m 46

ONDERWERP: WAT AF MOET ZIJN: 36.

Beeldhouwkunst uit de Oudheid in Rome blz. 126 t/m 140 Vragen en opdrachten 40 t/m 46

De Vaticaanse musea In de Belvedere staan enkele van de belangrijkste beelden uit de Oudheid: de Apollo Belvedere, de Laokoöngroep, de Venus Felix en de Hermes. Er staan ook enkele beelden van de classicistische beeldhouwer Antonio Canova: de Perseus en twee boksers (zie afb. 8.4 t/m 8.9 op blz. 129 t/m 133 van het themaboek) De Perseus van Canova is gemaakt naar het voorbeeld van de Apollo Belvedere. Welke overeenkomsten zie je tussen de twee? Noem er drie. 1. Zelfde armbeweging / kleed over linkerarm 2. Gespiegelde houding van de benen 3. Zelfde gezichtskenmerken Welke belangrijk verschil in houding is er tussen de twee? Contraposthouding is gespiegeld. Waaraan zie je dat de Apollo uit de Oudheid stamt en de Perseus uit 1800? Perseus heeft geen stut: door het kleed is het gewicht beter verdeeld en staat het beeld in evenwicht.

37.

Hieronder lees je het verhaal van Laokoön bij Vergilius, een Romeinse schrijver uit de eerste eeuw voor Chr. Nu doet zich iets anders, groter, veel ijzingwekkender nog, in ons ongeluk voor en verwart ons argeloos hart. Laocoön, aan Neptunus door loting als priester gegeven, slachtte een reusachtige stier bij het plechtige altaar. Maar kijk, vanaf Tenedos buigen zich daar in de rustige baai met geweldige kringen - ik vertel het met huiver - twee slangen over de zee en komen gelijk op de kust af. Hun borst, opgericht tussen golven, hun bloedrode kam rijst hoog op boven het water, de rest strijkt daarachter langs het zeevlak en draait de geweldige ruggen in kronkels. Geruis klinkt van schuimende zee: ze hadden het land al bereikt en likten - hun brandende ogen met bloed en vuur doorschoten sissend met trillende tongen hun bek. Wij vluchten uiteen bij het gezicht, in paniek. Zij gaan in colonne op Laocoön af. Eerst wikkelt zich het slangenpaar in een omhelzing rondom het lijf van zijn twee kleine zoons en graast met zijn beet langs de armzalige leden. Daarna wordt hijzelf die te hulp komt en wapens aandraagt vastgegrepen, in machtige kronkels omwonden. Tweemaal is zijn middel omringd, tweemaal zijn al rondom zijn hals schubbige ruggen gelegd en hun kop rijst met hoge nekken daarboven. Hij zet zich schrap met zijn handen en rukt aan de knellende lussen - terwijl zwart gif en etter zijn priesterlinten doorweekt en heft tegelijk naar de hemel angstwekkend geschreeuw op, als het geloei van een stier die, gewond van het altaar gevlucht, uit zijn nek de onzekere bijl heeft geschud.

Geef twee redenen waarom deze beschrijving van Vergilius niet gediend kan hebben als bron voor de beeldhouwer. 1. De slang pakt de zonen en de priester samen; niet de zonen eerst. 2. Het lichaam is niet helemaal omwikkeld. 3. Vergilius schrijft later dan het moment waarop het beeld is gemaakt. 38.

Op afbeelding 8.6 op blz. 130 staat de ontdekking van de Laokoöngroep. Waarin verschilt de Laokoöngroep op die afbeelding van afb. 8.7? De rechterarm is omhoog geheven. Onder Laocoöngroep op Wikipedia (nl.wikipedia.org/wiki/Laocoöngroep )kun je het antwoord vinden op de vraag waarom dat verschil er is. Wat is de reden? De arm was eraf --> wedstrijd --> uitgestrekte arm won (ondanks Michelangelo’s protest. In 1957 is de orginele arm gevonden.

39.

Geef de vijf mooiste van de klassieke beelden van het Vaticaans museum te beginnen bij de mooiste: Eigen verwerking Apollo Belvedere 8.4 1 Laokoöngroep Laokoöngroep

8.7

2

Ariadne

Venus Felix

8.8

3

Apoxyomenos

Hermes

8.9

4

Knielende Venus

Ariadne

8.10 5

Knielende Venus

8.11

Venus van Knidos

8.12

Apoxyomenos

8.13

Doryphoros

8.14

Augustus van

8.15

Primaporta

Augustus van Prima Porta

40.

De Capitolijnse musea In de Capitolijnse musea staan enkele prachtige bronzen beelden. Het bekendste is het ruiterstandbeeld van keizer Marcus Aurelius. Waarom is dit beeld bewaard gebleven en niet omgesmolten zoals veel andere bronzen beelden? Men dacht de het Constantijn was, de 1e keizer die zich had laten dopen. Wat valt je op aan de manier waarop Marcus Aurelius op het paard zit? Hij spreekt zijn troepen toe.

41.

42.

Wat is voor jou de top drie van beelden uit de Capitolijnse musea? Eigen verwerking Marcus Aurelius

8.17 1

Stervende Galliër

Doornuittrekker

8.18 2

Venus Capitolina

Stervende Galliër

8.19 3

Amor en Psyche

Venus Capitolina

8.20

Venus Esquilina

8.21

Amor en Psyche

8.22

Venusbeelden In alle musea staan nogal wat Venus beelden, ook in het themaboek staan er acht afgebeeld: Venus Felix 8.8, Knielende Venus 8.11, Venus van Knidos 8.12, Venus Capitolina 8.20, Venus Esquilina 8.21, Venus anadyomene 8.24, Knielende Venus 8.25 en Knielende Aphrodite 8.26. Wie wint volgens jou deze “Miss Venuscontest” en waarom? Mooiste beeld: ……………………………………………………………………………. omdat ……………………………………………………………………………………. Vind je dat de Venus van Milo (die in het Louvre in Parijs staat), 8.30, ook het absolute schoonheidsideaal? Waarom (niet)? ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………

ONDERWERP: WAT AF MOET ZIJN: 43.

De basilica in Rome blz. 59 t/m 69 Vragen en opdrachten 47 t/m 54

Waarom namen de christenen de tempel niet over voor hun erediensten? Noem tenminste twee redenen.

1. Niet toegankelijk voor grote groepen. 2. Tempel was (oorspronkelijk) plaats van het heidense godenbeeld. 3. Men bouwde nieuwe kerken op de plaats van het graf van een martelaar.

48.

Hieronder zie je de plattegronden van een Romeinse en van een christelijke basilica.

Romeinse basilica a. Noem twee overeenkomsten. 1. Rechtschepig gebouw 2. Apsis en voorportaal b. Noem twee verschillen. 1. Altaar op een verhoogd podium. 2. Slechts één apsis / meer schepig.

Christelijke basilica

49.

Hieronder zie je foto's van drie christelijke basilica's.

Sta Sabina

Sta Maria in Cosmedin

Sta Maria In Trastevere

Op blz. 60 (themaboek) staan de kenmerken en onderdelen van een basilica vermeld (zie ook vr. 48).Kruis voor elk van de drie afbeeldingen aan welke kenmerken en onderdelen je ziet. Kenmerk / onderdeel Sta Sabina

Middenschip Zijbeuken Hoger middenschip Apsis Cathedra Altaar Ciborium Schola v.'t koor Narthex Atrium

Sta Maria in Cosmedin

Sta Maria in Trastev.

x x x

x

x x x x x

x x x x x

Opdrachten bij Hoofdstuk 4.2: Mozaïeken 50. Lees blz. 62 t/m 67. Zowel op het apsismozaïek van afb. 4.7 als op het mozaïek van de triomfboog van afb. 4.13 zijn de symbolen van de vier evangelisten afgebeeld. Deze schrijvers van het verhaal van Christus worden vaak samen met hem afgebeeld. Je kunt ze dus gemakkelijk herkennen in de vier symbolen, maar het is ook goed om ze elk afzonderlijk te weten. Op het ivoren plankje hiernaast zijn ze afgebeeld met het symbool van Christus: het Lam Gods. Wie is wat? Mattheus............................... is de mens /engel Marcus.................................. is de leeuw Lucas.................................... is de os Johannes............................... is de adelaar

x

51.

Hierboven zie je nog eens de onderdelen van een basilica. Zoals je op blz. 64 (themaboek) kunt lezen, zijn de mozaïeken meestal aangebracht op de linker- en rechterzijwand (het triforium), op de triomfboog vóór de apsis en in het bolle deel van de apsis. Waarom zouden ze op die plekken zijn aangebracht? Omdat 1) Daar is het zichtbaar voor het publiek, daar is het meeste licht. 2) Zo kan de boodschap overgebracht worden op het analfabetische volk (onderricht in leer / propaganda geloof). 3) De Christelijke boodschap is heilig: het is not-done om daar overheen te lopen. 52.

De triomfboog van de San Clemente (afb. 4.13) Bekijk de afbeeldingen op de triomfboog goed. a. De scheiding tussen de triomfboog en de apsis is hier gemarkeerd door de letters op de boog. Daarop staat een bekende tekst: GLORIA IN EXCELSIS DEO (SEDENTI SUPER THRONUM) ET IN TERRA PAX HOMINIBUS BON(A)E VOLUNTATIS Wat betekent deze tekst? (De tekst tussen haakjes wordt in later tijden weggelaten) Eer aan God in den Hoge ( die zetelt op zijn troon ) en vrede op aarde voor de mensen in wie hij welbehagen heeft. b. Verder zie je (vanaf links onder) eerst Bethlehem (zie afb. 4.21) en (vanaf rechts onder) Jeruzalem (zie afb. 4.22), daarboven aan de linkerkant één van de profeten uit het Oude Testament, ISAIAS (tegenwoordig Jesaja genoemd) en rechts de profeet JEREMIA, daarboven zitten aan beide kanten telkens twee personen (zie afb. 4.20). In het bijschrift van afb. 4.20 worden ze omschreven. Hoe luiden de namen van deze vier? (gebruik de lijst op blz. 187-8) Links: Laurentius en Paulus Rechts: Petrus en Clemens

c. Boven de vier personen zie je de symbolen van de evangelisten, daartussenin is Christus afgebeeld. Onder hem, op de binnenrand van de boog is een zogenaamd monogram te zien. Het bestaat uit vier griekse letters. Χ is de letter chi, uitgesproken als ch Ρ is de letter rho, uitgesproken als r A is de letter alfa, uitgesproken als a ω is de letter omega, uitgesproken als oo Wat betekent deze lettercombinatie? Chi en rho zijn Christus................................................................................................... Alfa en omega zijn 1e en laatste letter van het Griekse alfabet....................................... Dus het geheel betekent dat Christus is het begin en het einde....................................... 53.

Het apsismozaïek van de San Clemente (afb. 4.13 t/m 4.19) Het apsismozaïek is een van de mooiste van Rome. Op blz. 65 (themaboek) zie je het geheel, op de volgende bladzijden onderdelen daarvan. Hiernaast is nog eens het centrale gedeelte afgebeeld. Wie of wat herken je en waarnaar verwijst dat? (Gebruik blz. 187-8) Duiven: heilige geest / Slang: het kwaad / Gespannen zeil: het hemelgewelf / Pauw: opstanding uit de dood Drinkend hert: ziel die zich laaft aan Gods woord / Vogels: opstijgen van de ziel naar de hemel / wijnranken: Boom des levens; kerk / Acanthusbladeren + palmen: overwinning / Schapen: apostelen + gelovigen / Engelen, Evangelisten, Kerkvaders, Moeder Maria + Maria Magdalena.

54. Het Mithrasheiligdom: lees blz. 68 en 69 a. Bekijk afb. 4.22 zorgvuldig. Welke elementen uit de mythe van Mithras herken je? Phrygische muts; Doden van de stier met een dolk; In de grot gedood a.h.v. neusgaten; slang en schorpioen bijten in testikels; hond vangt de ziel op.

b. Welke aspecten uit de Mithrascultus zie je ook in het christendom? Geboorte op 25-12 – Herders kwamen getuigen – onderwerping van het kwaad van de wereld – slang = slecht – oprijzing naar de hemel – feestmaal met bloed en vlees (bloed en lichaam) – reinigingsrituelen + initiatiecultus (doop, vormsel, communie).

ONDERWERP: WAT AF MOET ZIJN:

De Sint Pieter Vragen en opdrachten 55 t/m 62

55.

De omvang van de kerkelijke staat is in de loop der tijden nogal wisselend. Hiernaast zie je een kaartje met de omvang van de kerlijke staat in 1860. Toen was het nog een behoorlijk deel van Italië. In die tijd werd de kerlijke staat bedreigd door de mensen die van Italië een nationale eenheid wilden maken. De paus riep alle katholieke jongeren op hem te komen verdedigen. (zie blz. 161-162) Veel van deze zoeaven kwamen uit Nederland. Maar in 1871 moesten ook zij zich gewonnen geven en werd de paus de "gevangene" van het Vaticaan. In 1929 sloot de Italiaanse leider Mussolini een verdrag met de paus. In het Verdrag van Lateranen werd Vaticaanstad als onafhankelijke staat erkend. Hoe groot is Vaticaanstad nu volgens jou? a. eenhonderdste deel van Nederland (0,01) b. eenduizendste deel van Nederland (0,001) c. eentienduizendste deel van Nederland (0,0001) d. eenhonderdduizendste deel v. Nederland (0,00001)

56.

Enkele pausen in de 15e en 16e eeuw zijn van belang geweest voor de ontwikkeling van de kerkelijke staat en de opbouw van Rome. Zet bij elk pauselijk wapen de 'wapenfeiten' van de desbetreffende paus. Sixtus IV (1471-1484) Francesco della Rovere (Frans v.d. Eik) Bouw van Sixtijnse kapel. Verkocht voor veel gled kerkelijke waardigheden en was eigenaar van bordelen (net als zijn opvolgers), bood kardinaalsfuncties voor 30.000 goudguldens. Benoemde 6/7 neven tot kardinaal, onder wie Julius II.

Alexander VI (1492-1503) Rodrigo Borgia Deze paus begon met de verkoop van z.g. aflaten waarmee de eenvoudige gelovigen kwijtschelding van straffen na de dood konden verkrijgen. Met het geld bekostigde hij zijn uitspattingen: het Vaticaan was vaak meer een nachtclub dan een religieus centrum. Wie tegen hem was, werd vermoord. Een tijdgenoot getuigt dat er elke nacht 4 tot 5 lijken uit de Tiber werden gewist.

Julius II (1503-1513) Giuliano della Rovere Begon herbouw van de St. Pieter. Liet Michelangelo het plafond van de Sixtijnse kapel schilderen + opdracht voor Mozes. Liet Stanze v. Raphael decoreren – zeer oorlogszuchtig, leidde persoonlijk de veldtocht tegen Bologna. Richtte de zwitserse garde op. Kunstverzamelaar.

Leo X (1513-1521)

Giovanni de' Medici (Jan Dokters)

-

Sponsor van letteren en muziek

-

Organiseerde feesten met ‘vleselijke genoegens’

-

Lievelingsbezigheid = eten

-

Nieuwe St. Pieter bekostigen door verkoop aflaten.

-

Begin reformatie door Luther.

Adrianus VI (1522-1523) Adriaan Floriszoon Boeyens De enige Nederlandse paus en de laatste buitenlandse paus vóór de huidige paus Johannes Paulus II, die uit Polen afkomstig is. Hij wilde een einde maken aan de uitwassen in het Vaticaan, maar maakte zich daarmee niet populair. Hij liet zelfs de Laocoöngroep achter slot zetten! Ook zijn consumptiegedrag viel bij de Romeinen niet in de smaak: hij dronk bier i.p.v. wijn en hij at kabeljauw! Clemens VII (1523-1534) Giulio de' Medici - Stond de scheiding van de Engelse koning Hendrik VIII (die wilde Anna Boleyn trouwen, die hij na een jaar zou onthoofden) niet toe daardoor ontstond de afscheiding van de Anglicaanse kerk. -

Sacco di Roma (Plundering van Rome) door de troepen van Karel V, omdat deze niet tot keizer werd gekroond.

-

Sacco + Pest: 1/3 van de Romeinse bevolking sterft!

Paulus III (1534-1549) Allessandro Farnese -

Celibaat vastgelegd in Concilie van Trente.

-

Michelangelo schildert Het Laatste Oordeel in de Sixtijnse Kapel + krijgt de leiding over de bouw van de St. Pieter.

-

Oprichting Jezuïetenorde  gratis onderwijs

-

Contratiereformatie  actieve bestrijding protestantisme dmv de inquisitie.

Lees blz. 75 t/m 81

57.

Hierboven zie je een reconstructie van de oude basilica die keizer Constantijn in de vierde eeuw boven het graf van Petrus had laten bouwen. Welke onderdelen van de christelijke basilica herken je? (zie blz. 60) -

58.

Middenschip met zijbeuken, middenschip = hoger Apsis met cathedra Schola van het koor Narthex met atrium met zuilengang en fontein.

Lees onderstaande omschrijving van de Renaissance Renaissance

(Frans: wedergeboorte) Progressieve culturele periode met verstrekkende invloed tussen de 14e en 16e eeuw in Zuid-, West- en Midden-Europa. De bakermat van de Renaissance is Italië. Vooral beeldende kunstenaars, wetenschappers, filosofen en schrijvers ontwikkelden de cultuur van de Renaissance. Ze werden hiertoe aangezet door het Humanisme, dat met een beroep op de klassieke Oudheid de opkomst van een werelds mens-, natuur- en wereldbeeld bevorderde. Het sterke antropocentrisme zorgde onder andere voor het idee van de uomo universale, de geestelijk en lichamelijk in alles begaafde en gevormde mens. De architectuur is beïnvloed door de Romeinse architect Vitruvius en wordt vooral gekenmerkt door het overnemen van klassieke elementen (bijvoorbeeld zuilen met klassieke kapitelen, antieke lijsten en ornamenten) en de opkomst van paleis- en kasteelarchitectuur; de centraalbouw wordt het typerendste renaissancegebouw. De beeldende kunsten promoveren van de status van ambacht naar de status van vrije kunsten, waardoor de sociale status van de kunstenaar hoger wordt. Kunst en wetenschap staan in nauw verband met elkaar, bijvoorbeeld de ontdekking van het wiskundig te berekenen perspectief, en de anatomische kennis die de weergave van de menselijke figuur beïnvloedt.

Wat is antropocentrisme? De mens als centrum van de wereld. Wat stond dan in de Middeleeuwen, het tijdperk vóór de Renaissance, centraal? God en de kerk. Wat is centraalbouw? Aanleg van een gebouw dat om een centraal punt is opgetrokken met als plattegrond een cirkel, vierkant, regelmatige veelhoek, Grieks kruis etc, waardoor er dus geen enkele richting overheerst. Wat zijn typisch Renaissance-kenmerken bij het Tempietto? (afb. 5.6 op blz. 76) Symmetrie – klassieke bouwelementen – ritmische wiskundige overeenstemming. 59.

Hieronder zie je twee ontwerpen voor de Sint Pieter: één van Bramante en één van Carlo Maderno.

Wat is het verschil tussen de twee ontwerpen? Lees blz. 76-77. Langwerpige basilica, minder koepels, minder nissen en rond vormen. Wat is het effect van de verandering die Maderno aanbracht? Zicht op de koepel is weg voor de kijker die voor de gevel staat. Wat wordt op de rechtse plattegrond met de letter g aangeduid? Baldakijn en altaar: plaats waar diep onder de kerk het graf van Petrus zou zijn. 60.

De obelisk op het Sint-Pietersplein werd in het circus van Nero geplaatst. Waarvoor zou die gediend hebben? Spina.

61.

De obelisk staat nu op een centrale plaats op het Sint-Pietersplein. De obelisk stond er al toen Bernini in 1656 het plein ontwierp. De obelisk dient nu ook als een soort zonnewijzer: de schaduw van de obelisk wijst om twaalf uur 's middags de dag van het jaar aan. Daarvoor zijn in het plaveisel enkele ronde stenen aangebracht. Als je goed kijkt zie je ze op de onderste afbeelding op blz. 80 links van de obelisk. Als ze links van de obelisk liggen, waar is dan het zuiden? Rechts van de obelisk. Er zijn voor twaalf momenten van het jaar stenen aangebracht: voor elke maand. Toch zijn er maar zeven stenen. Hoe komt dat? -

62.

Hiernaast zie je een schildering van de Sint Pieter en het plein ervoor. Uit welk jaar stamt deze schildering? a. b. c. d.

uit 1550 uit 1580  bezig met koepel uit 1650  torentjes Bernini klaar (1641) uit 1680  collonade klaar (1656 - 1667)

Waarom heb je voor dat jaartal gekozen? Er is nog geen collonade, maar al wel de koepel en de beltorens van Bernini. Als je de voorgevel vergelijkt met afb. 5.5 (blz. 75), wat valt je dan op? De gevel heeft twee ezelsoren.

ONDERWERP: WAT AF MOET ZIJN: 63.

Rafaël in Rome: de Stanze blz. 87 t/m 81 themaboek Vragen en opdrachten 63 t/m 67

Lees blz. 87 Zoals je gelezen hebt, wordt Het Goede in de Stanza della Segnatura weergegeven door fresco's van de deugden. In de oudheid waren er vier hoofd- of kardinale deugden: Fortitudo (dapperheid), Prudentia (voorzichtigheid, wijsheid), Temperantia (gematigdheid) en Justitia (rechtvaardigheid). Je zou kunnen zeggen dat dit de vier belangrijkste waarden waren voor de Grieken en Romeinen. Als je deze deugden bezat, was je een goed mens. De christenen hebben deze deugden overgenomen en er nog drie aan toegevoegd, de theologische deugden: Fides (geloof), Spes (hoop) en Caritas (liefde). En natuurlijk waren er toen ook zeven ondeugden of hoofdzonden: Ira (gramschap, woede), Avaritia (gierigheid), Intemperantia (gulzigheid), Superbia (hovaardigheid, arrogantie), Invidia (nijd, afgunst), Libido (wellust, onkuisheid) en Inertia (traagheid, luiheid). Dat de zeven hoofddeugden en hoofdzonden nog steeds populair zijn bewijzen de film Seven, waarin de seven sins een belangrijke rol spelen, en de reclamecampagne voor energydrank, waarin de hoofddeugden gebruikt werden voor verschillende smaken. Lees het bijschrift bij afb. 6.2 Fortitudo is weergegeven door een vrouw met een eik (rovere): Er is nog een symbool waarmee de vrouw staat afgebeeld. Welk? Leeuw. Prudentia is afgebeeld met twee gezichten en een spiegel. Leg uit waarom deze symbolen bij de Voorzichtigheid horen. Achteromkijken in een spiegel (wie staat er achter je) + kijken naar zowel het goede als het slechte. Waarom draagt De Hoop een brandende fakkel en verzamelt De Liefde eikeltjes? De hoop blijft brandend Eikeltjes in de achternaam van Julius II Hiernaast zie je afbeelding van Justitia die op het plafond is geschilderd. Aan welke symbolen herken je deze deugd? Weegschaal en zwaard als teken van een rechtvaardig oordeel.

64.

Lees De Parnassus: het Schone Vergelijk de beschrijving van Vasari met de schildering: Wat valt je daarbij op? Er zijn geen Amors (meer) die kransen maken van laurierbladeren.

Hierboven zie je een tekening van Marcantonio Raimondi die gebaseerd is op de oorspronkelijke schets van Rafaël. Welke verschillen ontdek je met het definitieve fresco? -

Amors Zittende figuren bij raampost ontbreken Apollo in een andere houding Andere figuren rechts Vrouw in gele jurk erbij (+ andere houding 9e muze) Lyrische dichters: Sappho ontbreekt Eposdichters: Statius ontbreekt Tragedieschrijvers: Aeschylos ontbreekt

Lees het bijschrift bij afb. 6.3 Op het fresco van de Parnassus zijn naast Apollo en de Muzen vooral dichters en schrijvers uit de Oudheid afgebeeld, zowel Grieken als Romeinen. De groep eposschrijvers én de groep dichters telt telkens één Griek, twee Romeinen en één Italiaan. Deel ze in in onderstaand schema. nationaliteit

eposschrijvers

dichters

Griek

Homeros

Pindaros

Romein

1. Vergilius

1. Horatius

2. Statius

2. Propertius

Dante

Petrarca

Italiaan

65.

Lees: De School van Athene: het (rationeel) Ware Welke kenmerken van de Renaissance herken je in dit fresco? -

Architectonische setting (Thermen van Caracalla) Bron voor kennis = aarde Historische portretten van tijdgenoten Veel verwijzingen naar oudheid (beelden, marmer, cassetten, centraalbouw) De mens en zijn denken staan centraal

De School van Athene wordt erkend als Rafaels meesterwerk en bovendien als volmaakte uitdrukking van de klassieke geest, waardoor de hoge renaissance werd bezield. Het antropocentrisme (de mens centraal) met de homo universalis (de algemene mens) als ideaalbeeld is nu in de plaats gekomen voor het middeleeuwse theocentrisme (God centraal). Dit ideaal krijgt hier gestalte in een groep vermaarde wijsgeren, verzameld rond Plato en Aristoteles, waarbij elke figuur in een karakteristieke pose of bezigheid is afgebeeld. Links op de voorgrond zien we bijvoorbeeld Pythagoras en rechts daarnaast in diepe, sombere gedachten verzonken ligt Heraclitus, de wijsgeer uit Efeze die de voortdurende verandering heeft geformuleerd: "Alles stroomt en niets blijft". Niemand minder dan Michelangelo staat voor hem model. Euclides zien we in het groepje rechts onder. Hij is de Griekse wiskundige die de meet- en rekenkunde systematiseerde, maar bovenal was hij de man van de "gulden snede". In zijn kale kruin kunnen we Bramante herkennen, bezig met een geometrische figuur. Naast hem staat Ptolemaeus met in de hand zijn ontwerp van de wereldkaart. Iets verder naar achter staan twee jongemannen bij elkaar: Raphaël (zwarte hoed) en Sodoma (witte hoed). In het midden staan Plato en Aristoteles, converserend met elkaar. Een enkel gebaar symboliseert de kern van hun filosofie: Plato wijst naar boven, Aristoteles strekt zijn arm voor hem, met zijn handpalm naar de aarde gericht. Sommige kunsthistorici beweren dat Plato op Leonardo da Vinci lijkt. De man die voor Aristoteles op de trappen ligt is Diogenes. Links bovenaan staat Socrates en hij betovert zijn publiek met zijn woorden. Zijn woeste uiterlijk lijkt op een satyr of Silenus. Waarom symboliseren het naar boven wijzen van Plato en het naar de aarde richten van zijn handpalm door Aristoteles de kern van hun filosofie? (Lees Forum p. 124) Plato  wijst naar boven  speculatieve filosofie  ideeënleer. Aristoteles  wijst naar aarde  aarde = bron van kennis  de dingen ‘zijn’ (fysica)

66.

Lees op blz. 89-90 Het Dispuut over het Heilig Sacrament: het (bovennatuurlijk) Ware Welke kenmerken van de Renaissance herken je in dit fresco? Lichaam in juiste proporties en anatomie, afsnijding, perspectief, rustige compositie, mens in het midden (opvallende figuur is de mens Jezus, niet God).

67.

Vul hieronder de ontbrekende jaartallen uit de biografie van Rafaël in: 1483 op 6 april geboren in Urbino als Raffaello Sanzio 1499 leerling bij Perugino 1504 zelfstandig schilder in Florence 1506 maakt zelfportret (hiernaast) 1508 naar Rome geroepen door paus Julius II 1511 voltooit de fresco's in de Stanza della Segnatura 1512 begint Chigikapel in de Sta Maria del Popolo 1513 schildert de fresco's in de Stanza v. Heliodorus en in de Villa Farnesina (zie blz. 118) 1514 wordt bouwmeester van de Sint Pieter 1515 voltooit de fresco's in de Stanza dell' Incendio (zie hieronder)

1520 sterft op zijn 37ste verjaardag op Goede Vrijdag 6 april.