LNV Consumentenplatform Het etiket, waar staat dat voor?
Den Haag, 9 november 2007 In vrijwel elke boodschappentas vinden consumenten voedingsmiddelen met etiketten. De informatie op de verpakking loopt uiteen van voedingswaardedeclaratie tot reclame. Lang niet alle consumenten besteden evenveel aandacht aan deze informatie. Sommige consumenten lezen het etiket bij elke aankoop, anderen zijn minder geïnteresseerd. Etikettering is een actueel onderwerp, omdat in de Europese Unie de herziening en modernisering van de EU-verordening voor etikettering aan de orde is. Naar verwachting komt de Europese Commissie eind 2007 met een voorstel dat vervolgens door de Raad van Ministers en het Europese Parlement zal worden behandeld. De Nederlandse regering, met het ministerie van VWS als trekker, zal hierover een standpunt moeten innemen. Het belang hiervan wordt versterkt, doordat ook maatschappelijke organisaties, politiek, bedrijfsleven en consumenten een toenemende interesse tonen in de etikettering van voedingsmiddelen. De ministeries van LNV en VWS hebben het Consumentenplatform gevraagd zich over voedseletikettering te buigen. Zaken waarvoor speciale aandacht is gevraagd, zijn onder meer; leesbaarheid, begrijpelijkheid, betrouwbaarheid en volledigheid van de informatie. Het kabinet streeft naar duurzame consumptie en een gezond voedingspatroon. Een voorwaarde hiervoor is dat consumenten in staat zijn bewuste afwegingen te maken. Het is de vraag welke rol etikettering op dit gebied kan vervullen. Voor de bepaling en de onderbouwing van het Nederlandse standpunt met betrekking tot genoemde thematiek is input vanuit consumentenperspectief nodig. De ministeries van VWS en LNV hebben de volgende vragen voorgelegd aan het Consumentenplatform. 1. 2.
Wat vindt u van de huidige etiketten? Welke elementen vindt u belangrijk en welke minder? Is het etiket een goed middel om een geïnformeerde keuze te bevorderen? Wat is wel en niet mogelijk? Voor welke thema’s en aspecten van voedsel geldt dat in het bijzonder? Welke rol kunnen logo’s of keurmerken hierbij spelen?
3. 4. 5.
Vertrouwt de consument de informatie op het etiket? Zo nee, wat is er voor nodig om het vertrouwen te vergroten? Wat moet er op het etiket veranderen? Wat is de verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven en van de overheid?
Voor de bespreking van dit thema hebben de leden van het LNV Consumentenplatform gebruik kunnen maken van: _ Een overzicht van het beleid (beleidsdossier); _ Achtergrondinformatie over etikettering (kennisdossier); _ Een speciaal uitgevoerd consumentenonderzoek over etikettering: • Een rapportage van een kwantitatief opinieonderzoek, in de vorm van een telefonische enquête onder ruim 500 consumenten; • Een verslag van een kwalitatief consumentenonderzoek door middel van straatinterviews met winkelende consumenten. Van deze gesprekken is tijdens de platformbijeenkomst tevens een videocompilatie getoond. De documenten zijn te vinden op: www.minlnv.nl/consumentenplatform. Dit verslag bevat een weergave van de discussie die in het LNV Consumentenplatform is gevoerd met daaropvolgend een opsomming van beleidssuggesties aan de ministeries van LNV en VWS. Tot slot zijn enkele procedurele vergaderpunten opgenomen.
Discussie Het Consumentenplatform ziet het belang van het voeren van de discussie over etikettering. Tegelijkertijd blijkt uit de consumentenonderzoeken dat voor veel consumenten de informatie op de verpakking geen groot issue is. Gebruikmaken van de beleidsruimte die er is, zal vooral gericht zijn op het invullen van de ambities van de overheid op het gebied van gezondheid en duurzaamheid. Het valt de leden van het platform op dat er weinig consumentenonderzoek op het gebied van etikettering wordt verricht. De discussie in het platform ging vooral over de vraag hoe de informatie op de verpakking van voedingsmiddelen een rol kan spelen bij het bevorderen van gezond en duurzaam consumentengedrag. Tijdens de discussies beschikte de vergadering over een reeks van concrete praktijkvoorbeelden van geëtiketteerde voedselproducten. Onderscheid tussen wettelijk verplichte en overige informatie op het etiket Er staat veel informatie op de verpakking. Een deel van deze informatie is wettelijk verplicht, en een deel is vrijwillig. Het is volgens het platform de vraag hoeveel de consument daadwerkelijk gebruik maakt van die informatie. Volgens het platform zou het goed zijn te onderzoeken welke informatie werkelijk relevant is voor de consument, en welke minder. Relevante informatie is bijvoorbeeld essentiële gezondheidsinformatie (denk aan: allergenen en aanwezigheid van ingrediënten van dierlijke herkomst). De minder relevante of mogelijk zelfs overbodige informatie is in veel gevallen commerciële informatie, of andere secundaire informatie die niet essentieel is voor het veilig kunnen consumeren van levensmiddelen. Het onderscheid tussen wettelijk voorgeschreven informatie en vrijwillige informatie is voor veel consumenten niet duidelijk. Daarom pleit het platform voor het maken van een helder onderscheid tussen wettelijke (gezondheids-) informatie en ‘marketinginformatie’. Door het gebruik van achtergrondkleuren kan de consument direct duidelijk zien welke informatie wettelijk is, en welke niet. Dit komt ook de betrouwbaarheid van informatie ten goede. Etiket als middel voor geïnformeerde keuze Zoals ook uit de consumentenonderzoeken bleek, concludeert het platform dat veel consumenten geen grote waarde hechten aan de informatie op het etiket. De meeste consumenten geven aan het etiket relatief weinig te gebruiken, en geen directe voorkeuren te hebben voor aanpassing van de (weergave van de) informatie. Het verdient volgens het Consumentenplatform daarom de aanbeveling om als overheid te stimuleren dat de consument ook secundaire informatie wordt aangeboden, bijvoorbeeld bij het schap in de supermarkt. De basis blijft echter dat er voldoende informatie op het
etiket staat. Als de informatie op de verpakking te veel zou worden beperkt, en er mogelijk strakkere regulering plaatsvindt in de keten, wordt de keuzevrijheid van de consumenten uiteindelijk te veel beperkt. Het etiket verliest dan mogelijk de waarde als middel om een geïnformeerde keuze te stimuleren. Rol logo’s en keurmerken Het Consumentenplatform is van mening dat logo’s en keurmerken een nuttig instrument kunnen zijn, maar het is van groot belang dat de overzichtelijkheid voor de consument gewaarborgd blijft. Het aantal gezondheidlogo’s in Nederland is in dit verband gelukkig te overzien. Toch is dit niet altijd zo. Er bestaat bijvoorbeeld een veelheid aan duurzaamheidlogo’s, iets wat blijkens de consumentenonderzoeken voor veel consumenten verwarrend werkt. Het Consumentenplatform pleit vooreen zekere mate van overheidstoezicht om te bereiken dat de keuze voor de consument overzichtelijk blijft, en zeker niet complexer wordt. Vertrouwen in het etiket In lijn met het eerder genoemde feit dat het etiket en de informatie daarop voor veel consumenten geen groot issue is, wordt ook de informatie op het etiket redelijk vertrouwd. Uit het uitgevoerde consumentenonderzoek blijkt dat als de overheid goed en transparant toezicht houdt, dit de betrouwbaarheid van de informatie vergroot. Het platform pleit voor toezicht door de overheid. Tevens vinden zij het van belang dat dit toezicht ook voor de consument duidelijk is. Een kwestie die meer leeft bij consumenten, zijn de gezondheidsclaims op producten. Er kunnen echter vraagtekens gezet worden bij de huidige effectiviteit van gezondheidsclaims. Snoep met 0% vet is bijvoorbeeld voor veel consumenten niet meer dan een marketingtruc. Mede hierdoor weten consumenten de waarde van gezondheidsclaims moeilijk in te schatten. Het platform geeft aan dat er duidelijkere regelgeving moet zijn voor gezondheidsclaims, zodat fabrikanten niet de ruimte hebben de grenzen van regelgeving op te zoeken en op die manier het consumentenvertrouwen mogelijk beschadigen. Wat kan er aan het etiket verbeteren? Volgens het platform kan het etiket op de volgende punten verbeterd worden: -
Duidelijker onderscheid tussen wettelijk verplichte en overige informatie; Opschonen en ordenen vrijwillige informatie; Standaardiseren van informatie; Begrenzing van het gebruik van logo’s; Handhaven wetgeving informatie over allergenen; Vermelding herkomst mogelijk maken op langere termijn.
Beleidssuggesties Wat kunnen LNV en VWS doen? Ten behoeve van het etiket is het allereerst van belang dat de aangeboden informatie wordt gesplitst in verplichte en vrijwillige informatie. De vrijwillige informatie dient te worden gerubriceerd en gestandaardiseerd. De ministeries moeten er op toezien dat relevante informatie over allergieën en informatie voor vegetariërs en religieuze overtuigingen helder op elk product staat. Daarnaast heeft de overheid volgens het platform een duidelijke taak als het gaat om het beschermen van de consument tegen misleiding. Door een helder kader te scheppen wordt de betrouwbaarheid van informatie gewaarborgd, en kan de consument op basis van die informatie een geïnformeerde keuze maken. Hoewel de recente ontwikkelingen rondom gezondheidlogo’s laten zien dat dergelijke initiatieven vanuit de markt goed kunnen werken, pleit het platform ook hier voor een duidelijke rol van de overheid. De overheid kan op de accreditatie en toetsing van logo’s toezien. Alleen zo kunnen consumenten daadwerkelijk en vertrouwd een ‘gezondere’ of ‘duurzamere’ keuze maken. Het platform is van mening dat het vermelden van de herkomst van een product nu niet wenselijk is. Herkomstlabelling wordt als niet zinvol gezien, met name omdat dit de suggestie kan wekken iets te zeggen over milieu of duurzaamheid. Volgens het platform is dit echter altijd te kort door de bocht. Het begrip herkomst heeft zoveel aspecten dat vermelding mede daarom nog niet verplicht gesteld kan worden.
Procedurele onderwerpen Terugkoppeling thema’s “Leefbare stad, groene stad” en “Voedsel versus energie? Een dilemma” Ger de Peuter informeert het platform hoe LNV is omgegaan met de aanbevelingen van de vorige bijeenkomst. ‘Leefbare stad, groene stad’ (GIOS) Eén van de doelen van ‘Leefbare stad, groene stad’ was het enthousiasmeren van de bestuurlijke netwerken. Dit kreeg vorm in de oprichting van een stuurgroep van groene partners met een aantal gemeenten. Hier worden suggesties ingebracht en meer vormgegeven. Hierbij wordt speciale aandacht gegeven aan het beperken van bestuurlijke drukte. Daarnaast is een kennisnetwerk opgericht, specifiek gericht op de groene openbare ruimte. Tot slot doet LNV mee aan het uitvoeren van de nota van Minister Vogelaar van VROM, die tot doel heeft groen een meer belangrijke plaats in eb om de stad te geven. In dezelfde nota komt het flexibel omgaan met de inrichting (om de 5 jaar) van de groene ruimte terug. ‘Voedsel versus Energie? Een dilemma’ Er zijn aantal richtinggevende nota’s onderweg: 1. Werkprogramma kabinet, schoon en zuinig (vooral energie) 2. Kabinetsvisie biobased economy 3. Certificering biobrandstoffen 4. Energiebesparing
Werkwijze LNV Consumentenplatform Ger de Peuter informeert de leden over een aantal voorgenomen verbeteringen in de werkwijze van het platform. De basisbezetting van het platform zal worden uitgebreid, de leden zullen meer betrokken worden bij de voorbereiding van de bijeenkomsten en indien mogelijk ook bij de onderwerpkeuze. Per thema zullen externe deskundigen worden uitgenodigd deel te nemen, wellicht ook om presentaties te geven. Opmerkingen naar aanleiding van deze bijeenkomst Het feit dat de discussie gevoerd kon worden met concrete voorbeelden van voedseletiketten op tafel werkte erg goed. De relatief lage opkomst van de leden is een aandachtspunt voor volgende bijeenkomsten.
Aanwezigen en afwezigen 9 november 2007 Aanwezige platformleden Annie Brouwer-Korf (voorzitter) Arian Kamp (laatste keer) Saskia Aalbers Hans Colijn-de Raat Ellen Govers Jolinde Hageman Arie van der Linden Annick de Wit Overige aanwezigen Linda Nijenhuis Ministeries Ria Westendorp (VWS) Ger de Peuter (LNV) Eelco Klein (LNV) Ronald Sol (LNV) Jolijn le Rutte (LNV) Roline Veldkamp (LNV) Schuttelaar & Partners Joop Ehrhardt Taco Juriaanse Afwezige platformleden Anneke Ammerlaan Koen de Ruiter Jan Staman Rocky Tuhuteru Ebru Umar Marjoleine de Vos
