Mammografische opsporing van borstkanker in België : analyse van de gezondheidsenquêtes 1997 en 2001

Evaluatie van Bevolkingsonderzoek Borstkankerscreening in België

Cel kankerscreening Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Brussel

Federale Cel voor Evaluatie van Kankerscreening

Mammografische opsporing van borstkanker in België : analyse van de gezondheidsenquêtes 1997 en 2001

Francis CAPET Marc ARBYN Marisa ABARCA

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid J. Wytsmanstraat, 14 B-1050 Brussel

IPH / EPI – REPORTS Nr. 2003- 008

Dépotnum: D/2003/2505/14

Evaluatie van Bevolkingsonderzoek Borstkankerscreening in België

Cel kankerscreening Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Brussel

Federale Cel voor Evaluatie van Kankerscreening

Mammografische opsporing van borstkanker in België : analyse van de gezondheidsenquêtes 1997 en 2001

Francis CAPET Marc ARBYN Marisa ABARCA

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid J. Wytsmanstraat, 14 B-1050 Brussel

IPH / EPI – REPORTS Nr. 2003- 008

Dépotnum: D/2003/2505/14

Gegevens van de gezondheidsenquête over mammografisch screenen voor borstkanker

Inhoudstafel 1 2 3

4

5 6

7

Abstracts............................................................................................................................................ 7 Inleiding ........................................................................................................................................... 11 Data - definities – methoden ........................................................................................................... 13 3.1 Data en analyse....................................................................................................................... 13 3.2 Bespreking van enkele definities en indicatoren ..................................................................... 14 3.2.1 Coverage en screening, gebruikte termen : .................................................................... 14 3.2.2 Leeftijdsgroepen en bestudeerde periode....................................................................... 16 3.2.3 Kwaliteit van geleverde diensten, opvolging van onderzochte vrouwen......................... 17 Resultaten ....................................................................................................................................... 18 4.1 Gebruik van mammografie ...................................................................................................... 18 4.1.1 Gebruik van mammografie binnen de doelgroepen, per gewest .................................... 18 4.1.2 Verdeling van het gebruik van mammografie per leeftijd ................................................ 20 4.1.3 Socio-economische verschillen in coverage mammografisch onderzoek....................... 22 4.1.4 Verdeling van de tijd verlopen sinds het laatste mammografisch onderzoek ................. 25 4.2 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek en hercodering naar louter preventief onderzoek............................................................................................................................................ 27 4.2.1 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek ................................................................ 27 4.2.2 Hercodering : coverage mammografisch screenen ........................................................ 29 4.3 Screeningsgraad mammografisch onderzoek, berekening op hercodeerde data (enkel preventief)............................................................................................................................................ 31 4.3.1 Geografische verschillen in coverage preventief ............................................................ 31 4.3.2 Socio-economische verschillen in coverage preventief .................................................. 32 4.3.3 Verdeling van de tijd verlopen sinds het laatste mammografisch onderzoek ................. 35 4.4 Georganiseerde screening en uitnodigingen per brief ............................................................ 36 4.5 Verband met andere determinanten........................................................................................ 39 4.5.1 Preventief gynaecologisch onderzoek : screening voor cervixkanker ............................ 39 4.5.2 Rookgedrag ..................................................................................................................... 40 Discussie ......................................................................................................................................... 41 Bijlagen : .......................................................................................................................................... 45 6.1 Bijlage 1 : Bijkomende tabellen ............................................................................................... 45 6.2 Bijlage 2 : Vragen i.v.m. preventief borstkankeronderzoek in de gezondheidsenquête : ....... 52 6.3 Bijlage 3 : Verloop van de campagne borstkankerscreening in Vlaanderen........................... 54 6.4 Bijlage 4 : lijst tabellen en figuren............................................................................................ 56 Referenties ...................................................................................................................................... 59

5 / 59


6 / 59


1 Abstracts Abstract in English

Background : A national Health Interview Survey (HIS) was conducted in Belgium in 1997 and in 2001. The questionnaire includes several questions on screening for female cancers. A national program screening for breast cancer in the total population between 50 and 69 years started in 2001, but opportunistic screening by various methods existed for several years before. Material and Methods : In the framework of the HIS a sample of 10 000 persons above 15 years old were interviewed in 1997 and 12 000 in 2001. We measured the utilisation rate of mammography in several age groups, in relation to geographic, socio-economic and health related determinants. We could estimate the screening coverage by excluding mammographies for diagnostic or follow-up reasons. Results : In 2001, 56.9 % (95% Confidence Interval (CI) : 54.2 – 59.6) of the women in the target age group (50-69 years) had had a mammography within the last two years. This percentage varies significantly by region : Brussels Region 72.0% (95% CI: 66.8 - 77.2); Walloon Region 59.4% (95% CI: 55.2 - 63.6) ; Flanders Region 53.4% (95% CI: 48.9 - 57.9). This is an increase compared to the 1997 level : 49.2 % (95% CI: 46.2 - 52.2). Within the target group (50-69 years old), the proportion having had a mammography is highest amongst the 50-59 years old. A relatively high percentage of the women aged 40-49 had a mammography in the last two years as well : 40.3% (95% CI: 37.0 – 43.6). Differences by urbanisation and by educational level found in 1997 are less salient or not significant in 2001. Having had a mammography is associated with a higher income level, having consulted a gynaecologist and with attendance in for cervical cancer screening. The most frequent reason for not responding to an invitation letter is having been examined already. Excluding mammographies for diagnostic or follow-up reasons, the screening coverage is estimated at 43.9% (95% CI: 40.9 – 47.0) in the target age group and 24.9% (95% CI: 21.6 28.1) amongst the 40-49 years old. The regional differences are the same as for the mammography utilisation rates. Discussion and conclusion : From 1997 to 2001 the utilisation of mammography increased, and there is a trend is towards more equality, although socio-economic inequalities are still present. The national program will have to take into account that the utilisation rate of mammography is considerable and increasing, even before the program started.

7 / 59


Résumé en Français

Contexte : Une enquête Nationale de Santé par Interview (Health Interview Survey) (HIS) a eu lieu en Belgique en 1997 et en 2001, auprès d’un grand échantillon de la population à partir de 15 ans. Le questionnaire comprend des questions sur le dépistage des cancers féminins. Le programme national de dépistage du cancer du sein par mammographie chez toutes les femmes de 50 à 69 ans a démarré au cours de l’année 2001, mais diverses initiatives locales et régionales avaient déjà fait la promotion de ce type de prévention auparavant. Materiel and Methodes : La taille de l’échantillon dépasse les 10 000 personnes en 1997 et 12 000 en 2001. Le mode d’échantillonnage est complexe et il faut employer les facteurs de pondération dans les analyses. Pour notre travail, nous avons employé une base de données plus limitée, où les enregistrements des années 2001 et 1997 sont combinées. Les données sont disponibles sur CD, certaines informations traitées peuvent aussi être obtenues par internet. Nous avons employé SPSS ® et S-Excel®. Les différentes définitions des termes employés sont commentées. Nous avons mesuré les taux d’utilisation de mammographie dans différentes tranches d’âge, en relation avec différents déterminants géographiques, socio-économiques et utilisation de services de santé spécifiques. En excluant les examens mammographiques pour des raisons diagnostiques ou de suivi, nous avons pu estimer la couverture en dépistage. Resultats : En 2001, 56.9 % (95% Intervalle de Confiance (IC) : 54.2 – 59.6) des femmes du groupe d’âge cible de la campagne (50-69 ans) ont eu une mammographie au cours des deux dernières années. Ce taux diffère significativement d’une Région à l’autre : Région Bruxelloise : 72.0% (95% IC: 66.8 - 77.2); Région Wallonne : 59.4% (95% IC: 55.2 - 63.6) ; Région Flamande : 53.4% (95% IC: 48.9 - 57.9). En 1997 ce taux était de 49.2 % (95% IC: 46.2 - 52.2) pour la Belgique. Une part non négligeable des femmes de 40 à 49 ans ont eu une mammographie également : 40.3% (95% IC: 37.0 – 43.6). Les inégalités par niveau éducationnel et d’urbanisation, assez importantes en 1997, se sont considérablement estompées en 2001. Il existe toujours une relation entre le fait d’avoir eu une mammmographie et un niveau supérieur de revenus, le fait d’avoir consulté un gynécologue et d’avoir eu un examen de dépistage du cancer du col. La première raison pour ne pas donner suite à une lettre d’invitation est d’avoir déjà subi une mammographie récemment. En excluant les examens réalisés dans un contexte de diagnosic ou de suivi, on peut estimer le taux de couverture en dépistage à 43.9% (95% IC: 40.9 – 47.0) dans le groupe d’âge cible, et à 24.9% (95% IC: 21.6 - 28.1) parmi les femmes de 40 à 49 ans. Les différences régionales vont dans le même sens que pour les taux d’utilisation de mammographies. Discussion et conclusion : de 1997 à 2001 le taux d’utilisation de mammographie a augmenté et on peut constater une tendance vers plus d’équité, bien qu’il subsiste des inégalités socioéconomiques. Le programme national devrait tenir compte du fait que ce taux est déjà important et augmente, même avant le démarrage du programme.

8 / 59


Nederlanse samenvatting : Context : In 1997 en in 2001 vond in België een Nationale Gezondheidsenquête door middel van Interview plaats (Health Interview Survey) (HIS). In de vragenlijst zijn vragen vervat over screeningspraktijken voor gynaecologische kankers. In de loop van 2001 begon het nationaal programma screening voor borstkanker voor alle vrouwen van 50 tot 69 jaar door tweejaarlijks mammografisch onderzoek. Ondertussen waren er echter reeds door verscheidenene instanties lokale en regionale screenings- en promotiecampagnes georganiseerd. Materiaal and Methoden : De steekproef bedroeg 10 000 personen vanaf 15 jaar in 1997 en 12 000 in 2001. de methode is vrij complex, met oversampling in bepaalde gewesten en provincies. Bij de verwerling worden wegingsfactoren gebruikt. De gegevens zijn beschikbaar op CD en Sommige verwerkte gegevens kunnen via het internet interactief geraadpleegd worden. Voor de verwerking werd SPSS ® en Excel® gebruikt. De gebruikte termen en definities worden besproken. We hebben de gebruikscijfers mammografisch onderzoek berekend in verschillende leeftijdsgroepen, in relatie tot geografische , socio-economische en zorgengebruik gerelateerde determinanten. Het was ook mogelijk nat te gaan waarom het mammografisch onderzoek uiutgevoerd werd, en zo, door uitsluiting van het diagnostisch en follow-up onderzoek hebben we de sceeningscoverage kunnen inschatten. Resultaten: in 2001 hadden 56.9 % (95% betrouwbaarheidsInterval (BI : 54.2 – 59.6) van de vrouwen in de doelgroepleeftijd in de laatste twee jaar een mammografisch onderzoek ondergaan. Dit cijfer verschilt significant tussen de gewesten : Brussels Gewest: 72.0% (95% BI: 66.8 - 77.2); Waals Gewest : 59.4% (95% BI: 55.2 - 63.6) ; Vlaams Gewest : 53.4% (95% BI: 48.9 - 57.9). In 1997 bedroeg dit cijfer 49.2 % (95% BI: 46.2 - 52.2), voor België. In 1997 waren er significante verschillen volgens verstedelijkings- en opleidingsniveau, maar deze zijn in 2001 niet meer significant. Meer gebruik van mammografisch onderzoek gaat samen met een hogere inkomenscategorie, alsook met het raadplegen van een gynaecoloog en gescreend worden voor kanker van de baarmoederhals. De meest voorkomende reden om geen gevolg te geven aan een uitnodigingsbrief is het recent onderzocht zijn. De screeningscoverage, ingeschat door uitsluiting van alle onderzoeken die in verband stonden met diagnose of follow-up, bedraagt 43.9% (95% BI: 40.9 – 47.0), in de doelgroep, en 24.9% (95% BI: 21.6 - 28.1) in de leeftijdsgroep 40-49 jaar. De regionale verschillen bestaan ook hier en liggen in dezelfde lijn als deze vastgesteld in het gebruik (alle) van mammografie. Discussie en besluit : van 1997 naar 2001 is het gebruikscijfer mammografie gestegen, en is er een trend vastgesteld naar meer gelijkheid, alhoewel er nog socio-economische verschillen blijven bestaan. Het nationaal screeningsprogramma zou er rekening mee moeten houden dat dit cijfer reeds vóór het begin van het programma, niet onbelangrijk is.

9 / 59


10 / 59


2 Inleiding " Het probleem borstkanker werd belangrijk genoeg geacht om het onderwerp te vormen van een interministeriële overeenkomst in november 2000. Deze overeenkomst wordt verwezenlijkt in een nationaal borstkankerscreeningsprogramma, waarbij de federale overheid instaat voor het terugbetalen van het mammografisch onderzoek en de Taalgemeenschappen de organisatie van het programma op zich nemen, waarvan ook de uitnodiging van de vrouwen en het opvolgen van de positief gevonden gevallen.” 1 Ter ondersteuning van dit programma werd een technische werkgroep opgericht, met als opdracht de modaliteiten van de evaluatie van dit programma te bepalen, en de verwezenlijking van deze evaluatie verder te ondersteunen en op te volgen. Dit werk maakt deel uit van de opdracht “evaluatie“ die in het kader van het programma “georganiseerde screening voor borstkanker “ aan het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid toegewezen werd 2. Een eerste werk in dit verband werd reeds verwezenlijkt met beschrijving van de sterftecijfers door borstkanker, tijdstrends, geografische distributie in België en internationale vergelijkingen (1). Zoals in de inleiding van het referentiewerk “European Guidelines for Quality Assurance in Mammography Screening” (2) duidelijk gesteld wordt, is epidemiologie wel degelijk een basisdiscipline in het evaluatiegebeuren. “Success is judged , not only by the outcome of the programme and its impact on public health, but also by the organisation, implementation, execution and acceptability of the programme. Epidemiology is the fundamental guiding and unifying discipline throughout the entire process of a screening programme, from the organisational and administrative aspects, up to the evaluation and assessment of impact” De eerste stap van een evaluatie van de resultaten van een programma bestaat in het vaststellen van de vertrektoestand, een “basislijn”. Met de gezondheidsenquêtes van 1997 en 2001 hebben we niet alleen een basislijn voor enkele belangrijke indicatoren, maar ook een zekere trend, die blijkbaar reeds begonnen was vooraleer het eigenlijke programma van stapel liep. Buiten de gezondheidsenquêtes door interview (HIS : Health Interview Survey) is er ook reeds ander recent onderzoek verwezenlijkt (3-7). De mutualiteiten hebben hun gegevens samengebracht in het InterMutualistisch Agentschap (IMA) en bieden zo de mogelijkheid de administratieve data van alle terugbetaalde onderzoeken te bundelen.

1 2

concept paper HIS 2001 Ministerie Van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, 25 november 2000. – “Protocolakkoord tot samenwerking tussen de Federale Overheid en de Gemeenschappen inzake mammografische borstkankerscreening” 30 mei 2001. - Aanhangsel bij het protocolakkoord van 25 oktober 2000 tot samenwerking tussen de Federale Overheid en de Gemeenschappen inzake mammografische borstkankerscreening en betreffende de overdracht van de gegevens die noodzakelijk zijn voor de uitvoering, de follow-up en de evaluatie van het programma voor mammografische borstkankerscreening : “9 Evaluatie van het programma op federaal niveau. De Gemeenschappen en de Gemeenschappelijk Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest sturen de Federale overheid de gecodeerde individuele gegevens m.b.t. het programma voor mammografische borstkankerscreening met het oog op de evaluatie door het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid.” 11 / 59


De hier gebruikte gegevens komen van de gezondheidsenquêtes1997 en 2001 : Deze grootscheepse bevolkingsenquêtes worden uitgevoerd door een samenwerking van het WIV, het Nationaal Instituut voor Statistiek (NIS) en het Limburgs Universitair Centrum (LUC). Het wordt gefinancierd door alle met gezondheid begane officiële instanties : federale overheden, taalgemeenschappen, gewesten, en vier provinciebesturen (2001). De doelstellingen zijn : 1. Identificatie van gezondheidsprioriteiten 2. Beschrijven van de gezondheid en de gezondheidsnoden van de bevolking 3. Schatten van prevalentie en verdeling van gezondheidsindicatoren 4. Analyseren van sociale (on)gelijkheid in gezondheid en toegang tot gezondheidsdiensten 5. Bestuderen van consumptie van gezondheidszorgen en zijn determinanten 6. Vaststellen van mogelijke trends in de gezondheidstoestand van de bevolking

12 / 59


3 Data - definities – methoden 3.1 Data en analyse De in dit werk gebruikte gegevens komen van de Belgische Gezondheidsenquêtes door middel van interview, die plaatsvonden in 1997 en 2001 (HIS : Health Interview Survey). De volledige beschrijving van dit bevolkingsonderzoek, met doelstellingen, methode, alsook de resultaten ervan kunnen vrij geraadpleegd worden op de website http://www.iph.fgov.be/epidemio/epinl/index4.htm. Daarvoor worden vragenlijsten opgesteld op basis van internationaal onderzoek en ervaring terzake, bijgewerkt en goedgekeurd door een expertenpanel waarin alle Belgische materiedeskundigheid vertegenwoordigd is. De steekproefbepaling gebeurt door een samenwerking van het NIS en het LUC. De vragen (zie bijlage) aangaande screening ter preventie van kanker worden in de schriftelijke vragenlijst gesteld. De enquêteurs komen hier (bijna) niet in tussen. Meer dan 10 000 personen werden ondervraagd in 1997 en meer dan 12 000 in 2001. Het onderzoek berust op een steekproef van alle inwoners van België, gelaagd per regio, provincie en gemeente, en samengesteld op basis van het RijksRegister, met als steekproefeenheid het huishouden. In 2001 werd er in enkele provincies (Antwerpen Limburg, Henegouwen en Luxemburg) een grotere steekproef ondervraagd, om analyses op provinciaal niveau te kunnen voeren. Vandaar een groter totaal aantal in 2001. Wat betreft mammografische screening, is de steekproef in de doelpopulatie voldoende om relevante vergelijkingen mogelijk te maken.

Voor dit werk hebben we een beperkt databestand gebruikt, dat gegevens bevat van 1997 en 2001. Dit bestand werd aangemaakt voor de verwerking van de module ‘kankerpreventie” (8;9). De grote databestanden HIS 2001 en HIS 1997 werden hier dus niet gebruikt. Deze gegevens worden weldra (maart 2003) in een meer toegankelijk formaat (CD ROM met handleiding) ter beschikking gesteld. We hebben eveneens gebruik gemaakt van het interactief instrument dat voor het grote publiek beschikbaar is op www.iph.fgov.be/epidemio en de mogelijkheid biedt tabellen op te maken voor een aantal basisgegevens. De steekproef voor de gezondheidsenquête is vrij complex (cfr website). Voor de meeste analyses (proporties) moet een wegingsfactor gebruikt worden. Voor het berekenen van betrouwbaarheidsintervallen en andere statistische toetsen wordt dan weer het ongewogen reëel aantal ondervraagde personen gebruikt. Standaardisatie op leeftijd of ander variabelen werd meestal niet gebruikt daar de meeste analyses op beperkte leeftijdsgroepen gedaan werden. Alhoewel er ook gegevens beschikbaar zijn over zelfonderzoek en klinisch onderzoek van de borsten, en voor alle leeftijdsgroepen, hebben we ons voor dit eerste onderzoek enkel toegespitst op mammografieën meestal in de doelleeftijdsgroep 50-69 jaar. Daarnaast werd ook de leeftijdsgroep 40-49 jaar onderzocht omdat hier blijkbaar toch heel wat preventief onderzoek gevraagd en/of voorgeschreven wordt. Er is momenteel geen eensgezindheid over de voor- en nadelen van een systematisch preventief mammografisch bevolkingsonderzoek in deze leeftijdsgroep. In dit eerste onderzoek werden enkel univariate analyses uitgevoerd.

13 / 59


3.2 Bespreking van enkele definities en indicatoren Hier leggen we geen definities vast, maar bekijken eerder hoe er vaak enigszins verschillende woordgebruiken in bestaan, ook hoe de beschikbare data en de proporties die er uit berekend worden, niet altijd helemaal overeenkomen met gangbare definities.

3.2.1

Coverage en screening, gebruikte termen :

De termen “coverage”, “screeningsgraad”, “participatiegraad” vergen wel enige toelichting, alsook het bepalen van de meest relevante indicatoren om deze begrippen te benaderen. (cf. Tabel 3-1) Ook is het hier niet overbodig even het begrip “screening” wat nader te gaan bekijken. Tabel 3-1 Indicatoren in de evaluatie van het nationaal programma systematisch screenen voor borstkanker (verslag van de werkgroep evaluatie). “INDICATOREN VOOR PARTICIPATIE • Aantal uitgenodigde vrouwen • Aantal deelneemsters • Participatiegraad: aanvaardbaar niveau >70% gewenst niveau >75% • Dekkingsgraad Deze indicatoren zullen verder gespecifiëerd worden per spoor, per leeftijdsgroep, geventileerd over geografische eenheden. DATA VEREIST VOOR EVALUATIE EN BRONNEN (partim) • Vrouwelijke populatie en vitale status per geboortejaar per geografische eenheid voor een bepaald jaar (situatie 1 januari). Bron: Rijksregister, Kruispuntbank voor de Sociale Zekerheid. • Gegevens ivm diagnostische en therapeutische ingrepen en kosten (zie RIZIV nomenclatuurlijst). Bron: Verzekeringsinstellingen. • Gegevens ivm screening en verdere follow-up van screenpositieven in het kader van bevolkingsonderzoek. Bron: screeningscentra, in de Franse Gemeenschap, Centre Communautaire de Référence pour le Dépistage du Cancer du Sein”

Secundaire preventie, vooral van chronische aandoeningen, gebeurt vaak door screening of bevolkingsonderzoek (10). “Screenen” voor een ziekte bestaat er in personen welke waarschijnlijk de ziekte hebben (of een grotere kans hebben de ziekte te ontwikkelen) te identificeren binnen een groep personen zonder klachten of symptomen 3 (11). Screenen kan systematisch gebeuren of opportunistisch. In het eerste geval is de doelstelling een wel bepaalde bevolkingsgroep (of deel ervan) volledig te onderzoeken gedurende een bepaalde tijdsperiode. In geval van opportunistisch screenen beoogt men de personen te onderzoeken die zich spontaan aanbieden. “participatiegraad” - “coverage” - “screeningsgraad” : De Vlaamse AdviesCommissie voor Kankerpreventie (12) heeft indertijd volgende bepalingen vastgelegd : 3

“bepaling van 1951 door de “U.S. Commission on Chronic Ilness” “the presumptive identification of unrecognised disease or defect by the application of tests, examinations or other procedures which can be applied rapidly. Screening tests sort out apparently well persons who probably have the disease from those who probably do not. A screening test is not intended to be diagnostic. Persons with positive or suspicious findings must be referred to their physicians for diagnosis and necessary treatment.” 14 / 59


“ De participatiegraad is gedefinieerd als het aantal vrouwen , dat een mammografisch onderzoek heeft laten uitvoeren volgens het protocol van het project, ten opzichte van het aantal vrouwen uit de doelgroep dat in aanmerking komt voor participatie aan de borstkankerscreening, uitgedrukt als een percentage. In de noemer komt het aantal vrouwen uit de doelgroep (50-69) verminderd met het aantal vrouwen dat in behandeling is voor borstkanker of minder dan twee jaar geleden een mammografisch onderzoek heeft laten uitvoeren” De screeningsgraad is gedefinieerd als het aantal vrouwen dat minder dan twee jaar geleden een mammografisch onderzoek heeft laten uitvoeren ten opzichte van het aantal vrouwen uit de doelgroep dat in aanmerking komt voor borstkankerscreening, uitgedrukt als percentage “

In formules uitgedrukt wordt dit dan, in de doelgroep : participatiegraad N. vrouwen dat een mammografisch onderzoek heeft laten uitvoeren volgens het protocol van het project N. vrouwen uit de doelgroep dat in aanmerking komt voor participatie aan de borstkankerscreening

screeningsgraad N. vrouwen dat een mammografisch onderzoek heeft laten uitvoeren minder dan twee jaar geleden N. vrouwen dat in aanmerking komt voor borstkankerscreening

Met deze definities betreft participatiegraad enkel het georganiseerd screenen, bij screeningsgraad gaat het om opportunistisch + systematisch screenen. De definitie van “participatiegraad” hierboven komt wel niet overeen met deze van de “European Guidelines for Quality Assurance in Mammography Screening” : daar (p 61) geldt het: “Participation rate = the number of women who have a screening test as a proportion of all women who are invited for screening” (2) Als vertaling van het engelse “coverage” (screeningsgraad = screening coverage) (in het frans “couverture”), gebruikt men soms het nederlandse “dekkingsgraad”, maar dit gebruik is niet algemeen, vaak blijft men in het nederlands de engelse term gebruiken. Participatiegraad en coverage kunnen dan vergeleken worden met de door een programma vastgelegde doelstellingen terzake, in de mate dat dit programma deze doelstellingen voldoende nauwkeurig omschreven heeft. In België werd deze doelstelling voor screeningsgraad bepaald op 70-75 %. Praktisch gezien is het eigenlijk niet altijd duidelijk of het nu om een screeningsonderzoek, dan wel een diagnostisch onderzoek gaat. Deze onduidelijkheid wordt niet opgeheven door het gebruik van de nieuwe specifieke codes binnen het kader van het nationaal programma. Meer gebruikte definities : Voor “screeningsgraad” of “coverage” zal men nogal vaak een veel ruimere definitie vinden, namelijk: “het aantal vrouwen dat minder dan twee jaar geleden een mammografisch onderzoek heeft laten uitvoeren ten opzichte van het aantal vrouwen uit de doelgroep”, waar in de doelgroep alle vrouwen van de leeftijdsgroep genomen worden. Hierbij wordt in de teller niet nagegaan of het allemaal om preventieve onderzoeken gaat, en in de noemer worden ook de vrouwen meegeteld die in behandeling zijn of onderzocht worden voor diagnose of follow-up. Voor sommige bestanden die voortkomen van registratie van prestaties is dit de enige haalbare definitie. In het HIS vragenformulier wordt wel gevraagd naar de reden voor de laatste mammografie, maar deze vraag werd toch in een aantal gevallen niet beantwoord 15 / 59


Deze screeningsgraad is dan eigenlijk de som van louter preventief onderzoek volgens het protocol, + onderzoek voor diagnose of follow-up + preventief onderzoek buiten het systematisch protocol. Relevantie en praktische draagwijdte van deze definities voor dit werk De meeste mammografieën die in de bevolkingsenquête gemeld werden, vonden plaats in een periode waarin het programma “systematisch screenen voor borstkanker” nog niet gestart werd. Dus zijn ze zeker geen maat voor een coverage systematisch screenen. “Participatiegraad” wordt hier niet gemeten : “volgens het protocol van het project” is hier niet ter zake. In 1997 was er nog geen nationaal programma, maar in sommige streken of provincies werden campagnes georganiseerd, hetzij voor systematisch screenen met gebruik van een uitnodigingsbrief, hetzij promotiecampagnes. In juni 2001 is het nationaal programma in Vlaanderen van stapel gelopen. De HIS data bieden dus vooral een zicht op de toestand vóór de campagne begon. Zoals zal blijken uit de resultaten is er tussen 1997 en 2001 reeds een trend te bemerken, die dus voor een groot deel niet aan één nationale campagne toe te schrijven is. Alhoewel er geen nationaal programma bestond, waren er wel internationale richtlijnen, die ook geïmplementeerd werden in de meer beperkte campagnes. (2;13;14) ….. Bovendien kan men het woord “screenen” eigenlijk niet gebruiken als het gaat over personen die raadplegen wegens klachten of vastgestelde afwijkingen, dus zouden al deze gevallen uit de analyse dienen verwijderd te worden. Internationaal gebruikte indicatoren echter zullen hier misschien geen rekening mee houden, zo is de definitie van screeningscoverage meestal : “aantal gescreende personen / doelpopulatie”. Een andere reden waarom ons onderzoek niet zo precies kan zijn, is dat het in dit bestand niet altijd duidelijk is of het bij personen die een klacht vermelden (bv tgv. zelfonderzoek) toch niet om een preventief onderzoek kan gaan. De werkelijke screeningsgraad (preventief onderzoek) ligt dan waarschijnlijk ergens tussen de enge en de ruime definitie. Alhoewel de “ruime” definitie niet juist is, moet men ze toch kennen daar ze nodig zal zijn ter vergelijking met ander werk. Verder presenteren we de resultaten van de analyses eerst met de “ruimere” definities, daarna met de engere, na eerst de redenen voor mammografisch onderzoek onderzocht te hebben. Dit was enkel mogelijk met de data van 2001. Om problemen met definities te verminderen gebruiken we vaak de term “gebruik van mammografie“ in plaats van coverage of dekking. Maar dit gegeven kan wel vergeleken worden met wat elders “coverage” zal genoemd worden.

3.2.2 Leeftijdsgroepen en bestudeerde periode De vrouwen, die in 2001 in het interview verklaarden een mammografische test ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar voorafgaand aan het interview, hebben die test dus ondergaan tussen 1 januari 1999 en 31 december 2001 : een periode van 3 jaar, waarbij het grootste aantal onderzoeken uitgevoerd werd in 2000. De leeftijd die hier als doelgroep gebruikt wordt is 50-69 jaar op het ogenblik van het interview, niet op het ogenblik van het onderzoek. Er kunnen dus vouwen bij zijn die 48 jaar oud waren op het ogenblik van het onderzoek ; daarentegen zal bv. een vrouw die een mammografie ondergaan heeft op 69 jarige leeftijd en anderhalf jaar later in de HIS ondervraagd werd, niet meegerekend worden. Dit betekent dat de resultaten hier niet helemaal kunnen overeenkomen met deze van een registratie van alle mammografieën uitgevoerd gedurende één kalenderjaar, bij vrouwen die exact tussen 50 tot 69 jaar oud waren op het ogenblik van het onderzoek.

16 / 59


Een aantal analyses werden ook uitgevoerd voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar, waar veel mammografisch onderzoek plaatsvindt. Een significant aandeel hiervan is waarschijnlijk gebeurd met een preventief opzet. Het is dus wel belangrijk hiervan een overzicht te bieden, zelfs als er voor deze leeftijdsgroep (nog) geen systematische opsporing gepland is. Enerzijds zijn de kosten hiervan niet te verwaarlozen, anderzijds zal er bij de discussie over een eventuele beslissing deze screening uit te breiden naar deze leeftijdsgroep, naast wetenschappelijke en technische aspecten ook rekening moeten gehouden worden met de geldende gebruiken en overtuigingen bij de te testen vouwen en hun artsen (vnl. huisartsen en gynaecologen). Er gebeurt ook mammografisch onderzoek vóór 40, en na 70 jaar. De proportie diagnostisch en follow-up onderzoek is hier echter veel groter. Ook zijn de totale aantallen veel kleiner. Zo werden de meeste analyses beperkt tot de leeftijden 40-69 jaar.

3.2.3 Kwaliteit van geleverde diensten, opvolging van onderzochte vrouwen Dit probleem wordt niet behandeld in de HIS vragenlijst. We weten niet precies over welk onderzoek het gaat, enkele of dubbele view, enkele of dubbele lezing, we weten ook niet of er complementair ander onderzoek is gebeurd (bv. echografie).

17 / 59


4 Resultaten In een eerste reeks analyses onderzoeken we hier de “screeningsgraad” in zijn breedste definitie : nl. de proportie vrouwen van de leeftijdsgroep(en) die binnen de twee laatste jaren, een mammografisch onderzoek ondergaan hebben. In een verder onderzoek worden een deel van die analyses opnieuw gevoerd, met als beperking dat er dan enkel de als louter preventief beschouwde onderzoeken in opgenomen waren (blz. 31).

4.1 Gebruik van mammografie 4.1.1 Gebruik van mammografie binnen de doelgroepen, per gewest Figuur 4-1 toont de coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) voor de twee perioden van de HIS enquête. In Brussel zou de coverage doelstelling (70%) reeds bereikt zijn4. Ze ligt statistisch significant hoger dan in de andere Gewesten. Voor heel België ligt de coverage in 2001 reeds vrij hoog : 57 %. In 4 jaar tijd is de coverage significant gestegen. 100

% vrouwen 50-69 die in de loop van de laatste twee jaar een mammmografisch onderzoek ondergaan hebben

1997 2001

% van vrouwen 50-69 jaar oud

80

60

40

20

0

Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Figuur 4-1 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar in de doelpopulatie (50-69 jaar). HIS 1997 en 2001

In Figuur 4-2 wordt de coverage mammografisch onderzoek bij 40-49 jarigen voorgesteld : 40 % van de vrouwen in deze leeftijdsgroep hebben een mammografisch onderzoek ondergaan. Heel waarschijnlijk was een groot deel van deze onderzoeken als screening bedoeld. Deze proportie ligt in Vlaanderen toch significant lager dan in de andere gewesten.

4

Hier dient echter bij opgemerkt dat het hier om alle mammografische onderzoeken gaat, dus ook voor diagnose (tgv klachten) en follow-up (zie verder). In de beschrijving van de doelstelling is het niet duidelijk of deze laatste onderzoeken mogen meegerekend worden. 18 / 59

Gegevens van de gezondheidsenquête over mammografisch screenen voor borstkanker 100

% vrouwen 40-49 die in de loop van de laatste twee jaar een mammmografisch onderzoek ondergaan hebben 1997

%van de vrouwen 40-49 jaar oud

80

2001

60

40

20

0

Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Figuur 4-2 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar bij 40-49 jarigen. HIS 1997 en 2001

Figuur 4-3 toont het gebruik van mammografisch onderzoek per provincie in de leeftijdsgroep 50-69 jaar. Bijna overal is er tussen 1997 en 2001 een stijging te merken van het aantal mammografische onderzoeken. Die stijging is statistisch significant voor de provincie Luik. In het Waals Gewest is het verschil (heterogeniteit ) tussen de provincies groter dan in Vlaanderen: Waalse provincies Vlaamse provincies 50-69 jaar 1997 2001 1997 2001 Minimale coverage per provincie 37.6% 47.2% 36.6% 50.6% Maximale “ 51.7% 56.8% 59.0% 69.7% 40-49 jaar Minimale coverage per provincie Maximale “

25.8% 45.8%

27.2% 46.1%

40.2% 51.0%

37.2% 61.3%

Dit verschil tussen de provincies binnen eenzelfde Gewest is nog meer uitgesproken in de leeftijdsgroep 40-49. Het is het vooral in de provincies Luik en Henegouwen dat het aantal mammografische onderzoeken in deze leeftijdsgroep gestegen is t.o.v. 1997. zie Figuur 4-4.

19 / 59


% van de vrouwen 50-69

100%

% vrouwen van 50-69 jaar die in de loop van de laatste twee jaar een mammografische test ondergaan hebben

80%

1997 2001

60% 40% 20%

To taa l

Na m en

Lu ik Lu xe m bu rg

Br us W se aa l ls Br ab an t He ne go uw en

Lim bu rg

An tw er Vl pe aa n m sB ra W ba es nt t-V laa nd er O os en t-V laa nd er en

0%

Figuur 4-3 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar, per provincie in de doelgroep 50-69 jaar jarigen. HIS 1991 en 2001


100%

% vrouwen van 40-49 jaar die in de loop van de laatste twee jaar een mammografische test ondergaan hebben

80%

1997 2001

60%

40%

20%

To taa l

Na m en

Lu ik Lu xe m bu rg

Br us W se aa l ls Br ab an t He ne go uw en

Lim bu rg

An tw er Vl pe aa n m sB ra W ba es nt t-V laa nd er O en os t-V laa nd er en

0%

Figuur 4-4 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar, per provincie bij 40-49 jaar jarigen. HIS 1997 en 2001

4.1.2 Verdeling van het gebruik van mammografie per leeftijd De proportie vrouwen die in de loop van de laatste twee jaar een mammografische test onderging verloopt eigenlijk vrij progressief over de verschillende leeftijdsgroepen, met een maximum tussen 50 en 60 jaar. Ongeveer de helft van al het mammografisch onderzoek gebeurt buiten de doelgroepleeftijd van 50-69 jaar. Tabel 4-1 toont dat het aandeel in de loop van de laatste twee jaar onderzochte vrouwen dat binnen de voorgeschreven leeftijdsgroep valt, gestegen is tussen 1997 en 2001. 20 / 59


Tabel 4-1 Proportie van de vrouwen, met een mammografisch onderzoek de loop van de laatste twee jaar, die tot de doelgroep 50-69 jaar behoorden. België HIS 2001. Vlaanderen 47.3 (42.0 - 52.6) 54.5 (49.9 - 59.2)

1997 2001

Brussel 43.3 (38.5 - 48.1) 51.5 (46.7 - 56.3)

Wallonië 40.8 (36.2 - 45.4) 50.9 (47.0 - 54.8)

België 44.4 (41.6 - 47.2) 53.0 (50.5 - 55.6)

Figuur 4-5 en Figuur 4-6 : 1997 : Algemeen is de coverage toch het grootst in de doelgroepleeftijd. De modus (50-54) is in Brussel lager dan in Wallonië. In Vlaanderen is er wat meer coverage binnen de doelgroep leeftijd (gebeurt een groter aandeel van het mammografisch onderzoek binnen de doelgroep leeftijd). 2001 : Binnen de doelgroep leeftijd daalt de coverage met stijgende leeftijd : na 60 jaar vermindert ze duidelijk, minder in Brussel en meer in Vlaanderen. (Dit gegeven zou implicaties moeten hebben naar bijsturing van de strategieën) In 2001 is de coverage in Brussel toch duidelijk hoger binnen de doelgroep leeftijd. In Vlaanderen is er tussen 1997 en 2001 ook een duidelijke stijging waar te nemen tussen 40-49 en 50-54 jaar. Binnen de leeftijdsdoelgroep zelf is er echter onvoldoende coverage van de 60-69 jarigen. Wat erop zou kunnen wijzen dat de promotiecampagnes vooral de jongste vrouwen van de doelgroep hebben bereikt.

proportie van het het totaal onderzochte vrouwen

Om een beter beeld te krijgen van de distributie per leeftijd van het preventieve mammografisch onderzoek moet deze bewerking echter opnieuw gevoerd worden na selectie van onderzoeken die exclusief als preventie vermeld werden (zie 4.3 bladzijde 31). 1997 : leeftijdsdistributie van het mammografisch onderzoek

20%

Vlaanderen Brussel Wallonië

15%

10%

5%

0% 25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75-79

80-84

85 +

Figuur 4-5 Gebruik van mammografisch onderzoek per leeftijd per gewest. HIS 1997

21 / 59

proportie van het het totaal onderzochte vrouwen


2001 : leeftijdsdistributie van het mammografisch onderzoek

20%


15%

10%

5%

0% 25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75-79

80-84

85 +

Figuur 4-6 Gebruik van mammografisch onderzoek per leeftijd per gewest. HIS 2001

4.1.3 Socio-economische verschillen in coverage mammografisch onderzoek


4.1.3.1 Naar urbanisatie graad 5 Tussen de twee perioden is er in de leeftijdsgroep 50-69 jaar een merkbare en statistisch significante inhaalbeweging voor de landelijke gebieden, ook voor Brussel is deze inhaalbeweging statistisch significant. Het lijkt erop dat er tussen de twee periodes een evolutie naar meer gelijkheid ontstaan is, misschien wel dank zij promotiecampagnes en georganiseerde screenings programma’s. Ten andere, in de leeftijdsgroep 40-49 is er per urbanisatiegraad geen significante evolutie merkbaar tussen 1997 en 2001. In principe zijn de promotiecampagnes en systematische screeningscampagnes niet op deze leeftijdsgroep gericht. 100%

coverage mammografische testen, per urbanisatiegraad : 50-69 jaar 1997

80%

2001

60% 40% 20% 0% l d d en sse ebie ebie sted g Bru g e k k j er elij deli and land rste o o v

al tota

Figuur 4-7 Gebruik van mammografisch onderzoek, per urbanisatiegraad in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1991 en 2001

5

Voor de definities van urbanisatiegraad verwijzen we naar het werk van Mérenne,B. et al.;. gepubliceerd door het Gemeentekrediet (17) 22 / 59

Gegevens van de gezondheidsenquête over mammografisch screenen voor borstkanker coverage mammografische testen, per urbanisatiegraad : 40-49 jaar 1997

80%

2001


100%

60% 40% 20% 0% al tota

l d d en sse ebie ebie sted g Bru g e k k j r j i e el deli and land rste voo

Figuur 4-8 Gebruik van mammografisch onderzoek, per urbanisatiegraad bij 40-49 jarigen. HIS 1991 en 2001

4.1.3.2 Naar onderwijsniveau Zoals bij de urbanisatiegraad kunnen we hier tussen 1997 en 2001 een evolutie naar meer gelijkheid vaststellen. Alhoewel er in 2001 nog een trend lijkt te bestaan waarbij een hoger opleidingsniveau gepaard gaat met een betere coverage in mammografisch onderzoek, is deze toch veel minder uitgesproken dan in 1997. Vooral in de groep met “lager secundair” als hoogste diploma is de coverage erop vooruitgegaan. Hier ook zien we dat deze evolutie naar meer gelijkheid vooral in de doelgroep leeftijd te bemerken valt.


80%

coverage naar opleidingsniveau : 50-69 jaar

1997 2001

60%

40%

20%

0% lagere school

lager middelbaar

hoger middelbaar

hoger onderwijs

Figuur 4-9 coverage mammografisch onderzoek, per onderwijsniveau, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1991 en 2001.

23 / 59



80%

coverage naar opleidingsniveau : 40-49 jaar

1997 2001

60%

40%

20%

0% lagere school

lager middelbaar

hoger middelbaar

hoger onderwijs

Figuur 4-10 coverage mammografisch onderzoek, per onderwijsniveau, in de leeftijdsgroep 40-49 jaar. HIS 1991 en 2001.

4.1.3.3 Naar inkomenscategorie (in het beperkte bestand zijn deze gegevens niet beschikbaar voor 1997) De antwoorden op de vragen aangaande het inkomen worden bij de verwerking van de data verrekend in vijf categorieën equivalent inkomen6. Bij analyse over de vijf inkomenscategorieën blijkt er een duidelijke grens te bestaan tussen de groepen met meer of minder dan 1000 € equivalent inkomen. Voor dit werk hebben we deze categorieën dan teruggebracht tot deze twee. De verschillen in coverage per inkomenscategorie in de doelgroep 50-69 jaar zijn zeer uitgesproken en zijn statistisch significant in Vlaanderen en Wallonië. Voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar merken we dezelfde belangrijke verschillen die echter, per gewest, statistisch niet significant zijn. Ze zijn hier minder uitgesproken voor Vlaanderen. Zie Figuur 4-11

6

“equivalent inkomen” = Samengevat wordt, in de analyse van de onderzoeksresultaten, de volgende equivalentieschaal toegepast: − De referentiepersoon krijgt steeds het gewicht ‘1’. Dit impliceert dat voor een eenpersoonshuishouden het equivalent inkomen gelijk is aan het door huishouden aangegeven inkomen − Elke bijkomende volwassen persoon binnen het huishouden krijgt het gewicht ‘0,5’. Als volwassen persoon wordt elke persoon (ander dan de referentiepersoon) beschouwd van 18 jaar of ouder (sommige toepassingen van de OECD-schaal gebruiken 14 jaar als cut off point) − Elke inwonend kind krijgt het gewicht ‘0,3’. Als kind wordt elke persoon (ander dan de referentiepersoon) beschouwd van jonger dan 18 jaar. Voor de berekening van het equivalent inkomen wordt het aangeven inkomen gedeeld door de som van de gewichten. Daaropvolgend wordt het equivalent inkomen ondergebracht in één van de vijf onderscheiden inkomenscategorieën. Gezien het veldwerk van de enquête werd uitgevoerd in 2001, werd in de vraagstelling nog met Belgische franken gewerkt. Voor de analyse en de rapportage werden de bedragen herberekend in Euro’s. (HIS concept papers, Stefaan Demarest) 24 / 59

Gegevens van de gezondheidsenquête over mammografisch screenen voor borstkanker 100%

coverage naar equivalent inkomen : 50-69

100%

<1000 €

coverage naar equivalent inkomen : 40-49 jaar

1000 + € % van de vrouwen 50-69


<1000 €

80%

80%

60%

40%

1000 + € 60%

40%

20%

20%

0%

0% Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Vlaanderen

Brussels

Wallonie

Belgium

Figuur 4-11 Gebruik van mammografisch onderzoek, per inkomenscategorie en per gewest, in de leeftijdsgroep 50-69 en 40-49jaar. HIS 2001.

4.1.4 Verdeling van de tijd verlopen sinds het laatste mammografisch onderzoek Normaliter, als de richtlijnen (één mammografie om de twee jaar) sinds enkele jaren gevolgd worden kan men er zich aan verwachten dat de verstreken tijd sinds het laatste onderzoek gemiddeld één jaar zal bedragen. Dit in de mate dat hier enkel preventieve onderzoeken in beschouwing genomen worden. We stellen hier vast dat bij de vrouwen van de doelgroep, die een mammografie kregen in de laatste twee jaar, de proportie van degene die ze kregen in de loop van het laatste jaar toch groter dan de helft is. Dit kan eventueel verklaard worden door een inhaalmanoeuvre : als de coverage nog aan het groeien is, zullen er meer recente onderzoeken bij zijn. Dat deze proportie wat stijgt in Vlaanderen en wat daalt in Wallonië, zou dan kunnen verklaard worden door het feit dat er in Vlaanderen meer recent gescreend werd t.g.v. een actieve promotiecampagne en/of georganiseerd systematisch onderzoek. Een andere verklaring is dat er een aantal vrouwen onderzocht worden met een hogere frequentie dan om de twee jaar.

25 / 59


Deze proportie (laatste jaar /laatste twee jaar) lijkt groter in het Brussels Gewest dan in de rest van het land. Dit is wel coherent met de hypothese dat er hier wat overscreening (frequenter onderzoek) zou kunnen zijn in bepaalde bevolkingsgroepen. Merk wel dat er hier ook een aantal diagnostische en follow-up testen bij zitten. Deze analyse dient dus verfijnd te worden door er alle onderzoeken uit te halen die niet louter preventief zijn.

% van vrouwen 50-69 met een mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar

aandeel van de vrouwen die een test kregen in de loop van het laatste jaar

1997 2001

75%

50%

25%

0%

Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Figuur 4-12 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht, per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001.

distributie van mammografisch onderzoek, per tijd verlopen Brussels

60%

Wallonie Vlaanderen

40%

20%

0%

80% % van de onderzochte vrouwen

% van de onderzochte vrouwen

80%

distributie van mammografisch onderzoek, per tijd verlopen Brussels

60%

Wallonie Vlaanderen

40%

20%

0% < 1 jaar geleden

1-2 jaar geleden 2001

> 2 jaar geleden

< 1 jaar geleden

1-2 jaar geleden

> 2 jaar geleden

2001

Figuur 4-13 Distributie van de tijd verlopen sinds het laatste coverage mammografisch onderzoek, bij vrouwen ooit onderzocht, per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001

26 / 59


4.2 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek en hercodering naar louter preventief onderzoek. Bij een aantal vrouwen is het vermelde mammografisch onderzoek geen screening. Om een juister beeld te krijgen van de screeningscoverage dienen deze vrouwen uit de berekening verwijderd te worden, alsook deze die niet tot de doelgroep voor een preventief screeningsonderzoek behoren, zoals deze die in behandeling zijn of opgevolgd dienen te worden.

4.2.1 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek (zie ook 4.4 Georganiseerde screening en uitnodigingen per brief bladzijde 36) De vragen hieromtrent werden enkel gesteld in de HIS 2001. Meerdere antwoorden tegelijk waren mogelijk. Tabel 4-2 en Tabel 4-3 bieden een zicht op aangegeven redenen voor een mammografisch onderzoek in leeftijdsgroepen 50-69 en 40-49 jaar. De proporties zijn gewogen. In een eerste verwerking wordt rekening gehouden met de mogelijkheid meerdere antwoorden te geven : er zijn ongeveer 50 % meer antwoorden dan gevallen. Tabel 4-2 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek, 50-69 jaar. België HIS 2001.

Op aanraden van de huisarts, zonder klachten Op aanraden van de specialist, zonder klachten Borstkanker in de familie Vroegere borstkanker Vervolgonderzoek Pijn in de borst Patiente heeft een abnormaliteit vastgesteld Arts heeft een abnormaliteit vastgesteld Ten gevolge van een uitnodigingsbrief andere

% van de N % van de ondervraagde antwoorden antwoorden personen 22.6 36.0 369 26.4 42.2 432 102 6.2 9.9 151 9.2 14.8 129 7.9 12.6 105 6.4 10.2 80 4.9 7.8 67 4.1 6.5 130 8.0 12.7 72 4.4 7.0 100.1 159.7 N. 1637 764

27 / 59


Tabel 4-3 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek, 40-49 jaar. België HIS 2001

N Op aanraden van de huisarts, zonder klachten Op aanraden van de specialist, zonder klachten Borstkanker in de familie Vroegere borstkanker Vervolgonderzoek Pijn in de borst Patiente heeft een abnormaliteit vastgesteld Arts heeft een abnormaliteit vastgesteld Ten gevolge van een uitnodigingsbrief andere N.

% van de % van de ondervraagde antwoorden personen 11.7 17.8 92 33.9 51.7 268 58 7.3 11.2 56 7.0 10.7 61 7.7 11.7 81 10.2 15.5 69 8.7 13.2 40 5.0 7.7 23 3.0 4.5 43 5.5 8.3 100.0 152.3 791 520

In de leeftijdsgroep 50-69 jaar vermelden de helft van de antwoorden “op aanraden van een arts, zonder klachten of symptomen” als aanleiding tot het onderzoek, waarbij die arts in bijna de helft van de gevallen een huisarts was. Deze proportie ligt heel anders bij de 40-49 jarigen : de proportie onderzoeken die door een arts aangeraden zouden geweest zijn zonder klachten of symptomen ligt iets lager : 45 %, maar hier zijn de specialisten drie maal talrijker in de groep verwijzende artsen. Follow-up van afwijkingen of personen met een hoger risico wordt in beide leeftijdsgroepen gemeld in 23 % van de gevallen. Klachten of symptomen staan in voor 24 % van de antwoorden bij de 40-49 jarigen tegenover 15 % in de groep 50-69 jaar. Uitnodiging door een brief wordt in 8 % van de gevallen aangegeven in de doelgroep, en in 3 % bij de 40-49 jarigen. Deze laatste parameter vertoont belangrijke gewestelijke verschillen, zoals blijkt uit Figuur 4-14. Voor de groep 50-69 jaar is deze proportie (15 %) significant groter in Vlaanderen, waarschijnlijk als gevolg van het begin van de georganiseerde screeningscampagne in pilootgebieden. Deze proportie (in Vlaanderen ) overstijgt 20 % in de leeftijdsgroep 60-69. Het relatief belang van deze uitnodigingsbrief is dus groter in de oudere leeftijdsgroep van de doelgroep, juist deze waar de coverage het meest kan verbeterd worden. Merk wel dat er een zekere onduidelijkheid bestaat over wat “ontvangen van een uitnodigingsbrief” juist betekent. Het blijft zeker niet beperkt tot uitnodigingsbrieven in het kader van de in 2001 gestarte campagne. Zo bv. verklaarden bijna 30 % van de Vlaamse vrouwen van 40 tot 49 jaar een uitnodigingsbrief ontvangen te hebben. (zie p 36)

28 / 59

% vand evrouwen die een mammogrfie hedden de laatste 2 jaar

Gegevens van de gezondheidsenquête over mammografisch screenen voor borstkanker 30%

% van de geteste vrouwen 50-69 dat per brief was uitgenodigd

25%

20%

50-59 60-69

15%

10%

5%

0% Vlaanderen

Brussel

Wallonië

Figuur 4-14 Proportie van de vrouwen 50-69, die een mammografie ondergaan hebben en die verklaarden daarvoor uitgenodigd geweest te zijn per brief / HIS 2001

4.2.2 Hercodering : coverage mammografisch screenen In een verdere verwerking werden de antwoorden teruggebracht tot drie mutueel exclusieve categorieën, namelijk : − preventief onderzoek, − onderzoek naar aanleiding van een klacht, en − follow-up onderzoek. De antwoorden op een open vraag (groep “andere”) werden ook in één van deze drie categorieën ondergebracht. “Preventief” wordt in deze verwerking bepaald als een onderzoek waarbij er geen andere reden voor onderzoek is. Het kan gaan om eigen initiatief of aanraden door een arts, een uitnodigingsbrief of andere. “Follow-up” bevat onderzoeken in het kader van nazorg van een interventie, het volgen van vastgestelde afwijkingen, het voorschrijven van dit onderzoek wegens een erkend verhoogd risico zoals kanker in de naaste familie. Tabel 4-4 toont bij 50-69 jarigen die in de loop van de laatste twee jaar een mammografie ondergaan hadden, welke proportie daarvan een preventief onderzoek was. Tabel 4-4 Distributie van de aanleiding voor een mammografie in de loop van de laatste twee jaar, per gewest, 50-69 jaar. België HIS 2001. preventie symptomen follow-up

Vlaanderen 62% 20% 18%

Brussel 66% 16% 19%

Wallonië 61% 13% 26%

België 62% 17% 20%

Slechts 62 % van de in vorige analyses vermelde coverage is hier dus “echt preventief”. Deze bewering is dan waarschijnlijk toch een zekere onderschatting : zo bv. kunnen vrouwen een follow-up mammografie gekregen hebben naar aanleiding van een preventief onderzoek dat ook in de 2 jaar voorafgaand aan het interview gebeurde. Of werd een mammografie aangeraden t.g.v. een preventief zelfonderzoek of klinisch onderzoek. 29 / 59


De kleine gewestelijke verschillen in deze proportie zijn statistisch niet significant. De gewestelijke verschillen in screeningsgraad kunnen dus niet toegeschreven worden aan meer of minder preventief onderzoek : de verschillen betreffen zowel “preventief” als “niet preventief” onderzoek. Voor heel België is deze proportie (62 %) dezelfde in de groep 50-59 als in de groep 60-69. In Vlaanderen, in tegenstelling tot andere Gewesten, is de proportie preventieve onderzoeken hoger in de oudere leeftijdsgroep. Tabel 4-5 Distributie van de aanleiding voor een mammografie in de loop van de laatste twee jaar : aandeel in het totaal aantal onderzochte vrouwen, per gewest, 50-59 en 60-69 jaar. België HIS 2001.

50-59 jaar

preventie symptomen follow-up


Brussel 69% 11% 20%


België 62% 17% 21%

60-69 jaar


68% 17% 15%

60% 23% 17%

54% 19% 27%

62% 18% 19%

Tabel 4-6 Distributie van de aanleiding voor een mammografie in de loop van de laatste twee jaar, aandeel in het totaal aantal onderzochte vrouwen, per leeftijdsgroepen. België HIS 2001. 15-39 j preventie 41% symptomen 40% follow-up 18% totaal 100%

40-49 j 54% 25% 21% 100%

50-59 j 66% 14% 20% 100%

60-69 j 61% 20% 18% 100%

70+ j 61% 16% 23% 100%

Alle 15 + j 58% 31% 11% 100%

N. valid cases 1 386 739 258 2 383

30 / 59


4.3 Screeningsgraad mammografisch onderzoek, berekening op hercodeerde data (enkel preventief) 4.3.1 Geografische verschillen in coverage preventief Figuur 4-15 stelt de screeningsgraad voor per Gewest, in verschillende leeftijdsgroepen, zoals die ingeschat werd door de gezondheidsenquête 2001. In Figuur 4-16 worden dan enkel twee leeftijdsgroepen genomen : ed actuele doelgrope 50-69 jaar en een potentiële doelgroep 40-49 jaar. Hierbij werden enkel de mammografische onderzoeken meegeteld die louter preventief bedoeld waren, geen follow-up onderzoek en geen testen naar aanleiding van klachten of wegens een verhoogd risico. De vrouwen die om één of andere reden een mammografisch onderzoek ondergaan hebben dat niet als preventief gecodeerd was, worden uit de noemer en uit de teller gehaald. We vinden dezelfde regionale verschillen als wanneer de coverage berekend werd met alle mammografisch onderzoeken. Vooral voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar is het opmerkelijk hoe in Brussel twee maal meer preventieve onderzoeken uitgevoerd werden dan in Vlaanderen. In die leeftijdsgroep scoort ook Wallonië significant hoger dan Vlaanderen. Binnen in de doelgroep 50-69 valt wel op dat er in de groep 60-69 jaar significant minder preventief onderzocht wordt dan in de groep 5059. coverage preventief mammographisch onderzoek 2001

% van de doelpopulatie

80%


60%

40%

20%

0% 15-39

40-49

50-59

60-69

70+

leeftijd

Figuur 4-15 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) in grote leeftijdsgroepen HIS 2001

31 / 59


% van de doelppopulatie

80%

coverage preventief mammografisch onderzoek 2001

40-49 jaar 50-69 jaar

60%

40%

20%

0% Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Figuur 4-16 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per gewest , voor twee leeftijdsgroepen 40-49 en 50-69 HIS 2001

In de volgende Figuur 4-17 worden de resultaten voorgesteld per provincie. Zoals ook met de “coverage” mammografieën totaal, komen er significante verschillen tussen de provincies naar voor. Het is merkwaardig dat in enkele provincies de screeningsgraad in de leeftijdsgroep 40-49 jaar niet significant verschilt van deze in de aanbevolen doelpopulatie 5069. Dit is zeker het geval in Luik, Namen, Henegouwen, Oost-Vlaanderen, Brabant ( Vl en W). De ratio coverage 50-69j / 40-49j varieert van 0.99 (Namen) tot 0.32 (Limburg). 40-49 jaar 50-69 jaar

coverage preventief mammografisch onderzoek 2001

60%

40%

20%

Na m ur

Lu xe m bo ur g

Lie ge

Ha ina ut

Br ab an tW all on

Br us se ls

Lim bu rg

0% An tw er pe n Vl aa m sB ra ba nt W es tV laa nd er en Oo st Vl aa nd er en

% van de doelpopulatie

80%

Figuur 4-17 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per provincie, voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar en 50-69. HIS 2001

4.3.2 Socio-economische verschillen in coverage preventief De socio-economische verschillen die vastgesteld werden voor de coverage mammografisch onderzoek, komen meer uitgesproken naar voor als enkel de preventieve onderzoeken weerhouden worden.

32 / 59


4.3.2.1 Naar onderwijsniveau Er is een significante trend naar meer preventief onderzoek in de hogere onderwijscategorieën, deze trend is steiler in de leeftijdsgroep 40-49, waar de coverage in de hoogste klasse het dubbel bedraagt van deze in de laagste. Zie Figuur 4-18.

coverage preventief mammografisch onderzoek

70%

coverage preventief mammographisch onderzoek, per onderwijsniveau, 2001

60%

40-49

50%

50-69

40% 30% 20% 10% 0% lager + geen diploma

lager secundair

hoger secundair

hoger

hoogst behaalde diploma

Figuur 4-18 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per onderwijsniveau, voor twee leeftijdsgroepen 40-49 en 50-69 HIS 2001

4.3.2.2 Naar inkomenscategorieën Figuur 4-19 toont de coverage mammografische screening per inkomenscategorie. Voor alle leeftijden tussen 40 en 69 jaar is hier de invloed van het inkomensniveau op de screeningsgraad statistisch significant : er gebeuren meer preventieve mammografische onderzoeken bij vrouwen van een gezin met een hoger inkomen. Dit verschil is groter in de leeftijdsgroepen 40-49 jaar en 60-69, en valt weg ine (kleine) groep 70+. coverage preventief mammografisch onderzoek

100%

coverage preventief mammografisch onderzoek naar equivalent inkomen : 50-69

<1000 € 1000 + €

80%

60%

40%

20%

0% 40-49

50-59

60-69

70+

Figuur 4-19 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per inkomenscategorie (equivalent inkomen), per grote leeftijdsgroepen HIS 2001

33 / 59


4.3.2.3 Naar nationaliteit Qua nationaliteit hebben we hier enkel grote groepen : − Belgisch − niet Belgisch, nationaliteit van een lidstaat van de Europese Unie (E.U.) − niet Belgisch, nationaliteit niet van een lidstaat van de E.U. Binnen deze groepen bestaat dus eigenlijk vrij veel heterogeniteit wat betreft socioeconomische status en waarschijnlijk ook wat betreft gezondheidsgerelateerd gedrag. Er dient ook bij opgemerkt dat het om de actuele nationaliteit gaat, niet om herkomst. Allochtonen, die eventueel een verschillend gezondheids gerelateerd gedrag zouden kunnen hebben, of specifieke problemen i.v.m. toegankelijkheid, kunnen met deze methde niet duuidelijk omschreven worden, daar er een vrij groot aantal de belgische nationalieit hebben. Binnen de leeftijdsdoelgroep 50-69 jaar is er geen significant verschil in screeningscoverage per nationaliteit. Voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar echter vinden we dat er minder niet-Europese vrouwen dan Belgische in de loop van de laatste twee jaar mammografisch onderzocht geweest waren (zie Figuur 4-21). Dit verschil is echter niet statistisch significant. Als we dan voor die leeftijdsgroep enkel “preventieve “ mammografieën in beschouwing nemen, is er geen duidelijk verschil meer. Het relatief meer onderzocht worden van Belgisch en niet-Belgisch Europese vrouwen tussen 40 en 49 jaar zou dus vooral niet-preventieve onderzoeken betreffen. Het lijkt er ook op dat niet-Belgisch Europese vrouwen van 40 tot 49 een hogere preventieve screeningsgraad bereiken dan de Belgische, maar dit verschil is statistisch niet significant. (zie Figuur 4-20 en Tabel 4-7) Tabel 4-7 Screeningsgraad preventief en totaal, per nationaliteit. België HIS 2001. coverage preventieve screening 40-49 jaar 50-69 jaar coverage totaal mammografieën 40-49 jaar 50-69 jaar

100%

Belgisch 24.5 (21.1 - 27.9) 43.7 (40.5 - 46.9)

Niet Belgisch – van een EU lidstaat 42.9 (27.3 - 58.4) 51.6 (37.8 - 65.5)

Niet van een EU lidstaat 20.0 ( 2.9 - 37.1) 50.0 (22.8 - 77.2)

39.6 (36.1 - 43.1) 55.6 (52.7 - 58.4)

53.8 (39.9 - 67.8) 61.5 (49.6 - 73.5)

20.0 ( 3.3 - 36.7) 66.7 (43.6 - 89.8)

coverage preventief mammografisch onderzoek

% van de doelgroep

80%

40-49 60%

50-69

40%

20%

0% Belgisch

Niet Belgisch - van een EU lidstaat

niet van een EU lidstaat

Figuur 4-20 Proportie vrouwen in die in 2001 verklaarden een louter preventief mammografisch onderzoek ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar, per nationaliteit HIS 2001

34 / 59


% van het totaal aantal vrouwen

100%

% coverage alle mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar

40-49

80%

50-69 60%

40%

20%

0% Belgisch

Niet Belgisch - van een EU lidstaat

niet van een EU lidstaat

Figuur 4-21 Proportie vrouwen in die in 2001 verklaarden een mammografisch onderzoek ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar, per nationaliteit HIS 2001

4.3.3 Verdeling van de tijd verlopen sinds het laatste mammografisch onderzoek Grosso modo blijft bij de vrouwen, die in de laatste twee jaar onderzocht werden, de proportie voor wie dit in het afgelopen jaar gebeurde dezelfde als zonder selectie op louter preventief onderzoek. Deze is groter dan de helft in het Vlaamse en Brusselse gewest, 50 % in het Waalse Gewest.

% van de vrouwen die een preventief onderzoek dede de laatste twee jaar

75%

preventief onderzoek : aandeel van de vrouwen die een test kregen in de loop van het laatste jaar 2001

50%

25%

0% Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Figuur 4-22 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, enkel preventief, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht. Per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar HIS 2001

35 / 59


4.4 Georganiseerde screening en uitnodigingen per brief NB : het betreft alle mammografieën, niet enkel de preventieve. Ongeveer 60 % van de Vlaamse vrouwen in de leeftijdsdoelgroep 50-69 jaar verklaarde een uitnodigingsbrief gekregen te hebben in de loop van de laatste twee jaar (zie Figuur 4-23). Een deel van die uitnodigingsbrieven werd gestuurd in het kader van de georganiseerde screeningscampagne die in Vlaanderen in de loop van het jaar 2001 van stapel gegaan is, echter op verschillende tijdstippen, per provincie en/of LOGO. Het verband tussen de screeningscampagne in Vlaanderen en de verklaringen aangaande uitnodigingsbrief voor een mammografie is niet gemakkelijk uit deze cijfers af te leiden. De screenings- en promotie campagnes in Vlaanderen zijn in verschilllende regios niet allemaal tegelijk verlopen. Voor een bondige en nauwkeurige beschrijving van het project verwijzen we naar (4), waarvan in bijlage blz. 54 een samenvatting voorgesteld wordt. In Tabel 4-8 blijkt dat het aantal uitnodigingsbrieven in de loop van het jaar gegroeid is, maar dit is niet zeer uitgesproken. Er zijn ook uitnodigingsbrieven ontvangen buiten de leeftijdsgroep. Het is niet duidelijk hoe dit begrip “uitnodigingsbrief” juist begrepen werd op het schriftelijk vragenformulier. Het verband tussen die uitnodigingsbrief en het ondergaan van een mammografie is hier ook niet zo onmiddellijk duidelijk : 15 % van de Vlaamse vrouwen van 50 tot 69 jaar die in de loop van de laatste twee jaar een mammografie ondergingen, verklaarde dit gedaan te hebben tengevolge van een uitnodigingsbrief. Deze proportie is wel hoger in de groep 60-69 jaar (21 %) dan in de groep 50-59 (13 %) (zie Figuur 4-24). Dit heeft naar alle waarschijnlijkheid te maken met het feit dat 2000-2001 een transitiejaar was voor georganiseerde screening. 75%

% dat een uitnodigingsbrief gekregen heeft in de loop van de laatste twee jaar

% van alle vrouwen

Vlaanderen Brussel Wallonië 50%

België

25%

0% 15-39

40-49

50-59

60-69

70+

Figuur 4-23 Proportie vrouwen in verschillende leeftijdsgroepen die een uitnodigingsbrief kregen in de loop van de laatste twee jaar. HIS 2001

36 / 59


Tabel 4-8 Evolutie in de loop van 2001 van de proportie onderzochte vrouwen die daarvoor een uitnodigingsbrief gekregen hadden. België HIS 2001. januari maart

april – juni

juli september

oktober december

totaal 2001


30% 15% 19%

26% 7% 23%

25% 11% 17%

36% 11% 20%

29% 11% 20%

50-59


38% 27% 14%

58% 29% 15%

48% 13% 18%

66% 13% 17%

53% 20% 16%

60-69


59% 7% 13%

53% 33% 21%

69% 18% 13%

65% 10% 24%

61% 18% 17%

leeftijd 40-49

% van de vrouwen die nde laatstet 2 jaar een mammografie hadden

30%

% van de vrouwen, mammografisch onderzocht in de laatste twee jaar, die daarvoor per brief werden uitgenodigd

25%

20%

50-59 60-69

15%

10%

5%

0% Vlaanderen

Brussel

Wallonië

Figuur 4-24 Proportie vrouwen 50-59 en 60-69 die in de loop van de laatste twee jaar een mammografie ondergingen en verklaarden dit gedaan te hebben tengevolge een uitnodigingsbrief. HIS 2001.

Het is wel merkwaardig dat er zoveel vrouwen van 40–49 jaar verklaarden een uitnodigingsbrief gekregen te hebben, alhoewel deze leeftijd volgens de Europese richtlijnen eigenlijk niet tot de doelgroep behoort. Er bestaat hierin ook een duidelijk verschil tussen de provincies, zoals blijkt uit Figuur 4-25.

37 / 59


% van de vrouwen in de doelgroepen

100%

% vrouwen die een uitnodigingsbrief ontvangen hebben 40-49 jaar

80%

50-69 jaar

60%

40%

20%

tot al

Na m ur

Lu xe m bo ur g

Lie ge

Ha ina ut

Br ab an tW all on

Br us se ls

Lim bu rg

An tw er pe Vl n aa m sB ra ba W nt es tV laa nd er en Oo st Vl aa nd er en

0%

Figuur 4-25 Proportie vrouwen die verklaarden een uitnodigingsbrief gekregen te hebben, per provincie, 40 – 49 en 50 – 69 jaar, HIS 2001

Niet alle uitnodigingsbrieven worden gevolgd door een mammografisch onderzoek. Voor een groot aantal ervan is dit wel terecht, sommige vrouwen zijn immers reeds in behandeling, of hebben recent een onderzoek gekregen, of hebben een andere goede reden om niet in te gaan op een uitnodigingsbrief. Dit wordt gesuggereerd door de cjfers in Tabel 4-10. Tabel 4-9 toont de proportie uitnodigingsbrieven die gevolgd werden door een mammografisch onderzoek. Deze is in Vlaanderen veel lager dan in de rest van het land, maar er werden daar veel meer brieven gestuurd. We dienen er ook rekening mee te houden dat het systematisch screenen recent begonnen was op het tijdstip van de ondervraging in de gezondheidsenquête. Zo zal er een aantal een brief gekregen hebben kort voor het interview, en nog geen tijd gehad om aan de uitnodiging gevolg te geven. Tabel 4-9 Proportie uitnodigingsbrieven die gevolgd werden door een mammografisch onderzoek, per Gewest en per leeftijdsgroep. België HIS 2001.

Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

40-49 jaar

12.1%

25.0%

48.8%

21.0%

50-69 jaar

31.9%

61.1%

51.2%

35.1%

Aangegeven redenen om niet in te gaan op de uitnodigingsbrief : Zie Tabel 4-10 Het blijkt dat kosten eigenlijk zeer weinig vermeld worden als reden om niet in te gaan op de uitnodigingsbrief. Recent onderzoek, of anders reeds gevolgd worden is hier de voornaamste reden in de doelgroep.

38 / 59


Tabel 4-10 Aangegeven redenen om geen gevolg te geven aan een uitnodigingsbrief. België HIS 2001. 40-49 N Had recent een mammografisch onderzoek Geen tijd Te duur Niet nodig Onaangenaam onderzoek Andere

50-69 N Had recent een mammografisch onderzoek Geen tijd Te duur Niet nodig Onaangenaam onderzoek Andere

Vlaanderen 82 38% 20% 0% 10% 19% 12% 100%

Brussel

Vlaanderen 123 49% 8% 2% 19% 13% 9% 100%

Brussel

Wallonië 22

25% 53% 8% 5% 10% 0% 100%

43% 22% 6% 3% 12% 13% 100%

166 22% 13% 1% 5% 10% 50% 100%

Wallonië 25

71% 12% 0% 5% 11% 0% 100%

België 62

België 55

46% 12% 0% 13% 12% 16% 100%

203 50% 8% 2% 18% 13% 9% 100%

4.5 Verband met andere determinanten 4.5.1 Preventief gynaecologisch onderzoek : screening voor cervixkanker Hier hebben we de bovengrens van de doelleeftijd beperkt tot 64 jaar, omdat systematische cervixscreening volgens de richtlijnen op die leeftijd ophoudt. Tabel 4-11 Relatief Risico een mammografie ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar in functie van het gescreend zijn voor cervix kanker (uitstrijkje in de loop van de laatste drie jaar). 40-49 en 50 - 64 jaar. België HIS 2001. 50-64 jaar

40-49 jaar

40-64 jaar


1.77 (1.44 - 2.18) 2.52 (1.82 - 3.50) 2.74 (2.07 - 3.63)

2.23 (1.97 - 2.53) 5.58 (4.50 - 6.91) 3.05 (2.58 - 3.62)

1.82 (1.62 - 2.03) 3.25 (2.71 - 3.89) 2.87 (2.48 - 3.33)

België

2.08 (1.79 - 2.41)

2.6 (2.38 - 2.85)

2.19 (2.02 - 2.37)

Zoals blijkt uit Tabel 4-11, bestaat er een duidelijk verband tussen gescreend zijn voor cervixkanker en een mammografisch onderzoek ondergaan hebben. Deze associatie is sterker (groter relatief risico) in de jongere leeftijdsgroep, 40-49 jaar tegenover 50-64 jaar, en in het Waals en Brussels gewest ten opzichte van Vlaanderen. Dit verschil is heel waarschijnlijk voor een groot deel in verband te brengen met gewestelijke verschillen in het raadplegingsgedrag : huisarts versus gynaecoloog, frequentie van bezoek aan gynaecoloog en, het voorschrijfgedrag van geraadpleegde artsen. Het gewestelijk verschil hierin wordt geïllustreerd in Figuur 4-26. De kans een gynaecoloog geraadpleegd te hebben in de loop van de laatste twee jaar is hoger bij de hoogste inkomenscategorieën, maar opgedeeld per gewest is dit verschil enkel in Wallonië statistisch significant. Zie Tabel 4-12 39 / 59


% vrouwen van 40 tot en met 64 jaar

100%

% vrouwen die minder dan twee jaar geleden consulteerden bij een gynaecoloog

75%

50%

25%

0% Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

Figuur 4-26 Proportie vrouwen die in de laatste twee jaar bij een gynaecoloog op raadpleging gingen, 40-64 jaar, per Gewest, HIS 2001,

Tabel 4-12 Relatief Risico voor een raadpleging bij de gynaecoloog in de laatste twee jaar, voor een equivalent inkomen meer dan 1000 € t.o.v.minder dan 1000 € 40-64 jaar, per gewest. België HIS 2001. Vlaanderen Brussel Wallonië België

1.21 (0.96 - 1.51) 1.19 (0.86 - 1.65) 1.33 (1.11 - 1.60) 1.24 (1.09 - 1.41)

4.5.2 Rookgedrag Globaal is het risico geen mammografisch onderzoek gekregen te hebben niet significant verhoogd voor rooksters in de doelgroep (50-69 jaar). Dit is wel zo in de leeftijdsgroep 40-49 jaar. Tabel 4-13 Relatief risico voor rooksters (t.o.v. niet rooksters) niet mammografisch onderzocht te zijn geweest in de laatste twee jaar. België HIS 2001. RR Vlaanderen Brussel Wallonië België

40-49 jaar 1.35 (0.86 - 2.10) 1.03 (0.72 - 1.48) 1.15 (0.89 - 1.50) 1.24 (1.02 - 1.49) *

50-69 jaar 0.81 (0.54 - 1.22) 1.40 (0.89 - 2.20) 0.98 (0.70 - 1.37) 0.89 (0.71 - 1.11)

40-69 jaar 1.17 (0.89 - 1.53) 1.34 (1.00 - 1.78) * 1.15 (0.93 - 1.41) 1.16 (1.01 - 1.34) *

40 / 59


5 Discussie Beperkingen Het gaat om een steekproef, en een bevraging, die bovendien schriftelijk is. Dit brengt uiteraard t.o.v. een systematische volledige registratie enige beperkingen met zich mee. Anderzijds worden hier per persoon veel meer gegevens geregistreerd dan in een klinisch register. “Bij de interpretatie van de resultaten zal men rekening dienen te houden met de beperkingen van de representativititeit. De participatiegraad bedraagt ongeveer 60 % en de participatie wordt beïnvloed door het socio-economisch en cultureel niveau van de aangesproken. In dergelijke enquêtes worden personen uit een meer sociaal achtergesteld milieu meestal iets minder meegerekend.7 Anderzijds zijn mensen met een gunstigere sociale achtergrond meer vertegenwoordigd, net zoals mensen die meer begaan zijn met hun gezondheid. Dit zijn meestal de personen die vaker preventieve attitudes aannemen. Dit zou dus de basis kunnen vormen voor een systematische overschatting in de richting van een betere preventieve coverage. In dezelfde richting bestaat er waarschijnlijk ook een “recall bias” : vrouwen hebben de neiging de tijd te onderschatten die sinds hun laatste preventief onderzoek verlopen is 8.” Voor de meeste variabelen in dit verband is de steekproefgrootte voldoende om zinvolle vergelijkingen tussen de regio’s toe te laten. Voor sommige waarden is dit ook mogelijk per provincie. De gegevens die we hier verwerkt hebben, komen uit de schriftelijke vragenlijst, die ingevuld werd zonder tussenkomst van de interviewer. Dus zouden er meer fouten en onnauwkeurigheden kunnen insluipen dan in een “face to face” interview. Er zijn echter voldoende redenen om aan te nemen dat het invullen van deze schriftelijke vragenlijst met grote zorg gebeurd is en als betrouwbaar mag beschouwd worden. Zo bijvoorbeeld is het aantal “missing values” (geen antwoord, onbekend, “ik weet het niet” enzovoort) meestal vrij beperkt (0-5 %). De waarde van de antwoorden vermindert wel een beetje als het om “tweede stap” antwoorden gaat, zoals bv. “redenen waarom er een onderzoek al dan niet uitgevoerd werd”. De periode- en leeftijdsgrenzen van de onderzochte populaties laten geen exacte vergelijking toe met andere methodes zoals meer gericht specifiek onderzoek of registratie. Maar dat is niet erg, in de mate dat vergelijkingen met ander onderzoek ) wel mogelijk is (internationaal en belgisch in vorige en volgende perioden. Ook is de fout redelijk klein. (zie materiaal en methoden). Dit geldt ook voor de problemen die rijzen rond de juiste definitie van “screenings” onderzoek t.o.v. diagnostisch of follow-up onderzoek. De vragenlijst van 2001 was meer uitgebreid, wat veel interessante informatie biedt, maar de vergelijking tussen de twee perioden is slechts voor een beperkt aantal variabelen mogelijk. Waar de twee perioden wel kunnen vergeleken worden, blijkt dit relevante informatie te bieden. Het interval -vier jaar- is voor dit onderzoek wel ideaal.

7

Zie : verslag Gezondheidsenquête (beschikbaar op www.iph.fgov.be/epidemio) deel I – VII : “Participatiegraad”, en tabel 7.1. Hier wordt verwezen naar de Arbeidskrachten enquête. 8 Zie ook ibid. deel IV resultaten 4 Preventie 3 opsporing van bortskanker “discussie en besluiten” 41 / 59


Samenvatting van de resultaten Voor de meeste analyses werden twee doelgroepen onderscheiden : − 50-69 jaar, want dit is de leeftijdsdoelgroep van de richtlijnen, en “screeningscoverage” strictu senso betreft enkel deze groep. − 40-49 jaar omdat hier sowieso toch reeds veel gescreend wordt, eook omdat de vraag gesteld wordt of screenen in die leeftijdsgroep toch niet aangewezen zou zijn. Geografisch wordt meestal per gewest gewerkt. Analyses per provincie zijn zeker relevant, daar er toch initiatieven vanuit provincies gebeuren, promotiecampagnes en georganiseerd screenen. De steekproef is echter vaak te klein op dit niveau om significante resultaten te kunnen leveren. De screeningsgraad stijgt met de leeftijd tot een maximum tussen 50 en 59 jaar. Er wordt heel wat mammografisch onderzoek verricht tussen 40 en 49 jaar, een niet onbelangrijk deel daarvan is wellicht preventief, als screening bedoeld. Van 1997 naar 2001 is voor heel België de screeningsgraad gestegen van 50 naar 57 %. Deze stijging komt voor in alle gewesten, maar is het meest uitgesproken, en ook statistisch significant in het Brussels Gewest. Voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar bedraagt deze coverage 40 % in 2001, niet significant gestegen t.o.v. 1997. Er komen belangrijke en significante gewestelijke verschillen naar voor, met de hoogste coverage in Brussel, dan in Wallonië en het laagst in Vlaanderen. Per urbanisatie graad was er in 1997 een gradiënt merkbaar, waarbij de coverage in de landelijke gebieden het laagst was. In 2001 is deze toestand gëvoleerd naar meer gelijkheid. Ook per onderwijsniveau is tussen 1997 en 2001 dezelfde evolutie naar meer gelijkheid vast te stellen. Per inkomenscategorieën echter (enkel voor 2001 beschikbaar in het gebruikte bestand) zijn er nog verschillen in 2001 : de screeningscoverage in de doelgroep (50-69) ligt er duidelijk lager in de groep met minder dan 1000 € per maand equivalent inkomen. Deze uitgesproken verschillen zijn statistisch significant in Vlaanderen en Wallonië. Voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar is dit verschil enkel in Wallonië statistisch significant. De verdeling per tijd verlopen sinds het laatste onderzoek wijst in de richting van enige “overscreening” in het Brussels Gewest, en waarschijnlijk naar een inhaalbeweging in het Vlaamse Gewest. De aanleiding tot het onderzoek werd bevraagd in 2001. In de leeftijdsgroep 50-69 vermelden de helft van de antwoorden “advies van een arts, zonder klachten of symptomen” als aanleiding tot het onderzoek, waarbij die arts in bijna de helft van de gevallen een huisarts was. Bij de 40-49 jarigen is dit driemaal vaker een specialist. 35 % van de antwoorden vermelden klachten, symptomen, follow-up of een vergroot risico. Een uitnodigingsbrief werd in de doelgroep slechts in 8 % van de gevallen als aanleiding vermeld, dit is echter meer dan 15 % in Vlaanderen, waarschijnlijk als gevolg van het begin van de georganiseerde screeningscampagne. Hier blijkt ook dat deze proportie (in Vlaanderen) 20 % overstijgt in de leeftijdsgroep 60-69. Het relatief belang van deze uitnodigingsbrief is dus groter in de oudere leeftijden van de doelgroep, juist die waar de coverage het meest kan verbeterd worden. Dit komt overeen met de bevindingen van de in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap door het van het InterMutualistisch Agentschap uitgevoerde studie (4) op alle door het RIZIV terugbetaalde prestaties. Uit Tabel 5-1 blijkt duidelijk dat het relatief belang van georganiseerd screenen stijgt met de leeftijd, binnen de doelgroep. Tabel 5-1 Proportie eerste lezingen uitgevoerd in het tweede semester 2001 in Vlaanderen (Intermutualistisch Agentschap) Aantal eerste lezingen (=preventief) / totaal aantal mammografieën

50-54 jaar

55-59 jaar

60-64 jaar

65-69 jaar

35.9 %

39.7 %

44.3 %

47.9 % 42 / 59


Uit deze analyse van aangegeven redenen voor mammografisch onderzoek blijkt dus dat het in een vrij grote proportie niet om een louter preventief onderzoek gaat. Als het opzet van deze studie is enig inzicht te bieden in de screeningscoverage bij het begin van de campagne, moeten we dan toch gaan verfijnen en, in de mate van het mogelijke, de toestand beschrijven voor onderzoek dat als louter preventief kan bestempeld worden. De proportie louter preventief onderzoek, voor de doelgroep 50-69 jaar, bedraagt 62 % voor heel België, zonder significante gewestelijke verschillen. De gewestelijke verschillen in “screeningsgraad” zijn hier dus niet toe te schrijven aan een grotere of kleinere proportie preventief onderzoek. In Vlaanderen is de proportie preventieve onderzoeken echter hoger in de oudere leeftijdsgroep. Qua coverage preventief onderzoek vinden we dus dezelfde regionale verschillen als wanneer de coverage berekend werd met alle mammografisch onderzoeken. Binnen de doelgroep 50-69 jaar valt wel op dat in er Vlaanderen en Wallonië de groep 60-69 jaar significant minder preventief onderzocht wordt dan de groep 50-59 jaar. In de leeftijdsgroep 40-49 jaar zijn de verschillen meer uitgesproken : In Brussel werden twee maal meer preventieve onderzoeken uitgevoerd dan in Vlaanderen, Wallonië scoort ook significant hoger dan Vlaanderen. Per onderwijsniveau bekeken blijkt dat, in de doelgroep, waar in 2001 de screeningscoverage praktisch gelijk verdeeld was over alle onderwijscategorieën, er voor het louter preventief onderzoek, toch weer een trend duidelijk wordt ten voordele van de hoger onderwijsniveaus. Per inkomenscategorieën (meer of minder dan 1000 € equivalent inkomen), blijkt er in de leeftijdsgroepen 40-69 jaar een significant hogere screeningsgraad preventief onderzoek te zijn voor de meer welstellenden. Dit verschil is meer uitgesproken in de leeftijdsgroepen 4049 jaar en 60-69 jaar. Per nationaliteit is er in de doelgroep (50-69) geen verschil in coverage te merken. 35 % van de de vrouwen van 40-69 jaar verklaarden een uitnodigingsbrief gekregen te hebben, 45 % in Vlaanderen, 17 % in Brussel en 18% in Wallonië. Het zijn niet noodzakelijk alle uitnodigingsbrieven in het kader van de screeningscampagne. In Vlaanderen is wel zichtbaar geworden dat die uitnodigingen in sommige provincies vroeger gestuurd werden dan in andere. Daar worden de uitnodigingen toch beperkt tot de doelgroep (50-69). In Wallonië staat de provincie Luik in voor het grootste aandeel van de uitnodigingsbrieven : daar krijgt bijna 60 % van de vrouwen een uitnodigingsbrief, zowel de 40-49 als de 50-69 jarigen. Lang niet alle uitnodigingsbrieven krijgen een positief gevolg : in de doelgroep werd 35 % ervan gevolgd door een mammografisch onderzoek, 32 % in Vlaanderen (daar werden veel meer brieven verstuurd) , 61 % in Brussel, en 51 % in Wallonië. De meest frekwent aangegeven reden om niet in te gaan op zo een uitnodiging was wel het recent ondergaan hebben van een mammografisch onderzoek. Er bestaat een sterke associatie tussen het gescreend zijn voor beide gynecologische kankers waar secundaire preventie door screenen aangewezen is. De kans gescreend te zijn hangt ook af van de kans in de laatste twee jaar een gynecoloog bezocht te hebben. Deze ligt lager in Vlaanderen en significant hoger in Brussel ; ze wordt ook positief beïnvloed door een hoger inkomen. Bespreking De screeningscoverage bedraagt 57 % voor België, met significante verschillen tusssen de Gewesten. Alhoewel er tussen 1997 en 2001 een gunstige evolutie te merken is, bestaan er nog ongelijkheden in de screeningscoverage, deze worden voor een deel verklaard door socio-economische verschillen, en voor een deel door geografische verschillen in het consultatiegedrag van de vrouwen en het voorschrijfgedrag van de artsen. Het lijkt erop dat het invoeren van het georganiseerd systematisch bevolkingsonderzoek deze ongelijkheden enigszins kan wegwerken. Zo merken we dat in Vlaanderen, in 2001, in de hoogste leeftijdsgroepen van de doelgroep het ontvangen van een uitnodigingsbrief vaker vermeld werd als aanleiding tot onderzoek. 43 / 59


Dit wordt bevestigd door de studie van het InterMutualistisch Agentschap op alle door het RIZIV terugbetaalde onderzoeken (4). Daar blijkt ook dat bij niet aktieve zonder (43.8%) en met (48.5 %) voorkeurstarieven, het aandeel preventief onderzoek in het totaal mammografisch onderzoek duidelijk hoger ligt dan bij actieve vrouwen (37.2%). Dit ligt in dezelfde lijn als de door de HIS vastgestelde socio-economische ongelijkheden (minder mammografisch onderzoek bij hogere leeftijd en bij lager inkomen). Het lijkt ondertussen wel duidelijk dat er bij de verdere ontwikkeling van het programma systematisch rekening mee zal moeten gehouden worden dat heel wat vrouwen reeds (al dan niet preventief) onderzocht worden, buiten het programma systematisch screenen. Een goed registratiesysteem en goede gegevensuitwisseling is hier dan ook onontbeerlijk om het aantal nutteloze uitnodigingen te beperken. Zolang de coverage niet te groot is biedt de gezondheidsenquête een unieke mogelijkheid een voldoende grote steekproef ook van de niet gescreende vrouwen een beschrijving te geven en zo nuttige informatie te bieden om gerichte acties te ondernemen om de screeningsgraad te verhogen. Voor evaluatie en bijsturing van het screeningsprogramma is de kenmerking van deze niet gescreende vrouwen wel zeer belangrijk. Registratie van de onderzochte vrouwen biedt deze mogelijkheid immers niet. Voor het bijsturen van het programma in een lokaal microplanningsinitiatief is de steekproef van een bevolkingsenquête te klein. Anderszijds kunnen we er toch niet op rekenen dat elk microplanningsinitiatief op lokaal niveau de middelen zou hebben de niet gescreende populatie te beschrijven. In veel gevallen zal het meer kosten-effectief blijken hiervoor nationale of regionale gegevens te gebruiken als schatting. Op basis van deze HIS data is het niet mogelijk de impact te meten van de screeningscampagne die in de loop van 2001 in Vlaanderen geïmplementeerd werd. Dit is waarschijnlijk toe te schrijven aan het feit dat deze op verschillende plaatsen niet op hetzelfde tijdstip begonnen is 9. Het is ook niet duidelijk in de vragenlijst wat met “uitnodigingsbrief” juist bedoeld wordt : het kan ook gaan om een uitnodiging voor een followup onderzoek. Bovendien bestond er voorheen reeds een zekere coverage mammografische screening : 51 % (BI : 42% - 60%) van de vrouwen van de doelgroep die in de loop van het eerste trimester 2001 ondervraagd werden (dus vóór de screeningscampagne startte) verklaarden een uitnodigingsbrief voor een mammografie gekregen te hebben in de loop van de laatste twee jaar. Deze proportie bedraagt 65% (BI 56% - 74%) in het laatste trimester. Toch zijn deze bevindingen niet in tegenspraak met wat door het intermutualistisch agentschap naar voor gebracht werd : in Vlaanderen wordt daar van het tweede semester 2000 naar het tweede semester 2001 een stijging van 42.8 % mammografische onderzoeken vastgesteld. Daar is een daling van 16 % van de “diagnostische” onderzoeken bij inbegrepen. Maar de HIS data betreffen alle onderzoeken tussen 1/1/1999 en 31/12/2001. De sterke toename van het aantal preventieve onderzoeken in het laatse semester 2001 wordt daardoor minder zichtbaar. mogelijk verder werk −

Compilatie van ander in België verwezenlijkt onderzoek (4) (5) (15)

−

Herberekening voor de leeftijdsgroep 50-64, in overeenkomst met de Europese richtlijnen (16)

−

Bespreking van dit werk met de evaluatie werkgroep en eventuele herberekeningen ter voorbereiding van de evaluatie van de programma’s

−

Bespreking van voorlopig nog niet benutte mogelijkheden van de HIS en vooruitzichten

−

Multivariate analyse om de invloed van verscheidene determinanten voor mammomgrafisch borstkankerscreenen na te gaan

9

cfr (4) voor een samenvattende beschrijving 44 / 59


6 Bijlagen : 6.1 Bijlage 1 : Bijkomende tabellen Hier wordt het cijfermateriaal van de hoger gepresenteerde grafieken geleverd. Tabel 6-1 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per gewest. België HIS 2001.

50-69 Vlaanderen Brussel Wallonië België 40-49 Vlaanderen Brussel Wallonië België

1997

2001

45.8 (40.9 - 50.7)

53.4 (48.9 - 57.9)

58.3 (52.7 - 63.9)

72.0 (66.8 - 77.2)

52.5 (47.5 - 57.5)

59.4 (55.2 - 63.6)

49.2 (46.2 - 52.2)

56.9 (54.2 - 59.6)

32.7 (26.6 - 38.8)

35.5 (30.0 – 41.0)

54.0 (47.2 - 60.8)

48.9 (41.6 - 56.2)

44.3 (38.2 - 50.4)

48.2 (43.0 - 53.4)

38.8 (35.2 - 42.4)

40.3 (37.0 - 43.6)

Tabel 6-2 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (= 50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per provincie. België HIS 2001.

50-69 Antwerpen Vlaams Brabant West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Limburg Brussel Waals Brabant Henegouwen Luik Luxemburg Namen Totaal

40-49

1997

2001

1997

2001

43.5 (33.7 - 53.3)

56.8 (49.1 - 64.5)

25.8 (15.0 - 36.6) 33.1 (23.3 - 42.9)

49.2 (37.7 - 60.7)

54.5 (42.9 - 66.1)

40.1 (25.3 - 54.9) 46.1 (31.8 - 60.4)

37.6 (27.3 - 47.9)

56.3 (45.0 - 67.6)

29.9 (17.2 - 42.6) 37.8 (24.4 - 51.2)

51.7 (41.3 - 62.1)

47.2 (36.4 – 58.0)

33.5 (18.7 - 48.3) 37.0 (25.0 - 49.0)

45.6 (31.5 - 59.7)

51.5 (40.5 - 62.5)

45.8 (28.0 - 63.6) 27.2 (13.9 - 40.5)

58.3 (52.7 - 63.9)

72.0 (66.8 - 77.2)

54.0 (47.2 - 60.8) 48.9 (41.6 - 56.2)

48.9 (30.4 - 67.4)

66.6 (51.8 - 81.4)

43.7 (26.5 - 60.9) 51.5 (31.5 - 71.5)

59.0 (50.3 - 67.7)

62.5 (55.0 – 70.0)

45.1 (34.8 - 55.4) 61.3 (52.5 - 70.1)

50.2 (42.2 - 58.2)

69.7 (61.8 - 77.6)

40.2 (29.7 - 50.7) 57.0 (46.7 - 67.3)

36.6 (20.2 – 53.0)

50.6 (42.3 - 58.9)

51.0 (29.1 - 72.9) 37.2 (27.7 - 46.7)

41.6 (27.2 – 56.0)

55.7 (42.1 - 69.3)

48.5 (31.7 - 65.3) 54.5 (36.1 - 72.9)

49.2 (46.2 - 52.2)

56.9 (54.2 - 59.6)

38.8 (35.2 - 42.4) 40.3 (37.0 - 43.6)

45 / 59


Tabel 6-3 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (= 50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per urbanisatiegraad . HIS 1997 en 2001

50-69 1997

2001

Brussel Andere steden Voorstedelijk gebied Landelijk gebied

58.3 (52.7 - 63.9) 56.7 (49.7 - 63.7) 49.8 (44.3 - 55.3) 38.4 (32.5 - 44.3)

72.0 (66.8 - 77.2) 51.7 (44.9 - 58.5) 57.2 (52.6 - 61.8) 54.6 (49.3 - 59.9)

40-49 1997 2001 54.0 (47.2 - 60.8) 48.9 (41.6 - 56.2) 31.7 (22.6 - 40.8) 41.1 (32.7 - 49.5) 39.8 (33.2 - 46.4) 41.0 (35.2 - 46.8) 37.9 (30.6 - 45.2) 36.9 (30.8 - 43.0)

totaal

49.2 (46.2 - 52.2)

56.9 (54.2 - 59.6)

38.8 (35.2 - 42.4)

40.3 (37.0 - 43.6)

Tabel 6-4 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per onderwijsniveau. HIS 1997 en 2001 40-49

50-69 1997

Geen Lagere school Lager middelbaar Hoger middelbaar Hoger onderwijs

2001

1997

2001

44.4 (26.6 - 62.2) 41.4 (22.1 - 60.7) 34.6 (12.0 - 57.2) 29.7 ( 3.8 - 55.6) 38.9 (32.2 - 45.6) 42.7 (36.3 - 49.1) 27.0 (16.8 - 37.2) 35.4 (23.1 - 47.7) 34.8 (29.0 - 40.6) 56.7 (51.4 – 62.0) 38.2 (29.4 – 47.0) 31.7 (24.1 - 39.3) 52.7 (47.0 - 58.4) 60.2 (54.8 - 65.6) 37.3 (30.9 - 43.7) 39.0 (33.2 - 44.8) 65.9 (60.3 - 71.5) 64.4 (59.3 - 69.5) 43.4 (37.3 - 49.5) 47.1 (41.6 - 52.6)

Tabel 6-5 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per inkomenscategorie . HIS 2001 50-69

40-49


<1000€ 1000 + € 40.7 (33.5 - 47.8) 60.7 (52.5 – 69.0) 58.4 (48.2 - 68.7) 72.7 (64.4 - 81.1) 45.8 (38.8 - 52.9) 70.5 (63.1 - 77.8)

<1000€ 25.4 (15.0 - 35.8) 40.0 (27.1 - 52.9) 37.5 (28.8 - 46.2)

1000 + € 35.8 (27.3 - 44.4) 54.3 (43.5 - 65.2) 50.8 (41.9 - 59.7)

België

46.2 (41.7 - 50.8)

34.7 (28.7 - 40.7)

46.1 (40.7 - 51.6)

67.8 (63.2 - 72.4)

Tabel 6-6 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht. Per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001

1997 2001

Vlaanderen Brussel 54.8 (47.5 - 62.0) 65.5 (58.6 - 72.4) 62.3 (56.3 - 68.2) 64.7 (59.4 - 70.0)

Wallonië 59.8 (53.0 - 66.5) 49.8 (44.2 - 55.3)

België 57.7 (53.6 - 61.8) 58.9 (55.4 - 62.4)

46 / 59


Tabel 6-7 Distributie van de tijd verlopen sinds het laatste coverage mammografisch onderzoek, bij vrouwen ooit onderzocht, per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001.

1997

<1 jaar 1-2 jaar > 2 jaar

Vlaanderen Brussel Wallonië België 36.8 (30.9 - 42.7) 52.8 (46.4 - 59.2) 47.3 (41.3 - 53.3) 41.8 (38.8 - 44.7) 30.4 (24.8 - 36.1) 27.8 (22.0 - 33.5) 31.9 (26.3 - 37.5) 30.6 (27.8 - 33.4) 32.7 (27.0 - 38.5) 19.4 (14.4 - 24.5) 20.8 (15.9 - 25.6) 27.6 (24.9 - 30.3)

2001

<1 jaar 1-2 jaar > 2 jaar

46.0 (40.7 - 51.3) 56.1 (49.8 - 62.5) 35.2 (30.4 - 39.9) 43.7 (41.0 - 46.5) 27.9 (23.2 - 32.6) 30.6 (24.9 - 36.3) 35.5 (31.3 - 39.8) 30.5 (28.0 - 33.1) 26.1 (21.4 - 30.7) 13.3 (07.7 - 18.8) 29.3 (25.1 - 33.5) 25.7 (23.9 - 27.6)

Tabel 6-8 Distributie van de aanleiding voor een mammografie, per gewest, 50-69 jaar. HIS 2001 Vlaanderen 62% 20% 18%


Brussel 66% 16% 19%


België 62% 17% 20%

Tabel 6-9 Distributie van de aanleiding voor een mammografie, per gewest, 50-59 en 60-69 jaar. HIS 2001.

50-59



60-69


68% 17% 15%

Brussel 69% 11% 20%


België 62% 17% 21%

60% 23% 17%

54% 19% 27%

62% 18% 19%

Tabel 6-10 Distributie van de aanleiding voor een mammografie, per leeftijdsgroepen, België. HIS 2001.

preventie symptomen follow-up totaal

15-39 j 41% 40% 18% 100%

40-49 j 54% 25% 21% 100%

50-59 j 66% 14% 20% 100%

60-69 j 61% 20% 18% 100%

70+ j 61% 16% 23% 100%

Alle 15 + j 58% 31% 11% 100%

N. 1386 739 258

Tabel 6-11 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) in grote leeftijdsgroepen per gewest, voor twee leeftijdsgroepen 40-49 jaar en 50-69. HIS 2001.

40-49 jaar 50-69 jaar

Vlaanderen

Brussel

Wallonië

België

19.2% 40.4%

39.3% 60.0%

32.8% 46.6%

24.9% 43.9%

47 / 59


Tabel 6-12 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per gewest, voor vijf leeftijdsgroepen 15-39 ; 40-49 ; 50-59 ; 60-69; 70+ . HIS 2001.

15-39 jaar 40-49 jaar 50-59 jaar 60-69 jaar 70+ jaar

Vlaanderen 3.6 ( 2.1 - 5.1) 19.2 (14.2 - 24.2) 46.7 (39.5 - 53.9) 33.7 (26.8 - 40.6) 12.5 ( 7.1 – 18.0)

Brussel 6.8 ( 4.4 - 9.2) 39.3 (31.5 - 47.2) 67.3 (59.0 - 75.6) 50.0 (40.1 - 59.9) 17.7 (12.0 - 23.5)

Wallonië 2.4 ( 1.2 - 3.5) 32.8 (27.2 - 38.4) 56.4 (49.8 - 63.0) 35.9 (29.3 - 42.6) 13.4 ( 8.9 - 17.9)

België 3.6 ( 2.7 - 4.5) 24.9 (21.6 - 28.1) 51.5 (47.2 - 55.8) 35.6 (31.3 - 39.9) 13.4 (10.5 - 16.3)

Tabel 6-13 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per provincie , voor twee leeftijdsgroepen 40-49 jaar en 50-69 jaar. HIS 2001.

Antwerpen Vlaams Brabant West Vlaanderen Oost Vlaanderen Limburg Brussel Brabant Wallon Hainaut Liege Luxembourg Namur

40-49 jaar 14.9 ( 6.7 - 23.1) 30.9 (16.4 - 45.4) 14.9 ( 3.6 - 26.2) 29.2 (17.0 - 41.3) 11.8 ( 1.4 - 22.1) 39.3 (31.5 - 47.2) 35.7 (13.6 - 57.9) 42.9 (32.3 - 53.4) 42.4 (30.5 - 54.3) 20.3 (11.3 - 29.2) 48.0 (28.0 - 68.0)

50-69 jaar 44.8 (36.2 - 53.4) 41.3 (27.6 - 54.9) 45.3 (32.7 - 57.9) 32.5 (21.2 - 43.8) 37.3 (25.3 - 49.3) 60.0 (53.5 - 66.5) 44.4 (25.0 - 63.9) 47.4 (38.5 - 56.2) 60.0 (50.6 - 69.4) 41.9 (33.0 - 50.7) 48.6 (34.0 - 63.2)

Tabel 6-14 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per onderwijsniveau, voor twee leeftijdsgroepen 40-49 en 50-69. HIS 2001.

Lager + geen diploma Lager secundair Hoger secundair Hoger onderwijs

40-49 jaar 12.2 (3.1 - 21.4) 14.3 (7.6 – 21.0) 23.0 (17.7 - 28.2) 34.0 (28.2 - 39.8)

50-69 jaar 31.4 (25.1 - 37.7) 40.5 (34.2 - 46.8) 48.9 (42.8 - 54.9) 53.8 (47.6 – 60.0)

Tabel 6-15 Coverage mammografische screening, enkel preventief onderzoek, per inkomenscategorie (equivalent inkomen), voor grote leeftijdsgroepen. HIS 2001.

15-39 jaar 40-49 jaar 50-59 jaar 60-69 jaar 70+ jaar

<1000 € 2.8 ( 1.4 - 4.2) 16.2 (11.2 - 21.2) 42.1 (34.9 - 49.3) 29.1 (23.4 - 34.8) 11.8 ( 8.0 - 15.6)

1000 + € 4.4 ( 2.9 – 6.0) 28.5 (23.1 - 33.8) 57.0 (50.3 - 63.7) 50.0 (41.4 - 58.6) 17.0 (10.8 - 23.1)

48 / 59


Tabel 6-16 Proportie vrouwen in die in 2001 verklaarden een mammografisch onderzoek ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar, per nationaliteit, totaal mammografieën, enkel preventief onderzoek. HIS 2001. coverage preventieve screening 40-49 jaar 50-69 jaar Belgisch 24.5 (21.1 - 27.9) 43.7 (40.5 - 46.9) Niet Belgisch - EU Lidstaat 42.9 (27.3 - 58.4) 51.6 (37.8 - 65.5) EU Lidstaat 20.0 ( 2.9 - 37.1) 50.0 (22.8 - 77.2) coverage totaal mammographieën Belgisch 39.6 (36.1 - 43.1) 55.6 (52.7 - 58.4) Niet Belgisch - EU Lidstaat 53.8 (39.9 - 67.8) 61.5 (49.6 - 73.5) 20.0 ( 3.3 - 36.7) 66.7 (43.6 - 89.8) EU Lidstaat Tabel 6-17 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, enkel preventief, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht. Per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 2001. Vlaanderen 57.4 (49.4 - 65.4)

Brussel 59.3 (50.7 - 67.8)

Wallonië 50.4 (43.6 - 57.2)

België 55.6 (51.2 - 60.1)

Tabel 6-18 Proportie vrouwen in verschillende leeftijdsgroepen die een uitnodigingsbrief kregen in de loop van de laatste twee jaar. HIS 2001.

15-39 40-49 50-59 60-69 70+

Vlaanderen 10.2 ( 7.8 - 12.6) 29.8 (24.4 - 35.1) 52.7 (46.4 - 59.1) 60.1 (53.6 - 66.6) 14.3 ( 9.0 - 19.7)

Brussel 3.1 ( 1.4 - 4.7) 12.5 ( 7.7 - 17.3) 20.6 (14.3 - 27.0) 18.8 (12.1 - 25.4) 4.5 ( 1.6 - 7.4)

Wallonië 1.5 ( 0.6 - 2.3) 19.0 (14.9 - 23.2) 16.0 (11.6 - 20.4) 17.5 (12.8 - 22.2) 7.2 ( 4.0 - 10.5)

België 7.0 ( 5.8 - 8.3) 25.1 (22.1 - 28.1) 39.7 (36.0 - 43.5) 43.0 (39.1 - 47.0) 11.1 ( 8.6 - 13.7)

Tabel 6-19 Proportie vrouwen 50-59 en 60-69 die in de loop van de laatste twee jaar een mammografie ondergingen en verklaarden dit gedaan te hebben tengevolge een uitnodigingsbrief. HIS 2001. 50-59 60-69 Vlaanderen 12.7 ( 7.0 - 18.4) 21.2 ( 14.3 - 28.1) Brussel 7.5 ( 3.4 - 11.7) 2.7 (- 0.1 - 5.5) Wallonië 5.5 ( 2.8 - 8.2) 5.4 ( 2.6 - 8.2)

49 / 59


Tabel 6-20 Proportie vrouwen die verklaarden een uitnodigingsbrief gekregen te hebben, per provincie, 40-49 en 50-69 jaar. HIS 2001. 2001 Antwerpen Vlaams Brabant West Vlaanderen Oost Vlaanderen Limburg Brussel Brabant Wallon Hainaut Liege Luxembourg Namur

50-69 jaar 58.6 (51.5 - 65.7) 77.2 (68.6 - 85.8) 70.2 (62.1 - 78.2) 43.7 (35.5 - 51.8) 34.1 (25.9 - 42.3) 20.2 (12.5 - 27.9) 6.9 ( 0.4 - 13.4) 10.5 (- 3.3 - 24.3) 54.0 (40.2 - 67.8) 6.7 ( 2.2 - 11.1) 3.1 ( -2.9 - 9.2)

40-49 jaar 30.7 (22.7 - 38.7) 28.8 (17.9 - 39.7) 40.5 (29.4 - 51.7) 20.0 (12.3 - 27.7) 30.9 (20.8 - 40.9) 10.9 ( 3.3 - 18.6) 12.8 ( 3.2 - 22.3) 10.5 (- 3.3 - 24.3) 56.8 (40.8 - 72.7) 14.6 ( 7.0 - 22.3) 3.6 (-3.3 - 10.4)

total

41.3 (38.3 - 44.3)

25.1 (21.9 - 28.2)

Tabel 6-21 Proportie uitnodigingsbrieven die gevolgd werden door een mammografisch onderzoek, per Gewest, en per leeftijdsgroep. HIS 2001.

40-49 jaar 50-69 jaar

Vlaanderen 12.1% 31.9%

Brussel 25.0% 61.1%

Wallonië 48.8% 51.2%

België 21.0% 35.1%

Tabel 6-22 Aangegeven redenen om geen gevolg te geven aan een uitnodigingsbrief. HIS 2001. 40-49 jaar Had recent een mammografisch onderzoek Geen tijd Te duur Niet nodig Onaangenaam onderzoek Andere N 50-69 jaar Had recent een mammografisch onderzoek Geen tijd Te duur Niet nodig Onaangenaam onderzoek Andere N

Vlaanderen 38% 20% 0% 10% 19% 12% 100% 82

Brussel 25% 53% 8% 5% 10% 0% 100%

Vlaanderen 49% 8% 2% 19% 13% 9% 100% 123

Brussel 71% 12% 0% 5% 11% 0% 100%

Wallonië 43% 22% 6% 3% 12% 13% 100% 22

België 22% 13% 1% 5% 10% 50% 100% 62

Wallonië 46% 12% 0% 13% 12% 16% 100% 25

166 België 50% 8% 2% 18% 13% 9% 100%

55

203

50 / 59


Tabel 6-23 Relatief Risico een mammografie ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar in functie van het gescreend zijn voor cervixkanker (uitstrijkje in de loop van de laatste drie jaar). 40-49 en 50-64 jaar. HIS 2001.

Vlaanderen Brussel Wallonië België

50-64 jaar

40-49 jaar

40-64 jaar

1.77 (1.44 - 2.18) 2.52 (1.82 - 3.50) 2.74 (2.07 - 3.63) 2.08 (1.79 - 2.41)

2.23 (1.97 - 2.53) 5.58 (4.50 - 6.91) 3.05 (2.58 - 3.62) 2.60 (2.38 - 2.85)

1.82 (1.62 - 2.03) 3.25 (2.71 - 3.89) 2.87 (2.48 - 3.33) 2.19 (2.02 - 2.37)

Tabel 6-24 Relatief Risico voor een raadpleging bij de gynaecoloog in de laatste twee jaar, bij een equivalent inkomen van meer dan 1000 €. 40-64 jaar. HIS 2001. Vlaanderen Brussel Wallonië België

1.21 (0.96 - 1.51) 1.19 (0.86 - 1.65) 1.33 (1.11 - 1.60) 1.24 (1.09 - 1.41)

Tabel 6-25 Proportie vrouwen die in de laatste twee jaar bij een gynaecoloog op raadpleging gingen, 40-64 jaar, per Gewest. HIS 2001. Vlaanderen Brussel Wallonië België

65.6 (61.7 - 69.4) 81.0 (77.1 - 84.8) 70.6 (67.4 - 73.8) 68.5 (66.4 - 70.6)

Tabel 6-26 Relatief risico voor rooksters (t.o.v. niet rooksters) niet mammografisch onderzocht te zijn geweest in de laatste twee jaar. HIS 2001. RR Vlaanderen Brussel Wallonië België

40-49 1.35 (0.86 - 2.10) 1.03 (0.72 - 1.48) 1.15 (0.89 - 1.50) 1.24 (1.02 - 1.49)

50-69 0.81 (0.54 - 1.22) 1.40 (0.89 - 2.20) 0.98 (0.70 - 1.37) 0.89 (0.71 - 1.11)

40-69 1.17 (0.89 - 1.53) 1.34 (1.00 - 1.78) 1.15 (0.93 - 1.41) 1.16 (1.01 - 1.34)

51 / 59


6.2 Bijlage 2 : Vragen i.v.m. preventief borstkankeronderzoek in de gezondheidsenquête : SC.01. Heeft u ooit zelf uw borsten onderzocht om een abnormaliteit vast te stellen? SC.02. Wanneer heeft u voor het laatst uw borsten zelf onderzocht? SC.03. Heeft u ooit uw borsten laten onderzoeken door een arts? (geen echografie of mammografie) SC.04. Wanneer heeft u voor het laatst uw borsten laten onderzoeken door een arts? SC.05. Wanneer heeft u voor het laatst een gynaecoloog bezocht? − Minder dan 1 jaar geleden… … … … … … … … … … … … … … … ... 1 − 1 jaar geleden of langer, maar minder dan 2 jaar… … .… … … .. 2 − 2 jaar geleden of langer… … … … … … … … … … … … … … … … ... 3 − Ik weet het niet… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .. 9 SC.06. Heeft u reeds een mammografie (radiografie van de borsten) gehad? − Ja… … … … … … … … … … … … … … … … … . 1 − Neen… … … … … … … … … … … … … … … … 2 − Ik weet het niet… … .… … … … … … … … … . 9 SC.07. Wanneer heeft u voor het laatst een mammografie gehad? − Minder dan 1 jaar geleden… … … … … … … … … … … … … … … … 1 − 1 jaar geleden of langer, maar minder dan 2 jaren… … … … … ... 2 − 2 jaar geleden of langer… … … … … … … … … … … … … … … … … . 3 − Ik weet het niet… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 9 SC.08. Wanneer (in welk jaar) heeft u voor het laatst een mammografie gehad? SC.09. Om welke reden heeft u deze mammografie gehad? 01. Op aanraden van uw huisarts, zonder dat er een klacht of abnormaliteit was 02. Op aanraden van uw gynaecoloog, zonder dat er een klacht ofabnormaliteit was 03. Borstkanker(-s) bij familieleden … … … 04. U heeft reeds een borstkyste, een borsttumor, borstkanker of een operatie aan de borsten gehad 05. Opvolging van een vorig onderzoek 06. Pijn aan de borsten 07. U heeft zelf een abnormaliteit in uw borst vastgesteld(b.v. een knobbeltje 08. Uw arts heeft een abnormaliteit in uw borst opgemerkt tijdens een onderzoek 09. Naar aanleiding van een uitnodigingsbrief 10. Andere reden, welke:_______________________________________ SC.10. Heeft u in de afgelopen 2 jaar een uitnodigingsbrief gekregen voor een (mammografisch) borstkankeronderzoek? − Ja… … … … … … … … … … … … … … … … … . − Neen… … … … … … … … … … … … … … … … − Ik weet het niet… … .… … … … … … … … … . SC.11. Heeft u naar aanleiding van deze uitnodigingsbrief een (mammografisch) borstkankeronderzoek laten uitvoeren? − Ja… … … … … … … … … … … … … … … … … . − Neen… … … … … … … … … … … … … … … … SC.12. Waarom heeft u geen (mammografisch) borstkankeronderzoek laten uitvoeren naar aanleiding van deze uitnodigingsbrief? 01. Omdat ik kort ervoor reeds dit onderzoek had ondergaan 02. Omdat ik geen tijd had 03. Omdat zo’n onderzoek te veel kost 52 / 59


04. 04. Omdat ik dit niet nodig vind 05. Omdat ik zo’n onderzoek niet aangenaam vind 06. Omdat ik reeds een chirurgische ingreep met amputatie van de borst heb ondergaan 07. Omwille van een andere redenen: Welke?______________________ SC.14. Heeft u reeds een uitstrijkje (een opsporingsonderzoek naar baarmoederhalskanker) laten uitvoeren? − Ja − Neen − Ik weet het niet SC.15. Wanneer heeft u voor het laatst een uitstrijkje laten uitvoeren? − Minder dan een jaar geleden − Een jaar geleden of langer, maar minder dan 3 jaar − 3 jaar geleden of langer, maar minder dan 5 jaar − Meer dan 5 jaar geleden − Ik weet het niet

53 / 59


6.3 Bijlage 3 : Verloop van de campagne borstkankerscreening in Vlaanderen naar “Campagne borstkankerscreening. Verslag nr. 1 van het InterMutualistisch Agentschap: tweede semester 2001” (4)

In 1998 gaf de Vlaamse Regering de Vlaamse KankerLiga de opdracht een voorlichtingscampagne te starten rond kankerpreventie, en de daarvoor nodige financiële steun. Kankerpreventie is immers een van de Vlaamse Gezondheidsdoelen. Verschillende methoden werden hier bij ingezet : −

de Vlaamse KankerLiga begon op 14 februari 2001 een grote postercampagne met als slogan “Tussen 50 en 69? Laat naar je borsten kijken!”

−

op 20 februari 2001, ontvingen twee milioen mannen en vrouwen een foldertje met de foto van drie bekende vlamingen, met op de keerzijde uitleg over borstkanker. Deze mailing was niet beperkt tot vrouwen van de doelgroep.

−

op 23 februari 2001 begon de campagne “Kom op tegen kanker 2001” met een TV-show op VRT. Dit werd vervolgd door drie reeksen spots op radio en TV. De laatste reeks heeft tot drie juni geduurd. Dit thema werd ook herhaald besproken in de media in de periode tussen het begin van de mediacampagne en 14/02/2001) en het begin van de nationale screeningscampagne (15/06/2001). (= invoeren van een nieuw RIZIV prestatie nummer en gratis screeningsmammografieën volgens het programma). Er was ook een telefoonlijn beschikbaar voor vragen en informatie was ook te vinden op de website van de Vlaamse Gemeenschap.

−

Ook andere organisaties hebben zich ingezet en er toe bijgedragen om van deze campagne een succes te maken. Vanaf september 2000 hebben de afdelingen gezondheispromotie van de verzekeringsinstellingen en vrouwenorganisaties vormngsavonden voor hun leden georganiseerd en lesmateriaal verdeeld.

Op 15 juni 2001 is de screeningscampagne effectief gestart in het Vlaams Gewest.

54 / 59


Startdatum van borstkankerscreening via het tweede spoor (= via systematische uitnodigingen door de screeningscentra, het eerste spoor = via het initiatief van de huisarts of gynaecoloog) Deze startdatum verschilt volgens de provincies of LOGOO’s. voorstelling van het begin van het tweede spoor:

hieronder een bondige

Provincie

Begindatum van het tweede spoor

Antwerpen

Juni 2001 : voortzetting van screeningsprojecten die reeds aan de gang waren in de LOGO Mechelen en de (PrAAM) Preventieve Acties Antwerpen Midden Oktober 2001 :nieuw project

Vlaams Brabant

Juni 2001 : voortzetting van screeningsprojecten die reeds aan de gang waren

Limburg

Januari 2002

Oost Vlaanderen

September 2002

West Vlaanderen

Fbruari 2002 : LOGO Brugge en (OIVD) Oostende – Ieper – Veurne – Diksmuide September 2002 : LOGO’s Roeselare-Tielt en Kortrijk

55 / 59


6.4 Bijlage 4 : lijst tabellen en figuren Tabellen Tabel 3-1 Indicatoren in de evaluatie van het nationaal programma systematisch screenen voor borstkanker (verslag van de werkgroep evaluatie). ............................................................................................................ 14 Tabel 4-1 Proportie van de vrouwen, met een mammografisch onderzoek de loop van de laatste twee jaar, die tot de doelgroep 50-69 jaar behoorden. België HIS 2001. .................................................................................. 21 Tabel 4-2 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek, 50-69 jaar. België HIS 2001. ......................................... 27 Tabel 4-3 Aanleiding tot het mammografisch onderzoek, 40-49 jaar. België HIS 2001 .......................................... 28 Tabel 4-4 Distributie van de aanleiding voor een mammografie in de loop van de laatste twee jaar, per gewest, 5069 jaar. België HIS 2001. ............................................................................................................................... 29 Tabel 4-5 Distributie van de aanleiding voor een mammografie in de loop van de laatste twee jaar : aandeel in het totaal aantal onderzochte vrouwen, per gewest, 50-59 en 60-69 jaar. België HIS 2001. ............................... 30 Tabel 4-6 Distributie van de aanleiding voor een mammografie in de loop van de laatste twee jaar, aandeel in het totaal aantal onderzochte vrouwen, per leeftijdsgroepen. België HIS 2001. .................................................. 30 Tabel 4-7 Screeningsgraad preventief en totaal, per nationaliteit. België HIS 2001. ............................................. 34 Tabel 4-8 Evolutie in de loop van 2001 van de proportie onderzochte vrouwen die daarvoor een uitnodigingsbrief gekregen hadden. België HIS 2001. .............................................................................................................. 37 Tabel 4-9 Proportie uitnodigingsbrieven die gevolgd werden door een mammografisch onderzoek, per Gewest en per leeftijdsgroep. België HIS 2001................................................................................................................ 38 Tabel 4-10 Aangegeven redenen om geen gevolg te geven aan een uitnodigingsbrief. België HIS 2001.............. 39 Tabel 4-11 Relatief Risico een mammografie ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar in functie van het gescreend zijn voor cervix kanker (uitstrijkje in de loop van de laatste drie jaar). 40-49 en 50 - 64 jaar. België HIS 2001. .................................................................................................................................... 39 Tabel 4-12 Relatief Risico voor een raadpleging bij de gynaecoloog in de laatste twee jaar, voor een equivalent inkomen meer dan 1000 € t.o.v.minder dan 1000 € 40-64 jaar, per gewest. België HIS 2001...................... 40 Tabel 4-13 Relatief risico voor rooksters (t.o.v. niet rooksters) niet mammografisch onderzocht te zijn geweest in de laatste twee jaar. België HIS 2001. ................................................................................................................ 40 Tabel 5-1 Proportie eerste lezingen uitgevoerd in het tweede semester 2001 in Vlaanderen (Intermutualistisch Agentschap).................................................................................................................................................... 42 Tabel 6-1 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per gewest. België HIS 2001................................................................................................................................ 45 Tabel 6-2 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (= 50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per provincie. België HIS 2001....................................................................................................................... 45 Tabel 6-3 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (= 50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per urbanisatiegraad . HIS 1997 en 2001 ..................................................................................................... 46 Tabel 6-4 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per onderwijsniveau. HIS 1997 en 2001............................................................................................................... 46 Tabel 6-5 Coverage mammografisch onderzoek in de doelpopulatie (50-69 jaar) en in de leeftijdsgroep 40-49. per inkomenscategorie . HIS 2001 ....................................................................................................................... 46 Tabel 6-6 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht. Per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001 ....................................................... 46 Tabel 6-7 Distributie van de tijd verlopen sinds het laatste coverage mammografisch onderzoek, bij vrouwen ooit onderzocht, per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001. ...................................................... 47 Tabel 6-8 Distributie van de aanleiding voor een mammografie, per gewest, 50-69 jaar. HIS 2001....................... 47 Tabel 6-9 Distributie van de aanleiding voor een mammografie, per gewest, 50-59 en 60-69 jaar. HIS 2001........ 47 Tabel 6-10 Distributie van de aanleiding voor een mammografie, per leeftijdsgroepen, België. HIS 2001............. 47 Tabel 6-11 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) in grote leeftijdsgroepen per gewest, voor twee leeftijdsgroepen 40-49 jaar en 50-69. HIS 2001............................................................... 47 Tabel 6-12 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per gewest, voor vijf leeftijdsgroepen 15-39 ; 40-49 ; 50-59 ; 60-69; 70+ . HIS 2001. .................................................................... 48 Tabel 6-13 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per provincie , voor twee leeftijdsgroepen 40-49 jaar en 50-69 jaar. HIS 2001...................................................................................... 48 Tabel 6-14 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per onderwijsniveau, voor twee leeftijdsgroepen 40-49 en 50-69. HIS 2001.................................................................................................... 48 Tabel 6-15 Coverage mammografische screening, enkel preventief onderzoek, per inkomenscategorie (equivalent inkomen), voor grote leeftijdsgroepen. HIS 2001. .......................................................................................... 48 Tabel 6-16 Proportie vrouwen in die in 2001 verklaarden een mammografisch onderzoek ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar, per nationaliteit, totaal mammografieën, enkel preventief onderzoek. HIS 2001. ............................................................................................................................................................... 49 Tabel 6-17 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, enkel preventief, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht. Per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 2001. .................................................... 49 Tabel 6-18 Proportie vrouwen in verschillende leeftijdsgroepen die een uitnodigingsbrief kregen in de loop van de laatste twee jaar. HIS 2001. ........................................................................................................................... 49 Tabel 6-19 Proportie vrouwen 50-59 en 60-69 die in de loop van de laatste twee jaar een mammografie ondergingen en verklaarden dit gedaan te hebben tengevolge een uitnodigingsbrief. HIS 2001................... 49 56 / 59

Gegevens van de gezondheidsenquête over mammografisch screenen voor borstkanker Tabel 6-20 Proportie vrouwen die verklaarden een uitnodigingsbrief gekregen te hebben, per provincie, 40-49 en 50-69 jaar. HIS 2001...................................................................................................................................... 50 Tabel 6-21 Proportie uitnodigingsbrieven die gevolgd werden door een mammografisch onderzoek, per Gewest, en per leeftijdsgroep. HIS 2001. .......................................................................................................................... 50 Tabel 6-22 Aangegeven redenen om geen gevolg te geven aan een uitnodigingsbrief. HIS 2001. ........................ 50 Tabel 6-23 Relatief Risico een mammografie ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar in functie van het gescreend zijn voor cervixkanker (uitstrijkje in de loop van de laatste drie jaar). 40-49 en 50-64 jaar. HIS 2001......................................................................................................................................................... 51 Tabel 6-24 Relatief Risico voor een raadpleging bij de gynaecoloog in de laatste twee jaar, bij een equivalent inkomen van meer dan 1000 €. 40-64 jaar. HIS 2001................................................................................... 51 Tabel 6-25 Proportie vrouwen die in de laatste twee jaar bij een gynaecoloog op raadpleging gingen, 40-64 jaar, per Gewest. HIS 2001..................................................................................................................................... 51 Tabel 6-26 Relatief risico voor rooksters (t.o.v. niet rooksters) niet mammografisch onderzocht te zijn geweest in de laatste twee jaar. HIS 2001........................................................................................................................ 51

57 / 59


Figuren Figuur 4-1 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar in de doelpopulatie (50-69 jaar). HIS 1997 en 2001 .................................................................................................................................................. 18 Figuur 4-2 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar bij 40-49 jarigen. HIS 1997 en 2001 ... 19 Figuur 4-3 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar, per provincie in de doelgroep 50-69 jaar jarigen. HIS 1991 en 2001 ............................................................................................................................ 20 Figuur 4-4 Gebruik van mammografisch onderzoek in de laatste twee jaar, per provincie bij 40-49 jaar jarigen. HIS 1997 en 2001 .................................................................................................................................................. 20 Figuur 4-5 Gebruik van mammografisch onderzoek per leeftijd per gewest. HIS 1997 .......................................... 21 Figuur 4-6 Gebruik van mammografisch onderzoek per leeftijd per gewest. HIS 2001 .......................................... 22 Figuur 4-7 Gebruik van mammografisch onderzoek, per urbanisatiegraad in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1991 en 2001 ................................................................................................................................................................ 22 Figuur 4-8 Gebruik van mammografisch onderzoek, per urbanisatiegraad bij 40-49 jarigen. HIS 1991 en 2001 ... 23 Figuur 4-9 coverage mammografisch onderzoek, per onderwijsniveau, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1991 en 2001. ............................................................................................................................................................... 23 Figuur 4-10 coverage mammografisch onderzoek, per onderwijsniveau, in de leeftijdsgroep 40-49 jaar. HIS 1991 en 2001. .......................................................................................................................................................... 24 Figuur 4-11 Gebruik van mammografisch onderzoek, per inkomenscategorie en per gewest, in de leeftijdsgroep 50-69 en 40-49jaar. HIS 2001. ...................................................................................................................... 25 Figuur 4-12 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht, per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001. ....................................................... 26 Figuur 4-13 Distributie van de tijd verlopen sinds het laatste coverage mammografisch onderzoek, bij vrouwen ooit onderzocht, per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar. HIS 1997 en 2001 ....................................................... 26 Figuur 4-14 Proportie van de vrouwen 50-69, die een mammografie ondergaan hebben en die verklaarden daarvoor uitgenodigd geweest te zijn per brief / HIS 2001............................................................................. 29 Figuur 4-15 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) in grote leeftijdsgroepen HIS 2001 ........................................................................................................................................................................ 31 Figuur 4-16 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per gewest , voor twee leeftijdsgroepen 40-49 en 50-69 HIS 2001..................................................................................................... 32 Figuur 4-17 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per provincie, voor de leeftijdsgroep 40-49 jaar en 50-69. HIS 2001................................................................................................ 32 Figuur 4-18 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per onderwijsniveau, voor twee leeftijdsgroepen 40-49 en 50-69 HIS 2001...................................................................................................... 33 Figuur 4-19 Coverage mammografische screening (enkel preventief onderzoek) per inkomenscategorie (equivalent inkomen), per grote leeftijdsgroepen HIS 2001.............................................................................................. 33 Figuur 4-20 Proportie vrouwen in die in 2001 verklaarden een louter preventief mammografisch onderzoek ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar, per nationaliteit HIS 2001.................................... 34 Figuur 4-21 Proportie vrouwen in die in 2001 verklaarden een mammografisch onderzoek ondergaan te hebben in de loop van de laatste twee jaar, per nationaliteit HIS 2001 .......................................................................... 35 Figuur 4-22 Proportie vrouwen die in het laatste jaar onderzocht werden, enkel preventief, bij vrouwen in de laatste twee jaar onderzocht. Per gewest, in de doelgroep 50-69 jaar HIS 2001 ...................................................... 35 Figuur 4-23 Proportie vrouwen in verschillende leeftijdsgroepen die een uitnodigingsbrief kregen in de loop van de laatste twee jaar. HIS 2001 ............................................................................................................................ 36 Figuur 4-24 Proportie vrouwen 50-59 en 60-69 die in de loop van de laatste twee jaar een mammografie ondergingen en verklaarden dit gedaan te hebben tengevolge een uitnodigingsbrief. HIS 2001................... 37 Figuur 4-25 Proportie vrouwen die verklaarden een uitnodigingsbrief gekregen te hebben, per provincie, 40 – 49 en 50 – 69 jaar, HIS 2001 .................................................................................................................................. 38 Figuur 4-26 Proportie vrouwen die in de laatste twee jaar bij een gynaecoloog op raadpleging gingen, 40-64 jaar, per Gewest, HIS 2001,.................................................................................................................................... 40

58 / 59


7 Referenties Reference List 1) Arbyn M, Capet F, Abarca M. Trend of breast cancer mortality in Belgium. IPH/EPI-REPORTS 26, 175. 2002. Brussels, Scientific Institute of Public Health. 2) European guidelines for quality assurance in mammography screening. 3rd edition ed. 2001. 3) Van Hal G. Aspecten van de gezondheidszorg in Vlaanderen met betrekking tot baarmoederhals- en borstkankerscreening. 1999. 4) De Gauquier K, Fabri V, Gaussin C. Campagne borstkankerscreening. Verslag nr. 1 van het intermutualistisch agentschap: tweede semester 2001 (vergelijking met het tweede semester 2000) Voorlopige resultaten. 1-35. 2002. 5) Fabri V. Le dépistage du cancer du sein en questions. 1-39. 2001. 6) Arbyn M, Van Oyen H. Measurement of the mammographic screening status in the Flemish Region. Arch Public Health 1997; 55(Supplement 1):19-20. 7) Arbyn M, Van Oyen H, Capet F. Participatiegraad van screening naar cervix- en borstkanker aan de hand van een telefonische enquête. In: Aelvoet W, Capet F, Vanoverloop J, editors. Gezondheidsindicatoren 1996. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 1998: 56-57. 8) Demarest S, Leurquin P, Tellier V, Van der Heyden J, Van Oyen H, Tafforeau J. [The health of the population in Belgium. The Belgian Health Interview Survey, 1997]. 1998. Unit of Epidemiology, Scientific Institute of Public Health. 9) Van der Heyden J, Demarest S, Buziarist J, Gisle L, Mierman PJ, Tafforeau J. [The health of the population in Belgium. The Belgian Health Interview Survey, 2001]. 2002. Unit of Epidemiology, Scientific Institute of Public Health. 10) Wilson JMG, Jungner G. Principles and practice of screening for disease. Public Health Papers 34, 1. 1968. Geneva, World Health Organisation. 11) A Dictionary of Epidemiology. 3 ed. New York: Oxford University Press, 1995. 12) Multicenterstudio: Borstkankerscreening Vlaanderen. Weyler J, Schrijvers J, Vandermeeren I, Vuylsteke de Laps L, editors. 1-403. 1997. 13) Guide to Clinical Preventive Services: Report of the US Preventive Services Task Torce. 2 ed. Baltimore: William & Wilkins, 1996. 14) Rutten GEHM, Thomas S. NHG-Standaarden voor de huisarts. Utrecht: Wetenschappelijke Uitgeverij Bunge, 1993. 15) Bleyen L, van Landeghem P, Pelfrène E. Screening for breast cancer in Ghent, Belgium: First results of a programme involving the existing health services. Eur J Cancer 1998; 34:1410-1414. 16) European guidelines for quality assurance in mammography screening. third edition ed. 2001. 17) Mérenne B, Van Der Haegen H, Van Hecke E. La Belgique, diversité territoriale. [202], 1-144. 1997. Bruxelles, Service Publications du Crédit Communal. Bulletin du Crédit Communal. Helbig, G.

59 / 59

Mammografische opsporing van borstkanker in België : analyse van de gezondheidsenquêtes 1997 en 2001

Recommend Documents