Veel van onze lotgenoten vinden steun en herkenning in boeken. Hieronder geven we een overzicht van een aantal boeken rond verlies en rouw, al dan niet om de dood van een kind. We vullen deze lijst regelmatig aan, en stellen hem beschikbaar op www.ovok.be. De beschrijvingen werden opgesteld door lotgenoten en medewerkers van OVOK. Voor de meeste van deze boeken is via zoeken.bibliotheek.be ook een bespreking van Biblion beschikbaar. Ook bij online boekenwinkels als www.proxisazur.be en www.bol.com zijn vaak beschrijvingen te vinden.
Inhoud Verhalen van lotgenoten / Literatuur................................................................................................... 3 Troostvogels - Maria Quist ..................................................................................................................... 3 Tobias: de leukemie man - Eva De Wit................................................................................................... 3 De kracht van kwetsbaarheid - Margret van Paassen............................................................................ 3 Paps, kunnen kleine kindjes ook dood? - Deon van de Berk.................................................................. 3 Brieven aan Miriam - Van Heuckelom Lutgard ...................................................................................... 3 Twee beelden samen: Verder leven met Miriam - Van Heuckelom Lutgard......................................... 4 Noodkreet uit Juarez - Arsène van Nierop ............................................................................................. 4 Brieven aan Tim - Mieke van Acker........................................................................................................ 4 Verdriet om de dood van een kind - J. Fosté.......................................................................................... 4 Nooit vergeten - Yvonne Hoebe............................................................................................................. 4 Hersenspinsel - Elizabeth Mc Cracken.................................................................................................... 4 Kinderen mogen niet sterven - Rob Küpers ........................................................................................... 5 En huilen doe je maar in de pauze (worstelen met de taal van rouw) - Ide Wolzak ............................. 5 Steen van verdriet: vorm geven aan rouw - Herma Bovenkerk............................................................. 5 Tonio - A.F.Th. Vanderheyden................................................................................................................ 5 Contrapunt - Anna Enquist..................................................................................................................... 5 Schaduwkind - P. F. Thomése................................................................................................................. 6 Paula - Isabel Allende ............................................................................................................................. 6 Som der Dagen - Isabel Allende ............................................................................................................. 6 Een dag in december - Dolores Thijs...................................................................................................... 6 Spiritueel ............................................................................................................................................ 7 “Kijk, ik ben er nog” - C. Schouterden en Guy Vanderlinden ................................................................. 7 Eindeloos Bewustzijn - Pim Van Lommel ............................................................................................... 7 Informatief.......................................................................................................................................... 8 Als verdiet blijft - Judith R. Bernstein ..................................................................................................... 8 Het zwaarste verlies - Barbara D. Rosof................................................................................................. 8 Door je verdriet heen groeien - Marinus van den Berg ......................................................................... 8 Verdriet dat niet verdwijnt - Marinus van den Berg .............................................................................. 8 Afscheid serieus nemen. Over verliezen-verwerken - Marinus van den Berg ....................................... 8 Rouwen in de tijd - Marinus van den Berg............................................................................................. 9 Over Rouw - Elisabeth Kubler Ross ........................................................................................................ 9 Kinderen en de dood - Elisabeth Kübler-Ross ........................................................................................ 9 Helpen bij verlies en verdriet - Manu Keirse.......................................................................................... 9 Vingerafdruk van verdriet - Manu Keirse ............................................................................................... 9 Van het leven geleerd. Levenslessen over verlies en verdriet - Manu Keirse........................................ 9 Het kleine sterven - Annemie Struyf ...................................................................................................... 9 Mijn kind is dood: Leven tussen verdriet en troost ............................................................................. 10 Ze zeggen dat het overgaat - Johan Maes & Evamaria Jansen ............................................................ 10 Het verlies van een kind. Van verwarring to harmonie - Juliet Cassuto Rothamn............................... 10 Gids bij een overlijden - Koenraad Pauwels......................................................................................... 10 Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p1
Gedichten ......................................................................................................................................... 11 De tussentijd - Anna Enquist ................................................................................................................ 11 Vergeet mij niet - Judith Herzberg e.a.................................................................................................. 11 Het laatste anker - K. Stassijns & I. van Strijtem .................................................................................. 11 Jij bent de zon nu - Guillaume van der Stighelen ................................................................................. 11 Jij - onzichtbaar bij mij. Als je een kind verloren hebt - Marinus van den Berg ................................... 11 Stil verdriet - Manu Keirse.................................................................................................................... 11 Kinderen en rouw.............................................................................................................................. 12 Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen - Riet Fiddelaers-Jaspers........................................ 12 Mijn troostende ik. Kwetsbaarheid én kracht van rouwende jongeren - Riet Fiddelaers-Jaspers ...... 12 Kinderen helpen bij verlies - Manu Keirse ........................................................................................... 12 Nu jij er niet meer bent - Claire Vanden Abbeele ................................................................................ 12 Rouw in de zijlijn - M. Weggemans ...................................................................................................... 12 Broers rouwen ook - M. Weggemans................................................................................................... 13
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p2
Verhalen van lotgenoten / Literatuur Troostvogels - Maria Quist Willem Quist verongelukte op 8 januari 1999 op zeventienjarige leeftijd bij een verkeersongeluk. Ruim negen jaar na dato beschrijft zijn moeder het jarenlange traject van schrijnend verdriet dat zij heeft moeten afleggen. Ze beschrijft haar gevecht na de dood van Willem, maar ook over de vreugde die hij bracht in haar leven. Het diepe, intense verdriet is voelbaar, maar ook de vreugde en de wil om te overleven komen aan bod. De helende kracht van de natuur speelt een grote rol. Dit is een opmerkelijk positief en hoopvol boek. De kracht van de liefde, waarmee pijn en lijden uiteindelijk draagbaar worden, is mooi beschreven. Het boek is een kostbaar document, de schrijfster heeft het talent om “troost” uit te dragen. 2008 - Uitgeverij L’ Indépendance - 240 pag. - ISBN 978 90 9023506 6 Te bestellen via www.troostvogels.nl
Tobias: de leukemie man - Eva De Wit Eva De Wit is vrijwilligster op de kinderafdeling in ziekenhuis Gasthuisberg te Leuven. Ze begeleidt er Tobias, een jongen van twaalf die leukemie heeft en uiteindelijk zal overlijden. In Tobias, de leukemieman schrijft ze hem opnieuw tot leven en gaat ze op zoek naar zijn spoor, in zichzelf en in wie hem omringde. Tobias, de leukemieman is een ontmoeting met het sterke en het kwetsbare in de mens, met de broosheid der dingen, met dat wat ons overstijgt en dat wat ons samenhoudt; aangrijpend, ontroerend, zoals wij mensen zijn. Het boek raakt door de heldere kijk die het op het leven biedt en door de warme personages. Eva De Wit trekt het verhaal open tot iets universelers dan alleen het verhaal van dat ene jongetje. 2009 - Eva De Wit & Uitgeverij Van Halewyck - ISBN 978-90-5617-945-8
De kracht van kwetsbaarheid - Margret van Paassen Het dochtertje van de auteur werd dood geboren en daarna kreeg zij nog twee keer een miskraam. Margret van Paassen beschreef het eerste jaar na dit verlies. Het is een verslag geworden van verdriet, wanhoop, onmacht en kwetsbaarheid. De auteur vertelt eerlijk over haar dieptepunten, maar ook over haar levenskracht, haar verwerking en groei. Het is een doorleefd verhaal, dat ook moed geeft aan iedereen die met verlies wordt geconfronteerd. 2003 - Uitgeverij Servire - 144 pag. - ISBN 978 90 2153865 5
Paps, kunnen kleine kindjes ook dood? - Deon van de Berk Een vader die over het verlies van zijn 9-jarige zoontje schrijft in het het eerste jaar van rouw. Een boekje voor een groot publiek, waarin velen herkenning en troost zullen vinden. Geen boek met emoties, maar een zoeken en kijken naar datgene wat gebeurt. Een boekje dat zeker niet alle vragen beantwoordt maar wel veel duidelijkheid schept. De auteur is een gynaecoloog, en geeft ook vanuit zijn beroep een kijk op leven en dood. Ten Have b.v. Baarn - 193 pag. - ISBN 90 259 4480 9
Brieven aan Miriam - Van Heuckelom Lutgard Bij Miriam, 14 jaar, wordt onverwachts een hersentumor vastgesteld. Miriam overlijdt enkele weken na haar 18de verjaardag. De moeder schrijft in de loop der jaren haar ervaringen neer, in de vorm van brieven aan haar kind.
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p3
1991 - Uitgeverij Pelckmans - ISBN 90 289 1560 5
Twee beelden samen: Verder leven met Miriam - Van Heuckelom Lutgard Dit is het uiterst persoonlijk en eerlijk relaas van de schrijfster na de dood van Miriam. 1992 - Uitgeverij Pelckmans - ISBN 90 289 1767 5
Noodkreet uit Juarez - Arsène van Nierop Hester wordt vermoord in Mexico, ze was 28 jaar oud. De moeder schrijft over deze moord en de oprichting van de stichting Hester om de strijd aan te gaan met het geweld tegen vrouwen in Juarez. Een monument van solidariteit en een ode aan de moed van vrouwen. 2008 - Uitgeverij Veen Bosch & Keuning uitgevers - ISBN 978 90 472 0076 5 Zie ook www.hester.nu.
Brieven aan Tim - Mieke van Acker Een moeder van drie kinderen verliest haar veertienjarige zoon aan kanker. Aan haar gevoelens en ervaringen geeft zij uiting in dagboekvorm, gericht aan Tim, haar zoon. Het dagboek begint ze drie jaar na zijn overlijden en omspant dan ongeveer een jaar, het jaar waarin hij zeventien zou zijn geworden. Het is een boek over zijn betekenis in het leven van zijn moeder en over haar gevoelens, gedachten en vertwijfeling, alsmede haar belevingen ten aanzien van haar beide andere kinderen en haar man. Voorzien van een mooi voorwoord van Prof. dr. Rik Pinxten en een proloog van de schrijfster zelf. Een mooi, en vooral naar het einde toe een nuchter beschouwelijk wordend, egodocument. 2005 - Uitgeverij Lannoo - ISBN 978-90-209-6305-2
Verdriet om de dood van een kind - J. Fosté Een zoektocht naar de zin van verdriet, van leven en dood, geschreven door een vader. Hoe ga je als ouder om met het verlies van een kind? De wereld van John Fosté stortte in elkaar toen hij in 1998 zijn negenjarige zoontje Arnor verloor bij een ongeval met een speedboot tijdens het waterskiën. De schrijver verdiept zich in reïncarnatie, bijna-doodervaringen en de opvattingen van verschillende godsdiensten. 2001 - Uitgeverij Lannoo - 280 pag. - ISBN 978 902094598 0
Nooit vergeten - Yvonne Hoebe In Nooit Vergeten heeft journaliste Yvonne Hoebe geprobeerd haar eigen ervaringen rondom het verlies van haar bijna zestienjarige dochter Denise zo eerlijk mogelijk weer te geven. Zeker niet zonder emotie, maar wel erg realistisch vertelt Yvonne hoe zij en haar man en haar zoon het overlijden van Denise hebben ervaren. 2006 - Uitgeverij Karakter B.V - 144 pag. - ISBN 978 90 6112 863 2
Hersenspinsel - Elizabeth Mc Cracken Dit is het vrolijkste verhaal ter wereld met het meest droevige einde,’ schrijft Elizabeth McCracken in dit indrukwekkende en ontroerende relaas over haar eerste zwangerschap. Een paar dagen voor de uitgerekende datum gebeurt het meest ondenkbare en het afschuwelijkste dat een aanstaande moeder kan overkomen. Elizabeth en haar man krijgen te horen dat hun baby, een jongetje, in de buik is overleden.
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p4
2009 - Uitgeverij Atlas - 159 pag. - ISBN 978 90 4501428 9
Kinderen mogen niet sterven - Rob Küpers Met dit boek kijkt Rob Küpers via anekdotes terug op het leven van zijn zoon Patrick, die door een ongeval om het leven kwam.. Uiteindelijk werd het een boek vol levenskracht, waarin naar zin gezocht wordt bij een leven dat te vroeg werd afgebroken. Ruim vier jaar na het overlijden van Patrick, krijgt zijn vader een bijzondere ervaring, als hij de aanwezigheid van zijn overleden zoon voelt. Deze ontmoeting geeft de ouders een nieuwe, bijzondere band met hem. Waar zij altijd in hebben geloofd wordt waarheid: liefdesbanden op aarde - zoals die tussen ouders en kinderen - gaan nooit verloren; liefde overwint de dood. 2007 - Uitgeverij Ten Have - 169 pag. - ISBN
978 02 595803 9
En huilen doe je maar in de pauze (worstelen met de taal van rouw) - Ide Wolzak Ide Wolzak beschrijft hoe hij met zijn gezin, na het plotseling overlijden van hun zoon Wouter, verder moest gaan. Langzaam wisten ze uit het diepe dal de weg omhoog te vinden. Speciaal voor lotgenoten en de mensen om hen heen schreef hij zijn boek - een verhalenverteller op zoek naar de zin van ons leven en naar antwoorden op de vragen bij het lot dat ons treft. Een aanrader voor diegene die meer inzicht wil krijgen in de gevoelens van een ouder van een overleden kind en voor het feit dat deze gevoelens, ook al is het jaren geleden, weer hevig en onverwacht naar boven kunnen komen 2007 - Uitgever Ten Have - 235 pag. - ISBN 978 90 2595496 3
Steen van verdriet: vorm geven aan rouw - Herma Bovenkerk De schrijfster verliest haar dochter van 27 door een auto-ongeluk. Ze beschrijft haar intens verdriet en hoe zij dat als beeldhouwster vorm gaf in een grafbeeld. Sindsdien geeft zij workshops waarin mensen hun rouw kunnen vorm geven in het maken van beelden. Het tweede deel van het boek bevat twaalf verhalen van rouwenden die bij haar een workshop volgden. 2004 - Uitgeverij Terra - Lannoo - 163 pag. - ISBN 978 90 2095721 1
Tonio - A.F.Th. Vanderheyden Op de Eerste Pinksterdag van 2010 komt Tonio van der Heijden, het enig kind van A.F.Th. van der Heijden en Mirjiam Rotenstreich, beide schrijvers, bij een verkeersongeval om het leven. Tonio zal niet ouder worden dan 21 jaar. A.F.Th. van der Heijden doet het enige waar hij op dat moment toe in staat is: in zijn herinnering graven, aantekeningen maken, schrijven. Tonio vormt de neerslag van die zoektocht. Een nauwgezette reconstructie van een jongensleven en een radeloze queeste naar zin en betekenis. Tonio is een roman voor de zoon van de auteur, die omkwam in een verkeersongeluk. Een literair titanenwerk, een schrijnend requiem, een veeltonig verslag van een onnoemelijk verdriet. Een literair meesterwerk van bijna 600 pag. 2011 - Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam - 640 pag. - ISBN 978 90 234 5945 5
Contrapunt - Anna Enquist Anna Enquist heeft een roman geschreven waarin haar verdriet om de dood van haar dochter centraal staat. Zij heeft de vorm van een literaire roman gekozen om wat afstand te kunnen nemen en om niet geheel gebonden te zijn aan de feitelijke gang van zaken. Op de voorgrond treedt voortdurend een gezin: een vrouw (die zij zelf is), een man, een dochter en een zoon - in verschillende levensstadia. Momenten van pijn en geluk, van vrolijkheid en razernij, van onbekommerdheid en zorg wisselen Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p5
elkaar in snel tempo af. Buiten gaat het leven zijn onhoudbare gang. In een kleine wereld, los van ruimte en tijd, speelt de moeder een lied voor haar kind. Voor het eerst, voor het laatst. 2008 - Arbeidspers - 205 pag. - ISBN 978 902 956675 9
Schaduwkind - P. F. Thomése 6 weken na de geboorte stierf Isa, het dochtertje van deze Nederlandse schrijver. Na de dood van zijn dochtertje vond P.F. Thomése zichzelf terug in doodstille kamers, tussen onervaren woorden die hij nog moest leren schrijven. Schaduwkind is het adembenemende relaas van dit zoeken naar woorden. Een heel leven wordt overhoop gehaald, elke betekenis moet opnieuw worden uitgevonden. 'Als ze ergens nog is, dan in de taal.' Vooral voor de liefhebbers van literatuur. 2003 - Uitgeverij Contact - ISBN 978 902 542577 7
Paula - Isabel Allende Isabel Allende waakt eindeloze nachten aan het ziekbed van haar dochter Paula, die, getroffen door een aanval van profyrie, in coma ligt. Wanhopig en verdrietig, maar ook moedig vertelt Allende, met de verrassende openhartigheid die alleen tussen moeder en dochter kan bestaan, over haar veelbewogen leven en hun rijke familiegeschiedenis. Paula is een meeslepend boek met een trieste afloop van de wereldbefaamde vertelster Isabel Allende. 2008 - Uitgeverij De Wereldbibliotheek - ISBN 90 284 1693 5 /cip
Som der Dagen - Isabel Allende Eerlijk en onroerend relaas over hoe Allende haar leven hervat na de dood van haar dochter Paula. Het boek is gericht tot Paula zelf en Allende vertelt hoe het haarzelf en de familie is vergaan na Paula’s dood. Ze moet talloze dalen door voordat ze weer zin en plezier krijgt in het bestaan. Op die weg die ze gaat, heeft ze veel steun aan haar familie. Allende beschrijft haar open huis in Californië, waar het een komen en gaan is van gasten. De som der dagen is een echte “Allende”: op kleurrijke manier brengt ze haar jeugd, de liefde voor haar gezin en de bonte verzameling mensen die ze om zich heen heeft verzameld tot leven. De schrijfster wordt, naast iemand die je bewondert, ook een mens met wie je zeer vertrouwd raakt. In haar ironische en gepassioneerde stijl heeft ze een onvergetelijk zelfportret geschreven. Een klassieker bij uitstek! 2008 - Uitgeverij De Wereldbibliotheek - ISBN 978 90 284 2244 5
Een dag in december - Dolores Thijs In een gezin komt een dertienjarige zoon om het leven tijdens een zwempartijtje in het zwembad. De moeder, journaliste en schrijfster van onder andere de roman 'De vrouwenval' - bekroond in 1981 als debuut - en 'Maanvrouw' (2004), vertelt hier met een dagboekachtige precisie over de dagen voor en na de fatale gebeurtenis, en over de maanden en jaren erna. In een persoonlijk journalistieke stijl bericht zij over de gebeurtenissen, de gevoelens en gedragingen van haarzelf, de gezinsleden en andere betrokkenen. Dit boek verscheen in 1987 onder de titel 'Het jaar nul' en is nu uitgebreid met haar verhaal over de jaren daarna. Het is een adembenemend boek dat als een heel goede roman in één adem uitgelezen kan worden. 2005 - Uitgeverij Mozaïk - ISBN 90 239 9135 4
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p6
Spiritueel “Kijk, ik ben er nog” - C. Schouterden en Guy Vanderlinden Carla verloor haar zoon Wim door een auto-ongeval. Immens verdriet, maar… was Wim wel 'dood'? Vanuit zijn bijna-doodervaringen begeleidde Guy Carla op haar zoektocht. Dat resulteerde in dit boek. Je leest over perimortale ervaringen (ervaringen rond de dood) en in een uitgebreid hoofdstuk over postume contacten (signalen na de dood). De auteurs willen vooral dat mensen die signalen kregen, zich begrepen voelen en erover durven praten. "Kijk, ik ben er nog!" haalt de dood uit de taboesfeer. Het leest vlot en is hoopgevend. 2004 - Uitgeverij FreeMusketeers - 250 pag. - ISBN 978-90-8539-180-7
Eindeloos Bewustzijn - Pim Van Lommel In Eindeloos bewustzijn legt van Lommel stap voor stap uit hoe mensen die klinisch dood zijn toch zo’n indringende ervaring kunnen hebben. Hij doorspekt zijn betoog met verhalen van mensen die een BDE hebben meegemaakt. Met de meesten van hen heeft Van Lommel persoonlijk contact gehad. Volgens Van Lommel is de heersende, materialistische visie van artsen, filosofen en psychologen op de relatie tussen hersenen en bewustzijn te beperkt om het verschijnsel te kunnen duiden. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat ons bewustzijn niet altijd samenvalt met het functioneren van onze hersenen: het kan ook los van ons lichaam ervaren worden. Een troostvol boek! 2007 - Uitgeverij Ten Have - 403 pag. - ISBN 978 902 5957780
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p7
Informatief Als verdiet blijft - Judith R. Bernstein Erg hoopvol boek, voor ouders waar het al wat langer geleden is. De schrijfster, een psycholoog en moeder, die zelf een kind heeft verloren, interviewde meer dan 50 ouders wier kind ook is ontnomen. Ze laat zien hoe de relatie tussen de ouders, en hun verhouding met andere naasten, verandert. Hoe ze andere normen en waarden hebben aangenomen. Verhelderend en positief geschreven! 2000- Omega Media Publis. - 270 pag. - ISBN 978 90 6057607 6
Het zwaarste verlies - Barbara D. Rosof De dood van een kind is een ingrijpende gebeurtenis die onuitwisbare sporen nalaat. Het veroorzaakt een diepe leegte in het bestaan van de ouders, en ook voor de broertjes en zusjes van het overleden kind zal het gezin nooit meer hetzelfde zijn. Hoe overleeft een gezin dit zwaarste verlies? Wat draagt bij tot het herstel? 1998 - Uitgeverij Prometheus - 275 pag. - ISBN 978 90 3511976 5
Door je verdriet heen groeien - Marinus van den Berg In ieder mensenleven komen onafwendbaar momenten van verlies voor: het sterven van je ouders, naaste familieleden, kinderen; vervreemding van je partner; werkloosheid, arbeidsongeschiktheid. Om na zulke gebeurtenissen verder te kunnen, is het noodzakelijk om jezelf te hervinden en het geleden verlies een plaats te geven in je leven. Dat is een moeizaam proces, waarbij anderen je terzijde kunnen staan, maar ook niet meer dan dat. Dit boek kan je tot steun zijn in je eenzame strijd tegen verdriet. Het laat zien hoe anderen door hun verdriet heen groeiden naar een nieuw, vaak zelfs dieper perspectief. 2010 - Uitgeverij Ten Have - 116 pag. - ISBN 978 90 2426846 7
Verdriet dat niet verdwijnt - Marinus van den Berg In de opzet van zijn boek volgt Marinus van den Berg eerst de levensloop. Hoe beïnvloedt de dood van een kind het leven van een ouder, grootouder, een broer of zus? Ook gaat hij na welke waarde vriendschap en levensbeschouwing voor nabestaanden hebben. De auteur besteedt veel aandacht aan mensen die een broer of zus verliezen. Dat verlies wordt volgen hem sterk onderschat. Naast beschouwende hoofdstukken bevat het boek veel poëtische teksten, die herkenning kunnen oproepen. 2006 - Uitgeverij Ten Have - 256 pag. - ISBN 978 90 2595600 4
Afscheid serieus nemen. Over verliezen-verwerken - Marinus van den Berg Marinus van den Berg heeft in de jaren ’80 een aantal conferenties gegeven over verliesverwerking en die gebundeld in het boek “afscheid serieus nemen”. Het handelt over verschillende soorten van verlies: van een kind, van een baan, van een man, van een vrouw, van jezelf, kortom over momenten waarop mensen afscheid moeten nemen. De auteur pleit ervoor het afscheid van mensen serieus te nemen en niet te kleineren. De rode draad door dit boek is: erken verdriet. Het is een helder en duidelijk geschreven boek met veel praktische voorbeelden en citaten uit literatuur over rouwverwerking. 1992- Uitgeverij Kok Kampen - ISBN 978 90 2970829 6
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p8
Rouwen in de tijd - Marinus van den Berg Een zoektocht in het landschap van afscheid en verlies. 2009 - Ten Have - 211 pag. - ISBN 978 90 2596021 6
Over Rouw - Elisabeth Kubler Ross In Over rouw, het boek dat Elisabeth Kübler-Ross kort voor haar dood voltooide, gaan zij en haar coauteur David Kessler dieper in op de vijf stadia van rouwverwerking om mensen die om welke reden dan ook rouwen, te laten zien hoe ze de moed kunnen vinden hun leven voort te zetten. De auteurs schrijven over onder andere verdriet, dromen, isolatie, genezing, kinderen, en zelfs seks, en laten zien hoe het rouwproces het rouwen niet alleen zin, maar ook een helende kracht kan verlenen. 2006 - Uitgeverij Ambo - 265 pag. - ISBN 978 90 2631962 4
Kinderen en de dood - Elisabeth Kübler-Ross De schrijfster maakte voor dit boek gebruik van de brieven die ouders van een ongeneeslijk ziek kind haar schreven. Zij wil met haar boek zowel troost en bemoediging geven, als praktische adviezen. Zo vindt zij het belangrijk dat kinderen de laatste dagen van hun leven thuis doorbrengen. Kinderen moeten ook de kans krijgen hun angst i.v.m. de nakende dood te uiten. Bedoeling van de schrijfster is het onvermijdelijke draagbaar te maken. Het boek is niet alleen bestemd voor ouders van een ongeneeslijk ziek kind. Ze besteedt ook ruime aandacht aan het leed van ouders van een verongelukt, vermist of vermoord kind. 1997 - Uitgeverij Ambo - 221 pag. - ISBN 978 90 2631519 0
Helpen bij verlies en verdriet - Manu Keirse Helpen bij verlies en verdriet is een onmisbare gids voor al wie rouwende mensen en mensen met verdriet wil helpen. Het boek biedt vele bruikbare inzichten en is geïllustreerd met talrijke herkenbare voorbeelden uit het dagelijks leven. Een gids die thuishoort in elke huiskamer en op elke werktafel, om het telkens weer ter hand te nemen wanneer u geconfronteerd wordt met verdriet. 2003 - Uitgeverij Lannoo - ISBN 90 209 5051 7
Vingerafdruk van verdriet - Manu Keirse Vingerafdruk van verdriet is een kostbaar geschenk voor een ander of voor jezelf - voor iedereen die een kind, een broer of een zus, de partner, een ouder, een vriend of een droom verliest. Het is niet alleen geschreven voor hen die het zelf moeilijk hebben, maar ook voor familieleden, vrienden en collega's van wie ze steun verwachten op hun moeilijke reis naar hernieuwd leven. 2000 - Uitgeverij Lannoo - 96 pag. - ISBN 978 902093605 6
Van het leven geleerd. Levenslessen over verlies en verdriet - Manu Keirse In dit boek gaat Manu Keirse op zoek naar de momenten in zijn leven en werk die zijn visie op verlies en rouwverwerking mee hebben gevormd. 2009 - Uitgeverij Lannoo - 232 pag. - ISBN 978 90 2098303 6
Het kleine sterven - Annemie Struyf Een indringend en noodzakelijk boek! De dood van een kind verstoort onze kijk op het leven veel ernstiger dan die van een volwassene, want kinderen 'horen' niet te sterven. Wat in dit documentaire verhaal over kinderen en de dood centraal Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p9
staat, zijn de gevoelens en gedachten van kinderen en volwassenen die op het scherp van de snee leven. Het gaat over het leven met een doodziek kind, over het moederinstinct en de noodzaak om een kind los te laten, over doodsangst en doodsverlangen, over afscheid nemen en zelf het moment van sterven kiezen, over kinderen die 'terugkomen' na hun dood, over puinruimen na een overlijden. Het gaat over verdriet en onmacht, maar ook over hoe mensen - wij allemaal - het leven in al zijn intensiteit en schoonheid vaak pas ontdekken in tijden van grote nood. 2004 - Van Halewyck - 235 pag. - ISBN 978 90 5617100 1
Mijn kind is dood: Leven tussen verdriet en troost Referanten boek 20 jaar vzw OVOK: Naar aanleiding van het 20-jarig bestaan van OVOK werd dit boek uitgegeven. Het bevat een verzameling betekenisvolle teksten van verschillende personen, geweven rond 4 thema’s: verdriet, rouwverwerking, troost en verder leven. Elke thema wordt op verschillende manieren benaderd. 2003 - Uitgever OVOK vzw - 310 pag. - ISBN 90 8076271 7 (enkel via de vereniging te verkrijgen - www.ovok.be)
Ze zeggen dat het overgaat - Johan Maes & Evamaria Jansen In onze maatschappij wordt rouw nog al te vaak gezien als een afwijking van het gewone, als de emotionele pijn waarvan je zo snel mogelijk moet herstellen. Het probleem of de symptomen moeten worden opgelost, de pijn moet worden verwerkt. Rouw mag een proces zijn, maar het moet wel een eindpunt hebben. En dat terwijl nieuw wetenschappelijk onderzoek duidelijk aantoont dat je het recht hebt om te rouwen op jouw manier; zelfs als je je pijn een leven lang meeneemt, hoef je dit geenszins in te houden dat je minder gezond en minder veerkrachtig functioneert. Aan de hand van tal concrete verhalen en praktische tips leert dit baanbrekende boek je een antwoord te bieden op verlieservaringen en zo het ondraaglijke te dragen. Ze zeggen dat het overgaat, maar het is prettiger te weten dat het niet over hoeft te gaan. Want zoals jij uniek bent, zo is ook jouw rouwproces uniek. 2009 - Uitgeverij Witsand - 296 pag. - ISBN 978 94 9038205 6
Het verlies van een kind. Van verwarring to harmonie - Juliet Cassuto Rothamn Dit boek verheldert de stadia die ouders doormaken als ze een kind verliezen. Eerst vertelt de schrijfster, zelf een ‘ervaringsdeskundige’, met welke gevoelens de ouders geconfronteerd worden, daarna beschrijft ze de invloed op de partnerrelatie, op de kinderen, familieleden, vrienden en kennissen. Ze gaat ook in op concrete vragen, zoals wat er moet gebeuren met de kamer van het kind. De schrijfster staat ook open voor godsdienstige en spirituele aspecten van de rouwverwerking. Het boek is geschreven in een meelevende stijl en wil soms te volledig zijn. 1998 - Synthese Uitgeverij - 163 pag. - ISBN 978 90 6271882 5
Gids bij een overlijden - Koenraad Pauwels Koenraad Pauwels, socioloog en lotgenoot, schreef een praktische handleiding bij het overlijden van een familielid : welke wettelijke en administratieve stappen je moet zetten, wat je zelf kunt doen onmiddellijk na het overlijden en vooral hoe het rouwen verloopt. Hij staat ook stil bij het verlies van een kind en geeft informatie over mogelijke rouwgroepen. 2000 - Uitgeverij Terra - Lannoo - 118 pagina's - ISBN 978 90 2092975 1
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p 10
Gedichten De tussentijd - Anna Enquist De gedichten in deze bundel staan in het teken van een allesoverweldigend verlies. Het verlies van een kind. Het gemis dat daarmee samenhangt. Al is een aantal gedichten in opdracht geschreven, het tragische, dodelijke ongeluk van Enquists dochter in 2001 vormt de enige bron van elk gedicht. De bundel is ook aan de dochter opgedragen. 2003 - Arbeidspers - 60 pagina’s - ISBN 978 90 2952258 8
Vergeet mij niet - Judith Herzberg e.a. Niemand wil vergeten worden. Niet tijdens het leven, niet na de dood. Iedereen wil voortleven in de herinnering: is het niet in die van de hele wereld, dan toch zeker in de herinnering van een geliefde of de naaste familie. In deze unieke bundel zijn gedichten en teksten bijeengebracht over afscheid, dood en herinnering. Rutger Kopland, Ramses Shaffy, M. Vasalis, Jean Pierre Rawie, Acda en De Munnik, Anna Enquist, André Hazes en vele anderen dichten soms ontroerend, soms schrijnend, dan weer geestig en relativerend over vergeten en verlaten worden, over sterven en herinnerd blijven. Speciaal voor Vergeet mij niet schreef Judith Herzberg het aangrijpende gedicht 'Grafstenen'. 2003 - Uitgeverij Maarten Muntinga - 142 pag. - ISBN 978 90 4170417 7
Het laatste anker - K. Stassijns & I. van Strijtem 300 gedichten over dood en wat troost uit de hele wereld. 2003 - Uitgeverij Atlas - 401 pag. - ISBN 978 90 2095164 6
Jij bent de zon nu - Guillaume van der Stighelen Een openhartig en troostvolle bundel die - in woord, beeld en muziek, een tastbare steun wil zijn voor iedereen die met en groot verlies geconfronteerd wordt. Speciaal voor dit boek zette Jean Bosco Safari, vriend van de familie, samen met Guiillaume 12 gedichten op muziek. 2011 - Uitgeverij Lannoo - ISBN 978 90 209 3051 1
Jij - onzichtbaar bij mij. Als je een kind verloren hebt - Marinus van den Berg Boekje met troostende gedichten. Op de ingesloten cd een aantal langere teksten als aanvulling op de gedichten. 2008 - Ten Have - Averbode - 95 pag. - ISBN 978 90 7843409 2
Stil verdriet - Manu Keirse Een boek en audio-cd vol troostende teksten. 2011 - Uitgeverij Lannoo - 71 pag. - 978 90 209 9747 7
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p 11
Kinderen en rouw Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen - Riet Fiddelaers-Jaspers Een boek vol informatie en handreikingen voor iedereen die te maken heeft met rouwende kinderen (nul tot twaalf jaar). De auteur is gespecialiseerd in rouw bij kinderen en jongeren en schreef vele boeken over dit thema. Ze pleit ervoor rouwende kinderen serieus te nemen. Ze legt uit hoe belangrijk het is dat kinderen geïnformeerd en betrokken worden bij de gebeurtenissen rondom het overlijden, en hoe je dat best aanpakt. Ze geeft inzicht in hoe rouw bij kinderen verloopt en bij hen tot uiting komt. Ze geeft mee hoe je hen daarbij zorgzaam kan ondersteunen, met respect voor ritme, karakter en leeftijd van het kind. Ook de rol van kinderopvang en school, en van eventuele gespecialiseerde hulp komen aan bod. Een heel volledig en helpend boek voor wie rouwende kinderen wil steunen. 2005 - Ten Have - 329 pag. - ISBN 978 90 259 5448 2
Mijn troostende ik. Kwetsbaarheid én kracht van rouwende jongeren - Riet Fiddelaers-Jaspers In dit boek behandelt de auteur ongeveer dezelfde inhoud als in het boek 'Jong Verlies' (zie hoger), maar dan met betrekking tot jongeren (twaalf tot twintig jaar). Door hun typisch jongerengedrag wordt rouw bij jongeren vaak niet gezien en niet begrepen. Nochtans is ook voor hen zorgzame, respectvolle steun erg belangrijk. Dit is een heel volledig en helpend boek voor wie rouwende jongeren wil steunen. 2004 - Uitgeverij Kok - 320 pag. - ISBN 978 90 435 0805 5
Kinderen helpen bij verlies - Manu Keirse Een gids met informatie en suggesties voor de omgeving van rouwende kinderen en jongeren. Met veel inzicht en gevoel geschreven, en geïllustreerd met talrijke citaten en verhalen. Het boek leidt de lezer hoofdstuk na hoofdstuk naar een beter begrip over hoe kinderen en jongeren rouw beleven, en hoe je hier attent en zorgzaam mee kan omgaan. De wat onduidelijke structuur en erg beknopte inhoudstafel maken gericht (her)lezen moeilijk. Maar het blijft een aanrader voor al wie met rouwende kinderen te maken krijgt. 2009 - Lannoo - 267 pag. - ISBN 978 90 209 5004 5
Nu jij er niet meer bent - Claire Vanden Abbeele Een inspirerende leidraad voor wie rouwende kinderen met hart en ziel nabij wil zijn. Soms wat chaotisch, maar vol warmte en respect voor de kinderen én voor de volwassenen die hen zo goed mogelijk proberen bij te staan. Heel beeldend geschreven en vergezeld door vele gedichten en citaten. Daarnaast veel lijstjes met concrete en praktische adviezen. En vooral ook een schatkist aan ideeën voor creatieve uitingsmogelijkheden, rituelen en meditatie-oefeningen. Tot slot nog een uitgebreide lijst met nuttige boeken, films, muziek en adressen. 2001 - Lannoo - 369 pag. - ISBN 978 90 209 4585 8
Rouw in de zijlijn - M. Weggemans Verhalen van zussen over verlies van een broer of zus. In Rouw in de zijlijn komen voor de eerste keer een groot aantal zussen aan het woord over het verlies van hun broer of zus. 2008 - Uitgeverij Kok - 509 pagina's - ISBN 978 90 4351583 2 Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p 12
Broers rouwen ook - M. Weggemans Verhalen van broers over verlies van een broer of zus. 2009 - Uitgeverij Kok - 301 pag. - ISBN 978 90 4351732 4
Literatuurlijst OVOK (maart 2012)
p 13
