LEVENSBEDREIGENDE AANDOENINGEN

levensbedreigende aandoeningen hoofdstuk 3

3

LEVENSBEDREIGENDE AANDOENINGEN

3

INHOUD:

3.0 Levensbedreigende aandoeningen 3.3 3.0.1 Inleiding 3.3 3.0.2 Doelstelling 3.4 3.1 als de ademhaling faalt 3.5 3.1.1 wat doe je bij ademhalingsfalen 3.7 3.1.2 wat leer je van de ademhalingsfrequentie 3.7 3.1.3 acties bij ademhalingsfalen 3.8 3.1.4 de houding van het slachtoffer 3.9 3.1.5 de ademweg vrijmaken 3.9 3.1.5.1 kantelen van het hoofd 3.9 3.1.5.2 kantelen v/h hoofd met naar voren trekken v/d kind 3.10 3.1.5.3 de kaak-duw techniek 3.11 3.1.6 de beademing 3.12 3.1.6.1 open de ademweg 3.12 3.1.6.2 mond-op-mond beademing 3.12 3.1.6.3 mond-op-neus beademing 3.14 3.1.6.4 mond-op-hals beademing 3.14 3.1.6.5 mond-op-mond bij zuigelingen en kinderen 3.14 3.1.6.6 de zijdelingse veiligheidshouding 3.17 3.1.7 verwijderen van vreemd voorwerp bij volwassenen 3.18 3.1.7.1 behandeling 3.19 3.1.8 verwijderen van vreemd voorwerp bij kinderen 3.21 3.1.8.1 bewust kind of zuigeling met ademweg obstructie 3.21 3.1.8.2 behandeling 3.22 3.1.8.3 bewusteloos kind met ademweg obstructie 3.24 3.1.8.4 bewusteloze zuigeling met een luchtweg obstructie 3.28

3.1

levensbedreigende aandoeningen

hoofdstuk 3

3.1.9 hulpmiddelen bij de behandeling van ademhalingsfalen 3.29 3.1.9.1 hulpmiddelen voor het vrijmaken van de ademweg 3.29 3.1.9.2 hulpmiddelen bij kunstmatige beademing 3.36 3.1.9.3 oxymetrie van de puls 3.50 3.2 als het hart stopt 3.54 3.2.1 basisreanimatie van de volwassenen 3.54 3.2.2 wat zijn de risico’s voor de hulpverlener? 3.55 3.2.3 wat gebeurd er bij een cardiopulmonaire stilstand ? 3.55 3.2.4 het concept van de overlevingsketen 3.56 3.2.5 volgorde van handelen bij basis CPR bij de volwassene 3.58 3.2.6 CPR door twee hulpverleners bij een volwassene 3.62 3.2.7 het gebruik van de automatische externe defibrillator 3.64 3.2.7.1 hoe handelen bij een ventrikelfibrillatie 3.64 3.2.7.2 soorten defibrillatoren en werkingsprincipe 3.66 3.2.8 basisreanimatie van de bay en het kind 3.83 3.3 shock 3.91 3.3.1 wat is shock ? 3.91 3.3.2 wat zijn de oorzaken van shock ? 3.91 3.3.3 wat gebeurt er tijdens een shock ? 3.92 3.3.4 hoe herken je shock ? 3.93 3.3.5 wat doe je in geval van shock ? 3.93 3.3.5.1 de anti-shockbroek 3.94 3.3.6 wat is een anafylactische shock ? 3.94 3.3.6.1 wat kan een anafylactische shock veroorzaken ? 3.94 3.3.6.2 hoe herken je een anafylactische reactie ? 3.95 3.3.6.3 wat doe je bij een anafylactische shock ? 3.95 3.4 bloedverlies 3.96 3.4.1 uitwendige bloeding 3.96 3.4.1.1 soorten uitwendige bleodingen 3.96 3.4.1.2 waar let je op bij uitwendige bloedingen? 3.97 3.4.1.3 wat doe je bij uitwendige bloedingen? 3.97 3.4.1.4 wat doe je in speciale gevallen? 3.101 3.4.2 inwendige bloedingen 3.102 3.4.2.1 wat is een inwendige bloeding? 3.102 3.4.2.2 hoe herken je een inwendige bloeding? 3.102 3.4.3 plaatsen van een infuus. 3.103 3.4.4 MUG acties bij bloedingen 3.103 3.5 samenvating hoofstuk 3

3.104

3.2


hoofdstuk 3

3.0 Levensbedreigende aandoeningen 3.0.1 INLEDING

Bepaalde aandoeningen kunnen snel tot de dood leiden: als de patiënt stopt met ademhalen, als én de ademhaling én het hart tot stilstand komen, als de patiënt zeer veel bloed verliest, of als de patiënt in shock verkeert. De ambulancier komt meestal als eerste deskundige hulpverlener aan op de plaats van het spoedgeval. Het is de taak van de ambulancier deze levensbedreigende situaties te herkennen en de patiënt in leven te houden tot de MUG ter hulp komt. Het geheel van technieken en handelingen waarmee je de vitale functies van de patiënt kan bewaren noemt men ‘elementaire reanimatie’ of ‘basisreanimatie’. Dit hoofdstuk gaat uitgebreid in op de technieken die tijdens de beschrijving van ‘de eerste minuten’ al in vogelvlucht aan bod kwamen. Het beschrijft de verschillende aandoeningen waarbij de zuurstofvoorziening van het lichaam faalt zodat het leven van de patiënt in gevaar komt. ALS DE ADEMHALING FAALT De ademhaling is afwezig of te zwak om het lichaam (en vooral de hersenen) van voldoende zuurstof te voorzien. Als de ademhaling het laat afweten komt uiteindelijk ook het hart stil te staan. Op dat moment valt alle zuurstoftransport stil en is onherstelbare schade onafwendbaar, tenzij de reanimatie juist wordt uitgevoerd. Eerst bespreken we hoe je een ademstilstand kan herkennen en wat je er aan kan doen. Daarna bespreken we hoe je een belemmerde ademweg kan herkennen en wat je daar aan kan doen. Tot slot komen de verschillende hulpmiddelen ter sprake die je kan gebruiken voor de ondersteuning van de ademhaling of om zuurstof toe te dienen. ALS HET HART STOPT Als het hart tot stilstand komt, valt ook de ademhaling uit en wordt er geen zuurstof meer vervoerd door het lichaam. Enkele minuten zuurstoftekort hebben onherstelbare en dikwijls fatale gevolgen. Hier bespreken we alle technieken die je - alleen of met zijn tweeën - als ambulancier kan gebruiken om te proberen het slachtoffer te reanimeren. SHOCK Bij shock werkt de bloedsomloop slecht zodat er te weinig zuurstof door het lichaam vervoerd wordt. Deze situatie kan snel verergeren en tot stilstand van hart en/of ademhaling leiden. Je moet een shock leren herkennen en weten wat jou als ambulancier in dat geval te doen staat. BLOEDVERLIES Ook bij ernstig bloedverlies kan de bloedsomloop in gebreke blijven zodat er te weinig zuurstof door het lichaam vervoerd wordt. Deze toestand kan snel verergeren en tot stilstand van hart en/of ademhaling leiden. Je moet weten hoe je bloedverlies moet inschatten en over welke technieken je beschikt 3.3 om bloedingen te doen stoppen.


hoofdstuk 3

3.0.2 LESDOELSTELLINGEN De cursisten kennen (weten, begrijpen, inzien): • Het begrip ademhalingsfalen • De indeling van de oorzaken van ademhalingsfalen • De symptomen van ademhalingsfalen • De waarden van de ademhalingsfrequentie en het optreden van problemen hierbij • De begrippen tachypnoe en bradypnoe • De te ondernemen acties bij ademhalingsfalen • De verschillende beademingsmogelijkheden zonder hulpmiddelen bij de volwassene, de junior en de zuigeling • De toepassingsmodaliteiten en techniek van de veiligheidshouding • Het verwijderen van een vreemd voorwerp bij de volwassene en het kind • De hulpmiddelen voor het vrijmaken van de ademweg alsook het gebruik ervan: de ademwegcanule, het aspiratietoestel • De hulpmiddelen bij de kunstmatige beademing alsook het gebruik ervan: het aangezichtsmasker, het zakmasker, het ballonklepmasker • De middelen om zuurstof toe te dienen alsook het gebruik ervan: zuurstofcilinder, de bevochtiger, sondes en maskers • Het materiaal dat nodig is bij een endotracheale intubatie • Het begrip pulsoxymetrie en het nut ervan • Het werkingsprincipe en de beperkingen van de zuurstofsaturatie meter • Wat er gebeurt bij een cardiopulmonaire stilstand • Het concept van de overlevingsketen • De volgorde van handelen bij de basisreanimatie van de volwassene • De klassieke manier van reanimeren door twee hulpverleners • De onderdelen, werking en het gebruik van de automatische externe defibrillator • De prikkelgeleiding van het hart • Het schema voor de hulpverlener-ambulancier voor de reanimatie van de volwassene • De volgorde van handelen bij de basisreanimatie van de zuigeling en het kind • Het schema van de basisreanimatie van de zuigeling en het kind • De plaats en de taak van de MUG binnen het schema van de basisreanimatie • De definitie van shock • De oorzaken van shock en de verschillende soorten shock • De door shock veroorzaakte gebeurtenissen in het lichaam • De herkenningstekens in geval van shock • De handelingen die moeten uitgevoerd worden in geval van shock • Het begrip anafylactische shock, de oorzaken en herkenningstekens ervan alsook de uit te voeren handelingen hierbij • De oorzaken van een bloeding • De verschillende soorten bloedingen • De handelingen die moeten uitgevoerd worden in geval van een uitwendige bloeding en weten waarop ze moeten letten • De handelingen die moeten uitgevoerd worden bij “speciale gevallen” inzake bloedingen • De handelingen die moeten uitgevoerd worden in geval van een inwendige bloeding en kennen de herkenningstekens hiervan 3.4 • De taak van de MUG bij bloedingen


hoofdstuk 3

3.1 ALS DE ADEMHALING FAALT HET BELANG VAN DE ADEMHALING De mens kan vele dagen zonder eten, en enkele dagen zonder drinken, maar overleeft geen tien minuten zonder zuurstof. Zonder de zuurstof die wij voortdurend inademen en die via het bloed doorheen heel het lichaam wordt vervoerd, kunnen wij niet leven. De hersenen en de andere organen lijden zeer snel (onherstelbare) schade als ze van de zuurstoftoevoer worden afgesneden. Na gemiddeld 10 minuten treedt de dood in. Hoe het ademhalingsstelsel werkt, werd uiteengezet in hoofdstuk 1. Het is belangrijk de werking van het ademhalingsstelsel goed te begrijpen voor je de levensbedreigende aandoeningen in verband met de ademhaling in dit hoofdstuk bestudeert. De normale ademhaling kan door veel verschillende aandoeningen, ziekten of verwondingen ondermijnd worden. De tabel op de volgende bladzijde geeft een overzicht van al deze aandoeningen. Deze aandoeningen zullen elders in dit boek uitgebreid besproken worden. Het is echter goed nu al te zien hoeveel verschillende aandoeningen een rol kunnen spelen bij het ontstaan van ernstige ademhalingsproblemen. Zonder verder in te gaan op de oorzaak van het ademhalingsprobleem maken we hier - met het oog op onmiddellijk levensreddende acties - een onderscheid tussen spoedgevallen waarbij ofwel de ademhaling faalt ofwel de ademweg belemmerd is.

3.5


hoofdstuk 3

Oorzaken van ademhalingsfalen.

- de tong die bij een bewusteloos slachtoffer in de keelholte zakt - vreemd lichaam (brok voedsel, stuk tandprothese, braaksel, bloed, vloeistof) - zwelling wegens verwonding van keel of strottenhoofd (bij wurging of slag) - zwelling wegens besmetting van keel of strottenhoofd - zwelling wegens overgevoeligheidsreactie (allergie) - gezwel in keel of luchtpijp

1. BELEMMERING VAN DE ADEMWEG

2. ONTREGELING VAN DE BLAASBALGWERKING VAN DE BORSTKAS - breuk van meerdere ribben (‘fladderthorax’) - scheur van de middenrifspier - verwonding van het longvlies, waardoor lucht of bloed in de borstkasholte terecht komen - aandoening van de ademhalingsspieren (door besmetting, elektrische schok of geneesmiddelen)

3. ONVOLDOENDE BESTURING DOOR HET ZENUWSTELSEL VAN DE BLAASBALALGWERKING VAN DE BORSTKAS

- vergiftiging door bij voorbeeld heroïne met onderdrukking van het ademhalingscentrum in de hersenen - beschadiging van het ademhalingscentrum in de hersenen (door ongeval, bloe ding, ...)

4. AANDOENING VAN DE LONGEN

- vernauwing van de ademwegen en de longblaasjes (astma, besmetting, over gevoeligheid) - aandoening van de longblaasjes (vochtopstapeling in de longen als het hart niet goed werkt, longontsteking met ettervorming, ...)

5. KWALITEIT VAN DE INGEADEMDE LUCHT - gebrek aan zuurstof - toxische gassen in de omgevende lucht

3.6


hoofdstuk 3

3.1.1 WAT DOE JE BIJ ADEMHALINGSFALEN Ademhalingsfalen (respiratoire insufficiëntie) is het ophouden van de normale ademhaling of een afname van de ademhaling tot op het punt waar de toevoer van zuurstof zo gebrekkig is dat de organen niet voldoende zuurstof meer krijgen. Hoe herken je een patiënt met ademhalingsfalen? Kijk, luister en voel om ademhalingsproblemen te ontdekken. -> Kijk: Slachtoffers met ademhalingsfalen vertonen meestal duidelijk tekenen van angst, paniek en opwinding. Deze gevoelens zijn zo uitgesproken dat ze onmiddellijk opvallen. Bij een zeer ernstig ademhalingsprobleem verliest de patiënt meestal het bewustzijn. Patiënten met ademhalingsproblemen doen zichtbaar veel moeite om te ademen, wat je kan zien aan de spanning in de halsspieren en de uitgesproken bewegingen van borst en buik. Sommige patiënten in ademnood bewegen de borstkas daarentegen weinig of ongelijkmatig. Soms beweegt de borstkas niet en ademt de patiënt ‘met de buik’. Bij ademhalingsstilstand zijn geen bewegingen meer te zien. Soms bewegen delen van de borstkas ‘paradoxaal’ (inwaartse beweging bij inademen en uitwaartse beweging bij uitademen, het tegenovergestelde van wat normaal gebeurt). De patiënt hapt naar lucht, zoals een vis op het droge. De frequentie van de ademhaling is hoger of lager dan normaal. Als het inademen langer duurt dan normaal is meestal de bovenste ademweg belemmerd, als de uitademing langer duurt dan normaal is de onderste ademweg belemmerd. De patiënt is vaak niet in staat te spreken of kan alleen maar enkele woorden uitbrengen. De huid, de lippen, de tong, de oorlellen en het nagelbed zijn dikwijls grauw tot blauw verkleurd. Dit noemt men ‘cyanose’, letterlijk ‘verblauwing’, omdat bloed dat minder zuurstof bevat zijn rode kleur verliest en blauw wordt. -> Luister: Je hoort ongewone geluiden bij het ademen, zoals piepen, snurken of gorgelen. -> Voel: Je voelt geen lucht (of minder dan normaal) uit mond of neus stromen. 3.1.2 WAT LEER JE VAN DE ADEMHALINGSFREQUENTIE ? De frequentie van de ademhaling is gemakkelijk waar te nemen en leert je heel wat over de kwaliteit van de ademhaling. De ademhalingsfrequentie verschilt van individu tot individu. Bij een pasgeborene ligt ze tussen 30 en 40 per minuut, bij kinderen tussen 20 en 30 per minuut, bij volwassenen tussen 12 en 20 per minuut. Na een hevige lichaamsinspanning zal de frequentie verhogen, bij rust zal ze verlagen.

3.7


hoofdstuk 3

Bij de meeste problemen met de ademhaling zie je een verhoging van de frequentie. Men spreekt dan van ‘tachypnoe’ (letterlijk ‘snelle adem’). In bepaalde gevallen kan ze ook verminderen tot bij voorbeeld 5 tot 6 per minuut en dan spreekt men van ‘bradypnoe’ (letterlijk ‘trage adem’). Elke patiënt die zonder een duidelijke reden (zoals angst of inspanning) snel ademt, heeft last van ademnood, wat gecompenseerd wordt door sneller adem te halen. Wanneer een patiënt traag ademt, gaat het dikwijls om vergiftigingen door drugs (morfine of heroïne bij voorbeeld) of is het ademhalingscentrum in de hersenen getroffen. Ook kan te traag ademen optreden na een periode van te snel ademen door uitputting van de kortademige patiënt. Elke verandering in de ademfrequentie moet gemeld worden aan de MUG of de arts die de patiënt overneemt en moet genoteerd worden in het ritverslag. Je bent als ambulancier, die veelal het eerst ter plaatse is, op dat ogenblik de enige ‘professional’ die deze veranderingen van de ademhaling kan observeren. 3.1.3 ACTIES BIJ ADEMHALINGSFALEN Ademhalingsmoeilijkheden kunnen leiden tot een brede waaier van ernstige tot onmiddellijk levensbedreigende toestanden. Wat je doet als ambulancier zal in de eerste plaats afhangen van het feit of de patiënt al of niet bewust is. Als de patiënt bij bewustzijn is en nog steeds - zij het moeizaam - ademt, moet hij of zij in zittende of halfzittende houding gebracht worden. Toediening van zuurstof zoals verder besproken in dit hoofdstuk is zeer belangrijk. De aanpak zal voorts verschillen van aandoening tot aandoening en zal in de betreffende hoofdstukken aan bod komen. Wel dien je steeds bedacht te zijn op beschadiging aan de nekwervels; je moet dan handelen zoals later besproken wordt. Als de patiënt bewusteloos is met tekenen van een ademhalingsstilstand of van een zeer ernstig ademhalingsfalen, moet je onmiddellijk de falende ademhaling ondersteunen en herstellen. Je start de procedures zoals die reeds kort en schematisch beschreven werden in hoofdstuk 2:

- Controleer het bewustzijn, en leg de patiënt in een goede houding. - Start de ABC-procedure door de Ademweg vrij te maken. - Begin vervolgens -bij afwezigheid van een normale ademhaling met verwitti- ging van gespecialiseerde hulp ( via HC 100) - controleer gelijktijdig of er tekenen van circulatie aanwezig zijn - bij afwezigheid van ademhaling doch aanwezigheid van circulatie: start beademing - bij afwezigheid van ademhaling en circulatie start reanimatie (30 borstcompressies gevolgd door 2 beademingen), en vervolg deze zonder onderbreking aan een ritme van 30/2

Op de volgende bladzijden worden de A en de B in detail uitgelegd en worden ook de hulpmiddelen besproken die je bij de ondersteuning van de ademhaling kan gebruiken.

3.8


hoofdstuk 3

3.1.4 DE HOUDING VAN HET SLACHTOFFER Een patiënt die buiten bewustzijn is of vrijwel niet reageert, en bij wie je tijdens een eerste beoordeling tekenen van ademhalingsfalen ziet, moet met aangepaste technieken in rugligging gebracht worden. Voor je hieraan begint, moet je echter eerst beoordelen of er geen letsels aan de wervels van nek of rug zouden kunnen zijn. Aanwijzingen voor wervelletsels bij een patiënt die niet volledig bewust of bewusteloos is: de omstandigheden van het spoedgeval, zoals een val van een hoogte, het slachtoffer gevonden onderaan een trap, kortademige patiënt in een auto na een verkeersongeval, ... zichtbare uitwendige verwondingen aan hoofd, hals of nek: In alle gevallen waarbij het slachtoffer bewusteloos of niet volledig bewust is na een ongeval moet je een halskraag aanleggen. Dit moet met de juiste techniek gebeuren om mogelijke bestaande letsels niet nog erger te maken.

3.1.5 DE ADEMWEG VRIJMAKEN Bij alle patiënten met ademhalingsstilstand of die bewusteloos zijn, moet vervolgens de ademweg vrijgemaakt worden. De oorzaak van de ademhalingsstilstand is dikwijls eenvoudigweg de tong. Bij bewusteloosheid zakt door de zwaartekracht de tong inderdaad naar achteren in de keelholte. De bouw van de keelholte en het gewicht van de tong zijn voldoende om de ademweg te blokkeren . Het snel vrijmaken van de ademweg kan soms reeds voldoende zijn om de ademhalingsstilstand op te heffen. Bij een eerder laattijdig vrijmaken van de ademweg zal de ademhaling zich niet meer spontaan kunnen herstellen. Maar ook in dat geval is een vrije ademweg van het allergrootste belang om de kunstmatige beademing goed te kunnen uitvoeren. De tong, onderkaak en spieren van de bodem van de mond belemmeren door hun gewicht de ademweg bij de bewusteloze patiënt.

3.9


hoofdstuk 3

Er zijn drie eenvoudige technieken om de ademweg vrij te maken: 1- kantelen van het hoofd, 2- kantelen van het hoofd met naar voren trekken van de kin, 3- de kaak-duw techniek. 3.1.5.1 Kantelen van het hoofd: Plaats het hoofd in het verlengde van de as van het lichaam Kniel naast de patiënt en plaats je ene hand op het voorhoofd van de patiënt. Oefen met de handpalm van deze hand druk uit op het voorhoofd en kantel het hoofd zo naar achteren. Deze techniek wordt ook ‘hyperstrekking’ en in de Engelse vaktaal de ‘head-tilt’ genoemd.

Door druk uit te oefenen op het voorhoofd van het slachtoffer kantelt het lichtjes naar achteren

!

Deze techniek mag nooit gebruikt worden als er ook maar de geringste aanwijzing is voor een nekletsel. 3.1.5.2 kantelen van het hoofd met naar voren trekken van de kin : De ademweg wordt vrijgemaakt door een kanteling van het hoofd naar achteren terwijl de kin naar voren wordt getrokken. Dit is de beste manier om de ademweg vrij te maken. Bij een volwassene plaats je het hoofd in het verlengde van het lichaam. Kniel naast de patiënt en plaats je ene hand op het voorhoofd van de patiënt. Kantel het hoofd naar achteren door licht op het voorhoofd te drukken. Neem met de wijs- en middenvinger van je andere hand de kin van de patiënt vast. Duw de onderkaak verticaal naar boven zodat de onderste tanden voor de bovenste komen. Zorg ervoor dat je op de onderkaak duwt, en niet op de huid of de weke delen, want zo kan je de ademweg afsluiten. Let erop dat je de mond niet dicht duwt. Trek zo nodig de onderlip met je duim wat naar beneden. Deze techniek is alleen geschikt bij volwassenen, bij kinderen gebruikt men een aangepaste techniek (zie verder). In de Engelse vaktaal wordt deze techniek de ‘head-tilt, chin-lift’ genoemd. 3.10


!

hoofdstuk 3

Deze techniek mag nooit gebruikt worden als er ook maar de geringste aanwijzing is voor een nekletsel.

3.1.5.3 De kaak-duw techniek: Deze techniek is de enige manier waarop je de ademweg mag vrijmaken als je vermoedt dat de patiënt hoofd-, nek- of halsletsels heeft opgelopen. De bedoeling van de kaak-duw techniek is om de ademweg vrij te maken door alleen de onderkaak (waaraan de tong vastzit) naar voren te duwen zonder het hoofd of de nek te bewegen. (In dit geval moet steeds een halskraag aangelegd worden. Meer informatie over de behandeling van patiënten met nekletsels volgt in hoofdstuk 4.) De kaak-duw techniek gaat als volgt : Leg de patiënt zorgvuldig in rugligging met hoofd, nek en romp op één lijn. Kniel bij het hoofd van de patiënt en steun met de ellebogen op het steunvlak waarop het hoofd rust. Plaats je handen aan weerszij van het hoofd van de patiënt. Stabiliseer het hoofd tussen je armen. Zorg ervoor dat het hoofd niet draait of kantelt. De hulpverlener plaatst de wijsvingers op de hoeken van de onderkaak en duwt de onderkaak naar voren; met de duimen opent hij de mond. Het is soms nodig met je duim de onderlip van de patiënt naar beneden te duwen zodat de mond open blijft. In de Engelse vaktaal wordt deze kaakduwtechniek ‘jaw-thrust’ genoemd.

3.11


hoofdstuk 3

3.1.6 DE BEADEMING Als er geen ademhaling, puls of tekenen van leven aanwezig zijn moet er eerst gestart worden met het toedienen van borstkascompressies (Dit word verder beschreven in hoofdstuk 3.2), tenzij het gaat om verstikking, vergiftiging of verdrinking, in dit laatste geval wordt er onmiddellijk gestart met 5 beademingen en wordt dan pas overgegaan tot CPR aan een ritme van 30 borstkascompressies /2 beademingen Als de patiënt niet of onvoldoende ademt, moet je starten met de kunstmatige beademing. Hiermee moet je onder alle omstandigheden - ook zonder hulpmiddelen - starten. Zonder hulpmiddelen komt dat neer op de mond-op-mondbeademing met de lucht die je zelf uitademt. Die lucht bevat nog voldoende zuurstof om de patiënt te helpen. Bij mondop-mond, mond-op-neus of mond-op-hals-beademing komt de hulpverlener rechtstreeks in contact met de patiënt en dat is om hygiënische of psychologische redenen niet altijd even aantrekkelijk. Het is daarom aan te bevelen altijd een masker bij zich te hebben zodat je mond-masker beademing kan toepassen. Dit is slechts één van de verschillende technieken mét hulpmiddelen die later in dit hoofdstuk besproken worden.

3.1.6.1 open de ademweg Controleer of de patiënt ademt en of de ademhaling voldoende is. Neem hiervoor min 5, max 10 seconden de tijd.

Blijf ervoor zorgen dat de ademweg vrij blijft. Knijp de neus van de patiënt dicht met duim en wijsvinger van de hand waarmee je het hoofd van de patiënt deed kantelen bij het vrijmaken van de ademweg. Til de kin met de vingers van de andere hand op. Op die manier zorg je met je beide handen voor een vrije ademweg. 3.1.6.2 mond -opmond beademing Open de mond van het slachtoffer en adem in. Zet je eigen mond over die van de patiënt en zorg dat je lippen nauw aansluiten rond de mond van de patiënt. Tijdens het inblazen van lucht kijk je of de borstkas naar omhoog komt. Adem uit in de mond van de patiënt terwijl je kijkt of de borstkas naar omhoog gaat zoals bij een normale ademhaling. Tegelijkertijd voel je de weerstand van de borstkas van de patiënt zoals een ballon die weerstand biedt aan het inblazen van de lucht. 3.12


hoofdstuk 3

Zodra je de borstkas omhoog ziet komen, stop je met inblazen. (Dit komt overeen met ongeveer 600 tot 700 ml lucht.) Blaas de lucht traag in. Neem 1 seconde voor elke beademing. Als je sneller blaast, loop je het risico dat er lucht in de maag geblazen wordt in plaats van in de longen. Neem je mond weg en laat de neusgaten vrij. De lucht zal vanzelf uit de borstkas van de patiënt stromen. Houd je handen op dezelfde plaats en kijk ondertussen of de borstkas omlaag gaat en voel of er lucht uitstroomt. Als de beademing niet lukt, moet je eerst denken aan een belemmering van de ademweg. Kantel het hoofd, trek de kin opnieuw naar voren en probeer nogmaals te beademen. Ook een belemmering door een vreemd voorwerp is mogelijk (zie verder). Adem opnieuw diep in, knijp de neus van de patiënt weer dicht en blaas de lucht bij het uitademen in de mond van de patiënt. Laat de uitademing passief gebeuren. Controleer na twee beademingen of de patiënt nu zelf begint te ademen, en controleer de pols. Als er geen ademhaling noch hartslag is, start je dadelijk de cardiopulmonaire reanimatie, zoals beschreven in het tweede deel van dit hoofdstuk. Als er hartslag is maar geen ademhaling, ga je verder met de beademing zoals tot nu toe beschreven. Adem opnieuw diep in, knijp de neus van de patiënt weer dicht en blaas de lucht bij het uitademen in de mond van de patiënt. Laat de uitademing passief gebeuren Streef naar een beademingsfrequentie van 10 tot 12 beademingen per minuut. Dat komt neer op één beademing om de 5 tot 6 seconden. Terwijl je beademt, moet je steeds kijken of de borstkas op en neer gaat. Ga door met de beademing tot de MUG opdaagt of tot de patiënt opnieuw voldoende zelf ademt. Enkele problemen bij mond-op-mondbeademing Het meest voorkomende probleem is het niet kunnen beademen omdat de ademweg niet voldoende is vrijgemaakt door onvoldoende kantelen van het hoofd en optrekken van de kin (zie hoger). Andere frequent voorkomende problemen zijn: Je mond sluit niet goed genoeg aan op de mond van de patiënt en er ontsnapt lucht. Je vergeet de neus toe te knijpen, waardoor lucht kan ontsnappen. Bij de kaak-duw techniek heb je beide handen nodig en is mond-opmond zeer moeilijk. Hierbij is mond-masker beter geschikt.

3.13


hoofdstuk 3

3.1.6.3 mond -op- neus beademing Soms is het onmogelijk mond-op-mondbeademing uit te voeren, zoals bij een slachtoffer met ernstige verwondingen van mond of onderkaak of bij een patiënt zonder tanden of met een kunstgebit, omdat je de mond niet goed kan afsluiten. In deze gevallen kan je mond-op-neus beademing toepassen. De controles, het vrijmaken van de ademweg en de frequentie van het beademen zijn hetzelfde als bij mond-op-mond. Je houdt echter één hand op het voorhoofd om de ademweg vrij te houden, terwijl je met de andere hand de mond van de patiënt afsluit. De neus blijft uiteraard open. Om te beademen omvat je met je mond de neus van de patiënt en je blaast de lucht langs daar in. De mond moet afgesloten blijven. Om de patiënt te laten uitademen neem je je mond van de neus. Als je (bij nekletsel) de kaak-duw techniek toepast, moet je bij mond-opneusbeademing de mond afsluiten met je wang. Deze techniek wordt gebruikt indien mond-op-mond beademing niet kan toegepast worden. 3.1.6.4 mond -op- hals beademing In uitzonderlijke gevallen kan je voor een patiënt komen te staan bij wie bij een volwassene het strottehoofd werd weggenomen (een ‘laryngectomie’). Deze patiënt ademt niet langs mond of neus, maar langs een opening in de hals die rechtstreeks in verbinding staat met de luchtpijp. Men noemt deze opening een ‘stoma’. Als deze patiënten in ademnood komen, is de oorzaak van de problemen meestal een slijmprop in de ademweg. Je moet dan eerst met een steriele aspiratiesonde (zie verder bij Hulpmiddelen bij ademhalingsfalen) de ademweg afzuigen, waarbij je niet dieper dan 7,5 tot 12,5 cm in de opening gaat. Als dit gebeurd is en de patiënt ademt niet of nauwelijks, zal men starten met mond-op-hals beademing. De techniek is dezelfde als bij mond-opmond waarbij het hoofd echter niet naar achteren gekanteld wordt. Je plaatst de mond op de halsopening van de patiënt en beademt verder gewoon zoals hierboven bij mond-opmondbeademing beschreven staat. 3.1.6.5 mond -opmond beademing bij zuigelingen en kinderen Ook bij zuigelingen en kinderen kan ademfalen voorkomen. Dikwijls is de oorzaak een belemmering van de ademweg. In hoofdstuk 7 over spoedgevallen met kinderen wordt daar meer gedetailleerd op ingegaan. De beademingstechnieken moeten aangepast worden als ze gebruikt worden bij zuigelingen (0 tot 1 jaar) en kinderen van 1 jaar tot tekenen van puberteit. Vanaf dan kunnen de technieken van volwassenen gebruikt worden.

3.14


hoofdstuk 3

Controleer of de zuigeling bewusteloos is door de voetzoolreflex te controleren. Een kind kan je vragen hoe het gaat. Een kind dat niet bewusteloos is, zal reageren door te bewegen of te schreien. Leg het kind of de zuigeling op een harde ondergrond. Maak de ademweg vrij en kijk gedurende min 5, max 10 seconden of er ademhaling is. Bij kinderen open je de ademweg door voorzichtig kantelen van het hoofd en kinlift. Als je de kanteling overdrijft, zal de ademweg, die bij kinderen uit week kraakbeen bestaat, weer dichtgeduwd worden. Als je te voorzichtig bent, geef je echter onvoldoende kanteling aan het hoofd en wordt de ademweg onvoldoende geopend. Bij zuigelingen breng je het hoofd in een neutrale houding.

Adem in en druk je mond op de mond en de neus van het kind. Bij grotere kinderen kan mond-op-mond volstaan.

Beadem 5 maal traag en voorzichtig. Een beademing moet 1 tot 1,5 seconden duren. Neem korte pauzes tussen de twee beademingen terwijl je je mond terugtrekt. De hoeveelheid ingeblazen lucht hangt af van de grootte van het kind. Beadem met net genoeg lucht om de borstkas omhoog te zien komen en stop met inblazen zodra je dat ziet gebeuren.

3.15


hoofdstuk 3

De kracht waarmee je inblaast mag niet te groot zijn, omdat je dan lucht in de maag kan blazen. Als je veel weerstand voelt, denk dan eerst aan een onvoldoende geopende ademweg. Voer opnieuw de hoger beschreven handelingen uit om de ademweg vrij te maken. Als dat nog niet helpt, denk dan aan een vreemd voorwerp dat de ademweg blokkeert (zie verder).

Na 5 beademingen controleer je of er circulatie is. Indien niet, begin je onmiddellijk met cardiopulmonaire reanimatie, dit is de combinatie van beademing en hartmassage, zoals die in deel twee van dit hoofdstuk behandeld wordt. Als je wel hartslag voelt, ga je door met de beademing aan een frequentie van 20 per minuut, met andere woorden één beademing om de 3 seconden. Blijf de beweging van de borstkas in het oog houden, stop met inblazen zodra de borstkas omhoog komt. Als je tijdens de beademing lucht in de maag blaast, zal die opzetten. Zo zal ze druk uitoefenen op het middenrif en op de longen waardoor de beademing bemoeilijkt wordt. De maaginhoud (voedsel en maagzuur) kan opborrelen en zijn weg terug zoeken naar de keel, waardoor dit braaksel in de ademweg terecht kan komen. Voedselresten kunnen de ademweg blokkeren en het maagzuur kan de longen aantasten, wat tot ernstige longontsteking kan leiden. De oorzaak is dikwijls een onvoldoende kanteling van het hoofd waardoor de ademweg niet vrij is en er lucht in de slokdarm en de maag geblazen wordt. Soms is de ademwegbelemmerd, waardoor de lucht een uitweg zoekt naar de slokdarm. Ook door te krachtig inblazen wordt er lucht via de slokdarm in de maag gedwongen. Let erop dat je de lucht niet te krachtig inblaast, dat je voldoende pauze laat tussen de beademingen en dat je niet méér lucht inblaast dan nodig is om de borstkas omhoog te zien komen. Zodra je de maagstreek ziet opzetten herbegin je met het kantelen van het hoofd van de patiënt. Als je braaksel in de mond ziet verschijnen, moet je dat zo snel mogelijk verwijderen. Dit gebeurt het best met het aspiratietoestel (zie verder). Daarvoor draai je de patiënt in blok-rol op de zij, waarbij uiterste voorzichtigheid is geboden voor nek en hoofd, zeker als er kans op nekletsel bestaat. Alleen het hoofd draaien is onvoldoende en gevaarlijk voor de nek. Beadem na de herpositionering.

3.16


hoofdstuk 3

Duw zeker niet op de maag in een poging om de lucht eruit te persen. Je zal de maaginhoud meeduwen en het probleem alleen vergroten. 3.1.6.6 de zijdelinkse veiligheidshouding De patiënt die opnieuw zelf voldoende ademt en pols heeft, plaats je in de zijdelingse veiligheidshouding. Deze houding biedt het voordeel dat braaksel en slijm uit de mond naar buiten kunnen afvloeien in plaats van naar de longen. De tong van de patiënt kan ook niet achteruit zakken en de ademweg blokkeren. Deze techniek mag nooit gebruikt worden als er ook maar de geringste aanwijzing is voor een nekletsel. Om de patiënt in de veiligheidshouding te plaatsen bestaan er verschillende technieken. Elke techniek heeft echter voor- en nadelen. In hoofdstuk 10 gaan we uitvoerig op deze technieken in.

3.17


hoofdstuk 3

WAT DOE JE ALS DE ADEMWEG BELEMMERD IS ? 3.1.7 VERWIJDEREN VAN VREEMD VOORWERP BIJ VOLWASSENEN Als de luchtweg slechts gedeeltelijk geblokkeerd is, zal het slachtoffer deze meestal zelfs kunnen vrijmaken door te hoesten. Maar bij een volledige obstructie, waardoor er geen lucht meer kan passeren, is dit niet meer mogelijk. Men kan het volgende waarnemen: Misschien heeft iemand gezien dat het slachtoffer aan het eten was of dat een kind iets in de mond heeft gestopt Een slachtoffer dat zich verslikt zal vaak met zijn hand naar zijn keel grijpen.

Bij een gedeeltelijke of milde luchtweg obstructie zal het slachtoffer paniekerig zijn en hoesten. Er kan een piepend geluid hoorbaar zijn (stridor) wanneer het slachtoffer probeert in te ademen. Bij een volledige luchtwegobstructie kan het slachtoffer niet praten, ademen of hoesten en zal uiteindelijk zijn bewustzijn verliezen. Onderscheid tussen milde en ernstige vorm van luchtwegobstructie door een vreemd voorwerp (LWOVV) Tekenen

Milde obstructie

Ben je aan het stikken?

Ja

Andere tekenen kan spreken, hoesten en ademen

Ernstige obstuctie kan niet spreken , knikt soms kan niet ademen / piepende ademhaling/ stille pogingen om te hoesten, bewustloosheid

Algemene tekenen van “LWOVV”: aanval komt op tijdens het eten; het slachtoffer grijpt naar zijn keel: het universele teken van verstikking

3.18


hoofdstuk 3

3.1.7.1 behandeling. Er zijn 3 verschillende mogelijkheden: A slachtoffer ademt nog en is bewust: Moedig hem aan om te blijven hoesten Blijf het slachtoffer observeren Start nog niet met slagen tussen de schouderbladen. B slachtoffer vertoont tekenen van uitputting of stopt met hoesten Verwijder alle vreemde voorwerpen of losse gebitsdelen uit de mond. Ga zijdelings en iets achter het slachtoffer staan. Steun met één hand de borst en buig het slachtoffer naar voren om te zorgen dat het vreemd voorwerp, als het losschiet, eruit gaat en niet nog dieper in de luchtweg terechtkomt. Geef tot maximaal 5 stevige slagen tussen de schouderbladen met de hiel van uw andere hand, met als doel het vreemde voorwerp bij elke klap l los te maken (in plaats van per sé vijf klappen te geven). Indien slaan op de rug niet werkt, voer dan onmiddellijk het Heimlich-manoeuvre uit: Ga achter het slachtoffer staan en breng uw beide armen om het bovenste gedeelte van de buik.

Zorg ervoor dat het slachtoffer zich goed voorover buigt zodat het vreemd voorwerp bij het losschieten uit de mond komt en niet dieper in de luchtwegen dringt. Maak een vuist en plaats die tussen de navel (umbilicus) en de onderste punt van het borstbeen ( xiphoïd). Pak met de ander hand uw vuist vast. Trek krachtig naar u toe en omhoog zodat het vreemd voorwerp los schiet. Als het vreemd voorwerp nog steeds niet los is, controleer dan opnieuw de mond of er vreemde voorwerpen zijn waar u met uw vingers bij kunt en geef afwisselden 5 klappen op de rug en 5 buikstoten met het Heimlich-manoeuvre.

3.19

levensbedreigende aandoeningen C

hoofdstuk 3

Slachtoffer verliest zijn bewustzijn

Dit kan leiden tot ontspanning van de spieren bij de stembandspleet (larynx) zodat er toch lucht naar de longen kan. Als er op een gegeven moment het slachtoffer zijn bewustzijn verliest, volg dan de volgende sequentie die naadloos in de volgorde van handelingen voor BLS loopt Geleid het slachtoffer voorzichting naar de grond zodat het zich niet kwetst. Kantel het hoofd van het slachtoffer naar achteren en verwijder zichtbare losse voorwerpen uit de mond.

Start onmiddellijk met hartmassage om het voorwerp los te krijgen. Ook indien de professionele hulpverlener nog pols voelt moet hartmassage gestart worden. Controleer, na 30 hartmassages, of er losse voorwerpen in de mond zijn, verwijder deze en probeer vervolgens te beademen. Ga door met steeds 30 hartmassages te geven gevolgd door een poging om te beademen. Als er op een gegeven moment wel effectieve beademingen kunnen gegeven worden : Reanimeer verder tot er een normale ademhaling is

3.20


hoofdstuk 3

3.1.8 VERWIJDEREN VAN EEN VREEMD VOORWERP BIJ KINDEREN Dezelfde voorbeschouwingen als bij verstikking bij volwassenen zijn van toepassing behalve dan dat buikstoten niet toegepast worden bij jongere kinderen < 1j. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een kind dat een effectieve hoest kan produceren, hier volstaat het om het kind aan te moedigen en verder te observeren of de effectiviteit van het hoesten niet achteruitgaat, of totdat het vreemd voorwerp verwijderd is. Bij ineffectieve hoest maakt men een duidelijk onderscheid tussen een nog bewust en een bewusteloos kind. 3.1.8.1 Bewust kind of zuigeling met ademweg obstructie Zolang het kind nog spontaan en normaal ademt, hoef je het enkel aan te moedigen om goed te hoesten Voer geen blinde vingerveeg uit in de mond en de bovenste luchtweg, want dit kan het vreemde voorwerp nog meer blokkeren of kwetsuren veroorzaken aan de weke weefsels. Zodra het hoesten afwezig of ineffectief is, en het voorwerp de luchtweg volledig verstopt, zal het kind vlug in zuurstofnood geraken. Alleen als hoesten ineffectief wordt dient er actief tussengekomen te worden: gebruik dan vlug en adequaat technieken die een zeer snelle toename van druk teweegbrengen in de borstholte. In de helft van de gevallen is het nodig om meer dan 1 techniek te gebruiken om het voorwerp te verwijderen, zonder dat het duidelijk is welk de meest effectieve techniek is of welke volgorde moet gebruikt worden.

3.21


hoofdstuk 3

3.1.8.2 behandeling bewust kind A Voor een kind (1jaar tot tekenen van puberteit) Hoesten aanmoedigen Slaan op rug Borstkasstoten Heimlich-manoeuvre of buikstoten, hierbij terughoudend zijn bij jongere kinderen B Voor een zuigeling (<1jaar) Hoesten - Slaan op rug - Borstkasstoten Wanneer het kind tekenen van uitputting vertoont of stopt met hoesten of ademen volgt de professionele hulpverlener de onderstaande sequentie voor het verwijderen van een vreemd voorwerp uit de luchtweg: Geef tot maximaal 5 slagen op de rug: Hou de zuigeling in buiklig op uw voorarm vast en zorg ervoor dat het hoofdje iets lager ligt dan de romp. Tracht voor het kind een gelijkaardig afhangende houding te bekomen. Het hoofd moet in een neutrale positie worden gehouden (vrijhouden luchtwegen!). Geef tot maximaal 5 stevige slagen midden op de rug, tussen de schouderbladen Als dit het vreemde voorwerp niet heeft losgemaakt, gaat u verder met borststoten

Geef tot maximaal 5 borstkasstoten: Draai de zuigeling in ruglig op uw voorarm en zorg er opnieuw voor dat het hoofdje iets lager ligt dan de romp. Tracht voor het kind een gelijkaardige houding te bekomen. Het hoofd moet in een neutrale positie worden gehouden (vrijhouden luchtwegen!). Geef tot maximaal 5 borstkasstoten op het borstbeen De plaats waar de borstkasstoten worden gegeven is dezelfde als die van de hartmassage. De kracht waarmee de borstkasstoten worden gegeven zijn veel scherper en heviger dan de hartmassages en worden uitgevoerd aan een tempo van 20x/minuut.

3.22


hoofdstuk 3

Geef buikstoten ( bij een kind van méér dan 1 jaar): sta of kniel achter het kind, plaats uw armen onder de armen van het kind en omcirkel de borstkas maak een vuist en plaats deze tussen de navel en het zwaardvormig aanhangsel van het borstbeen grijp deze hand met de andere hand vast en trek fors naar binnen en naar boven herhaal dit 5 maal let erop dat deze druk niet wordt uitgeoefend op het zwaardvormig aanhangsel of onderste ribben: dit kan een abdominaal trauma veroorzaken. Controleer het kind: Pas nà 5 slagen op de rug én 5 borststoten wordt de mondholte gecontroleerd. Verwijder voorzichtig alle zichtbare vreemde voorwerpen. Als het voorwerp niet verwijderd is, en het slachtoffer is nog steeds bewust, doe verder met de sequentie van slaan op de rug of borststoten (Baby) en buikstoten (kinderen vanaf 1 jaar) Roep bijkomende hulp en blijf bij het kind Het voorwerp is succesvol verwijderd: Controleer de toestand van het kind (ademhaling en circulatie) Bij afwezigheid van ademhaling en circulatie : start reanimatie zoals vermeld in punt B. Het is mogelijk dat er nog een deel van het vreemd voorwerp nog in de luchtwegen zit en moeilijkheden kan veroorzaken, bij twijfel zoek je medische hulp. Buikstoten kunnen letsels veroorzaken, alle” slachtoffers die zo behandeld werden dienen medisch nagekeken te worden

3.23


hoofdstuk 3

3.1.8.3 Bewusteloos kind met ademweg obstructie Als het kind bewusteloos is of wordt, plaats het op een vlakke harde ondergrond. Roep of zend voor hulp als deze nog niet beschikbaar is Open de mond en kijk of je het vreemd voorwerp kunt lokaliseren Als je het ziet, doe een poging om het te verwijderen met een vingerveeg. Doe geen herhaalde of blinde vingerveeg, dit kan het voorwerp dieper in de luchtweg duwen of kwetsuren veroorzaken Open de luchtweg door middel van hoofd kantelen en/of kinlift, en probeer 5 beademingen. Beoordeel het resultaat van iedere beademing, als een beademing de borstkas niet doet omhooggaan, corrigeer de positie van het hoofd vooraleer de volgende poging te doen om te beademen. Probeer 5 beademingen, en als er geen reactie is (bewegen, hoesten, spontane ademhaling) -> ga over tot borstkascompressies zonder verdere beoordeling van de circulatie Volg de CPR sequentie (30/2) voor 1 hulpverlener gedurende 1 minuut vooraleer Dringende Geneeskundige Hulp te verwittigen (als dit al niet gebeurde door iemand anders) Als de luchtweg geopend wordt voor beademing, kijk of je het vreemd voorwerp kan zien zitten in de mond. Als een voorwerp opgemerkt wordt, probeer het dan met 1 vingerveeg te verwijderen Als het vreemd voorwerp blijkt verwijderd te zijn, open de luchtweg en beadem als het kind niet ademt Als het kind terug bewust wordt en spontaan en effectief ademt, plaats hem in veiligheidshouding en observeer bewustzijn en ademhaling tot aankomst van de hulpverlening.

3.24


hoofdstuk 3

DE VINGERVEEG De vingerveeg is de techniek waarbij je probeert met de vinger een vreemd voorwerp uit de mond van de patiënt te verwijderen nadat het geheel of gedeeltelijk uit de ademweg is vrijgekomen. De vingerveeg moet goed toegepast worden, zoniet bestaat de kans dat het voorwerp terug in de ademweg geduwd wordt. Deze techniek mag enkel toegepast worden indien u zeker bent van de aanwezigheid van een vreemd voorwerp in de mond. - Trek steeds handschoenen aan. - Open de mond van de patiënt. Dat kan op twee manieren. - Je neemt met duim en vingers van de ene hand de tong vast en brengt die naar voren, weg van de keelholte. Dit is soms al voldoende om de ademweg (gedeeltelijk) vrij te maken. - Je neemt met een hand het voorhoofd van de patiënt goed vast. - Plaats de duim van de andere hand op de onderkaak (of de onderste tandenrij) en je wijsvinger tegen de bovenste tandenrij. Door duim en wijsvinger te kruisen maak je de mond open. Zodra de mond open is, houd je de onderkaak vast zodat de mond open blijft. - Ga met de wijsvinger van je andere hand in de mond van de patiënt en blijf langs de zijkant van de mond, tegen de binnenkant van de wang. Ga dan met je vinger dieper, tot aan de basis van de tong. Deze vinger moet je als een haak gebruiken om achter het vreemde voorwerp te haken, het los te maken en het te verwijderen. Als een vloeistof of een halfvloeibare stof de mond blokkeert, veeg je die weg met een doek. - Dring nooit aan wanneer het vreemde voorwerp niet onmiddellijk loskomt. Het risico dat het nog verder in de ademweg geduwd wordt is immers groot.

Bij zuigelingen en kinderen mag de vingerveeg nooit worden toegepast, tenzij je het voorwerp kan zien. Dan mag je proberen het met de pink te verwijderen. De vingerveeg mag niet toegepast worden bij een bewuste persoon omdat dit een braakreflex kan uitlokken, zodat braaksel in de longen kan terechtkomen waardoor ernstige longbesmettingen kunnen ontstaan. Bovendien loop je ook gevaar voor bijtwonden.

3.25


hoofdstuk 3

WELKE PROCEDURES VOLG JE BIJ HET VRIJMAKEN VAN DE ADEMWEG

De technieken om de ademweg vrij te maken die hierboven beschreven werden, moeten op het juiste moment bij de juiste patiënt gebruikt worden. Een bewusteloze volwassene vraagt om een andere aanpak dan een bewustloos kind. Wanneer je met twee ambulanciers bent, en je stelt een ademhalingsprobleem met vermoeden van volledige ademwegbelemmering vast, dan begint één van beiden steeds met de technieken om de ademweg vrij te maken terwijl de ander de MUG oproept. Als je alleen bent (buiten dienstverband bij voorbeeld) is het best dat een van de omstanders bijkomende hulp (van een ziekenwagen én een MUG) inroept, terwijl jij de patiënt helpt. Als er niemand is om bijkomende hulp in te roepen, begin dan steeds eerst gedurende 1 minuut met de handelingen om de ademweg vrij te maken en ga dan pas de MUG oproepen. Bij kinderen ga je te werk zoals bij volwassenen, met als enige aanpassing dat je de vingerveeg niet blind uitvoert en dat je de pink in plaats van de wijsvinger gebruikt. Je kijkt dus eerst in de mond en je verwijdert met de pink vreemde voorwerpen die eventueel zichtbaar zijn. Bij een kind kan je de buikstoot (Heimlich-maneuver) best uitvoeren als je geknield achter het kind zit, of als je het kind voor je op een tafel zet. Bij een zuigeling is het soms moeilijk uit te maken of de ademweg inderdaad belemmerd wordt door een vreemd voorwerp, omdat een zuigeling niet het teken van verstikking kan maken en ook niet kan praten. Je zal op andere aanwijzingen moeten afgaan om uit te maken of het om een belemmering van de ademweg gaat: kleine voorwerpen in de buurt van het kind (voedsel zoals pindanootjes, of parels, ...) abnormale ademhalingsgeluiden zoals piepen een blauwe, grauwe gelaatskleur niet meer ademen.

3.26


hoofdstuk 3

Denk er echter aan dat een keelontsteking bij zuigelingen en kinderen de weefsels in de keel doet zwellen, wat ook een belemmering van de ademhaling kan veroorzaken. Dit vergt een andere aanpak. In deze gevallen mag je de technieken voor belemmering door een vreemd voorwerp nooit toepassen (meer details in hoofdstuk 7). Ondersteun de patient tijdens het vallen. Is de ademweg vrij en leg hem neer op de grond, verwijder zichtbare vreemde voorwerpen Probeer te beademen. Indien geen succes start borstkascompressies Beoordeel of er ademwegbelemmering is: grauwe huidskleur, abnormale adembewegingen en geluiden tijdens het ademen, kleine vreemde voorwerpen in de nabijheid van de zuigeling? Verwittig de MUG (via 100) Leg de zuigeling in buikligging op je voorarm met het hoofd lager dan de romp Geef 5 klopjes tussen de schouderbladen (gedurende 3 à 5 seconden) Ondersteun het hoofd en neem de zuigeling tussen beide handen Draai de zuigeling om Geef 5 x borstkasstootjes Controleer de mond op de aanwezigheid van een vreemd voorwerp, verwijder het met je pink, enkel indien het zichtbaar is Is de ademweg vrij JA

-> Geef zuurstof -> Observeer tot de MUG aankomt

NEEN-> Ga verder met de cyclus (schouderklopjes, borstkasstootjes) tot: het voorwerp verwijderd is of bewustzijnsverlies optreedt.

3.27


hoofdstuk 3

3.1.8.4 Bewusteloze zuigeling met een luchtwegobstructie : Bij een zuigeling is het soms moeilijk uit te maken of de ademweg inderdaad belemmerd wordt door een vreemd voorwerp, omdat een zuigeling niet het teken van verstikking kan maken en ook niet kan praten. Je zal op andere aanwijzingen moeten afgaan om uit te maken of het om een belemmering van de ademweg gaat: kleine voorwerpen in de buurt van het kind (voedsel zoals pindanootjes, of parels, ...) abnormale ademhalingsgeluiden zoals piepen een blauwe, grauwe gelaatskleur niet meer ademen.Samenvattend: - Bewustzijnsverlies : (geen voetzoolreflex of reactie op lawaai) - Leg de zuigeling op een harde platte ondergrond wanneer het bewusteloos is of wordt - Roep hulp of laat hulp halen als dit nog niet is gebeurd - Laat de zuigeling niet alleen in dit stadium - Luchtweg openen: Open de mond en kijk naar zichtbare voorwerpen die de luchtweg blokkeren Probeer een zichtbaar voorwerp met een enkele poging met uw pink te verwijderen. Doe geen blinde of herhaalde pogingen om het voorwerp te verwijderen - hierdoor kan het voorwerp dieper in de keelholte geraken en schade aanrichten - Beademingen Maak de luchtweg vrij en probeer maximaal 5 keer te beademen Kijk bij iedere beademing of de borstkas omhoog komt. Zo niet, repositioneer eerst het hoofd voor U een nieuwe poging doet. - Borstcompressies: Ga na maximaal 5 beademingen meteen door met borstkascompressies zonder eerst de circulatie te beoordelen Geeft 15 borstkascompressies zoals verder beschreven in het hoofdstuk over hartmassage bij kinderen en bel 112 of het reanimatieteam (als dit nog niet is gedaan) - Kijk na de borstkascompressies of U het vreemde voorwerp in de mond kunt zien bij het vrijmaken van de luchtweg om te beademen Probeer het zichtbare vreemde voorwerp in een enkele poging met Uw pink te verwijderen - Als het voorwerp is losgekomen, controleer dan de luchtweg zoals vroeger is beschreven. Beadem de zuigeling als het nog niet zelfstandig ademt. Leg de zuigeling in stabiele zijligging zodra het wel zelfstandig ademt en bij bewust zijn komt. Houd het niveau van het bewustzijn en de ademhaling in de gaten tot het MUG team er is.

3.28


hoofdstuk 3

3.1.9 HULPMIDDELEN BIJ DE BEHANDELING VAN ADEMHALINGSFALEN We behandelen achtereenvolgens:

- Middelen voor het vrijmaken en vrijhouden van de ademweg - Hulpmiddelen bij de kunstmatige beademing - Middelen om zuurstof toe te dienen.

In de praktijk maakt men liefst gebruik van hulpmiddelen waarmee rechtstreeks contact tussen patiënt en ambulancier vermeden wordt.

3.1.9.1 Hulpmiddelen voor het vrijmaken van de ademweg Bij elk noodgeval is de eerste opdracht het vrijmaken en openhouden van de ademweg. In vele gevallen is de tong het belemmerende voorwerp en pas je in eerste instantie de technieken van kantelen van het hoofd met naar voren trekken van de kin of de kaak-duw toe. Er bestaat echter ook een hulpmiddel waarmee je de tong uit de ademweg kan houden: de ademwegcanule. In bepaalde gevallen maak je ook gebruik van een aspiratietoestel om de ademweg vrij te zuigen. A De ademwegcanule Een ademwegcanule is in feite een adempijpje: een hol apparaatje (een ‘canule’) dat de ademweg ter hoogte van de mond (oro) en de keelholte (pharynx) open houdt. Het wordt ook dikwijls oropharyngeale ademweg, Mayo-canule of Guedelcanule genoemd. Het is een gebogen hol voorwerp van kunststof dat via de mond van de patiënt wordt ingebracht. Aan de ene kant heeft het een rand die rust op de lippen van de patiënt, terwijl het gebogen gedeelte in de mond op de tong rust en die weghoudt van de achterwand van de keelholte. Deze canules bestaan in verschillende maten, aangepast aan de grootte van de mond van de patiënt, genummerd van 0 (klein) tot 5 (groot). In elke ziekenwagen moeten de verschillende maten aanwezig zijn.

3.29


hoofdstuk 3

Bij welke patiënt gebruik je een ademwegcanule? Een ademwegcanule mag alleen gebruikt worden bij bewusteloze patiënten die geen braakreflex vertonen (zeer diep bewusteloze patiënten). Als dat wel het geval is, zou de patiënt kunnen gaan braken. In sommige centra wordt om deze reden het gebruik van de canule zelfs niet aangeleerd. Ga dus voort op de aanwijzingen van de MUG-arts die je opleidt. Hoe kies je een canule met de juiste maat? De canule moet de juiste maat hebben, anders is ze niet doeltreffend. Om de juiste maat te kiezen, houd je de canule langs de wang van de patiënt, met de gebogen kant naar boven. Het uiteinde dat ter hoogte van de lippen moet komen, houd je op de hoogte van de mondhoek. Het andere uiteinde moet dan tot aan de oorlel reiken.

Hoe plaats je een canule? Trek altijd handschoenen aan. Leg de patiënt in rugligging en maak de ademweg vrij, ofwel door kantelen van het hoofd met optrekken van de kin ofwel door kaak-duw. Kies een canule met de juiste maat. Open de mond met duim en wijsvinger (zie hoger) en houd de mond open. Houd de canule met de punt naar boven, gericht naar het gehemelte van de patiënt. Breng de canule in door de punt langs het gehemelte te laten glijden. Eerst langs het hard gehemelte, dan langs het zacht gehemelte, tot net voorbij de huig (of waar je weerstand voelt tegen het zacht gehemelte). Let hierbij op dat je de tong zelf niet mee naar binnen duwt. Kijk ook naar de weg die je aflegt en doe het niet louter op het gevoel. Als de canule zo diep is ingebracht, draai je ze zachtjes 180° rond, zodat de punt dan naar de keel van de patiënt wijst. Op deze manier voorkom je dat de tong in de keel wordt geduwd.

3.30


hoofdstuk 3

Als je geen nek- of wervelletsel vermoedt, houd je ondertussen het hoofd naar achteren gekanteld. Als je wel voor een letsel vreest, houd je het hoofd zo onbeweeglijk mogelijk en leg je uiteraard een halskraag aan. Controleer of de boord van de canule tegen de lippen van de patiënt rust. Als de canule te kort of te lang blijkt te zijn, verwijder je ze en plaats je een nieuwe met de juiste maat. Je verwijdert de canule door ze gewoon terug te trekken zonder ze te draaien. Houd de patiënt zorgvuldig in het oog. Als een braakreflex optreedt, moet de canule onmiddellijk verwijderd worden. Als de canule de ademhaling verbetert (de patiënt ademt gemakkelijker en minder luidruchtig), dan kan de canule blijven waar ze is. Als de ademhaling verslechtert of luidruchtiger wordt, zal je ze verwijderen en proberen de ademweg beter te openen met de eerder beschreven procedures. Als de ademhaling onvoldoende is of helemaal afwezig blijft, moet je de patiënt beademen met de mond-op-mond methode of met andere middelen die verder beschreven zullen worden. Hoe onderhoud je de canules? Na gebruik van een canule moet ze gereinigd worden met een detergent met ontsmettende werking. Zodra de canule gereinigd is, moet ze in een beschermend zakje worden opgeborgen. Voor je een canule gebruikt, moet je steeds nakijken of ze schoon en doorgankelijk is. Sommige diensten gebruiken steriel verpakte canules voor eenmalig gebruik.

3.31


hoofdstuk 3

B Het aspiratietoestel Soms hebben patiënten braaksel, slijm of bloed in de mond- of keelholte. Het spreekt vanzelf dat dit de ademweg kan belemmeren of in de longen kan lopen (waar het longontsteking kan veroorzaken). Het moet dus verwijderd worden. Om dat te doen beschikt men over een aspiratietoestel. Wat is een aspiratietoestel? Elk aspiratie- of afzuigtoestel bestaat uit een bron die een negatieve druk veroorzaakt, een leiding waardoor en een reservoir waarin het afgezogen materiaal verzameld wordt, afzuigtips en -sondes en een container steriel water. De draagbare aspiratietoestellen veroorzaken een onderdruk door middel van een elektrische motor (batterij of netspanning) of door middel van een handbediende pomp. Deze apparaten moeten een afgesloten holte vacuüm kunnen zuigen. De leidingen moeten dik genoeg zijn om niet platgezogen te worden bij onderdruk. Het reservoir moet onbreekbaar zijn, en gemakkelijk te reinigen (of wegwerp).

3.32


hoofdstuk 3

De afzuigtip (ook Yankauer genoemd) is stevig, zodat je mond en keel gericht kan reinigen. De punt is bolvormig en voorzien van spleetjes zodat voedselresten de tip niet kunnen verstoppen. De tip kan afgenomen worden om voedselresten weg te zuigen . De afzuigsonde bestaat uit buisjes van verschillende afmetingen. De grootte wordt aangegeven in ‘Charrière’. Hoe groter het nummer, hoe groter de diameter. Ze zijn flexibel en kunnen geen voedselresten wegzuigen. Bij verstopping kan je ze schoonspoelen met het steriele water uit het reservoir. Aspiratiesondes met verschillende afmetingen in hun steriele verpakking De rode pijl wijst naar de bolvormige punt met spleetvormige opening. Door gedeeltelijk of volledig dichtdrukken van de uitlaatopening (gele pijl) kan men de afzuigkracht regelen.

Hoe gebruik je een aspiratietoestel? Bescherm jezelf altijd tegen besmetting door het dragen van masker, bril en handschoenen. Kniel bij het hoofd van de patiënt. Draai de patiënt op de zij als er geen aanwijzingen zijn voor nek- of wervelletsels. Verplaats de patiënt niet als je wel nekletsels vermoedt. Neem de sonde of de tip. Die zijn steriel verpakt. Open slechts één kant van de verpakking om de sonde aan te sluiten op het toestel. Zo houd je het andere uiteinde steriel tot op het allerlaatste moment.

Bij gebruik van de sonde moet je eerst meten hoe diep je zal moeten gaan. Je neemt de maat door de afstand te nemen langs het gelaat tussen de mondhoek en de oorlel aan dezelfde kant.

3.33


hoofdstuk 3

Voor de afzuigtip moet je de maat niet nemen. Je zal immers nooit dieper gaan omdat je de tip altijd moet kunnen blijven zien. Schakel het aspiratietoestel aan en controleer de werking door de leiding even af te klemmen en te voelen, te zien of te horen of er onderdruk ontstaat. Open de mond van de patiënt met de eerder beschreven techniek van de gekruiste vingers. Breng de sonde in tot de gemeten afstand. De afzuigtip breng je in met de bolle kant naar het gehemelte. Breng de tip tot op de plek die je voor ogen hebt. Ga nooit met de tip tot diep in de keel of in het strottehoofd. Als de tip of sonde op hun plaats zijn, schakel je het aspiratietoestel in en trek je de sonde of tip al zuigend terug. Om af te zuigen volstaat het om de proximale opening af te sluiten.

Aspireer steeds voorzichtig. Afzuigtips zijn hard en kunnen weefsel beschadigen of bloedingen veroorzaken. Ga nooit in wonden of zuig nooit los weefsel weg. Zuig alleen in de keelholte. Als de patiënt een braakreflex krijgt tijdens de aspiratie, trek je terug tot waar de reflex ophoudt.

3.34


1.

hoofdstuk 3

Plaats het aspiratietoestel bij het hoofd van de patiënt.

2.

Open op een zo steriel mogelijke manier de verpakking van de gekozen afzuigsonde of -tip.

3.

Bepaal de afstand tussen mondhoek en oorlel: dit is de maximale lengte die langs de mond mag ingebracht worden.

4.

Schakel het aspiratietoestel aan en controleer of er onderdruk ontstaat.

5.

Open de mond van de patiënt en

6.

!

Breng de aspiratiesonde niet dieper in dan voorgeschreven. Aspireer zoals beschreven in de tekst.

Bij een patiënt die niet of slecht ademt of een hart- of ademstilstand heeft, mag het aspireren nooit langer dan enkele seconden duren omdat het lucht, en dus ook zuurstof, afzuigt die voor de patiënt levensnoodzakelijk is.

3.35


hoofdstuk 3

3.1.9.2 Hulpmiddelen bij de kunstmatige beademing De hulpmiddelen die je kan gebruiken bij de kunstmatige beademing beschermen je tegen besmetting door slijm, bloed, speeksel of braaksel. Ze maken het ook mogelijk zuurstof toe te dienen tijdens de beademing. Er zijn drie beademingshulpmiddelen: het aangezichtsscherm, het zakmasker en het ballonklepmasker. A Het aangezichtsscherm Dit scherm bestaat uit een dun doorzichtig vlies dat over het gelaat van de patiënt gelegd wordt zodat er minder rechtstreeks contact met de mond van de patiënt is tijdens de mondop-mond beademing. Dit scherm zou trouwens in iedere EHBO-koffer (in de werkplaats, in de auto) moeten voorhanden zijn. B Het zakmasker Het zakmasker is plooibaar en kan dus gemakkelijk opgeborgen en meegenomen worden. Je kan het steeds bij je hebben, niet alleen in de ziekenwagen maar ook in de eigen wagen. Het masker is gemaakt uit een soepel plastic. De betere maskers zijn doorzichtig zodat je steeds kan zien of zich braaksel of slijm in het masker ophoopt. Het zakmasker gelijkt naar de vorm op een piramide met driehoekige basis (1). Men kan hierop een éénrichtingsklep (2) aanbrengen, waardoor de lucht die het slachtoffer uitademt niet in het gezicht van de beademer kan terechtkomen (3). Bij de betere zakmaskers is er bovendien een inlaatopening waarop een leiding voor de toediening van extra zuurstof kan aangesloten worden. Sommige maskers zijn ook voorzien van een elastiek zodat ze aangespannen kunnen worden rond de mond en neus van de patiënt, wat vooral handig is als je alleen bent om te beademen.

3.36


hoofdstuk 3

Hoe gebruik je het zakmasker? Schakel, indien mogelijk, de zuurstofleiding aan op het masker en geef een debiet van 10 tot 15 liter zuurstof per minuut. Kniel achter het hoofd van de patiënt en open de ademweg. Alleen als de patiënt bewusteloos is en geen braakreflex vertoont kan je eventueel een ademwegcanule aanbrengen. Plaats het masker op het gelaat van de patiënt. Zorg dat de punt van het masker op de rug van de neus rust en dat de basis van de driehoek zich op de onderkaak tussen onderlip en kinpunt bevindt. Druk het masker goed aan met de duimen. Ondertussen blijf je met wijsvinger, midden- en ringvinger de ademweg openhouden door de onderkaak vast te nemen en die naar boven te brengen terwijl je het hoofd kantelt. Adem zelf diep in en beadem langs de opening in het masker. Elke beademing duurt ongeveer 1 seconde bij volwassenen en 1,5 seconde bij zuigelingen en kinderen. Als je beademt, kijk je of de borstkas omhoog komt. Je laat de patiënt uitademen terwijl je je mond van het masker neemt. C Het ballonklepmasker

1. Ballon, 2. Eenrichtingsklep, 3. Masker, 4. Zuurstofinlaatopening, 5. Zuurstofreservoir Het bestaat uit het masker, de kleppen voor toevoer en afvoer van lucht, een ballon met een volume van minstens 800 ml, een luchtinlaatopening, een zuurstofinlaatopening in de ballon en een zuurstofreservoir dat aansluit op de ballon. Je moet dit apparaat uit elkaar kunnen nemen om het te reinigen en het moeiteloos weer in elkaar kunnen zetten.

3.37


hoofdstuk 3

Hoe werkt het ballonklepmasker? De zuurstof stroomt langs de zuurstofinlaat in de ballon. Als de ballon wordt samengedrukt zal door de druk in de ballon de luchtinlaat afgesloten worden en zullen lucht en zuurstof langs de toevoerklep naar het masker stromen. Als het ballonklepmasker zonder zuurstoftoevoer gebruikt wordt, wordt de patiënt beademd met gewone atmosferische lucht, die 21% zuurstof bevat. Als het ballonklepmasker met zuurstoftoevoer maar zonder zuurstofreservoir gebruikt wordt, krijgt de patiënt lucht met 50% zuurstof. Als er zuurstofaanvoer is en als het zuurstofreservoir gebruikt wordt (met een debiet van meer dan 15 l/min), zal de patiënt 100% zuurstof toegediend krijgen. Als de ballon gelost wordt, gebeurt de passieve uitademing van de patiënt langs de uitademingsklep. De kleppen van het masker zijn zo gemaakt dat de uitgeademde lucht wordt afgevoerd en niet opnieuw kan worden ingeademd. Tijdens de uitademing stroomt de zuurstof vanuit de leiding of het reservoir in de zich opvullende ballon en is die klaar voor de volgende beademing. Wanneer gebruik je een ballonklepmasker? Het gebruik van een ballonklepmasker is niet eenvoudig en het vraagt veel ervaring. Je moet namelijk drie handelingen gelijktijdig en perfect kunnen uitvoeren: de ballon dichtdrukken met de ene hand, met de andere hand de ademweg openen én het masker goed op het aangezicht van de patiënt aandrukken. Volg dus de aanwijzingen die je tijdens de opleiding krijgt: alleen gebruik maken van een zakmasker met zuurstof, een ballonklepmasker alleen gebruiken als je met z´n tweeën bent, waarbij de een de ballon indrukt en de ander het masker plaatst en de ademweg vrij houdt, of het ballonklepmasker gebruiken maar bij de minste twijfel overschakelen op het zakmasker met zuurstof. Welke maat ballonklepmasker is de juiste? Er bestaan ballonklepmaskers voor volwassenen (in verschillende maten), kinderen en zuigelingen (zie fig. ). De inhoud van de ballon en de grootte van het masker verschillen. De grootte van het masker moet zo gekozen worden dat de punt van het masker rust op de neusrug van de patiënt en de basis tussen de onderlip en de kinpunt op de onderkaak. Let erop dat je geen ballon voor volwassenen gebruikt bij een kind! Kies de juiste grootte van masker. Kies de geschikte maat van masker. Met duim en wijsvinger druk je het masker aan; met de 3 overige vingers van de hand neem je de onderkaak vast.

3.38


hoofdstuk 3

Hoe gebruik je het ballonklepmasker? Kniel bij het hoofd van de patiënt. Open de ademweg, en maak die indien nodig vrij (gebruik zo nodig het aspiratietoestel). Breng eventueel een ademwegcanule aan, tenzij de patiënt een braakreflex vertoont. Kies de geschikte maat van ballonmasker. Houd het masker stevig op de juiste plaats door het aan te drukken met je duim op het bovenste deel en met de wijsvinger op het onderste deel. De andere vingers gebruik je om de onderkaak vast te nemen tussen de kin en de hoek van de onderkaak. Met de andere hand knijp je de ballon om de 5 seconden leeg. Je kan de ballon tegen je dijbeen leegduwen. Let op: Niet teveel kracht gebruiken bij het leegdrukken van de ballon. Wanneer de borstkast omhoog komt is dit voldoende. Bij zuigelingen en kinderen doe je dat om de 3 seconden.Laat na het dichtknijpen de ballon los. Dan zal de patiënt passief uitademen. Als je met zijn tweeën bent, kan de een het masker op zijn plaats houden terwijl de ander de ballon bedient.

D Middelen om zuurstof toe te dienen De lucht die wij inademen, bevat 21% zuurstof en dat is ruim voldoende onder normale omstandigheden. Veel patiënten in een noodgeval zullen echter extra zuurstof nodig hebben omdat ze een falende of gedeeltelijk belemmerde ademhaling hebben. wie heeft extra zuurstof nodig? - - - - - -

patiënten met ademhalingsmoeilijkheden of hartstilstand patiënten met een hartaanval of een beroerte, waarbij de belangrijke bloed toevoer naar de hartspier of de hersenen afgesloten is patiënten in shock: zij hebben een gebrekkige bloedsomloop en hebben dus ook problemen met de zuurstoftoevoer naar de organen patiënten die veel bloed verliezen, krijgen problemen met de bloedsom loop en dus ook met de zuurstofvoorziening patiënten met longaandoeningen: zij kunnen niet goed meer ademen en kunnen dus niet voldoende zuurstof opnemen patiënten in coma of met vergiftiging door koolstofmonoxidegas

Een ambulancier moet deze situaties kunnen herkennen, onder andere aan de blauwe of bleekgrauwe kleur van de patiënt, aan het ademhalingspatroon en aan het verminderde 3.39 bewustzijn, verwardheid of rusteloosheid van de patiënt.


hoofdstuk 3

waarop moet je letten bij het gebruik van zuurstof? Het toedienen van zuurstof is vaak een levensreddende handeling. Bij juist gebruik zijn de voordelen van toediening altijd groter dan de medische of niet-medische gevaren. Zuivere zuurstof is namelijk een explosief gas. In de zuurstofflessen staat de zuurstof onder druk. Een scheur in de fles of het afbreken van een klep maakt de fles tot een levensgevaarlijk projectiel. Zuurstof is bovendien zeer ontvlambaar, waardoor het branden zal aanwakkeren. Laat daarom bij voorbeeld nooit toe dat gerookt wordt wanneer zuurstof wordt toegediend. Als zuurstof onder druk in contact komt met olie of petroleumprodukten reageert het met een explosie. De apparaten voor zuurstof-toediening mogen dus nooit ‘gesmeerd’ worden met olie. Werken met zuurstof vergt daarom een juiste aanpak en de nodige zorg. Zuurstof kan in zeldzame gevallen schadelijk zijn voor de patiënt. Te lange toediening aan te vroeg geboren kinderen is schadelijk, maar dit geval kan zich praktisch gezien niet voordoen in het kader van je activiteit als ambulancier. Zuurstof doet ook de giftigheid van een bepaald onkruidverdelgend middel (paraquat, of Gramoxone®) toenemen, maar dit komt zelden voor. Het meest voorkomende probleem vormen patiënten met CARA / COPD waarbij veel zuurstof tot ademhalingsstilstand kan leiden (zie hoofdstuk 5, ‘de zieke patiënt’, voor verdere uitleg). met welke apparaten kan je zuurstof toedienen? Men beschikt over draagbare apparaten, maar ook over vaste systemen die in de ziekenwagen worden geïnstalleerd. De meeste apparaten bestaan uit een zuurstofcilinder, een ontspanner, een debietmeter en een masker of sonde.

De zuurstofcilinder

3.40


hoofdstuk 3

De zuurstofcilinder bevat samengeperst zuurstofgas en is de ideale manier om overal, ook buiten het ziekenhuis, over zuurstof te kunnen beschikken. Cilinders die zuurstof bevatten, moeten wettelijk voorzien zijn van een witte kraag. De cilinders bestaan in verschillende formaten, van twee tot tien liter, wat in de cilinder gegrift staat Dit volume moet je goed kennen, zodat je altijd weet hoeveel zuurstof je bij je hebt (zie verder). Deze cilinders kunnen gevaarlijk zijn als je ze verkeerd behandelt. Laat ze daarom nooit vallen of ergens hard tegenaan stoten. Bevestig cilinders tijdens het transport aan de brancard. Verplaats een cilinder nooit door hem te slepen of te rollen. Rechtopstaande cilinders moeten vastgemaakt worden. Er mag nooit gerookt worden waar met zuurstof gewerkt wordt. Ook vuur of een open vlam zijn verboden. Gebruik nooit olie, vet of zepen op basis van vet op de ontspanner of de debietmeter. Bedien de cilinder niet met vettige handen. Maak geen contact tussen de cilinder en instrumenten die met vet behandeld zijn. Gebruik nooit kleefpleisters of kleefband op de cilinder aangezien de kleefstof explosief kan reageren met de zuurstof.

!

Indien geen geïntegreerde ontspanner en manometer, gebruik alleen de debietmeter en de ontspanner die voor de cilinder bestemd zijn (vb bij aansluiting beademingstoestellen). Gebruik dan steeds gereedschap uit non-ferro metalen om de ontspanner of de debietregelaar te bevestigen of te regelen. Andere metalen kunnen vonken veroorzaken en betekenen dus explosiegevaar. Gebruik als ambulancier alleen zuurstof voor medisch gebruik. Zuurstof voor industrieel gebruik kan onzuiverheden bevatten.

Draai een cilinder nooit helemaal open, maar draai de ontspanner steeds een kwartslag terug dicht om te vermijden dat iemand na jou de cilinder in open stand zou kunnen forceren. De ontspanner hoeft niet helemààl open te staan om zuurstof te kunnen geven. Berg de cilinders op in een koele, geventileerde ruimte, stevig verankerd op hun vaste plaats.

3.41


hoofdstuk 3

Zuurstofcilinder: Verschillende types cilinders Schroefdraad en O-ring Ontspanner Meter voor de ontspanner (manometer) Debietregelaar en debietmeter Aanbrengen van de ontspanner. moet zonder gereedschap kunnen gebeuren. De Belgische wetgeving voorziet dat de cilinders om de vijf jaar door de fabrikant moeten nagekeken worden. De druk mag maximaal 200 bar zijn (200 keer de atmosferische druk). De druk waarbij de cilinder getest werd door de fabrikant staat op de cilinder vermeld. De ontspanner De ontspanner of drukregelaar brengt de druk van 200 bar naar een niveau waarbij de zuurstof kan toegediend worden aan de patiënt.

ingebouwde ontspanner De debietmeter Bij de meeste moderne apparaten zijn de ontspanner en de debietmeter in één geheel aan elkaar gebouwd. De debietmeter is de kraan waarmee je de hoeveelheid zuurstof regelt die per minuut geleverd wordt. Er zijn verschillende soorten debietmeters.

- Het eerste type bestaat uit een doorzichtige buis waarop een schaal staat. Een zwevend balletje geeft op deze schaal het debiet aan. Deze debietmeter moet steeds verticaal staan om een juiste aflezing mogelijk te maken. Bovendien is hij eigenlijk te breekbaar om in de dringende hulpverlening dienst te doen. Dit type is wel bruikbaar voor de vaste ziekenhuissystemen.

- Het tweede type heeft een (wijzerplaatachtige) afleesschaal waarop een wijzer het debiet aangeeft. Dit type is onafhankelijk van de stand van de cilinder en is minder breekbaar.

3.42


hoofdstuk 3

- Het derde type is de debietmeter die vooraf geijkt is. De ambulancier kan zelf kiezen welk zuurstofdebiet er gegeven wordt (bij voorbeeld 2, 4, 6, 8, 10 of 12 l/ min). Dit systeem is bijzonder stevig en effectief. - Het vierde type geeft steeds hetzelfde debiet. Het systeem kan enkel af of aan gezet worden. Dit type is niet geschikt voor de dringende hulpverlening. Je kan hiermee nooit het debiet aanpassen naargelang de behoefte van de patiënt. Voor iemand met bepaalde chronische luchtweg aandoeningen kan 10 l/min bij voor beeld te veel zijn. Dit type wordt wel gebruikt in fabrieken of werkplaatsen bij arbeidsongevallen.

Hoe weet je hoelang je hoeveel zuurstof kan geven? Je moet in staat zijn uit te rekenen hoelang de voorraad zuurstof strekt. Je kan dit eenvoudig berekenen aan de hand van de druk in de cilinder (af te lezen op de meter van de ontspanner), het volume van de fles (gegrift in de fles) en het debiet van de zuurstoftoevoer (af te lezen op de debietmeter). In normale omstandigheden (niet op grote hoogten of tijdens luchttransport waar de luchtdruk lager is dan normaal) is de berekening als volgt:

!

Volume (= waterinhoud) van zuurstoffles x druk in zuurstoffles = hoeveelheid beschikbare zuurstof Bij voorbeeld. Een fles van 6 liter waarin een druk van 100 bar heerst zal bij gewone luchtdruk 600 liter zuurstof leveren. Zodra je dat weet is het snel te berekenen hoeveel zuurstof er bij een bepaald debiet nog rest. Als je over 600 liter zuurstof beschikt zal het bij een debiet van 10 l/min 60 minuten duren voor de fles leeg is. De bevochtiger : Er bestaan systemen waarbij de zuurstof door een reservoir met water loopt voor ze wordt ingeademd. Dit is vooral nuttig bij langdurige toediening in een ziekenhuis. In gevallen van dringende hulpverlening is dit hoogstens bruikbaar bij zeer lange ritten met de ziekenwagen. Deze reservoirs met water zijn daarenboven mogelijke broedhaarden van kiemen zodat men ze in het kader van de dringende hulpverlening beter vermijdt. Sondes en maskers: Er bestaan verschillende systemen om zuurstof naar de patiënt te leiden. voor zuurstoftoediening Er zijn er die geschikt zijn voor patiënten die zelf nog voldoende kunnen ademen en er zijn types speciaal voor patiënten die zelf onvoldoende of niet meer ademen.

3.43


hoofdstuk 3

Bij patiënten die zelf kunnen ademen De neusbril De neusbril bestaat uit een soepele leiding die aan de zijde van de patiënt echter uitmondt in een ‘brilvormig’ uiteinde met twee uitlaten die in beide neusgaten passen en die op hun plaats gehouden worden door een lus die achter de oren van de patiënt en vervolgens onder de kin door wordt aangebracht.

Het debiet van de neusbril kan gevarieerd worden tussen 1 en 6 l/min. Dat komt neer op respectievelijk 24% en 44% zuurstof in de ingeademde lucht. Een hoger debiet geven door de neussonde of neusbril is niet aangewezen omdat dat de neusslijmvliezen doet uitdrogen. Het is in feite aangewezen nooit meer dan 3 l/min toe te dienen als de toediening langer dan 10 minuten duurt. De neusbril wordt meestal gebruikt bij medische aandoeningen die niet zo ernstig zijn. Ze worden later besproken. Ook patiënten met chronische ontstekingen van de ademwegen komen voor de neussonde of neusbril in aanmerking omdat ze niet meer dan 1 tot 2 l/min zuurstof toegediend mogen krijgen. Voor patiënten met ernstige aandoeningen is een neussonde of neusbril onvoldoende omdat zij meer dan 6 l/min nodig hebben. Zij moeten zuurstof door een masker toegediend krijgen. Soms zullen zij een masker echter niet verdragen (omwille van een verstikkingsgevoel) en dan is een neussonde of neusbril op maximaal debiet (3 l/min) nog altijd beter dan niets. Let op, door de hoge druk kan de leiding van de neussonde of neusbril soms losschieten

3.44


hoofdstuk 3

De neusbril

De beide openingen van de neusbril worden in de neusgaten gebracht. De maskers Ambulanciers gebruiken normaal alleen het masker met reservoir. Voor de volledigheid bespreken we ook even het eenvoudige masker omdat je ook daarmee in aanraking kan komen en er de voor- en nadelen van moet kennen. Het eenvoudige masker bestaat uit zacht plastiek dat de vorm aanneemt van het gelaat op de plaats van mond en neus. Het masker heeft openingen in een cirkelvorm waarlangs naast de zuurstof de lucht ingeademd wordt en waarlangs de uitgeademde lucht kan ontsnappen. Aan het uiteinde kan de zuurstofleiding worden aangesloten.

zuurstofmasker (volwassenen, kinderen)

masker met reservoir (volwassenen, kinderen)

1 eenvoudig zakvormig reservoir 2 eenrichtingsopening 3 zuurstoftoevoer

3.45


hoofdstuk 3

De zuurstof stroomt in het masker en wordt vermengd met de lucht vooraleer die wordt ingeademd. De zuurstof drijft ook de uitgeademde lucht uit het masker. Om dat te doen moet het zuurstofdebiet minstens 6 l/min bedragen. Bij een lager debiet zou de patiënt de net uitgeademde lucht weer inademen en zo te weinig zuurstof toegediend krijgen. Bij 6 l/min krijgt de patiënt 35% zuurstof, bij 10 l/min loopt dat op tot 60%. Het masker met reservoir ziet eruit als een eenvoudig aangezichtsmasker waarbij de openingen in de zijkant echter uitgerust zijn met rubberen schijfjes waardoor de uitgeademde lucht wel naar buiten kan ontsnappen, maar die zich bij inademing door de onderdruk sluiten. Het gevolg hiervan is dat tijdens de inademing geen lucht van buiten door deze openingen wordt aangezogen. Op die manier krijgt de patiënt meer zuurstof in te ademen. Het masker is voorzien van een zakvormig reservoir waarlangs de zuurstof in het masker stroomt. Bij een debiet van 8 l/min krijgt de patiënt 80% zuurstof, bij 15 l/min loopt dat op tot 95%. Het is van groot belang de juiste techniek te gebruiken bij het aanleggen van dit masker (zie fig.): Als de patiënt bewust is, leg je altijd uit dat zuurstoftoediening noodzakelijk is en dat daarvoor een masker moet opgezet worden. Kies een masker met passende grootte. Er zijn verschillende maten, namelijk voor zuigelingen, kinderen en volwassenen. Bij een patiënt met een ademopening in de hals (stoma) kan je een kindermasker gebruiken en dat op de hals over de opening aanbrengen. Verbind het masker met de zuurstofleiding en verbind die met de cilinder. Neem het masker en sluit met de vinger de toegangsweg van het zuurstofreservoir naar het masker af. Zet de debietmeter op de gewenste stand en druk op de opening tot het reservoir helemaal gevuld is met zuurstof. Zet het masker op het gelaat en maak het met de elastiek vast rond het hoofd. Het masker moet goed aansluiten op het gelaat, zoniet wordt extra lucht van buiten het masker aangezogen en krijgt de patiënt minder zuurstof. Regel het debiet zo dat het volume in het reservoir bij het inademen hooguit met 1/3 vermindert. Als het méér afneemt, krijgt de patiënt te weinig zuurstof en moet je het debiet verhogen. Het minimum debiet is 8 l/min. Bij een patiënt die snel en diep ademt moet je het debiet soms opdrijven tot 15 l/min. Als de patiënt het masker niet verdraagt, moet je overschakelen op de neussonde of neusbril. Soms helpt het als de (bewuste) patiënt zelf het masker op neus en mond mag houden. 1.

Leg aan de patiënt uit wat er zal gebeuren en kies het masker met de gepaste grootte

3.46


2.

Open de zuurstofcilinder en controleer de druk op de ontspanner. Verbind het masker met de zuurstofleidingen verbind deze met de ontspanner /cilinder.

3.

Zet de debietmeter op de gewenste stand en druk op de opening tot het reservoir volledig gevuld is met zuurstof

4.

Regel het zuurstofdebiet terwijl je naar het volume van het zuurstofreservoir kijkt.

5.

Zet het masker voorzichtig op het gelaat.

hoofdstuk 3

Als je wil stoppen met de zuurstoftoediening verwijder je het masker door de elastiek los te maken. Draai de kraan van de cilinder toe. Koppel de leidingen los van de cilinder. Laat de zuurstof die zich nog in de debietmeter bevindt weglopen door de debietmeter helemaal open te zetten.

3.47


hoofdstuk 3

Je gebruikt het masker met reservoir bij patiënten die veel zuurstof nodig hebben, bij voorbeeld bij vergiftiging door kacheluitwasemingen (koolstofmonoxidevergiftiging) of shock. In dit handboek zal bij verschillende ziektebeelden aangegeven worden welke hoeveelheid zuurstof moet toegediend worden, en op welke wijze.

Bij patiënten die niet meer zelf kunnen ademen Een patiënt die niet meer zelf kan ademen moet vanzelfsprekend beademd worden. Bij mond-op-mond beademing kan natuurlijk geen extra zuurstof worden toegediend. Bij het gebruik van een zakmasker of een ballonklepmasker is gelijktijdige toediening van zuurstof wel mogelijk. Het gebruik van het zakmasker werd eerder beschreven. Een goed zakmasker heeft een zuurstofinlaat. Als je daarlangs 10 l/min zuurstof toedient, krijgt de patiënt ongeveer 50% zuurstof in te ademen. Van het ballonklepmasker beschreven we hoger het gebruik al. Het heeft een zuurstofinlaat. De zuurstof vult het reservoir zodat de patiënt beademd wordt met zuurstof in plaats van met lucht. Als je een debiet geeft waarbij het ballonreservoir steeds opgeblazen blijft (ongeveer 15 l/min), zal de patiënt met nagenoeg zuivere zuurstof (90%) beademd worden. Deze manier van beademen heeft dus voordelen die af te wegen zijn tegen het probleem dat het gebruik moeilijk is en enige vaardigheid vereist. Er zijn ook automatische beademingstoestellen met een aangezichtsmasker die de beademing aanpassen aan de druk in het reservoir. Het gebruik ervan vraagt training en ervaring. De automatische beademingsapparaten zijn meestal draagbaar en voorzien van een vrij kleine zuurstofcilinder. Een fles van een halve liter met een druk van 110 bar bevat 55 liter zuurstof, zodat je bij een debiet van 5,5 l/min slechts 10 minuten zuurstof kan geven. Voor een ambulancier is een zakmasker (of een ballonklepmasker, mits toelating van de arts die instaat voor je opleiding) te verkiezen boven deze apparaten. Hulp aan de MUG bij de beademing Het mobiel urgentieteam beschikt over een aantal gespecialiseerde middelen en apparaten om slachtoffers met een belemmerde ademweg of met ademfalen te helpen: de Magilltang, de laryngoscoop, de endotracheale buis en het automatische beademingstoestel. Het is goed dat een ambulancier deze toestellen (her)kent om te begrijpen wat de leden van de MUG zullen doen en nodig hebben. In welke mate je assistentie geeft, hangt natuurlijk af van de opleiding die je gekregen hebt en van de beslissingen van de MUGarts ter plaatse. Bij de ‘endotracheale intubatie’ wordt een buis (de tube) in de luchtpijp (trachea) gebracht. Aan het uiteinde is de tube voorzien van een opblaasbare ‘manchet’ (ook ‘cuff’ genoemd). Als deze tube op zijn plaats zit, zal door het opblazen van de manchet de tube sluitend op de luchtpijp aangesloten worden. Zo zal de patiënt bij beademing op de tube zeer gemakkelijk met 100% zuurstof beademd worden. Die beademing kan gebeuren via een ballon of met een automatisch beademingstoestel. Het beademingstoestel kan zo ingesteld worden 3.48 dat je het debiet en de frequentie afzonderlijk kan regelen.


hoofdstuk 3

Voor de intubatie en tijdens de voorbereiding ervan moet de patiënt zo goed mogelijk beademd worden met zuurstof. Dit is de verantwoordelijkheid van de ambulancier. Als je moet helpen bij het aanreiken van het materiaal aan de arts terwijl die de intubatie uitvoert, zal dat tijdens je opleiding uitvoerig besproken worden. Het nodige materiaal: 1 Laryngoscoop met bladen van verschillende grootte 2 Magilltang (verschillende grootte) 3 Aspiratietoestel klaar voor gebruik 4 Endotracheale tube / eventeel Larynxmasker (steriel verpakt) met ‘cuff’ om de tube sluitend in de ademweg aan te brengen + spuit om de cuff op te blazen 5 Voerdraad voor de tube 6 Glijmiddel 7 Kleefpleister en schaar

3.49


hoofdstuk 3

3.1.9.3 Oxymetrie van de puls Waarom pulsoxymetrie ? Zoals je weet is zuurstof van levensbelang voor de cellen. Vroeger heb je geleerd, dat de zuurstof die wij inademen opgenomen en uitgewisseld wordt in de longblaasjes door de ademhaling. Het hart- en bloedvatenstelsel vervoert de rode bloedcellen die geladen zijn, met zuurstof via het bloed naar de haarvaten in de weefsels en het is op deze plaats dat de rode bloedcellen de zuurstof aan de cellen overdragen. In de rode bloedcellen is de struktuur die de zuurststof opneemt en afgeeft een bijzonder eiwit: de hemoglobine. Wanneer de hemoglobine verzadigd is met zuurstof, spreekt men van oxyhemoglobine of verzadigde hemoglobine; in deze vorm heeft de hemoglobine een rode kleur. Wanneer de hemoglobine arm is aan zuurstof, spreekt men van onverzadigde hemoglobine; zuurstofarme hemoglobine heeft een paarsblauwe kleur. De hoeveelheid zuurstof die zal aangeboden worden aan cellen (zoals bij voorbeeld hersencellen, hartspiercellen,…) hangt dus af van:

- de hoeveelheid zuurstof op de hemoglobine van de rode bloedcellen, ook de saturatie of zuurstofverzadiging van de rode bloedcellen genoemd, - de hoeveelheid rode bloedcellen die in de haarvaten beschikbaar is, - het debiet van de bloedstroom naar de haarvaten, - de mate waarin de cel de O2 kan opnemen.

Waarom kan een zuurstoftekort optreden ? Je zal begrijpen dat een patiënt te weinig zuurstof kan hebben omwille van verschillende redenen:

- door een tekort aan zuurstof in de ingeademde lucht, - door een ontoereikende ademhaling (voorbeeld: obstructie van de bovenste luchtwegen, vergiftiging door heroïne, schedeltrauma, …), - door een verminderde gasuitwisseling ter hoogte van de wand van de long blaasjes (longaandoeningen, zwelling van slijmvliezen door prikkelende gas sen, …), - door een tekort aan rode bloedcellen (belangrijk bloedverlies, …), - door een verminderde stroom van rode bloedcellen (hartfalen, shock, …), - door een onmogelijkheid van de hemoglobine van de rode bloedcellen om zich met zuurstof te binden (intoxicatie door CO, …), - door stijging van het zuurstofverbruik (koorts, verwonding, stress, …). - De zieke of gewonde moet voldoende zuurstof hebben; zoniet moet je de ge paste maatregelen treffen.

3.50


hoofdstuk 3

Hoe herken je een patiënt met een tekort aan zuurstof ? Sommige patiënten zullen meerdere en verschillende redenen hebben,waarom een onvoldoende zuurstofvoorziening voor hun cellen ontstaat. Het is niet altijd duidelijk om aan het uiterlijk van de patiënt te zien of deze een tekort aan zuurstof heeft. Tekens van cyanose zullen niet altijd voorkomen. Het was dan ook belangrijk voor de dringende geneeskundige hulpverlening een middel te vinden voor de meting van de zuurstofverzadiging van de rode bloedcellen (van 0 tot 100%), alsook een methode voor de meting van de kracht van de puls ter hoogte van de haarvaten. Bovendien moet de methode niet-invasief zijn, wat wil zeggen: te bewerkstelligen zonder prik door de huid. Voor het gebruik in de dringende geneeskundige hulp, moet het materiaal handig en draagbaar zijn. Een dergelijk toestel is momenteel beschikbaar: de oxymeter van de puls. Waarop steunt de gebruikte techniek ? De gebruikte techniek is een meting van de zuurstofsaturatie met tegelijkertijd een meting van de puls. Een sensor wordt geplaatst op een zone van de huid die toelaat een gebied van de haarvaten van de patiënt te “zien”. Meestal wordt een vingertop gebruikt. Bij erg koude extremiteiten is het soms aangewezen om een oor of neussensor te plaatsen, indien deze aanwezig is … Eén van de zijden van de sensor zendt een lichtsignaal uit. Deze zender is een lichtbron met twee kleurengolflengten, rood en infra-rood licht, nauwkeurig en definitief bepaald voor elk toestel. De andere kant van de sensor is een ontvanger (licht detector). Hij ontleedt licht van minstens twee golflengten die gekozen worden voor hun absorptie door de twee soorten hemoglobine die ons interesseren: de verzadigde hemoglobine en de hemoglobine die onverzadigd is door zuurstof. De elektronica van het toestel ontleedt de lichtintensiteit in de golflengten rood en infrarood. De absorptie van het licht is de vermindering van de intensiteit, tussen lichtbron en ontvanger, wanneer een lichtbundel door een bepaalde stof, zoals hemoglobine, gaat. Het toestel berekent uit de absorptie het percentage verzadiging door zuurstof van de hemoglobine in de haarvaten die bewaakt worden door de sensor: dit noemt men de oxymetrie. Het percent zuurstofverzadiging De normale waarden die gemeten worden bij iemand die gezond is en gewone lucht ademt (21% zuurstof) liggen tussen een verzadiging van 100 tot 96%. Indien de patiënt lijdt aan een onvoldoende toevoer van zuurstof naar de cellen, zijn de gemeten waarden lager: 90%,85%, … Wanneer de toevoer van zuurstof naar de cellen verbetert, verbetert ook de gemeten waarde van het percent zuurstofverzadiging; de evolutie is belangrijker dan één waarde. 3.51


hoofdstuk 3

In de praktijk De evolutie van de techniek maakt dat de oxymeters draagbaar geworden zijn, op batterijen werken en gebruiksvriendelijker geworden zijn. Al de ziekenwagens van de dienst 100 zijn uitgerust met een pulsoxymeter. Als hulpverlener-ambulancier moet je deze techniek van bewaking kennen. Indien de pulsoxymeters uitwendig een verscheiden uitzicht kunnen vertonen, werken zij toch allen op de hogervermelde technieken en basisprincipes. Je moet het gebruik kennen van het toestel dat je ter beschikking gesteld wordt.

Voor de aanvang van je dienst - Ga de spanning van de elektrische batterijen na. - Kijk of de sensor aangesloten is aan het toestel. Meestal is de sensor een “klem” die op een vingertop geplaatst wordt. Dikwijls herinnert een tekening op de sensor aan de juiste wijze van plaatsing. De lichtbron moet je steeds ter hoogte van de nagel plaatsen en de ontvanger aan de onderkant van de vingertop. - Ga na of de sensor zuiver is en bij het in werking stellen een rood licht uitstraalt. Bij de patiënt - Zet het toestel aan. - Plaats de sensor: de vingertop moet zuiver en goed toegankelijk zijn. - Op enkele seconden ijkt het toestel zichzelf. - Van zodra het toestel een voldoende puls meet en een betrouwbare waarde bekomt, geeft het de gevonden waarde van de zuurstofverzadiging weer (in %). - Het toestel zendt een geluidssignaal uit bij elke puls, toont op een scherm de gemeten puls en drukt de resultaten en de tijd van elke meting af. Eventueel gaat het alarm aan volgens de ingestelde grenzen van zuurstofverzadiging. Na elk gebruik - Vul de eerste waarde van de zuurstofsaturatie (%Sat O2 onder de hoofding circulatie) op het registratieformulier van het ambulancevervoer in; daaropvolgende waarden kunnen ingevuld worden onder de hoofding opmerking.

3.52


hoofdstuk 3

- Zorg dat het toestel steeds wordt gereinigd volgens de voorschriften van de fabrikant. - Zorg dat het toestel steeds wordt uitgeschakeld alvorens op te bergen. - Controleer steeds eerst de batterijstatus. Beperkingen van de techniek De oxymetrie van de puls is een opmerkelijke vooruitgang van de niet invasieve monitoring (dit wil zeggen bewaking) van de patiënt. Door het weergeven van de meting aan de vinger van de patiënt, is het toestel in staat je te helpen bij de bewaking van de zieke of de gewonde. De techniek is niet gevaarlijk voor de patiënt en de huidige sensoren hebben een grote betrouwbaarheid. Al deze voordelen mogen je niet doen vergeten dat uitwendige oorzaken de meting kunnen verstoren en dat er grenzen aan de techniek zijn; - De bewegingen van de sensor op de vinger verstoren de meting. - Hetzelfde geldt voor nagellak of een zeer donkere huidskleur. - Een sterke uitwendige lichtbron kan een sensor, die niet afgeschermd is, verstoren. - Belangrijke elektromagnetische storingen in de onmiddellijke omgeving van het toe stel maken de meting onbetrouwbaar. - Een shock (bij voorbeeld: belangrijk bloedverlies of cardiopulmonaire stilstand…) onderdrukt de doorbloeding van de haarvaten zodat een meetbaar signaal ontbreekt. Verlies in deze situatie geen tijd door kost wat kost een signaal te willen hebben. De behandeling van de patiënt is op dat ogenblik belangrijker. Een belangrijke vasocon strictie (vernauwing) van de haarvaten ten gevolge van koude of geneesmiddelen (zo als adrenaline) kunnen de meting verstoren. - Een belangrijke anemie (dit wil zeggen een ernstig tekort aan rode bloedcellen) beïn vloedt de meting. - Een intoxicatie met koolstofmonoxyde (CO) vormt de hemoglobine om tot “carboxy hemoglobine”. Het nadeel is dat deze hemoglobine die door koolstofmonoxyde ge blokkeerd is door het toestel als normaal hemoglobine gemeten wordt. Dit zal meestal onterecht optimistische, dus gevaarlijke, resultaten geven. - De hulpverlener-ambulancier moet onthouden dat een intoxicatie met CO vals normale waarden van zuurstofverzadiging geeft. Opmerking: tegenwoordig bestaan pulsoxymeters die ook CO detecteren en de verzadiging in het bloed weergeven! Besluit De oxymetrie van de puls is een techniek die je toelaat als hulpverlener-ambulancier de zuurstofverzadiging van de weefsels van de patiënt te bewaken. Deze techniek meet het ritme, de kracht van de puls en de zuurstofverzadiging van de rode bloedcellen in de haarvaten. Het toestel helpt je de evolutie van de toestand in te schatten. Een verbetering van een slechte zuurstofverzadiging is het teken van doeltreffende hulp aan de patiënt (bij voorbeeld zuurstof met masker, …). Als hulpverlener-ambulancier moet je de valstrikken en de grenzen van de techniek ken3.53 nen.


hoofdstuk 3

3.2 Als het hart stopt 3.2.1. BASISREANIMATIE VAN DE VOLWASSENE EN AUTOMATISCHE EXTERNE DEFIBRILLATIE (ERC 2005) Plotse hartstilstand is de voornaamste doodsoorzaak in Europa en treft jaarlijks zowat 700.000 personen. Bij een eerste analyse van het hartritme wordt bij ongeveer 40 % van de slachtoffers van een plotse hartstilstand ventrikelfibrillatie (VF) vastgesteld. Waarschijnlijk hebben veel meer slachtoffers VF of snelle ventrikeltachycardie (VT) op het ogenblik van de collaps, maar tegen de tijd dat het eerste elektrocardiogram wordt verricht, is hun hartritme zo verslechterd dat ze een asystolie vertonen. VF wordt gekenmerkt door een chaotische snelle depolarisatie en repolarisatie. coördinerende functie en stopt ermee op efficiënte wijze bloed rond te stuwen. Veel slachtoffers van een plotse hartstilstand overleven wanneer omstaanders onmiddellijk ingrijpen als er nog VF is, want een reanimatie heeft minder kans op slagen als het hartritme verslechterd is naar een asystolie. Een hartstilstand door VF is het best te behandelen met CPR door omstaanders, (de combinatie van hartmassage en beademing), samen met elektrische defibrillatie. De belangrijkste oorzaak van hartstilstand bij traumaslachtoffers, bij overdosering van geneesmiddelen, bij verdrinking en bij vele kinderen is verstikking (asfyxie); om die slachtoffers te reanimeren is beademing van het grootste belang. De precieze oorzaak van de hartstilstand doet er echter voor de ambulancier meestal niet zoveel toe. De techniek van de basisreanimatie van bloedsomloop en ademhaling is immers altijd dezelfde. Men spreekt van CardioPulmonaire Reanimatie of CPR omdat men tegelijkertijd probeert de spontane activiteit van het hart (hart in het Latijn is ‘cor’) en de ademhaling (long in het Latijn is ‘pulmo’) opnieuw op gang te brengen. Jammer genoeg slaag je er slechts zelden in om alleen met de basisreanimatie de spontane werking van hart en ademhaling weer op gang te krijgen. Toch is de basisreanimatie levensnoodzakelijk omdat je op die manier het lichaam (en vooral de hersenen) toch nog van een levensnoodzakelijke hoeveelheid zuurstof kan voorzien, zodat de patiënt het onomkeerbare punt van de biologische dood minder vlug overschrijdt. Houd de CPR vol in de hoop dat de MUG met gespecialiseerde middelen meer hulp kan bieden. Zonder jouw inspanningen zou er helemaal geen hoop zijn.

3.54


hoofdstuk 3

3.2.2 WAT ZIJN DE RISICO’S VOOR DE HULPVERLENER ? (BRC, Resuscitation, 2006) Bij een reanimatiepoging is de veiligheid van zowel hulpverlener als slachtoffer van vitaal belang. Er werd zelden melding gemaakt van incidenten waarbij hulpverleners ziek werden bij het verrichten van CPR. Slechts in enkele verslagen was er sprake van overgedragen infecties zoals tuberculose (TBC) en een ernstige acute longziekte (SARS = severe acute respiratory distress syndrome).Nooit is gerapporteerd over de transmissie van het aidsvirus tijdens CPR. Er zijn geen studies gepubliceerd over de doeltreffendheid van het gebruik van barrièreapparaten bij mensen tijdens CPR; uit laboratoriumonderzoek daarentegen blijkt dat bepaalde filters of barrièreapparaten met eenrichtingsklep de overdracht via de mond van bacteriën naar hulpverleners bij mond-opmondbeademing kan tegengaan. Tijdens een epidemie van een hooginfectieuze ziekte zoals SARS moeten hulpverleners maximale beschermende voorzorgsmaatregelen nemen. Als professionele hulpverlener heb je de beschikking over hulpmiddelen welke een effectieve bescherming bieden, met name het ballonklepmasker, dit dient dan ook bij iedere reanimatie gebruikt te worden. 3.2.3 WAT GEBEURT ER BIJ EEN CARDIOPULMONAIRE STILSTAND ? Voor de uitleg over de bouw en werking van het hart verwijzen we naar hoofdstuk 1. Het is goed dat grondig door te nemen voor je hier verder leest. Elke samentrekking van de hartspier gaat gepaard met een elektrische activiteit. Normaal vertoont die elektrische ontlading een regelmatig patroon omdat de hartspier regelmatige impulsen krijgt van de zenuwen die het hart aansturen. Deze elektrische activiteit kan met een hartmonitor door de MUG worden geregistreerd. Bij een cardiopulmonaire stilstand onderscheidt men drie types van storingen in het patroon van de elektrische activiteit van de hartspier.Registreert de hartmonitor een chaos van elektrische activiteit, dan spreekt men van ventrikelfibrillatie. In deze gevallen is het mogelijk om de elektrische chaos in de hartspier opnieuw te ordenen door het toedienen van een elektrische schok. Dit noemt men ‘defibrillatie’ en het volstaat soms om de patiënt te helpen. Bij een asystolie registreert men geen enkele elektrische activiteit meer, zodat het hart ook helemaal niet meer samentrekt. Bij een polsloze electrische activiteit registreert men nog wel een geordend elektrisch signaal, maar het is blijkbaar niet meer in staat om het hart tot samentrekken te bewegen. De elektrische signalen en de mechanische spieractie zijn dus losgekoppeld, ‘gedissocieerd’.

3.55


hoofdstuk 3

HOE IEMAND EEN HARTSTILSTAND DOEN OVERLEVEN Of iemand een cardiopulmonaire stilstand overleeft, hangt af van een aantal factoren. Enerzijds is er de gezondheidstoestand van de patiënt, de leeftijd, reeds doorgemaakte aandoeningen en de oorzaak van de stilstand. Anderzijds wordt de overleving voor een aanzienlijk deel bepaald door de snelheid waarmee de medische hulp het slachtoffer bereikt. Een stilstand van hart en ademhaling zal na enkele minuten immers reeds onherstelbare schade aan de hersenen toebrengen.

asystolie ventrikeltachycardie

normale hartactiviteit

ventrikelfibrillatie

3.2.3 HET CONCEPT VAN DE OVERLEVINGSKETEN. Het concept van de overlevingsketen beschrijft de vitale stappen die nodig zijn voor een succesvolle reanimatie. (zie figuur ). De meeste van die stappen kunnen worden toegepast op slachtoffers van een hartstilstand door VF of verstikking. Snel herkennen van het spoedgeval en de hulpdiensten bellen: activeer het urgentiesysteem of de lokale hulpverlening, bvb. “bel naar 112” Vroegtijdige hulp kan een hartstilstand voorkomen.

3.56


hoofdstuk 3

Vroegtijdige reanimatie door omstaanders: onmiddellijk toepassen van CPR kan de overlevingskansen bij een hartstilstand door VF verdubbelen of verdrievoudigen. Vroegtijdige defibrillatie: CPR met defibrillatie binnen 3-5 minuten na de collaps minuten na de collaps kunnen de overlevingskansen verhogen tot 49-75%. Elke minuut vertraging bij het toepassen van defibrillatie vermindert de kans op overleving bij ontslag uit het ziekenhuis met 10-15%. Vroegtijdige gespecialiseerde reanimatie en reanimatienazorg: de kwaliteit van de behandeling na de reanimatie beïnvloedt de overleving. In de meeste landen verlopen er 8 minuten of meer tussen de alarmering van de urgentiediensten en de aankomst van de hulpverlening (antwoordtijd). In die tijdspanne hangen de overlevingskansen van het slachtoffer af van het snel op gang brengen door de omstaanders van de eerste drie stappen van de overlevingsketen. Slachtoffers van een hartstilstand hebben onmiddellijk CPR nodig. CPR zorgt voor een een kleine maar noodzakelijke bloeddoorstroming naar het hart en de hersenen. CPR verhoogt bovendien de kansen dat een defibrillatieschok de VF zal stoppen en dat het hart een doeltreffend ritme en een efficiënte systemische bloeddoorstroming kan ontwikkelen. Hartmassage is vooral belangrijk als er binnen 4 à 5 minuten na de collaps geen schok kan worden toegediend. Defibrillatie onderbreekt het ongecoördineerde depolarisatie- repolarisatieproces dat ontstaat tijdens VF. Als het hart nog levensvatbaar is, gaan de normale pacemakers hun functie weer hervatten, een doeltreffend ritme ontwikkelen en de bloedsomloop terug op gang brengen. In de eerste minuten na een succesvolle defibrillatie kan het hartritme traag en inefficiënt zijn; hartmassage kan dan noodzakelijk zijn tot een adequate hartfunctie hersteld is. Ook niet-professionele hulpverleners kunnen getraind worden in het gebruik van een automatische externe defibrillator (AED), zodat het hartritme van het slachtoffer wordt geanalyseerd en ze een defibrillatieschok kunnen toedienen bij VF. Een AED geeft gesproken aanwijzigen die de hulpverlener leiden, analyseert het ECG-ritme en wijst de hulpverlener erop als er een schok nodig is. AED’s zijn bijzonder nauwkeurig en zullen enkel een shock toedienen bij VF (of zijn voorloper, de snelle ventrikeltachycardie). De werking van een AED wordt beschreven in deel 3.

3.57


hoofdstuk 3

Uit verscheidene studies is gebleken hoe nuttig onmiddellijke CPR is voor de overlevingskansen en hoe nadelig de gevolgen kunnen zijn als de defibrillatie met uitstel wordt toegediend. Voor elke minuut zonder CPR zullen de overlevingskansen bij VF, ontstaan in aanwezigheid van getuigen, met 7-10 % dalen. Wanneer CPR door omstaanders wordt toegepast, verloopt de daling van de overlevingskansen minder snel, rond de 34 % per minuut. Bij een hartstilstand met ooggetuigen verdubbelen of verdrievoudigen de overlevingskansen dankzij CPR door omstaanders. Voor de hulpverlener - ambulancier binnen de Dringende Geneeskundige Hulpverlening is AED een van de basishulpmiddelen voor het uitvoeren van een efficiënte reanimatie 3.2.5 VOLGORDE VAN HANDELEN BIJ BASISREANIMATIE VAN DE VOLWASSENE.

Zorg voor de veiligheid van hulpverlener en slachtoffer Verkeer, geweld, elektriciteit, gas, gevaarlijke stoffen, bouwplaats,… Controleer het slachtoffer en kijk of hij reageert: Schud rustig aan zijn schouders en vraag: “Wat is er gebeurd?”

HALLO...

Als hij reageert door te antwoorden of te bewegen: Laat het slachtoffer in de positie waarin je het vond, in de veronderstelling dat er geen verder gevaar is. Stuur iemand om hulp halen of, als u alleen bent, laat het slachtoffer alleen om zelf hulp te halen. Blijf het slachtoffer regelmatig controleren

3.58


hoofdstuk 3

Als hij niet reageert: Roep bijkomende om hulp Draai het slachtoffer op de rug en verzeker een vrije luchtweg door het hoofd te kantelen en de kinlift uit te voeren Plaats uw hand op het voorhoofd van het slachtoffer en kantel het hoofd voorzichtig naar achter terwijl u met de wijs en middenvinger de kinlift uitvoert Probeer het kantelen van het hoofd te voorkomen als u een nekletsel vermoedt. Vermoeden bestaat bij: hoofdletsel, verkeersongeval, val van hoogte, duik in ondiep water, val van paard, contactsporten,… Gebruik in dit geval de kaakduw-techniek (KD) om een vrije luchtweg te verkrijgen. Deze techniek mag enkel uitgevoerd worden door de professionele hulpverlener. Indien het met de KD alleen niet lukt, mag het hoofd een beetje gekanteld worden gezien de prioriteit ligt bij het verkrijgen van een vrije luchtweg. Kijk, luister en voel naar een normale ademhaling terwijl de luchtweg wordt opengehouden met hoofd kantelen en kinlift. (evt. kaakduw techniek):

3.59


hoofdstuk 3

(dit is meer dan een incidentele ademteug of een oppervlakkige en onvoldoende ademhaling, agonale ademhaling of gaspen) Kijk of de borstkas beweegt. Luister bij de mond van het slachtoffer naar ademgeluiden Voel of er een luchtstroom is met uw wang Kijk, luister en voel voor min. 5, max. 10 seconden om vast te stellen of het slachtoffer normaal ademt. Bij twijfel beschouwt u de ademhaling als abnormaal.

Controleer gelijktijdig of er tekenen van circulatie zijn Als professioneel hulpverlener dient u de hartslag te controleren. Hou met één hand het hoofd in hyperstrekking door middel van de kinlift (of hoofd kantelen ) en controleer de hartslag ter hoogte van de arteria carotis met de andere hand gedurende maximum min. 5, max. 10 seconden. Deze handeling kan gecombineerd gebeuren samen met controle van de ademhaling om tijdverlies te voorkomen. Kijk eveneens naar de aanwezigheid van tekenen van leven

Stuur iemand om hulp te halen of, als u alleen bent, laat het slachtoffer alleen en ga zelf hulp halen; Kom terug en start met borstkascompressies zoals hieronder beschreven. - Kniel naast het slachtoffer - Plaats de hiel van uw hand in het midden van de borstkas (dit is het onderste derde van het borstbeen één vinger boven het zwaarvormig aanhangsel).

3.60


hoofdstuk 3

- Plaats de hiel van de andere hand op de eerste hand - Haak de vingers in elkaar en let op dat er geen druk op de ribben, het abdomen of het zwaardvormig aanhangsel wordt uitgeoefend. - Breng uzelf verticaal boven de borstkas van de patiënt en strek uw armen

- Druk het borstbeen 4-5 cm in. Los na elke compressie de druk volledig zonder het handcontact te verliezen. Druk het borstbeen in aan de ratio van 100/min. Het indrukken en loslaten moet evenveel tijd innemen…. Borstkascompressies in combinatie met beademingen

- Zorg na 30 compressies voor een vrije luchtweg door het hoofd te kantelen en de kinlift uit te voeren. - Knijp de neus dicht met de duim en wijsvinger van de hand die op het voorhoofd rust. - Zorg dat mond open is maar behoud de kinlift

3.61


hoofdstuk 3

- Adem normaal in en plaats uw mond hermetisch over de mond van het slachtoffer. - Blaas gedurende 1 seconde rustig in de mond van het slachtoffer en kijk of de borstkas opgaat. Dit is een normale ademhaling - Verwijder uw mond van de mond van het slachtoffer en kijk of de borstkas door uitademing terug naar beneden gaat. - Adem opnieuw in en herhaal de bovenstaande handelingen zodat er in totaal 2 beademingen worden gegeven. - Plaats vervolgens uw handen onmiddellijk op de juiste positie op het borstbeen en geef 30 borstkascompressies. - Ga verder met borstkascompressies en beademingen aan een ratio van 30:2 - Stop enkel indien het slachtoffer normaal begint te ademen. Indien dit niet het geval is mag de reanimatie niet onderbroken worden. Indien de eerste beademing de borstkas niet doet uitzetten moet u v oor u opnieuw probeert: - De mond van het slachtoffer controleren en eventuele zichtbare voorwerpen verwijde ren. - Controleer of het hoofd voldoende gekanteld is en de kinlift goed is uitgevoerd. Indien geen succes na twee pogingen gaat u over tot borstkascompressies. 3.2.6 CPR DOOR TWEE REDDERS BIJ EEN VOLWASSENE

Dit is de klassieke manier van reanimeren door twee hulpverlener mbulanciers. De eerste begint onmiddellijk met het ABC voor één redder zoals hoger beschreven. De tweede HV ambulancier verwittigt ondertussen -als dat nog niet gebeurd is- de MUG via het hulpcentrum 100 en maakt alles klaar voor de maskerbeademing of de beademing met ballonklepmasker (met zuurstof). Je schakelt over op de techniek voor twee HV ambulanciers na het beëindigen van een reeks van 30 borstkascompressies en 2 beademingen. De eerste HV ambulancier knielt achter het hoofd van de patiënt, in de lengte-as van diens lichaam, en opent de ademweg (hoofd kantelen, eventueel met plaatsen van ademwegcanule). Deze HV ambulancier controleert ook of de ademhaling zich ondertussen niet hersteld heeft en plaatst het masker zodat het goed aansluit op het aangezicht. Ondertussen zit de tweede HV ambulancier geknield naast de borstkas, controleert de pols en plaatst de handen op de juiste plaats om met de massage te beginnen. Als ademhaling en hart het nog steeds laten afweten, begint één HV ambulancier met 30 3.62 borstkascompressies, waarna de andere 2 maal beademt.


hoofdstuk 3

Uitzonderingen: Voor drenkelingen kunnen dezelfde aanpassingen gebruikt worden als bij kinderen om de overleving te verbeteren: 5 beademingen vooraleer te starten met CPR en als de hulpverlener alleen is 1 minuut CPR alvorens hij hulp haalt. Die aanpassingen worden enkel aangeleerd aan personen (bijvoorbeeld redders) die specifieke hulp verlenen aan verdrinkingsslachtoffers. Verdrinking is gemakkelijk te herkennen. Voor niet-professionele hulpverleners is het echter moeilijk vast te stellen of een hartstilstand het directe gevolg is van een trauma of van een intoxicatie. Die slachtoffers moeten daarom ook behandeld worden volgens het standaardprotocol.

!

Voorgaande geldt voor verdrinking, verstikking, intoxicatie waarbij de oorzaak van de collaps primair ademhalings gebonden is.

3.63


hoofdstuk 3

3.2.7 GEBRUIK VAN DE AUTOMATISCHE EXTERNE DEFIBRILLATOR (AED)

Automatische externe defibrillators zijn hoog technologische toestellen die met behulp van visuele en auditieve middelen de hulpverlener helpen bij een patiënt met een hartstilstand, een defibrillatie toe te dienen. De toestellen zijn uitgerust met software die het ECG kunnen analyseren en eventueel ook bewegingen of storingen kunnen detecteren. Aan de hand van de analyse zal het toestel bepalen of er een schok moet toegediend worden. De verdere omschrijving (omzendbrief ICM/2006/CIRCN/9 dd 28/8/2006 ) is bedoeld om “ aanbevelingen “ te geven aan de eerste hulpverleners ter plaatse opgeleid in de technieken van dringende medische hulpverlening (voornamelijk de hulpverleners-ambulanciers die een interventie doen in opdracht van een hulpcentrum 100/112). De evolutie van de richtlijnen voor cardiopulmonaire reanimatie van de Europese Reanimatieraad (ERC) benadrukken het belang van de hartmassage en van de defibrillatie. Het huidige protocol heeft als doel de tijd tussen de hartmassage en het toedienen van de defibrillatieschok te verkorten. Deze aanbevelingen, conform aan de richtlijnen van de ERC (www.erc.edu), houden rekening met onze nationale eigenheid betreffende de dringende medische hulpverlening. Ze zijn bestemd voor een ploeg van 2 personen die een interventie doen met het materieel voor een basisreanimatie (type HV ambulancier), met inbegrip van een automatische externe defibrillator. Voorbeeld van reanimatiematerieel van het type HV ambulancier: Een aspiratiepomp, een reeks oropharyngeale canules, een gelaatsmasker, een ballonklepmasker met reservoir, een zuurstoffles en een automatische externe defibrillator. 3.2.7.1 Hoe handelen bij een ventrikelfibrillatie? De cardio-pulmonaire reanimatie maakt een zeer belangrijk deel uit van de basisopleiding en de permanente vorming van de Hulpverlener- Ambulancier. De invoering van de automatische externe defibrillatie (AED) in de prehospitaal hulpverlening kan bijdragen tot een belangrijke tijdsvermindering tussen het moment van de hartstilstand en het toedienen van de defibrillatieschok. Hartstilstand wordt gedefinieerd als de afwezigheid van bewustzijn, ademhaling en perifere pulsaties. Indien dit verschillende minuten duurt, zal dat de dood tot gevolg hebben 3.64


hoofdstuk 3

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat cardiovasculaire aandoeningen een belangrijke doodsoorzaak zijn. De hartritmestoornissen, vooral diegene waar de mechanische functie van het hart zijn doeltreffendheid verliest, vormen de belangrijkste oorzaak van vroegtijdig overlijden. Door vroegtijdige reanimatie en defibrillatie is het mogelijk om de hartactiviteit volledig te herstellen.

Geleidelijk aan worden de ziekenwagens uitgerust met AED. Om ze te kunnen gebruiken heeft de overheid deze medische techniek nu ook toegankelijk gemaakt voor de Hulpverlene r- Ambulancier, op voorwaarde dat ze een degelijke opleiding krijgen en ze de AED gebruiken onder strikte medische controle. Bij elk gebruik van de AED door de Hulpverlene r- Ambulancier is de vroegtijdige interventie door een mobiele urgentiegroep noodzakelijk omdat het hier gaat om de medische aanpak van een hartstilstand. Anatomie van het hart is beschreven in hoofdstuk 1 Het prikkelvorming en -geleidingssysteem van het hart Het zuurstofarme bloed dat uit het lichaam naar de borstholte terugkeert, wordt door het rechter hart naar de longen gepompt. Het bloed dat voorzien van zuurstof uit de longen terugkeert, wordt door het linkerhart via de aorta naar het lichaam gepompt. Om te kunnen samentrekken moet de hartspier zoals alle andere spieren elektrisch gestimuleerd worden. De Sinusknoop: In de wand van de rechter voorkamer, vlak bij de uitmonding van de bovenste holle ader bevindt zich een groep cellen die een soort batterij of gangmaker vormen. Deze gangmaker stuurt via geleidingsbanen elektrische prikkels naar elke cel van de voorkamers waardoor die gecoördineerd samentrekken. De Atrioventriculaire knoop - AV- knoop: De prikkel uit de sinusknoop bereikt ook de AV - knoop, een groep cellen tussen de voorkamer en de kamer. Vanuit de AV - knoop wordt de prikkel met wat vertraging doorgegeven 3.65 aan de spiercellen van de kamers via de bundel van His en de vezels van Purkinje.


hoofdstuk 3

Hierop trekken de spieren van de kamers eveneens gecoördineerd samen. Na korte tijd gaat de spiercel terug ontspannen. Het hartritme: Het normale hartritme noemen we een “sinusaal ritme” omdat de prikkel vanuit de sinusknoop vertrekt. Tijdens een hartstilstand kunnen we de hartritmes indelen in twee groepen: Defibrilleerbare ritmes: - Ventrikelfibrillatie: alle hartspiervezels trekken ongecoördineerd samen. Daardoor wordt er geen bloed meer uit het hart gepompt. - Ventrikeltachycardie zonder voelbare pols: de hartkamers trekken zeer snel samen waardoor er een efficiënte pompwerking verloren gaat en er dus geen pulsaties voelbaar zijn. Niet defibrilleerbare ritmes: - Asystolie: er is geen elektrische en ook geen mechanische activi teit van het hart. - Polsloze elektrische activiteit (PEA) of vroeger elektromechani schedissociatie genoemd: er is elektrische activiteit maar zonder mechanische activiteit van het hart. De defibrillatie Defibrilleren is het toedienen van een elektrische stroomstoot aan het hart. Defibrilleren heeft als doel de chaos in de hartspiervezels op te heffen en het hart toe te laten zijn gesynchroniseerde activiteit te hervatten. 3.2.7.2 Soorten defibrillatoren en werkingsprincipe: De defibrillator

Een defibrillator is een toestel waarmee een elektrische schok aan een slachtoffer met hartstilstand kan toegediend worden.

Interne defibrillator Bij sommige patiënten wordt omwille van een ernstige hartziekte een interne defibrillator ingeplant. Bij hartritmestoornissen zal die volledig zelfstandig beslissen om een schok toe te dienen.

Externe defibrillator 1. Manuele externe defibrillator:

Bij het gebruik van een manuele defibrillator zal de hulpverlener zelf het hartritme interpreteren (door middel van een tracé zichtbaar op een scherm of op papier. Uiteraard is daarvoor kennis en ervaring nodig die voorbe houden zijn aan de MUG-ploeg.

3.66


hoofdstuk 3

2. Automatische Externe Defibrillator (AED): Bij de AED maakt het apparaat een betrouwbare analyse van de elektri sche activiteit van het hart. Het herkent de hartritmestoornissen die in aanmerking komen voor een defibrillatie. Indien de patiënt een niet defibrilleerbare hartritmestoornis heeft, zal het apparaat weigeren om een elektrische schok toe te dienen. Indien het apparaat een defibrilleerbare hartritmestoornis herkent, zal het een elektrische ontlading aanbevelen. Deze ontlading gaat via de borstkaswand door de hartspier. Het apparaat beheert zelf en volledig automatisch het laden en de intensi teit van de achtereenvolgens te geven schokken volgens een vooraf inge stelde procedure. Op vraag van het apparaat is het uw voornaamste taak om de elektrische schokken toe te dienen door te drukken op de schokknop.

!

!

De meeste AEDs zijn niet geschikt om als monitor gebruikt te worden (dus bij patiënten zonder hartstilstand). In principe gebruikt de Hulpverlener- Ambulancier de AED enkel tijdens cardio-respiratoire reanimatie. U mag als Hulpverlener - Ambulancier geen elektrocardiogram interpreteren. Betrouwbaarheid van de analyse De meeste toestellen slagen erin om 95 % van de defibrilleerbare ritmes te herkennen. Ritmes door het toestel gemist zijn: . Fibrillatie met zeer lage amplitude(microfibrillatie). . Ventrikeltachycardie zonder voelbare pols met een hartfrequentie van minder dan 180/min. Deze cijfers zijn enkel van toepassing wanneer het analyseproces ongestoord kan gebeuren, dus zonder enige manipulatie. Bij een niet defibrilleerbaar ritme zal het in minder dan 1% voorvallen dat het toestel schokt. Tijdens de analyse mag de patiënt door niemand worden aangeraakt. Soorten ontladingen Monofasisch: De doortocht van de stroom gaat van elektrode A naar elektrode B. AEDs van de vorige generatie zijn meestal monofasisch Bifasisch: De doortocht van de stroom tijdens de ontlading gaat van elektrode A naar elektrode B en terug naar elektrode A. Dit heeft ondermeer als voordeel dat men een lagere stoom sterkte dient te gebruiken om hetzelfde effect te hebben. De bifasi sche technologie wordt toegepast in vrijwel alle nieuwe defibrillatoren.

3.67


hoofdstuk 3

Toestel en onderhoud: Er zijn verschillende soorten (merken) defibrillatoren op de markt. Toch hebben ze allemaal dezelfde basiskenmerken en bediening. U dient het apparaat dat uw dienst gebruikt perfect te kennen. In eerste instantie leest u de gebruiksaanwijzing. De moderne apparaten voeren volledig automatisch op vaste tijdstippen een gebruikstest uit. Eventuele technische problemen worden weergeven door visuele en auditieve alarmen. De AED moet steeds proper zijn. Men kan hem reinigen met een vochtige doek gedrenkt in ontsmettingsstof. Het apparaat kan niet gesteriliseerd en ook niet ondergedompeld worden in een ontsmettende vloeistof. Schuurmiddelen dient men eveneens te vermijden. In elk geval moeten de aanbevelingen van de fabrikant gerespecteerd worden.

3.68


hoofdstuk 3

Batterijen De meeste nieuwe AED’s zijn uitgerust met wegwerp (niet oplaadbare) lithiumbatterijen. Ze verzekeren meestal een bedrijfstijd van ongeveer 12 uur of 300 schokken en moeten dan vervangen worden zonder dat ze ooit heropgeladen worden. De oplaadbare loodbatterijen hebben een vervaldatum en moeten bewaard worden tussen de 15°C en 25°C om een optimale werking te verzekeren. Een opgeladen reserve batterij moet steeds beschikbaar zijn bij het toestel. Elektroden De zelfklevende elektroden zijn voorzien van gel om het huidcontact te verbeteren. Ze moeten perfect plat op de thorax aangebracht worden zonder luchtbellen dit om brandwonden te voorkomen. Ze zijn per twee hermetisch verpakt. Deze verpakking mag pas geopend worden vlak voor het gebruik. U dient steeds de elektroden te gebruiken die geschikt zijn voor het apparaat dat in uw bezit is. Om problemen te voorkomen, moeten sommige op voorhand aangesloten zijn en herkend worden door het apparaat. Op de meeste elektroden staat aangeduid hoe ze op de borstkas van de patiënt gekleefd moeten worden. Volg deze aanwijzingen. Kabel De verbindingskabel verbindt het apparaat met de zelfklevende elektroden. Hij mag niet gebarsten, gekerfd of versleten zijn. U dient de contacten goed te controleren. De actuele apparaten doen zelftests en melden defecten. Scherm De aanwezigheid van een scherm in vloeibaar kristal geeft de mogelijkheid om tegelijkertijd met de gesproken boodschappen ook geschreven boodschappen weer te geven. Sommige schermen geven ook een elektrocardiogram weer maar als Hulpverlener- Ambulancier bent u niet opgeleid om dit te interpreteren.

3.69


hoofdstuk 3

Bedieningsknoppen Het aantal knoppen is afhankelijk van het soort toestel waarover men beschikt. Sommige toestellen beschikken over: - een aan/uit knop - een analyse knop: enkel bij de oudere toestellen. Die moet ingedrukt worden om een analyse van het hartritme uit te voeren, - een schokknop: deze is zeer gemakkelijk te herkenen door zijn kleur of zijn logo of het feit dat de knop zal gaan oplichten of knipperen indien het aangewezen is om te schokken. Als ambulancier zal u steeds deze knop moeten indrukken vooraleer er een schok wordt toegediend. Het type van de gesproken boodschappen betreffen:

- Verbinding tussen toestel en de patiënt - Analyse van het ritme - De staat van de batterijen - Veiligheidsvoorschriften - Vermijden van contact tijdens de analyse en de schok - Chronologische handelingen tijdens de cardio-respiratoire reanimatie

Geheugen De gestelde handelingen, de chronologie en het verloop worden door het toestel in een geheugen bewaard. Dit geheugen laat toe een analyse en een registratie te maken van het verloop van de interventie. Het geheugen kan uitgelezen worden via een computer programma. Het interne uurwerk moet bijgeregeld worden (zomer- en wintertijd). Veiligheidsmaatregelen De AED mag gebruikt worden bij kinderen boven de leeftijd van 1 jaar. Bij kinderen tussen 1 jaar en 8 jaar wordt het gebruik van stroomverzwakkers en aangepaste elektroden aangeraden, doch als men enkel beschikt over een AED voor volwassenen mag men deze eveneens gebruiken, wel oplettende dat de elektroden mekaar niet raken. U dient de veiligheidsvoorschriften van het apparaat goed te kennen. De AED mag niet gebruikt worden indien door overvloedige regen de borstkas van de patiënt niet droog is of wanneer de patiënt zich in een plas bevindt, bij ontploffingsgevaar, bij brandgevaar of bij hoge concentraties van zuurstof. De AED mag niet gebruikt worden tijdens het brancarderen van de patiënt en zeker niet tijdens het rijden van de ambulance, dit omdat storingen een foute analyse zouden kunnen veroorzaken. Oefenen gebeurt op een oefenpop en nooit op een levend individu

3.70


hoofdstuk 3

Voorbereiding van de patiënt De patiënt ligt in ruglig met ontbloot bovenlichaam. Om een goed contact met de elektroden te verzekeren dient de huid droog te zijn -> Droog indien nodig de huid af(ook de zone tussen de elektroden). Niet te sterke beharing -> Scheer indien nodig de huid. Geen contact met juwelen -> Leg halskettingen naar boven. Bij deze handelingen dient de reanimatie zo het weinig mogelijk onderbroken te worden. De verpakking van de elektroden dient pas geopend te worden op het ogenblik van gebruik, zo vermijdt men uitdroging. Vanaf dit ogenblik dient u de richtlijnen van het apparaat te volgen. Die zijn opgesteld vertrekkende van een internationaal algoritme. Deze algoritmes zijn erkend door de medische wetenschappelijke verenigingen.

!

De Hulpverlener- Ambulancier heeft geen verantwoordelijkheden wat betreft de interpretatie van een EKG tracé maar hij is wel verantwoordelijk voor een foute manipulatie en voor de veiligheid van de patiënt en de omstanders

Plaatsen van de elektroden

- Rechter elektrode: net onder het rechter sleutelbeen en net naast het borstbeen. - Linker elektrode: op de borstkas onder de oksel, links van de tepel. Zeker niet op de buik.

3.71


hoofdstuk 3

Geef bijzondere aandacht aan:

- Zelfklevende medicatiepleisters die zich op de plaats bevinden waar de elektro den moeten kleven, moeten verwijderd worden. - Een ingeplante pacemaker of ander medisch materiaal: een afstand van mini mum 5 cm bewaren. - Radio- en elektrische golven (radiozenders en draagbare telefoontoestellen op een afstand plaatsen).

Actieplan Hier gelden ook de algemene veiligheidsmaatregelen van de benadering van een op dracht binnen de dringende medische hulpverlening. De AED wordt ingevoegd in de door u gekende aanpak van een cardio-pulmonaire reanimatie. Een actieplan waarborgt de vlotheid van de handelingen en verhoogt de snelheid van de defibrillatie zodat er zo weinig mogelijk onderbreking van de andere reanimatiehandelingen optreedt. Bij een oproep die doet denken aan een hartaanval, indien de toestand snel verslechtert of indien de interventieplaats ver verwijderd is van uw ziekenwagen, moet u zich onmiddellijk voorzien van reanimatiemateriaal en defibrillator.

1. Start onmiddellijk de basisreanimatie gedurende 2 min..

2. Kleef de elektroden van de AED op de patiënt

3. De AED analyseert het hartritme (reanimatie onderbreken)

4. Dien de aanbevolen schok toe.

5. Vervolg de reanimatiehandelingen

6. Biedt hulp aan de MUG diensten

3.72


!

hoofdstuk 3

Voor een reanimatie buiten het ziekenhuis waar professionele hulpverleners aanwezig zijn met een AED, maar GEEN GETUIGE waren van de hartstilstand : voer gedurende 2 minuten CPR uit vooraleer de defibrillator aan te leggen en te defibrilleren. Stel de defibrillatie niet uit indien de professionele hulpverlener GETUIGE is van een hartstilstand buiten het ziekenhuis of als omstanders duidelijk bezig zijn met reanimeren bij aankomst van de hulpverleners: DWZ: onmiddellijk defibrilleren van zodra de AED beschikbaar is

Transporteer indien nodig het slachtoffer snel naar een ruimere omgeving waar de reanimatie in alle veiligheid kan uitgevoerd worden. Alarmeer altijd de MUG. Leg vervolgens de defibrillator aan en vraag een analyse (bij sommige toestellen start de analyse automatisch). Zorg ervoor dat niemand de patiënt aanraakt, dit zou een storing in de beoordeling kunnen veroorzaken. Na enkele seconden geeft het toestel het antwoord. De schok is aangewezen of niet aangewezen. De snelheid van handelen is van levensbelang. Indien de schok niet aangewezen is: In dit geval kan het toestel vragen om de pols te voelen. Het hartritme van de patiënt komt dan niet in aanmerking voor defibrillatie. Door de carotispols te controleren, kan de Hulpverlener- Ambulancier inschatten of verdere reanimatie nodig is. Wanneer de pols afwezig is moet men starten met de reanimatie. Afhankelijk van het toestel zullen er verdere instructies gegeven worden over de duur van de BLS hetzij door het toestel zelf (nieuwe toestellen) hetzij door de instructeur (oudere toestellen). Indien de schok aangewezen is: Vraagt het toestel om u te verwijderen en een steeds toenemend geluidssignaal kondigt aan dat het toestel zich oplaadt. Dit wil zeggen dat het toestel een defibrilleerbaar ritme opgespoord heeft. Vanaf het ogenblik dat het toestel opgeladen is, zegt het apparaat dat men moet defibrilleren. Na gecontroleerd te hebben dat er niemand in contact is met de patiënt, dien je de schok toe door de schokknop in te drukken. Van het ogenblik dat men de schok toegediend heeft start je onmiddellijk met 2 minuten CPR tot de volgende analyse. Wanneer er opnieuw een pols waarneembaar is op gelijk welk moment van de procedure dient men de patiënt verder te ventileren en de pols te controleren om de minuut.

3.73


hoofdstuk 3

Na de interventie: Na de interventie met een AED dient men - de oplaadbare batterijen opnieuw op te laden, - de elektroden te vervangen, - er zich van vergewissen dat het apparaat opnieuw in alle veiligheid bruikbaar is. ( hygiëne, materiaal, enz….) U vervolledigt het interventierapport en maakt een afdruk van de inhoud van het geheugen. De analyse van uw interventie kan gerealiseerd worden in samenwerking met de leden van het MUG team. CPR in kleine ruimten In kleine ruimten wordt bij een reanimatie de volgende techniek toegepast: als er slechts één hulpverlener is, past die hartmassage toe geknield achter het hoofd van het slachtoffer. Als er twee hulpverleners zijn, gaat de tweede schrijlings over het slachtoffer zitten om hartmassage toe te passen. Opletten voor contact met het SO bij het shockken. CPR vóór defibrillatie Het sleutelelement in de richtlijnen en tijdens de opleiding is altijd geweest onmiddellijk te starten met defibrillatie zodra een AED beschikbaar is. Dat is van vitaal belang voor de overlevingskansen van het slachtoffer na een ventrikelfibrillatie. Men is daar nu van afgestapt omdat duidelijk is gebleken dat het toepassen van hartmassage vóór defibrillatie de overlevingskansen verhoogt ( op voorwaarde dat er meer dan 5 minuten verlopen is tussen de collaps en de aankomst van een ziekenwagen en er in de tussenperiode geen CPR gebeurde door de omstanders), adviseert men momenteel om enkel in deze omstandigheden onmiddellijk 2 minuten CPR uit te voeren vooraleer te defibrilleren. De tijd die verloopt tussen de collaps en de aankomst van de hulpverlener met een AED is echter niet altijd met zekerheid gekend. Verder is het niet logisch een door een omstaander efficiënt doorgevoerde reanimatie nog voort te zetten als de AED beschikbaar is. Daarom wordt in de richtlijnen aanbevolen om in deze omstandigheden onmiddellijk een defibrillatieschok te geven zodra de AED beschikbaar is Er wordt nu meer het accent gelegd op het belang van een vroegtijdig gestarte ononderbroken hartmassage.

3.74


hoofdstuk 3

Samenvattend: 1. Ambulancier getuige van collaps of CPR bezig bij aankomst of aan komst < 5 min na collaps ‘ 1° ambulancier start CPR, 2° ambulancier legt de AED aan van zodra beschikbaar 2. Aankomst ambulance na > 5minuten na collaps en geen CPR bezig door omstaanders onmiddellijk CPR gedurende 2 minuten, dan aanleggen AED 3. Het aanleggen van het AED-toestel mag het uitvoeren van de CPR niet onderbreken of hinderen of vertragen Verbale instructies Bij de meeste apparaten worden de te volgen stappen aangegeven in de “verbale/visuele instructies”. Die instructies zijn meestal programmeerbaar en het is aan te raden ze te doen overeenstemmen met het algoritme van de schok-en CPRtijden zoals opgegeven in door het ERC. Die instructies houden op zijn minst in wat volgt : Eén enkele schok wanneer er een ritme wordt vastgesteld dat moet geschokt worden. Geen ritmecontrole of controle van de ademhaling of de pols na een schok. Een verbale instructie om onmiddellijk CPR te starten na de schok (hartmassage bij iemand met een normale bloedsomloop is niet schadelijk). Twee minuten CPR vooraleer er de instructie wordt gegeven het hartritme, de ademhaling of de pols te controleren. Volautomatische AED’s Bij een te schokken ritme geeft de volautomatische defibrillator een schok zonder dat de hulpverlener moet tussenbeide komen. Een studie op poppen toont aan dat niet-getrainde studenten in de verpleegkunde minder vergissingen begaan op het gebied van de veiligheid met een volautomatische AED dan met een semi-automatische AED. Er bestaan geen studies bij mensen die deze resultaten toetsen aan de klinische praktijk. AED’s in publieke plaatsen AED’s in publieke plaatsen en AED’s voor gebruik door eerste hulpverleners kunnen ervoor zorgen dat het aantal personen dat met CPR door omstaanders en met een snelle defibrillatie behandeld wordt, toeneemt. Daardoor zouden er buiten het ziekenhuis ook meer overlevenden kunnen zijn bij personen met een plotse hartstilstand. Uit de snelle interventies met AED-toestellen door niet-professionele hulpverleners in luchthavens, op vliegtuigen of in casino’s, alsook uit niet gecontroleerde studies waarbij politieofficieren zijn opgetreden als eerste hulpverlener, is gebleken dat daardoor de overlevingskansen zijn gestegen tot 49 tot 74%. Het probleem is niet dat de eerste hulpverlener juist voor de hulpdiensten moet aankomen, maar wel binnen 5-6 minuten na de eerste oproep, zodat hij een defibrillatiepoging kan wagen tijdens de elektrische of circulatoire fase van de hartstilstand.

3.75


hoofdstuk 3

Langere vertragingen maken de overlevingscurve platter. Enkele minuten tijdswinst heeft zeer weinig impact als de eerste hulpverlener meer dan 10 minuten na de oproep aankomt of als de eerste hulpverlener het al korteinterval tussen oproep en aankomst van het medisch interventieteam niet kan verkorten. Iets kleinere tijdsintervallen dankzij het gebruik van een AED door de eerste hulpverleners, wat een effect heeft op heel wat slachtoffers, zijn kosteneffectiever dan veel kortere tijdsintervallen, dankzij het gebruik van AED’s in publieke plaatsen, wat een effect heeft op een kleiner aantal slachtoffers met hartstilstanden. AED’s in publieke plaatsen verhogen de overlevingskansen van slachtoffers van een hartstilstand het meest als zij opgesteld staan op plaatsen waar het meeste kans bestaat dat iemand direct getuige is van een hartstilstand. Bij die ideale plaatsen behoren ook de plaatsen waar een hartstilstand minstens eenmaal om de twee jaar voorkomt (bv. in luchthavens, casino’s, sportcentra).Zowat 80 % van de hartstilstanden buiten een ziekenhuis komt voor op private of residentiële plaatsen; dat beperkt onvermijdelijk het algemeen impact van AED’s in publieke plaatsen op de mogelijke overlevingskansen. Er zijn geen studies beschikbaar waaruit blijkt dat het plaatsen van een AED thuis van nut kan zijn. Contact van de elektrode met de borstkas Gebruik van AED bij kinderen Standaard AED’s mogen ook bij kinderen ouder dan 8 jaar gebruikt worden. Gebruik bij kinderen tussen 1 en 8 jaar pediatrische elektroden of een pediatrische modus indien beschikbaar. Zo niet, gebruik dan de AED zoals hij is. Het gebruik van AED’s bij kinderen jonger dan 1 jaar mag enkel indien de fabrikant specifiek vermeldt dat het toestel voor deze leeftijdsgroep geschikt is. Voor deze groep zijn de aangepaste elektroden onontbeerlijk. Referenties Guidelines 2005 ERC (www.erc.edu)

Scheren van de borst Bij patiënten met veel borsthaar is er een luchtlaag tussen de elektrode met slecht contact als gevolg. Dit verhoogt de weerstand, vermindert de efficiëntie van de defibrillatie en verhoogd de kans op brandwonden. Het scheren van de borst kan dus aanbevolen zijn maar mag de snelheid van defibrilleren nier in het gedrang brengen. Kleefkracht Probeer de paddles altijd stevig vast te kleven en vermijd luchtbellen. Een goed bevestigde elektrode vermindert de weerstand. Positie van de elektrode Er zijn geen studies die aantonen dat de positie van de elektrode bij mensen determinerend kan zijn voor het verkrijgen van ROSC.( terugkeer van spontane circulatie) Algemeen wordt aangenomen dat de elektrode zo moeten geplaatst worden dat het fibrillerende hart er tussen ligt.

3.76


hoofdstuk 3

Er moet steeds rekening gehouden worden met de aanwezigheid van een pacemaker of interne defibrillator. De mogelijke posities zijn - - - -

Een elektrode op de linker flank ter hoogte van de hartpunt, één elektrode rechts van het borstbeen onder het sleutelbeen. = voorkeurspositie Eén elektrode op de linker en één op de rechter flank. Een elektrode ter hoogte van de hartpunt en één op de linker of rechter boven kant van de rug. Eén elektrode aan de voorkant ter hoogte van het hart en de andere aan de achterkant juist onder het linker schouderblad.

Eén schok versus drie schoks Op dit ogenblik zijn er geen studies beschikbaar die de voor of nadelen van één schok tegen drie schoks vergelijken. In dierstudies is wel gebleken dat elke onderbreking in hartmassage de kans verkleint om een ventrikelfibrillatie te converteren naar een ander ritme. Een snelle defibrillatie met een bifasische defibrillator kan een slaagkans tot 90% opleveren. Wanneer de eerste schok geen resultaat heeft is het echter zinvoller om eerst te reanimeren dan eerst een tweede oen derde schok toe te dienen. Zelfs indien het ritme zich hersteld heeft zal slechts in 2,5% van de gevallen direct een pols voelbaar zijn. Daarom zal er na het toedienen van een schok 2 minuten gereanimeerd moeten worden. Hoe vervoer je een patiënt met een cardiopulmonaire stilstand? Hoe en wanneer je de patiënt met cardiopulmonaire stilstand naar het ziekenhuis brengt, hangt voornamelijk af van de beschikbaarheid van MUGassistentie. Als de MUG onderweg is, blijf je ter plaatse en pas je het ABC toe. Samenwerking met de MUG Wanneer je als ambulancier gestart bent met de reanimatie, zet je deze verder tot de MUG ter plaatse komt, tenzij je in een streek werkt waar geen MUG is. De MUG beschikt over technieken en geneesmiddelen die in een aantal gevallen het hart weer op gang kunnen brengen. Men noemt dit ‘gevorderde reanimatie’, in tegenstelling tot de ‘basisreanimatie’. Als ambulancier moet je in grote lijnen weten hoe de gevorderde reanimatie van de MUG verloopt. Tijdens een reanimatie heeft het MUG-team immers de handen vol met deze technieken en is de hulp van de ambulanciers om de reanimatie verder te zetten (beademing, hartmassage) onontbeerlijk. In de gevallen waar de defibrillatie reeds door het ambulanceteam is uitgevoerd met een AED toestel, zal MUG-team, zodra het ter plaatse komt, de situatie evalueren en de leiding nemen over de verdere reanimatie. Er kan een hartmonitor aangelegd worden bij het slachtoffer en terwijl de hartmassage en beademing enkele seconden onderbroken wordt, nagaan welk hartritme het slachtoffer heeft. De monitor wordt aangelegd via elektroden die op de borstkas worden geplaatst of 3.77 via speciale monitoring-elektroden.


hoofdstuk 3

Indien het een ventrikelfibrillatie betreft zal het MUG-team verdergaan met elektrische defibrillatie. Dit kan gebeuren met behulp van een AED of met een manuele defibrillator (door twee defibrillatie-elektroden of ‘paddles’ op de borstkas van het slachtoffer te plaatsen en een schok met elektrische gelijkstroom te geven). Om goed contact tussen de elektroden en de borstkas te verzekeren worden de elektroden aangebracht op geleidende pasta of doekjes, of wordt er zoals bij AED gebruik gemaakt van speciale defibrillatielectrodes, die zowel kunnen gebruikt worden voor defibrillatie als voor externe pacing (stimulatie van het hart door externe electrische prikkels) MUG Endotracheale intubatie Om de kunstmatige beademing met zuurstof tijdens de reanimatie beter te laten verlopen zal het MUG-team in vele gevallen overgaan tot intubatie. Zuurstof wordt zo rechtstreeks in de ademweg toegediend en er kan dus geen lucht in de maag terechtkomen. Dan mag zonder pauze tussen de hartmassages beademd worden aan een tempo van 10 tot 12 per minuut. MUG Intraveneuze lijn Soms plaatst de MUG een intraveneuze lijn (intraveneus infuus) en worden zo geneesmiddelen in de aders geïnjecteerd die hart en bloedvaten kunnen beïnvloeden. Geneesmiddelen die je door het MUG-team kan horen vernoemen, zijn onder andere adrenaline (om de bloedsomloop te steunen), atropine en lidocaïne (om het hartritme te controleren) en natriumbicarbonaat (om de verzuring van het bloed tegen te gaan).

3.78


hoofdstuk 3

Volgorde van handelen 1 Zorg voor je eigen veiligheid, die van het slachtoffer en van de omstaanders 2 Controleer of het slachtoffer reageert: Schud zacht aan zijn schouders en vraag luid: “Is alles OK?” 3a. Als het slachtoffer reageert: Laat het slachtoffer liggen zoals je hem gevonden hebt (of plaats het slachtoffer in de meest geschikte houding), zorg dat er geen verder gevaar is. Probeer te achterhalen wat er mis is met het slachtoffer (maak een tweede bilan op: A-B-C-D-E) en vraag bijstand van de MUG indien nodig. Controleer regelmatig de vitale funties van het het slachtoffer. 3b. Als het slachtoffer niet reageert: Vraag bijstand van de MUG. Draai het slachtoffer op de rug en open de luchtweg door zijn hoofd naar achter te kantelen en de kin op te tillen - plaats je hand op zijn voorhoofd en kantel voorzichtig het hoofd naar achter; - plaats je vingertoppen onder de punt van de kin van het slachtoffer en til die omhoog om de luchtweg vrij te maken. Hou de luchtweg open en kijk, luister en voel of er een normale ademhaling is: Kijk of de borstkas beweegt. Luister aan de mond van het slachtoffer naar ademgeluiden. Voel met je wang of er een luchtstroom is. Controleer gelijktijdig de circulatie (min. 5, max 10 seconden). 4 In de eerste minuten na een hartstilstand is het mogelijk dat een slachtoffer amper ademt of gasping vertoont (overlijdensademhaling). Verwar dit niet met een normale ademhaling. Kijk, luister en voel min. 5 en max 10 seconden om vast te stellen of het slachtoffer normaal ademt. Indien je twijfelt of de ademha ling normaal is, handel dan alsof ze niet normaal is. 5a. Indien het slachtoffer normaal ademt: Leg het in de meest geschikte houding (eventueel in stabiele zijligging). Vraag bijstand van de MUG. Dien zuurstof toe. Controleer de vitale funties van het het slachtoffer regelmatig. 5b. Indien het slachtoffer niet normaal ademt: Vraag bijstand van de MUG als dit nog niet gebeurd is. Start met hartmassage zoals hieronder beschreven : - kniel naast het slachtoffer; - plaats de hiel van één hand in het midden van de borstkas van het slachtoffer (1 vinger boven het zwaardvormig aanhangsel). - plaats de hiel van de andere hand bovenop de eerste hand; - grijp de vingers van beide handen in elkaar en zorg dat je geen druk uitoefent op de ribben van het slachtoffer. Oefen geen druk uit op de bovenkant van de buik en ook niet op de onderste punt van het borstbeen (zwaardvormig aanhangsel);

3.79


hoofdstuk 3

- breng je bovenlichaam verticaal boven de borstkas van het slachtoffer en druk, met de armen gestrekt, het borstbeen 4 à 5 cm naar beneden; - laat na elke compressie het borstbeen helemaal terugkomen zonder het contact tussen je handen en het borstbeen te verliezen; herhaal dit met een frequentie van ongeveer 100 per minuut (iets minder dan 2 compressies per seconde); - het indrukken en laten terugkomen van de borstkas moeten even lang duren. 6. Combineer hartmassage met beademing: Na 30 borstkascompressies, 2 maal beademen: gebruik hierbij zo snel mogelijk de oropharyngeale canules, het gelaatsmasker of het ballonklepmasker met reservoir en zuurstof en gebruik ze zoals het tijdens de opleidingen werd aangeleerd. Blaas rustig de lucht in en kijk of de borstkas omhoogkomt, neem hiervoor 1 seconde de tijd zoals bij een normale ademhaling; dit is een effectieve beademing. Hou het hoofd gekanteld en de kin opgetild, en kijk of zijn borstkas weer naar beneden gaat, als bewijs dat er lucht wordt uitgeademd. Blaas opnieuw lucht in. In totaal geef je 2 beademingen. Voer onmiddellijk een nieuwe reeks van 30 compressies uit. Ga door met masseren en beademen in een verhouding van 30:2. Stop enkel om het slachtoffer te controleren indien het slachtoffer opnieuw nor maal begint te ademen. Ga anders zonder onderbreking door met reanimeren.

Als bij de eerste beademing de borstkas niet omhoogkomt zoals dat het geval is bij een normale ademhaling, moet je voor de volgende beademingspoging: De mond van het slachtoffer onderzoeken en elke obstructie verwijderen. Controleren of de kanteling van het hoofd en de kinlift adequaat zijn uitgevoerd. Geef niet meer dan 2 beademingen voor je terug met hartmassage begint.

Wissel voor hartmassage elke 2 minuten van hulpverlener om vermoeidheid te voor komen. Probeer geen tijd te verliezen tijdens het wisselen. Van zodra de patiënt geïntubeerd is door de MUG, worden de compressies ononderbroken uitgevoerd en wordt er beademd aan een frequentie van 10 per minuut. 7. Zodra de AED beschikbaar is ( of na het uitvoeren van 2 minuten CPR): Zet de AED aan en kleef de elektroden op het slachtoffer. Als er meer dan één hulpverlener aanwezig is, ga verder met CPR tijdens het uitvoeren van die hande lingen. Volg de gesproken/visuele instructies op. Zorg ervoor dat niemand het slachtoffer aanraakt terwijl de AED het ritme analyseert.

3.80

levensbedreigende aandoeningen 8a.

hoofdstuk 3

Indien een defibrillatieschok aangewezen is: Zorg ervoor dat niemand het slachtoffer aanraakt. Duw op de schokknop zoals aangegeven (volautomatische AED’s leveren de schok automatisch af). Ga door zoals aangegeven door de gesproken/visuele instructies (start borstcompressies zonder verdere controle van ademhaling of circulatie gedurende 2 mionuten)

8b. Indien er geen defibrillatieschok aangewezen is: Start onmiddellijk CPR, met een verhouding van 30 compressies voor 2 beademingen. Ga door zoals aangegeven door de gesproken/visuele instructies. 9. Blijf de instructies van de AED opvolgen tot : Een arts of MUG dienst de leiding en de behandeling overneemt. Het slachtoffer normaal begint te ademen. U uitgeput geraakt

3.81


hoofdstuk 3

Algoritme voor het gebruik van de AED

3.82


hoofdstuk 3

3.2.8 BASISREANIMATIE VAN DE ZUIGELING EN HET KIND Dit hoofdstuk bevat de richtlijn en basis reanimatie van kinderen. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op de uitgave van de European Resuscitation Council, gepubliceerd in december 2005. De basale reanimatierichtlijnén voor kinderen zijn aangepast enerzijds vanwege de uitkomsten van recente onderzoeken, anderzijds om de hulpverlening te vereenvoudigen. wat het leer- en herinneringsproces vergemakkelijkt. Er is nog steeds een tekort aan kwalitatief goed onderzoek naar reanimatie bij kinderen. Sommige veranderingen zijn dan ook gebaseerd op dierexperimenteel onderzoek of data van volwassenen. Leeftijddefinitie. Een zuigeling is een kind onder de 1 jaar. Een kind is tussen de 1 jaar en de tekenen van puberteit. Het begin van de puberteit is arbitrair en moeilijk vast te stellen. Als de hulpverlener denkt dat het slachtoffer nog een kind is gebruikt bij de richtlijnen voor reanimatie van kinderen. Tekst en algoritme in dit hoofdstuk zijn bestemd voor de professionele zorgverleners. De richtlijnen zijn echter ook geschikt voor andere hulpverleners die instructie krijgen in de specifieke reanimatievaardigheden voor kinderen. Echter, niet professionele hulpverleners zullen de bekwaamheid missen die nodig is voor het voelen van pulsaties. Zij zullen zich daarom bij het beoordelen van tekenen van circulatie beperken tot het vaststellen van bewegingen, hoesten of een normale ademhaling Reanimatie door omstanders: Reanimatie door omstanders verbetert de uitkomst voor het slachtoffer aanzienlijk. Hulpverleners getraind in de basisreanimatie van volwassenen kunnen hun kennis en vaardigheden toch toepassen op kinderen. De boodschap voor de omstanders is om beter iets te doen dan niets, ook al kennen ze het algoritme voor de reanimatie van kinderen niet. Borstcompressie -ventilatie verhouding: Leken - hulpverleners hanteren dezelfde verhouding als bij volwassenen, namelijk 30:2 Twee of meer professionele hulpverleners gebruiken de verhouding 15:2 Eén professionele hulpverlener kan de verhouding 30:2 gebruiken, zeker als hij bij 15:2 moeite heeft met de overgang tussen borstcompressie en beademen.

!

Automatische externe defibrillator (AED) Gebruik een standaard AED voor kinderen boven de 8 jaar. Gebruik voor kinderen russen de 1 en 8 jaar een AED met aanpassingen voor kinderen. Is een AED met aanpassingen voor kinderen niet beschikbaar. gebruik dan de AED voor volwassenen bij kinderen boven de 1 jaar. Er is momenteel onvoldoende bewijs om aanbevelingen te doen over het gebruik van de AED bij kinderen onder de leertijd van 1 jaar.

3.83


hoofdstuk 3

Volgorde van handelen: 1 - Zorg voor de veiligheid van hulpverlener en slachtoffer (verkeer, geweld, elektrici teit, gas, gevaarlijke stoffen, bouwplaats,…) 2 - Controleer het kind en kijk of hij reageert: - Schud rustig aan zijn schouders en vraag: “Wat is er gebeurd?” Bij zuigelingen voetzoolreflex controleren ! - Schud het kind niet bij verdenking van letsel aan de wervelkolom. Roep dan alleen. 3 - Als hij reageert door te antwoorden of te bewegen: - Laat het slachtoffer in de positie waarin je het vond, in de veronderstelling dat er geen verder gevaar is. - Stuur iemand om hulp halen of, als u alleen bent, laat het slachtoffer alleen om zelf hulp te halen. - Blijf het slachtoffer regelmatig controleren 3b - Als hij niet reageert: - Roep bijkomende hulp - Draai het slachtoffer op de rug en verzeker een vrije luchtweg door het hoofd te kantelen en de kinlift uit te voeren (Plaats uw hand op het voorhoofd van het slachtoffer en kantel het hoofd voorzichtig naar achter terwijl u met de wijs en middenvinger de kinlift uitvoert. Probeer het kantelen van het hoofd te voorkomen als u een nekletsel vermoedt. Vermoeden bestaat bij: hoofdletsel, verkeersongeval, val van hoogte, duik in ondiep water, val van paard, contactsporten,… Gebruik in dit geval de kaakduw techniek (KD) om een vrije luchtweg te verkrijgen. Deze techniek mag enkel uitgevoerd worden door de professionele hulpverlener. Indien het met de KD alleen niet lukt, mag het hoofd een beetje gekanteld worden gezien de prioriteit ligt bij het verkrijgen van een vrije luchtweg). 4 - Houd de luchtweg open, kijk, luister en voel naar een normale ademhaling. Een normale ademhaling is meer dan een incidentele ademteug of een oppervlak kige en onvoldoende ademhaling, (agonale ademhaling) Terwijl de luchtweg wordt opengehouden met hoofd kantelen en kinlift, evt. kaakduw techniek: - Kijk of de borstkas beweegt. - Luister bij de neus en mond van het kind voor ademgeluiden. - Voel of er een luchtstroom is met uw wang. - Kijk, luister en voel voor maximaal 10 seconden om vast te stellen dat er geen ademhaling aanwezig is. 5a - Als het kind wel normaal ademt: - Leg hem in stabiele zijligging (veiligheidshouding). - Stuur iemand om hulp te halen of, als u alleen bent, laat het slachtoffer 3.84 alleen en ga zelf hulp halen.


hoofdstuk 3

- Blijf de ademhaling regelmatig controleren.

5. b - Als het kind niet normaal ademt: - Verwijder voorzichtig zichtbare vreemde voorwerpen uit de mond. - Leg het slachtoffer op zijn rug, als hij nog niet in die positie ligt. - Geef 5 beademingen en kijk of tijdens de beademingen slik of hoest bewe gingen aanwezig zijn. Dit zal bepalend zijn voor de latere benadering van het slachtoffer: Voor een kind (1 jaar - tekenen van puberteit) :

- zorg voor een gekanteld hoofd en kinlift - sluit de neus door het zachte gedeelte (onder het neustussenschot) dicht te knij pen met wijsvinger en duim van de hand die reeds op zijn voorhoofd ligt. - open zijn mond een beetje, maar zorg dat de kinlift gehandhaafd blijft. - adem in om uw longen te vullen met zuurstof en plaats uw lippen over de mond, daarbij lettend op een lekdichte afsluiting. - blaas rustig in zijn mond gedurende 1 - 1,5 seconde en kijk terwijl naar de borstkas die omhoog komt; - terwijl het hoofd gekanteld is en de kinlift behouden blijft, haalt u uw mond van het kind en kijkt u of de borstkas door de uitademing weer naar beneden gaat. - haal opnieuw adem en herhaal de bovenstaande handelingen 5 maal

3.85


hoofdstuk 3

Voor een zuigeling (<1 jaar)

- zorg voor een neutrale houding van het hoofd en kinlift. - open zijn mond een beetje, maar zorg dat de kinlift gehandhaafd blijft. - adem in om uw longen te vullen met zuurstof en plaats uw mond over de mond én neusvleugels van de zuigeling, daarbij lettend op een lek dichte afsluiting. Indien een lekdichte afsluiting over mond en neus niet mogelijk is mag via mond of neus beademd worden. - blaas rustig in zijn mond én neus gedurende 1-1.5 seconde en kijk terwijl naar de borstkas die zichtbaar omhoog moet komen - terwijl het hoofd gekanteld is en de kinlift blijft aangehouden, haalt u uw mond van het kind en kijkt u of de borstkas door de uitademing weer naar beneden gaat. - haal opnieuw diep adem en herhaal de bovenstaande handelingen 5 maal. Beadem via mond en neus. - Bij gebruik van een zakmasker of ballonklepmasker moet je de juiste maat kiezen.

Als het niet lukt om een effectieve beademing te geven, zou het kunnen dat de luchtweg geblokkeerd is:

- controleer opnieuw de mond van het slachtoffer en verwijder voorzichtig zichtbare vreemde voorwerpen; - voer geen blinde vingerveeg uit! - controleer of het hoofd in een neutrale houding is gekanteld en dat u een juiste kinlift uitvoert; let op dat de nek niet overstrekt is; - indien HK en KT, de luchtweg niet kunnen openen, probeer dan zeker de kaak duw-techniek; - beadem 5 maal - als dit nog niet lukt ga dan onmiddellijk over tot borstkascompressies:

3.86


hoofdstuk 3

6 - Controleer de pols en “tekenen van circulatie” van het kind: - Doe dit gedurende maximaal 10 seconden. - Kijk naar tekenen van leven (het slachtoffer hoest of het slachtoffer beweegt). - Alleen als u een professionele hulpverlener bent, controleert u de pols: Voor een kind (1 jaar-tekenen van puberteit) * Voel aan de dichtstbijzijnde halsslagader voor een kind * Voel voor de zuigeling aan de binnenzijde van de bovenarm naar de slagader

7 a - Als u er absoluut zeker van bent dat u “tekenen van circulatie”heeft waargenomen binnen de 10 seconden: - Ga dan verder met kunstmatige beademing tot het kind zelf effectief begint te ademen (zorg voor een beademingsfrequentie van 20x/minuut). - Als het kind weer spontaan en normaal gaat ademen, maar bewusteloos blijft, leg hem dan in de stabiele zijligging (veiligheidshouding). - Herevalueer regelmatig de toestand van het kind. 7 b - ls er geen “tekenen van circulatie” zijn of er is een trage pols (<60 slagen/minuut mét slechte perfusie: teken van slechte perfusie, grijs grauwe verkleuring,…) of, u bent onzeker: - Start CPR - Combineer beademingen met borstcompressies Voor een kind (1 jaar-tekenen van puberteit)

- Start hartmassage: Lokaliseer en plaats de hiel van uw hand op de onderste derde van het borstbeen één vinger boven het zwaardvormig aanhangsel (xiphoïd) . Strek de vingers om te voorkomen dat u druk uitoefent op de ribben van het kind. - Plaats uw bovenlichaam recht boven het kind en druk het borstbeen ongeveer één derde tot de helft van de borstkasdiepte van het kind in. Loodrecht naar beneden, terwijl uw armen gestrekt blijven.

3.87


hoofdstuk 3

- Laat het borstbeen terugkomen zonder het contact tussen zijn borstbeen en uw handen te verliezen. Herhaal dit aan een tempo van ongeveer 100 keer per minuut (iets minder dan 2 massages/seconde). Het is zinvol om hardop te tellen. Het indrukken en opkomen van het borstbeen dient beiden even lang te duren. - Combineer mond-op-mond beademing en hartmassage: Na 15 hartmassages, kantelt u het hoofd opnieuw naar achter, voert u de kinlift uit en geeft u twee effectieve beademingen. Plaats hierna de hiel van uw hand onmiddellijk terug in, de juiste positie op het borst been en geef opnieuw 15 hartmassages. Ga door met masseren en beademen in de verhouding 15:2 Onderbreek de reanimatie niet. Tenzij het slachtoffer beweegt of spontaan gaat ademen, waarbij u opnieuw de “tekenen van circulatie” gaat controleren Bij kinderen rond de 8 jaar en ouder is het mogelijk dat je de “volwassen” reanimatietechniek moet gebruiken om de borstkas voldoende diep te kunnen indrukken.

Voor een zuigeling (<1 jaar)

Start hartmassage:

twee-vinger-methode voor leken en de professionele hulpverlener die alleen is. Lokaliseer het borstbeen en plaats twee vingertoppen op de onderste derde van het borstbeen één vinger boven het zwaardvormig aanhangsel (xiphoïd). Druk het borstbeen ongeveer één derde van de borstkasdiepte in, loodrecht naar beneden, terwijl uw armen gestrekt blijven. Laat het borstbeen terugkomen zonder het contact tussen zijn borstbeen en uw vingertoppen te verliezen. Herhaal dit aan een tempo van ongeveer 100 keer per minuut (iets minder dan 2 massages/seconde). Het is zinvol om hardop te tellen. Het indrukken en opkomen van het borstbeen dient beiden even lang te duren.

3.88


hoofdstuk 3

Combineer mond-op-mond beademing en hartmassage: Na 15 hartmassages, kantelt u het hoofd opnieuw in neutrale houding, voert u de kinlift uit en geeft u twee effectieve beademingen. Plaats hierna uw vingertoppen onmiddellijk terug in de juiste positie op het borstbeen en geef opnieuw 15 hartmassages. Door het voorhoofd voorzichtig met uw vrije hand vast te nemen, kan men het tijdsverlies beperken om telkens weer de juiste beademingspositie te zoeken Ga door met masseren en beademen in de verhouding 15:2

twee-duims-methode voor professionele hulpverleners die twee zijn. Lokaliseer het borstbeen en plaats beide duimen in de richting van het hoofdje, op de onderste derde van het borstbeen één vinger boven het zwaardvormig aanhangsel (xiphoïd) . Beide handen omvatten de borstkas, zodat de overige vingers de rug van de zuigeling ondersteunen. Druk het borstbeen met beide duimen ongeveer één derde van de borstkasdiepte in. Laat het borstbeen terugkomen zonder het contact tussen zijn borstbeen en uw duimen te verliezen. Herhaal dit aan een tempo van ongeveer 100 keer per minuut (iets minder dan 2 massages/seconde). Het is zinvol om hardop te tel len. Het indrukken en opkomen van het borstbeen dient beiden even lang te duren. Combineer mond-op-mond beademing en hartmassage met twee hulpverleners: De tweede hulpverlener houdt het hoofd in neutrale houding en na 15 hartmas sages geeft hij twee beademingen. Ga door met masseren en beademen in de verhouding 15:2

8 - Ga door met reanimeren tot: - Andere professionele hulpverleners arriveren - Het kind normaal begint te ademen of andere tekenen van leven laat zien - U uitgeput bent

Assistentie roepen:

- Bij aanwezigheid van meer dan één hulpverlener start de eerste de reanimatie op terwijl de ander hulp haalt - Bij één hulpverlener -reanimeer eerst 1 minuut alvorens hulp te halen. - Echter, indien het kind plotseling collabeert en U alleen bent, haal eerst hulp alvorens met reanimatie te beginnen. In zo een geval ligt waarschijnlijk een hartritmestoornis aan de grondslag van de circulatiestilstand en moet het kind onmiddellijk worden gedefibrilleerd.

3.89


hoofdstuk 3

3.90


hoofdstuk 3

3.3 Shock Shock is een levensbedreigende toestand. Ernstig bloedverlies door verwondingen is de meest voorkomende maar zeker niet de enige oorzaak van shock. Een ambulancier moet in staat zijn om de tekenen van shock onmiddellijk te herkennen, moet iets weten van wat er zich op dat moment in het lichaam afspeelt en hoe daar op gereageerd moet worden. Shock is een levensbedreigende situatie en moet dus met gepaste spoed en vaardigheid door de ambulancier worden behandeld. 3.3.1 WAT IS SHOCK? Een shocktoestand ontstaat door een storing in de werking van de bloedsomloop. Het is aangewezen de informatie over de bloedsomloop in hoofdstuk 1 doorgenomen te hebben voor je hier verder leest. Men spreekt van shock als de bloedvoorziening en dus de zuurstofbevoorrading van de hartspier, van de hersenen en van de andere organen in het gedrang komt. De oorzaken waardoor de bloeddoorstroming het laat afweten zijn zeer uiteenlopend. Om dit te begrijpen moet je de bloedsomloop beschouwen als een gesloten circuit van buizen en buisjes (slagaders, haarvaten en aders), voorzien van een pomp (het hart) die er een vloeistof (bloed) doorheen pompt. In tegenstelling tot het buizensysteem van de waterleiding kunnen de ‘buizen’ van de bloedsomloop zich verbreden of versmallen. De inhoud van het ‘reservoir’ van de bloedsomloop kan dus groter of kleiner worden. Op drie manieren kan de bloeddoorstroming in het gedrang komen. De pomp faalt: het hart laat het afweten, waardoor geen bloed meer wordt rondgepompt. Het reservoir lekt: door ernstig bloedverlies is er niet genoeg bloed meer in het lichaam om de bloedstroom op peil te houden. Het reservoir zet uit: de bloedvaten hebben zich zodanig verwijd dat er te weinig bloed is om het hele systeem te vullen. Zo vallen bepaalde delen zonder bloed (en dus zonder zuurstof). Er bestaan ook vormen van shock die door een combinatie van deze factoren tot stand komen. 3.3.2 WAT ZIJN DE OORZAKEN VAN SHOCK? Er zijn verschillende soorten shock, afhankelijk van de aard van het spoedgeval waarbij ze optreden. Het is goed te weten welke de belangrijkste zijn. Bij ernstige bloeding ontstaat een ‘hypovolemische shock’ (hypo-volume = weinig volume) Er circuleert minder bloed dan normaal door het lichaam. De bloeddruk zal dalen. Bij ernstige brandwonden verliest een slachtoffer plasma, en ook dat kan tot shock leiden. Ook als een slachtoffer veel lichaamsvocht verloren heeft door diarree, braken of overvloedig zweten kan dat tot hypovolemische shock leiden. Als de hartspier het begeeft, bij voorbeeld omwille van een ernstig hartinfarct, gaat de pomp zeer zwak pompen en spreekt men van een ‘cardiogene shock’ , dat wil zeggen: door het hart (in het Latijn: cor) veroorzaakt.

3.91


hoofdstuk 3

Als bij voorbeeld door een bloedklonter één van de grote bloedvaten geblokkeerd raakt, zal het deel van de bloedsomloop achter de klonter afgesneden worden van zuurstoftoevoer. Bovendien raakt het hart uitgeput doordat het tegen de hoge weerstand in moet pompen. Dit noemt men een ‘obstructieve shock‘. Een ‘anafylactische shock’ is het gevolg van een reactie op een stof waarvoor iemand overgevoelig (‘allergisch’) is (een insectenbeet, voedsel zoals zeevruchten, ...). De bloedvaten reageren in die omstandigheden door zich massaal te verwijden, waardoor de bloeddruk dramatisch zal zakken en de bloeddoorstroming verzwakt. Een ongecontroleerde verwijding van de bloedvaten kan ook het gevolg zijn van een storing in de zenuwen die de diameter van de bloedvaten controleren. Dat kan bij voorbeeld gebeuren door een verwonding van het ruggenmerg. Dan spreekt men van een ‘neurogene shock’. Ook gewoon flauwvallen (een ‘syncope’) is eigenlijk een - lichte en meestal voorbijgaande - vorm van shock die berust op een plotse verwijding van de bloedvaten. Dit wordt verder in dit handboek besproken bij ‘De zieke patiënt’ in hoofdstuk 5. 3.3.3 WAT GEBEURT ER TIJDENS EEN SHOCK Shock is de manier waarop het lichaam reageert op een levensbedreigende situatie. Het lichaam reageert bij voorbeeld op bloedverlies door het hart harder te laten pompen, in een poging het verlies goed te maken. Ondertussen vermindert de zuurstofvoorziening van de organen. Het lichaam tracht dit te herstellen door sneller te ademen. Het slachtoffer wordt rusteloos en angstig. Het lichaam ‘voelt’ dat er iets fout is. Deze rusteloosheid is dikwijls het eerste teken van shock dat duidelijk merkbaar is. Bij shock wordt de bloeddoorstroming steeds slechter. Dat is te merken aan de huid die bleker (minder doorbloed) wordt. Ook de ‘capillaire pols’ wordt steeds trager. Wanneer je met je vinger op de huid, bij voorbeeld op het voorhoofd van de patiënt, drukt en dan weer loslaat, is de huid waar je vinger stond bleek geworden. Normaal neemt de huid binnen de 2 seconden (de tijd die het duurt om de woorden ‘capillaire pols’ uit te spreken) weer de normale kleur aan. Bij een patiënt in shock duurt dat langer dan 2 seconden. De pols wordt ondertussen steeds sneller en tegelijkertijd zwakker. De ademhalingsmoeilijkheden worden steeds duidelijker zichtbaar. In de laatste stadia van de shock wordt de zuurstoftoevoer naar de hersenen zo slecht dat de patiënt steeds verwarder en suffer wordt, en het bewustzijn verliest. Nu zal ook de bloeddruk drastisch dalen. Het lichaam staat op het punt de strijd tegen de shock te verliezen. Zonder deskundige hulp zal het niet overleven.

!

Jonge mensen kunnen zich langer tegen een ontwikkelende shock blijven verzetten. (Kinderen kunnen soms 40% van hun bloed verloren hebben voor hun bloeddruk begint te zakken. Dat wil zeggen dat ze zich goed houden tot ze bijna dood zijn!)

3.92


hoofdstuk 3

3.3.4 HOE HERKEN JE EEN SHOCK? Een shock ontwikkelt zich in de tijd. Je moet dus een patiënt kunnen herkennen die gevaar loopt in shock te gaan, net zo goed als een patiënt die reeds in shock is. Dikwijls kom je pas op de plaats van het spoedgeval nadat de shock reeds is ingetreden. Let achtereenvolgens op bewustzijn, huid en vingers, ademhaling en pols. Het bewustzijn van de patiënt kan in geval van shock ernstig gestoord zijn. Een niet-bewusteloze patiënt is meestal verward, gedesoriënteerd (niet meer weten waar men is, hoe laat het is, ...), zeer angstig en gespannen. De huid van de patiënt voelt koud en klam aan en zweet toch. De huid ziet er ‘gebloemd’ uit, wat soms vergeleken wordt met het uitzicht van marmer en daarom soms ook ‘gemarbreerd’ genoemd wordt. De huid kan ook blauwachtig verkleuren (vooral aan lippen en neus). De handen en vooral de vingers zijn bleek en soms blauw verkleurd. De ademhaling van iemand in shock is altijd versneld. Soms is ze ook oppervlakkig en luidruchtig. De pols van de patiënt in shock is in het algemeen versneld en zwak. Dikwijls is hij ter hoogte van de polsslagader moeilijk waar te nemen en moet je voelen aan de hals- of de liesslagader. De MUG-arts of -verpleegkundige zal bij meting een lage bloeddruk vaststellen. Gedaald bewustzijn Klamme, koude huid, ‘gebloemd’ uitzicht: Bleke patiënt met blauwachtig verkleurde lippen Versnelde oppervlakkige ademhaling Versnelde en zwakke pols Let ook op omstandigheden die kunnen wijzen op shock. Stel indien mogelijk de nodige vragen aan patiënt of omstanders. Zijn er tekenen van inwendige bloedingen? Heeft de patiënt pijn op de borst? Is de patiënt overgevoelig voor bepaalde geneesmiddelen of voedingsbestanddelen? Heeft hij of zij een insektebeet gekregen? 3.3.5 WAT DOE JE IN GEVAL VAN SHOCK? Verwittig de MUG zodra je shock of dreigende shock vaststelt. Stel de hogervernoemde vragen terwijl je begint te helpen. Spreek de patiënt aan en blijf ermee praten. Doe alles rustig en beheerst. Zeg steeds wat je doet. Drukte, spanning en bruuske bewegingen zullen de shocktoestand verergeren. Geef de patiënt zuurstof. Elke shockpatiënt moet maximaal zuurstof toegediend krijgen. Gebruik een masker met reservoir met een debiet van 10 tot 15 l/min.Breng de patiënt (zowel ter plaatste als tijdens het transport) in een liggende houding. Dat maakt het voor de bloedsomloop gemakkelijker om het bloed door heel het lichaam te doen stromen. Breng de benen wat omhoog, door er bij voorbeeld een opgerolde deken onder te leggen. Zo kan het bloed gemakkelijker terugvloeien naar het hart. Uitzondering: als de patiënt ook ernstige ademhalingsmoeilijkheden heeft, laat je hem of haar de gemakkelijkste houding aannemen; meestal is dat zittend of halfzittend. Behandel zo mogelijk de oorzaak. Dikwijls gaat het om (inwendige of uitwendige) bloe- 3.93 dingen.


hoofdstuk 3

Meer daarover in het volgende deel van dit hoofdstuk. Voorkom afkoeling door de patiënt toe te dekken met een isolerend deken. Geef de patiënten nooit iets te drinken, ook niet als zij klagen over een droge mond of keel. Drinken kan braken veroorzaken en is levensgevaarlijk, zeker bij een patiënt die het bewustzijn verloren heeft. Bovendien is het veiliger dat de maag leeg is voor het geval de patiënt later geopereerd moet worden. Observeer voortdurend de toestand van de patiënt: controleer regelmatig pols en ademhaling. 3.3.5.1 De anti-shockbroek In bepaalde landen wordt bij sommige patiënten met shock door de ambulanciers een anti-shockbroek gebruikt. Het gebruik van de anti-shockbroek vereist echter een speciale opleiding. Ze wordt in ons land niet gebruikt. Weet alleen dat ze bestaat. De anti-shockbroek is een broekvormig steunend kledingstuk. Het wordt rond de benen en bekkenstreek aangebracht. De broek is opblaasbaar zodat er een druk van 120 mm Hg in aangebracht kan worden. Door die druk zal 1 tot 2 liter bloed uit het onderste deel van het lichaam naar het hart gestuwd worden. De antishockbroek kan diensten bewijzen bij het vervoer over grote afstanden van een patiënt met shock. 3.3.6 WAT IS EEN ANAFYLACTISCHE SHOCK? Een anafylactische shock is het gevolg van een overgevoeligheidsreactie (ook ‘allergische’ reactie genoemd). De stof waar bepaalde mensen overgevoelig voor zijn noemt men een allergeen. Bij de meeste mensen is een allergische overgevoeligheid een zeer vervelende, maar niet bedreigende aandoening. Sommigen hebben echter een zeer sterke overgevoeligheid voor bepaalde allergenen. Dit noemt men dan een ‘anafylactische shock’: een explosieve en ongecontroleerde overgevoeligheidsreactie die levensbedreigend is. Tijdens een anafylactische shock verwijden de bloedvaten zich plots, zodat de bloedruk sterk daalt. De ademwegen gaan bovendien zwellen, waardoor de ademhaling bemoeilijkt wordt. 3.3.6.1 Wat kan een anafylactische shock veroorzaken? Een anafylactische shock is een reactie die kan optreden bij contact met: insektesteken (veelal wespen of bijen) produkten die gegeten of gedronken worden (vis en schaaldieren, kruiden, noten, kleurstoffen, geneesmiddelen, ...) stoffen die ingespoten worden (geneesmiddelen zoals bij voorbeeld penicilline, ...) stoffen die ingeademd worden (pollenkorrels, stofdeeltjes, poeders, ...) stoffen die in contact komen met de huid (bepaalde planten, chemicaliën, ...) 1. Insektesteken, 2. Ingenomen produkten, 3. Geneesmiddelen, 4. Inspuitingen, 5. Ingeademde stoffen 6. Planten en scheikundige stoffen die in contact komen met de huid

3.94


hoofdstuk 3

3.3.6.2 Hoe herken je een anafylactische reactie? In sommige gevallen kunnen de patiënt of familieleden je vertellen dat de patiënt overgevoelig is voor bepaalde stoffen. Let verder op de volgende klachten of tekenen. De patiënt voelt zich onwel en kan moeilijk slikken door zwelling van de keelslijmvliezen. De patiënt is verward en angstig (weet niet goed waar hij is en heeft geen tijdsbesef). Soms treedt bewusteloosheid in. De patiënt is in ademnood, ademt sneller, dikwijls ook oppervlakkig. Soms hoor je een piepende ademhaling, zoals bij een astma-aanval. De patiënt klaagt over jeuk. De huid is dikwijls rood verkleurd met verheven rode plekken. De patiënt zweet. De slijmvliezen en de huid ter hoogte van de mond, oogleden, lippen en tong zijn opgezwollen. Deze zwelling kan de ademhaling verder bemoeilijken. De patiënt heeft braakneigingen of braakt en heeft soms dunne stoelgang. De pols is dikwijls versneld en moeilijk te voelen. Een anafylactische reactie is onvoorspelbaar. Ze kan beperkt blijven tot wat jeuk en een onwel gevoel, maar kan ook op enkele minuten tijd evolueren tot een levensbedreigende toestand, met name een shock, die kan leiden tot een hart- en ademhalingsstilstand. 3.3.6.3 Wat doe je bij een anafylactische shock? Verwittig de MUG. Behandel zoals hoger beschreven voor shock in het algemeen. Spreek met de patiënt op een geruststellende, kalmerende manier. Geef zuurstof, leg de patiënt in liggende houding (of zittend bij kortademigheid) en ondersteun indien nodig de vitale functies. Start zo nodig CPR: beademing en hartmassage. Sommige patiënten weten dat ze overgevoelig zijn voor bij voorbeeld wespesteken en dragen steeds een spuitje met adrenaline, een geneesmiddel tegen overgevoeligheid, bij zich. Die kan de patiënt of een familielid inspuiten. Als ambulancier heb je niet de bevoegdheid dit te doen.

3.95


hoofdstuk 3

3.4 Bloedverlies In hoofdstuk 2 werd verteld dat je speciaal moet letten op ernstige bloedingen als je de bloedcirculatie controleert (de C van het ABC). Ernstige bloedingen, zowel uitwendig als inwendig, zijn levensbedreigend. Het is een van de belangrijkste taken van de ambulancier om bloedingen in de mate van het mogelijke onder controle te houden. Verlies van bloed ondermijnt de circulatie, en dus ook de zuurstofvoorziening. Als een bloeding niet gestopt wordt, is shock onafwendbaar. Belangrijke uitwendige bloedingen moet je dadelijk en ter plaatse beginnen te behandelen, en je moet daar tijdens het vervoer mee doorgaan. Je kan er niet mee wachten tot je in het ziekenhuis bent. De bestrijding van bloedverlies wordt hier besproken. Om dit hoofdstuk te begrijpen moet je eerst het betreffende deel over de bloedsomloop in hoofdstuk 1 lezen. Hoe ontstaan bloedingen en hoe houden ze op? De oorzaak van een bloeding is een verwonding van slagaders, aders of haarvaten. Dikwijls gebeurt dat door de inwerking van een voorwerp of een harde slag. Bij ouderen kunnen de wanden van de bloedvaten zo broos zijn dat ze soms vanzelf scheuren, ook zonder verwonding. Het lichaam heeft een ingebouwd ‘systeem’ waarmee het bloedingen kan stelpen. Allerhande stollingsstoffen in het bloed werken samen met de bloedplaatjes om een wonde zo snel mogelijk te dichten. Dit systeem faalt echter soms, bij voorbeeld als de wonde te groot is. Sommige patiënten hebben een ziekte waardoor de stollingsfactoren hun werk niet naar behoren doen, zodat bij deze mensen een bloeding niet vanzelf ophoudt. Er bestaan ook geneesmiddelen die de stolling van het bloed verminderen. Bloedingen kunnen ingedeeld worden in uitwendige en inwendige bloedingen. 3.4.1 UITWENDIGE BLOEDING 3.4.1.1 Welke soorten uitwendige bloedingen zijn er? Bij uitwendige bloedingen (waarbij het bloed dus uitwendig op de huid of de slijmvliezen zichtbaar is) maakt men een onderscheid tussen bloedingen uit slagaders, aders of haarvaten. 1 Slagaderlijke bloeding 2 Aderlijke bloeding 3 Bloeding uit de haarvaten

3.96


hoofdstuk 3

Een slagader is een bloedvat waarin een hoge druk aanwezig is. Bij een slagaderbloeding gaat dus snel veel bloed verloren. Het bloed gulpt uit de wonde, op het ritme van de hartslag. Slagaderlijk bloed is voorzien van veel zuurstof en ziet er dan ook helderrood uit. De druk in een ader is lager, en een bloeding uit een ader is dan ook meestal minder overvloedig dan uit een slagader. Het bloed bevat ook minder zuurstof en is dus minder rood gekleurd. Bij een bloeding uit de haarvaten komt het bloed uit zeer fijne bloedvaten. Het ziet er dan ook eerder uit als het ‘lekken’ van bloed door de huid. Het bloed is niet zo rood als bij een slagaderbloeding, maar roder dan bij een aderbloeding. De behandeling van deze verschillende bloedingen is dezelfde. Toch moet je het verschil tussen deze bloedingen kennen, want een slagaderbloeding vergt meer aandacht dan de andere bloedingen. 3.4.1.2 Waar let je op bij een uitwendige bloeding? Wees steeds opmerkzaam voor wonden die gepaard gaan met bloedverlies. Wonden en aanzienlijk bloedverlies kunnen verborgen zijn in het haar of onder de kleding. Leid uit de kleur van het bloed en de aard van de bloeding af of het bloed afkomstig is uit een slagader, een ader of haarvaten maar verlies hiermee geen tijd. Tracht te beoordelen hoeveel bloed de patiënt reeds verloren heeft. Dit is niet gemakkelijk. Probeer de grootte van het bloedverlies in te schatten aan de hand van de hoeveelheid bloed op de vloer of van de mate waarin de kleren met bloed doordrenkt zijn. Let op de algemene tekenen van ernstig bloedverlies. Dit zijn de kenmerken van shock. De patiënt is verward en onrustig, de ademhaling is snel maar zwak, de huid is klam e bezweet, de pols is snel maar moeilijk voelbaar, de capillaire pols is traag. Als je tekenen van shock ziet, moet je steeds denken aan ernstig bloed verlies. Dan moet je steeds uitkijken naar een bloedende wonde en die proberen te stelpen. 3.4.1.3 Wat doe je bij een uitwendige bloeding? Bij bloedverlies moet je er steeds van uitgaan dat dit tot shock kan leiden. Handel alsof het om shock gaat tot het tegendeel bewezen is. Evalueer de toestand en verwittig de MUG bij tekenen van shock. Stelp de bloeding en geef zuurstof. Zorg voor snel maar rustig en beheerst vervoer naar het ziekenhuis. Je eerste taak is de bloeding te stoppen. Daar bestaan enkele technieken voor die hier eerst samenvattend op een rijtje gezet worden. De eenvoudigste manier om een bloeding te stoppen is door - rechtstreekse druk op de wonde. - bij een bloeding aan arm of been houd je het lidmaat omhoog. - als rechtstreekse druk niet helpt, probeer je de bloeding te stoppen door onrechtstreekse druk op de bloedvaten die gaan naar de lichaamsstreek waar de wonde is.

3.97


hoofdstuk 3

- leg daarna een drukverband aan, zo nodig een knevel. - een patiënt met een ernstige bloeding leg je plat. Ook breng je de benen van de patiënt omhoog (ondersteun ze met een opgerold deken). Beide maatrege len gaan een verlaging van de bloeddruk tegen doordat ze het terugvloeien van het bloed naar het hart bevorderen. - geef zuurstof met een masker en reservoir met een debiet van 10 tot 15 l/min.

Rechtstreekse druk wordt uitgeoefend met steriele kompressen.

A Rechtstreekse druk Deze methode is de eerste keuze bij het stelpen van bloedingen. Je kan de wonde dichtdrukken met een steriel kompres (draag steeds handschoenen!). Bij een zeer ernstige bloeding leg je je hand (met handschoen!) rechtstreeks op de wonde. Verlies geen tijd door een steriel kompres te zoeken. Ook een schone zakdoek of een ander stuk schoon textiel is bruikbaar, zeker in het dagelijks leven. Gebruik nooit papieren zakdoekjes of watten, want die kleven in de wonde. Houd de druk op het kompres zeker tien minuten aan. Je kan door het kompres heen zien of de wonde blijft bloeden. Neem het kompres nooit weg om te kijken. Zo trek je het stollende bloed weg en opent de wonde zich opnieuw. Laat het verwijderen van het kompres over aan de arts of verpleegkundige van de spoedgevallendienst in het ziekenhuis. Als de wonde blijft bloeden, breng je een tweede kompres aan bovenop het eerste. Als het een wonde aan arm of been is, breng je het lidmaat in hoogstand, waardoor de druk in de bloedvaten afneemt en de bloeding vermindert. Als de bloeding samengaat met een breuk zal de verzorging van de breuk (het ‘aligneren’ of in rechte lijn brengen) de bloeding doen verminderen. B Drukverband Als men de hand die druk uitoefent op de wonde vervangt door een verband dat drukt op de wonde spreekt men van een drukverband. Dit kan ook bestaan uit een verband dat drukt op het kompres. Of het kan bestaan uit een opgerold verband dat op het kompres geplaatst wordt en een relatief hard pak vormt waarop een elastisch verband wordt aangelegd. Zo wordt druk uitgeoefend op de plaats van de bloeding en minder op de andere delen van het lidmaat. Controleer steeds of het drukverband niet te hard drukt, want dat kan de bloedvoorziening van het hele lidmaat in het gedrang brengen. Let hierbij vooral op de kleur en de pols in het getroffen lidmaat. 3.98


hoofdstuk 3

C Onrechtstreekste Druk Gebruik onrechtstreekse druk alleen als rechtstreekse druk de bloeding onvoldoende stelpt. Terwijl de kompressen op de wonde blijven en je rechtstreekse druk blijft uitoefenen moet je ook drukken op de slagader die het gebied van de wonde bevloeit. Je kan op bepaalde plaatsen een slagader dichtknijpen door hem tegen het onderliggende bot te drukken. De figuur toont hoe deze techniek kan toegepast worden. Oefening zal je leren waar en hoe hard je moet drukken.

Gebruik deze techniek alleen wanneer rechtstreekse druk niet helpt. D Knevel De knevel (garrot) snoert alle bloedvaten die naar een lidmaat gaan af. Dit is een extreme vorm van behandeling die slechts in uitzonderlijke omstandigheden mag gebruikt worden. Als je de totale bloedtoevoer naar een arm of been afsnoert, kan dat door langdurig zuurstofgebrek afsterven. Het aanleggen van een knevel mag alleen gebeuren bij ernstige bloedingen die niet gestelpt kunnen worden door gelijktijdig uitoefenen van rechtstreekse en onrechtstreekse druk.

3.99


hoofdstuk 3

Men gebruikt soms een knevel bij verbrijzelde of afgerukte ledematen. Bij een geamputeerd lidmaat valt het bloeden echter meestal wel mee, omdat de bloedvaten zich na een bruuske scheuring samentrekken en zichzelf dus enigszins afsluiten. Eenvoudige druk is meestal voldoende om de bloeding onder controle te brengen. Soms werd door een omstander reeds een knevel aangelegd (omdat veel leken denken dat het de beste manier is om een bloeding te stoppen). Als je kan uitmaken dat het niet om een ernstige bloeding gaat, die ook zonder knevel kan gestopt worden, als de knevel nog niet lang geleden werd aangebracht én als de richtlijnen van de opleidingsarts het toelaten, mag je de knevel langzaam lossen terwijl iemand tegelijkertijd rechtstreekse druk uitoefent op de wonde. Vraag in geval van twijfel steeds advies aan het MUG-team. E Kneveltips Gebruik altijd een brede band (minstens 5 tot 7 cm). Gebruik geen touw of fijn lint, omdat dat in de huid zal snijden. Gebruik ook geen elastische band omdat die niet genoeg druk geeft. Zoek een geschikte plaats voor de knevel: tussen de wonde en het hart, zo dicht mogelijk (5 cm) bij de wonde. Evenwel niet op een (knie- of elleboog)gewricht, maar er net boven. Leg een ‘kussentje’ (rol verband) op de plek waar het grote bloedvat loopt. Knoop de knevel dicht boven het kussen en gebruik een lang voorwerp als hefboom om de knevel dicht te draaien. Geef net genoeg druk om de bloeding te stoppen en maak de hefboom vast. De knevel mag nu niet meer gelost worden tot de patiënt in het ziekenhuis is. Noteer zorgvuldig het tijdstip waarop je de knevel aanlegde. Niet alleen in het ritverslag, maar ergens zichtbaar op de huid van de patiënt (bij voorkeur het voorhoofd). Bij voorbeeld: T=16.10 (knevel aangebracht om tien over vier in de namiddag). Dek het lidmaat met knevel niet af, opdat de artsen in het ziekenhuis de knevel niet over het hoofd zouden zien. Meld bij aankomst in het ziekenhuis steeds de aanwezigheid van een knevel. De knevel wordt alleen gebruikt wanneer de bloeding niet gestelpt wordt door rechtstreekse en onrechtstreekse druk. Noteer steeds het uur van aanleggen (bij voorbeeld op het voorhoofd van de patiënt).

3.100


hoofdstuk 3

3.4.1.4 Wat doe je in speciale gevallen? Sommige wonden werden veroorzaakt door vreemde voorwerpen zoals een mes of een stuk koetswerk. Soms steken die voorwerpen nog in de wonde. Als algemene regel geldt: laat het voorwerp in de wonde steken, omdat het helpt de bloedstroom af te remmen. Breng kompressen aan rond het voorwerp en vermijd daarbij het te bewegen. Tijdens het vervoer kan je de bloeding trachten te verminderen door druk op de kompressen (niet op het voorwerp). Een bloedneus kan spontaan optreden en is dan meestal niet zo ernstig. Als een bloedneus het gevolg is van een verwonding kan het heel wat ernstiger zijn. Bloedverlies uit de neus na een ongeval kan wijzen op een schedelbasisfractuur, wat vraagt om een aangepaste behandeling. Als de patiënt het verdraagt, kan je de neusvleugels dichtduwen totdat het bloeden ophoudt. Dat doe je niet bij een vermoedelijke schedelbasisfractuur, een gebroken neus of een gekwetste neus. De patiënt wordt best zittend vervoerd, terwijl het hoofd naar voren gebogen wordt. Vraag de patiënt het bloed dat in de keel loopt uit te spuwen in een nierbekken. Observeer de patiënt en wees alert voor de eerste tekenen van shock (gedaald bewustzijn, snelle en zwakke pols, versnelde ademhaling, bleekheid, ...). Reageer gepast als die optreden. Bij bloedverlies uit het oor is het mogelijk dat het bloed uit het binnenoor komt, wat wijst op een schedelbreuk of andere ernstige verwondingen. Soms is dit bloed roze gekleurd, en dat duidt op een schedelbreuk waarbij hersenvocht mee uitstroomt. Wanneer het daarentegen slechts een verwonding in de uitwendige gehoorgang of van de oorschelp betreft, zal het aanbrengen van een kompres volstaan om de bloeding te stelpen. Bij een bloeding uit de mond gaat het om een verwonding in de mondholte of een ernstige beschadiging van de schedel. Schedelbreuk of ernstige verwonding van het aangezicht vergt een speciale aanpak. Bij een patiënt die zonder aanwijsbare verwonding spontaan bloed opgeeft, kan dit bloed afkomstig zijn uit de maag of de slokdarm, of uit de ademweg of de longen. Het onderscheid is niet altijd even gemakkelijk te maken. Bloed uit de maag is meestal zwart gekleurd. Bloed uit de ademwegen is meestal rozig rood. De patiënt moet in dit laatste geval meestal hoesten. Deze bloedingen kunnen leiden tot shock en verstikking door belemmering van de ademwegen. Wees alert voor de eerste tekenen van shock (gedaald bewustzijn, snelle en zwakke pols, versnelde ademhaling, bleekheid, ...) en handel ernaar zoals hoger beschreven (neerleggen, zuurstoftoediening, ...). Verwittig de MUG. Houd de ademweg vrij door aspireren van bloed uit de mondholte, leg de patiënt in laterale veiligheidshouding. Als het bloed rozig rood ziet en de patiënt hoest of kortademig is, laat je de patiënt zitten, al dan niet voorovergebogen. Aspireer en geef zuurstof met masker en reservoir (10 tot 15 l/min). 3.101


hoofdstuk 3

3.4.2 I N W E N D I G E B L O E D I N G 3.4.2.1 Wat is een inwendige bloeding? Bloedvaten in weefsels of organen kunnen beschadigd worden, waardoor het bloed zich in het lichaam ophoopt. Dit is langs buiten niet rechtstreeks te zien. Een inwendige bloeding kan zeer ernstig zijn en soms binnen enkele minuten tot de dood leiden. Een klap bij een ongeval of met een stomp voorwerp kan zonder uitwendige beschadigingen bloedvaten in buik of borstkas doen afscheuren of organen in de buik zoals lever of milt beschadigen. Rond een botbreuk kan een inwendige bloeding ontstaan. Bij een dijbeenbreuk kan gemakkelijk 1 liter bloed verloren gaan, terwijl uitwendig slechts een gezwollen been te zien is. Bij veelvoudige breuken of bij een bekkenbreuk kan zeer veel bloed verloren gaan. De patiënt zal dan snel tekenen van shock vertonen. Ook door ziekte kan een inwendige bloeding ontstaan. Een maagzweer kan bloeden. Het bloed zal zich eerst verzamelen in de maag, en eventueel pas later uitgebraakt worden (zie hoger ‘Bloeding uit de mond’).

3.4.2.2 Hoe herken je een inwendige bloeding? Probeer te begrijpen hoe de verwonding ontstaan is. Als de patiënt een zware klap heeft gekregen of tegen een stomp voorwerp is geslagen, houd dan rekening met een inwendige bloeding. Lever en milt bij voorbeeld zijn zeer kwetsbaar. Klachten of tekenen van pijn in buik of borstkas kunnen op inwendige kwetsuren wijzen. Wees alert voor tekenen van shock (bewustzijnsdaling, rusteloosheid, snelle zwakke pols, bleekheid, snelle ademhaling, ...) Let op uitwendige kneuzingen ter hoogte van de buik, bij voorbeeld in de miltstreek. Steekwonden kunnen ook inwendige bloedingen veroorzaken. Wat doe je bij een inwendige bloeding? Merk je tekenen van shock: verwittig de MUG. Leg de patiënt plat, met de benen een weinig omhoog. Als de patiënt bewusteloos is, positioneer hem dan in laterale veiligheidshouding. Alleen als het gaat om een verwonding van de borstkas met inwendige bloeding en als de patiënt last heeft van kortademigheid, kies je voor de zittende of half liggende houding tijdens het vervoer. Geef zuurstof met een debiet van 10 tot 15 l/min via een masker met reservoir. 3.102 Spalk breuken. Het spalken zal de bloedingen verminderen.


hoofdstuk 3

Geef niets te drinken, ook niet als de patiënt klaagt over dorst of een droge mond (een teken van shock). Vervoer de patiënt met spoed naar het ziekenhuis. Bloedingen in borst- en buikholte zijn spoedgevallen waarbij geen tijd verloren mag gaan. 3.4.3 PLAATSEN VAN EEN INFUUS 1 Zak met infuusvloeistof 2 Leiding 3 Driewegkraantje op de leiding 4 Catheter 5 Kleefpleister 6 Kompressen 7 Knevel

3.4.4 WAT DOET DE MUG BIJ BLOEDINGEN? De MUG kan bij ernstig bloedverlies een infuusvloeistof als bloedvervangend middel toedienen. Dit zijn oplossingen met een verschillende samenstelling die langs de ader worden toegediend. Men noemt dit een intraveneus infuus of intraveneuze lijn. Voorbeelden van deze oplossingen zijn de fysiologische zoutoplossing en de Hartmann-oplossing (ook een soort zoutoplossing). Daarbij doet men eerst de ader van de arm opzwellen met een knevel, waarna men de huid ontsmet en met behulp van een naald een hol, soepel buisje (catheter) in de ader plaatst ter hoogte van de elleboogplooi. Op het buisje wordt met een dunne leiding de zak met vloeistof aangesloten. Deze leiding is voorzien van een kraantje waarmee de toevoer kan geregeld worden. Het geheel wordt ter plaatse gehouden met een kleefpleister. Het plaatsen van het infuus moet snel gebeuren. Als het bij een eerste poging niet lukt, zal men tijdens het vervoer in de ziekenwagen opnieuw proberen of wachten tot in de spoedgevallendienst.

3.103


hoofdstuk 3

3.5 Samenvatting hoofdstuk 3 1 - Wat zijn de gevolgen van een ademhalingsstilstand? 2 - Controleer naar een normale ademhaling en circulatie Kijk luister en voel gedurende min 5 en max. 10 seconden Controleer tegelijk de circulatie 3 - Start bij afwezigheid van een normale ademhaling met beademen 4 - Mond op mondbeademing Zorg voor een vrije ademweg door hyperstrekking en kinlift Plaats uw mond hermetisch over de mond van het slachtoffer Blaas gedurende 1 seconde rustig in tot de borstkas opgaat Herhaal dit 1 maal 5 - Beademing bij kinderen Bij de zuigeling leg je het hoofd in neutrale positie Plaats je mond over de mond en neus van de zuigeling Blaas gedurende 1,5 seconde rustig in tot de borstkas opgaat Herhaal dit nog 4 maal. Controleer na 5 beademingen de circulatie

Beadem het grotere kind met mond op mond Pas uw volume aan

6 - Verwijderen van een vreemd voorwerp bij volwassenen Milde obstructie: moedig aan om te hoesten Ernstige obstructie Bij de bewuste patiënt: geef 5 buikstoten en 5 klappen op de rug Bij de onbewuste patiënt: start met hartmassage Probeer vervolgens te beademen 7 - Verwijderen van een vreemd voorwerp bij kinderen Milde obstructie: moedig aan om te hoesten Ernstige obstructie Bij de bewuste zuigeling Geef 5 slagen op de rug Geef 5 borststoten Bij een kind ouder dan 1 jaar Geef 5 buikstoten Bij het bewusteloos kind Start CPR 8 - Hulpmiddelen voor het vrijmaken van de luchtweg De ademwegcanule

3.104


hoofdstuk 3

Het aspiratietoestel

9 - Hulpmiddelen bij kunstmatige beademing Het aangezichtsmasker Het zakmasker Het ballonklepmasker 10 - Hulpmiddelen bij patiënten die zelf kunnen ademen De neusbril voor maximum 3l zuurstoftoediening per minnut Het masker zonder reservoir tot 6 l zuurstof Het masker met reservoir 6 tot 15 l zuurstof 11 - Als het hart stopt Basisreanimatie van de volwassene Indien geen reactie, Controle AH en tegelijkertijd circulatie Indien geen circulatie Voer correcte plaatsbepaling uit Druk borstbeen 30 maal 4 à 5 cm in Beadem nadien twee maal Druk de borstkas opnieuw 30 maal in 12 - Gebruik van de AED Ambulancier getuige van collaps of CPR bezig bij aankomst leg AED aan zodra beschikbaar Aankomst ambulance na 5 min collaps en geen CPR bezig eerst twee minuten CPR Correcte plaatsing electrodes Let op veiligheid bij toedienen shock Start onmiddellijk 2 minuten CPR na toedienen shock 13 - Basisreanimatie van het kind Kind 1 jaar tot tekenen puberteit Controleer bewustzijn en ademhaling Indien geen normale ademhaling beadem 5 maal Controleer circulatie Indien geen circulatie voer juiste plaatsbepaling uit en druk borstkas 15 maal in Beadem nadien 2 maal en voer opnieuw 15 compressies uit Zuigeling Beadem over mond en neus Controleer circulatie ter hoogte van de bovenarm Druk het borstbeen met wijs en middenvinger één derde tot de helft in

3.105

LEVENSBEDREIGENDE AANDOENINGEN

Recommend Documents