58 0,06

0,53 0,87 0,02

0,44 0,77 -0,02


0,18 0,20 -0,08

0,23 0,19 -0,10

0,16 0,19 -0,14

0,31 0,39 -0,01

0,53 0,46 0,22

4000 Hz 1,38 1,20 1,58 1,34

-0,18 0,20 -0,04

Totaal 0,02 1,46 -1,22

4000 Hz 1,22 1,25 1,27 1,38

0,03 0,05 0,16

Totaal 0,24 1,09 -0,08

4000 Hz 1,27 1,41 1,60 1,21

0,14 0,33 -0,06

Totaal 2,03 3,53 -0,09

4000 Hz 1,38 1,59 1,48 1,36

0,21 0,10 -0,02

Totaal 1,62 1,53 -0,13

123

1,8

2

EDT (s)

125

1,8

2

EDT (s)

125

4000

Grafiek 36

Grafiek 37

1


1

250

1,2

1,4

1,6

1,8

2

1,2

1,4

1,6


2,2

2,2 Voorkeur

2,4


Grafiek 35

2,4

Grafiek 34

1

4000

1


1,2

1,2

250

1,4

1,6

1,8

2

1,4

1,6


2,2

2,2 Voorkeur

2,4


EDT (s)

124 EDT (s)

2,4

125

125


4000

250


4000


250



Voorkeur


Voorkeur

Bijlagen


-0,06 0,00 -0,27

-0,10 0,05 -0,30

-0,01 0,04 -0,29

0,21 0,28 -0,27

0,07 0,28 -0,20


0,52 0,63 0,33

0,53 0,68 0,40

0,46 0,76 0,26

0,59 0,92 0,37

0,51 0,72 0,25


0,00 0,29 -0,04

0,23 0,36 0,04

0,32 0,56 0,01

0,14 0,57 -0,07

0,32 0,58 0,16


0,01 -0,14 -0,12

0,24 0,05 0,07

0,21 0,17 -0,15

0,11 0,09 -0,06

0,20 0,25 -0,21

4000 Hz 1,28 1,41 1,38 1,21

0,13 0,10 -0,07

Totaal 0,24 0,75 -1,40

4000 Hz 1,02 1,50 1,61 1,29

0,48 0,59 0,27

Totaal 3,09 4,30 1,88

4000 Hz 1,24 1,56 1,71 1,25

0,32 0,47 0,01

Totaal 1,33 2,83 0,11

4000 Hz 1,23 1,59 1,32 1,21

0,36 0,09 -0,02

Totaal 1,13 0,51 -0,49

125

126


4000

Strength G (dB)

Grafiek 38

Grafiek 39

-1

250

1

2

3

4

3


Voorkeur

5

0

125

Geluidsterkte , punt 11

Strength G (dB)

4

5

6

7

8

9

125

250

1000

Frequentie (Hz)

500

2000

4000



Voorkeur

Bijlagen


Geluidsterkte Tabel 41, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 11 in dB Punt: 11 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 8,0 8,1 8,0 8,2 8,3 Variant DBH 6,7 6,7 6,9 7,2 7,0 Variant Blok 6,8 6,3 6,3 6,7 6,8 Variant Waaier 6,4 6,4 6,3 6,8 6,6 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-1,3 -1,2 -1,6

-1,4 -1,8 -1,7

-1,1 -1,7 -1,7

-1,0 -1,5 -1,4

-1,3 -1,5 -1,7

Tabel 42, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 13 in dB Punt: 13 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 2,8 2,1 1,7 1,8 1,9 Variant DBH 2,8 2,8 1,4 2,0 1,8 Variant Blok 2,4 1,9 0,5 1,4 0,7 Variant Waaier 4,2 3,2 2,7 3,3 2,8 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,0 -0,4 1,4

0,7 -0,2 1,1

-0,3 -1,2 1,0

0,2 -0,4 1,5

-0,1 -1,2 0,9

4000 Hz 7,7 6,5 5,9 6,2

-1,2 -1,8 -1,5

Totaal -7,3 -9,5 -9,6

4000 Hz 1,1 0,5 -0,8 1,8

-0,6 -1,9 0,7

Totaal -0,1 -5,3 6,6

127

-2

-1

0

1

2

3

1000

2000

4000

4000


Voorkeur

1

2

3

4

5

Grafiek 41

-2

-1

0

Grafiek 42

Grafiek 43

-1



Frequentie (Hz)

500

1

2

3

0

250

250


Voorkeur

4

0

125

125


Strength G (dB)

1

2

3

4

5

6

Grafiek 40

Strength G (dB)

Strength G (dB)

128 Strength G (dB)

4

125

125

250

250

1000

2000

4000

1000 Frequentie (Hz)

500

2000

4000


Frequentie (Hz)

500



Voorkeur


Voorkeur

Bijlagen

B 6 Verwerkte Resultaten Tabel 43, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 15 in dB Punt: 15 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,9 2,0 1,3 1,8 1,1 Variant DBH 2,3 2,3 1,3 1,7 1,4 Variant Blok 1,7 1,1 0,2 1,0 0,6 Variant Waaier 3,5 2,6 2,2 2,3 2,2 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,4 -0,2 1,6

0,3 -0,9 0,6

0,0 -1,1 0,9

-0,1 -0,8 0,5

0,3 -0,5 1,1

Tabel 44, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 17 in dB Punt: 17 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 2,3 1,9 0,9 1,6 1,4 Variant DBH 2,1 1,3 0,9 1,2 0,3 Variant Blok 2,2 1,7 0,7 1,2 -0,1 Variant Waaier 2,0 2,1 0,7 1,7 0,2 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-0,2 -0,1 -0,3

-0,6 -0,2 0,2

0,0 -0,2 -0,2

-0,4 -0,4 0,1

-1,1 -1,5 -1,2


-0,6 -1,8 -0,3

-0,8 -2,1 -0,5

-0,5 -2,1 -0,6

-0,7 -2,3 -0,3

-0,8 -2,6 -0,4


-0,3 -0,9 0,2

0,0 -0,8 0,4

-0,3 -1,2 0,3

-0,4 -1,3 -0,2

-0,9 -2,0 -0,2

4000 Hz 0,6 0,5 -1,0 0,9

-0,1 -1,6 0,3

Totaal 0,8 -5,1 5,0

4000 Hz -0,2 -0,5 -1,1 -1,2

-0,3 -0,9 -1,0

Totaal -2,6 -3,3 -2,4

4000 Hz 4,3 4,1 1,8 4,1

-0,2 -2,5 -0,2

Totaal -3,6 -13,4 -2,3

4000 Hz 1,3 0,9 -0,2 1,6

-0,4 -1,5 0,3

Totaal -2,3 -7,7 0,8

129

-2

-1

0

1

2

3

1000

2000

4000

4000


Voorkeur

0

1

2

3

4

Grafiek 45

3

4

5

Grafiek 46

Grafiek 47

-2



Frequentie (Hz)

500

6

7

8

0

250

250


Voorkeur

9

-1

125

125


Strength G (dB)

1

2

3

4

5

6

Grafiek 44

Strength G (dB)

Strength G (dB)

130 Strength G (dB)

4

125

125

250

250

4000

1000

Frequentie (Hz)

500

2000

4000

Geluidsterkte, punt 37




Voorkeur


Voorkeur

Bijlagen

B 6 Verwerkte Resultaten Tabel 47, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 25 in dB Punt: 25 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 2,4 1,8 0,8 1,7 1,5 Variant DBH 2,7 2,6 1,0 2,0 1,1 Variant Blok 2,1 1,5 0,7 1,6 0,3 Variant Waaier 3,3 2,8 2,4 2,6 2,7 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,3 -0,3 0,9

0,8 -0,3 1,0

0,2 -0,1 1,6

0,3 -0,1 0,9

-0,4 -1,2 1,2


-1,2 -1,2 -1,3

-1,3 -1,3 -1,7

-1,1 -1,1 -1,4

-1,6 -1,4 -1,9

-1,3 -1,4 -1,7


0,4 -0,8 0,4

-0,2 -1,0 -0,1

0,1 -1,0 0,4

0,0 -1,0 0,4

-0,4 -1,7 -0,1

Tabel 50, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 37 in dB Punt: 37 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,8 2,4 1,3 1,6 1,3 Variant DBH 2,0 1,5 0,4 1,3 0,6 Variant Blok 2,3 2,1 0,7 1,8 -0,1 Variant Waaier 2,3 2,1 1,1 1,6 1,0 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,2 0,5 0,5

-0,9 -0,3 -0,3

-0,9 -0,6 -0,2

-0,3 0,2 0,0

-0,7 -1,4 -0,3

4000 Hz 0,3 0,4 -1,0 1,1

0,1 -1,3 0,8

Totaal 1,3 -3,3 6,4

4000 Hz 8,2 6,5 6,5 6,2

-1,7 -1,7 -2,0

Totaal -8,2 -8,1 -10

4000 Hz 3,9 3,5 2,5 4,2

-0,4 -1,4 0,3

Totaal -0,5 -6,9 1,3

4000 Hz 0,2 -1,0 -1,2 -0,6

-1,2 -1,4 -0,8

Totaal -3,8 -3,0 -1,1

131

132

C-80 (dB)

Grafiek 48

-4

-2

0

2

4

125

250


C-80, punt 11

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur C-80 (dB) Grafiek 49

-4

-2

0

2

4

125

250


C-80, punt 13

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

Bijlagen


C-80 Tabel 51, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 11 in dB Punt: 11 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 3,2 3,0 3,3 2,6 2,3 Variant DBH 1,1 0,7 1,4 0,4 0,8 Variant Blok 0,9 1,1 1,7 0,5 1,1 Variant Waaier 1,7 1,8 2,1 1,5 1,8 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-2,1 -2,3 -1,5

-2,3 -1,9 -1,2

-1,9 -1,6 -1,2

-2,2 -2,1 -1,1

-1,5 -1,2 -0,5

Tabel 52, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 13 in dB Punt: 13 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig -0,1 -0,7 0,5 -0,3 -0,1 Variant DBH -2,9 -2,6 -2,7 -3,5 -3,4 Variant Blok -1,6 -1,0 -1,8 -2,0 -2,0 Variant Waaier -1,0 -0,5 -0,9 -1,1 -0,5 Verschil Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-2,8 -1,5 -0,9

-1,9 -0,3 0,2

-3,2 -2,3 -1,4

-3,2 -1,7 -0,8

-3,3 -1,9 -0,4

4000 Hz 3,4 1,8 2,3 2,9

-1,6 -1,1 -0,5

Totaal -11,6 -10,2 -6,0

4000 Hz 1,2 -1,8 -0,3 -0,4

-3,0 -1,5 -1,6

Totaal -17,4 -9,2 -4,9

133

0

2

Grafiek 52

-4

-2

0

2

4

Grafiek 50

-4

-2

C-80 (dB)

C-80 (dB)

134

125

125

250

250


C-80, punt 22


C-80, punt 15

4000

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

0

2

4

Grafiek 53

-4

-2

0

2

4

Grafiek 51

-4

-2

C-80 (dB) C-80 (dB)

4

125

125

250

250


C-80, punt 23


C-80, punt 17

4000

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

Bijlagen

B 6 Verwerkte Resultaten Tabel 53, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 15 in dB Punt: 15 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig -1,2 -0,8 0,6 0,3 -0,5 Variant DBH -2,3 -1,6 -1,1 -2,2 -1,3 Variant Blok -1,3 -0,1 0,1 -0,3 0,1 Variant Waaier -0,8 -0,5 0,3 0,2 -0,3 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-1,1 -0,1 0,4

-0,8 0,7 0,3

-1,7 -0,5 -0,3

-2,5 -0,6 -0,1

-0,8 0,6 0,2

Tabel 54, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 17 in dB Punt: 17 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig -1,5 0,2 0,2 -0,2 0,5 Variant DBH -2,9 -2,1 -1,3 -2,6 -0,9 Variant Blok -0,8 0,1 -0,3 -0,8 0,0 Variant Waaier -1,2 -0,5 0,3 -0,1 0,8 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-1,4 0,7 0,3

-2,3 -0,1 -0,7

-1,5 -0,5 0,1

-2,4 -0,6 0,1

-1,4 -0,5 0,3

Tabel 55, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 22 in dB Punt: 22 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 1,7 2,0 1,6 1,4 1,4 Variant DBH 0,4 -0,7 -0,4 -0,6 -0,2 Variant Blok -1,5 -2,1 -1,9 -2,1 -1,2 Variant Waaier -0,1 0,1 -0,1 -0,5 -0,3 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-1,3 -3,2 -1,8

-2,7 -4,1 -1,9

-2,0 -3,5 -1,7

-2,0 -3,5 -1,9

-1,6 -2,6 -1,7

Tabel 56, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 23 in dB Punt: 23 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 0,6 0,4 1,3 0,5 0,3 Variant DBH -1,3 -1,5 -1,7 -1,0 -2,1 Variant Blok -1,9 -2,1 -1,9 -2,4 -1,5 Variant Waaier 0,5 0,6 0,2 -0,1 -0,4 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-1,9 -2,5 -0,1

-1,9 -2,5 0,2

-3,0 -3,2 -1,1

-1,5 -2,9 -0,6

-2,4 -1,8 -0,7

4000 Hz 1,0 -0,8 1,8 0,8

-1,8 0,8 -0,2

Totaal -8,7 0,9 0,3

4000 Hz 1,5 -1,4 1,3 0,6

-2,9 -0,2 -0,9

Totaal -11,9 -1,2 -0,8

4000 Hz 2,4 0,4 -1,0 1,8

-2,0 -3,4 -0,6

Totaal -11,6 -20,3 -9,6

4000 Hz 2,1 -1,0 -1,0 0,3

-3,1 -3,1 -1,8

Totaal -13,8 -16 -4,1

135

0

2

Grafiek 56

-4

-2

0

2

4

Grafiek 54

-4

-2

C-80 (dB)

C-80 (dB)

136

125

125

250

250


C-80, punt 32


C-80, punt 25

4000

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

0

2

4

Grafiek 57

-4

-2

0

2

4

Grafiek 55

-4

-2

C-80 (dB) C-80 (dB)

4

125

125

250

250


C-80, punt 37


C-80, punt 31

4000

4000

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

varWaaier

varBlok

varDBH

varHuidig

voorkeur

Bijlagen

0 Tabel 57, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 25 in dB Punt: 25 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant DBH -1,3 -1,6 -1,0 -1,8 -1,8 Variant Blok -0,5 -1,1 0,4 -1,1 -0,9 Variant Waaier -1,5 -1,7 -0,4 -1,5 -0,9 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

0,2 1,0 0,0

-0,8 -0,3 -0,9

-0,8 0,6 -0,2

-1,5 -0,8 -1,2

-1,1 -0,2 -0,2

Tabel 58, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 31 in dB Punt: 31 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant DBH 0,7 0,6 0,9 0,4 0,8 Variant Blok 0,7 0,3 1,3 0,3 0,8 Variant Waaier 1,5 1,6 2,2 1,6 1,8 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-2,4 -2,4 -1,6

-2,3 -2,6 -1,3

-2,7 -2,3 -1,4

-2,4 -2,5 -1,2

-1,4 -1,4 -0,4

Tabel 59, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 32 in dB Punt: 32 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig 0,4 0,5 0,5 0,2 1,0 Variant DBH -0,3 -0,7 -0,5 -1,2 -1,2 Variant Blok -0,6 -0,6 -1,6 -0,8 -1,1 Variant Waaier 1,4 1,2 1,5 1,0 0,5 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

-0,7 -1,0 1,0

-1,2 -1,1 0,7

-1,0 -2,1 1,0

-1,4 -1,0 0,8

-2,2 -2,1 -0,5

Tabel 60, Resultaten en verschillen tov variant Huidig van Punt 37 in dB Punt: 37 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz Variant Huidig -1,9 -0,7 -0,1 -0,5 0,1 Variant DBH -0,7 0,1 -0,5 -0,5 -0,5 Variant Blok -0,4 0,2 0,4 0,0 0,3 Variant Waaier -1,7 -1,8 -0,4 -0,9 0,0 Scores Variant DBH Variant Blok Variant Waaier

1,2 1,5 0,2

0,8 0,9 -1,1

-0,4 0,5 -0,3

0,0 0,5 -0,4

-0,6 0,2 -0,1

4000 Hz 0,1 1,0 0,7

-0,5 0,4 0,1

totaal -4,5 0,7 -2,4

4000 Hz 1,3 1,8 2,6

-3,0 -2,5 -1,7

Totaal -14,2 -13,7 -7,6

4000 Hz 0,7 0,0 0,4 1,8

-0,7 -0,3 1,1

Totaal -7,2 -7,6 4,1

4000 Hz 1,6 0,9 1,3 1,1

-0,7 -0,3 -0,5

Totaal 0,3 3,3 -2,2

137

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 60

2,5

3

0 Grafiek 61

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 11, 500 Hz

0 Grafiek 59

40

60

80

dB 100

Grafiek 58

2,5

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 11, 125 Hz

40

60

80

dB 100

B 7 Pulsresponsie diagrammen

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 11, 1 kHz

1

Punt 11, 250 Hz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


139

140

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 64

2,5

3

0 Grafiek 65

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 13, 125 Hz

0 Grafiek 63

40

60

80

dB 100

Grafiek 62

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 11, 2 kHz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 13, 250 Hz

1

Punt 11, 4 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 68

2,5

3

0 Grafiek 69

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 13, 2 kHz

0 Grafiek 67

40

60

80

dB 100

Grafiek 66

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 13, 500 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 13, 4 kHz

1

Punt 13, 1 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


141

142

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 72

2,5

3

0 Grafiek 73

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 15, 500 Hz

0 Grafiek 71

40

60

80

dB 100

Grafiek 70

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 15, 125 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 15, 1 kHz

1

Punt 15, 250 Hz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 76

2,5

3

0 Grafiek 77

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 17, 125 Hz

0 Grafiek 75

40

60

80

dB 100

Grafiek 74

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 15, 2 kHz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 17, 250 Hz

1

Punt 15, 4 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


143

144

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 80

2,5

3

0 Grafiek 81

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 17, 2 kHz

0 Grafiek 79

40

60

80

dB 100

Grafiek 78

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 17, 500 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 17, 4 kHz

1

Punt 17, 1 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 84

2,5

3

0 Grafiek 85

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 22, 500 Hz

0 Grafiek 83

40

60

80

dB 100

Grafiek 82

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 22, 125 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 22, 1 kHz

1

Punt 22, 250 Hz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


145

146

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 88

2,5

3

0 Grafiek 89

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 23, 125 Hz

0 Grafiek 87

40

60

80

dB 100

Grafiek 86

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 22, 2 kHz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 23, 250 Hz

1

Punt 22, 4 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 92

2,5

3

0 Grafiek 93

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 23, 2 kHz

0 Grafiek 91

40

60

80

dB 100

Grafiek 90

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 23, 500 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 23, 4 kHz

1

Punt 23, 1 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


147

148

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 96

2,5

3

0 Grafiek 97

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 25, 500 Hz

0 Grafiek 95

40

60

80

dB 100

Grafiek 94

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 25, 125 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 25, 1 kHz

1

Punt 25, 250 Hz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 100

2,5

3

0 Grafiek 101

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 31, 125 Hz

0 Grafiek 99

40

60

80

dB 100

Grafiek 98

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 25, 2 kHz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 31, 250 Hz

1

Punt 25, 4 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


149

150

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 104

2,5

3

0 Grafiek 105

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 31, 2 kHz

0 Grafiek 103

40

60

80

dB 100

Grafiek 102

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 31, 500 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 31, 4 kHz

1

Punt 31, 1 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 108

2,5

3

0 Grafiek 109

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 32, 500 Hz

0 Grafiek 107

40

60

80

dB 100

Grafiek 106

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 32, 125 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 32, 1 kHz

1

Punt 32, 250 Hz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


151

152

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 112

2,5

3

0 Grafiek 113

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 37, 125 Hz

0 Grafiek 111

40

60

80

dB 100

Grafiek 110

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 32, 2 kHz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 37, 250 Hz

1

Punt 32, 4 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3

Bijlagen

1

1,5 Tijd (s)

2

3

1,5 Tijd (s)

2

Grafiek 116

2,5

3

0 Grafiek 117

0

1

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 37, 2 kHz

0 Grafiek 115

40

60

80

dB 100

Grafiek 114

2,5

0

0

0,5

20

60

80

20

Waaier

Blok

DBH

Huidig

dB 100

40

0

Punt 37, 500 Hz

40

60

80

dB 100

0,5

0,5

1,5 Tijd (s)

1

1,5 Tijd (s)

Punt 37, 4 kHz

1

Punt 37, 1 kHz

2

2

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

2,5

Waaier

Blok

DBH

Huidig

3

3


153

B 8 Technische tekeningen De technische tekeningen bevatten oplossingen voor de opslag en exploitatie van de orkestkamer. Naast de traditionele manier zijn enkele voorbeelden uit paragraaf 7.3 weergegeven. De volgende technische tekeningen zijn beschikbaar:   

Plattegrond Dwarsdoorsnede Langsdoorsnede

155

Masterthesis Theaterakoestiek

Recommend Documents