RSI IN DE INDUSTRIE RSI is meer dan een muisarm ..... Auteurs: Liesbeth Kluyver/ Margreet Pasman Uitgave juni 2011
INHOUDSOPGAVE Inleiding Wat is RSI? Hoe ontstaat RSI? RSI-klachten: verschillende fasen Is RSI een beroepsziekte? RSI-behandelingen Risicofactoren die de kans op RSI vergroten Maatregelen om RSI te voorkomen Werk waarbij RSI kan optreden Conclusies FNV onderzoek Bij wie kunt je terecht met RSI-klachten Inleiding RSI wordt meestal in verband gebracht met beeldschermwerk. RSI ontstaat door herhaaldelijk dezelfde (repeterende) bewegingen te maken, en/of door werken in statische houdingen. In de industrie komt dit b.v. voor bij werkzaamheden als lopendebandwerk, montagewerk en dergelijke. Wanneer het werk eenzijdig is, de lichaamshouding niet optimaal is en de werkdruk te hoog, dan wordt het ontstaan van RSI bevorderd. In veel gevallen blijkt dat de ziekte niet als RSI herkend wordt. Dit komt onder andere omdat bij RSI niet altijd duidelijke lichamelijke afwijkingen te constateren zijn. Daardoor stuiten patiënten in hun omgeving nog wel eens op onbegrip. FNV Bondgenoten wil je informeren over deze ziekte in de hoop dat je vroegtijdig risicovolle situaties en lichamelijke klachten bij uzelf of collega's kunt herkennen en zo het ontstaan van de ziekte RSI kunt voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat 49% van de mensen die werkzaam zijn in de industrie tot de RSIrisicogroep behoort. JE behoort tot de risicogroep als je meer dan twee uur per dag of één uur onafgebroken repeterende bewegingen uitvoert. Onderzoek in de vleessector toont aan dat 43% van de werknemers klachten aan nek, schouder, arm, elleboog of pols ondervindt (TNO-arbeid). In de sectoren koek en snoep heeft 25% van de werknemers zich ziek gemeld vanwege RSI-klachten (Research voor Beleid). Uit datzelfde onderzoek blijkt dat met name productiemedewerkers en inpakpersoneel RSI-klachten heeft. Wat is RSI ? De afkorting "RSI" staat voor Repetitive Strain Injuries. RSI is de verzamelnaam voor klachten aan handen, pols, armen, schouder en nek die zijn ontstaan door langdurig dezelfde bewegingen te maken, dan wel door te lang in statische houdingen te werken. RSI komt voor in veel verschillende gedaanten. Bekende voorbeelden zijn de tennisarm, bursitis en het carpaaltunnel syndroom. Als het niet mogelijk is een goede diagnose te stellen, maar er wel klachten zijn, gebruiken
1
sommige doktoren de term RSI. Men spreekt van chronische RSI als de klachten langer dan zes maanden bestaan. De repeterende bewegingen hoeven niet precies hetzelfde te zijn maar lijken wel op elkaar. Het gaat om een chronische overbelasting. Dat wil zeggen: de klachten ontstaan langzaam. In het begin verdwijnen de klachten nog tijdens de pauze en in de vrije tijd. Bij het doorgaan met repeterend werk verdwijnen de klachten alleen nog tijdens de vakantie. Op den duur kunnen de klachten permanent worden. Ontstaan van RSI RSI kan op twee manieren ontstaan: 1. Door statische belasting: door langdurige lichte aanspanning van de nek/schouders wordt de doorbloeding verminderd, de energievoorziening belemmerd en hopen de afvalstoffen zich op in de spieren en krijgt je vervolgens pijn. Een voorbeeld van werk met statische belasting is fijnmontage. 2. Door repeterende bewegingen : Het herhalen van steeds dezelfde bewegingen wordt ook wel omschreven als "repeterende bewegingen". Het gaat hierbij veelal om herhaalde bewegingen van de handen. Als gevolg van veel maar weinig krachtige bewegingen van de polsen/handen ontstaat er wrijving tussen pezen en druk op spier- en zenuwstructuren waardoor ontstekingsreacties kunnen ontstaan. Deze situatie kan zich bij laswerk voordoen, maar bijvoorbeeld ook bij inpakwerkzaamheden. RSI klachten Grofweg kan RSI worden onderscheiden in drie fases: Fase 1:
Pijn tijdens het werk, lokale vermoeidheid, kramp, tintelingen, doof gevoel. De klachten verdwijnen na enige rust.
Fase 2:
Ook pijn na het werk, irritatie, prikkelingen, slapheid, krachtverlies. De klachten verdwijnen niet na avond- of weekendrust.
Fase 3:
Zwelling, drukpijn, chronische pijn, functieverlies, veranderingen van huidskleur en temperatuur, doof, tintelend gevoel. Aanhoudende niet meer verdwijnende klachten en pijn, zowel tijdens het werk als in het weekend.
Al in fase 1 is het noodzakelijk contact op te nemen met een arts ! Aansprakelijkheid van de werkgever: is RSI een beroepsziekte? De definitie van een beroepsziekte is: " een aandoening of ziekte die in hoofdzaak het gevolg is van arbeid of arbeidsomstandigheden". Klassieke beroepsziekten zijn beroepsziekten waarbij sprake is van een duidelijk verband (vaak één oorzaak, met een duur woord monocausaal) tussen oorzaak en aandoening. Dit is het geval bij bijvoorbeeld mesothelioom bij asbest en astma door isocyanaten. Wanneer het verband minder duidelijk is en meer oorzaken een rol spelen, spreekt men ook wel van werkgebonden aandoeningen. Voorbeelden zijn overspannenheid na overbelasting in het werk en rugklachten bij zwaar tillen en bijvoorbeeld RSI. In al deze gevallen kunnen privé-omstandigheden en een verminderde belastbaarheid ook een rol
2
spelen. In 2000 zijn richtlijnen geïntroduceerd voor de vaststelling van werkgebonden aandoeningen van de bovenste ledematen. De praktijk leert echter dat nog lang niet alle bedrijfartsen werken met deze richtlijnen. Als het vaststaat dat de RSI het gevolg is van het werk kunt je de werkgever aansprakelijk stellen voor schade die je heeft. Denk daarbij aan inkomensverlies, medische kosten, therapieën die niet door de verzekering worden vergoed en smartengeld. Dit laatste zal steeds vaker voorkomen omdat de sociale voorzieningen slechter zijn geworden en de mogelijkheden om als werknemer de werkgever aansprakelijk te stellen voor schade zijn toegenomen. FNV Bureau Beroepsziekten kan helpen om de geleden (en te lijden) financiële schade te verhalen op de (ex-)werkgever. RSI behandelingen Er is niet één specifieke behandeling. Afhankelijk van het klachtenbeeld wordt door de huisarts een therapie ingesteld. Belangrijk is voldoende rust te nemen en de handelingen die tot klachten hebben geleid te vermijden. Uit onderzoek blijkt wel dat helemaal niets doen ook niet ten goede komt aan het herstel. In de meeste gevallen wordt door de huisarts fysiotherapie voorgeschreven. Die is gericht op pijnvermindering en om beter te leren bewegen. Bij het gebruik van pijnstillers gaat de pijn weg maar als je gewoon doorgaat met werken neemt de schade verder toe: de oorzaak van de klachten wordt immers niet aangepakt. Mensendieck en Cesar therapie zijn gericht op ontspannings oefeningen en het beter leren bewegen. De meeste van deze therapieën geven een verlichting van de pijn. Psychotherapie kan soms aangewezen zijn als stress een belangrijke factor is. RSI risicofactoren Om je RSI-risico te beoordelen kunt je kijken of je de volgende belastende factoren herkent: Werkdruk: • • •
Regelmatig zijn er pieken in het werk Er wordt met een "jaag-systeem" gewerkt Er wordt meer dan eenmaal per week overgewerkt
Werktijden: • •
Voor pauzes is geen tijd Er zijn weinig korte pauzes
Werktaak: • •
Het werktempo wordt door de machine opgelegd Er is geen afwisseling van taken in de functie
Werkplek: •
Inrichting is niet afgestemd op de individuele werknemer (denk aan werkhoogte, bewegingsruimte e.d.)
3
• •
De inrichting veroorzaakt onnodig veel gesjouw, gesleep van goederen, m.a.w. de logistiek is niet optimaal Het gereedschap is niet in goede staat en niet afgestemd op het werk
Werkwijze: • • •
De werkzaamheden zijn sterk repeterend Er wordt langdurig in dezelfde lichaamshouding gewerkt. Men werkt met opgeheven armen, (hoek romp/armen is groter dan 60 graden)
Omgevingsfactoren: • • •
Het is regelmatig koud op de werkplek JE Rijdt op voertuigen die lichaamstrillingen veroorzaken zoals heftrucks Er wordt met trillend gereedschap gewerkt
Maatregelen om RSI te voorkomen Organisatorische maatregelen: • • • • • • •
voorlichting afwisseling van taken cyclustijd van handelingen verlengen werkdruk verminderen meer korte pauzes kou en tocht verminderen serieus nemen van klachten
Technische maatregelen: • • • •
inrichting werkplek verbeteren, (werkhoogte, reikafstanden) machines optimaal rangschikken (logistiek) automatisering van kort cyclisch werk goed onderhouden gereedschap gebruiken
Gedragsmaatregelen: • •
afwisseling van lichaamshouding tijdens het werk aanleren van goede werktechniek d.m.v. houding- en bewegingsinstructie
Voorbeelden van werk waarbij RSI kan optreden: • • • • • • •
Assemblage Beeldschermwerk CAD-tekenen Fijnmontage Installatie Kassa Lopende band
4
• •
Montage Sorteren
Maar ook bij: • • •
Analisten Kraanmachinisten Orderpickers
Conclusie: RSI kan bij zeer uiteenlopende soorten werk ontstaan. De overeenkomst bij het bovengenoemde maar ook bij ander werk is dat het risico op RSI bepaald wordt door de frequentie van herhalingen van dezelfde bewegingen met de armen. Conclusies uit FNV onderzoek RSI FNV Bondgenoten heeft een onderzoek gedaan bij tien werknemers met relatief ernstige RSIklachten als gevolg van beeldschermwerk. Verwacht kan worden dat hier overeenkomsten zijn met RSI- klachten als gevolg van repeterend werk in de industrie. 1. RSI treedt eerder op na relatief kortdurende hoge belasting en piekdruktes dan na langdurig lage belasting. 2. Een spoedige aanpak van klachten is bepalend voor de kans op herstel. 3. Ondanks positieve aandacht binnen bedrijven waar RSI voorkomt, wordt RSI toch als een incident gezien. De maatregelen worden alleen gericht op het individu met klachten. 4. In bedrijven waar klachten voorkomen worden vooral ergonomische maatregelen getroffen en is er veel minder aandacht om de werkdruk en computergebondenheid te verminderen. 5. Aanbevelingen voor een goede zithouding worden soms te strikt opgevolgd waardoor men meer in plaats van minder klachten krijgt. Aanbevelingen moeten gericht zijn op het doorbreken van bewegingsarmoede. 6. Bij plichtsgetrouwe, gemotiveerde werkers treden RSI- klachten eerder op dan bij zeurpieten. 7. Mensen met veel RSI-klachten zijn vaak echte "medical shoppers" omdat de meeste behandelingen slecht werken. Het meest positief is men over gespecialiseerde Mensendieck. Bij acute klachten is gerichte massage een goede behandeling. Bij wie kan je terecht met RSI ? Arbodienst Als je bedrijf een "spreekuurcontract" met de arbodienst heeft, kunt je hier naar toe gaan wanneer je vermoedt dat je klachten door je werkomstandigheden veroorzaakt worden. De arts van de Arbo-dienst kan je en je werkgever adviseren bij het oplossen van je klachten in relatie tot je werk. De arts mag alleen met je toestemming je klachten met je werkgever bespreken. Huisarts Voor advies, behandeling van klachten en doorverwijzing naar specialisten zul je naar je huisarts moeten gaan. Wanneer je klachten hebt, wacht dan niet te lang. Bij het doorgaan met je gewone werk is de kans groot dat de klachten blijven c.q. erger worden. De huisarts is meestal niet goed op de hoogte van je arbeidsomstandigheden. In dat geval kun je
5
ook eerst de bedrijfsarts van de Arbodienst raadplegen. Ondernemingsraad Vaak ben je niet de enige die last heeft van je arbeidsomstandigheden. Bedrijven zijn verplicht om arbobeleid te voeren. De OR heeft de taak om met de werkgever het arbo-beleid vast te stellen. De OR kan ervoor zorgen dat de arbeidsomstandigheden op je afdeling onderzocht worden en dat er ook verbeteringsvoorstellen komen. De OR kan zich daarbij laten adviseren door de Arbodienst, de vakbond of door een ORopleidingsinstituut als FNV Formaat. RSI-patiëntenvereniging. In 1995 is de RSI-patiëntenvereniging opgericht om RSI-patiënten en hun familieleden te ondersteunen bij hun problemen. Zij stuiten vaak op onbegrip en worden met hun klachten niet altijd serieus genomen. Verder wil de vereniging meer bekendheid geven aan RSI, zodat de ziekte eerder herkend en erkend wordt. De activiteiten van deze patiëntenvereniging zijn: lotgenotenopvang via de telefoon; het beleggen van bijeenkomsten en thema-avonden; het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten over RSI; het verspreiden van voorlichtingsmateriaal; het bevorderen en meewerken aan onderzoek naar RSI.
6
