Maarten en Sint Maarten Martje Wouters
'Maarten, wil jij dit briefje even naar Mevrouw de Wilde brengen?' klonk de stem van meneer Rutgers door de stille klas. Maarten keek vragend op van zijn werk. Hij probeerde de aardrijkskunderepetitie te maken, waar alle andere jongens en meisjes ook mee bezig waren. Het lukte niet zo goed, want Maarten kwam net van een andere school waar ze een heel ander aardrijkskundeboek gebruikten. 'Zie maar wat je ervan maken kunt', had meneer Rutgers gezegd toen hij de vragen uitdeelde. 'Je krijgt geen cijfer als het je niet lukt.' 'Mevrouw de Wilde is de juffrouw van de eerste klas', ging meneer Rutgers verder. 'En ze is zijn vriendin', siste Kees die naast Maarten zat. 'Zei/je wat, Kees?' vroeg meneer Rutgers. 'Ik zuchtte meneer' antwoordde Kees, 'het is zo veel.' 'Doorwerken dan maar, Maarten, hier is de brief en wacht op antwoord', zei meneer. Maarten was blij dat hij even wat anders kon doen. Langzaam liep hij door de gang naar de eerste klas; waar zijn zusje Annemiek ook in zat. De eersteklassers waren aan het zingen: 'Sinte Maarten 't is zo koud. Geef me een kooltje of wat hout, Geef me een appel of een peer, kom ik 't hele jaar niet weer.' Maarten klopte aan de deur en omdat zijn geklop toch niet te horen was door het gezang, stapte hij maar gewoon naar binnen. Een beetje aarzelend liep hij naar de mevrouw voor de klas. 'Hier is een briefje van meneer Rutgers', zei hij. 'Dankjewel', zei mevrouw de Wilde. Ze scheurde de enveloppe open en las snel de inhoud. Toen keek ze Maarten aan. 'Wie ben jij eigenlijk?' vroeg ze. 'Ik ken je niet.' 'Ik ben Maarten Blom, we zijn hier pas komen wonen', antwoordde Maarten. 'Pe broer van Annemiek dus', zei mevrouw de Wilde, 'en een naamgenoot van Sint Maarten, dat is leuk.' 'Sint Maarten?' 'Ken je die niet? Vraag vanmiddag maar aan Annemiek wie dat is. Zij weet er nu alles van, hè Annemiek! En zeg tegen meneer Rutgers dat het in orde is.' 'Ja mevrouw', zei Maarten en op zijn gemak liep hij naar zijn eigen klas terug.
75
Achter zich hoorde hij nog zingen: 'Elf november is de dag, dat mijn lichtje branden mag.' Hij gaf de boodschap van Mevrouw de Wilde door en ging aan zijn tafeltje zitten om verder te werken. Steeds hoorde hij in zijn hoofd het liedje van Sint Maarten klinken. Wie was Sint Maarten? 's Middags na schooltijd liep Maarten met Kees naar huis. 'Wie is Sint Maarten?' vroeg hij. '0, iets voor kleine kinderen' antwoordde Kees, 'op 11 november gaan kleine kinderen met lampions langs de huizen om snoep of geld op te halen. Tegenwoordig krijg je haast altijd mandarijnen of doosjes met rozijnen of zoiets. Niks an.' 'Maar wie is Sint Maarten?' vroeg Maarten weer. 'Geen idee', zei Kees. Thuis vroeg Maarten het aan Annemiek, maar veel wijzer werd hij niet van haar verhaal. 'Ga naar de bibliotheek', zei moeder, 'en vraag het daar. Daar hebben ze vast wel een boek waar iets in staat over die Sint Maarten.' De bibliotheek was gelukkig vlakbij. Een jonge man met een baardje hielp Maarten. 'Hier, in deze boeken staat heel wat over Sint Maarten', zei hij, 'wil je lenen, dan moet ik je kaart even hebben .' 'Ik heb nog geen kaart', zei Maarten, 'ik woon hier pas een week.' 'Kom maar, dan schrijf ik er een voor je uit', zei de leeszaalassistent. En zo kon Maarten even later met een boek over heiligen en een boek over volksfeesten naar huis. Thuis las hij over de soldaat Maarten, die lang geleden op een koude winterdag zijn mantel met zijn zwaard in tweeën sneed en de ene helft aan een bedelaar gaf en de andere helft zelf weer omsloeg. Deze soldaat Maarten droomde de volgende nacht dat hij Jezus zag, gekleed in die hàlve mantel. 'Jij hebt mij je mantel gegeven', zei Jezus, 'ik dank je daarvoor.' De soldaat Maarten wilde geen soldaat blijven. Hij wilde christen worden en soldaat-zijn paste daar niet bij, vond hij. Hij liet zich dopen en verliet het leger. Doordat hij veel mensen hielp werd hij bekend. Later werd deze Maarten bisschop van Tours, een stad in Frankrijk, maar hij bleef de gewone arme mensen belangrijker vinden dan de rijke machtige mensen. Na zijn dood werd Maarten niet vergeten. Allerlei verhalen werden over hem verteld, het ene nog mooier dan het andere. Een heilige noemden de mensen hem tenslotte. Kerken werden genoemd naar Sint Maarten en op 11 november werd een feest gevierd ter ere van hem. Kinderen mochten dan met lampions la ngs de huizen gaan en lekkers en geld bij elkaar bedelen. Nu begreep Maarten wat Annemiek verteld had over het maken van een lampion op school en over het Sint Maarten-lopen. Zij wilde natuurlijk ook langs de huizen gaan, want dat was in dit dorp, hun nieuwe woonplaats, de gewoonte. Zij
76
liever dan hij. Kleine-kinderwerk was het. Maar diep in zijn hart vond Maarten het wél leuk, dat hij genoemd was naar Sint Maarten over wie zoveel mooie verhalen werden verteld. Sint Maarten was goed en vriendelijk, dapper en sterk geweest. Zo zou Maarten ook graag willen zijn. De volgende dag was het 11 november. 's Morgens al riep Annemiek: 'Vanavond gaan we Sint Maarten-lopen, hè Mam!' Moeder knikte: 'Ja zeker, om zeven uur.' Maar toen Maarten en Annemiek 's middags uit school thuis kwamen, troffen ze daar hun moeder met een schorre keel, rode ogen en een drupneus. 'Jongens', zei moeder, 'het spijt me, maar ik kan straks niet mee. Ik heb kou gevat en voel me zo ziek. Ik ga naar mijn bed. In de keuken staan boterhammen voor jullie. Eet die om zes uur maar op en ga nu een spelletje doen of wat lezen. Vader komt vanavond pas om negen uur thuis, dus moet jij om zeven uur maar met Annemiek meegaan, Maarten.' En na nog eens flink haar neus gesnoten te hebben, ging moeder naar boven. Maarten liep met een boos gezicht de huiskamer in. Leuk was dat. In de eerste plaats wilde hij om zeven uur t.v. kijken, het laatste deel van een spannende jeugdserie en in de tweede plaats voelde hij er niets voor met Annemiek en haar lampion langs de huizen te gaan en te bedelen om mandarijnen. Stel je voor dat Kees hem betrapte op zoiets kinderachtigs. Maarten dacht na. Zou hij Annemiek zeggen, dat ze maar alleen moest gaan of met de buurkinderen? Maar Annemiek was zo verlegen en ze kenden de buren nog helemaal niet. Zou hij zeggen dat hij erge hoofdpijn had? Maarten hoorde Annemiek in de keuken zingen: 'Sinte Maarten, 't is zo koud ...' Even later kwam ze de kamer in met haar zelfgemaakte lampion. 'Vind je hem mooi, Maarten?' vroeg ze. Haar hele gezicht straalde. 'Annemiek', begon Maarten, 'kun je vanavond niet alleen gaan? Ik voel me ook niet zo lekker. Misschien heeft mamma me aangestoken.' Annemiek keek Maarten met grote verschrikte ogen aan. 'A-a-alleen?' stotterde ze. 'D-dat kan ik niet.' Haar lip begon te trillen. 'Ik heb erge hoofdpijn', zei Maarten, 'sorry, hoor, maar het gaat echt niet.; Annemiek was geen huilebalk. Stilletjes ging ze in een stoel zitten en stak haar duim in haar mond, iets wat ze anders nooit meer deed. Maarten was blij dat Annemiek niet gilde of stampvoette. Nu merkte moeder tenminste niets. Om half zeven werd er aan de deur gebeld en tegelijk hoorden Annemiek en Maarten zachtjes zingen: 'Sinte Maarten 't is zo koud ...' 'Er liggen appels en doosjes smarties in de keukenkast ' wist Annemiek, 'die mogen we geven.' Samen liepen ze naar de deur. Daar stonden drie kinderen met lampions en een mevrouw. Ze zongen nog een liedje en hielden toen hun tassen op voor het lekkers. Maarten deelde uit. Toen keek hij naar Annemiek en zag hoe de tranen over haar wangen liepen. 'Doe je jas aan Annemiek', zei hij opeens, 'wij gaan ook.' Annemiek keek
77
Maarten aan. 'Echt?' vroeg ze ongelovig. 'Ja, ik zal gauw je lampion aansteken.' En daar gingen ze, van huis tot huis en overal zongen ze samen. Bij het huis van Kees aarzelde Maarten. Als Kees opendeed, wat zou hij dan zeggen? Maar Sint Maarten had zich er ook niets van aangetrokken wat de mensen zouden zeggen van zijn halve mantel. .. Vastberaden drukte Maarten op de bel en toen Kees voor hem stond, zong hij vrolijk met Annemiek mee: 'Sinte Maarten 't is zo koud ...'
78
FEESTEN VAN HET LICHT Inleiding op het thema Het kerkelijk jaar begint met de eerste adventszondag. Advent is, evenals het begin van het joodse jaar, een periode van bezinning en bekering, maar ook een periode van verwachting en uitzien naar het Licht. In de kerken en in veel gezinnen worden de adventskaarsen aangestoken. Terwijl de dagen steeds korter worden in deze donkere tijd van het jaar, steken we elke adventszondag een kaars méér aan, als een symbool dat het Licht het uiteindelijk zal winnen van de duisternis; en dat het kleine en het zwakke het kan winnen van de draak van het kwaad, ook al kun je er aanvankelijk nog niets van zien. Dit is het centrale thema van deze verhalen in de advents- en kersttijd. Al voordat de vier adventsweken beginnen, wordt op I I november een lichtenfeest gevierd. Kinderen verlichten dan met hun lampions de duisternis van de avond ter herinnering aan Sint Maarten. In de Frankische gebieden begon vroeger de adventstijd van zes weken met dit feest op 11 november. Het is ontstaan in een tijd dat er in Europa veel armoede was. Daardoor lopen ook nu nog kinderen langs de deuren met hun lantaarns als kleine bedelaars die zingen: '...hier woont een rijke man die ons wel wat geven kan ...' In onze tijd gaat het de kinderen vooral om het verzamelen van snoep. Of kan Sint Maarten voor hen tot een voorbeeld worden zoals in het verhaal Maarten en Sint Maarten? Wanneer we het Sinterklaasfeest als een adventsfeest vieren met de kinderen, zal ook dit feest voor hen langzamerhand niet alleen een feest van ontvangen, maar ook een feest van geven worden. Aan de legende Nicolaas en Jona met de duif ligt een bijbels thema ten grondslag. Het komt voor in het Elia-verhaal over de weduwe van Sarfath (l Kon. I7; 8-I6) en in de nieuwtestamentische verhalen over de wonderbare spijziging (Mark. 6:30-44 en de parallelverhalen). In de legende vraagt een jongen, die Jona heet, koren voor zijn verhongerde duif. En onder invloed van Nicolaas 'de Barmhartige' geeft de kapitein van het schip koren aan het volk, dat honger heeft, in plaats van zich achter de voorschriften te verschuilen. Deze barmhartigheid is het eigenlijke wonder. In de taal van de legende wordt dit wonder onder woorden gebracht in het symbool van het koren, dat niet vermindert. Al vele eeuwen voordat de christenen de geboorte van Jezus vierden als een Iichtfeest, staken de Joden in de maand december de lichten van hun chanoeka-lamp aan als een teken, dat de trouw aan Gods geboden het uiteindelijk wint van de heidense machten. Gedurende acht dagen worden de lichten van de chanoeka-lamp ontstoken in de synagoge en in het joodse gezin, elke avond een licht meer. Daarbij wordt gedacht aan de strijd van De Makkabeeën, die in opstand kwamen tegen de overheerser, toen de joden niet meer mochten leven volgens de Tora en gedwongen werden tot afgodendienst. In de legende van Het wonder van het oliekruikje en in het ontsteken van de lichten, wordt tot uitdrukking gebracht, dat niet de macht van een leger de uiteindelijke overwin-
73
ning geeft, maar het Woord van God, dat in de Bijbel gesymboliseerd wordt door het licht. In het verhaal De weddenschap is het tot de verbazing van een kind juist dat kleine zwakke lichtje, dat het wint van het grote en sterke. Omdat De groene bronzen klok niet wilde luiden voor hem alleen, slaat de machtige tsaar de klok in stukken. Maar uit de scherven ontstaan duizenden kleine klokjes, die door iedereen gehoord kunnen worden. De legende over Varenka vertelt hoe mensen en dieren geborgenheid vinden tijdens het oorlogsgeweld door het wonder van de liefde. Daardoor is na de oorlog weer nieuw leven mogelijk. Ook in de afschuwelijke werkelijkheid van een concentratiekamp kan het wonder van de liefde Het brute geweld overwinnen en licht en hoop brengen in het lijden van kinderen. Dat laat ons het historische verhaal Er was eens een draak ... zien. Hieruit blijkt dat er ook nu nog engelen zijn, maar dat we daarbij niet moeten denken aan de mooie engelen op kerstplaatjes of in kerstspelletjes. De vraag Zijn er nog engelen? kunnen we pas beantwoorden als we in nood of verdriet ontdekken wie een echte engel is. De Kerstnar komt met lege handen bij de nieuwe Koning, die hij wil dienen, maar daardoor kan hij het Kind dragen en de wijsheid ontvangen, waarnaar hij verlangde. De wens van De raaf die op het dak van Herodes zat om een witte raaf te worden, wordt vervuld als hij zijn ijdelheid vergeet en zich er om bekommert, dat de drie wijzen kunnen verdwalen, waardoor de geboorte van Jezus onbekend zou blijven. Hij ervaart echter, dat uiferlijke schoonheid en het anders-zijn niet gelukkig maakt. Integendeel, het roept jaloezie en agressie bij de andere vogels op. Zijn wens weer een gewone zwarte raaf te worden, wordt vervuld als hij Jozef heeft gewaarschuwd met Maria en het Kind te vluchten. De raaf in deze legende is met zijn witte veren symbolisch voor de innerlijke houding van de mens, die zich richt op het kerstgebeuren, het Christuskind en de hoop. De raaf, die innerlijk veranderd, in zijn gewone verenpak terugkeert naar de andere vogels, is als de gemeente, die onzichtbaar werkt in deze wereld .
74
