Limburgs Landschap Magazine

Limburgs Landschap Magazine

gedreven door natuur Afgi�ekantoor: 3500 Hasselt 1 ❘ jaargang 40 ❘ 2012 nr. 3 ❘ driemaandelijks ❘ juli-augustus-september ❘ P509282

Intro Iedereen stelt zich de zomer voor als zonnig en lekker warm. Niet zo in 2012. De Maas, een echte regenrivier, hee� zelfs gebieden als NegenoordKerkeweerd helemaal overstroomd. In de zomer is dat eerder uitzonderlijk, wat wijst op veel na�gheid. Jammer voor de vele bodembroeders die nu hun nesten zien verloren gaan. Maar ook dat is natuur. Onlangs schoof de Bond Beter Leefmilieu de langetermijnvisie (2050) van de milieubeweging naar voren. Deze visienota is opgebouwd rond 3 hoofdthema’s: materialen, energie en ruimtegebruik. Als terreinbeherende vereniging wordt onze aandacht vooral getrokken door de visie over het ruimtegebruik. Dagelijks stellen we vast dat er systema�sch geknabbeld wordt aan de open ruimte. In de visienota wordt “knabbelen” becijferd. Dagelijks wordt 7,5 ha of 15 voetbalvelden verhard of bebouwd. In 1976 was 7,2 procent van de beschikbare ruimte in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijke gewest bebouwd. In 1988 was dat al 11,7 en in 2000 18,3 procent. Als we in dit tempo doorgaan zal in 2050 ongeveer 41,5% van de beschikbare ruimte volgebouwd

zijn. Het is juist deze evolu�e die Limburgs Landschap vzw al meer dan 40 jaar inspireert om te ijveren voor kwaliteitsvolle open ruimte. Onze visie is namelijk dat de open ruimte een steeds schaarser goed wordt en de landschapskwaliteit met de bijhorende biodiversiteit elke dag verder a�akelt, terwijl de vraag naar kwaliteitsvolle open ruimte en biodiversiteit enkel maar toeneemt. Limburgs Landschap vzw meent ook dat de mensen zich hiervan niet voldoende bewust zijn. Na meer dan 40 jaar werken beheert Limburgs Landschap vzw ongeveer 1% van de Limburgse oppervlakte. Hier moet de komende 20 jaar nog minimaal 1 procent bijkomen. Aankoop van natuurgebieden en goed beheer blijken gewoon de beste manier te zijn om de kwaliteiten op lange termijn te vrijwaren. Blijkt eens te meer dat de ac�viteiten, die de vereniging ontplooit, actueler zijn dan ooit en dat ons werk nog lang niet af is.

Wijers, het klimaatparlement en de samenwerking met Ark in het Kempenbroek. Al�jd heel speciaal zijn de nieuwe ontdekkingen van fauna- en flora. Zo hebben we op TV gezien dat de verdwenen gewaande o�er, toch nog aanwezig is in Limburg. Minder spectaculair zijn de gevlekte witsnuitlibellen, die op drie plaatsen werden gespot in gebieden van het Limburgs Landschap vzw. Deze libel is een prioritair te beschermen Europese soort en uiterst zeldzaam. Als je ook van dit moois wilt genieten, kan je al�jd mee op stap. In de diverse gebieden worden er op geregelde �jds�ppen ac�viteiten georganiseerd. Je bent steeds van harte welkom!

Intussen blijven we ook samenwerken met tal van organisa�es en overheden. In dit �jdschri� komen hiervan verschillende voorbeelden aan bod zoals het rivierpark Maasvallei, De

Frans Verstraeten, Directeur

COLOFON Cover: Bever, Yves Adams – Vilda; blauwe knoop, Marcel Heyligen; aan het werk, Limburgs Landschap vzw Werkten mee: Frans Verstraeten, Patricia Willems, David Beyen, Ingrid Fizgal, Robert Delbroek, Jos De La Haye, Dirk O�enburgs, Wim Fourie, Heleentje De Brauwer Eindredac�e: Heleentje De Brauwer| Taalkundig advies: Herman Sourbron | Verantwoordelijke uitgever: P. Van Haelst, Acht Meilaan 23, 3680 Maaseik Lay-out en druk: Grafische groep Tuerlinckx N.V. (Molenstede, Diest) | Gedrukt op 100% gerecycleerd papier

Limburgs Landschap vzw Domherenhuis | Dekenstraat 39 | 3550 Heusden-Zolder | 011 53 02 50 | [email protected] www.limburgs-landschap.be | Rekeningnummer 456-4022001-20 Openingsuren Domherenhuis: alle werkdagen doorlopend van 9u00 tot 16u00 Opening documenta�ecentrum: alle werkdagen van 9u00 tot 16u00. En na afspraak Openingsuren bezoekerscentrum Hengelhoef: vanaf 1 april tot eind oktober is het centrum open op wo, do, vr en zo van 13u30 tot 17u30. In juli en augustus ook op dinsdag. Van 1 november tot eind maart enkel �jdens de ac�viteiten van 13u30 tot 17u30.

2

Inhoud

Foto: Kleine ijsvogelvlinder, Bob Luijks

4

In beweging

8

De Limburgse Big 5 – deel 3

Foto: Op stap in het Kempen-Broek, Elma Duijndam

In Limburg leven heel wat grote zoogdieren. Na het everzwijn en de das is de bever aan de beurt.

11

Gebied

13

Gezichten achter Limburgs Landschap vzw

15

Focus

17

Onder handen

19

Beleid

20

Vraag en aanbod

21

Op stap

23

Raadsel

Langs de Herk in Wellen ligt de Grote Beemd. Over hoe vrijwilligers grote netelvelden weer omze�en in de hooilanden van weleer.

Ward en Lieven, de jongste terreinarbeiders van Limburgs Landschap vzw vertellen over hun dagelijkse ervaringen in onze natuurgebieden.

Ark ontwikkelt nieuwe natuur in het Kempen~Broek. Ook de gebieden van Limburgs Landschap vzw varen er wel bij.

Bedrijven en verenigingen werken in het Klimaatparlement aan een CO2 neutrale provincie. Ook Limburgs Landschap vzw doet mee.

gedreven door natuur

Foto: Moeraspirea, Dirk O�enburghs

3

In beweging Over de gebieden, vrijwilligers en werking van Limburgs Landschap valt al�jd wel iets te vertellen. We ze�en enkele feiten op een rij.

Nieuwe collega’s en afscheid Sinds 1 juni zijn er twee nieuwe werkkrachten bij Limburgs Landschap vzw. Bart Stevens (rechts) ging aan de slag als onze nieuwe personeelsmedewerker. Hij is afgestudeerd als master in de ‘human resources’ en komt uit de bedrijfswereld. Binnen Limburgs Landschap vzw zal hij samen met Ingrid Fizgal het aanspreekpunt zijn voor de werknemers inzake personeelsbeleid- en administra�e. Samen met zijn vriendin Sofie, vindt Bart het ontspannend om met hun puppy Lenka bezig te zijn. Daarnaast is Bart een wintersportbeoefenaar en speelt hij graag met vrienden gezelschapsspelletjes zoals ‘De kolonisten van Catan’. Collega Dimitri Pellens ze�e na 6 jaar dienst de stap naar de gemeente Houthalen-Helchteren. Frank Schroyen (links) is de opvolger van Dimitri Pellens en dus de nieuwe collega van Ben Jouck in kader van het dienstverleningsproject werkgestra�en. Hij zal, samen met Ben, de cliënten begeleiden bij de beheerwerken in onze gebieden. Een job met nieuwe uitdagingen, want Frank ‘zat’ vroeger in de administra�e. Frank, vader van Julie en Robin, is een fervent voetbalman: hij is trainer van de jeugdploeg van Helson-Helchteren. Zijn vaardigheden als voetbaltrainer zullen zeker van pas komen bij zijn werk. We wensen Dimitri, Bart en Frank veel succes met hun nieuwe job!

Bepaal mee het beleid! Limburgs Landschap werkt momenteel achter de schermen aan een nieuw beleidsplan voor de periode 2013 -2017. Het voorontwerp en de defeni�eve versie worden besproken en goedgekeurd op de Algemene Vergadering. De Algemene Vergadering is het hoogste orgaan van Limburgs Landschap vzw. Tweemaal per jaar, in het voor- en najaar vindt die plaats. Ze is samengesteld uit de werkende leden. Naast de klassieke agenda’s zoals goedkeuren van werkingsverslag en financieel

verslag van het voorbije jaar en van het werkingsprogramma en begro�ng van het komende werkjaar, buigt de Algemene Vergadering zich eveneens over specifieke punten. Zin om mee het beleid van Limburgs Landschap te bepalen? Dat kan! Stel je kandidaat door vóór 1 oktober een brie�e te schrijven naar Limburgs Landschap vzw, tav de voorzi�er, Dekenstraat 39, 3550 Heusden-Zolder.

Seizoenskiekje Het voorjaar en de zomer toveren de hooilanden van Limburgs Landschap vzw om in pareltjes. Conservator Daniel Bogaerts legde een hellingweide in natuurgebied Egger�ngen (Kortessem) vast op de gevoelige plaat, vlak voor het maaien en hooien. In dit kruidenrijke grasland is het nu wachten op de bloei van het fraaie echt duizendguldenkruid uit de gen�aanfamilie. In het latere voorjaar staan er kruisbladwalstro, pinksterbloem, echte koekoeksbloem en knolsteenbreek. Ook een seizoenskiekje gemaakt? Stuur het op naar [email protected]

4

Bellen voor meer Limburgse natuur met Ello-Mobile Wie de stap wil ze�en naar bewust telefoneren, kan vanaf nu ook al sms’end een project van Limburgs Landschap vzw steunen. De jonge GSM-operator ELLO-Mobile schenkt namelijk haar volledige winst aan goede doelen. Klanten van ELLO-Mobile bepalen zelf aan welk project de winst op hun eigen telefoongebruik wordt besteed. Sinds kort kunnen klanten ook kiezen voor het project “Genieten van unieke riviernatuur aan de Maas” van Limburgs Landschap vzw. Dit project werd dit voorjaar na een selec�eronde verkozen uit verschillende Vlaamse natuurprojecten binnen de categorie “flora en fauna”. De financiële ondersteuning zal Limburgs Landschap vzw gebruiken om haar natuurgebieden langs de Grensmaas tegen 2016 uit te breiden tot 515 ha. Hierin zijn 9 hectare sleutelpercelen vervat. Deze sleutelpercelen zullen de mogelijkheid bieden om een verbinding te maken tussen het natuurgebied Mazenhoven en Negenoord-Kerkeweerd. Op die manier ontstaat er één aaneengesloten natuurgebied langsheen de Maas over de gemeenten Dilsen-Stokkem en Maasmechelen. Om de terreinen op een duurzame manier te exploiteren voorziet Limburgs Landschap vzw aankoop van beheermateriaal. Ook het vee wordt uitgebreid door de aankoop van extra Konikpaarden en Gallowayrunderen. Deze zelfredzame grote grazers zorgen voor een natuurlijke begrazing. A�ankelijk van hun voedselbehoe�es bepalen ze mee hoe het landschap er jaarrond uit ziet. Hierdoor ontstaat dynamische en unieke riviernatuur. Daarnaast zal Limburgs Landschap vzw investeren in de aankoop van opruimmateriaal. Dit is nodig om de massale hoeveelheden zwerfvuil langs de oevers op te ruimen dat achterblij� na overstromingen. Jaarlijks ze�en een honderdtal vrijwilligers zich hiervoor in. Ga naar www.elle-mobile.be om ons project te steunen.

Bellen en sms’en doe je bij ELLO-Mobile met evenveel gemak als bij een andere provider, zowel prepaid als met abonnement. Het verschil zit in de opbrengsten die ELLO mobile niet voor zichzelf houdt, maar aan goede doelen schenkt. Met het geld dat je toch al betaalt voor je gsmverkeer kan je via ELLO-Mobile beter organisa�es en projecten steunen die zich inze�en voor een betere leefwereld.

Openingsuren secretariaat gewijzigd! Op het secretariaat in het Domherenhuis in Heusden-Zolder kunnen vrijwilligers, leden en medegebruikers terecht voor al hun vragen. Om niet voor gesloten deuren te staan melden we je hier graag onze nieuwe openingsuren: alle werkdagen doorlopend van 9u00 tot 16u00. Voortaan zijn we dus ook ’s middags bereikbaar!

Een van de goede doelen is sinds kort het project “Genieten van unieke riviernatuur aan de Maas” van Limburgs Landschap vzw. Wil je iedere keer als je belt of sms’t de natuur aan de Maas kansen geven, word dan klant bij Ello-Mobile. www.ello-mobile.be

5

Populaire zaadbank We gaan nu geen reclame maken voor een spermabank in Wellen; die is er trouwens niet. Maar wel leveren wij vanuit ons dorp heel wat zaad, maar dan voor streekeigen plantgoed. De Grote Beemd blijkt een waar paradijs voor dit zaaigoed. Mensen van ANB vonden stokoude bomen en struiken in het gebied. En regelma�g wordt er zaad geoogst omdat ze weten dat deze planten voor zuiver zaadgoed zorgen. Heel wat rozensoorten, meidoorn waaronder twees�jlige en ook de zeer zeldzame koraalmeidoorn, kan je vinden in het gebied. Maar ook opmerkelijk zijn de stokoude veldes-

doorns. Deze werden vroeger gebruikt om hoeken van percelen te markeren, want ze staan al�jd op die plek. Ze werden jarenlang geknot omdat de takken ideaal materiaal leverden voor stelen van bezems, schoppen of ander werktuig. Dit geraakte echter in onbruik en de bomen groeiden dan ook uit tot imposante knotbomen. Tijdens een wandeling door het gebied kom je deze s�lle getuigen van vervlogen �jden tegen. Als we eens wisten wat die allemaal hebben zien voorbijkomen in de Grote Beemd. Meer info: www.plantvanhier.be Tekst en foto: Dirk O�enburghs

Samenwerkingsovereenkomst waarnemingen.be Begin dit jaar hee� Limburgs Landschap vzw een samenwerkingsovereenkomst afgesloten met Natuurpunt Studie betreffende het gebruik van informa�e ingevoerd op waarnemingen.be. Waarnemingen.be is een website ontwikkeld door de Nederlandse S�ch�ng Natuurinforma�e en Natuurpunt Studie naar het voorbeeld van de Nederlandse site waarneming.nl. Het is in feite een grote onlinedatabank waarop waarnemers hun natuurobserva�es kunnen ingeven. Voornamelijk losse waarnemingen, maar ook gegevens in het kader van projecten zijn mogelijk. De grote sterkte van de site is dat de gegevens eenvoudig en tot op de exacte loca�e kunnen ingevoerd worden. Bovendien betre� het zeer recente informa�e die onmiddellijk zichtbaar is voor andere gebruikers. Uiteraard zijn er mogelijkheden voorzien om waarnemingen van (zeer) zeldzame en kwetsbare soorten te beschermen. Over de juistheid van de ingevoerde gegevens wordt gewaakt door specialisten van de diverse taxonomische groepen. De overeenkomst houdt in dat we voor de opmaak van rapporten en dossiers kunnen beschikken over de ingevoerde gegevens uit onze gebieden en nabije omgeving. Alle perimeters van onze gebieden zijn beschikbaar op de website. Oproep! Bij deze willen we een oproep doen aan al onze vrijwilligers om hun natuurwaarnemingen zoveel mogelijk in te geven op waarnemingen.be. Zo zullen we een schat aan recente informa�e ter beschikking krijgen om de dossiers en rapporten over onze natuurgebieden te onderbouwen. Maar uiteraard blijven afzonderlijk doorgegeven informa�e van waarnemingen en inventarisa�es ook welkom ! Om geïnteresseerden vertrouwd te maken met de website voorzien we een vorming over het doelma�g gebruik op dinsdag 6 november in het Heempark in Genk georganiseerd door Limburgs Landschap vzw en Natuurpunt Studie vzw. Meer info achteraan in de ac�viteitenkalender. Afspraak: 19.30 uur, Natuur- en Milieucentrum Heempark, Hoogzij 7 in Genk. Meer info: [email protected], 011 53 02 50

waarnemingen.be 6

Invasie van de witsnuiten Tot de inheemse fauna van Vlaanderen behoren vier soorten witsnuitlibellen. Zoals de naam het al zegt, zijn deze libellen rela�ef gemakkelijk te herkennen aan hun kenmerkende wi�e snuit. De venwitsnuitlibel is nog regelma�g te zien in de Kempen aan voedselarme plassen en vennen. Zo ook in enkele gebieden van Limburgs Landschap vzw. De kans om een van de drie andere soorten (noordse, gevlekte en sierlijke witsnuitlibel) waar te nemen is veel kleiner. Ze staan alle drie op de Rode Lijst en verkiezen als leefgebied wat voedselrijkere wateren met een uitbundigere water- en oeverbegroeiing dan de venwitsnuitlibel. Sinds 2001 zijn er geen waarnemingen bekend in onze gebieden. In mei 2011 werd een mannetje van de noordse witsnuitlibel opgemerkt. Niet helemaal verwonderlijk was dit aan de plassen van de Weyerman (Laambeekvallei). Deze plassen zijn in 2002 hersteld in het kader van een Life-project. De plassen ontwikkelden zich zoals verhoopt tot een zoetwaterhabita�ype opgenomen in de Europese habitatrichtlijn. Met mooie resultaten op vlak van fauna en flora: moerashertshooi, pilvaren, veenmol, tangpantserjuffer, 13-s�ppelig lie-

veheersbeestje, boomkikker - om enkele soorten te noemen- tref je er nu aan. Het voorbije voorjaar was het helemaal raak. Aan de plassen vlogen diverse noordse witsnuitlibellen. Meer nog, verschillende mannetjes van de gevlekte witsnuitlibel verdedigden er een territorium. Bovendien werd er eiafze�ng vastgesteld. Korte �jd later werd een mannetje gezien in de Brelaarheide. De waarnemingen in onze gebieden staan niet op zich. Ze passen in een invasie van deze soort elders in België en de ons omringende regio’s. Eind vorige eeuw werd aangenomen dat de gevlekte witsnuitlibel uitgestorven was in België. Nieuwe meldingen begin deze eeuw deden de status van de soort ‘vooruitgaan’ op de Rode Lijst naar de categorie ‘met uitsterven bedreigd’. De recente invasie kan niet verklaard worden als een uitbreiding vanuit de bekende loca�es. Van waar de dieren a�oms�g zijn, is niet geheel duidelijk. Nie�emin zijn de Weyermanplassen een ideaal leefgebied voor de gevlekte witsnuitlibel, die bovendien vermeld staat in de bijlagen (II en IV) van de habitatrichtlijn. Opnieuw een pareltje aan de kroon

van dit gebied en een bewijs dat de doelstellingen van een Life-project kunnen gerealiseerd worden. Via het lopende Life+ project “3watEr” zijn er mogelijkheden om meer geschikte terreinen aan te leggen. Hopelijk leidt dit tot de ves�ging van een stabiele popula�e in het Vijvergebied van Midden-Limburg. En wie weet, duikt binnen enkele jaren ook de sierlijke witsnuitlibel terug op na meer dan 100 jaar afwezigheid in Vlaanderen. De voorbije twee jaar is deze soort terug vastgesteld in het uiterste zuiden van België (Luxemburg) en het noorden van Nederland (Overijssel). In de Laambeekvallei (vooral het deelgebied Bolderberg) bevindt zich op diverse loca�es poten�eel geschikt leefgebied. Afwachten wat de volgende jaren geven … en een reden te meer om onze plassen in een prima condi�e te houden.

Tekst: David Beyen Foto’s: Robert Delbroek

7

Limburgse Big 5

De bever Van vogelvrij naar bemind Vijf voor twaalf Het hee� maar een haar gescheeld of de Eurazia�sche bever, ons grootste inheemse knaagdier, was voorgoed van het con�nent verdwenen. Sinds mensenheugenis werd de goedaardige lobbes belaagd. De dikke pels werd in bontkragen verwerkt, zijn onderhaar diende als grondstof voor sjieke ‘kastoren’ vilthoeden En zijn geurstof castoreum (bevergeil), waarmee de bever zijn territorium markeert, dook op als ingrediënt in de parfumindustrie (Chanel N° 5). Met zijn 20 à 30 kg lichaamsgewicht leverde hij lange �jd een gesmaakte culinaire bijdrage. Door zijn aqua�sche levenswijze, zijn pla�e geschubde staart en de zwemvliezen tussen de achterpoten, deelde een rare Roomse kronkel hem zelfs in bij de vissen, en werd hij – tenminste zijn achterdeel – vrijgegeven voor consump�e op vastendagen. Een voorrecht dat hij deelde met de o�er…Vraat aan bomen en gewassen verklaarde hem zelfs in encyclopedieën ‘schadelijk’ en dus vogelvrij. De aanslag op zijn biotopen door urbanisa�e, landbouw en industrialisering deed de rest: Vlaanderen verloor zijn laatste bever in 1848, Wallonië rond 1900. Na W.O. I kon Europa nog amper 1200 exemplaren in een ach�al relictpopula�es in kaart brengen. Requiem voor Castor fiber ? De ommezwaai: een spel zonder grenzen Na meer dan 150 jaar afwezigheid wennen Vlamingen weer aan het idee dat bevers er opnieuw bijhoren. Een volledige spontane terugkeer moeten we daar niet achter zoeken: herintroduc�es in geschikte gebieden en met dieren uit Eifel tot Polen en Rusland en van de Franse Rhône tot Scandinavië, dragen bij aan

8

een hoopvolle ontwikkeling. Inmiddels zou Eurazië toch weer meer dan 600.000 bevers tellen. Na 5 jaar overleg ze�e Nederland in 1988 de toon met de plaatsing van 8 koppels uit het Elbegebied, toen nog DDR, in Biesbosch en Natuurpark Lelystad. Wallonië meldde in 1990 een eerste spontane immigrant uit het naburige Duitsland in het riviertje de Roer. De Walen ze�en tussen 1998 en 2000 zelf ook 100 Beierse bevers uit. Deze popula�e was in 2003 meer dan verdubbeld en telde 60 ves�gingen. Vlaanderen beleefde zijn eerste bescheiden hoera-moment in 2000 toen in de Dijlevallei exemplaren opdoken uit Waals-Brabantse vijvers langs de Argen�ne, waar ze in 1999 uitgezet waren. Per Besluit van de Vlaamse Regering van 13/7/2001 werd de bever een volledig beschermde inheemse diersoort in het Vlaamse Gewest. Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Natuur, bestelde een studie die in 2002 voorzich�g stelde “dat er in het Dijle-Scheldebekken ruimte is voor een samenhangende popula�e van een 40-tal families”. Onze overheid werd in snelheid gepakt door een aantal enthousiastelingen die in april 2003 ‘onaangekondigd’ in de Dijle en de Laan ten zuiden van Leuven een twin�gtal uit Beieren aangevoerde bevers uitze�en. De roots van die kolonie lagen overigens in Polen, Scandinavië, Frankrijk en mogelijk in Rusland. Huidige stand van zaken in het Dijle-gebied: alive and kicking ! Terug naar Limburg Voor een groot deel danken wij de aanwezigheid van bevers in

Belgisch Limburg aan de uitze�ngen in 2002-2004 in Nederlands Limburg: 10 loca�es ontvingen samen 33 Elbe-bevers, ‘gesorteerd’ in paren met en zonder jongen, en gehuisvest in door beheerders gebouwde kunstburchten (d.i. een so� release). Ook enkele Eifelbevers bereikten via Roer en Worm reeds eerder Nederlands Limburg. De Grensmaas is naast fourageergebied voor territoriale bevers ook een snelweg waarlangs migra�e kan plaatsvinden. Eén ding is zeker: al is de bever een territoriumbeest, aan mensengrenzen hee� hij lak. Kris�jn Swinnen, doctorandus aan de Universiteit van Antwerpen, maar met Hasseltse roots, werkt sinds 2011 aan een (vierjarige) doctoraatsstudie rond de bever in België ten noorden van Samber en Maas. Voor Limburg komt hij op minimum negen�en ves�gingsplaatsen: 16 aan Grensmaas en Maasplassen, 1 in Tongeren, 1 in Voeren en 1 in Bocholt. Opvallende blinde vlekken vormen (nu nog) het westen en het centrum van onze provincie. Het Schulensmeer en de Wijers, het vijvergebied in Midden-Limburg, bieden nochtans mogelijkheden. Limburgs Landschap vzw mag Castor fiber in het bevolkingsregister van een zevental “eigen” natuurgebieden inschrijven: Stramprooierbroek (A-Beek) in Molenbeersel, de Zig in Kinrooi, Kleizone en Koningssteen-Kollegreend in Kessenich, Negenoord-Kerkeweerd in Stokkem, Pla�elindenberg in Lanklaar

Verspreiding van de bever in Limburg.

en Hochter Bampd in Lanaken. De eerste Limburgse beverdam werd overigens in november 2011 in Kessenich gespot. Terwijl we dit ar�kel schrijven, komen er meldingen binnen van nieuwe waarnemingen en ves�gingen, maar we blijven gereserveerd want: to stay or not to stay, that is the ques�on… Voor morgen en overmorgen In de prak�jk staan vrijwilligers van werkgroepen zoals Beverwerkgroep, Castor Limburg en recent ook monitoringen gecoordineerd door Kris�jn Swinnen en vele andere, mensen van VMM, ANB, INBO, samen met de bestrijders van muskus- en beverra�en (terreinkennis!), in voor de inventarisa�e van de bever in opmars. Waterdicht is die monitoring nooit geweest en dat is ook niet verwonderlijk door soms ontoegankelijke gebieden en

Zwemmende bever

de verborgen (nachtelijke) levenswijze. Samenwerking over de grenzen heen, netwerking, centrale verwerking van informa�e en regelma�ge voorlich�ng van een breed publiek kunnen onze kijk op de nieuwe buur verhelderen en de juiste mentaliteit ves�gen die zijn toekomst in de dichtbewoonde, bijna opgebruikte Lage Landen moet verzekeren. Gericht onderzoek, zoals door Kris�jn Swinnen, zal het profiel van voor bevers geschikte biotopen ui�ekenen. Op de Vlaamse lappendeken worden poten�ële ves�gingsgebieden die met dat profiel overeenkomen ingekleurd. De bereikbaarheid van die poten�ële territoria zal onderzocht worden. Zo kunnen eventueel naderhand met gepaste ingrepen (beekherstel, natuurlijke oevers, ontsnippering) en door het wegwerken van hindernissen (tunneltjes, rasters aan verkeerswegen) betere verbindingen gerealiseerd worden. Het is duidelijk dat enkel gestructureerde en langdurende samenwerking tussen onderzoekers, overheden en terreinbeheerders maximaal zal renderen. Het resultaat zou een aaneengesloten, levensvatbare beverpopula�e kunnen zijn, die een verrijkende en regulariserende invloed op zijn natuurlijke omgeving kan uitoefenen. Aan de keerzijde van de medaille gaan Kris�jn Swinnen en anderen evenmin voorbij: crea�e van ves�gingsgebieden moet hand in hand gaan met de bescherming van heel vaak aangrenzende woon- en industriezones tegen mogelijke natschade (overstromingen door dammen of dijkdoorgravingen). In echte risicogebieden zal de bever dus mogelijk geweerd moeten worden. Voor landbouw en aanplan�ngen moeten naast het voorkomen van natschade criteria voor vergoeding van eventuele vraatschade opgesteld worden. Want een bever lee� niet van bast alleen: maïs, een bietje of jonge boompjes binnen handbereik worden niet versmaad. Tenslo�e zullen bestrijders van schadelijke knagers (muskusrat en beverrat) hun techniek aanpassen en met levendvangkooien werken in plaats van met klemmen, zodat per ongeluk gevangen bevers het nog kunnen navertellen. Interessante sites voor nog meer (actuele) beverweetjes: Kris�jn Swinnen hee� een nieuwsbrief: inschrijven kan op kris�[email protected] www.beverwerkgroep.be [email protected] www.beversinlimburg.nl

9

Op bezoek bij een doorsnee beverfamilie In de hoge oever van een door wilgen aan het oog on�rokken beek hebben bevers een hol gegraven. De ingangen liggen onder water. Via de opgaande gang schudden ze eerst hun pels droog in de na�e kamer en begeven zich dan in de 20 cm boven het waterpeil gelegen droge ketel. Op de vloer van die nestkamer: houtsnippers die regelma�g ververst worden. Indien wassend water de ketel bedreigt, verhogen de bevers het vloerniveau met schraapsel van het plafond. Als daardoor het plafond te dun wordt of instort, komt de architect in de bever naar boven: met een vracht aan eigentandig geoogste takken en stammetjes construeert hij een koepel boven de woning, die eventueel met modder wordt dichtgesmeerd. Die burcht kan tot in het water doorlopen en manshoog zijn, met de oppervlakte van een modale eetkamer. In onverstoord gebied neemt de bever in de zomer vaak genoegen met een eenvoudig leger: een kuiltje van platgedrukt groen of met snippers gegarneerd, verborgen onder de begroeiing. Teveel aan lichaamswarmte wordt afgevoerd via zijn pla�e, goed doorbloede staart. We schrijven januari: het lokale beverpaar raakt hormonaal op dreef en dat blij� niet zonder gevolgen. Na een dracht van 3,5 maanden komen er een tot drie jonkies ter wereld die door ouders én broers en zussen van de voorgaande twee jaar met de beste zorgen omringd worden. De koters leren zwemmen in hun privéploeterbadje (de na�e kamer) en na anderhalve maand komen ze buiten. Bij het geringste gevaar klapt een ouderdier met de pla�e staart op het water en duikt het gezin onder. Het is juni en de familie doet zich tegoed aan water- en moerasplanten, schermbloemen, wortelstokken en bladeren en twijgen van voornamelijk wilg en populier—Ze foerageren na het invallen van de schemering langs de oeverzones van hun 2 à 4 km grote territorium. Op vaste plekjes knabbelen ze goed hoorbaar hun kost naar binnen. Gracieus, met hun kleine, van een duim voorziene handjes brengen ze het voedsel naar de mond. Ze krijgen zowaar iets menselijks. Gaat het lopen hen niet zo vlot af, zwemmen doen bevers als de besten. Dus transformeren zij hun omgeving waar nodig tot zwemvijver met een minimale diepte van 50 cm, of ze graven kanaaltjes, soms honderden meters lang. Aan die waterbouwkundige werken dankt de bever zijn reputa�e. In beken met wisselvallig niveau regelt hij de waterstand met bescheiden dammen. In de Ardennen tref je echter indrukwekkende kunstwerken aan van wel honderd meter lang, waarin volwassen bomen naast stammetjes van uiteenlopende dikte verwerkt zijn. Het spreekt voor zich dat het opgestuwde water een grote impact hee� op de natuurlijke omgeving: droog gebied wordt vernat, kan zelfs naar moeras evolueren of onder water komen te staan, met een aanzienlijk dividend aan flora en fauna. In droge zomers verzorgt het bevermeer mondjesmaat de omgeving met levenbrengend water. Stroomafwaarts zouden hoogwaterpieken bij zware regenval tot het verleden kunnen behoren.

Voor zijn knaagwerk beschikt de bever over twee paar enorme snijtanden. De voorkant hee� een harde oranje glazuurlaag waardoor de snijvlakken schuin afslijten en de beitels vlijmscherp blijven. Overigens moet een bever blijven knagen: de snijtanden groeien al�jd door. Stevige takken bijt hij in één keer schuin doormidden, polsdikke stammen legt hij in minuten om, voor massieve bomen trekt hij - ook in teamverband - meerdere nachten uit. Opvallende spaanders van wel 10 cm lang en kegelvormige boomstompen garneren steeds de plaats delict. Overigens is zijn knaagwerk niet eenzijdig destruc�ef: gevelde bomen maken ruimte voor jong groen en zullen zelf weer uitlopen, waardoor diverse diersoorten kansen krijgen. In beken en rivieren geplo�e bomen brengen stroomverleggingen en meandervorming teweeg, met weer een geheel eigen dynamiek… Het gezin hee� inmiddels de oudste nakomelingen geloosd: na twee of drie jaar gaan bevers op zoek naar een eigen territorium. Die trek zou tot maximum 160 km ver kunnen gaan! Weldra zullen ze een geschikt terrein met hun eigen geurvlaggen a�akenen: met castoreum doordrenkte hoopjes waarschuwen de concurren�e voor “bezet gebied”. Indringers lopen het risico op een pijnlijke confronta�e. De lucht voert nieuwe geuren aan: de koude doet zijn intrede. Bever en co. knagen ijverig wilgen en populieren om, bijten de bebladerde takken af en leggen daarmee vooral in streken met strenge winters in de buurt van hun hol een wintervoorraad aan: die prikken ze onder water in de bodem vast. Bij gebrek aan sappig groen bestaat hun wintermenu uit bast en twijgen: niet meteen licht verteerbare kost! Willem Bever hee� echter een trucje achter de hand: de taaie vezels worden in de sterk ontwikkelde blindedarm door een weelderige darmflora een eerste keer bewerkt en als pla�e stoelgang uitgescheiden. De bever peuzelt het goedje weer op en nu worden de bruikbare voedingstoffen door het hele verteringskanaal opgenomen. ’s Nachts worden de onverteerbare resten in op kogels of eitjes gelijkende keutels gedropt. De bever houdt geen winterslaap: zijn vacht met wel 23000 haren per cm2 maakt hem wintervast. Zelfs ijs trotseert hij. Bij het duiken worden oren en neusgaten waterdicht afgesloten en wangvliezen voorkomen dat hij water slikt �jdens het onderwater knagen. Zwemvliezen aan de grote achtervoeten en de geschubde staart van 30 bij 10 à 15 cm maken het plaatje compleet: een echte duikboot is het. Terug thuis, in de knusse ketel, zal hij zijn pels uitvoerig kammen met de speciale dubbele teennagel aan iedere tweede achterteen. De vacht wordt met waterafstotende olie gemasseerd. Willem en Ed – al�jd koket… In hartje winter herkent men bewoonde burchten vaak aan de damp die ops�jgt uit de ven�la�e-opening in het plafond.

Tekst: Jos De la haye Foto’s: Guido Franssen (Knagende bever), Jos De la haye (zwemmende bever)

10

Gebied

De Grote Beemd Meer dan 30 jaar geleden staken een paar Wellenaren de koppen bij elkaar om langs de Herk in de Broekbeemd een paar perceeltjes beemdgronden te kopen. En het was (toen nog) S�ch�ng Limburgs Landschap die deze enthousiastelingen een financieel duwtje in de rug gaf. De geboorte van een natuurgebied in de Herkvallei in Wellen en van de plaatselijke werkgroep’t Bokje was een feit. Ook in het noordelijker gelegen Grote Beemd werd het ’t Bokje ac�ef en werd er iets later gestart met natuurbeheer. Ondertussen kocht Limburgs Landschap vzw daar al 59 hectare aan en werd al heel wat beheer uitgevoerd. Dropplaats van de gazet van de Tour de France De Grote Beemd is gelegen in de vallei van de Herk en is voor Vlaamse normen een mooie brede vallei. Het gebied onderging heel wat gedaanteverwisselingen, net zoals een mooie vlinder: van ei, rups, pop tot kleurrijke vlinder. Het oorspronkelijk moerassige gebied poogde men door heel wat ingrepen ’nu�g‘ te maken. Vlak na de Eerste Wereldoorlog werd het gebruikt als ’gemene weide‘. Het was een open gebied waar je van de kerk van Wellen kon kijken tot die van Alken. Vlak voor Wellen kermis, eind juni, werd het ganse gebied gehooid en dat hooi werd per opbod verkocht in de cafés van Wellen. Nadien kon elke Wellenaar op de gemeente voor zijn koeien een medaille gaan halen die aantoonde dat hij zijn vee mocht laten grazen in het gebied. ’s Morgens of ’s avonds gingen de eigenaars dan de beemd in om hun koeien te melken. Maar soms liep er ook een Wellenaar met een emmer melk naar huis die geen koeien had lopen. Het open gebied was ook een goede plek om met een helikopter te vliegen. Zo was het een tradi�e dat de krant Het Volk haar edi�e over de Tour de France zo snel mogelijk bij haar lezers wou krijgen. Een helikopter dropte daarom de kranten in de Grote Beemd. Een dagelijks ritueel dat door de Wellense jeugd van toen met grote ogen werd aanschouwd. Het niet-digitale �jdperk kon toch leuk zijn.Maar het aantal landbouwers daalde snel en het hooien en beweiden bleek al gauw niet meer rendabel. Dus gingen de eigenaars op zoek naar alterna�even en de canadapopulieren begonnen dan ook overal op te duiken. Zo veranderde het gebied van een open hooiland in een bos van populieren. Het aantal percelen dat gemaaid werd, werd steeds kleiner en zo verruigde een groot deel en werd de brandnetel de meest voorkomende plant van het gebied. Het is zo dat de Wellense natuurvereniging ’t Bokje de vallei leerde kennen. Een lappendeken van natuurtypes De Grote Beemd is een heel ander gebied dan de Broekbeemd. Om te beginnen is het een stuk minder nat. In de winter dur� het wel al eens onderlopen. Het is dan ook niet voor niets geselecteerd door de overheid om te fungeren als natuurlijk waterbekken om overstromingen in lager gelegen dorpen te voorkomen.

11

Vroeger werd de beek door de Wellense jeugd in de winter afgedamd waardoor er een grote plas ontstond. Deze vroor dan dicht en zo ontstond een grote schaatsbaan. Dat is trouwens één van de dromen van ’t Bokje om ooit weer te realiseren. Momenteel is het gebied een mozaïek van natuurtypes. Heel wat percelen die niet meer onderhouden worden liggen er heel ruig bij en meestal staan ze vol met brandnetels. De percelen die wij beheren worden dan ook de eerste jaren een aantal keer gemaaid. Hierdoor verdwijnen de netels en maken ze s�laan plaats voor andere soorten. Sommige percelen die op iets na�ere delen liggen evolueren naar do�ergrasland, andere dan weer naar spirearuigtes. De meest droge worden in samenwerking met landbouwers gehooid. Zo krijgen we bloemenrijke hooilandjes waarin soorten als ratelaar, blauwe knoop, knolsteenbreek, gevlekte orchis al terug zijn opgedoken. Maar we kiezen ook om een aantal percelen als spirearuigte te beheren. Dit type ruigte is een leefgebied voor massa’s soorten insecten. De biodiversiteit in zulke percelen is enorm hoog. Maar ook heel wat vogelsoorten zoals de bosrietzanger, grasmus en sprinkhaanzanger maken maar al te graag hun nestje tussen de stengels van de planten. Andere leuke soorten die we nog aantreffen zijn ijsvogel, wielewaal (minstens 4 koppels in de ganse vallei dit jaar) en kleine bonte specht. Waterdraak De soort waar we het meest fier op zijn is de kamsalamander. Deze Europees bedreigde soort komt nog voor in het gebied. Aan de oostrand liggen nog een paar relicten van weides met verspreide poelen en hagen. En daar hebben we de soort voor het eerst ontdekt. Ondertussen volgen enkele vrijwilligers de popula�e elk jaar op en wordt er veel �jd en energie gestoken in het onderhouden van de poelen. Samen met de jagers werden ondertussen een aantal poelen bij gegraven, maar voorlopig hebben we daar nog geen kamsalamander aangetroffen. Doelstelling is om de popula�e te laten uitbreiden en verbinding te maken tussen de verschillende gebiedjes waar de soort nog zit om zo uitwisseling te verkrijgen. De gemeente Wellen hee� de soort trouwens geadopteerd en zorgde al voor ondersteuning van het beschermingsplan.

Van boven naar onder: do�erbloem, gevlekte orchis,moerasspirea.

12

Samenwerken voor natuur Jammer genoeg is onze groep van vrijwilligers niet zo heel groot en al de hooilanden zelf maaien en hooien is niet haalbaar. Daarom kwamen we al gauw tot het plan om landbouwers, ondertussen zijn er dat een �ental, aan te spreken die onze percelen mogen hooien en het hooi dan ook mogen houden. Een winwin-situa�e noemen we dat. En dat bleek een goede keuze. Want de gehooide percelen liggen er schi�erend bij en onze contacten met

de landbouwers werden een stuk beter. Zo zijn er dit jaar meer dan 20 nestkasten geplaatst voor torenvalken bij fruitboeren die voor meer dan 30% dit jaar al bezet waren. Een projectje dat voortvloeide uit onze samenwerking met de landbouwers. En we gingen nog een stapje verder. In de Grote Beemd is een jagersgroep ac�ef en die zag met de nodige argwaan de ‘groene jongens’ opduiken in ‘zijn’ beemd. De eerste jaren was de sfeer dan ook gespannen, maar ze werd langzaamaan beter. Een aantal maanden geleden werd de stap naar een samenwerking gezet. Bedoeling is om samen aan tafel te zi�en om eens te bekijken welke beheerswerken we samen kunnen verwezenlijken. En ik moet zeggen dat de plannen, die trouwens van twee kanten komen, er veelbelovend uitzien. Het is dan ook de bedoeling om een soort werkgroep op te richten waar alle actoren, natuurvereniging, landbouwers, jagers, gemeente, OCMW, jeugdbeweging,… in vertegenwoordigd zijn om samen te werken aan het beheer van de natuur in de Grote Beemd. Een groene toekomst Dat het gebied veel poten�eel hee� is duidelijk. Ruigtes van netels werden door ons beheer samen met de landbouwers omgevormd naar hooilandjes die in de zomer een prach�g kleurenpalet van bloemen openspreiden. Op een aantal plekken zie je een wit tapijt van bloemende moerasspirea met daartussen roze vlekken van valeriaan. Netelruigtes veranderen in een paar jaar �jd in soortenrijke vegeta�es. Ook de gemeente hee� laten blijken dat ze de waarde van dit gebied weet te appreciëren. Zij hee� als een van de eerste gemeentes in Vlaanderen een RUP Natuurkernen tot een goed einde gebracht en daardoor een aantal waardevolle gebiedjes, die geen bescherming hadden, als natuur laten inkleuren op het gewestplan. Hierbij ook een aantal aan de Grote Beemd grenzende gebieden zoals Graeterbeemd. Maar het werk is nog lang niet gedaan. Heel wat percelen zijn nog in handen van par�culieren die ze vaak laten verkommeren en er is zelfs nog een landbouwer ac�ef in het natuurgebied die dankzij onze ingewikkelde Belgische wetgeving lus�g mag bemesten en sproeien. Maar we zien toch dat we, als we even achterom kijken, al een lange weg hebben afgelegd en dat het gebied er al totaal anders uitziet dan 30 jaar geleden. En over 30 jaar hopen we dat het er nog heel anders uitziet. We dromen luidop van een meanderende Herk midden door het gebied, een netwerk van poelen vol met kamsalamanders en natuurlijk een grote dichtgevroren plas in de winter waar de Wellense jeugd op rond schaatst.

Tekst en foto’s: Dirk O�enburghs

Gezichten achter Limburgs Landschap vzw

Ward en Lieven Het echte natuurwerk, dat doen we vanzelfsprekend buiten! Limburgs Landschap vzw hee� drie buitenploegen die het natuurbeheer uitvoeren. De ploegen zijn gehuisvest in Noord –en Midden Limburg. We trokken eropuit met de ploeg van het Domherenhuis in Heusden-Zolder, waar ook ons secretariaat geves�gd is. De twee jongste knapen, Ward en Lieven, vertellen over het reilen en zeilen in zo’n ploeg. Hoe ziet jullie werkdag eruit? Lieven: “We starten de dag met een lekkere kop koffie. Dan laden we de jeep met het materiaal dat we die dag nodig hebben…. Dat gaat van bosmaaiers tot schoppen of ke�ngzagen, a�ankelijk van wat op het programma staat. Als we bijvoorbeeld de invasieve duizendknoop gaan bestrijden, gebruiken we een maaier. Maar als de plantjes nog klein zijn, kunnen we die gewoon met de hand ui�rekken. “ Wat is het leuke aan deze job? Ward: “Alles gewoon! Ik werk hier nu bijna een jaar… dat is voorbij gevlogen! Het werk is heel gevarieerd en ik amuseer mij iedere dag. Vooral de kapwerken in de winter vond ik heel plezant! Had je geen last van de kou? Ward: “De kou went snel. Als je hard aan het werk bent, voelt je daar nauwelijks iets van. Na mijn opleiding groenmanagement aan de PHL ben ik meteen hier komen werken. Sommige mensen kunnen van hun hobby hun beroep maken. Ik geloof dat ik dat geluk ook heb. Ik ben nog geen enkele dag met tegenzin komen werken. Laatst ontdekte ik een gevlekte witsnuitlibel �jdens het werk. Dan is mijn dag gewoon goed.”

Sommige mensen kunnen van hun hobby hun beroep maken. Ik geloof dat ik dat geluk ook heb. Ik ben nog geen enkele dag met tegenzin komen werken. Verschilt jullie werk hard van winter tot zomer? Lieven: “In de winter kappen we bomen en houtkanten. Als het te slecht weer is, doen we magazijnwerk en knappen we het werkmateriaal op. In de zomer maken we alles klaar om te kunnen maaien en dragen we het maaisel af.” Wat staat er vandaag op het programma? Ward: “Vandaag gaan we afwateringsgrachtjes in de Vallei van

13

de Mangelbeek herstellen. Niet voor niets noemt men het hier in de Schansbeemden het ‘verdronken land’. Valleien, zoals die van de Mangelbeek en haar zijbeken, waren al�jd moerassig tot men ze drooglegde ten voordelen van de landbouw met behulp van afwateringsgrachten. Toen het onderhoud van de afwateringsgrachten achterwege bleef en de grachten hun func�e verloren… , werd het gebied weer nat. Door de wei af te wateren, maken we het klaar om te maaien. Daarna hebben weer nieuwe soorten planten en dieren de kans om er zich te ves�gen. Het kwelwater dat hier naar boven komt is interessant voor verschillende plantensoorten. Afgelopen week beheerden we ook enkele percelen ten voordele van de kleine ijsvogelvlinder, die door de gemeente Heusden-Zolder geadopteerd werd. Omdat deze vlinder houdt van zonnige open plekken in het bos, werden enkele plekken open gemaaid. De bramenstruwelen en kamperfoelie, zijn waardplant, laten we staan. Ben je in je vrije �jd ook met natuur bezig? Lieven: “Ik ben boomverzorger in bijberoep. Par�culieren of bedrijven schakelen mij in om bomen te snoeien. Ik hou bomen zo lang mogelijk gezond”. Ward: “Ik ben vrijwilliger en conservator bij Natuurpunt van de Sint-Maartensheide in de A-beek. Regelma�g ga ik daar op pad om te bepalen welk beheer er nodig is. Samen met andere beheervrijwilligers voeren we dat dan uit. Eigenlijk vind ik alles interessant: zowel planten, vogels als insecten.” Welk natuurgebied vind je het meest interessant? Lieven: “Het Brullenbos in Hoeselt spreekt mij enorm aan… Het

De ploeg van Midden-Limburg: vlnr. Ward, Lieven, Clement en Willy.

14

is een prach�g oud beukenbos! De Vallei van de Mangelbeek is ook niet mis! Zeker als je weet dat de hazelworm hier voorkomt en onze Schotse hooglanders er voor de begrazing instaan.“ Ward: “Ik denk dat ieder gebied zijn charme hee�. Omdat ik hier nog maar een jaar werk, verwar ik soms nog de gebiedsnamen. Gebieden waar de boomkikker lee�, of percelen met het zeldzame ‘beenbreek’ zijn gewoon zalig. Wat is je lievelingsdier? Lieven: “Vooral roofvogels zijn mijn ding. De torenvalk vind ik heel boeiend.” Ward: “De lentevuurspin. Ik schreef er mijn eindwerk over, de fascina�e is daarna blijven groeien.” Jullie hebben nu de kans. Wat wil je ons gebiedsbezoekers nog bijbrengen? Lieven: “Regelma�g ruimen wij zwerfvuil op. Daar zi�en soms heel wat schadelijke zaken tussen… Heb respect voor de natuur en laat alstublie� geen vuiligheid achter. Ward: “In de natuur is al�jd wel iets nieuws te ontdekken, zelfs als je er al iets van afweet. Ga eens zi�en en kijk wat er lee�, vliegt en zingt. Je zult zeker verrast worden!

Tekst: Patricia Willems Foto: Limburgs Landschap vzw

Focus

Kempen~Broek: nieuwe natuur in ontwikkeling In Vlaanderen werkt Limburgs Landschap vzw al jaren aan herstel van de bijzondere natuur in het Kempen~Broek. Halfwilde runderen en paarden grazen er het hele jaar door. Elzen- en wilgenbossen groeien welig en graslanden zijn weer nat. Dit resulteert in een ongekende rijkdom. Limburgs Landschap vzw staat er als natuurorganisa�e niet alleen voor. Ook Natuurpunt en Agentschap voor Natuur en Bos ze�en

zich hiervoor in, en de ambi�e voor het grootschalig herstel van de grensmoerassen is aan Nederlandse zijde bepaald niet minder. ARK Natuurontwikkeling werkt hier met een lange lijst partners om bestaande natuurgebieden te verbinden en uit te breiden tot een grensoverschrijdend en aaneengesloten natuurgebied. Ga mee op stap!

Ruimte voor weidevogels Wie vanaf het Smeetshof (Natuurpunt) de grens oversteekt naar het Nederlandse Wijffelterbroek en langs de bosrand loopt belandt vanzelf in gloednieuwe natuur. Maïs is verdwenen, drainagegreppels zijn dichtgegooid, oude laagtes zijn weer uitgegraven en runderen begrazen de nieuwe natuur. Met laarzen aan lopen we door de graslanden. Vorig jaar is hier de bovenste laag landbouwgrond afgeschraapt en dat zorgt er voor dat het gebied ’s winters onder water staat en ’s zomers grotendeels uitdroogt. De natuur reageert meteen. Wulpen en kieviten zoeken voedsel in de schrale, na�e vegeta�e. Egelboterbloemen bloeien niet meer alleen aan de randen van de voormalige percelen, maar blijken net als allerlei soorten russen het gebied massaal te hebben gekoloniseerd.

deze kale plaatsen groeien massaal akkerviooltjes. Die viooltjes zijn belangrijk, want ze zijn een belangrijke voedselbron voor de rupsen van kleine parelmoervlinders. We zien er �entallen, misschien wel honderden rondvliegen en sommige zuigen nectar uit de bloemen van de kale jonker vergezeld door �entallen prach�ge phegeavlinders.

Terug naar het oerrund Iets verderop is het droger. De runderen die hier grazen houden ons van een afstandje in de gaten. Het zijn taurossen, het eerste resultaat van een poging om een rund te fokken dat zoveel als mogelijk op het oerrund lijkt. De runderen zien er indrukwekkend uit, maar ze zijn gewend aan mensen en zolang wij op gepaste afstand blijven, blijven zij dat ook net zoals bij de bekende Galloway- en Hooglanderrunderen. Op sommige plekken hebben de runderen de schrale grasmat flink opengetrapt. Op

Dood doet Leven In het struweel ontdekken we op een grote wilgenstruik een zonnende kleine ijsvogelvlinder. En iets verderop vliegen zowaar grote weerschijnvlinders rond. We zien ze landen in het hoge gras. Op zoek naar de grote vlinders blijkt waarom ze hier zi�en. Dit is een van de plekken van Dood Doet Leven. Een project om het belang van dode dieren in de natuur te demonstreren. De weerschijnvlinders zuigen sappen uit de resten van een dood ree. We zien geen raven of wouwen, maar voor ons is hiermee het belang van dode dieren in de natuur meteen aangetoond. Gronden ruilen We nemen een pauze in Brasserie Vosseven. Met uitzicht over het oude ven waar waterlelies bloeien en talloze libellen rondvliegen drinken we koffie en luister ik naar beheerder en voorlichter Denis Frissen. Hij vertelt over het resultaat van een korte �jd hard werken. In opdracht van de Nederlandse provincie

15

Limburg werkt ARK Natuurontwikkeling, in samenwerking met Natuurmonumenten, aan herstel en uitbreiding van de na�e natuur. Dat doet ARK door landbouwgrond te kopen. Niet alleen voor nieuwe natuur, maar ook als ruilgrond voor boeren. Vaak ligt landbouwgrond in het Kempen~Broek op onhandige plekken. Bijvoorbeeld in laagten waar het van nature nat is; hier voert de landbouw het ‘overtollige’ water kunstma�g af en dat doet a�reuk aan de natuur. Door ruilgrond op betere, hogere plekken aan te bieden liggen straks natuur en landbouw gescheiden en op de beste plek voor beide func�es. Naast natuur en landbouw profiteert ook de omgeving. Het Vosseven is er het levende bewijs van. Steeds meer fietsers en wandelaars ontdekken en beleven de nieuwe natuur en maken gebruik van de lokale horeca, die hiervan opbloeit. Vlakbij het Vosseven liggen nieuwe begraasde natuurgebieden aan beide zijden van een onverharde weg. Het zou mooi zijn als deze gebieden straks ook met elkaar verbonden zouden kunnen worden. Er hoeven alleen een paar wildroosters in de weg te worden aangelegd en de kuddes kunnen dan vrij rondtrekken. Doorstroommoeras In het gebied liggen een aantal na�e laagtes die in de zomer regelma�g uitdrogen. ’s Winters zijn ze met elkaar verbonden en stroomt het water oppervlakkig weg. Het is een voorbode voor grote delen van het Kempen~Broek. Het herstel van het doorstroommoeras! Dat is nog eens wat anders dan een smalle rechtgetrokken beek met uitgedroogde graslanden aan weerszijden: een ondiepe beek die vele honderden meters breed kan zijn. Water stroomt er maar langzaam weg. Het herstelde doorstroommoeras zorgt voor opslag van water in na�e �jden en vermindert zo de kans op overstromingen in dorpen benedenstrooms. In droge �jden is er juist langer schoon water beschikbaar. In Nederland heet dat een ‘klimaatbuffer’. Het doorstroommoeras verzacht immers twee hinderlijke gevolgen van de klimaatverandering: wateroverlast in na�e �jden en droogteschade in droge �jden. Aan de overzijde van de beek in België zi�en weer boomkikkers. Nu maar hopen dat ze ook de grensbeek oversteken en dit nieuwe moeras aan Nederlandse zijde ontdekken. Zeldzame natuur We pakken de fiets en rijden naar het noordwesten. Langs graslanden, moerasbossen en heidevelden waar je ’s nachts nachtzwaluwen kunt horen. Via de Laurabossen komen we uit bij de Zuid-Willemsvaart. Bij Weert steken we het kanaal over en fietsen rich�ng Budel. We slaan een onverhard pad in en belanden in een Oost-Europees aandoend landschap. Het is de nieuwste aanwinst van ARK. Bijzondere libellen vliegen nu al boven de na�e heide: zwervende heidelibel, gevlekte glanslibel, bruine korenbout. Boomvalken vangen ze met weinig moeite uit de lucht om ze te voeren aan net uitgevlogen jongen die in de top van een dode populier zi�en. De dode populier maakt deel uit van een ooit, langgeleden aangeplant bosje. De grond is er zo schraal dat zelfs populieren er niet wilden groeien. Er is in het verleden van alles geprobeerd om de grond geschikt te maken. Een veld met blauwe lupine is

16

er het overblijfsel van. Wel weer werk aan de winkel, want deze voor grazers gi�ige exoot zijn ze hier liever kwijt dan rijk. We banen ons een weg door een hobbelig landschap van hoge pollen pijpenstrootje. We ruiken gagel, zien grote plukken van het hoge galigaan en rondfladderende bonte dikkopjes. Opeens staan we in een veldje bloeiende dopheide met tussen de roze bloemetjes af en toe een fraaie blauwe klokjesgen�aan. Een wonder dat die zeldzame plant hier nog groeit, want het gebied is om de paar meter doorsneden met ontwateringsgoten van bijna een meter diep. Gelukkig gaat dat veranderen en keert ook hier de na�e toestand van weleer terug. Niet overal, want de aangrenzende hoger gelegen Loozerheide is van nature kurkdroog en met struikheide begroeid. Wat een afwisseling. Toekomstdromen We liggen op een hoge kop met uitzicht over wat nu nog paardenweitjes en maïsakkers zijn. We filosoferen over hoe in de toekomst het Kempen~Broek er uit zou kunnen zien. Het staat vast dat het er na�er en mooier wordt. Natuurgebieden van verschillende eigenaren aan beide kanten van de grens zijn straks weer met elkaar verbonden en bieden ruimte om eindeloos te dwalen op zoek naar bijzondere planten en dieren. O�er, bever en boomkikker keerden kort geleden terug en zijn in de toekomst misschien wel weer algemeen. En wie weet broeden er straks ook zwarte ooievaars en kraanvogels? En trekken er edelherten vanuit het Weerterbos via het nieuwe ecoduct naar het zuiden? Iedereen kan de natuurontwikkeling live volgen! Vanaf talloze wandel- en fietspaden, maar ook op steeds maar plekken in de vrije natuur. Want meer en meer nieuwe natuurgebieden worden helemaal opengesteld om er vrijelijk in rond te struinen.

Tekst: Ellen Luijks, Ark Natuurontwikkeling Foto’s: Bob Luijks, Natuurportret

Natuur ontwikkel je samen. De gebiedsontwikkeling in en rond de gemeente Weert wordt uitgevoerd door ARK Natuurontwikkeling, Habitura en Rentmeesterskantoor van Soest in opdracht van de Nederlandse provincie Limburg, en in samenwerking met groene organisa�es als Limburgs Landschap vzw, Natuurpunt en Natuurmonumenten. Met boeren en de Limburgse landbouworganisa�e LLTB zoeken we naar een betere agrarische structuur. Het Waterschap Peel en Maasvallei werkt mee om samen doelen voor waterbeheer te halen, terwijl overheden, ondernemers en par�culieren ook betrokken zijn om het gebied voor bezoekers aantrekkelijk te maken. Meer informa�e op www.ark.eu/kempenbroek

Onder handen

Beheren voor blauwe knoop In 2010 werd in de begrazingsblok met Schotse Hooglanders in natuurgebied de Vallei van de Mangelbeek (Heusden-Zolder), voor het eerst enkele exemplaren blauwe knoop (Succisa pratensis) gevonden. De plantjes konden er kiemen op een wat schralere plek die door de grazers opnieuw was opengemaakt. De blauwe knoop is een typische soort van voch�ge schraalgraslanden. Deze soort lijkt nog vrij algemeen, maar is drama�sch achteruitgegaan door vermes�ng, net als de meeste andere schraalgraslandsoorten. De planten komen vrijwel enkel voor in kleine aantallen en zijn vaak geïsoleerd in natuurgebieden, waardoor gene�sche uitwisseling wordt bemoeilijkt. Het creëren van verbindingsgebieden en het uitbreiden van bestaande popula�es blauwe knoop is een must. Vandaar dat Limburgs Landschap vzw er voor koos om lokaal het beheer te richten op dit plantje. Om te voorkomen dat de plantjes vertrappeld of opgegeten zouden worden door de grazers, werd gekozen om de schrale zone in het grote begrazingsblok uit te rasteren. Aangezien de blauwe knoop een laatbloeier is, zal het

beheer bestaan uit een maaibeurt (met afvoer van het maaisel) op het einde van de maand september. Begin dit jaar werd Limburgs Landschap vzw gecontacteerd door Jan Gorissen, leraar aan het VPSW Hasselt. Omdat zijn studenten uit het volwassenenonderwijs het vak ‘samenwerkingsvaardigheden’, krijgen en omdat dit een methodevak is (leren èn doen en daaruit weer leren), wilde hij hen deze theorie laten ervaren via prak�jkwerk. Het liefst liet hij hen nu�g werk opknappen, als het even kon ten voordele van de natuur. Na wat zoekwerk zijn we terecht gekomen bij het plaatsen van het raster voor de blauwe knoop. De voorbereidingen door de laatstejaars Jeugd- en Gehandicaptenzorg konden gestart worden. Zo werd met hun communica�everantwoordelijke De blauwe knoop

vooraf een terreinbezoek geregeld. De eerste indrukken gingen van ‘Hoe gaan we hier aan beginnen?’ tot ‘Die Schotse Hooglanders zijn echt wel grote dieren.’ Nog meer taken werden verdeeld en de prak�sche voorbereiding kon beginnen. Er werd een materiaallijst opgesteld, een planning gemaakt, vergaderd, gemaild en af en toe gediscussieerd. Op 5 juni kwamen twin�g enthousiaste

17

jonge heren en dames een raster van om en bij de 250 meter plaatsen. Hierbij werden ze deskundig begeleid door onze eigen jongens Ward en Lieven. De weergoden waren ons guns�g gestemd. De hoekpalen werden geschild en uitgezet, gaten geboord en palen ingeklopt. Ten slo�e werd in alle rich�ngen prikkeldraad gespannen en vastgemaakt. Rond vijf uur in de namiddag werd de laatste kram in de paal geslagen. Vol bewondering stond het hele team te kijken naar wat gepresteerd was. Iedereen was tevreden. Hopelijk kunnen we binnen een aantal jaar genieten van minimum 30 are vol met blauwe knoop !

Ook zin om met je groep of bedrijf aan de slag te gaan in een van onze natuurgebieden? Laat het ons weten via [email protected] of 011/53 02 50 Tekst: Evelyne Vermeire (laatstejaar Jeugd- en Gehandicaptenzorg aan het VPSW Hasselt) en Wim Fourie Foto’s: VSPW, Marcel Heyligen (blauwe knoop), Wim Fourie

Blauwe knoop - sage van de duivelsbeet Als je de naam hoort, ga je mogelijk denken aan de ‘Blauwe Knoop’, het symbool dat de mensen droegen als merkteken in hun strijd tegen het overma�ge drankgebruik in de negen�ende eeuw. De blauwe knoop (Succisa pratensis) is echter ook een vaste plant uit de kaardenbolfamilie (Dipsacaceae), die �jdens de zomer in voch�ge, weinig bemeste graslanden zijn blauwe bloemen tentoonspreidt. De plant wordt middelhoog (30-90 cm), is kort behaard en vormt een bladrozet. De blauwe knoop bloeit van juli tot september met, zoals de naam al zegt, (meestal) blauwe bloemen. De bloemhoofdjes zijn bij het begin van de bloei half bolvormig en worden later bolvormig, waarbij ze op ouderwetse knopen gaan gelijken. Blauwe knoop is een oud geneeskruid. Het bleek goed voor de behandeling van huidziekten zoals eczeem, schur� of jeuk. Volgens een oude sage was blauwe knoop ook een remedie tegen blindheid: een jong meis-

18

je wilde de geneeskracht van alle planten weten, en had zich daarom verkocht aan de duivel. Het meisje kon met haar gekochte kennis tot heinde en ver zieken genezen en werd hierdoor zelfs bijna als een heilige beschouwd. De duivel zag dit allemaal met afgrijzen aan, raakte ontstemd en maakte het meisje blind zodat ze voortaan geen geneeskrach�ge planten meer kon zoeken. Omdat men blindheid kon genezen met de wortel van de blauwe knoop, beet de duivel hiervan een stuk af. Sedertdien verloor de plant haar geneeskracht tegen blindheid. Tot op heden hee� de blauwe knoop een ongewoon korte wortelstok. En ook de La�jnse naam Succisa, dat ‘afgebeten’ betekent, wijst op de korte wortelstok die afgebeten lijkt. Ook in enkele anderstalige namen van de plant is deze sage terug te vinden. In het Engels wordt de plant bijvoorbeeld Devilsbit Scabious genoemd.

Beleid

Het Klimaatparlement In dit �jdschri� berich�en wij al eerder over de ac�es die de provincie Limburg onderneemt om CO2 neutraal te zijn tegen 2020. Omdat de provincie Limburg geen klimaatplan wil dat wel wetenschappelijk sluitend, maar tegelijk wereldvreemd is, moet het plan gedragen zijn door de Limburgers en de organisa�es die in Limburg ac�ef zijn. Daarom werd het Klimaatparlement opgericht. Hoe het begon In 2009-2010 werd de TACO2-studie voorbereid. De vraag was tweeledig. Hoeveel broeikasgassen stoten de Limburgers uit en wat kan er gedaan worden om Limburg klimaat neutraal te maken tegen 2020. De stuurgroep, die deze studie begeleidde, werd later omgedoopt tot het klimaatparlement. Klimaatparlement De belangrijkste taak van het klimaatparlement bestaat eruit na te gaan welke adviezen en maatregelen uit de studie haalbaar zijn om te implementeren in de Limburgse samenleving. Het parlement zelf bestaat uit een groep Limburgse organisa�es die een wezenlijke rol kunnen spelen bij de inperking van de CO2-uitstoot en bovendien bereid zijn een ac�eve bijdrage te leveren bij het halen van CO2-neutraliteit tegen 2020. Intussen is het klimaatparlement al driemaal samengekomen. Op 9 mei jl. kwam de groep samen om kennis te nemen van een jaar klimaatcampagne en werden de resultaten voorgesteld. Twee campagnes springen eruit nl. de oprich�ng en werking van het Cleantechpla�orm en het klimaa�onds. Cleantech pla�orm Cleantech is een samenwerking tussen Universiteit Hasselt, provincie Limburg en de provinciale ontwikkelingsmaatschappij. Het doel is om Cleantech-ac�viteiten te versterken en uit te bouwen in nauwe samenwerking met bedrijven, kenniscentra, overheden, investeerders en consumenten. Er wordt vooral gefocust op de economische toegevoegde waarde én milieuwinst (zogenaamde groene economie). De ac�viteiten in dit verband betreffen exper�se en kennisuitwisseling, netwerking en zoeken naar geschikte partners, overzicht bewaren van lopende ini�a�even, zoeken naar financieringskanalen, opvolging van de wetgeving. Daarnaast zijn er in de schoot van Cleantech 11 thema�sche denktanks opgericht waaronder landbouw, natuur, biomassa, mobiliteit, duurzaam bouwen, bedrijventerreinen, enz. Na 1 jaar werken hebben de ac�viteiten van het Cleantech-pla�orm zich vooral afgespeeld rond de thema’s duurzaam bouwen, biomassavalorisa�e en eco-efficiën�e bedrijventerreinen.

Klimaa�onds De bedoeling van het klimaa�onds is om coöpera�ef kapitaal bij een breed publiek te werven waarmee klimaatvriendelijke projecten kunnen gefinancierd worden. Het gaat vooral om projecten die broeikasemissies in Limburg verminderen. Voorbeelden zijn lage-energie woningbouw (nieuwbouw en renova�e), hybride en elektrische voertuigen, warmtepompen, valorisa�eprojecten houtkanten, etc. De maximale investering van de coöpera�eve bedraagt 50%, zodat de aanbrenger zich ook voor minimaal 50% moet engageren. Het fonds werd op 9 mei gelanceerd. Op dat moment begon de zoektocht naar zowel kandidaten als projecten. Limburgs Landschap vzw par�cipeert. Onze vereniging is al van bij de start lid van het klimaatparlement. Ook binnen Cleantech werkt onze organisa�e mee in de denktank natuur. Ons interesse gaat uiteraard ook sterk uit naar biomassa, omdat wat vandaag nog beheerafval is uit de terreinen (grasmaaisel takken, etc) morgen misschien grondstof is voor biomassacentrales. Leden van het klimaatparlement kunnen ook aandelen kopen in het klimaa�onds, waardoor ze zelf ook projecten kunnen indienen. Hieromtrent hee� onze vereniging nog geen standpunt ingenomen. Tekst: Frans Verstraeten Foto: Provincie Limburg

19

Vraag en aanbod ‘Als honing zo zoet’ In ons bezoekerscentrum in Hengelhoef kan je onder andere honing kopen. Hiermee steun je de werking van Limburgs Landschap vzw. Wist je dat de kleur en de smaak van honing bepaald worden door de oorsprong van de nectar? De meeste honing bestaat uit nectar van verschillende soorten bloesems en bloemen. In Hengelhoef verkopen we naargelang de seizoenen ook heidehoning en acaciahoning, zowel vast als vloeibaar. Als je regelma�g honing eet, zou dat je weerstand verhogen en posi�eve gevolgen hebben voor de spijsvertering en bloedsomloop. Breng zeker ook een bezoek aan onze imkerij, gelegen achter ons bezoekerscentrum en in natuurgebied Hengelhoef. Hier onderhoudt imker Claudio Cavaliere de bijenkasten en slingert hij de honing. Je kan er ook heel wat ‘bij-leren’, want in onze workshopruimte vind je een permanente tentoonstelling over het bijenleven. Vanzelfsprekend ben je ook in ons bezoekerscentrum ‘bij-zonder’ welkom! Openingsuren, vanaf 1 april tot 31 oktober: wo: 13u30-17u30 / do: 13u30-17u30 / vr: 13u30-17u30 / zo: 13u30-17u30 Vanaf 1 november tot 31 maart: open bij wandelingen en ac�viteiten. Voor een overzicht: www.limburg-landschap.be

FOTOWEDSTRIJD De leukste Limburgs Landschap foto’s!

Via ons bezoekerscentrum in Hengelhoef willen we mensen laten kennismaken met Limburgs Landschap vzw. Dat betekent dat we ook onze landschappen – zo goed mogelijk – willen tonen! Ben jij gebeten door de fotografie-microbe? Geniet je van de pracht van de natuur en hunker je om jouw ontdekkingen met andere mensen te delen? Dan is deze wedstrijd zeker jouw ding!

Hoe doe je mee?

Maak een originele landschapsfoto van een Limburgs Landschap- gebied. Heidelandschap in bloei, een vergezicht over een vijver, …. Een overzicht van onze gebieden vind je op onze website: www.limburgs-landschap.be Stuur jouw digitale werk voor 1 oktober naar Limburgs Landschap vzw, Domherenhuis, Dekenstraat 39, 3550 Heusden-Zolder, [email protected], met vermelding ‘fotowedstrijd’. Liefst via WeTransfer. Vermeld je naam en het gebied waar de foto genomen is. Het ideale formaat is minstens 100 x 70 cm op 300 dpi. Kom op zondag 18 november om 13u30 naar ons bezoekerscentrum in Hengelhoef. Hier worden de drie winnaars feestelijk bekendgemaakt! Meer nog, de landschapsbeelden hangen al te pronken aan onze balie! De winnaars genieten eeuwige roem en krijgen een verrassing! Om 14 uur start er een workshop natuurfotografie. De begeleider is een (beroeps)fotograaf op rust. Door zijn fascina�e voor natuur kan je hem bijna dagelijks in de Limburgse natuur terug vinden. Hij toont enkele van zijn schi�erende opnames en samen overlopen we de kneepjes van het vak. Waar kan dat beter dan in het natuurgebied Hengelhoef? Vergeet je fototoestel niet! 1 euro/deelname, winnaars van de wedstrijd en leden gra�s. We kijken alvast uit naar jouw beelden! Voorwaarden: De gekozen beelden worden voorzien van de naam van de fotograaf en het gebied. Alle beelden die toegestuurd worden naar Limburgs Landschap vzw, worden eigendom van Limburgs Landschap vzw en mogen gebruikt worden in publica�es en op de website.

Staat jouw adverten�e hier binnenkort?

Je helpt zo Limburgs Landschap vzw bij de aankoop van meer natuur en wij geven jouw zaak een duwtje. Voor meer info over de tarieven kan je terecht op ons secretariaat op 011 53 02 50 of [email protected] 20

Op stap SEPTEMBER 2012 Zondag 2 september Heidelandschap in beweging Het landschap van de Bolderberg is doorheen de �jd geboetseerd geworden door mens en natuur. Aan de hand van oude kaarten en foto’s kijk je hoe alles er vroeger uitzag: vooral anders! Limburgs Landschap vzw probeert het landschap zoals het vroeger was terug te herstellen. De gids vertelt je hoe. Afspraak: 14u00, parking Kluispad en Kluisstraat, Bolderberg, Heusden-Zolder, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Piet Bernaerts, [email protected], 0496 32 32 18 Woensdag 5 september Help de heide… met vegers voor vlinders! (1) Bengels @ Hengelhoef Deze gezinsac�viteit loopt over 2 namiddagen. Vandaag trekken we naar de heide om de geschiedenis, de heide als biotoop en het heidebeheer verkennen. We steken het pijpenstrootje uit omdat dit de heide bedreigt, en dus ook vele dieren die afhankelijk zijn van de heide. Het vervolg op de ac�viteit (vegers maken van het pijpenstrootje) zal plaats hebben op zondag op 9 september om 14u. Afspraak: 14u00 bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Anne-Marie Horten, [email protected], 011 53 02 50 Zondag 9 september Help de heide… met vegers voor vlinders! (2) We maken vandaag eigenhandig borstels van de wortels van het pijpenstrootje. Een oud lokaal gebruik dat nog maar weinig bekend is. Er wordt ook een link gelegd naar de lageloonlanden en kinderarbeid. Iedereen ‘keert’ met een zelfgemaakte handborstel naar huis! Dit project kwam tot stand dankzij de provincie Limburg, werkgroep Isis en Regionaal Landschap Lage Kempen. Afspraak: 14u00 bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, 2 euro/borstel, leden 1 euro. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Anne-Marie Horten, [email protected], 011 53 02 50 Zondag 30 september Bessen en beton wandeling in de Pla�e Lindeberg Duik terug in de �jd, zo’n 100 jaar. Van beton was nauwelijks sprake tot het eerste betonblokbedrij�e bij de Pla�e Lindeberg werd opgericht. Het landschap veranderde. Voor dieren en mensen bleven er gelukkige constantes, zoals lekkere bessen. Ontdek welke bessen lekker zijn of hoe je ze lekker kan maken! Afspraak: 14u00, kapel van de Weerstand, Brugstraat, Rotem, Dilsen-Stokkem, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Jean Dreesen, [email protected], 089/79 22 36 Zondag 30 september Dag van De Wijers Tijdens deze dag worden De Wijers in al zijn face�en getoond, op verschillende loca�es in het gebied. Een typisch kenmerk van De Wijers is de heide. Vandaar dat we in het bezoekerscentrum in Hengelhoef ‘Vegers voor Vlinders’ organiseren. Door mee te doen help je de heide… Met de wortels van het pijpenstrootje

(die de andere heideplanten verdringt), maken we borstels. Normaal is deze ac�viteit enkel voor scholen, maar op 30 september hee� iedereen de kans om met dit oude lokale gebruik kennis te maken! Er wordt ook een link gelegd naar de lageloonlanden en kinderarbeid. Iedereen ‘keert met een zelfgemaakte handborstel naar huis! Het project ‘Vegers voor Vlinders’ kwam tot stand dankzij de provincie Limburg, werkgroep Isis en Regionaal Landschap Lage Kempen. Afspraak: 14u00 bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, 2 euro/borstel, leden 1 euro. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Anne-Marie Horten, [email protected], 011 53 02 50

OKTOBER 2012 Zondag 7 oktober Grote Beemd Herfstwandeling De herfst kleurt de natuur in de meest wondere �nten: bladeren verkleuren en bessen verschijnen en verdwijnen. Kom mee genieten van deze kleurenpracht! Afspraak: 14u00, kerk van Ulbeek, deelgemeente van Wellen, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Dirk O�enburghs, [email protected], 0477 61 35 54 Zondag 14 oktober | Week van het Bos | Paddenstoelenwandeling, ook voor kinderen Het domein Hengelhoef is bekend om zijn rijkdom aan paddenstoelen, zwammen en schimmels. In de herfst kunnen we niet voorbij het fenomeen van de paddenstoelen. Er zijn er wel het hele jaar, maar de grootste en de meest kleurrijke soorten vinden we in het najaar. Voor elk wat wils: een gids voor mensen met een basiskennis, eentje voor beginners en zelfs een die de kinderen wegwijs maakt in het mysterieuze zwammenleven. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Jan Cornelis, Emiel van Put, Lea Vaes, [email protected], 011 53 02 50 Zaterdag 20 oktober Nacht van de Duisternis Tijdens deze beleveniswandeling voor jong en oud kom je meer te weten over natuurgebied Bergerven. Wanneer de duisternis valt, is er heel wat te beleven voor wie er (nacht)ogen voor hee�. Afgaan op je gevoel wordt belangrijker! Afspraak: 19u00, kapel van de Weerstand, Brugstraat, Rotem, Dilsen-Stokkem, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, info@limburgs-landschap. be, 011 53 02 50. Woensdag 24 oktober Heksenbezems en –lampen maken Bengels @ Hengelhoef Op de schoot van zijn grootoom zag onze begeleider hoe een berkenbezem tot stand kwam. Vandaag doen we die ambacht nog eens over met het oorspronkelijk materiaal en een vleugje magie. Liefst inschrijven vóór 22 oktober. Geschikt voor kinderen vanaf 12 jaar. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw,

21

Hengelhoef, 3 euro/bezem, 2 euro voor leden. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Jean Dreessen, [email protected], 011 53 02 50

NOVEMBER 2012 Dinsdag 6 november Info-avond Waarnemingen.be De mogelijkheden van het Waarnemingen.be zijn enorm uitgebreid. Voor wie van start wil gaan, of uitleg wil bij de verschillende mogelijkheden, is er op dinsdag 6 november een info-avond in het Heempark in Genk georganiseerd door Limburgs Landschap vzw en Natuurpunt Studie vzw. Voor ‘beginners’ is er eerst toelich�ng over registreren, waarnemingen invoeren, en waarnemingen raadplegen per soortgroep, per soort, en per gebied. Voor de meer ervaren gebruikers gaan we daarna dieper in op de mogelijkheden om waarnemingen te raadplegen, grafieken te maken, excursieplanner, streeplijsten, enz. Tenslo�e lichten we de verschillende mogelijkheden toe om waarnemingen in te voeren én te raadplegen in het veld met je smartphone. Afspraak: 19.30 uur, Natuur- en Milieucentrum Heempark, Hoogzij 7 in Genk. Meer info: [email protected], 011 53 02 50 Woensdag 7 november Kunst in de natuur Bengels @ Hengelhoef Na een korte presenta�e over landschapskunst trekken we zelf de natuur in! De resultaten worden vastgelegd op de gevoelige plaat en vormen zo een souvenir van een ware natuurbelevenis. Liefst even inschrijven vóór 5 november. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Emiel van Put, [email protected], 011 53 02 50 Zondag 18 november Workshop natuurfotografie Onze begeleider is (beroeps)fotograaf op rust. Door zijn fascina�e voor natuur kan je hem bijna dagelijks in de Limburgse natuur terugvinden. Hij toont enkele van zijn schi�erende opnames en leert je de kneepjes van het vak. Waar kan dat beter dat in het natuurgebied van Hengelhoef? Neem gerust zelf je fototoestel mee! Uitreiking fotowedstrijd om 13.30 uur. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, 1 euro/deelname, leden gra�s. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Staf de Prince, [email protected], 011 53 02 50 Zondag 18 november Verhalen van weleer in Kolveren Het natuurverhaal van natuurgebied de Kolveren is doorspekt met historische elementen. Kies er maar een uit: oude houtwallen met sta�ge eiken, restanten van bevloeiingssystemen, ruzies over het water van de Laambeek, de ontginning van ijzeroer voor de Waalse en Duitse hoogovens, een schans uit 1604,... Onze gids van Limburgs Landschap vzw vertelt er alles over! Afspraak: 14u00, kapel ten Eikenen, Eikenenweg, Zonhoven, DEELNAME GRATIS! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Jos Vanbockryck, [email protected], 011 81 79 29

22

Zondag 25 november Natuur in de woonkamer: kaarsen & de tuin winterklaar maken Al wandelend in de natuur zoeken we eerst dennen -of ander groen. Met een denappel, een vrucht en een mooi stuk hout knutselen we een kerststukje. We maken zelf een kaars en de kers�afel zal er origineel uitzien. Buiten maken de tuiniers de tuin winterklaar. Best even inschrijven vóór 21 november. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, 3 euro/stuk , leden 2 euro. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Els Rekkers, [email protected], 011 53 02 50 Woensdag 5 december Legenden over bomen, voor groot en klein Bengels @ Hengelhoef Elke boom hee� een verhaal. Onze gids bestudeerde het ‘Compendium van Rituele Planten in Europa’ en vertaalde die wetenschap naar weetjes voor gewone mensen en kinderen. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, 1 euro/deelname, leden gra�s. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Mieke Fiddelaers, [email protected], 011 53 02 50

DECEMBER 2012 Zondag 9 december Wandeling: winterkleuren Wie zegt dat de winter grijs of wit is? Aan de hand van een kleurenkaart ontdekken we de ontelbare kleuren van de korstmossen en ander hartverwarmend wintergroen. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, 1 euro/deelname, leden gra�s. Meer info: Limburgs Landschap vzw, Anne-Marie Horten, [email protected], 011 53 02 50 Zondag 16 december Speuren naar sporen in Bergerven Winter, ideaal om te speuren naar sporen. Welke dieren wonen in Bergerven? Gids Robert vertelt hoe je pootafdrukken, uitwerpselen en vraat kan zien. Afspraak: 14u00, kapel van de Weerstand, Brugstraat, Rotem, Dilsen-Stokkem, DEELNAME GRATIS! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Robert Cappaert, [email protected], 011 53 02 50 Zondag 16 december Bomenleerpad Bomen herken je aan de bladeren. Waarom volgen we dan het bomenleerpad in de winter? Omdat er nog vele andere kenmerken zijn waaraan je een boom kan herkennen! Bovendien zijn er ook groenblijvende bomen. Afspraak: 14u00, bezoekerscentrum Limburgs Landschap vzw, Hengelhoef, GRATIS DEELNAME! Meer info: Limburgs Landschap vzw, Emiel van Put, [email protected], 011 53 02 50

Met de steun van

Raadsel Het woord dat we in de vorige edi�e van Limburgs Landschap Magazine zochten was ‘rugstreeppad’. Sylvia Nelissen-Stolp uit Peer is deze keer de gelukkige winnaar. Sylvia wint een fles Pinot Gris van wijndomein Aldeneyck. Proost! Wie deze keer meespeelt kan een streekbiertjes pakket ’n Rondje Limburg’ winnen, geschonken door Lekker Limburgs (Kuringersteenweg 161 in Hasselt, www.lekkerlimburgs.be). Stuur het woord van deze puzzel vóór 15 november naar: Limburgs Landschap vzw, Domherenhuis, Dekenstraat 39, 3550 Heusden-Zolder [email protected] 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Naam voor een plant waar een bepaalde soort vlinder zijn eitjes op afzet. Een periode die gekenmerkt wordt door uitzonderlijk hoge temperaturen. Zwemmend zoogdiersoort met lange, ovaalronde staart die deze zomer weer ‘ontdekt’ werd in Vlaanderen. Bijenproduct door bijen gebruikt om ongewenste kieren en openingen in het nest te dichten en de wanden te bekleden. Mensen gebruiken het als weerstandverhogend geneesmiddel. Gebeurtenis waarbij een aanzienlijke hoeveelheid water uit een zee, rivier of meer plaatsen bereikt die normaal gesproken niet onder water staan. Naam van een fokproject waarbij men tot een rund wil komen, dat meer lijkt op hoe het oerrund er oorspronkelijk uit zag, door gebruik te maken van grote runderrassen die nog veel gemeen hebben met het oerrund. 7. Tot 2 meter hoge moerassplant met wi�e bloemen. Vroeger gebruikte men die als koortswerend middel. 8. Een andere naam voor een licheen (schimmel die zijn voedingsstof trekt uit algen waarmee ze een symbiose vormt.). Groeit op stenen, bomen, … 9. Verzamelnaam voor vormen van technologie die bijdragen aan een schoner milieu en/of zorgen voor energiebesparing. 10. Vorm van natuurbeheer dat hooi oplevert en zorgt voor verschraling van de graslanden. 11. Naam voor de koepelvereniging van de Vlaamse milieubeweging. 12. Parlement bestaande uit een groep Limburgse organisa�es die een wezenlijke rol kunnen spelen bij de inperking van de CO2-uitstoot en ook bereid zijn een ac�eve bijdrage te leveren bij het halen van CO2-neutraliteit tegen 2020.

Word lid

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Gedreven door natuur? Word lid van het Limburgs Landschap!

Schrijf 15 euro (20 euro voor Nederland) over op rekeningnummer BE 28 4564 0220 0120 van Limburgs Landschap vzw met vermelding ‘lidgeld’. Je ontvangt dan 4-maandelijks het ‘Limburgs Landschap Magazine’ en een schi�erende natuurfotokalender boordevol foto’s en ac�viteiten. Met je lidkaart krijg je kor�ng op onze eigen producten en ac�viteiten. Nieuwe leden ontvangen daarenboven een welkomstpakket met het prach�ge boek ‘Natuur in Haspengouw’.

Ben je al lid? Geef dan een lidmaatschap cadeau! Zo help je ons de natuur in Limburg te laten groeien!

Word lid

Jij betaalt het lidgeld, en zij ontvangen het welkomstpakket!

Schrijf 15 euro (20 euro voor Nederland) over op rekeningnummer BE 28 4564 0220 0120 van Limburgs Landschap vzw met vermelding ‘lidgeld cadeau’. En geef de gegevens door via [email protected]

gedreven door natuur

23

Uw ideale boot voor een uitstap, Rondvaartboot

in groep of als individu.

��������������������������������������������� ����������������������������������������� ������������������������������������������������ Info en reservatie

T +32 (0) 89 56 75 03 F +32 (0) 89 56 75 05 E [email protected]

www.marec.be

Iets te vieren?

Catering kan op bestelling.

Middenweg 13,