m 14 mei '13

het muziektheater amsterdam 14 mrt t/m 1 apr '13 tournee nederland 7 t/m 14 mei '13

magistrale dans en hartverscheurende ontmoetingen Ruim een jaar na het overlijden van Rudi van Dantzig - op 19 januari 2012 - brengt Het Nationale Ballet Romeo en Julia, een van zijn meest bijzondere producties, als eerbetoon. Van Dantzig is als danspionier van onschatbare waarde geweest voor de ontwikkeling van de danskunst in Nederland en ver daarbuiten. Als artistiek leider van Het Nationale Ballet was hij ongekend gedreven. Hij smeedde het gezelschap tot een eenheid en zorgde voor internationale roem. Samen met collega’s Toer van Schayk en Hans van Manen vormde Van Dantzig de drie ‘Van’s’, het gouden trio van de Nederlandse klassieke dans. Van Dantzig maakte Romeo en Julia, naar de beroemde liefdestragedie van Shakespeare, op verzoek van Sonia Gaskell, de grondlegger van Het Nationale Ballet. Als eerste avondvullend ballet van Nederlandse origine maakte de productie in 1967 grote indruk, en nog steeds weet het ballet mensen over de hele wereld diep te raken, zoals bleek bij instuderingen in Hongkong, Canada en Finland. Voor zijn choreografie baseerde Van Dantzig zich op de oorspronkelijke balletversie van Leonid Lavrovski uit 1940, op de muziek van Prokofjev. Van Dantzigs versie onderscheidt zich van andere producties door een grote psychologische en sociale geloofwaardigheid. Met fijnzinnige karakterschetsen en gevoelige sfeertekeningen laat hij zien hoe de vete tussen de adellijke families Montecchi en Capoletti alles kapotmaakt: niet alleen de onbezorgde jeugd en opbloeiende liefde van Romeo en Julia - een liefde die zij met de dood moeten bekopen - maar ook het leven van het arme volk van Verona. In zijn versie van Romeo en Julia strijden magistrale dans, levendige straattaferelen, statige hofdansen, realistische gevechtsscènes en - vooral - hartverscheurende ontmoetingen tussen de geliefden om de aandacht. Een belangrijke factor is de prachtige vormgeving van Toer van Schayk, waardoor het toneelbeeld oogt als een tot leven gewekt renaissanceschilderij in pastel en scharlakenrood. Ik wens u een prachtige voorstelling toe.

Ted Brandsen Directeur Het Nationale Ballet

Anna Tsygankova en Christopher Wheeldon, gefotografeerd door Angela Sterling voor magazine Vogue anu viheriäranta

1

choreografie muziek decor- en kostuumontwerp en choreografie gevechtscènes lichtontwerp balletmeesters

Rudi van Dantzig Sergej Prokofjev - Romeo en Julia (1938)

Toer van Schayk Jan Hofstra Rachel Beaujean, Charlotte Chapellier, Judy Maelor Thomas, Guillaume Graffin, Alan Land, Sandrine Leroy gastballetmeester Caroline Sayo Iura instudering scènes kinderen Fred Berlips schermlessen Henne van Es, Ger Visser

wereldpremière bij Het Nationale Ballet 16 februari 1967,

Stadsschouwburg Amsterdam première herziene versie 14 februari 1991,

Het Muziektheater Amsterdam muzikale begeleiding Holland Symfonia dirigent Koen Kessels met medewerking van leerlingen en studenten van

de Nationale Balletacademie (Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten) productieleiding Joshua de Kuyper voorstellingsleiding Merel Francissen, Kees Prince decors, kostuums, rekwisieten, kap en grime, belichting en geluidseffecten Technische Organisatie Muziektheater tijdsduur circa twee uur en veertig minuten

inclusief twee pauzes

2

igone de jongh en iñaki urlezaga

3

Rudi van Dantzig - choreografie

een bevlogen maker bevlogen. dat is het eerste woord dat opkomt wanneer het gaat om rudi van dantzig, de maker van romeo en julia. twintig jaar lang leidde hij het nationale ballet met een ontembare gedrevenheid. hij wist het gezelschap tot een eenheid, een familie te smeden en met zijn visie en eigenzinnige creaties van hans van manen, toer van schayk en hemzelf zorgde hij voor internationale roem. vorig jaar januari overleed hij op 78-jarige leeftijd aan de gevolgen van kanker. Rudi van Dantzig (Amsterdam, 1933-2012) kreeg zijn eerste professionele balletlessen in 1950 van Sonia Gaskell. In 1952 debuteerde hij bij Gaskells Ballet Recital, dat twee jaar later zou uitgroeien tot het Nederlands Ballet. Voor deze groep maakte hij in 1955 zijn eerste choreografie, Nachteiland. Vier jaar later behoorde Van Dantzig tot de oprichters van het Nederlands Dans Theater, maar algauw keerde hij terug naar Gaskell. In 1961 kwam onder haar leiding Het Nationale Ballet tot stand, waar hij tot huischoreograaf werd benoemd. In 1965 werd Van Dantzig opgenomen in de artistieke leiding, naast Gaskell en Robert Kaesen. Na hun vertrek was hij gedurende twintig jaar enig artistiek leider, tot Wayne Eagling hem in 1991 opvolgde. Daarna bleef Van Dantzig nog een aantal jaren als huischoreograaf aan het gezelschap verbonden. Van Dantzig maakte meer dan vijftig balletten, waarvan er 38 bij Het Nationale Ballet in première gingen en nog eens zes bij het gezelschap werden ingestudeerd - de meeste met decors en kostuums van Toer van Schayk. Meest karakteristiek waren zijn monumentale, maatschappijkritische balletten, waarin hij verbeeldde hoe de menselijke onschuld ten onder gaat door duistere krachten en alledaagse tekortkomingen. Choreografieën als Want wij weten niet wat wij doen, Buigen of barsten en Aartsengelen slachten den hemel rood leverden hem de bijnaam ‘dominee van de dans’ op - een geuzennaam, vond hij zelf. Tot Van Dantzigs bekendste werken behoren Vier letzte Lieder, Monument voor een gestorven jongen en zijn succesvolle versies van de avondvullende balletten Romeo en Julia en Het Zwanenmeer. In het buitenland was vooral Romeo en Julia erg in trek; Van Dantzig studeerde het ballet enkele jaren terug nog in Hongkong, Canada en Finland in. Van Dantzigs werk is uitgevoerd door talloze internationale gezelschappen, in Europa, de Verenigde Staten, Canada, Australië, China, Japan en Nieuw-Zeeland. Voor sterdanser Rudolf Nureyev creëerde hij vier balletten, waaronder één bij The Royal Ballet en één bij het Ballett der Wiener Staatsoper. In 1986 verscheen Van Dantzigs romandebuut Voor een verloren soldaat, waarvoor hij de Geertjan Lubberhuizenprijs ontving. In 1993 volgde Het spoor van een komeet, waarin hij zijn herinneringen aan Rudolf Nureyev en diens optredens met

4

Het Nationale Ballet neerschreef. Het boek verscheen in 2008 in Engelse vertaling. Tot Van Dantzigs andere publicaties behoren de verhalenbundel Afgrond, de novelle De bruid staat rechts van u en een biografie van kunstenaar en verzetsheld Willem Arondéus. Binnenkort verschijnt bij De Arbeiderspers Rudi van Dantzig, herinneringen aan Sonia Gaskell.

Toer van Schayk en Rudi van Dantzig in 1979

toer van schayk decor- en kostuumontwerp Toer van Schayk (Amsterdam, 1936) was gedurende 35 jaar aan Het Nationale Ballet verbonden. Eerst als solist, waarbij hij opviel door zijn expressieve en indringende vertolkingen van balletten als Monument voor een gestorven jongen, De touwen van de tijd en Romeo en Julia. In 1971 maakte hij, op aandringen van Van Dantzig, zijn eerste choreografie: Onvoltooid verleden tijd. Vijf jaar later werd hij benoemd tot huischoreograaf, en creëerde in die functie meer dan dertig werken, waaronder de avondvullende producties Landschap en (i.s.m. Wayne Eagling) Notenkraker & Muizenkoning. Al die tijd was Van Schayk ook werkzaam als beeldend kunstenaar. Tot zijn vrije werk behoren beeldhouwwerken en schilderijen, en daarnaast is hij een van de opmerkelijkste Nederlandse decor- en kostuumontwerpers. Hij maakte ontwerpen voor zijn eigen balletten en voor die van Rudi van Dantzig, maar ook voor bijvoorbeeld Frederick Ashtons Cinderella bij het Engelse Royal Ballet. Sinds zijn pensionering in 2001 is Van Schayk nog altijd actief betrokken bij Het Nationale Ballet. Zo ontwierp hij o.a. in 2009 de decors en kostuums voor de nieuwe Giselle-productie van het gezelschap.

5

het verhaal

eerste bedrijf

tweede bedrijf

1. een plein in verona, ca. 1400

6. het plein ’s middags

De stad ontwaakt. De strijd tussen de twee machtigste families van Verona, de Capoletti’s en de Montecchi’s, laait opnieuw op. De vorst van de stad scheidt de vechtenden en verbiedt verdere twisten, op straffe van verbanning.

Het volk viert een heiligendag, met dansen en processies. Mercutio en Benvolio, teleurgesteld door Romeo’s afwezige houding, vieren feest met het volk. De voedster brengt Romeo een brief van Julia waarin zij toestemt - in het geheim - met hem te trouwen. Zij zal Romeo in de kapel van haar biechtvader ontmoeten.

2. het palazzo van de capoletti Voorbereidingen worden getroffen voor het verlovingsfeest van Julia en Paris, de man die Julia’s ouders voor haar hebben uitgezocht. Julia houdt haar voedster van het werk. De voedster probeert Julia duidelijk te maken dat aan haar kindertijd een einde is gekomen. Paris, een rijke edelman, wordt aan haar voorgesteld.

Gasten voor het verlovingsfeest van Julia en Paris - een gemaskerd bal - arriveren. Romeo, Mercutio en Benvolio besluiten uit plagerij het vijandig huis te betreden.

4. het bal bij de capoletti Temidden van de vele gasten ontmoet Julia Romeo. Een oprechte liefde ontvlamt in hen beiden. Tybalt, een neef van Julia, herkent Romeo en ontmaskert hem. De voedster had het goed gezien: Julia’s onbezorgde jeugd lijkt definitief voorbij.

5. de tuin van het palazzo capoletti de balkonscène Julia mijmert aan haar venster. In de tuin ontdekt zij Romeo, die - verborgen in het duister - op haar wacht. Hun liefde blijkt zo hevig, dat zij alle gevaren trotseren. Zij zweren elkaar trouw, zij horen voor altijd bij elkaar.

6

10. de kapel Laurenzio geeft Julia een gifdrank, die haar gedurende een etmaal schijndood zal maken. Na haar begrafenis, zo voorspelt Laurenzio, zal zij in de familietombe ontwaken, waaruit Romeo, door Laurenzio gewaarschuwd, haar zal bevrijden.

7. de kapel van broeder laurenzio

11. het slaapvertrek van julia

Romeo weet de biechtvader te overreden om zijn huwelijk met Julia in te zegenen. Daarna gaan de jonge geliefden uit elkaar. Julia keert eenzaam terug naar haar ouderlijk huis.

Thuisgekomen veinst Julia toe te stemmen in haar huwelijk met Paris. Alleen gelaten neemt zij de gifdrank in. Op de ochtend van haar huwelijk met Paris vindt men haar, schijnbaar dood.

12. de graftombe van de familie capoletti 8. het plein ’s avonds

3. voor de poort van het palazzo

Op weg naar de kapel ontwaart zij de geesten van de overleden Mercutio en Tybalt, waarmee het onontkoombare noodlot zijn schaduw vooruitwerpt.

De feestvreugde onder het volk is groot. Tybalt, die zich na het bal wil wreken op Romeo, krijgt ruzie met Mercutio. Romeo, die door zijn huwelijk familie is geworden van Tybalt, probeert Mercutio van een gevecht met Tybalt te weerhouden. Tybalt doodt Mercutio. In een vlaag van woede om het verlies van zijn beste vriend steekt Romeo Tybalt neer.

Romeo, die Laurenzio’s boodschap niet heeft ontvangen, is heimelijk teruggekeerd naar Verona. Hij gelooft dat Julia dood is en overmand door verdriet pleegt hij zelfmoord. Als Julia uit haar slaap ontwaakt, vindt zij Romeo levenloos aan haar voeten. Zij besluit haar geliefde in de dood te volgen.

derde bedrijf 9. het slaapvertrek van julia Romeo, die na de moord op Tybalt uit Verona is verbannen, heeft de huwelijksnacht met Julia doorgebracht. Bij het aanbreken van de dag vlucht hij de stad uit. Julia’s ouders, onkundig van haar huwelijk met Romeo, hebben besloten haar spoedig aan Paris uit te huwelijken. Ontzet probeert Julia hen van dit voornemen te doen afzien. In haar wanhoop verlaat zij het huis om broeder Laurenzio om hulp te vragen.

7

igone de jongh

the story

act one 1. a square in verona around 1400 The city is awakening. The bitter enmity between Verona’s two most powerful families, the Montagues and the Capulets, erupts once again. The Duke of Verona quells the fighting, forbidding any further violence on pain of banishment.

2. the interior of the capulet’s palace The household is busy preparing for the forthcoming feast to celebrate the engagement between Juliet and Paris, the man whom Juliet’s parents have chosen to be her husband. Juliet teases her nurse who tries to explain to her that her days of childhood have come to an end. She is introduced to Paris, a rich nobleman.

3. in front of the palace gates Guests are arriving for the masked ball to celebrate the engagement of Juliet and Paris. As a jest, Romeo, Mercutio and Benvolio decide to enter their enemy’s house.

4. at the capulet’s ball In the midst of the crowded ballroom Juliet sets eyes on Romeo. Both are smitten by a passionate love and she realizes the superficiality of her feelings for Paris. Her cousin Tybalt recognizes his enemy Romeo and unmasks him. The nurse’s presentiment was right: Juliet’s carefree youth is over.

thought of danger is banished as they swear eternal love.

act two 6. the square at midday Dancers and processions herald the celebration of a holy day. Mercutio and Benvolio, disappointed by Romeo’s distant behaviour, join in the celebrations. The nurse brings Romeo a letter from Juliet agreeing to marry him in secret. She tells Romeo to meet her in the chapel of her father confessor, Friar Lawrence.

Unaware that she has married Romeo, Juliet’s parents have made hasty preparations for her wedding to Paris. Juliet unsuccessfully tries to dissuade them and, in desperation, leaves the house to seek the help of Friar Lawrence. As she rushes to Friar Lawrence’s chapel, she encounters the ghosts of Mercutio and Tybalt, which seems to presage her own inescapable fate.

10. the chapel Friar Lawrence gives Juliet a potion which will bring about a temporary semblance of death. He tells her that after burial in the family tomb, she will awaken and that Romeo, duly forewarned of the circumstances, will come to take her away.

7. friar lawrence’s chapel

11. juliet’s bedchamber

Romeo persuades Friar Lawrence to give his blessing to his marriage to Juliet. After a brief wedding ceremony the young couple go their separate ways. Juliet returns alone to her parents’ house.

Arriving back at her home, Juliet finally agrees to marry Paris. Left alone she drinks the potion. The wedding day dawns and she is discovered apparently dead.

8. the square - evening The celebrations are in full swing. Since the ball Tybalt is bent on avenging himself on Romeo and picks a quarrel with Mercutio. Romeo, now bound by family ties to Tybalt, tries to intervene between the two. But Tybalt kills Mercutio and, in a moment of passionate fury at the death of his best friend, Romeo stabs Tybalt to death.

12. the capulet tomb Friar Lawrence’s message has failed to reach Romeo and he has returned in secret to Verona. Believing Juliet to be dead, he is overcome with grief and kills himself. On awakening from her sleep and seeing Romeo dead at her feet, Juliet decides to join her loved one in death.

act three

5. the capulet’s palace the ‘balcony scene’ Juliet muses at her bedroom window. She catches sight of Romeo waiting for her in the garden under cover of darkness. In the intensity of the moment all

8

9. juliet’s bedroom Banished from Verona after Tybalt’s death, Romeo has secretly spent his wedding night with Juliet. As day dawns Romeo must flee the city.

roman artyushkin 9

geschiedenis Romeo en Julia

het eerste nederlandse avondvullende ballet “geen haar op mijn hoofd die daaraan denkt”, was rudi van dantzigs eerste reactie toen hem werd gevraagd een eigen ‘romeo en julia’ te maken. geïnspireerd door de oorspronkelijke choreografie van leonid lavrovski en de vertolking van galina oelanova ging hij toch aan de slag. van dantzigs ‘romeo en julia’ (1967) werd een mijlpaal in de nederlandse dansgeschiedenis. leningrad, 1940 Leningrad was verduisterd - de SovjetUnie was in oorlog met Finland - toen Leonid Lavrovski’s Romeo en Julia in 1940 in het Kirov Theater in première ging. Het ballet werd enthousiast ontvangen en zette de standaard voor een hele reeks Romeo en Julia’s. Voor de betrokkenen kwam het succes als een complete verrassing. Tijdens de repetities waren de spanningen tussen componist Sergej Prokofjev en choreograaf Lavrovski hoog opgelopen en ook de dansers hadden weinig vertrouwen in de hele onderneming. Anders dan de doorlopende, verhalende balletten waarmee zij vertrouwd waren, was Lavrovski’s ballet opgebouwd uit losse scènes die qua onderwerp, sfeer en emotie sterk verschilden. Bovendien wilde Lavrovski levensechte karakters zien; hij stond niet toe dat de dansers zich achter hun techniek verscholen.

londen en brussel, 1956 In 1956 kwam het Moskouse Bolsjoi Ballet naar Londen met Lavrovski’s Romeo en Julia. Een optreden waarnaar reikhalzend uitgekeken werd, want ondanks de Koude Oorlog was de roem van het sovjetballet tot in Europa en de Verenigde Staten doorgedrongen. De Russen zouden niet alleen over een virtuoze en atletische techniek beschikken,

maar ook uitblinken door hun expressieve vertolkingskunst - prima ballerina Galina Oelanova voorop. Van Dantzig, die de filmversie van Lavrovski’s productie kende, reisde met Toer van Schayk naar Brussel af, waar het Bolsjoi na Londen ook optrad. Hoewel alle voorstellingen uitverkocht waren, wist het tweetal toch binnen te komen: “We kochten een Pravda en erg Russisch kijkend zijn we toen gewoon de Muntschouwburg binnengelopen.” Gekleed in figurantenkostuums zag het tweetal Oelanova vanuit de coulissen. Haar intense manier van dansen en haar doorleefde en bewogen Julia vormden, samen met Lavrovski’s enscenering, belangrijke inspiratiebronnen voor Van Dantzigs eigen Romeo en Julia.

wie Gaskell dacht, Kenneth MacMillan, was nog aan het bijkomen van zijn veelgeprezen Romeo and Juliet dat hij in 1965 voor The Royal Ballet had gemaakt. Zodat Gaskell uiteindelijk toch weer bij Van Dantzig aanklopte. Zonder uitgebreide toneelrepetities en zonder livemuziek ging een half jaar later, op 16 februari 1967, Van Dantzigs Romeo en Julia in première, het eerste avondvullende ballet van Nederlandse makelij. Van Dantzig zette de twee hoofdpersonen duidelijk als kinderen neer, als slachtoffers van hun omgeving, en scherpte de tegenstellingen tussen hun rivaliserende families verder aan. De ontvangst was niet onverdeeld positief. Was dit de maker van Jungle en Monument voor een gestorven jongen, staaltjes van moderne danskunst waar de choreograaf tot dan toe in had uitgeblonken? Maar bij elke reprise die volgde, nam de kritiek af en de lof toe. Toen Van Dantzig in 1984 het ballet ingrijpend aanpaste voor de piste van Carré, waren alle recensies unaniem lovend. In deze versie kwam Julia, op weg naar biechtvader Laurenzio, voor het eerst de schimmen van Mercutio en Tybalt tegen, voorboden van haar eigen tragische lot. Wouter Hos †

amsterdam, 1967 Midden jaren zestig vroeg Sonia Gaskell, de toenmalige artistiek leidster van Het Nationale Ballet, Van Dantzig een Romeo en Julia voor het gezelschap te maken. De toen nog jonge choreograaf weigerde aanvankelijk. “Geen haar op mijn hoofd die daaraan dacht. Ik stond er helemaal vreemd tegenover.” Als postiljon d’amour werd Van Dantzig vervolgens op Lavrovski afgestuurd, maar ook die weigerde. De Amsterdamse Stadsschouwburg was, vond hij, veel te klein voor zijn grootse enscenering. En de derde kandidaat aan alexandra radius en han ebbelaar

10

11

de muziek

sergej prokofjev, romeo en julia “af en toe”, zo schreef sergej prokofjev in 1937, “wordt er bij mij op aangedrongen gevoeliger muziek te schrijven. maar naar mijn mening is dat helemaal niet nodig. ik heb me nooit geschaamd gevoelens naar voren te brengen en ik was er steeds op uit melodieën te ontdekken die misschien door sommigen niet als zodanig werden herkend, omdat ze niet overeenkomen met het conventionele type melodie. ik hoop dat romeo en julia de harten van alle luisteraars verovert. het zou mij spijten indien men ook hier geen gevoel en melodie zou aantreffen – maar ik heb vertrouwen.” sentijd de grote omwenteling tot SovjetUnie had doorgemaakt. Muziek had alles met politiek te maken en Prokofjev diende derhalve voorzichtig te zijn. In Europa was hij gevierd en gewaardeerd, onder meer vanwege zijn vroege expressieve werken en zijn muziek voor balletten als De Verloren Zoon, Le Pas d’Acier en Le Chout voor Diaghilevs Ballets Russes; in de Sovjet-Unie diende hij zich opnieuw te bewijzen.

romeo en julia, een moeizaam proces

terug naar de sovjet-unie Vandaag de dag doet Prokofjevs licht verdedigende toon over het melodische karakter van Romeo en Julia wat vreemd aan. Romeo en Julia (opus 64) behoort inmiddels – net als Prokofjevs latere ballet Assepoester – tot de meest uitgevoerde klassiekers ter wereld en over het emotionele effect van de muziek is geen twijfel meer mogelijk. Maar daar werd in Prokofjevs tijd aanvankelijk anders over gedacht. Na een lang verblijf in Europa keerde Sergej Prokofjev (1891-1953) halverwege de jaren dertig definitief terug naar zijn geboorteland, dat in de tus-

12

De eerste opdracht die hij in 1934 van regisseur Sergej Radlov kreeg was om muziek te schrijven voor een ballet naar Shakespeares tijdloze tragedie Romeo en Julia. Geen ander werk van Shakespeares hand is in de muziekgeschiedenis zo vaak als inspiratiebron gebruikt als juist dit tragische liefdesverhaal en de uitdaging voor Prokofjev om in zijn muziek iets toe te voegen aan de Romeo en Julia’s van Bellini, Gounod, Berlioz en niet te vergeten Tsjaikovski, moet groot zijn geweest. Het werd een slepend en moeizaam proces. Want nog voor de componist ook maar één noot op papier had, werd het staatstheater van Leningrad om politieke redenen omgedoopt in Kirov Theater. Radlov viel in ongenade en daarmee ook zijn productie van Romeo en Julia. Het

weerhield hem en de componist er echter niet van verder te gaan met het project. Het grootste probleem was om het dramatische en gelaagde drama van Shakespeare om te zetten in muziek en dans en een logisch verhaal dat de toeschouwer ook zonder tekst zou kunnen begrijpen. Prokofjev koos ervoor om de verschillende dramatische niveaus te voorzien van terugkerende motieven. De oorspronkelijke 24 scènes groeiden uit tot meer dan 50 afzonderlijke scènes. Elke episode werd bovendien voorzien van een treffende dramatische titel als ‘De straat wordt wakker’, ‘Tybalt herkent Romeo’ of ‘Julia’s brief wordt overhandigd aan Romeo’. Voor een ballet – maar ook voor een compositie – een ongebruikelijke benadering. Voor Prokofjev moet de dramatische lading of handeling voorop hebben gestaan. De montage-achtige techniek doet sterk denken aan filmmuziek. In 1933 had Prokofjev zijn eerste filmmuziek gecomponeerd voor regisseur Sergej Eisenstein (Luitenant Kijé, in 1938 gevolgd door Alexander Nevsky), en de uiteindelijke muziek voor Romeo en Julia is door die ervaring zeker beïnvloed. Prokofjev en Radlov wisselden niet alleen scènes en gebeurtenissen om, ze bedachten zelfs een nieuw einde; nota bene een happy end. Omdat, zo beweerde de componist later droogjes, dode dansers nu eenmaal niet kunnen dansen. Een wat zwakke verdediging voor een dergelijke ondermijnende ingreep.

de première Rond 1936 was de partituur gereed, maar geen theater dat interesse had. Gehecht als hij was aan zijn compositie, liet Prokofjev in 1937 en 1938 orkest-

suites uitvoeren. De reacties waren gemengd: sommigen vonden het prachtig, anderen meenden dat het te weinig melodieus was, wat leidde tot Prokofjevs verdedigende reactie. Twee jaar later was het zover. Choreograaf Leonid Lavrovski was gevraagd om Romeo en Julia – alsnog – voor het Kirov Theater te maken. Het happy end werd weer omgezet in het oorspronkelijke einde, scènes werden opnieuw gewijzigd en ook in de muziek werden, tot grote ergernis van Prokofjev, veranderingen aangebracht. Maar hij wilde niets liever dan dat zijn Romeo en Julia nu eindelijk eens werd uitgevoerd en was zogezegd bereid tot een compromis. Behalve Lavrovski hadden ook de dansers kritiek op de compositie. Ze vonden Prokofjevs suggestief beeldende, contrastrijke en soms overweldigende muziek ‘vreemd’ en niet ‘dansant’ genoeg. Ze gruwelden van al die vreemde syncopische ritmen, van die heldere en soms venijnige instrumentatie, en het symfonische gehalte in de muziek – waarin Prokofjev voortborduurde op de balletmuziek van Tsjaikovski – maakte ze onzeker. “Wat jullie nodig hebben”, zo zou de gefrustreerde componist tijdens een van de repetities hebben uitgeroepen, “is geen muziek maar slagwerk!” Vlak voor de première dreigden de dansers nog met een staking als er niet iets aan die vreselijke muziek werd gedaan, bang dat het ballet een volledige mislukking zou worden. Maar dat bleek – zo mag achteraf worden vastgesteld – wel mee te vallen. Prokofjevs Romeo en Julia zou vanaf het eerste moment dat het daadwerkelijk werd uitgevoerd een overweldigend succes zijn. En blijven. Maarten de Kroon

13

tableau de la troupe eerste solisten Jurgita Dronina Igone de Jongh Larissa Lezhnina Maia Makhateli Anna Tsygankova Anu Viheriäranta

tweede solisten Victoria Ananyan Megan Zimny Gray Suzanna Kaic Emanouela Merdjanova Sasha Mukhamedov Vera Tsyganova Nadia Yanowsky

Roman Artyushkin Isaac Hernández James Stout Alexander Zhembrovskyy

14

Matthew Golding Casey Herd Artur Shesterikov Jozef Varga Remi Wörtmeyer

grand sujets Wen Ting Guan Erica Horwood Rachel Oomens Maiko Tsutsumi Serguei Endinian Koen Havenith Ernst Meisner Rink Sliphorst Oleksey Smolyakov Jared Wright

coryphées Naira Agvanean Maria Chugai Joanna Mednick Aya Okumura Milena Sidorova Anatole Babenko Young Gyu Choi Peter Leung Dario Mealli

Bruno da Rocha Pereira Chao Shi Edo Wijnen

corps de ballet Angela Agresti Krista Ettlinger Hannah de Klein Sae Hyun Kwon Qian Liu Jingjing Mao Amanda McGuigan Saya Okubo Rebecca Oltheten Pascalle Paerel Sandra Quintyn Sara Ricciardelli Rebeca Taboada Rivas Tess Sturmann Antonina Tchirpanlieva Wendeline Wijkstra

Vincent Hoffman Sebastien Galtier Matthew Pawlicki-Sinclair Miles Pertl Bastiaan Stoop Wolfgang Tietze Davit Vardanyan

élèves Hannah Grennell Michelle Murphy Clotilde Tran Phat Martina Verbeni Remy Catalan

adspiranten Floor Eimers Chanquito van Hoeve Skyler Martin

Rohan Dunham Dario Elia

15

directeur ballet

holland symfonia het orkest van het nationale ballet

algemeen directeur

holland symfonia is de vaste orkestpartner van het nationale ballet en het nederlands dans theater. Holland Symfonia heeft per 1 januari 2013 een vaste bezetting van 45 musici, die indien nodig wordt aangevuld met freelance gastmusici. In deze formatie zal het orkest voorstellingen begeleiden van Het Nationale Ballet en van het Nederlands Dans Theater. Bovendien zal het orkest educatieve producties verzorgen in en voor Het Concertgebouw Amsterdam, Het Muziektheater Amsterdam en theaters en concertzalen elders in Nederland.

vaste choreografen Ted Brandsen

Els van der Plas

hoofd artistieke staf

zakelijk leider Hans van Manen

Krzysztof Pastor

muzikaal leider Rachel Beaujean

Janine Dijkmeijer

artistieke staf Matthew Rowe

Guillaume Graffin balletmeester

Judy Maelor Thomas balletmeester

Charlotte Chapellier balletmeester

Rinat Gizatulin Sandrine Leroy choreologist / repetitor senior balletdocent

Alan Land balletmeester

koen kessels - dirigent Koen Kessels (1961) studeerde aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium in Antwerpen. Hij was gedurende enige jaren lid van de muzikale staf van de Brusselse Muntschouwburg en assistent-dirigent bij de Vlopera, Antwerpen-Gent. Zijn debuut als dirigent maakte hij met het orkest van de Vlopera in Cinderella van Prokofjev, een productie van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, waar hij ook een aantal andere klassieke balletten dirigeerde. Na zijn succesvolle debuut bij het Ballet van de Parijse Opéra in 2005, met de productie Le Parc van choreograaf Angelin Preljocaj, vroeg het gezelschap hem al diverse malen terug. Onlangs dirigeerde hij De Notenkraker in Covent Garden bij The Royal Ballet. Kessels is tevens muziekdirecteur van het Zomeropera Festival Alden Biesen, artistiek directeur van het HERMESensemble, gastdirigent bij de Nationale Opera Sofia en lid van de artistieke directie van het Conservatorium Antwerpen. Koen Kessels dirigeerde in eerder bij Het Nationale Ballet Ballet 4all.

pianisten

Olga Khoziainova

16

Michael Mouratch Ryoko Kondo

Robert Greuter

Viktoriya Ryapolova

17

kindermatinee romeo en julia voor het primair onderwijs

holland symfonia - tableau 1e viool

cello

Tinta Schmidt von Altenstadt (concertmeester) Hebe Mensinga Kotaro Ishikawa Suzanne Huynen Robert Cekov Jan Eelco Prins Majda Varga-Beijer Katharina Schönberg Bert van den Hoek Mirjam Michel Cécile Gouder de Beauregard Ilona de Groot Arwen Terlou Hester van der Vlugt

Artur Trajko Lies Schrier Evelien Prakke Graham Summersgill Willemiek Tavenier Tanne Comello Csaba Erdös Susanne Degerfors

altviool Giles Francis Arwen van der Burg Maria Ferschtman Brian Marcus Lydia Friedrich Andrew Faughnan Örzse Adam Max Knigge Merel van Schie Karen de Wit

trompet Erwin ter Bogt Hans van Loenen Erik Torrenga Adriaan Kramer

bas Jean-Paul Everts Annelies Hemmes Rob Zeelenberg Mihai Scarlat Annemieke Marinkovic Pim van der Zwaan

2e viool Arnieke Beilschmidt-Ehrlich Yumi Goto Marielle Ponsen Paul van Coeverden Willy Ebbens Christiane Belt Rosemary Tyldesley Dick de Graaff Eva Lohse Babette van den Berg Matthijs Berger Leonie Kleiss

Christiaan Beumer Guido Rooyakkers Cristian Palau Tena Jana Suilen

trombone Bram Peeters Anton van Houten Wouter Iseger Remco Jager

Het Nationale Ballet danst jaarlijks twee voorstellingen voor het primair onderwijs. Op dinsdag 19 maart vindt er een kindermatinee van Romeo en Julia plaats die speciaal is aangepast en ingekort voor leerlingen uit groep 7 en 8. Ter voorbereiding is er een speciale educatieve website ontwikkeld met leuke en informatieve opdrachten: romeojulia.het-ballet.nl Alle deelnemende klassen worden vooraf bezocht door een balletdocent die een dansworkshop geeft en een dansfragment aanleert. De voorstelling wordt ingeleid door een presentatrice die enkele dansers interviewt. Ook wordt er een ‘changement’ uitgevoerd met open doek en legt een technicus uit wat daar allemaal bij komt kijken. Uiteindelijk voeren alle kinderen onder begeleiding van het orkest het eerder aangeleerde dansfragment uit. In totaal zullen zo’n 1200 leerlingen deze voorstelling bezoeken.

tuba fluit Sarah Ouakrat Janneke Speckmann Marie-Cécile de Wit Karin Leutscher

Arne Visser

Meer informatie over onze educatie projecten, zoals een dansdag op school met als thema Romeo en Julia: het-muziektheater.nl/ontdek

pauken Peter de Vries

slagwerk hobo Irma Kort Bert Steinmann Dorine Schoon

Richard Jansen Rene Oussoren Esther Doornink Jelmer Tichelaar

klarinet

harp

Ina Hesse Joris Wiener Lili Schutte

Jet Sprenkels Liesbeth Vreeburg

toetsinstrument fagot

Marc Simons

Janet Morgan Maud van Daal Peter de Wit

extra's

hoorn Ward Assmann Ant van Berkum

Niels Bijl (tenor-saxofoon) Femke IJlstra (tenor-saxofoon) Lenie Kerkhoven-Noordzij (mandoline) Marco Ludemann (mandoline)

Jump, de fanclub van Het Nationale Ballet, brengt jonge balletliefhebbers dichter bij hun favoriete dansers. De website biedt leuke weetjes, interviews, foto’s en filmpjes. En danseres Krista Ettlinger houdt speciaal voor Jump een dagboek bij. Voor fans en balletscholen worden allerlei activiteiten georganiseerd, zoals workshops of een kijkje achter de schermen. Op 22 juni wordt het seizoen afgesloten met een Dansdag voor alle fans.

Ga nu naar de website en ontdek de wereld achter Het Nationale Ballet: www.het-ballet.nl/jump

Jump wordt mede mogelijk gemaakt door:

18

19

het nationale ballet dankt:

steun het nationale ballet

word vriend! De Vrienden van Het Nationale Ballet dragen bij aan de totstandkoming van nieuwe producties, kostuums en decors en aan de ontwikkeling van dansers, zodat zij de sterren van de hemel blijven dansen. Vrienden hebben daarom een streepje vóór. Zo zijn zij onder meer welkom bij trainingen en repetities, masterclasses en balletreizen. Ook ontvangen Vrienden drie maal per jaar een tijdschrift met achtergrondinformatie over de dansers en het gezelschap.

hoe draagt u bij? Word Vriend voor € 50,- per jaar voor 1 persoon, eventueel met een Huisgenoot-Vriend voor€€€25,- per jaar. Word Gouden Vriend voor € 200,- per jaar voor 2 personen (u kunt altijd een introducé meenemen naar Vriendenactiviteiten). Word voor vijf jaar lid van de Geefkringen voor € 1.000,-, € 5.000,- of € 10.000,- per jaar. Door belastingvoordeel krijgt u meer dan de helft van uw gift terug van de fiscus.

Sprookje of topsport? Word Vriend van Het Nationale Ballet en kijk achter de schermen!

subsidiënten

Draag bij aan ballet van wereldniveau teksten Astrid van Leeuwen, Wouter Hos, Maarten de Kroon, Margriet Prinssen eindredactie Margriet Prinssen, Astrid van Leeuwen planning en productie Salwa Jabli coverfoto Ruud Baan dansers Igone de Jongh, Casey Herd foto achterzijde Ruud Baan dansers Megan Zimny Gray en James Stout foto’s binnenwerk Luc Mounsaert, Angela Sterling, Erwin Olaf grafisch ontwerp Martin Pyper [omslag] lay-out Sander van der Duin, Ariane Weltevreede druk Stadsdrukkerij Amsterdam N.V. uitgever Het Muziektheater Amsterdam - Het Nationale Ballet postadres Postbus 16822, 1001 RH Amsterdam bezoekadres Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam telefoon [020] 551 82 25 fax [020] 551 80 70 email [email protected]

20

meer informatie: www.het-ballet.nl/vrienden www.het-ballet.nl/geefkringen (020) 551 8225 21

wereldpremière

le sacre du printemps

15 t/m 22 juni '13 solisten Megan Zimny Gray en James Stout

wereldpremière