Liturgische handreiking voor zondag werelddiaconaat 2010

Liturgische handreiking voor zondag werelddiaconaat 2010 liturgieomslag:

ruimte voor eigen tekst

Voor de ogen van de farao en zijn hovelingen hield Aäron zijn staf geheven boven de Nijl en sloeg ermee op het water, en toen veranderde het Nijlwater in bloed. De vissen gingen dood en de rivier stonk zo dat de Egyptenaren er niet meer uit konden drinken. - Exodus 7: 20 en 21 -

1

Inhoud 1

Liturgieomslag

3

Liturgische handreiking

17

Bijlage 1: preekschets

20

Bijlage 2: project Mutuntu

21

Bijlage 3: lied: Een goed leven

23

Bijlage 4: bijkomende suggesties

2

Liturgische handreiking Welkom Welkom in deze dienst op Zondag Werelddiaconaat in de VPKB, de vierde zondag van de veertigdagentijd. In de 40dagentijd, en vooral op deze zondag, denken we na over armoede en onrecht in de wereld, veraf en dichtbij, met vandaag de nadruk op klimaatverandering en honger. Het is een tijd van bezinning. Pasen leert ons dat we het daar niet bij moeten laten. Er is grote behoefte aan mensen die het verschil willen maken. Sta op voor een betere wereld. Het kan!

Openingslied: Mensen wordt wakker (allen staan op) (t. en m. Eveline Stern)

Zeg niet: ach ja, het zijn donkere tijden. Zeg niet: nu ja, ‟t is misschien wel Gods wil. Zeg niet: altijd was er onrecht en lijden. Nu zijn er andere tijden op til. Refrein.

Bemoediging, groet en psalmgebed v. a. v.

v. a.

v. a.

Ons samenzijn en onze hulp is in de Naam van de Heer, die hemel en aarde draagt, die trouw is tot in eeuwigheid en niet los laat het werk dat zijn hand is begonnen. Genade zij u en vrede van God onze schepper, Jezus zijn Zoon en onze broeder, en de Heilige Geest die ons inspireert en aanvuurt. Prijs de Heer, mijn ziel Heer, mijn God, hoe groot bent u. U leidt het water van de bronnen door beken, tussen de bergen beweegt het zich voort. Het drenkt alles wat leeft in het veld, de wilde ezels lessen er hun dorst. Daarboven wonen de vogels van de hemel, uit het dichte groen klinkt hun gezang. U bevloeit de bergen vanuit uw hoge zalen, de aarde wordt verzadigd en vruchtbaar. Psalm 104:1,10-13 3

Inleiding Het thema van deze zondag Werelddiaconaat is „Honger en Klimaatverandering‟. Omdat vandaag Exodus 7 op het rooster staat, over het water van de Nijl dat in bloed verandert, is er voor gekozen om de nadruk te leggen op water. Water is essentieel voor leven. Zonder water –zonder schoon water- geen voedsel, geen leven. Helaas hebben veel te veel mensen geen toegang tot schoon water, is het te ver weg, moeten ze ervoor betalen of is het te vervuild. De watercrisis treft iedereen. Van de vervuiling van de oceanen tot het opdrogen van rivieren zijn de gevolgen over de hele wereld voelbaar. Later in de dienst zal er uitleg gegeven worden over een concreet waterproject in Rwanda en wordt daarvoor gecollecteerd. Water is symbool voor onze relatie met God. Het draagt het beeld van vernieuwing; belofte en hoop. Het is met / in water dat we gedoopt worden en opgenomen in de gemeenschap van de kerk. Water is een belangrijk symbool in onze liturgische traditie. Water is essentieel voor het leven op aarde en verbindt het menselijk leven met de rest van Gods schepping. Schepping begint met het roepen van leven uit de vloed / het water (Genesis 1:2). Het menselijk lichaam bestaat vooral uit water. We kunnen weken zonder voedsel, maar maar een paar dagen zonder water. Het is door het water dat de gave van het leven aan de schepping is gegeven en leven - in al haar vormen - is niet mogelijk zonder water. Het water beschermen voor de hele schepping en vooral voor de komende generaties en voor hen die in armoede leven is de verantwoordelijkheid van al Gods mensen. Alle leven ontspring uit water. Te veel of te weinig water betekent een ramp. Het is een fundamentele behoefte van alle mensen. Toch zijn heeft 1 mens op 6 geen toegang tot veilig drinkwater. Twee miljoen mensen – waaronder vooral kinderen – sterven elk jaar aan een watergerelateerde ziekte.

Water is leven! (te lezen door een kind) Water! Water! Water is leven! Kinderen hebben water nodig. Moeders hebben water nodig. Ouderen hebben water nodig. Zieke mensen hebben water nodig. Water! Water! Water is leven! Onen George William Bishop Angelo Negri Primary School, Uganda

Openingsgebed Eeuwige God, Wij danken U voor de glorie van Uw Schepping, het mysterie dat ons verstand te boven gaat. Wij danken U voor de aarde en het water, de zon en de wind, de dieren en de mensen, de culturen en de naties. Breng ons ertoe te belijden hoezeer wij het leven hebben geschonden, Uw gave aan ons. Sterk ons als wij proberen waar te maken dat de aarde en haar volheid van U is. Amen Gebed uit Korea ( uit: Bron van leven)

4

Lied: Gez. 400 In beurtzang: v=vrouwen, m=mannen, a=allen v. m. v. m. a.

Vous créatures du Seigneur, chantez toujours en son honneur, Car c‟est lui seul qu‟il faut louer, Il donne au soleil sa clarté. Alléluia! Alléluia! Alléluia!

a. a. a. a.

Alléluia! Alléluia! Alléluia! Alléluia!

v. m. v. m. a.

Dear mother earth, who day by day unfoldest blessings on our way The flowers and fruit that in Thee grow, let them his glory also show Alleluia! Alleluia! Alleluia!

a. a. a. a.

Alleluia! Alleluia! Alleluia! Alleluia!

a. a. a a.

halleluja, halleluja, halleluja, halleluja

a. Voor zuster water danken wij, m. hoe nederig en trouw is zij, v. als zij ons dient hoe kuis en goed m. hoe kostbaar is haar overvloed a. Halleluja, halleluja, halleluja.

Kyrië een collage van teksten, getuigenissen, actualiteit, gebeden en liederen om uit te kiezen:

Toon een filmfragment uit “Klimaatchaos in het zuiden – De slachtoffers aan het woord” Film van Wereldmediatheek, € 8 De klimaatverandering eist nu al miljoenen slachtoffers. Niet bij ons, maar in het Zuiden. Landbouwers, veetelers en vissers klagen er over dolgedraaide seizoenen, alles vernietigende stortbuien en cyclonen, verschroeiende droogte, en een gebrek aan zoet water. De toenemende armoede doet velen op zoek gaan naar een nieuwe, leefbare plek… Wereldmediatheek trok voor de documentaire “Klimaatchaos in het Zuiden” naar Burkina Faso en Togo, Ecuador en Bangladesh, om er de schade van de klimaatwijziging op te meten. Tientallen getuigen en experts van snel toenemende armoede, als gevolg van de klimaatwijziging. Wat aanvankelijk louter een milieuprobleem leek, blijkt uit te draaien op een ongeziene humanitaire catastrofe. De noodzaak om de klimaatwijziging af te zwakken is evident, maar ook moet het Zuiden zich aanpassen aan het onvermijdelijke. Een DVD met getuigenissen en analyses uit Burkina Faso en Togo, Ecuador en Bangladesh om er de schade van de klimaatwijziging op te meten. Tientallen slachtoffers en experts getuigen over snel toenemende armoede. Wat ooit nog louter een milieuprobleem leek blijkt uit te draaien op een ongeziene humanitaire catastrofe. Deze getuigenissen spreken enorm aan en zeggen veel meer dan alleen maar teksten. Heel geschikt om stukjes van te tonen in de dienst. De DVD is te bestellen bij Wereldmediatheek vzw voor € 8,00 + € 2,00 verzendkosten, Italiëlei 98a, 2000 Antwerpen, tel.: 03 225 03 67, [email protected] Denk ook aan de filmclip: “Dance for the climate” van Nic Balthazar op deze DVD. Een beamer en projectiescherm, voor wie daar niet over beschikt, is doorgaans gratis te ontlenen bij provinciale en stedelijke uitleendiensten.

Tekstfragmenten uit de film (eventueel afwisselend laten lezen of uitspelen) Getuigen uit het Zuiden: 1. Als het maar niet droger wordt, sinds enkel jaren is het werkelijk zwaar geworden 2. De wind verdroogt bomen planten. Aan eten geraken wordt moeilijk, alles wordt moeilijk. 3. Ik heb geen flauw idee van de oorzaak. We weten alleen dat het vroeger regende en nu niet meer.

5

4. Omdat de mensen steeds gemener zijn tegen elkaar heeft God hen de regen afgenomen. 5. Dat het zo weinig regent is Gods wil. Als God wil dat het weer regent, wordt alles weer anders. 6. Want ik draag de gevolgen van de schade die de rijken hebben aangebracht. Dan vind ik hen toch voor een stuk verantwoordelijk voor wat ons overkomt. Experten uit N en Z 1. De lokale bevolking is er zich amper van bewust. De oorzaken kennen ze niet. Maar de effecten van de klimaatwijziging kennen ze wel. Namelijk dat hun leven erop achteruitgaat. 2. De mensen in de ontwikkelingslanden hebben amper schuld aan het probleem. Het zijn de ontwikkelde landen, die ¾ van de broeikasgasten hebben uitgestoten die nu in de atmosfeer hangen en die het klimaat in de war sturen. 3. Terwijl juist de arme mensen in de wereld het meest kwetsbaar zijn voor de effecten van het weer. 4. Je stoot niet alleen koolstofdioxide uit in de lucht. Je maakt de armen hun broodwinning kapot. 5. Klimaatwijziging toont aan dat het evenwicht tussen Noord en Zuid helemaal zoek is. 6. Een Belg ergens in Brussel ziet geen verband tussen zijn manier van leven en consumeren en de afgenomen levenskwaliteit van de mens in het zuiden. 7. Allicht lezen ze in de ontwikkelde landen wat boeken, of kijken ze tv om te zien wat er gaat gebeuren. Maar het is al volop bezig.

Verdere onderverdeling / fragmenten in de film:       

Landbouw verschraalt Veeteelt in gevaar Zoet water wordt zeldzaam Het leven verarmt Rampen nemen toe De zeespiegel blijft stijgen Mensen ontheemd, op de vlucht Aanpassen uit noodzaak

Waterfeiten        

1 op 6 mensen in de wereld heeft geen toegang tot veilig drinkwater. Twee keer zoveel mensen hebben geen toegang tot goede sanitaire voorzieningen. 80 landen, ofwel 40% van de wereldbevolking, hebben serieuze watertekorten. In de jaren 90 was het aantal kinderen dat stierf door diarree –het gevolg van onveilig water- hoger dan het aantal mensen dat omkwam in gewapende conflicten sinds de Tweede Wereldoorlog. 884 miljoen mensen in de wereld hebben geen toegang tot veilig water. Dit is ruwweg 1 op de 8 mensen van de wereldbevolking. Jaarlijks sterven 1,8 miljoen kinderen door ziekten die het gevolg zijn van onzuiver water en gebrekkige sanitaire voorzieningen. Dit zijn ongeveer 5000 doden per dag. Een toilet in Europa gebruikt net zoveel water als een gemiddeld persoon in een ontwikkelingsland op een hele dag voor drinken, koken, wassen en schoonmaken. Het Tsjaadmeer dat water geeft aan 20 miljoen mensen in Afrika droogt op. De laatste dertig jaar is het Tsjaadmeer tot minder dan een tiende van zijn oorspronkelijke grootte gekrompen, van 25.000 tot 2000 vierkante kilometer.

Getuigenis uit India In de Indiase maatschappij worden Adivasis, de oorspronkelijke bewoners van India, al eeuwen vernederd en aan de kant gezet. Zij kennen een lange geschiedenis van minachting en onderdrukking. Zelf zeggen ze het zo: „We zeiden Johar (wees welkom, gezegend, gegroet), maar ze namen ons land af. We zeiden wees welkom en boden hen een kop rijstbier aan, maar ze grepen onze hand en verkrachtten ons. We zeiden wees welkom, maar ze brachten grote machines mee, bouwden fabrieken, dammen en steden en duizenden van ons werden dakloos. We zeiden wees welkom, maar we werden verplicht hun manier van leven en hun wetten te volgen, zelfs al begrepen we ze niet. Onze levenswijze en gebruiken werden belachelijk gemaakt. We zeiden wees welkom, maar onze liederen, dansen, onze talen en folklore zijn enkel studiestof voor antropologen. We zeiden wees welkom, maar zelfs onze filosofie en spiritualiteit werden niet gespaard:

6

sociologen en theologen deden overuren om ons geloof te interpreteren en te verdraaien vanuit hun zienswijze. We hadden ons eigen systeem om water te bewaren en vis te kweken, onze wouden gaven ons regelmatig regen. Maar vandaag zijn al onze rivieren, stromenen waterbronnen omgeleid naar steden, fabrieken en mijnen; industrieel afval wordt gedumpt in onze velden, zodat onze oogst, onze vis en land vernield worden.‟

De Nijl is een riool met vissen

Vissers aan de benedenloop van de Nijl halen nauwelijks nog iets boven. De rivier is te zwaar vervuild, klagen ze. Maar volgens de autoriteiten is het probleem alleen dat er meer vissers zijn dan vroeger. Hussein Abdel Malek bekijkt zijn vangst van de ochtend: twee plastic flessen, een handvol zakjes en twee kleine tilapia's. Samen met zijn twee zoons was hij daarvoor vier uur onderweg op de Nijl. Toen hij jong was, haalden vissers op enkele uren een hele mand vis binnen. "De rivier was vroeger veel schoner", zegt Abdel Malek. "Er dreef geen afval rond, en dicht bij de oever kon je veel vissen zien zwemmen. Nu zijn er dagen waarop we helemaal niets vangen". Bij Aswan, in het zuiden van Egypte, kan je het water van de Nijl nog drinken, maar in Caïro is dat water zwaar vervuild", zegt Sherif Sadek, een voormalige ambtenaar van het ministerie van Visserij. "Sommige vissoorten zijn helemaal verdwenen uit de rivier". De Egyptische regering geeft toe dat de Nijl veel huishoudelijk afvalwater, landbouwchemicaliën en lozingen van bedrijven en schepen te verwerken krijgt. Het leeuwendeel van de tachtig miljoen Egyptenaren leeft in de buurt van de Nijl, en een groot deel van de 12 miljoen kubieke meter afvalwater die ze elke dag produceren, verdwijnt onbehandeld in de machtige stroom. Bedrijven lozen nog eens 4 miljard kubieke meter afvalwater per jaar. Volgens de autoriteiten blijft de vervuiling binnen aanvaardbare grenzen, maar daar geloven veel Egyptenaren niets van. "De Nijl is de riool van Egypte – ik zou niets eten wat uit die rivier komt", zegt Mona Radwan, een marketingverantwoordelijke die in een rijke buurt in Caïro woont. "Veel mensen eten vis uit de Nijl, maar dat doen ze omdat ze geen vlees of kip kunnen betalen". Experts maken zich vooral zorgen over de aanwezigheid van zware metalen en pesticiden in het water. Het risico is het grootst voor de pakweg 15.000 kleine vissers die van de rivier leven. Ze baden in de rivier, drinken onbehandeld rivierwater en eten veel vis. Veel vissers lijden aan nierproblemen, huidirritaties en schistosomiasis, een parasiet die via besmet water wordt overgedragen.

Gebed v(d)oor kinderen en voorganger K1: Waarom sterven mensen van honger? Waarom zijn er mensen die geen water hebben? Waarom kunnen zoveel kinderen niet naar school? Wat kunnen wij doen? Heer, ontferm U. K2: Waarom is er oorlog voor water? Waarom moeten er kinderen meevechten? Wat kunnen wij doen? Christus, ontferm U. K3: Waarom willen wij alles hebben? Waarom delen we niet met elkaar? Wat kunnen wij doen? Heer, ontferm U.

7

v.

God van alle mensen, Gij geeft ons oogst en brood in overvloed om met elkaar te delen, Gij hebt ons uw Zoon gegeven, het brood van uw genade, ons levensbrood wat had Gij nog meer moeten doen dat Gij niet hebt gedaan? Maar zie uw wereld: de ontelbare mensen die verkommeren naar lichaam en ziel en onverzadigd leven en sterven wat kunnen wij doen dat Gij niet hebt gedaan? Wij roepen tot U en wij blijven roepen uit deze wereld die hongert en dorst naar gerechtigheid, die snakt naar brood en schreeuwt om water: Heer, ontferm U over ons!

Het kan! v.

a.

Een wereld, waarin niemand meer verdrietig is, een wereld, waarin niemand meer pijn heeft, een wereld, waarin niemand meer alleen is, een wereld, waarin niemand meer honger heeft, een wereld, waarin niemand meer doodgeschoten wordt. Het kan! Omdat er mensen zijn, die zeggen: "Wij gaan ervoor!" Omdat er mensen zijn die andere mensen troosten, die andere mensen eten geven, die andere mensen liefde geven. Mensen die steeds weer zeggen: "Wij gaan er voor!" En wij? Wij willen zulke mensen zijn!

Lied: Een droom van alle mensen samen (tekst: Yvonne van Emmerik, m. „Jerusalaim‟)

Een droom van alle mensen samen in een grote kring, armen, rijken en voornamen en ook de vreemdeling en de zieken en gezonden delen lief en leef: Zij zijn met elkaar verbonden door iets wat liefde heet. Refrein: Er is een droom, een toekomstdroom, breng die tot leven en maak hem waar, de toekomstdroom dat mensen leven gaan voor elkaar. De droom dat saamgedeelde vreugde 8

dubbel op kan gaan, en dat de gedeelde tranen dan nog maar half bestaan. Blinden kijken met de ogen van wie wel kan zien en zo komen toekomstdromen wat dichterbij misschien. - refrein De droom dat alle doven horen: Ogen zeggen veel. En dat alle lammen lopen want samen zijn we heel. Zingen wij van de verhalen in een toekomstlied dat de dromen door zal geven en zo vergeet men niet. – refrein

Lied: Duizend stemmen hoor je klinken (tekst: Yvonne van Emmerik, m. Ludwig van Beethoven)

Duizend stemmen hoor je klinken uit woestijnen evenveel waar men toekomst weg voelt zinken bij gebrek aan levensdeel. Met de handen opgeheven in een machteloze kreet, schreeuw om hulp, om hoop op leven al verzand in teveel leed.

Lied: Eten genoeg, brood om te delen (tekst: Jan van Opbergen, m. Kom nu met zang)

Eten genoeg, brood om te delene nergens een mens die honger lijdt. Tijd voor jezelf, tijd om te spelen, tijd voor elkaar, een zee van tijd. Kijk om je heen en geef wat je hebt, dan komt geen mens tekort. Een droom die waarheid wordt. Kracht en geduld, hoop en vertrouwen in wat er te gebeuren staat. Mensen waarop God durft te bouwen aan het geluk dat komen gaar. Kijk om je heen en geef wat je hebt, dan komt geen mens tekort. Een droom die waarheid wordt.

Jesaja 41, 17-18 Armen en behoeftigen zoeken water – niets! Hun tong verdroogt van de dorst. Ik, de HEER, zal hun antwoord geven, ik, de God van Israël, zal hen niet verlaten. Ik laat op kale heuvels rivieren ontspringen en bronnen in de valleien. In de woestijn laat ik meren ontstaan, uit dorre grond borrelt water op.

9

Met de kinderen I. Het veertigdagenproject als dat in uw gemeente gevolgd wordt. Zie „Kind op Zondag‟ – „Bonnefooi‟, e.d. II. De kinderen te laten praten over wat het betekent dankbaar te zijn en over hoe God ons oproept ons voedsel te delen. Nodig: -

een ziploc zakje met 400 gram ongekookte rijst en 50 gr droge bonen of erwten. 50 ml water in een glas olie? voedsel dat een gemiddelde Belg per dag eet

Laat de kinderen het zakje voedsel en de glazen met olie en water zien en vraag hen wat ze zien. Vertel na hun antwoorden dat dit de hoeveelheid en soort voedsel en water is voor een hele dag voor vele kinderen (en volwassenen) in de wereld. Vergelijk dit met wat een gemiddelde Belg dagelijks eet en laat de kinderen er een voorbeeld van zien. Als uw kerk iets doet om honger te stoppen (voedselinzameling of –bedeling, collecte, …) vertel dat dan aan de kinderen. III Gesprekje over watervoorraad en verbruik, hier en in het zuiden. Aan de hand van kommen (vazen, bakken, glazen..) met water vooraan in de kerk iets vertellen over gelijke verdeling van het water voor iedereen. De verdeling per werelddeel nu ziet er als volgt uit: 4 liter voor Amerika, 4 liter voor Europa, 2 liter voor Australië en een glas voor Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Vinden de kinderen dat het eerlijk verdeeld is? Indien niet, hoe zou dat komen volgens hen? Hoe gaan z(w)ij met het beschikbare water om? (kraan laten lopen / water verspillen / iedereen zwembad in zijn tuin, vervuilen ….) Er is 34.000 m³ water beschikbaar is op de planeet – water om te drinken, te koken, te wassen. Als het gelijk verdeeld zou worden zou het tegemoet komen aan ieders behoefte.

Gebed bij opening van de schriften Eeuwige, van eeuwigheid is uw Woord gesproken en hemel en aarde zijn daardoor tot aanzijn geroepen. Van oudsher is uw Woord doorgegeven door Mozes en de profeten. Eeuwenlang is uw Woord doorverteld, Opgeschreven en vertaald. En wij ontvangen wat is gezegd, gedrukt, uitgegeven en doorgegeven. Geef ons een open oog voor die rijke geschiedenis van uw Woord onder ons. En geef ons een open oor voor wat nu gelezen, verteld en verkondigd wordt: door uw Woord en door uw Geest. of:

Bij het openen van de bijbel In de woestijn van Egypte ondervroegen de mensen Poimen, de kluizenaar, over de hardheid van het hart. En Poimen sprak: “Water is zacht, steen echter hard. Maar een druipende bokaal bij een steen geplaatst doorboort die steen druppel bij druppel. En ook het woord van God is zacht

10

en het hart hard. Maar als de mens luistert naar het woord, dan wordt zijn hart geopend voor wat God te zeggen heeft.”

Inleiding op de Exodus lezing: Water speelt een belangrijke rol in onze bijbelse en liturgische traditie: van het scheiden van de wateren in Genesis 1 tot de rivieren van levend water in Openbaringen. Ontstaan in een redelijk droog deel van de wereld, laat de bijbel zien hoe essentieel water is voor het leven en hoe verschrikkelijk de gevolgen wanneer water schaars of vervuild is.

Exodus 7 : 8 – 25 De HEER zei tegen Mozes en Aäron: 9 „Als de farao jullie om een wonder vraagt, moet jij, Mozes, tegen Aäron zeggen dat hij voor de ogen van de farao zijn staf op de grond gooit; die staf zal dan een grote slang worden.‟ 10 Mozes en Aäron gingen naar de farao en deden wat de HEER hun had opgedragen. Voor de ogen van de farao en zijn hovelingen gooide Aäron zijn staf op de grond, en de staf veranderde in een slang. 11 De farao liet op zijn beurt de geleerden en tovenaars komen, en deze Egyptische magiërs bereikten met hun toverformules hetzelfde. 12 Ieder gooide zijn staf neer, en elke staf veranderde in een slang. Maar de staf van Aäron verslond alle andere staven. 13 Toch bleef de farao onverzettelijk, hij wilde niet naar Mozes en Aäron luisteren, zoals de HEER gezegd had. 14 De HEER zei tegen Mozes: „De farao blijft hardnekkig weigeren het volk te laten gaan. 15 Ga morgenochtend naar hem toe, wanneer hij naar de rivier gaat. Wacht hem daar op, aan de oever van de Nijl, met in je hand de staf die in een slang veranderde. 16 Je moet het volgende tegen de farao zeggen: “De HEER, de God van de Hebreeën, heeft mij naar u toe gestuurd om te zeggen: „Laat mijn volk gaan om mij in de woestijn te vereren.‟ Tot nu toe hebt u niet willen luisteren. 17 Daarom – zo zegt de HEER – zal hij u laten zien wie hij is. Ik zal met deze staf op het water van de Nijl slaan, en dat zal dan in bloed veranderen. 18 De vissen gaan dood en de rivier zal zo gaan stinken dat de Egyptenaren het wel zullen laten nog van het water te drinken.”‟ 19 Toen zei de HEER tegen Mozes: „Zeg tegen Aäron dat hij zijn staf geheven houdt boven het water van Egypte, boven rivieren, kanalen en moerassen, boven elke plaats waar water is. Overal in Egypte zal het water dan in bloed veranderen, tot in de houten en stenen waterbakken toe.‟ 20 Mozes en Aäron deden wat de HEER hun opdroeg. Voor de ogen van de farao en zijn hovelingen hield Aäron zijn staf geheven boven de Nijl en sloeg ermee op het water, en toen veranderde het Nijlwater in bloed. 21 De vissen gingen dood en de rivier stonk zo dat de Egyptenaren er niet meer uit konden drinken. Overal in Egypte was bloed. 22 Maar de Egyptische magiërs bereikten met hun toverformules hetzelfde. Daarom bleef de farao onverzettelijk, hij wilde niet naar Mozes en Aäron luisteren, zoals de HEER gezegd had. 23 Ook dit teken bracht hem niet tot andere gedachten, hij keerde zich om en ging terug naar zijn paleis. 24 Omdat de Egyptenaren het water uit de Nijl niet meer konden drinken, moesten ze in de omgeving van de Nijl naar drinkwater graven. 25 Zeven dagen duurde de plaag waarmee de HEER de Nijl had getroffen. Wat we aan het doen zijn, dat is ontwijken, uit de weg gaan, schijnmanoeuvres uitvoeren, … Als het water ondrinkbaar wordt verklaard, dan grijpen we naar de fles … sprankelend zuiver bronwater. Als er een file wordt gesignaleerd, neme we een sluipweg. Als we zuivere lucht willen opsnuiven, rijden we met de wagen kilometers ver naar het bos. Als onze kop barst, slikken we een tablet. Als … Hoelang nog kunnen we dit spelletje spelen? (Baggerboek, Chirojeugd Vlaanderen)

11

Lied: Waar geen oog is voor de ander (tekst: Reinier Kleijer, mel. Gez. 293, Wat de toekomst brenge moge)

Waar geen oog is voor de ander en het recht der sterkste geldt, waar geen lieve woorden landen en men grijpt naar bot geweld, worden mensen afgeschreven, wordt de aarde tot een hel, daar is mooi en kostbaar leven doodgewoon niet meer in tel.

Steeds als met gebalde vuisten keihard en genadeloos kwetsbaar leven wordt ontluisterd beeld van God, maar breekbaar - broos, wordt de Schepper zelf geschonden en daar wordt ons voortbestaan door de toegebrachte wonden rechtstreeks op het spel gezet.

Uitleg en verkondiging zie preekschets, bijlage 1

Orgelspel Het kan! Wij willen dat het zo is wij hopen dat het zo wordt wij denken dat het niet kan wij zingen dat het zo zal zijn. En als er liefde is dan zal het, al kan het niet dan kan het, omdat het moet omdat het zó niet meer kan. Huub Oosterhuis

Lied: Als mensen leren geven (tekst: Geertje de Vries, mel. Gez. 448, Soms groet een licht van vreugde)

Als mensen leren geven en delen met elkaar, dan vieren wij het leven en wordt de vrede waar. Als mensen durven dromen van het beloofde land dan kan er liefde komen, gaan mensen hand in hand.

Als mensen willen nemen steeds groter en steeds meer, dan worden vrienden vreemden; daalt haat op aarde neer. Maar als wij leren horen naar wat Gods woord ons vroeg, dan is voor alle mensen de aarde groot genoeg.

Belijdenis (belofte) rond de doopvont v. We staan hier rond de doopvont. In het sacrament van de doop is water een teken van Gods genade. (v. giet water in de doopvont) a. Door water en Geest worden we geroepen, aangesproken als kinderen van God, verenigd met Christus. v. De doop viert de volheid van Gods genade: in schepping en exodus, in wildernis en ballingschap, in geboorte en dood. Bij zijn doop ontving Jezus de Heilige Geest en werd Gods geliefde genoemd, een nieuw begin op zijn weg. a. Uit het water van de doop staan we op tot nieuw leven, vergeven, vernieuwd en één met Christus,

12

leden van zijn lichaam. v. Zoals gevraagd wordt voor de doop vraag ik u nu: Wilt u de weg volgen van Jezus Christus door gerechtigheid te zoeken en te getuigen van Gods liefde voor heel zijn schepping? a. Ja, dat willen wij, met God als helper.

Dankgebed en voorbeden I. Dank U wel, God dat U God bent. Dat U niet naar uzelf kijkt, zoals de farao. Maar dat U omziet naar mensen en ons wilt helpen. (Kind op Zondag) II. God van ons hart, Gij hebt ons verbonden eens en vooral op leven en dood, wij bidden u: Maak ons tot bondgenoten van hen die niets of niemand hebben: dat wij instaan en opkomen voor iedere mens, veraf en nabij, die het slachtoffer is van onze macht en rijkdom. Maak ons tot bondgenoten van alles wat stemloos is in uw schepping: dat wij eerbiedig en zorgvuldig omgaan met wat in uw verbond is opgenomen: de aarde die wij bewonen, de lucht die wij inademen, het water dat ons van dienst is, het groen dat de aarde siert, de dieren die onze lotgenoten zijn, zusters en broeders in uw verbond, en niet onze bezittingen. Maak ons tot bondgenoten van allen die anders denken en anders geloven: dat wij er ons samen bewust van zijn dat gerechtigheid gewild en gedaan moet worden dat vrede gesticht moet worden, dat heelheid van de schepping geleefd moet worden, dat wij mensen van uwentwege daartoe worden geroepen en bemoedigd. III. Vernieuw in ons uw liefde voor de aarde en voor de mensen die haar bewonen. Vernieuw in ons uw hartstocht voor gerechtigheid. Dat wij wegen zoeken om de aarde en elkaar te dienen. Geen doden meer, geen terreur, geen kampen, geen bezette gebieden, geen rassenhaat, geen wapenhandel, geen wapenfeiten, geen roofbouw op moeder aarde. 13

Doe ons beseffen, het grondeloos onrecht van armoe en honger. Onuitsprekelijke, Schepper van licht en leven doe jouw naam eer aan in ons. Steek je hand uit tot waar wij nog dood zijn. Maak heden nog met ons een nieuw begin.

Uitleg over het project Mutuntu (zie bijlage 2) en collecte hiervoor Een andere manier om geld in te zamelen voor Mutuntu is het idee hiernaast. De mensen kunnen naar voren komen tijdens de collecte en hun bijdrage in de fles deponeren.

tijdens de collecte kan het lied „Een goed leven‟ beluisterd worden van CD of gezongen door een koor of zanggroep (bladmuziek, zie bijlage 3)

Een goed leven campagnelied Broederlijk Delen 2010 (tekst en muziek Bob De Pooter)

We gaan nieuwe wegen verbonden met heel onze aarde om samen te bouwen, vandaag nog, aan een nieuw leven. Het gaat niet om geven of krijgen, het gaat om delen. Tijd om te planten en tijd om te hopen, tijd om te oogsten en tijd om te leren geloven

14

dat het kan, dat het kan, dat het kan. Wortels tot diep in de grond om te reiken naar water, om ons te laven, te leven voor nu en voor later, want het kan, want het kan, want het kan. Dromen van regen die alles doet groeien en leven, hoog in de Andes (‘de Andes’ kan vervangen worden door ‘Rwanda’) zijn honger en droogte vergeten, ja het kan, je het kan, ja het kan.

Slotwoord Geef ons de voeten van Mozes, die kunnen gaan waar ze moeten gaan. Geef ons de mond van Mozes, niet om mooi te kunnen spreken, maar om te zeggen waar het op staat. Geef ons het hart van Mozes, een hart van vuur, groot en sterk, waar wel een heel volk in past. Een hart met durf, een hart dat klopt en klopt met liefde. Tekst: Berthe van Soest

Slotlied: De steppe zal bloeien (tekst: Huub Oosterhuis, m. A. Oomen)

De steppe zal bloeien De steppe zal lachen en juichen. De rotsen die staan vanaf de dagen der schepping, staan vol water, maar dicht, de rotsen gaan open. Het water zal stromen, het water zal tintelen, stralen, dorstigen komen en drinken, de steppe zal drinken. De steppe zal bloeien. De steppe zal lachen en juichen. De ballingen keren. Zij keren met blinkende schoven. Die gingen in rouw tot aan de einde der aarde, één voor één, en voorgoed, die keren in stoeten. Als beken vol water, als beken vol toesnellend water, schietend omlaag van de bergen, als lachen en juichen. Die zaaiden in tranen, die keren met lachen en juichen. De dode zal leven. De dode zal horen: nu leven. Ten einde gegaan en onder stenen bedolven: dode, dode, sta op, het licht van de morgen. Een hand zal ons wenken, een stem zal ons roepen: Ik open hemel en aarde en afgrond en wij zullen horen en wij zullen opstaan en lachen en juichen en leven. 15

Zegen I. Moge de goede God u leren hoe sober te leven tot allen gevoed zijn; hoe te wenen tot allen kunnen lachen; hoe zachtmoedig te zijn tot allen trots rechtop kunnen staan; hoe te treuren tot allen getroost zijn; hoe met minder genoegen te nemen, tot allen recht gedaan wordt. Dan zult u gezegend worden en de Aarde zelf zal gezegend worden door u. II. Gezegend Gezegend Gezegend Gezegend Gezegend Amen

je dagen, gezegend je nachten je komen, gezegend je gaan je hart en je hoofd, je handen en je voeten ben je vandaag, morgen en alle dagen van je leven om tot zegen te zijn

16

Bijlage 1 Preekschets “Ga naar Farao”: zei God tegen Mozes en Aäron en zeg hem: “laat mijn volk gaan!” Wanneer hij naar jullie niet wil horen, laat dan Aäron zijn staf ter aarde werpen, de staf zal een slang worden. In naam van onze God: laat mijn volk gaan! “In naam van wie?”, vroeg Farao smalend. Aäron wierp zijn staf op de grond en de staf werd een slang. Een slang? Welnee, dat staat er niet! Een „draak‟ staat er; gedrocht (vertalen H. Oosterhuis en Van Heusden) een oermonster, een krokodil! Een krokodil in krokodillenland. Geinig. De staf van Aäron werd een monster dat leek op de Farao, de koning van Egypte, machtig monster dat tussen zijn Nijlarmen ligt (aldus de profeet Ezechiël 29,3)! „Je krijgt met Mij van doen, Farao, koning van Egypte, grote krokodil, liggend in je Nijlarmen, die zegt: van mij zijn mijn Nijlarmen, die heb ik zelf voor mij gemaakt‟ Dit is het oermonster dat het menselijk leven bedreigt, waarvan al sprake is op de eerste bladzijde van de bijbel in het scheppingsverhaal. „Toen schiep God de grote zeedieren‟ (Gen.1, 21) daar staat hetzelfde woord „tannin‟ oermonsters. De draken zijn geen buitenaardse wezens of rondzwevende duivels. De verdrukkers en geweldenaars in onze mensengeschiedenis tot op de dag van vandaag, zijn de draken. Zij bedreigen de mensheid. Maar hun macht is niet goddelijk, al denken ze zelf van wel! Ze zijn geschapen en dat wil zeggen: zij zijn niet god; hun macht is beperkt – God heeft er grenzen aan gesteld‟; de goede schepping zet de bakens uit; bedwingt de oerchaos en de oerdraken: tot hier en niet verder. Schepping is scheiding, inperking van het “tohu wabohu” de duistere vloed van machten en krachten die op de aarde ligt. In de bijbel wordt dat oermonster gebruikt om bestaande historische machten te identificeren: Egypte, Babel, Rome, het Zuid-Afrika van de apartheid met aan het hoofd de groot krokodil de toenmalige president Pieter Willem Botha, die zijn bijnaam niet gestolen had. Ook vandaag waart dat monster rond, al toont het zijn ware gelaat niet en heeft het wel zeven koppen. Zie je ze niet? Farao‟s ministers steken de kop op en bewijzen de farao hun monsterwinsten en militaire successen, hun welvaartstaat met haar machtige voorraadsteden en zij bewijzen de farao goddelijke eer en status. Zij zijn ervoor ingehuurd om zijn onrecht te maskeren en te legitimeren. Om wat krom is recht te praten en wat recht is als krom voor te stellen. Zij zullen met voorliefde spreken over de levensgevaarlijke buitenaardse monsters. Over buitenaardse machten - de as van het kwaad, de terroristen, „de moslims‟ die het lot van de mensen nu eenmaal bepalen. Over de natuur die de wil van God weerspiegelt: „the survival of the fittest‟ – het recht van de sterkste! En dat Farao in Angstland de sterkste is, daarover mag geen enkele twijfel bestaan. Zeker de tegenmachten van de vrede en de gerechtigheid, van de bevrijding zijn reëel en ook verleidelijk in hun kunde, dat is maar al te werkelijk in onze ervaring met deze wereld. Maar Aäron is niet onder de indruk en bijt terug, zodat de stukken eraf vlogen en er koppen rolden. De staf van Aäron verslindt hun staven! Een veeg voorteken voor diegene die volhardt in de boosheid en zich niet laat gezeggen. Staf en slang, het waren in Egyptische ogen ook symbolen van eeuwigdurend, goddelijk leven. De slang als teken, zowel van dood als van genezing (apotheker - en doktersteken) Door het goddelijk spel met deze symbolen krijgt het verzetsverhaal van het kleine slavenvolkje Israël kracht en kleur. Dit teken, deze eerste overwinning, gaat vooraf aan de tien tekenen. Het is letterlijk een voorteken! Een voorteken van de goede afloop van de confrontatie tussen de godfarao en de God van Mozes en Aäron. De draak zal de kop vermorzeld worden. Maar de hoogste kop van het monsterbeest farao zelf, is vooralsnog niet te vermurwen en weigert het hoofd te buigen. En de God van Mozes en Aäron geeft opnieuw de opdracht om op de farao toe te stappen en om met zijn staf de Nijl te slaan. Met die klap wordt Egypte in het hart geraakt, want de rivier zorgt voor vruchtbaar land en voor een geregelde oogst. Zij is de stromende ziel van het land. De welvaart van Egypte en daarmee de politieke en religieuze macht van de farao wellen op uit dit water. Maar het water wordt bloed, symbool voor het slavenbloed dat is vergoten, voor alle vermoordden door honger en dorst, door ziektes en geweld. Er kleeft bloed aan en heel het land is onrein. De Farao speelt met het bloed van weerloze mensen. Zo wordt onthuld dat de welvaart op onderdrukking is gestoeld. En ook nu liet de farao-god zijn hart niet vermurwen. Het hart van de Farao verhardt andermaal. Het enige wat voor hem telt is om als overwinnaar uit dit gevecht te komen. Het nu, de mogelijkheid om hier en nu een eind te maken aan de strijd om de macht, laat de farao aan zich voorbij gaan. Dit is de arrogantie van de macht. Hij toont geen enkel berouw en slaat terug. Hij laat zijn eigen magiërs alles nog een dunnetjes overdoen. 17

De farao wil niet begrijpen dat hem een spiegel wordt voorgehouden. Ook deze keer maakt hij er een machtspelletje van ten koste van de Israëlieten en zijn eigen mensen. Luisteren wil en zal hij niet! Hij verhardt en verzwaart zijn hart nog. Hard en zwaar zijn de woorden waarmee ook de slavernij van de Israëlieten wordt omschreven. Voor het handhaven van zijn machtspositie is farao afhankelijk geworden van de slavernij van de Israëlieten. Hij wil en kan ze niet meer laten gaan. Hij is verslaafd aan de macht; een junkie van de macht. Tien plagen of slagen gaan over het land, de „eretz‟ …. Tien maal krijgt farao de kans om het volk te laten gaan. Het getal „tien‟ staat voor het geduld van God (denken we maar aan Abrahams voorbede voor Sodom). God is geduldig maar eens is de maat vol. Heden, nu gij zijn stem hoort …. Eens zullen onderdrukker en onderdrukte weten wat bevrijding inhoudt! Hoeveel slagen moeten er nog komen – rampen, energiecrisissen, financiële crisissen, milieucrisissen, economische crisissen, voedselcrisissen; watercrisissen vooraleer wij werk maken van die andere wereld, richting Koninkrijk van God? De plaag van het bloed duurde zeven dagen, als was het anti-schepping omdat God zag dat het in Egypte – Angstland – níet goed was! De tien slagen of tekens staan ook symbolisch tegenover de 10 scheppingswoorden. Zoals er in Gen. 1 precies tien woorden worden gesproken, woorden die de schepping vorm geven, zo wordt hier verhaald van tien slagen die worden toegebracht aan een („Egyptische‟) gewelddadige wereld die eigenlijk geen recht van bestaan heeft. In die zin zijn de plagen heel letterlijk uitdrukking van gericht. Zware gerichten worden ze genoemd. Maar het woordje „gerichten‟ is dan weer hetzelfde woord als dat wat in het tweede deel van Exodus wordt gebruikt voor de tien geboden cq woorden, de tien rechtsregels die de samenleving van het Godsvolk zullen vormen en de richtingwijzen naar het beloofde land. Tien scheppingswoorden, tien slagen en tien geboden. Het is een mooi rijtje en niet toevallig hebben ze alle drie alles met elkaar te maken. Het zijn de voortekenen van een andere wereld; een, maar zich richten op de Vader in de hemel en het komen van zijn rijk op aarde.

Actuele voorbeelden om als illustratie in de preek te gebruiken: Volgens de Duitse socioloog Harald Welzer heeft de wereld nog steeds niet begrepen hoe ernstig en ingrijpend de gevolgen van klimaatverandering voor ons zijn. De conflicten van de 21ste eeuw gaan niet meer over ideologieën of politieke systemen, maar voor alles over de toegang tot natuurlijke hulpbronnen als water, olie, gas en vruchtbaar land. In zijn boek „De klimaatoorlogen‟ schetst Harald Welzer de verontrustende gevolgen van ecologische veranderingen voor het samenleven van mensen, de balans van de macht en de verdeling van welvaart in de wereld. De strijd om drinkwater, etnische zuiveringen, burgeroorlogen in de armste landen en massale vluchtelingenstromen bepalen ons beeld van de toekomst. De klimaatopwarming (aldus diezelfde HW) is het resultaat van de onstilbare honger naar fossiele energie van de oude industrielanden, en deze treft de armste gebieden in de wereld het hardst; een bittere ironie, die elke verwachting dat het leven rechtvaardig is logenstraft. Onze blauwe planeet schreeuwt om een groene omwenteling. In de nabije toekomst zullen we geconfronteerd worden met een sterke terugval in de voedselproductie in tropische en subtropische regio‟s vanwege de klimaatverandering. In Afrika, schat men de terugval van de voedselproductie op zo‟n 50% tegen 2020. Arme landen hebben niet de mogelijkheden om zich aan de klimaatverandering te kunnen aanpassen. De opwarming van de aarde, door de drastisch toegenomen CO2 uitstoot, leidt steeds vaker tot extreme natuurverschijnselen zoals orkanen, tsunamis, overstromingen. Gletsjers van ongekende afmetingen smelten en breken af. Deze bron van water is vitaal voor het leven en de voedselproductie op onze planeet. Hele eilanden worden van de kaart geveegd en grote bevolkingsgroepen moeten de benen nemen. Maar waar naartoe? Met name dichtbevolkte, laaggelegen kustgebieden op lage breedtegraad zullen hard getroffen worden. Zo verwacht het UNDP meer dan 70 miljoen klimaatvluchtelingen uit Bangladesh, 22 miljoen Vietnamese klimaatvluchtelingen en nog eens 6 miljoen klimaatvluchtelingen uit de Nijl-delta De ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties, de UNDP, verwacht wereldwijd in de komende eeuw maar liefst 332 miljoen klimaat-ontheemden, onder andere ten gevolge van overstromingen door zeespiegelstijging en orkanen. ---o--Studies in Oeganda hebben aangetoond dat de privatisering van de watervoorziening in het land een zware tol eist. Mensen die leven op minder dan 1 dollar per dag moeten kiezen tussen water kopen of voedsel, of de schoolkosten voor hun kinderen. Of ze moeten op zoek naar alternatieve manieren om aan water te komen. Ze zoeken verafgelegen en onbeschermde bronnen en vervuilde rivieren of waters. Met als gevolg: toenemende ziektes door gebrek aan zuiver water zoals cholera, malaria, diaree, huidziektes, etc… Erger

18

nog: tal van vrouwen en kinderen zijn verdronken in de Nijl, en meerdere malen zijn ze ten prooi gevallen van krokodillen. Wanneer mensen geen geld hebben om water te kopen, rest enkel nog de dood. ---o--Het Amazonewoud is "dicht bij een omslagpunt". Als de ontbossing nog even verder gaat, kan er een proces op gang komen dat het grootste regenwoud op aarde in amper 65 jaar doet krimpen tot een derde van zijn oorspronkelijke omvang. Dat zegt Thomas Lovejoy, een wereldvermaarde tropische bioloog. Olivier De Schutter, speciaal VN-Rapporteur voor het Recht op Voedsel: „Telkens weer zien we dat de meest kwetsbaren – de gemarginaliseerde boeren- worden geofferd op het altaar van de vrije markt.‟ Het hongerprobleem is op de eerste plaats een kwestie van sociale rechtvaardigheid en herverdeling, aldus de VN-rapporteur. Opdrijven van de productie kan alleen iets betekenen voor het hongerprobleem als dit gekoppeld wordt aan een betere distributie en aan inspraak van de boeren in het landbouwbeleid. P.T. Jones: Zoals welbekend, leidt een algemene stijging van de temperatuur tot het smelten van de ijskappen en dus tot een stijgend zeeniveau. Het aantal mensen dat in gebieden woont die bedreigd worden door overstromingen kan daardoor oplopen tot ettelijke miljoenen. De potentiële economische (en menselijke) schade is dus groot. Harald Kunstmann, directeur van het instituut voor Meteorologie en Klimaatonderzoek: "Hogere gemiddelde temperaturen zorgen voor een hogere luchtvochtigheid". Dat heeft intensievere regen tot gevolg, maar ook snellere verdamping en condensatie. Er ontstaan vaker overstromingen en droogteperiodes duren langer en zijn intensiever." Earth Policy Institute, een Amerikaanse denktank:. "Ook de waterhuishouding raakt ontregeld. Op sommige plaatsen zal er te veel water zijn, op andere te weinig. En dan heb je de stijging van de zeespiegel. Een stijging met één meter zal al een groot deel van de rijstvelden in Bangladesh onder water zetten". Ray Hammond, professor aan de University of Oxfords Institute for the Future of Humanity heeft berekend wat een aantal essentiële producten gaan kosten in 2030 als er niks wordt gedaan om de uitstoot van broeikasgassen terug te drijven. Een glas bier dat nu 2 euro kost, zou bij gewone inflatie 4,50 euro kosten in 2030. Maar door de opwarming komt dat op 18 euro. ---o--Het UNDP verwacht door droogte en verwoestijning verminderde landbouwopbrengsten, met name in Afrika beneden de Sahara (17 procent lagere productie in 2080). In combinatie met sterke bevolkingstoename in dat gebied zouden hierdoor rond 2060 600 miljoen mensen ondervoed kunnen raken. Daarnaast verwacht het IPCC grootschalige tekorten in de (drink-)watervoorziening. Deze schaarste wordt niet alleen veroorzaakt door droogte, maar ook door de smelt van gletsjers, onder andere in de Himalaya, waardoor de constante watervoorziening van grote Chinese rivieren in gevaar komt. Bij twee graden temperatuurstijging verwacht het IPCC dat het aantal mensen met ernstige watertekorten stijgt tot 3 miljard, bij 3 graden tot vijf tot zes miljard. Tot slot heeft de wereldwijde temperatuurstijging ook effect op het verspreidingsgebied van tropische ziekten. Zo verwacht het UNDP dat verdere verspreiding van malaria 400 miljoen nieuwe slachtoffers kan maken (treffend geïllustreerd door Al Gore in zijn film An Inconvenient Truth). http://www.hier.nu/klimaat/klimaatvluchtelingen.html

19

Bijlage 2 Het Mutuntu project in Rwanda Aanleggen van waterleiding in de Nyagisozischool in Mutuntu Water Rwanda, gesitueerd tussen het stroomgebied van de Congorivier en de Nijl, bezit overvloedige waterbronnen. Desondanks is de distributie van drinkwater nog onvoldoende. Ongeveer 54% van de bevolking heeft toegang tot drinkwater maar op het platteland is dat maar 44%. Het is een dicht bevolkt land, waar de landbouw een centrale rol vervult. De behoefte aan water is sterk voelbaar. De bronnen bevinden zich in de valleien terwijl de bevolking in de bergen woont. De helft van de families besteedt op zijn minst een half uur per dag om 20 liter water te halen met een jerrycan. Een vierde van de families heeft meer dan een uur nodig daarvoor. Het halen van water is hard werk en wordt voornamelijk door vrouwen en kinderen gedaan. Mutuntu De protestantse kerk van Mutuntu bevindt zich in het District Nyamagabe van de zuidelijke provincie. De Presbyteriaanse Kerk heeft er de lagere school Nyagisozi gesticht die nu 9 klassen telt. In 2006 heeft de kerk ook een centrum voor beroepsopleiding geopend voor leerlingen die niet het geluk hebben om middelbaar onderwijs te kunnen volgen. Er is geen stromend water in de school waardoor de leerlingen niet kunnen drinken of zich wassen. Water is ook noodzakelijk voor de praktische lessen in metselwerk. Doel van het project: Ter beschikking stellen van infrastructuur om studie en werkomstandigheden te vergemakkelijken. Te realiseren doel: Aanleggen van een waterleiding van ongeveer 3 km en een watertank van 75 m³ voor de kerk van Mutuntu. Het project Mutunti is een samenwerking van: Eglise Presbytérienene au Rwanda (EPR) Haar herkomst gaat terug naar het jaar 1907, met de aankomst van protestantse missionarissen van de lutherse missie van Bethel in Duitsland. In 1916, nemen de Belgische protestantse missionarissen het over. De EPR is in 1959 onafhankelijk geworden. Het heeft nu banden met de protestantse kerken in Duitsland, Zwitserland, Nederland en België. Evenals de lutherse en gereformeerde kerken in Frankrijk is zij lid van de gemeenschap van Kerken, de Cevaa (Gemeenschap van Kerken in Missie). De EPR heeft een moeilijke periode gekend van heropbouw na de genocide van 1994 waarin ongeveer een miljoen mensen zijn omgekomen. Voor zijn getuigenis steunt het op een netwerk van ongeveer honderd parochies die begeleid worden door meer dan 80 predikanten en evangelisten. De parochies zijn erg actief in het evangelisatie werk. Maar zij begeleiden hun leden ook in het domein van de opvoeding, gezondheid of werk. Commissie Kerk en Wereld De Commissie Kerk en Wereld van de Verenigde Protestantse Kerk van België houdt zich bezig met alles wat betrekking heeft tot missie of ontwikkelingssamenwerking. Als gevolg hiervan en vanwege historische banden heeft het een speciaal partnerschap met de Presbyteriaanse Kerk in Rwanda, die het project in Mutuntu bevordert. Défap De Défap - Protestantse missie dienst heeft als taak het organiseren van broederlijke relaties en solidariteit tussen de Franse protestantse kerken en de kerken buiten Frankrijk. Het zendt franse vrijwilligers uit, financiert projecten van partner kerken, ontvangt vertegenwoordigers uit Afrika, Madagascar of de Pacific. Het ontwikkelt pedagogisch materiaal om elke Franse parochie de mogelijkheid te bieden om over de missie van de Kerk in de wereld te praten. De presbyteriaanse kerk in Rwanda vindt dat de school ook een omgeving moet zijn waar kinderen leren om zich te beschermen tegen ziektes die veroorzaakt worden door een gebrek aan hygiëne. De kerk wil dit idee bevorderen door het verbeteren van de scholen door onder andere het aanleggen van een waterleiding. Uw steun maakt het mogelijk voor de kinderen van de protestantse school van Mutuntu te drinken en zich te wassen. Het water bevindt zich niet meer op een afstand van 45 minuten maar komt direct op school aan. Veel beekjes maken een groot water.

20

Bijlage 3

21

22

Bijlage 4 Bijkomende ideeën ter illustratie van het thema: 

Kommen (vazen, bakken, glazen..) met water vooraan in de kerk plaatsen voor elk werelddeel: 4 liter voor Amerika, 4 liter voor Europa, 2 liter voor Australië en een glas voor Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Er is 34.000 m³ water beschikbaar is op de planeet – water om te drinken, te koken, te wassen. Als het gelijk verdeeld zou worden zou het tegemoet komen aan ieders behoefte.



Een wereldbol op tafel (met licht of iets anders om te illustreren dat de aarde opwarmt), van daaruit een blauwe doek naar de grond die water symboliseert, op de grond –onderaan het „water‟ – graan, planten, vruchten …



Posters, foto‟s over klimaatverandering en honger ophangen

mensen uit het zuiden: Als er mensen uit het zuiden zijn in uw gemeente kunt u hen vragen in kleding van hun land van herkomst te komen, een lied te zingen in hun taal of te getuigen over honger en klimaatverandering in hun land van herkomst.

werkvorm voor gesprek: werken aan een beter klimaat in de kerk Een beter klimaat wil zeggen: minder opwarming van de aarde, dus minder CO2 -uitstoot. Ook de kerkelijke gemeente kan daar aan bijdragen. Door andere keuzes te maken. A. Beantwoord samen voor uw gemeente eens de volgende stellingen. Noteer ja / nee / weten we niet. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 8.

In onze gemeente zijn we overgeschakeld op groene stroom. In ons kerkgebouw zijn alle lampen vervangen door spaarlampen. In de kerkdienst is regelmatig (bijvoorbeeld in preek en voorbeden) aandacht voor de natuur, de schepping en het milieu. Bij een gezamenlijke maaltijd letten we erop dat groente en fruit zoveel mogelijk van het seizoen zijn en uit eigen land. Zuinig met energie omgaan is voor de vrijwilligers in de kerk vanzelfsprekend (licht uit, verwarming laag, etc.). We drinken koffie en thee met suiker uit de wereldwinkel. De schoonmaakproducten die gebruikt worden voor de kerk en de bijgebouwen zijn milieuvriendelijk

B. Wat valt op? Misschien weet u niet hoe het zit in uw gemeente. Aan wie zou u het kunnen vragen? Misschien heeft u veel met „nee‟ beantwoord en concludeert u dat uw gemeente niet erg bezig is met klimaatverandering. Of veel met „ja‟ en is milieu wel een aandachtspunt in de gemeente. C. Kies samen één punt uit waarvan u vindt dat uw gemeente er iets aan zou kunnen doen. Wie of wat heeft u daarvoor nodig? Welke stappen kunt u daarvoor zetten?

23