LEYDSE WEELDE
Z A A L B O V E N 10
9
PLATTEGROND
8 6
7
5
4
3 hier begin je (na de workshop)
1
2
5
4
3
2
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
1
poort
S C H A T K A M E R 6
a
7
b
8
9
10
blz. 2 van 9
c
WORKSHOP: HET BEWAREN VAN VOEDSEL
Jan Huygen van Linschoten maakte zijn ontdekkingsreizen naar Azië per schip. Op het schip moest genoeg voedsel aanwezig zijn om iedereen weken of zelfs maanden lang te eten te geven. Maar voedsel bederft natuurlijk. Welke manieren waren er – en zijn er – om voedsel goed te houden? opdracht 1 Op tafel liggen verschillende voedingsmiddelen. Ook zie je kaarten met daarop verschillende manieren waarop je voedsel langer goed kan houden. Leg de voedingsmiddelen bij de juiste methode. Als jullie klaar zijn, vraag dan een begeleider om het resultaat te controleren. opdracht 2 Welke van de manieren om voedsel te bewaren bestonden ook al in de tijd waarin Jan leefde? Welke manieren werden pas later ontdekt? Maak op de tafel twee groepen en leg er de goede kaarten bij.
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
blz. 3 van 9
opdracht 3 Heb je opdracht 1 en 2 af? En heeft iemand jullie antwoorden gecontroleerd? Vul dan de tabel in. Kies uit: drogen, fermenteren, inleggen in zuur, invriezen, konfijten, luchtdicht verpakken, pasteuriseren, pekelen, roken en steriliseren. Zet een kruisje bij oud of nieuw.
manier om voedsel langer goed te houden
oud
nieuw
augurken erwten jam houdbare melk kaas rijst rookworst sinaasappelsap tomaten in blik zuurkool
opdracht 4 Voedsel bederft door bacteriën en schimmels. Wat hebben deze bacteriën en schimmels nodig om te kunnen groeien? ………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………
Klaar met de workshop? Dan is het nu tijd om het museum in te gaan. Kijk goed naar alles wat je ziet! Beantwoord de vragen op de volgende bladzijden.
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
blz. 4 van 9
Bekijk de plattegrond op pagina 2. Je begint je reis in de zaal met de ladekasten (de zaal boven). Deze zaal is op dezelfde manier ingedeeld als de botanische tuin in Leiden in de tijd van Jan Huygen van Linschoten.
OP ONTDEKKINGSREIS 1.
Bekijk de kleurenprent in het boek links bovenin kast 7. Dit is een tekening uit een reisverslag van Jan. Je ziet onder andere een boom met cashewnoten (Cajus). Welke eetbare planten zie je nog meer? ………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………
2.
3.
Waarom was Jan eigenlijk geïnteresseerd in de planten die hij op zijn reizen tegenkwam? o
Hij vond planten en bloemen vooral erg mooi om te zien.
o
Hij wilde alle planten op dezelfde manier beschrijven en indelen.
o
Hij zocht planten om te verhandelen en te verkopen.
In kast 7 ligt ook in de linker lade helemaal onderaan het ‘Tractaat van het excellente kruyd THEE’ van de beroemde Cornelis Bontekoe. Op diezelfde pagina staan nog drie dranken genoemd. Welke drie? 1. ………… 2. ………… 3. …………
4.
Open de lade linksboven van kast 7. Je ziet een boek over dieren en planten in ZuidAmerika en Azië. Misschien heeft Jan sommige van deze dieren ook wel gezien. Hoeveel vogels zijn er getekend? ………………………………………
5.
Een van de vogels die je ziet is al in 1690 uitgestorven. Weet je welke?
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
blz. 5 van 9
………………………………………………………………………………………………………………… Er zijn verschillende manieren om planten te ‘verzamelen’. Voor zijn boeken maakte Jan tekeningen van planten, soms met een beschrijving erbij. Maar hij nam ook zaden mee of gedroogde (delen van) planten, en soms zelfs levende planten. 6.
Het was voor Jan vaak niet mogelijk om de planten die hij zag levend mee naar huis te nemen. Waarom niet? ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… (Kijk hier ook eens naar boven in de zaal. Welk dier exotisch dier hangt daar?) Doe-opdracht: ruiken In het midden van de zaal zie je een soort huisje met een dakje staan. Dat is het geurpaviljoen. Je kunt hier zes verschillende plantengeuren ruiken: anijs, banaan, kokos, kruidnagel, lavendel en vanille. Kun jij ze allemaal herkennen? 1. …………
4. ……………
2. …………
5. ……………
3. …………
6. ……………
EXOTISCH OF DOODGEWOON? 7.
8.
In de wandvitrine (nummer 8) zie je rechts een stuk koraal. Dit koraal werd meer dan driehonderd jaar geleden verzameld door een inwoner van Leiden. Wat is waar? o
Koraal is een plant die zonder zonlicht kan leven.
o
Koraal is een plant die versteend is.
o
Koraal is geen plant, maar een dier.
Bovenin kast 1 zie je een paar tekeningen van de botanische tuin in Leiden. Bekijk de tekening rechtsboven. Waaraan kun je zien dat vierhonderd jaar geleden ‘exotische dingen’ heel erg in waren? …………………………………………………………………………………………………………………
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
blz. 6 van 9
9.
Open de lade linksboven van kast 3. Je ziet links een lijst met verschillende soorten tulpen die je in 1637 kon kopen. Ook zie je hoeveel geld er voor deze tulpen werd geboden (één gulden in die tijd is vergelijkbaar met tien euro nu). Noem drie voorbeelden van dingen die nu ongeveer even duur zijn als de tulpen toen waren. …………………………………………………………………………………………………………………
KAAP DE GOEDE HOOP 10.
Je ziet hieronder - omgekeerd getekend! - een kaart van Kaap de Goede Hoop uit 1682. Dat is het zuidelijkste puntje van Zuid-Afrika. Jan Huygen van Linschoten kwam hier op zijn reizen naar Azië natuurlijk langs. In welke richting voer zijn schip dan? Teken een pijl die de richting van het schip van Jan aangeeft op weg naar Azië.
Doe-opdracht: voelen Sommige lades van de kasten hebben een andere kleur. In die lades zie je delen van planten: kapok, katoen, kokos, kurk, sisal en vlas. Voel er maar eens aan! Van welke materialen zou je kleren kunnen maken? Van
………………………….
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
en van …………………………….
blz. 7 van 9
Ga nu de trap af naar beneden, naar de gang op de begane grond van het museum. Je bent nu in de schatkamer.
PLAATJES VAN PLANTEN 11.
Bekijk de plaatjes van planten in vitrine 1, 2 en 3. De tekeningen die je ziet zijn heel verschillend. De tekenaars hadden dan ook een heel ander doel met hun tekening. Bij welke tekening met welk vitrinenummer hoort welk doel? …
Alle details van de plant moeten goed te zien zijn, van de wortels tot aan de bloemen.
…
De tekening mag heel eenvoudig zijn: je hoeft alleen te zien welke plant het is.
… 12.
Het gaat er vooral om dat het een mooi, aantrekkelijk plaatje is.
Welke manier van tekenen hoort het meest bij Jan Huygen? En waarom? …………………………………………………………………………………………………………………
13.
14.
Ga naar vitrine 9. In het midden zie je de eerste tekening van een aardappelplant die ooit in Europa is gevonden! Deze afbeelding werd in 1588 door een vriend naar Carolus gestuurd. In de tijd van Carolus, Jan en Marie werden er in Nederland dus nog helemaal geen aardappels gegeten. Waar komt de aardappel dan oorspronkelijk vandaan? o
uit Afrika
o
uit Duitsland
o
uit Zuid-Amerika
In vitrine 6, 7 en 8 zijn gedroogde planten te zien, die op papier zijn geplakt. Waarom was het belangrijk om de planten te drogen? o
Anders zouden ze bederven.
o
Anders zouden ze niet zo plat zijn.
o
Anders zouden ze te zwaar zijn om mee te nemen.
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
blz. 8 van 9
15.
16.
17.
18.
Bekijk het boek in de kast tussen vitrine 6 en 7. Het boek is al meer dan vierhonderd jaar oud! Je ziet hier de allereerste tomaat die ooit in Europa is gezien. Wat is de reden dat het tomaatje zo klein is? o
De grotere tomaten werden opgegeten.
o
Een grotere tomaat zou niet op het papier hebben gepast.
o
Mensen zijn pas later grote tomaten gaan kweken.
In de schatkamer zie je een heleboel bladzijden uit oude, bijzondere boeken. Waarom is er eigenlijk zo weinig licht in de gang? o
Bij fel licht zie je details van de tekeningen niet goed.
o
Fel licht kan de inkt op de bladzijden verbleken.
o
Minder fel licht geeft een gezellige sfeer.
Bekijk het boek in de kast tussen vitrine 7 en 8. Je ziet de eerste bladzijde van een boek van de Duitse geleerde Leonhard Rauwolf, die leefde van 1535 tot 1596. Waaraan kun je zien dat het over planten gaat? o
Het gotisch handschrift en de dikte van het boek.
o
Aan de afgebeelde Bijbelse taferelen en de engelen.
o
Manden met bloemen en de mannen met kruid en schep.
o
Aan de kleuren en de versieringen.
In vitrine 10 zie je een schilderij van een vaas met bijzondere bloemen. Veel mensen vinden bloemen de mooiste delen van een plant. Welke functie hebben bloemen eigenlijk? o
Het zijn voortplantingsorganen.
o
Ze geven de plant stevigheid.
o
Ze zorgen voor voedsel.
De Praktijk i.s.m. Museum Boerhaave
blz. 9 van 9
Leydse Weelde
Jan Huygen van Linschoten - A Welkom in Museum Boerhaave. Je gaat de tentoonstelling Leydse Weelde – Groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw bekijken. Met ‘groene ontdekkingen’ worden natuurlijk planten bedoeld. Want het bestuderen en verzamelen van planten was vierhonderd jaar geleden heel populair. Vooral exotische planten uit verre landen waren erg in trek. Je hebt al kennis gemaakt met Jan (de ontdekkingsreiziger), Carolus (de geleerde) en Marie (de prinses). Je gaat de tentoonstelling bekijken door de ogen van Jan Huygen van Linschoten, koopman en ontdekkingsreiziger. Veel plezier!
