LESBRIEF
Als we willen zeggen dat een verhaal ongeloofwaardig is, noemen we het een indianenverhaal. Er zijn ook echte indianenverhalen en die worden verteld in de wintertentoonstelling in De Nieuwe Kerk.
De objecten in de kijkkaarten zijn op de plattegrond met rood aangegeven.
Cowboytje en indiaantje spelen was tot voor kort een populair tijdverdrijf voor kinderen, waarbij indianen werden nagedaan met een enkele veer in het haar en het maken van zogenaamde indianengeluiden. De populariteit van de indiaan is voor een groot deel te danken aan de boeken van Karl May (1842–1912), een Duitse leraar die nooit in Amerika was geweest maar wel de held Winnetou bedacht. Deze ‘goede’ indiaan beleefde allerlei avonturen met zijn beste vriend, de cowboy Old Shatterhand. De verhalen werden verfilmd in Duitsland en de boeken zijn nog steeds in druk. Karl May creëerde het stereotype van de nobele indiaan; een ‘edele wilde’.
LESBRIEF INDIANEN KUNST EN CULTUUR TUSSEN MYTHE EN REALITEIT
De cultuur van de indianen is te divers om in stereotypes te vatten. Op de tentoonstelling in De Nieuwe Kerk zijn voorwerpen te zien van indianen en Inuit uit een gebied dat zich uitstrekt van de poolcirkel tot de woestijn van New Mexico: een afstand van meer dan 4000 kilometer, van Amsterdam tot aan de steppes van Mongolië. Het enige wat de verschillende indiaanse en Inuit-culturen gemeen hebben is de verbintenis met de natuur en tradities van de voorouders. Een korte geschiedenis van de indianen in NoordAmerika De oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika zijn de indianen en de Inuit (vroeger meestal Eskimo’s genoemd). Er zijn verschillende theorieën over hoe ze in Amerika terechtkwamen. De meest gangbare theorie is dat ze tijdens de laatste ijstijd – ongeveer 15.000 jaar geleden – via de Beringstraat van Siberië naar Alaska trokken en van daaruit het hele Amerikaanse continent bevolkten. De Beringstraat was toen vermoedelijk een landbrug. Er is ook genetische verwantschap gevonden tussen de oorspronkelijke bewoners van Amerika en de inwoners van Tibet en Siberië.
Een ander stereotype dat in Nederland een rol speelt is dat van de domme indiaan. Een van de populairste Nederlandse tv-personages uit de jaren vijftig, zestig en zeventig was Pipo de clown. Hij had een indiaanse metgezel die Klukkluk heette. Klukkluk was niet erg snugger en sprak een curieus soort krom Nederlands met uitspraken als mij zijn van de geldloze, dat zijn van de gekke en floepens, mis, als hij weer eens misschoot met zijn pijl en boog.
Klukkluk, gespeeld door Herbert Joeks (1915–1993).
Het leefgebied en het klimaat bepaalden de cultuur van de inwoners van Amerika. Die is dan ook zeer uiteenlopend. Het leven van de Inuit in het Canadese poolgebied is niet te vergelijken met dat van de Oglala Lakota in de Amerikaanse staat South Dakota.
LESBRIEF INDIANEN KUNST EN CULTUUR TUSSEN MYTHE EN REALITEIT
De Europese invasie Toen Columbus in 1492 voet aan land zette op het eiland San Salvador, was dat het startsein voor de bijna volledige ondergang van de inwoners en de culturen van de Amerikaanse continenten. Deze ondergang begon al in de zestiende eeuw bij de kolonisatie van Noord-Amerika door verschillende Europese mogendheden. De Spanjaarden vestigden zich in Florida en vanuit Mexico in Texas en New Mexico. In de zeventiende eeuw vestigden de Zweden een kolonie in wat nu New Jersey is en de Nederlanders stichtten Nieuw-Amsterdam op Manhattan. De Britten vestigden zich in Virginia en Massachusetts, de Fransen in Maine en Canada en in de achttiende eeuw staken de Russen de Beringstraat over om Alaska in te nemen. Een van de beroemdste ontmoetingen tussen Europese kolonisten en indianen vond plaats in 1620. De Pilgrim Fathers, een groep gereformeerde Engelsen, vestigden zich in wat nu Plymouth, Massachusetts is. Ze leden daar al snel honger, waarop de lokale Wampanoag-indianen hen te hulp schoten door ze te leren hoe ze mais en bonen moesten verbouwen. Deze gebeurtenis wordt herdacht met het Thanksgiving-feest. Toch ontaardden de contacten tussen de indianen en de Engelsen in de Eerste Indianenoorlog (1675-76). De meeste indianen werden gedood of verkocht als slaven.
Opdracht Schrijf op wat je weet over Pocahontas. Zoek daarna uit of dat wel het echte verhaal is. Ook de ontmoeting tussen de Nederlandse kolonisten in Nieuw-Amsterdam (nu New York) en de indianen liep niet goed af. Een document op de tentoonstelling hangt daarmee samen: de Schaghen-brief uit 1626. Daarin wordt de verkoop genoemd van Manhattan aan de Nederlanders door de Lenape-indianen, die helemaal geen handel in grond kenden. In de ogen van de indianen was de transactie waarschijnlijk een vredesverdrag. In ruil voor wederzijdse steun en vriendschappelijke omgang gaven de indianen de Hollanders het recht om het eiland Mannahatta te gebruiken in ruil voor goederen ter waarde van zestig gulden. De contacten tussen de Nederlanders en de Lenape-indianen leidden uiteindelijk tot de Oorlog van Kieft (1643-45). Willem Kieft, de gouverneur van de 250 Nieuw-Nederlanders, gaf leiding aan militaire acties waarbij meer dan 1600 indianen werden gedood.
‘…t’eylant Manhattes van de wilde gekocht, voor de waerde van 60 guld.’ Nationaal Archief, Den Haag
LESBRIEF INDIANEN KUNST EN CULTUUR TUSSEN MYTHE EN REALITEIT
Vanaf het einde van de zeventiende eeuw was er geen sprake meer van samenwerking tussen indianen en kolonisten. De oorspronkelijke bewoners werden simpelweg gedood of verdreven. Het is niet bekend hoeveel indianen er in Noord-Amerika leefden voor de Europese invasie. De schattingen voor de Verenigde Staten alleen variëren van 2,1 tot 18 miljoen. In 1890 waren er slechts 250.000 over. Momenteel zijn er 2,9 miljoen Amerikanen die zich als indiaan beschouwen: 0,9 % van de totale bevolking. Daarnaast zijn er nog eens 2,3 miljoen Amerikanen van gedeeltelijk indiaanse afkomst. De enorme bevolkingsafname is deels het gevolg van Europese ziektes als pokken en mazelen. Het idee van Manifest Destiny – het negentiende-eeuwse Amerikaanse geloof in de superioriteit van het Angelsaksische ras – leidde er echter ook toe dat op grote schaal indianen verdreven of vermoord werden, vooral in de negentiende eeuw.
Opdracht
De beruchtste moordpartij onder indianen is het bloedbad van Wounded Knee op 29 december 1890 in South Dakota. Tussen 150 en 300 Lakota-indianen – waaronder vrouwen en kinderen – werden gedood door het Amerikaanse leger. Twintig soldaten kregen na afloop de hoogst mogelijke militaire onderscheiding: de Medal of Honor.
They made us many promises But always broke their word They penned us in like buffalo Drove us like a heard And finally on the reservation We were going for our preservation We were all wiped out by the seventh Calvary You and me you and me.
In 1973 had de indiaanse band Redbone een nummer 1-hit in Nederland met We Were All Wounded at Wounded Knee. In Amerika werd het liedje door verschillende radiostations geboycot en haalde het de hitparades niet. Kijk en luister naar Redbone en lees de tekst. www.youtube.com/watch?v=2VB2LdOU6vo We were all wounded at Wounded Knee You and me We were all wounded at Wounded Knee You and me In the name of Manifest Destiny You and me you and me you and me.
We were all wounded at Wounded Knee You and me We were all wounded at Wounded Knee You and me In the name of Manifest Destiny You and me you and me you and me.
Het bevroren lichaam van Spotted Elk, de leider van de Lakota Sioux, na het bloedbad van Wounded Knee.
Now we make our promises We won’t break our word We’ll sing, sing, sing out our story Till the truth is heard There’s a whole new generation Which will dream of veneration Who were not wiped out by the seventh Calvary You and me you and me. We were all wounded at Wounded Knee You and me We were all wounded by Wounded Knee
Welke regels in het liedje zouden zoveel verzet hebben opgewekt in Amerika? Wat is het verschil tussen wounded at en wounded by Wounded Knee?
LESBRIEF INDIANEN KUNST EN CULTUUR TUSSEN MYTHE EN REALITEIT
De Amerikaanse indianen in de eenentwintigste eeuw Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw voerde de Amerikaanse overheid een actief assimilatiebeleid. Veel indiaanse kinderen werden bij hun families weggehaald en in tehuizen opgevoed tot christelijke Amerikanen. Daarnaast werden indianen de reservaten in gedreven, waar ze nog steeds een vaak marginaal bestaan leiden. De meeste reservaten bevinden zich in de bergen van Arizona, Utah, Montana en South Dakota. Van de bijna 3 miljoen Amerikaanse indianen leven er 1 miljoen verspreid over zo’n 300 reservaten.
De oorspronkelijke bewoners van Canada Terwijl de Verenigde Staten van Amerika zijn genoemd naar de Italiaanse ontdekkingsreiziger en cartograaf Amerigo Vespucci, is de naam voor het land Canada afgeleid van het indiaanse woord kanata, dat dorp of woonplaats betekent. Over het algemeen verliep de ontmoeting tussen de inheemse Canadezen en de Europese kolonisten minder gewelddadig dan bij de zuiderburen, hoewel er ook in Canada sprake was van slavernij en moord. Net als in de Verenigde Staten probeerde ook de Canadese overheid de oorspronkelijke bewoners te assimileren in kostscholen, maar er kwam al in het begin van de twintigste eeuw verzet tegen. In 2008 heeft de Canadese regering haar officiële excuses gemaakt voor het leed dat de kinderen in deze kostscholen is aangedaan. Een parlementair onderzoek naar de misstanden is nog steeds bezig. Net als in de Verenigde Staten zijn de oorspronkelijke inwoners van Canada armer dan de andere Canadezen, maar ze zijn er toch minder gemarginaliseerd. Bovendien is hun cultuur een belangrijk onderdeel van de gemeenschappelijke Canadese identiteit.
Episcopale zendingsschool voor indiaanse kinderen, Cattaraugus Indian Reservation, New York, 1902
Er zijn nu meer dan 500 indiaanse stammen die worden erkend door de Amerikaanse overheid. De stammen hebben een bepaalde mate van soevereiniteit. In een flink aantal reservaten hebben de indianen casino’s en bingohallen opgericht die geen belastingen hoeven af te staan aan de overheid.
Oorspronkelijke Canadezen op de openingsceremonie van de Olympische winterspelen in Vancouver, 2010
De indianen hebben zijn een kwetsbare groep. Van alle etnische groepen hebben zij de laagste inkomens en de hoogste werkloosheid. Amerikaans-indiaanse tieners hebben bovendien de hoogste zelfmoordcijfers en de meeste zwangerschappen. Het positieve is dat het aantal Amerikaanse indianen groeit en dat hun cultuur en tradities zijn blijven bestaan. In De Nieuwe Kerk zijn zowel historische als hedendaagse voorbeelden te zien van hoe deze indiaanse tradities van generatie op generatie worden doorgegeven.
Links het logo van de Olympische Winterspelen, rechts een inukshuk, de traditionele Inuit landmarkering waarop het logo is gebaseerd.
LESBRIEF INDIANEN KUNST EN CULTUUR TUSSEN MYTHE EN REALITEIT
De 1,1 miljoen oorspronkelijke Canadezen vormen 3,6% van de totale bevolking. De grootste groep zijn de indianen, die in Canada First Nations worden genoemd. Daarna komen de Metís, nakomelingen van een mix van indianen en Franse en Britse bonthandelaren in de achttiende en negentiende eeuw. De derde groep zijn de Inuit, die niet alleen in Canada leven maar ook in het Amerikaanse (Alaska), het Russische (Siberië) en het Deense (Groenland) Noordpoolgebied. De eerste contacten tussen de Inuit en de Europeanen dateren uit de Vikingtijd, maar die waren van korte duur. In de zestiende en zeventiende eeuw waren er sporadische ontmoetingen tussen Inuit en Europese ontdekkingsreizigers die een noordelijke route naar Azië zochten. Ook Nederlandse walvisvaarders maakten heel af en toe kennis met de bewoners van het poolgebied. Deze contacten leidden in de negentiende eeuw tot epidemieën van Europese ziektes als mazelen, griep en pokken, waardoor de Inuit-bevolking met bijna 90% afnam. In dezelfde periode werden de meeste Inuit systematisch gedwongen het christendom aan te nemen. Na de Tweede Wereldoorlog kregen steeds meer Inuit toegang tot gezondheidszorg en dat leidde tot een bevolkingstoename, die nog steeds doorgaat. Een gevolg is dat de Inuit zich niet meer kunnen voeden met alleen hun traditionele jacht en visserij. Daarom trekken veel jonge Inuit naar de meer zuidelijk gelegen steden. First Nations- en Inuit-cultuur in de moderne tijd Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw zijn de oorspronkelijke bewoners van Canada steeds trotser geworden op hun afkomst en cultuur. Verschillende musea in Canada hebben zowel oude als hedendaagse kunst van First Nations- en Inuit-kunstenaars in hun collecties. Deze opleving van het indiaanse bewustzijn is nu overigens ook op gang gekomen in de Verenigde Staten. Ook in de hedendaagse popmuziek zijn de oorspronkelijke Canadezen duidelijk hoorbaar. Lucie Idlout is een populaire Inuit rockzangeres en A Tribe Called Red mengt traditionele indiaanse drums en zang met dubstepklanken.
Lucie Idlout
A Tribe Called Red
Opdracht Zoek op YouTube de muziek van Lucie Idlout, Susan Aglukark en Tanya Tagaq. Welke artiest is het meest traditioneel? Annie Pootoogook was één van de meest toonaangevende hedendaagse Inuit-kunstenaars. Zoek uit wat er met haar is gebeurd.
LESBRIEF INDIANEN KUNST EN CULTUUR TUSSEN MYTHE EN REALITEIT
Op de tentoonstelling Indianen. Kunst en cultuur tussen mythe en realiteit zijn ongeveer 200 voorwerpen te zien uit musea in Amerika, Canada en Europa. Ze beslaan zeven cultuurgebieden: stekelvarkenborduurwerk uit het Amerikaanse Grote Merengebied, schilderingen uit de prairies van het binnenland, potten van de puebloindianen van het zuidwesten, weefsels van de Navajo, ook uit het zuidwesten, manden uit Californië, houtsnijwerk uit de kuststreken van West-Canada en Alaska en beeldhouwkunst van de Canadese Inuit.
Filmtips Reel Injun (USA, 2009, Neil
The Last of the Mohicans (USA,
Diamond), documentaire over de
1992, Michael Mann) over de
oorsprong van het beeld van de
Frans-indiaanse oorlog van 1757.
indiaan in de Hollywoodfilm. In samenwerking met de AVRO, dagelijks vertoond in de tentoonstelling.
Thunderheart (USA, 1992, Michael Apted), een thriller over de demonstratieve bezetting van Wounded Knee in 1973. Dances With Wolves (USA, 1990, Kevin Costner) over een ontmoeting tussen een Amerikaanse soldaat en de Lakota Sioux in 1863. Bekroond met zeven Oscars.
Atanarjuat: The Fast Runner (Canada, 2001, Zacharias Kunuk) over het leven van de Inuit rond het jaar 1000. Kruik in de vorm van een mensfiguur New Mexico, ca. 1100
Het oudste voorwerp stamt uit ongeveer 1100 en het jongste uit 2009. Ertussenin liggen de verhalen van de indianen en Inuit: tussen mythe en realiteit.
Black Robe (Canada, 1991, Bruce Beresford) over missionarissen in Canada in de 17de eeuw.
Windtalkers (USA, 2002, John Woo), oorlogsfilm over een codesysteem van de Navajo-indianen dat door het Amerikaanse leger werd gebruikt in de Tweede Wereldoorlog.
(Detail van) Mothers and Daughters Roxanne Swentzell, New Mexico, 2009
