Lijden en liefde bij C.S. Lewis

V&T De Brug Amersfoort

Lijden en liefde bij C.S. Lewis

Mei 2014 – Ds Hans van Dolder

Primaire literatuur voor studieavonden: HET PROBLEEM VAN HET LIJDEN, The Problem of Pain, 1940; new translation. (Opnieuw) vertaald door Henriët Ferguson-Postma. Kok, Kampen. 4e druk 2011. (Vorige vertaling 1957.) VERDRIET, DOOD EN GELOOF, Tweede druk van NOTITIES VAN EEN NABESTAANDE (1962). Wever, Franeker. 3e druk Van Wijnen, Franeker 1989; 4e druk 1992; 8e druk 2007. Recente biografie: Alister McGrath, C.S. Lewis: A Life. Eccentric Genius, Reluctant Prophet. Tyndale House Publishers, Inc., Carol Stream, Illinois 2013. 431 pp. ISBN 978-1-4143-3935-1 Meer online lezen: http://nl.wikipedia.org/wiki/C.S._Lewis http://en.wikipedia.org/wiki/C._S._Lewis https://www.cslewis.com/uk http://www.lewisiana.nl/index.htm

Lijden en liefde bij C.S. Lewis, studieavonden V&T De Brug Amersfoort, mei 2014, blz 2

Programma Avond 1, 12 mei 2014  

Introductie en kennismaking Wie is C.S. Lewis?




Het probleem van het lijden: hoofdstuk 1 /m 5

Avond 2, 19 mei 2014 Het probleem van het lijden: hoofdstuk 6 en 7 (aparte PDFs) De kronieken van Narnia Avond 3, 26 mei 2014

Verdriet, dood en geloof (aparte PDF) Film Shadowlands (1993)


HET PROBLEEM VAN HET LIJDEN, The Problem of Pain, 1940; new translation. (Opnieuw) vertaald door Henriët Ferguson-Postma. Kok, Kampen. 4e druk 2011. (Vorige vertaling 1957.) Fragmenten uit hoofdstuk 1 t/m 5 Voor de prehistorische mens moet het oerwoud naast zijn huis oneindig geleken hebben. Hij hoefde het dreigende onbekende niet te zoeken in de gedachte aan kosmische straling en afkoelende sterren: het kwam elke avond aan zijn deur snuffelen. (Probleem van het lijden, Inleiding, blz. 14) Wie vraagt of het heelal zoals wij dat waarnemen meer lijkt op het werk van een wijze, goede Schepper, of op een product van toeval, onverschilligheid of kwaadaardigheid, laat direct alle essentiële factoren in het religieuze probleem buiten beschou-wing. Het christelijk geloof is niet de conclusie van een filosofisch debat over de oorsprong van het heelal: het is [de reactie op] een ingrijpende historische gebeurtenis die optreedt na de lange geestelijke voorbereiding van de mensheid die ik zojuist heb beschreven. Het is niet een systeem waar we het lastige feit van het lijden moeten zien in te passen. Het is zelf een lastig feit, dat wij moeten inpassen in elk systeem dat wij verzinnen. In zekere zin schept het het probleem van het lijden in plaats van het op te lossen. Het lijden zou geen probleem zijn als we niet, naast onze dagelijkse ervaring van deze pijnlijke werkelijkheid, voor ons gevoel goede redenen hadden om aan te nemen dat de uiteindelijke werkelijkheid rechtvaardig en liefdevol is. Waarom mij dit goede redenen lijken, heb ik hiervoor min of meer aangegeven. Het zijn logische stappen, maar ze zijn niet onontkoombaar. In ieder stadium van religieuze ontwikkeling kan de mens zich verzetten; misschien doet hij zijn eigen natuur daarbij geweld aan, maar hij hoeft er geen belachelijke denkfouten voor te maken. Hij kan, als hij bereid is de helft


van de grote dichters en profeten van de mensheid links te laten liggen, en zijn eigen kindertijd, met alle rijkdom en diepte van ongeremde ervaring, te negeren, zijn geestelijke ogen sluiten voor het Numineuze. Hij kan de moraal een illusie noemen en zich daarmee van de gemeenschappelijke basis van de mensheid afsnijden. Hij kan de identificatie van het Numineuze met rechtvaardigheid weigeren en een barbaar blijven en seksualiteit, de doden, de levenskracht of de toekomst blijven vereren. Maar dat komt hem duur te staan. En als we bij de laatste stap aankomen, de historische Mens-wording, is de logische zekerheid het grootst. Het verhaal lijkt onverwacht sterk op allerlei mythen die vanaf de vroegste tijden deel uitmaakten van de godsdienst, maar het is toch anders. Het is niet verklaarbaar voor het verstand: we hadden het niet zelf kunnen bedenken. Het bezit niet die verdachte aprioristische helderheid van het pantheïsme of de fysica van Newton. (Probleem van het lijden, Inleiding, blz. 23-24) ‘Als God goed was, zou Hij al zijn schepselen volmaakt gelukkig willen maken, en als Hij almachtig was zou Hij kunnen doen wat Hij wenste. Maar de schepselen zijn niet gelukkig. Daarom is God niet goed of niet almachtig of geen van beide.’ Dat is het probleem van het lijden in zijn eenvoudigste vorm. De mogelijkheid om hier een antwoord op te vinden hangt ervan af of we kunnen laten zien dat de woorden ‘goed’, ‘almachtig’ en misschien ook ‘gelukkig’ voor tweeërlei uitleg vatbaar zijn; want we moeten meteen toegeven dat als de populaire betekenis van deze woorden de beste of de enige betekenis is, het probleem niet kan worden opgelost. (Probleem van het lijden, 2. Gods almacht, blz. 25)


Als het christelijk geloof zegt dat God de mens liefheeft, bedoelt het ook echt liefheeft. Niet dat Hij een onpartijdige, dus eigenlijk onverschillige belangstelling voor ons welzijn heeft, maar dat wij, hoe ontzagwekkend en verrassend dat ook is, de voorwerpen van zijn liefde zijn. U vroeg om een liefdevolle God? Hier is Hij. De grote Geest die u zo gemakkelijk aanriep, die ‘heer van schrikkelijk aanzien’ is tegenwoordig: geen seniele welwillendheid die slaperig wenst dat u op uw eigen manier gelukkig wordt, niet de koude liefdadigheid van een gewetensvolle ambtenaar, niet de zorg van een gastheer die zich verantwoordelijk voelt voor het comfort van zijn gasten maar het verterend vuur van de Liefde Zelf, die de werelden schiep, volhardend als de liefde van een schilder voor zijn kunstwerk, heerszuchtig als de liefde van een baas voor zijn hond, zorgzaam en eerbiedwaardig als de liefde van een vader voor zijn kind, jaloers, onverbiddelijk, veeleisend als liefde tussen man en vrouw. (Probleem van het lijden, 3. Gods goedheid, blz. 46) Het punt is dat deze tegenstelling tussen egoïstische en altruïstische liefde niet zonder meer kan worden toegepast op de liefde van God voor zijn schepselen. Belangentegenstellingen, en dus gelegenheid voor zelfzuchtig en onzelfzuchtig gedrag, komen alleen maar voor tussen wezens die samen in een wereld wonen; God kan geen belangen hebben die tegen die van een mens ingaan, net zomin als Shakespeare rivaliteit kon voelen ten opzichte van Hamlet, Als God mens wordt en in Palestina als schepsel temidden van andere schepselen verkeert, dan blijkt Hij zijn leven volkomen onzelfzuchtig te leven, tot en met het offer van Golgotha. Een moderne pantheïstische filosoof heeft gezegd: ‘Als het absolute in zee valt, wordt het een vis’; zo kunnen wij als christenen op de menswording wijzen en zeggen dat als God zijn heerlijkheid aflegt en zich aan de omstandigheden onderwerpt waarin egoïsme en altruïsme mogelijk zijn, Hij totaal altruïstisch blijkt te zijn. Maar


God in zijn transcendentie - God als vrijmachtige grond van alle bestaan kunnen wij ons niet op die manier indenken. Wij vinden menselijke liefde egoïstisch als iemand zijn eigen behoeften bevredigt ten koste van degene die hij liefheeft - bijvoorbeeld wanneer een vader zijn kinderen thuishoudt omdat hij geen afstand kan doen van hun gezelschap, terwijl hij ze voor hun eigen bestwil de wereld in zou moeten sturen. Deze toestand veronderstelt een behoefte of begeerte bij degene die liefheeft, en een daarmee onverenigbare behoefte bij de geliefde, waarbij degene die liefheeft de behoefte van de geliefde negeert of ernstig ver-waarloost. Dat geldt allemaal niet in de relatie van God met de mens. God heeft geen behoeften. Plato leert ons dat menselijke liefde het kind van de Armoede is - zij komt voort uit een gebrek of gemis; zij wordt opgewekt door een werkelijk of verondersteld goed in de geliefde dat de minnaar nodig heeft of verlangt te bezitten. Maar Gods liefde wordt niet veroorzaakt door iets goeds in het voorwerp van zijn liefde, maar is integendeel de oorzaak van alles wat goed is in de geliefde; eerst bemint Hij bet tevoorschijn en vervolgens schenkt Hij het een werkelijke, hoewel afgeleide beminnenswaardigheid. (Probleem van het lijden, 3. Gods goedheid, blz. 48-50) Een mens kan Gods heerlijkheid net zomin verkleinen door te weigeren Hem te aanbidden, als een krankzinnige de zon kan doven door ‘duisternis’ op de wanden van zijn cel te krassen. (Probleem van het lijden, 3. Gods goedheid, blz. 53) De voorbeelden uit het vorige hoofdstuk waren bedoeld om te laten zien dat er situaties zijn waarin echte liefde lijden kan toe-brengen. Dat zijn dan situaties waarin het voorwerp van die lief-de moet veranderen om werkelijk beminnenswaardig te worden. Maar waarom moet er dan zoveel aan ons


mensen veranderen? Het christelijke antwoord - dat wij onze vrije wil gebruikt hebben om heel slecht te worden - is zo bekend dat ik het nauwelijks hoef toe te lichten. Maar het is een hele opgave om deze gedachte werkelijk tot leven te brengen in het denken van moderne mensen, of zelfs in het denken van moderne christe-nen. Toen de apostelen het evangelie predikten, konden ze uitgaan van een bestaand besef van schuld die goddelijke toorn verdiend heeft, zelfs bij hun heidense toehoorders. Het doel van de heidense mysteriegodsdiensten was om dit besef te vermin-deren; de epicurische wijsbegeerte beweerde zelfs dat zij de mens van de vrees voor eeuwige straf kon bevrijden. Het was tegen die achtergrond dat het evangelie zich als ‘goed nieuws’ aandiende. Het was een boodschap over mogelijke genezing voor mensen die wisten dat ze dodelijk ziek waren. Maar dat is nu allemaal anders. Het christendom moet nu eerst de diagnose prediken - op zich heel slecht nieuws - vóór iemand naar de oplossing wil luisteren. (Probleem van het lijden, 3. De verdorvenheid van de mens, blz. 55) Als iemand denkt dat ik met dit hoofdstuk de leer van de totale verdorvenheid van de mens wil herstellen, is het niet goed begrepen. Daar geloof ik niet in, om de logische reden dat als onze verdorvenheid zo totaal was, wij niet zouden weten dat we verdorven zijn, en ook omdat de ervaring ons veel goedheid in de mens laat zien. Ik wil niet op algemene somberheid aansturen. Ik hecht waarde aan schaamte niet als emotie, maar vanwege het inzicht dat schaamte ons geeft. Ik ben van mening dat dat inzicht bij iedereen voortdurend aanwezig zou moeten zijn: maar of we de bijkomende pijnlijke emoties moeten aanmoedigen, is een technische vraag voor het pastoraat, waarover ik als leek weinig recht van spreken heb. Volgens mij, maar dat is alleen maar mijn persoonlijke mening, is alle droefheid die niet óf het gevolg is van berouw over een concrete zonde (om


het zo snel mogelijk weer goed te maken of het kwaad te herstellen), óf het gevolg van medelijden (om snel en actief hulp te bieden), gewoon verkeerd; en ik denk dat we allemaal net zoveel zondigen door onnodige ongehoorzaamheid aan het advies van de apostel om ons te ‘verblijden’, als door andere oorzaken. Nederigheid is na de eerste schok een opgewekte deugd: de hooggestemde ongelovige die, ondanks herhaalde teleurstellingen, wanhopig in de ‘goedheid van de mens’ blijft geloven, die is pas echt treurig. (Probleem van het lijden, 3. De verdorvenheid van de mens, blz. 67) Het uitgewerkte dogma beweert dus dat de mens, zoals God hem geschapen had, volkomen goed en volledig gelukkig was, maar dat hij God ongehoorzaam werd en daardoor is geworden wat we nu zien. Veel mensen denken dat de wetenschap heeft bewezen dat dit niet waar is. ‘We weten nu’, zeggen ze, ‘dat de mens helemaal niet uit een oorspronkelijke toestand van goedheid en geluk is gevallen, integendeel, de mens is langzaam omhoog geklommen uit een toestand van barbaarse dierlijk-heid/ Het lijkt me toe dat hier een complete spraakverwarring heerst. Primitief en dierlijk zijn van die woorden die soms als scheldwoorden worden gebruikt en dan weer als wetenschappelijke termen. Het pseudo-wetenschappelijk bewijs tegen de zondeval maakt gebruik van deze verwarring. Als u zegt dat de mens uit een dierlijke oervorm opgeklommen is, en u bedoelt daarmee dat de mens fysiek afstamt van dieren, maak ik geen bezwaar. Maar dat wil niet zeggen dat hoe verder we teruggaan, hoe dierlijker (in de zin van beestachtiger) de mens zal blijken te zijn. Geen enkel dier is goed in de morele betekenis: maar het is niet zo dat alle dierlijk gedrag ‘kwaad’ zou zijn als mensen zo deden. Integendeel, niet alle dieren behandelen hun soortgenoten zo slecht als mensen andere mensen behandelen. Ook zijn ze niet zo gulzig en wellustig als wij, en geen enkel dier is eerzuchtig.


(Probleem van het lijden, 5. Zondeval, blz. 72) Augustinus heeft gezegd dat die zonde het gevolg was van Hoogmoed, dus van het verlangen van een schepsel (dus een in essentie afgeleid wezen dat voor zijn bestaan afhankelijk is van een Ander) om voor zichzelf te beginnen, om onafhankelijk te zijn. Voor zo’n zonde zijn geen ingewikkelde sociale omstandigheden of uitgebreide ervaring nodig, noch een grote intellectuele ontwikkeling. Vanaf het moment dat een schepsel zich bewust wordt van God als God, en van zichzelf ais zelf, staat het voor de schrikwekkende keuze God of zichzelf als middelpunt te nemen. Deze zonde wordt dagelijks begaan door zowel jonge kinderen en onontwikkelde mensen als door bijzonder beschaafden, zowel door eenlingen als door mensen die zich volop in de maatschappij bewegen: dat is de zondeval in elk individueel leven, elke dag in ieder persoonlijk leven, de fundamentele zonde achter al die andere: op dit ogenblik begaan u en ik die, staan op het punt die te begaan, of hebben er berouw over. Als we wakker worden, proberen we de dag aan God op te dragen: voor we ons aangekleed hebben is het alweer onze dag geworden, en ervaren we Gods deel erin als een last die we ‘uit onze eigen zak’ moeten betalen, een v e r m i n d e r i n g van de tijd die naar ons gevoel ‘van ons’ hoort te zijn. (Probleem van het lijden, 5. Zondval, blz. 75)



Lijden en liefde bij C.S. Lewis

Recommend Documents